kapital_magazin_-_701

n n n

Што с$ увезува Македонија? Како македонските банки ги зголемија профитите во криза за 23,5%?! Заштитата на приватноста нема да ве спаси од плаќањето кредит!

број 701 цена 100 ден. | 05 април, 2013, петок | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

вО ОвОј БрОј

“Капитал“ со анализа на Касите на најголемите општини

Gradona^alnicite polovina buxet Go tro[at za plati!

  

Капитал број 672 12.09.2012

Што с$ увезува Македонија? Како македонските банки ги зголемија профитите во криза за 23,5%?! Заштитата на приватноста нема да ве спаси од плаќањето кредит!

4

НАВИГАТОР

БРОЈ 701 ЦЕНА 100 ДЕН. | 05 АПРИЛ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

сОдРжИНА 10 НАВИГАТОР 14 cover story

„Капитал“ со анализа на касите на најголемите општини Градоначалниците половина буџет го трошат за плати!

“КАПИТАЛ“ СО АНАЛИЗА НА КАСИТЕ НА НАЈГОЛЕМИТЕ ОПШТИНИ

GRADONA^ALNICITE POLOVINA BUXET GO TRO[AT ZA PLATI!

20 АНАлИзА

Што с$ увезува Македонија?

26 ИНТеРВју

ДиМитар ЃеорЃиевсКи, директор на Дирекцијата за заштита на лични податоци заштитата на приватноста нема да ве спаси од плаќањето кредит!

ИздВОјуВАмЕ

www.kapital.mk www.kapital.mk

Општински чекмежиња

Обемната анализа на „капитал“ на 12 од најголемите општини во Македонија, преку нивните завршни годишни сметки покажува зошто е толкава „тепачката“ за победа на локалните избори. секоја од поголемите општини располага со милионски буџет, а „капитал“ ви презентира како градските „татковци“ го полнеле, но и како го празнеле. притоа, впечатлив е моментот дека најмногу пари од тековните расходи се „фрлиле“ на плати, а веднаш потоа на стоки и на услуги, каде што главна ставка, секако, се „договорните услуги“...

XX стр. 14

30 БАНкИ

рекордниот раст на лошите кредити (не) ги помати сметките на банкарите?! како македонските банки ги зголемија профитите во криза за 23,5%?!

36 БАлкАН БИзНИс пОлИТИкА

Криза - домино ефект словенија е пред санација, но економски е посилна од Хрватска! која земја е следна жртва на кризата?

40 БАлкАН БИзНИс пОлИТИкА

Бизнисот на спортистите како пропаднаа бизнисите на познатите спортисти од Балканот?

44 сВеТ

интернет бизниссензации како се заработуваат 20 милиони евра на 17 години?

47 спецИјАлеН пРИлОГ ГраДеЖНиШтво

64 LIFestyLe/FashIon Weekend skopje

секогаш е време за мода!

70 НА РуЧек сО...

14 Рогови и гаќи

Човечка коса, перики, лажни трепки и бради, лисја и гранки, мов и лишај, црева и желудници од животни, рогови, сперма на бикови, гаќи, игли, флипери, кибрити, свеќи, вагони се само дел од интересните увозни ставки кои се среќаваат на листата на најувезувани производи во Македонија и за кои се плаќаат милионски износи на девизи. само увозниците на тоалетна хартија направиле продажба од преку 8 милиони долари лани. Не сме кадарни ниту тоа да го произведеме сами!

XX стр. 20

влаДиМир вецовсКи, директор на R3 Infomedia Најлошата одлука е да не се донесе одлука

74 сВеТОТ НА ВИНОТО роБерт МоНДави посветениот пионер

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

20

A

Играч

мериканскиот претседател Барак Обама ги покажа своите фудбалски вештини жонглирајќи топка со глава, пред шампионите на фудбалското првенство на САД, Лос Анџелес Галакси и шампионите во хокеј, Лос Анџелес Кингс, за време на церемонијата во нивна чест организирана од Белата куќа. Покажувајќи дека се разбира и во спортот кој не е традиционално популарен кај Американците, Обама како да порача дека е сестран играч. Останува да видиме како во вториот мандат ќе успее да “изжонглира“ со сите внатрешни и надворешни прашања што се поважни од “најважната споредна работа на светот“ – бавното опоравување на економијата, скапата здравствена реформа, кризните жаришта низ светот...

фото: www.varzesh90.com

2MARKETING -ра

КОНФЕРЕНЦИЈА

l 06 јуни 2013 l хотел Александар Палас, Скопје

организатор:

партнер:

КреатиВност смелост дигитализација КлучНИтЕ зБОРОвИ НА СОвРЕМЕНИОт МАРКЕтИНГ!

еи? Ви требаат ноВи ид Ќе ги добиете. токму на овој настан.

ја? и ц а р и п с н и барате

Светски и регионални брендови ќе ве инспирираат и ќе ви ги претстават најновите трендови и практики за тоа како се применува маркетингот денес, во време на дигитални технологии и социјални медиуми. Самсунг, Хајнекен, Аргета и Бекутан ќе ви ги презентираат нивните инспиративни, креативни, прогресивни и практични идеи, како и грешките од кои учеле.

ексклузивно за македонската публика, главниот говорник

Nir refuah генерален директор на MRM worldwide Ќе зборува за влијанието на дигиталната технологија врз креативноста, маркетинг-трендовите во Европа, однесувањето на компаниите, креативноста сама по себе. Нир Рефуах е современиот гуру на дигиталните комуникации, со повеќе од 15-годишно искуство во создавањето онлајн-содржина и интеракција и е првиот човек на MRM worldwide, агенција специјализирана за дигитални комуникации дел од интернационалната мрежа на McCann. Познати и признаени професионалци од креативната индустрија и од бизнисот ќе дебатираат за иднината на дигиталниот маркетинг, за моќта на креативната индустрија во Македонија, за потребата од поголема смелост во креативноста и како да се поттикнат и инспирираат компаниите и маркетинг-креативците на подобри адвертајзингрешенија и поуспешен маркетинг. И зА КРАЈ, зАСлужЕНА зАБАвА СО КОКтЕлИ

l

Не ја пропуштајте оваа одлична можност да ги слушнете докажаните професионалци кои се на врвот на успехот, да се поврзете со колеги кои ги делат истите предизвици како и вие и да заминете убедени дека ќе успеете во денешното динамично опкружување. Повеќе информации на www.kapital.mk или на телефон 02 3298 110 ГИ ОчЕКувАМЕ вАшИтЕ ПРИЈАвИ

Капитал број 701 05.04.2013

10 НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА НеделАТА

“

927.000

возила се произведени лани во трите фабрики за автомобили во Словачка, со што земјата со пет милиони жители стана најголем светски производител на патнички автомобили по жител

КеТРИН ешТОН

Пукнатината која ги разделува Белград и Приштина е многу тесна, но длабока!

“

> БРОЈКА

висок претставник на ЕУ за надворешна политика и безбедност

победник на неделата

www.kapital.mk

ССК бара со закони да се дисциплинираат неплаќачитe

С

ојузот на стопанските комори по завршување на изборите ќе бара измени на повеќе закони со цел да се подобри финансиската дисциплина во државата. „Треба да се воведе законска реформа за дисциплина на плаќање, како помеѓу приватниот сектор, така и на државата кон приватниот сектор. За тоа се потребни измени на сет законски прописи, пред се во законите за платен промет, за банкрот,

Уште е рано за р ДВИЖЕњЕ На МаКЕДОНСКаТа ИНДУСТрИја 21.00%

+

Со официјалното преземање на претседателското столче во Прага, новиот претседател Милош Земан веднаш го исполни она што го најави уште во предизборната кампања. Придружен од претседателот на Европската комисија, Жозе Мануел Баросо, Земан во Прага го подигна знамето на Европската унија високо на јарболот истакнат пред Прашкиот замок, каде што е и претседателската резиденција, со што на симболичен начин се збогува со евроскептицизмот кој со години го промовираше во Чешка неговиот претходник Вацлав Клаус. Ваквиот чин Земан пред јавноста го оправда на духовит начин велејќи дека подигањето на знамето на ЕУ „е нормална и честа појава. Еврознамето не се вее над Бакингамската палата, но јас не сум британска кралица“, рече Земан. Освен подигнатото знаме, поддршката за европските политики и она што го претставува Европската унија како концепт, Земан го потврди и преку ставање потпис на додатокот на Лисабонскиот договор за формирање на Фондот на еврозоната, документ кој неговиот претходник Клаус одбиваше да го потпише нарекувајќи го „монструозен и апсурден акт“. Ваквиот чин беше особено поздравен од Европската унија која во последниот период се соочува со сериозни последици како поради финансиската криза, но и с$ почестите тонови на евроскептицизам кој се слушаат дури и од челните земји-членки на Унијата. Како и да е, со ваквата политика Земан обезбеди подобра и посигурна позиција за Прага во Унијата.

16.00% 11.00% 6.00%

1.00% -4.00% -9.00% Извор: Државен завод за статистика

-14.00%

Jan-10 Feb-10 Mar-10 Apr-10 May-10 Jun-10 Jul-10 Aug-10 Sep-10 Oct-10 Nov-10 Dec-10 Jan-11 Feb-11 Mar-11 Apr-11 May-11 Jun-11 Jul-11 Aug-11 Sep-11 Oct-11 Nov-11 Dec-11 Jan-12 Feb-12 Mar-12 Apr-12 May-12 Jun-12 Jul-12 Avg-12 Sep-12 Oct-12 Nov-12 Dec-12 Jan-13 Feb-13

МИлОш ЗеМАН

Со растот на производството од 4,5% во февруари, македонската индустрија живна после 17 месеци негатива, но кризата во еврозоната с$ уште тера на претпазливост околу проценките за закрепнување годинава пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

И

ндустријата конечно мрдна по 17 месеци пад на производството, и во февруари покажа раст од 4,5%. Повлече рударството и вадењето камен, ставени во една индустриска категорија која покажа раст од 17,8%, но ова второво ќе да е генераторот на овој скок на производството. Познавачите на

можностите во овој сектор велат дека каменоломите коишто го снабдуваат градежништвото со материјали особено се забревтани периодов, што значи се гради на големо. Тоа се гледа од растот на ставката „вадење други руди и камен“, која пораснала дури за 155% во однос на истиот месец лани, а за првите два месеци има пораст од 118,5%. Но, рударството има учество во вкупната индустрија од само 12%. Што правиме со секторот преработувачка индустрија, која зафаќа 76%? Таа има скок од 4,4% во февруари или 0,3% за првите два месеци заедно. За тој период од позначајните гранки, храната

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

НАВИГАТОР

стечај, ликвидација... Ако се донесат може да се воведе меѓусебна фискална дисциплина“, изјави денеска Мирче Чекреџи, претставник на Стопанската комора на Македонија. Според него, иако е заживеан инструментот за наплата задолжница, ги покрива само поголемите зделки, но е непрактична за помали суми. „Чекаме да поминат изборите и да излеземе со предлог до Владата да направи измени во неколку закони и конечно да се стави ред. Сега има ред во плаќањето само во малопродажбата. Во големопродажбата, производството, нарачките..., просечниот период за наплата е шест до седум месеци што е доста тешко за реалниот сектор“, рече Чекреџи.

11

мисла на неделата

> бРОЈКА

3,1% пораснаа трошоците за живот во март годинава во однос на месец март претходната година, покажуваат податоците на Државниот завод за статистика.

Капиталот е значаен за прогресот на општеството, онолКу КолКу што горивото е важно за автомобилот.

Џејмс Трусло Адамс американски писател и историчар

лидери

радување И

губитник на неделата

ДАРКО АРКО Але АлеКсОВ

звршниот директор на граѓанската организација МОСТ, се чини останува единствениот објективен глас во избирачкиот процес, кој најконретно посочи дека ДИК не беше на ниво на задачата.

О

АлеКсАНДРА НАсТесКА

д Монтреал, е номинирана за топ 25 имигранти во Канада. Настевска е активист за зачувување на животната средина и е првата Македонка да биде номинирана за оваа престижна награда. бележи раст од 2% (13,6% учество во вкупна индустрија), пијалаци од 16,7% (5,6%) и тутунски производи од дури 47,5% (4,5% учество во вкупна индустрија). Производството на облека исто така бележи раст од 7,8% во првите два месеци (10,15% учество), но затоа пак, производството на метали с$ уште не може да излезе од минусот и за првите два месеци има пад од 22,5%. Оваа гранка која учествува во вкупната индустрија со околу 10% само за февруари има помал пад, од 8,2%. Од главните индустриски категории останува Снабдувањето со електрична енергија, гас, пареа и климатизација, којашто бележи пад од 2,1% за првите два месеци. Меѓутоа, и покрај овој оптимизам што го предизвикува февруари, треба да истакнеме дека и со овој пораст на некои од клучните гранки, македонската индустрија с$ уште не го достигнала нивото од 2010 година, којашто Заводот за статистика ја има земено како базна година, при прикажувањето на линијата на движење на производството од почетокот на 2012 година наваму.

не им беше неделата

Ф

АлеНКА бРАТушеК

акултетот за општествени науки на Љубљана, деновиве води постапка за утврдување евентуален плагијат по шпекулациите дека Братушек ја препишала магистерската

П

АНДОНИс сАмАРАс

ремиерот на Грција, Андонис Самарас, освен што се справува со притисокот со „тројката“ во Атина, по сериозен притисок е и од неговиот коалиционен партнер, лидерот на ПАСОК.

_

ЉубОмИР ФРчКОсКИ Поранешниот министер за внатрешни и за надворешни работи и истакнат професор на Правниот факултет, & смисли начин на опозицијата како најбезболно да ја игнорира непрекинливата серија изборни порази. На своите соборци, „отпораши“, им предлага создавање на две Македонии - со различна ментална матрица, во истите физички граници едната на власта, другата на опозицијата. „Ќе ја поделиме економијата и пазарот: нема да пазаруваме во нивни дуќани и нема да одиме во нивни кафеани. Ние ќе имаме наши, слободни, авангардни. Ако ги казнуваат инспекции – ние ќе собираме прилози да им помагаме“, пишува Фрчкоски задолжувајќи ја солидарноста во опозициските редови за материјалниот дел од опстанокот на втората Македонија. Ако ова не е правење бајрам со умот, со цел да се (само)иронизира положбата на опозицијата, прашањето што професорот треба да си го постави е колку луѓе ќе застанат зад неговата паралелна Македонија, ако се знае дека отпорот по 24 декември на поголем број од своите протести одвај успеваше да мотивира да излезат по неколку стотина граѓани.

Капитал број 701 05.04.2013

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата... интернетот “јаде“ работни места Извор: Министерство за труд на САД

-26%

Книговодители

-46%

Туристички агенти

-50%

3 фаКти Кти за... К

21.185

2%

Секретарки

-63%

Дактилографки

-64%

Телефонски оператори

а

ssociated Press има интересни бројки за тоа колкав е падот на работни места во професиите каде што интернетот, новите софтвери и останатата технологија го заменија човечкиот труд. Податоците се само за Сад, каде што во периодот 2000-2010 година 1,1 милион секретарки ги загубиле своите работни места, затоа што нивните шефови почнале да си го организираат распоредот, состаноците и сл., со помош на интернет сервисите.

светот низ медиумите...

Time

американскиот магазин „„тајм“ „т ттајм“ ајм“ реши овој број да го посвети на прашањето за легализирање на хомосексуалните бракови во Сад Сад, кое моментално е една од „најжешките“ теми во високите политички кругови. lll

27,6%

изнесува просечната месечна исплатена нето-плата по вработен, во јануари 2013 година во Македонија од вкупниот број вработени во Македонија не примиле плата во јануари 2013 е намалена просечната нетоплата во секторот информации и комуникации, во јануари 2013 година во споредба со претходниот месец

Македонците во Бугарија на скијање, Бугарите во Македонија по бизнис!

The Economist

Познатиот лондонски магазин „„економист“, оваа недела реши да се позанимава со економијата на брзорастечката земја индија, поставувајќи го прашањето „„дали индија може да стане голема сила?“. lll

Bloomberg Businessweek

Патот до успехот на Самсунг на светскиот пазар за потрошувачка електроника, особено во делот на „паметните“ телефони, и промените кои настануваат во ова поле, се во центарот на вниманието на овонеделниот магазин „Блумберг бизнисвик“. lll

Der Spiegel

Познатиот германски магазин „Шпигел“ реши овонеделниот број да го посвети на 200-годишнината од раѓањето на музичкиот гениј, Ричард Вагнер. lll

Потенцијалот на осуммилионскиот пазар на Бугарија дефинитивно не е искористен од македонските компании. Ако лошите патишта не се проблем за да се оди на скијање и спа во Бугарија, тогаш тие не треба да бидат пречка нашите менаџери да ги зајакнат и своите бизнисрелации со бугарските колеги?! пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Загина Никола Младенов, сопственикот на "Фокус"

2 МВР: Телото на Младенов предадено во судска медицина, причините се истражуваат

3 Што се случува со кутиите од шесте избирачки места во Центар?

4 СДСМ може да победи само со нов лидер... или нов народ!?

фотоархива на Капитал

Е

дна од најболните точки на македонската економија е извозот. Трговскиот дефицит секоја година станува с$ поголем и поголем, односно јазот меѓу она што го увезуваме и она што го извезуваме се продлабочува на штета на македонскиот извоз. Образложението на нашите директори зошто не се го зголемуваат извозот или

зошто воопшто не ги извезуваат своите производи и услуги најчесто е дека нема каде и дека конкуренцијата на кој било пазар е пеколно голема?! Дека овие изговори не држат вода потврдува недоволно искористениот потенцијал на блискиот бугарски пазар. Минатата година македонските компании успеале да направат извоз од 285,4 милиони долари во Бугарија, а бугарските компании ни пласирале производи и услуги во вредност од 407,7 милиони долари. Прашањето е дали македонските компании воопшто се потрудиле повеќе да се наметнат на овој пазар. Ако се земат предвид податоците од бугарскиот Завод за статистика кој покажува дека само 7% од 424

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

прОЦенки...

ТОп ВесТи...

Јануш бугаЈски

фабриката на дрекслмајер прогласена за најдобра фабрика од реномираниот FDI магазин

американски политички аналитичар и директор на Центарот за стратешки и меѓународни студии

македонија е пред сериозни тестови

М

акедонија се соочува со неколку сериозни тестови по нејзината стабилност, како резултат на два фактори. Прво, заостанувањето на разговорите со Грција во спорот за името ја остава земјата во заборав и без бенефиции кои произлегуваат од членството во НАТО и во ЕУ, и второ, меѓуетничките тензии можат да се зголемат ако економските услови и понатаму се влошуваат“.

4 7% 33%

по обем трговски партнер на Македонија е Бугарија

или 31.000 македонски граѓани лани патувале службено во Бугарија

или 119.558 Бугари лани дошле во Македонија на службено патување илјади македонски државјани кои во текот на минатата година патувале во Бугарија, отишле службено, а сите останати како туристи во ски-центрите или на море, тоа недвосмислено укажува дека поривот на македонските менаџери да прават бизнис во осуммилионската Бугарија е навистина неоправдано мал! Обратно, 33% од Бугарите кои лани патувале во Македонија, вкупно 262 илјади лица, дошле службено. Ваквата слика не оди во прилог на македонската бизнисзаедница, која постојано од државата бара помош при олеснување на извозот и отворање нови извозни пазари. Минатонеделната седница на Македонско-бугарската стопанска комора, на која лошата инфраструктура беше потенцирана како главна пречка за поинтензивна економска соработка, би требала да биде инспирација и за правење на основниот чекор - подобро запознавање на компаниите и разгледување на бизнисможностите!

Витаминка лани оствари 26,8% поголема добивка

К

омпанијата за кондиторски производи Витаминка објави дека минатата година остварила добивка од 1,7 милиони евра, што е за 26,8% повеќе во споредба со претходната година. Интересно е што приходите од продажба се намалени за 5,5%, меѓутоа компанијата успела да ги намали и трошоците за 6,8%, така што евидентирано е зголемување на добивката. Стопанската комора на Македонија објави дека кондиторската индустрија во земјава бележи раст на производството за 250%, што покажува дека е една од ретките, која одлично се снајде по либерализацијата на пазарот. Истовремено, агресивно настапува на надворешниот пазар, а и од домашниот ја истисна странската конкуренција.

берза

мби 10

2,900 2,700 2,500 2,300

F

2,100 МБИ 10

1,900 Di Intelligence во рамките 1,70010 МБИ 1.803,47 на годишната едиција 2010/2012 Max. 2,827.62 FDI Top Projects of the МБИ 10 1.803,47 МБИ 10 2010/2012 Min. 1,808.47 year 2012 – Investment that 2010/2012 Max. 2,827.62 broke ground, во категоријата 1.803,47 1.803,47 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК најдобра фабрика за 2010/2012 Max. Max. 2,827.62 2,827.62 РЖ2010/2012 Услуги НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. Min. 1,808.47 1,808.47 производство за победник 2010/2012 Скромен промет од 306 илјади евра МБИ 10 МБИ 10 РЖ МБИ 10 118.00 ја Услуги одбележа последната берзанска ја прогласи фабриката на МБИ 10 седмица во март. Најтргувани НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 118.00 +3 +2,61% 1.803,47 германската компанија Лиза НАЈГОЛЕМ беа акциите наДОБИТНИК Македонски 1.803,47 1.803,47 МБИ 10 телеком, Стопанска банка и РЖ Услуги 2010/2012 Max.Битола 2,827.62 Дрекслмајер ГМБХ којашто се РЖ Услуги 1.803,47 +3 2010/2012 Max. +2,61% 2,827.62 2010/2012 2,827.62 Комерцијална банка. Max. 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Min. гради во Кавадарци.

2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 1.803,47 118.00 118.00 2010/2012 Min. 1,808.47 Гранит НАЈГОЛЕМ Следејќи повеќе од 16.000 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. +3УслугиДОБИТНИК +2,61% +2,61% НАЈГОЛЕМ 2010/2012 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Min. Гранит РЖ гринфилд-проекти во светот +3 410.00 НАЈГОЛЕМ РЖ Услуги РЖ Услуги ДОБИТНИК номинирани за 2012 година, 118.00 410.00 НАЈГОЛЕМ РЖ Услуги ДОБИТНИК -20 -4.65% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 118.00 електронското издание на РЖ 118.00 +3Услуги +2,61% -20 -4.65% Гранит Гранит 118.00 престижниот FDI магазин +3 +2,61% +3 +2,61% 118.00 НАЈГОЛЕМ +3 +2,61% fDi Intelligence ги прогласи DOW JONES ГУБИТНИК 410.00 410.00 +3 +2,61% DOW JONES Гранит НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК победничките проекти во НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -20 ГУБИТНИК -4.65% -4.65% НАЈГОЛЕМ 410.00 повеќе сектори и категории. -20 Гранит Гранит НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Гранит Фабриката на германски Гранит -20 -4.65% 410.00 410.00 Дрекслмајер во Кавадарци DOW JONES DOW JONES 410.00 15,000 410.00 -20 -4.65% 15,000 14,500 -20 -4.65% за производство на кабелски 14,500 DOW JONES 14,000 -20 -4.65% -20 -4.65% 14,000 13,500 инсталации наменети за 13,500 13,000 DOW JONES 13,000 12,500 автомобилската индустрија, 12,500 DOW JONES DOW 12,000 DOW JONES JONES 12,000 DOW JONES 11,500 беше избрана за најдобра 11,500 11,000 15,000 15,000 11,000 15,000 пред бројни и угледни 10,500 14,500 14,500 10,500 14,500 10,000 10,000 14,000 14,000 14,000 конкуренти како што се 07/11 10/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/1210/12 10/1201/13 01/13 07/11 13,500 13,500 13,500 15,000 13,000 13,000 13,000 Mercedes-Benz која се гради во 14,500 12,500 15,000 12,500 12,500 15,000 12,000 14,500 15,000 12,000 Унгарија, фабриката на Yazaki12,000 14,000 13,500 14,500 11,500 14,000 14,500 11,500 11,500 11,000 13,000 14,000 13,500 14,000 во Бугарија, Bosch во Романија 10,500 12,500 11,000 11,000 13,500 13,000 13,500 10,000 12,000 10,500 10,500 12,500 13,000 13,000 како и многу други.

11,500 12,000 12,500 10,000 10,000 12,500 11,500 07/1111,000 10/11 07/11 01/12 10/11 04/12 01/12 07/12 04/12 10/12 07/12 01/13 10/12 01/13 12,000 12,000 Инвестицијата на Лиза 10,500 11,000 11,500 14,662.00 11,500 10,500 10,000 14,662.00 11,000 11,000 Дрекслмајер е вредна над 30 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 10,000 +0.61% 10,500 10,500 +89.16 +89.16 +0.61% 10,000 милиони евра и ќе овозможи 10,000 07/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/12 10/12 10/12 01/13 01/13 07/11 10/11 4.000 нови вработувања Економските податоци од минатата ДРУГИ ПАЗАРИ недела во САД ги победија 14,662.00 ДРУГИ ПАЗАРИ во нашата држава. Во овој прогнозите, обезбедувајќи +0.61% FTSE 100 +89.16 6,460.90 -0,46% момент во Кавадарци веќе повеќе економското FTSE 100 докази дека 6,460.90 -0,46% Nikkei225 12,362.20 +2,99% 14,662.00 14,662.00 опоравување на најголемата светска работат над 560 работници Nikkei225 12,362.20 +2,99% S&P 500 1,570.25 +0,52% 14,662.00 економија зема замав. Дау Џонс 14,662.00 ДРУГИ ПАЗАРИ +89.16 +89.16 3254,86 +0.61%на+0,48% +0.61% S&P 1,570.25 +0,52% Nasdaq кои за потребите на Дајмлер го500 надмина постигнат +89.16 +0.61%+0,48% +89.16рекордот Nasdaq 3254,86 +0.61% DAX 7923,87 -0,25% 7 март.

FTSE 100 6,460.90 -0,46% 14,662.00 и за новата Мерцедес C-класа TOPIX 1.044,42 -0,27% DAX 7923,87 -0,25% Nikkei225 12,362.20 +2,99% +0.61% извезуваат за повеќе европскиДРУГИ ПАЗАРИ +0.61% S&P 500+89.16 1,570.25 +0,52% TOPIX 1.044,42 -0,27% ДРУГИ ПАЗАРИ други пазари ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Nasdaq 3254,86 +0,48% дестинации.

06/10

12/10

07/11

10/11

07/11

10/11

05/11

10/11

03/12

09/12

02/13

01/12 04/12 07/12

10/12

01/13

01/12 04/12 07/12

10/12

01/13

DAX 7923,87 -0,25% FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE 6,460.90 -0,46% FTSE 100100 6,460.90 6,460.90 -0,46% FTSE 100 6,460.90 -0,46% -0,46% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.044,42 -0,27% Nikkei225 12,362.20 +2,99% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 12,362.20 12,362.20 +2,99% Nikkei225 12,362.20 +2,99% +2,99% S&P 500500 1,570.25 +0,52% евро долар 500 1,570.25 +0,52% Фунта евро 1,570.25 S&P 500 S&P S&P 1,570.25 +0,52% +0,52% FTSE 100 6,460.90 -0,46% FTSE 100 6,460.90 -0,46% Nasdaq 3254,86 +0,48% Nasdaq 3254,86 +0,48% Nasdaq Фунта Nasdaq 3254,86 +0,48% +0,48% ВАЛУТИ Nikkei225 12,362.20 +2,99% евро долар СТАПКА СТАПКА евро 3254,86 DAX 7923,87 -0,25% Nikkei225 12,362.20 +2,99% DAX 7923,87 -0,25% DAX DAX 7923,87 7923,87 -0,25% -0,25% S&P 500 1,570.25 +0,52% TOPIX 1.044,42 -0,27% S&P 500 1,570.25 СТАПКА +0,52% 1,51230 1,17950 СТАПКА TOPIX 1.044,42 -0,27% евро долар Nasdaq +0,48%-0,27% TOPIX ПРОМЕНА TOPIXевро 1.044,423254,86 1.044,42 -0,27% Фунта Nasdaq 3254,86 ПРОМЕНА +0,48%

Топлификација пријави три пати зголемена добивка во 2012 година

1,17950 DAX СТАПКА DAX +0,12%

ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА

1,51230

7923,87СТАПКА -0,25% 7923,87 +0,13% -0,25% 1.044,42 ПРОМЕНА -0,27% 1.044,42 1,51230 -0,27%

ВАЛУТИ ВаЛуТи ВАЛУТИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,12% евро+0,13% долар Фунта евро онсолидираниот евро долар Фунта евро +0,13% +0,12% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ финансиски извештај евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА 1,51230 1,17950 ФЈУЧЕРСИ на Топлификација евро долар Фунта СТАПКА ЗЛАТО СТАПКАевро СТАПКА СТАПКА 1,51230 1,17950 ПРОМЕНА ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро покажа дека компанијата ПРОМЕНА ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1,51230 1,51230 1,17950 1,17950 +0,13% +0,12% ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА 1,568.50 лани остварила добивка од ПРОМЕНА ЗЛАТО +0,12% ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,13% ПРОМЕНА 1,51230 1,17950 -1,8% 1,51230 1,17950 625.000 евра, што е три пати +0,12% ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,13% +0,13% +0,12% 1,568.50 1,568.50 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА подобар резултат споредено +0,13% +0,12% -1,8% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -1,8% +0,13% +0,12% со претходната година. ЗЛАТО 109,98 Финансискиот извештај на ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент ЗЛАТО фЈуЧерси Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1,568.50 -0,6% Топлификација објавен на ФЈУЧЕРСИ 109,98 -1,8% 1,568.50 ЗЛАТО 109,98 ЗЛАТО интернет-страницата на зЛаТО -0,6% ЗЛАТО -1,8% -0,6% ЗЛАТО Македонска берза покажува Нафта Брент 1,568.50 1,568.50 1,568.50 дека приходите лани се Нафта Брент 109,98 1,568.50 -1,8% -1,8%-1,8% зголемиле за 11%, додека -0,6% -1,8% 109,98 пак, трошоците во истиот Нафта Брент Нафта Брент Нафта Брент -0,6% период пораснале за 8%. нафТа бренТ Нафта Брент Зголемувањето на добивката 109,98 109,98 109,98 се должи и на порастот на 109,98 -0,6% -0,6%-0,6% цената на парното греење -0,6% лани. пОдаТОЦиТе се Од ден 26.03.2013 дО 15ч.

К

ВАЛУТИ TOPIX 1,17950

£ €

€ $

Капитал број 701 05.04.2013

www.kapital.mk

14 cover story: „КАпИТАЛ“ СО АнАЛИзА нА КАСИТ

Gradona~alnici buxet go tro{at пишува

Катерина Синадиновска

ВЛАдИМИР ТАЛеВСКИ

Максим Ристески

„Кога дојдов на функцијата имавме огромен долг од цели 2 милиони евра којшто моравме да го вратиме за да може да функционираме. Успеавме да се консолидираме, особено ги средивме даноците и нивната наплата и уште во првиот мандат е вратен долгот. Направивме договори на 6 или на 12 рати, но бевме практично блокирани. Еднаш или два пати се случи да не можам да поделам плата. Сега имаме добар буџет. Користиме многу пари преку европските фондови. Реконструкцијата на зоолошката градина ја изведовме преку проект за прекугранична соработка со Грција, понатаму земаме грантови од јапонската амбасада, УСАИД...“

katerina.sinadinovska@kapital.mk maksim.risteski@kapital.mk

фотографија

фотоархива Капитал

Обемната анализа на „Капитал“ на 12 од најголемите општини во Македонија, преку нивните завршни годишни сметки покажува зошто е толкава „тепачката“ за победа на локалните избори. Секоја од поголемите општини располага со милионски буџет, а „Капитал“ ви презентира како градските „татковци“ го полнеле, но и како го празнеле. Притоа, впечатлив е моментот дека најмногу пари од тековните расходи се „фрлиле“ на плати, а веднаш потоа на стоки и на услуги, каде што главна ставка, секако, се „договорните услуги“... Речиси секаде, овие ставки се повеќекратно поголеми од ставките за капитални расходи или градежна оператива

ГРАД БИТОЛА

О

пштина Битола според податоците од завршната сметка доставена во Централниот регистар, во минатата година има реализирано приходи во вредност од 20 милиони 734 илјади евра, со 84% реализација на остварување на приходите. Притоа, општината по основ на даночни приходи собрала 6 милиони и 600 илјади евра (во што спаѓаат даноци од доход, добивка, капитални даноци, данок на имот, на специфични услуги, такси за користење или дозволи за вршење дејност). Од неданочни приходи од планираните 858 илјади евра, општината успеала со 39% реализација да собере 334.959 илјади евра. Во овие приходи спаѓаат глоби, судски и други административни такси, надоместоци и други неданочни приходи. Капиталните приходи на Општина Битола за минатата година изнесуваат 2 милиони и 138 илјади евра, при што општинската каса најмногу се наполнила од продажба на земјиште 1 милион 844 илјади евра. Во ставката трансфери и донации се гледа дека оваа општина сите останати приходи ги базирала на

Вкупни приходи

20,73 милиони евра

средства од „други нивоа на власт“ поточно од Вкупни расходи владата. Вака општината милиони евра добила 1 милион 763 илјади евра. Тековните расходи се 15 милиони 221 илјада евра, од кои за исплата на плати потрошени се 9 милиони 290 илјади евра, а во ставката стоки и услуги отишле 4 милиони и 600 илјади евра. Во капитални расходи кои вкупно изнесуваат 4 милиони 694 илјади евра најголем дел од парите се потрошени за други градежни објекти - 4 милиони 400 илјади евра. Во другите поинтересни ставки можат да се наведат трансфери до невладини организации со над 2 милиони евра, и комунални услуги, субвенции и поправки – секоја ставка со по околу 1 милион и 200 илјади евра. Општината има побарувања во износ од 2 милиони и 700 илјади евра.

19,89

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

те на најголемите општини

cite polovina t za plati!

Вкупни приходи

ГРАД сКопје

Г

рад Скопје ја завршил 2012 година со 67 милиони 585 илјади евра приходи, од кои по основ на наплата на данок 33 милиони евра. Тука најмногу се собрале даноци на специфични услуги (комуналии) - 23 милиони 632 илјади. Во ставката неданочни приходи Град Скопје остварил 2 милиони 800 илјади евра и 2 милиони 147 илјади евра други неданочни приходи (ако се исклучат глобите, такси и други надоместоци). Вкупните расходи на Скопје се 63 милиони 721 илјада евра. Тековни расходи 44 милиони 595 илјади евра. Најмногу пари се дале за плати и за стоки и услуги - 18 милиони 291 илјада евра за плати и надоместоци и 18 милиони 873 илјади за стоки и услуги (од кои на комунални услуги, греење, комуникација и транспорт отишле 4 милиони 900 илјади евра, на поправки и тековно одржување 7 милиони евра, а 5 милиони евра за договорни услуги). Ставката капитални расходи „однела“ 19 милиони евра од кои дури 18 милиони евра се за градежни работи.

67,58

Коце трајановсКи

милиони евра

Актуелниот татко на главниот град на државата, Коце Трајановски, ја завршил 2012 година со 3 милиони и 863 илјади евра вишок приходи, а за тековната година има намален буџет. Трајановски кој во недела ќе знае дали и по втор пат ќе седне во градоначалничката фотелја (во вториот круг од гласањето тој влезе со голема предност пред противкандидатот од опозицијата Јани Макрадули) вели: „Потребите се секогаш поголеми од можностите. Буџетот минатата година беше околу 3,5 милијарди денари, во 2013 година очекуваме да биде намален за 10%, но проектите не запираат“.

Вкупни приходи

40,8 милиони евра

владимир тодоровиќ “За капитални инвестиции потрошени се средства во вкупен износ од околу 1 милијарда и 450 милиони денари, односно 85% од потрошените средства се за изградба на нови објекти, улици, тротоари, осветлување, паркови, урбана опрема и реконструкција на постоечки“, вели Тодоровиќ кој во недела ќе се обиде да го победи Андреј Жерновски, кој го заврши првиот круг со 1.500 гласови предност.

15

Вкупни расходи

31,2 милиони евра

Вкупни расходи

63,72 милиони евра

ОПШТИНА центар

П

о основ на даночни приходи Центар собрал 6 милиони и 500 илјади евра, од коишто 2 милиони 600 илјади евра се даноци на приход, а 3 милиони и 700 илјади евра се даноци на специфични услуги (комуналии).

30 милиони евра и 863 илјади собрала оваа општина по основа на трансфери и донации, а како капитални приходи остварила 3 милиони евра. Расходте на општина Центар се 31 милион 200 илјади евра. Тековни расходи се 8 милиони евра, од кои за плати отишле половината - 4 милиони евра, а во ставката „стоки и услуги“ 3 милиони евра. Капиталните расходи на Центар се 23 милиони евра. Оваа општина има побарувања од 2 милиони евра, а обврски од само 10 илјади евра за даноци (при што не е наведено за какви точно даноци станува збор).

Капитал број 701 05.04.2013

www.kapital.mk

16 cover story ОПШТИНА KАРПоШ

О

СТЕВчЕ ЈАКимоВСКи и

пштината во која се води една од најинтересните битки на овие избори ја води Стевче Јакимовски кој во недела ќе се соочи со својот довчерашен сопартиец Андреј Петров. Јакимовски, кој е избран за најградоначалник меѓу 2.000 кандидати во Југоисточна Европа од Дирекцијата на Агенцијата за избор на најменаџери од Босна и Херцеговина, за Југоистична и Средна Европа, со седиште во Зеница, вели дека довербата ќе ја правдал со соочување со нови проекти. „Карпош е една од најразвиениете општини во Македонија, со 14% невработеност кај граѓаните и со солидна финансиска кондиција“, вели тој. Од вкупно собраните 10 милиони и 300 илјади евра општина Карпош по основ на даночни приходи собрала околу 6 милиони евра. Еден милион евра се собрани како данок од имот, а 4,5 милиони евра за други специфични даноци. 3 милиони 888 илјади евра се капитални приходи, а неданочни приходи се 200.000. Како трансфери во сметката на оваа општина се заведени 300.000 евра трансфери. Расходите на општината се 10 милиони 239 илјади евра. Тековни расходи се 5 милиони евра од кои за плати се потрошени 940 илјади евра. Во ставката стоки и услуги се заведени 3 милиони и 200 илјади евра, а капиталните расходи на општината се 5 милиони евра.

10,30 милиони евра

10,239 Вкупни расходи милиони евра

РАмиз мЕРКо

ГоРАн ПЕТРоВ

поранешен градоначалник на Струга:

Вкупни приходи

ОПШТИНА ВЕЛЕС

Вкупни приходи

8,83 милиони евра

И

ако за минатата година цели 7 милиони евра зел Горан Петров како трансфери од други нивоа на власт (тука се парите кои ги дава Вкупни расходи владата), ставка што практички ги полни речиси во целост неговите приходи, актуелната владејачка партија ВМРО– ДПМНЕ не го кандидираше за нов милиони евра мандат и во Велес се трка со Славчо Чадиев, како противкандидат на Аце Коцевски, кој во првиот круг освои повеќе гласови. Интересна е ситуацијата во Општина Велес. Завршната сметка доставена до Централниот регистар покажува дека од вкупно собраните 8 милиони и 836 илјади евра, дури 7 милиони евра градоначалникот Горан Петров добил како трансфери од други нивоа на власт. Даночните приходи се само 1,5 милиони евра, а неданочни приходи се 60 илјади евра. Капиталните приходи во општината изнесуваат 171 илјада евра. Тековните расходи, пак, се 7,5 милиони евра од кои за плати се потрошени 5,5 милиони евра, а за стоки и услуги останатите 2 милиони евра. Капиталните расходи во Велес се 464 илјади евра.

8,00

“Во буџетот за 2013 година намерно ја намаливме ставката за градежното и неизграденото земјиште, но намалување има и во дел од потрошувачките ставки. Сакаме во 2013 година да воспоставиме режим на помало трошење и во администрацијата и во програмите ’градоначалник‘ и ’совет‘.“

ОПШТИНА СТРУГА

О

пштина Струга остварила приходи од 10 милиони и 600 илјади евра од кои 2 милиони и 238 илјади се Вкупни приходи даночни приходи. По основ даноци на специфични услуги заработени се 1 милион и 500 илјади евра, а како данок на имот се собрани милиони евра 650 илјади. Само 60.000 евра се неданочните приходи, а капиталните приходи се 450 илјади евра. Најголем дел од продажба на земјиште и на капитални средства, а како трансфери и донации собрани Вкупни расходи се 8 милиони евра... Тековните расходи за 2012 година на Струга изнесуваат 9 милиони 800 илјади евра од кои за плати милиони евра отишле дури 7 милиони евра, а за стоки и услуги 2 милиони евра. За ангажирање на привремено вработени се дадени 60 илјади евра... Капиталните расходи изнесуваат 650 илјади евра.

10,60

10,52

www.kapital.mk

ОПШТИНА ПрилеП

О

пштината која и во наредните четири години ќе ја води градоначалникот Марјан Ристески, во претходната 2012 година, остварила вкупни приходи од 15 милиони и 785 илјади евра. Според податоците на интернетстраницата на Општина Прилеп, од нив 2 милиони и 772 илјади евра се даночни приходи, од кои, пак, најмногу се собрани (1,4 милиони евра) од даноци на специфични услуги (комунални такси) и од даноци на имот (милион евра). Неданочните приходи вкупно изнесуваат 744 илјади евра, од кои најмногу (627 илјади евра) се од административни такси и надоместоци. Општина Прилеп лани остварила капитални приходи од вкупно 2,2 милиони евра, од кои речиси сите (2,1 милион) се од продажба на земјиште и нематеријални вложувања. Убедливо најголем дел од приходите дошле од трансфери и донации, 10 милиони евра, и тоа речиси сите од други нивоа на власт. Општината во 2012 година добила и 27,5 илјади евра донации од странство. Во финансискиот извештај наведени се и приходите од домашното задолжување во висина од 56 илјади евра. Прилеп 2012 година ја завршил со расходи од 15 милиони и 23 илјади евра. Најголема расходна ставка се платите, наемнините и надоместоците (7,5 милиони евра). За стоки и услуги општината потрошила 4 милиони евра, од кои најмногу за комунални услуги, греење, комуникација и транспорт (1,3 милиони евра), потоа за договорни услуги (речиси еден милион), за поправки и тековно одржување (885

ОПШТИНА стрУМиЦа

О

д вкупно остварените 14 милиони и 240 илјади евра, даночни приходи се 3 милиони и 200 илјади евра, а неданочни 480 илјади евра. Во ставката капитални приходи заведени се 2,5 милиони евра, сите од продажба на земјиште. Како трансфери и донации заведени се 8 милиони евра. Општина Струмица има побарувања од милион и 500 илјади евра... Од друга страна, тековните расходи на општината се речиси 10 милиони евра, од кои за плати се дадени 6 милиони и 300 илјади евра, а за стоки и услуги речиси 3 милиони. Капиталните расходи се 4 милиони евра, при што за други градежни објекти отишле 2 милиони и 600 илјади евра.

Капитал број 701 05.04.2013

17

Маријан ристесКи Во одлична финансиска состојба сме. работиме позитивно, без долгови, дури и јавните претпријатија во општината, што е реткост во Македонија. Вкупни приходи

15,78 милиони евра

Вкупни расходи

15,23 милиони евра

илјади евра) и за ситен инвентар и алат (628 илјади евра). Расходите за субвенции и трансфери се 817 илјади евра, од кои 500 илјади отишле за субвенции за јавни претпријатија, 227 илјади за разни трансфери, а околу 90 илјади се трансферите до невладините организации.

Општина Прилеп во 2012 година направила капитални расходи од 2 милиони и 660 илјади евра, од кои најголем дел (2,5 милиони евра) отпаѓаат на ставката други градежни објекти. За 74,5 илјади евра општината купила опрема и машини, а за 10 илјади евра набавила и мебел.

Зоран ЗаеВ

“Општина Струмица нема долгови. Има полна каса и има и кредитен рејтинг, ликвидни сме и солвентни и оваа наша финансиска сила е трајна придобивка без разлика кој ќе ја води општината во иднина. Најзначаен сегмент во мојата нова програма е економскиот раст и развој, гасификацијата е одлична подлога за бизнисот и веќе ги дала првите резултати. Во грејната сезона имавме 70% заштеда. Ние сме единствена општина која има право да се пофали со гасификација“, вели Заев за „Капитал“.

Вкупни приходи

14,24 милиони евра

Вкупни расходи

14,00 милиони евра

Капитал број 701 05.04.2013

18

www.kapital.mk Вкупни приходи

20,00 милиони евра

Вкупни расходи

19,78 милиони евра

ОПШТИНА тетОвО

А

ктуелниот градоначалник, Сади Беџети, кадар на опозициската ДПА, ќе се бори во вториот круг за да остане на функцијата против кандидатката со која владејачката ДУИ очекува дека игра на сигурно, Теута Арифи. За да го освои најзначајниот град за македонските Албанци, Али Ахмети ја повлече од вицепремиерска позиција во Владата, каде што Арифи го водеше престижниот Секретаријат за европски прашања. Општината предводена од Беџети во 2012 година остварила вкупно приходи од 20

ОПШТИНА Охрид

М

акедонскиот град со најдобри туристички предиспозиции во првиот круг од локалните избори доби нов градоначалник, Никола Бакрачески. Во последната година од власта на неговиот претходник, Александар Петрески, според службеното гласило на општината, Охрид остварил вкупни приходи од 13 милиони и 633 илјади евра. Тука влегуваат даночните приходи со 6 милиони евра, од кои 3,9 милиони се од даноци на специфични услуги. Од даноци на имот, пак, општината собрала 1,9 милиони евра. Во општинската каса како неданочни приходи влегле вкупно 503 илјади евра. Од нив најмногу (275 илјади евра) од административни такси и надоместоци. Капитални приходи се 496 илјади евра, од кои сите се собрани од продажба на земјиште и нематеријални вложувања. И во Охрид најголема приходна ставка се трансферите и донациите, 6,6 милиони евра, а сите дошле од други нивоа на власт.

милиони евра. Тука даночните приходи влегуваат со 2 милиони 489 илјади евра, покажуваат податоците од Централниот регистар. Интересно е што во Општина Тетово (за разлика од другите општини) се собрани повеќе даночни приходи од даноци на имот (1,2 милиони евра), отколку од даноци на специфични услуги (1,17 милиони евра). Од неданочните приходи собрани се 169 илјади евра, од кои најмногу од глоби, судски и административни такси (91,6 илјади евра). Капиталните приходи се 2 милиони и 550 илјади евра во кои со најголема сума учествуваат приходите од продажба на земјиште

Вкупните расходи на општина Охрид за 2012 година изнесуваат 13 милиони и 421 илјада евра, а од оваа сума најголем дел (6,1 милиони евра) е потрошен за плати, наемнини и надоместоци. За набавка на стоки и услуги се потрошени 3,5 милиони евра, од кои најмногу за комунални услуги, греење, комуникација и транспорт (1,36 милиони евра), потоа 881 илјади евра за договорни услуги, а за поправки и тековно одржување 689 илјади евра. На субвенции и трансфери Вкупни приходи општината потрошила 316 илјади евра, од милиони евра кои најмногу под ставката разни трансфери (198 илјади евра). Со 62 илјади евра општината ги субвенционирала Вкупни расходи своите јавни претпријатија, а нешто помала сума, 56 илјади милиони евр

13,63

13,42 а

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

19

Зоран алеКсов

сади Беџети

поранешен градоначалник на Штип:

„Финансиската состојба на општината е таква каква што може и да се очекува во услови кога сме заборавени од централната власт. Правото на градежното земјиште дури сега ни го дадоа, за време на изборите. Со оглед на проектите што ги реализиравме, сами, со општински пари, имаме долгови, но ќе ги расчистиме.“ и нематеријални вложувања (1,96 милиони евра) и од продажба на капитални средства (587 илјади евра). Вообичаено, од трансфери и донации потекнуваат најголем дел од приходите - 14 милиони и 796 илјади евра - сите од трансфери од други нивоа на власт. Тетово лани добило донации од странство од околу 2.000 евра. Вкупните расходи во 2012 година на општината се 19 милиони 780 илјади евра, од кои најмногу се потрошени за плати, наемнини и надоместоци - 10 милиони и 600 илјади евра. Трошоците за стоки и услуги се 2,98 милиони евра, од кои најмногу за договорни услуги (1,7 милиони евра) и за комунални услуги, греење, комуникација и транспорт (990 илјади евра). Специфично е што Тетово прикажало капитални расходи од само околу 5 илјади евра во 2012 година, при што е наведено дека овие пари се потрошени за други градежни објекти.

алеКсандар петресКи

поранешен градоначалник на Охрид:

“Буџетот на Општина Охрид за 2012 година е најдобро спроведен, речиси јапонски буџет. Општината е најуспешна - пред фактите и боговите молчат“. евра, трансферирала до невладините организации. Капиталните расходи изнесуваат 3,5 милиони евра, од кои најмногу за други градежни објекти (2,7 милиони евра). За вложувања и нефинансиски средства се потрошени 591 илјади евра, за градежни објекти 110 илјади евра, за купување опрема и машини 56 илјади евра, и за купување возила 36 илјади евра. Во 2012 година Општина Охрид го подновила и својот мебел, за што потрошила 16 илјади евра.

„Во 2012 имавме буџет за 25% поголем во споредба со тој во 2011 година. Средствата од буџетот се искористени за голем број значајни инфраструктурни објекти, меѓу кои патишта, реконструкции на улици, тротоари, водоводна и канализациска мрежа“.

Вкупни приходи

10,96 милиони евра

Вкупни расходи

10,45 милиони евра

ОПШТИНА Штип

В

о Штип се смени градоначалникот, но општината остана во рацете на ВМРОДПМНЕ. Илчо Захариев победата ја освои во првиот круг (против кандидатот од Сојузот за иднината, Здравко Коцев) и во најголемиот град во Источна Македонија ќе го наследи својот сопартиец, Зоран Алексов, кому ВМРО-ДПМНЕ не му укажа доверба за да го кандидира за нов мандат. Во последната година од мандатот на Алексов општината остварила приходи од вкупно 10 милиони и 96 илјади евра. Според податоците од службениот гласник на општината, од нив даночни приходи се 2,3 милиони евра, каде што со најголема сума влегуваат даноците на специфични услуги (1,5 милиони евра), и даноците на имот (758 илјади евра). Неданочните приходи се 547 илјади евра, каде што највисока ставка се таксите и надоместоците (442 илјади евра). Како капитални приходи општината остварила 939 илјади евра, сите од продажба на земјиште и нематеријални вложувања. Најмногу приходи во општинската каса влегле од трансфери и донации (6 милиони и 270 илјади евра), од кои речиси сите (6 милиони и 114 илјади евра) се трансфери од други нивоа на

власт. Штип лани добил и 153 илјади евра донации од странство, а се задолжил (домашно задолжување) за 461 илјади евра. На расходната страна општината запишала вкупно 10 милиони и 450 илјади евра, а секако, највисока расходна ставка се платите и надоместоците, на кои отишле 5 милиони и 360 илјади евра. За стоки и услуги се потрошени 2,9 милиони евра, од кои најмногу за комунални услуги, греење, комуникација и транспорт (1 милиони и 77 илјади евра), потоа за договорни услуги (766 илјади евра), и за поправки и тековно одржување (514 илјади евра). Општина Штип потрошила и 96 илјади евра за привремени вработувања. Субвенциите и трансферите ја олесниле општинската каса за 574 илјади евра, при што забележлива е релативно поголема сума трансферирана до невладини организации (325 илјади евра). Капиталните расходи во 2012 година изнесувале 1 милион и 600 илјади евра, од кои најмногу се потрошени (како и кај другите општини) за ставката други градежни работи (1 милион и 340 илајди евра). За купување на опрема и машини биле потрошени 180 илјади евра, 8,8 илјади евра за мебел, а 7,9 илјади евра за возила.

Капитал број 701 05.04.2013

www.kapital.mk

20 анализа

[TO Sè UVEZUVA Увозот на Македонија ланската 2012 година, прв пат по кризната 2009 година, бележи пад. Вкупниот увоз во 2012 година изнесуваше 6,5 милијарди долари, што е намалување во споредба со претходната 2011 година, кога увозот беше нешто над 7 милијарди долари. Но, намалувањето на увозот не се случува поради неговата замена со домашно производство, туку поради падот на индустријата која силно погодена од кризата мораше да го намали производството и поради тоа увезуваше помалку суровини, опрема и енергенси

8.000

6.000

извоз и увоз од МаКедонија (во мил.усд) Извоз Увоз

4.000

0

-2.000

-4.000

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2.306 1.367

1.116 1.995

2.094 1.323

1.191 1.776

1.311 1.915

1.237 1.779

1.147 1.627

1.204 1.719

1.086 1.484

1.055 1.199

1.200 1.206

1.150 1.375

1.114 1.531

2.000

1.158 1.694

Трговски дефицит

200

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

анализа 21

A MAKEDONIJA?

6.511

7.007

Топ 20 увезувани производи Производ 1 2 3 4 5 6 7

5.451

2.692

3.302

4.002

4.455

5.043 3.991

3.398

2.415

3.233 2.042

2.932 1.676

3.752

5.281

6.883

милиони долари е увозот на природен гас

8 9 10 11 12 13 14 15

2009

2010

2011

2012 16

-2.509

2008

-2.552

2007

-2.149

2006

-2.352

2005

-2.892

2004

-1.882

03

71,8

извор: државен завод за статистика

Гасни масла Платина Електрична енергија Сурова нафта Руди на никел и концентрати Моторен бензин 95 октани Масла за ложење Топло валани лимови во макарис дебелина помала од 3мм Лекови Природен гас Паладиум Лимови топло валани со дебелина од 3мм до 4,75мм Други соединенија, амалгами Мобилни телефони Струганици, опилки, отсечоци и исечоци и сл. Керамички производи за лабораториска, хемиска или техничка употреба

17 Премачкувачки средства(бои и лакови) Други прачки од железо или нелегиран челик,само ковани,топло валани,топло 18 влечени или топло екструдирани 19 Сурово масло од сончоглед 20 Гасни масла за други намени

Вредност (УСД) 427.004.699 339.034.291 253.200.162 228.675.717 146.062.834 108.803.886 96.504.216 91.552.694 76.889.159 71.870.003 67.743.152 55.823.078 53.828.842 47.453.050 46.580.644

44.387.665 43.692.263

42.797.083 39.957.026 37.885.092

Капитал број 701 05.04.2013

www.kapital.mk

22 анализа пишува:

македонската економија силно ја почувствува светската економска криза.

biljanazdravkovska@kapital.mk

Што с$ увезуваме?

Биљана здравковска-Стојчевска

„Капитал“ анализираше што с$ увезува Македонија и заклучокот е фотографија: дека навистина увезуваме с$ и сешто, фотоархива на Капитал човечка коса, перики, лажни трепки и бради, лисја и гранки, мов и лишај, црева и желудници од животни, рогови, ко извозот ги покажува сперма на бикови, гаќи, игли, флипери, силните страни на една кибрити, свеќи, вагони се само дел економија, увозот е слика на од интересните увозни ставки кои се слабостите на една економија. среќаваат на листата на најувезувани Македонија е речиси целосно производи во Македонија и за кои се увозно зависна земја, што значи дека плаќаат милионски износи на девизи. е принудена да увезува најголем дел На листата на увезени производи има од производите кои & се потребни за дури 7 илајди производи или увозни производство. Но, покрај суровини ставки. С$ поголем е бројот, а и за производство, Македонија ја вредноста на производите увезува речиси цела храна кои се произведуваат во и други производи кои Македонија, а кои се ги троши, бидејќи не ги увезуваат и стигнуваат произведува самата. на македонскиот пазар Македонија со години со многу пониска цена. милиони долари е увезува повеќе отколку Тие што веќе работат увозот на шеќер во 201 што извезува. Во 2012 2 година во македонската година увозот беше за прехранбена индустрија 2,5 милијарди долари велат дека буквално с$ е поголем од извозот, што поскапо да се произведе е покриеност од 61%. дома отколку да се увезе Но, во Македонија се увезува од околните пазари. Па така буквално с$ и сешто. И тоа со годините, кај одредени што ни треба и тоа што земјоделски производи не ни треба, и тоа што и култури има тренд на го немаме и тоа што го постојано намалување на имаме или можеме да производството, бидејќи го обезбедиме преку многу е поевтино тие да милион долари е домашно производство. увозот на нови автом се увезат отколку да се об ил и Најтипичен пример произведат. е прехранбената А податоците индустрија. Македонија, покажуваат дека само која важи за земјоделска до пред десетина години земја со многу големи дури 70% од потребите потенцијали за домашно производстсво храна се задоволувале за на храна, не покрива ниту половина од од домашно производство. Над сопствените потреби за храна. И покрај половина од потребите за шеќер и стотиците милиони поделени државни за масло за јадење во Македонија се субвенции на земјоделците, наместо да задоволувале со домашна шеќерна се зголемува домашното производство репка и сончоглед. Денес имаме само и да се намалува увозот на храна, тој незначителни површини насадени со од година во година с$ повеќе расте. овие две индустриски култури, а покрај Минатата 2012 година тој достигна нив од македонските ниви ги снема и рекордни 680 милиони долари. памукот и маслодајната репка. Додека Вкупниот увоз на Македонија ланската денес имаме ситуација кога Македонија 2012 година изнесуваше 6,5 милијарди годишно увезува бел шеќер во вредност долари, што е намалување во споредба од близу 37 милиони евра. Увозот пак, на со претходната 2011 година, кога увозот масло од сончоглед во Македонија лани беше нешто над 7 милијарди долари. Но, достигна рекордни 40 милиони долари. намалувањето на увозот не се случува Увозот на говедско месо лани поради неговата замена со домашно изнесуваше 30 милиони долари, за производство, туку поради падот на увоз на свинско месо близу 29 милиони индустријата која силно погодена долари, додека ,пак, за увоз на пилешко од кризата мораше да го намали месо Македонија платила близу 20 производството и поради тоа увезуваше милиони долари. Повеќе од 16 милиони помалку суровини, опрема и енергенси. долари изнесува увозот на брашно Истото се случи и во 2009 година кога минатата година, а за увоз на сецкан и

А

40

81

и државата го „билда“ увозот

М

еѓу најголемите увозници во Македонија има и министерства. Министерството за транспорт и врски е рангирано како 17-ти најголем увозник во Македонија, со увоз од над 30 милиони долари направен во текот на минатата година. Министерството за внатрешни работи, пак, кое лани увезло производи во вредност од околу 18 милиони долари е 30-ти најголем увозник во Македонија. Министерството за здравство лани остварило увоз од околу 7 милиони евра.

Поголеми увозни ставки во 2012 година (милиони долари) Производ

Вредност

Електрична енергија

253,0

Сурова нафта

228,0

Нови автомобили

81,0

Природен гас

71,8

Мобилни телефони

47,0

Масло од сончоглед

39,9

Пченица

37,0

Шеќер

36,8

Говедско месо

30,0

Свинско месо

29,0

Кафе

26,7

Пилешко месо

25,0

Компјутери

24,8

LCD телевизори

22,0

Чоколади

19,0

Пченка

18,4

Брашно

16,4

Шампони и препарати за коса

12,5

пакуван компир се платени 6,5 милиони долари. За увоз на банани се потрошиле 12,4 милиони долари, 5 милиони долари за увоз на портокали, а 3,4 милиони долари за увезени лимони. Лани во Македонија биле увезени мобилни телефони во вредност од 47 милиони долари, а за странски LCD телевизори се одлеани 22 милиони долари. За увоз на споменици и бисти, пак, лани се потрошени 7,4 милиони долари, што е помалку за неколку милиони долари во споредба со претходните години кога овој увоз изнесуваше над 11 милиони долари. Кога Македонија би произведувала амбалажа, тогаш увозот на разните производи за пакување би бил сигурно

www.kapital.mk

помал. Лани за увоз на картони сме потрошиле 8,2 милиони долари, за увоз на кутии, сандаци и гајби се потрошени 6,9 милиони долари, за увоз на тегли за конзервирање се платени 6,45 милиони долари, а за увоз на тетрапак-амбалажи 5,4 милиони долари.

Осум милиони долари за тоалетна хартија

Иако Македонија има голема текстилна индустрија се увезуваат речиси сите други потребни елементи за производство, почнувајќи од памукот, па с$ до патенти и копчиња чиј увоз лани изнесуваше околу 12,5 милиони долари. За увоз на супи лани се потршиле 5 милиони долари, за маргарин 4,7 милиони долари, а увозот на колбаси лани изнесувал 8,5 милиони долари, за увоз на маргарин лани се платени 4,7 милиони долари, а увозот на мајонез изнесувал 3,3 милиони долари. Скапо н$ чини и хигиената, бидејќи поголемиот дел од средствата за одржување на хигиена се увезуваат од странство. За увоз на шампони и препарати за коса лани сме потрошиле 12,5 милиони долари, додека увозот на сапуни од странство лани н$ чинел 4,9 милиони долари, увозот на дезодоранси против потење 4,5 милиони долари, увозот на тоалетни води 4,2 милиони долари, а увозот на тоалетна хартија дури 8,2 милиони долари. Многупати досега многу бизнисмени и економски експерти го имаат јавно

Капитал број 701 05.04.2013

анализа 23 Деталната анализа на увозот и понатаму ги покажува слабите точки на економијата. Македонија е речиси целосно увозно зависна земја и е принудена да увезува најголем дел од производите кои се потребни, бидејќи не ги произведува. Но, во Македонија се увезува и тоа што ни треба и тоа што не ни треба, и тоа што го немаме и тоа што го имаме, а увозните компании прават најголеми профити. Дали можеме и знаеме како увозот да се замени со домашно производство, а тоа истовремено да биде со иста цена и квалитет? Или оваа игра е однапред предадена? поставувано прашањето зошто во Македонија е многу евтино да се увезе буквално с$ и сешто, а наспроти тоа извозот на македонски производи во странство се зголемува многу споро и многу тешко. Дали увозничкото лоби е многу силно во Македонија па успева да наметне економски политики и мерки кои го фаворизираат увозот? Дали девизниот курс на денарот навистина го поевтинува увозот, а го поскапува извозот? Дали и зошто и покрај стотиците милиони евра субвенции за земјоделците расте единствено извозот на свеж зеленчук и овошје, а не и домашното производство на прехранбени производи кои ќе го супституираат увозот на храна?

Ова се прашања кои со години остануваат без одговор во Македонија и секое повикување тие да се ревидираат или постават со цел да го намалат увозот наидуваат на омаловажување и дискредитирање од страна на власта дека се во корист само на одреден број луѓе или компании. А вистината е дека ако Македонија произведува повеќе земјоделски и прехранбени производи, ќе може да покрие поголем дел од домашната потрошувачка, и ќе се намали одливот на девизи кои по основ на увоз се прават секоја година.

Кои се најголемите увозници? На листата со 100 најголеми увозни компании во Македонија се наоѓаат и

Капитал број 701 05.04.2013

www.kapital.mk

24 анализа ТОП 20 НАЈГОЛЕМИ УВОЗНИЦИ ИМЕ НА КОМПАНИЈА 1 ОКТА 2 ЏОНСОН МЕТИ 3 АРЦЕЛОРМИТТАЛ СКОПЈЕ 4 ЕФТ МАКЕДОНИЈА 5 ЛУКОИЛ МАКЕДОНИЈА 6 ГЕН-И ДООЕЛ 7 МАКПЕТРОЛ 8 ИГМ-ТРЕЈД 9 ДОЈРАН СТИЛ

10 ЏОНСОН КОНТРОЛС МАКЕДОНИЈА 11 ИМПЕРИАЛ ТОБАКО ТКС 12 ФЕНИ ИНДУСТРИ 13 АЛМИ- ПЕТРОЛ 14 АЛКАЛОИД 15 МИНКА ОИЛ 16 ЕЛЕКТРАНИ НА МАКЕДОНИЈА 17 МИНИСТЕРСТВО ЗА ТРАНС. И ВРСКИ 18 БРИЛИЈАНТ 19 ПОРШЕ МАКЕДОНИЈА 20 МАКСТИЛ

многу од големите извозни компании. Најмногу девизи Македонија како држава дефинитивно троши за плаќање на увозот на нафта и нафтени деривати. На ниво на држава лани се потрошени 969 милиони долари за увоз на нафта и нафтени деривати. На листата на

Ч

овечка коса, перики, лажни трепки и бради, лисја и гранки, мов и лишај, црева и желудници од животни, рогови, сперма на бикови, гаќи, игли, флипери, кибрити, свеќи, вагони се само дел од интересните увозни ставки кои се среќаваат на листата на најувезувани производи во Македонија и за кои се плаќаат милионски износи на девизи.

20 најголеми увозници во Македонија дури пет се од нафтената индустрија, а најголемата од нив, Окта, увезува околу 70% од вкупната нафта. Втор најголем узвозник е Џонсон Мети, хемиската компанија, која пред четири години изгради фабрика во слободната економска зона Бунарџик. Увозот на Џонсон Мети, кој е најголем извозник во земјава, за минатата година надмина 600 милиони долари. По влезот во Македонија, ова е прва година кога извозот на Џонсон Мети е поголем од увозот, за разлика од минатите години кога оваа компанија беше нето-увозник. На третото место на листата со најголеми

увозници е металопреработувачката фабрика Арчелор Митал, чиј увоз надминува 100 милиони долари. Четврт најголем увозник е ЕФТ Македонија, најголемиот увозник на струја во земјава, преку кој се врши близу 40% од вкупниот увоз на струја во Македонија, кој лани достигна дури 252 милиони долари, Петти најголем увозник е нафтената компанија Лукоил, па следат увозникот на струја Ген-и, нафтениот дистрибутер Макпетрол, металопреработувачките компании ИГМ трејд и Дојран стил, а десетта е Џонсон контролс.

Капитал број 701 05.04.2013

26

www.kapital.mk

интервју

Работата на компаниите за наплата на побарувањата е законски регулирана и банките, телекомкомпаниите и останатите доверители имаат право да ангажираат вакви фирми за потсетување на должниците или пак, да им ги продадат своите побарувања и тоа не е злоупотреба на користењето на личните податоци. Отстапувањето на базите со лични податоци што настанува во тој случај мора да биде строго регулирано со договор, којшто содржи членови исклучиво посветени на заштитата на личните податоци на клиентите коишто се вклучени во таа база, а клиентите мора да бидат известени за сето тоа

Dimitar \eor\ievski диреКтор на диреКцијата за заштита на лични податоци

Za{titata na privatnosta nema da ve spasi od pla}aweto kredit!

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

интервју разговарал

игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovskai@kapital.mk

К

омпаниите за наплата на побарувања во последно време регистрираат зголемен број случаи кога граѓани повикувајќи се на Законот за заштита на личните податоци сакаа да ги избегнат долговите кон банки, телеком-оператори и сл. Должниците ангажираат и адвокати коишто всушност, ги доведуваат луѓето во заблуда, ветувајќи им дека сигурно добиваат на суд доколку го тужат доверителот затоа што наводно, ја нападнал нивната приватност и бесправно ги поседува нивните лични податоци. Со помош на институцијата која е одговорна за тоа нашите лични податоци да не бидат злоупотребени, Дирекцијата за заштита на личните податоци, се обидовме да разрешиме некои нејаснотии и дилеми што постојат кај луѓето за заштитата на личните податоци при секојдневната комуникација со различни типови даватели на услуги коишто по природата на работата менаџираат со огромен број лични податоци. Токму со таа цел, Дирекцијата, заедно со Организацијата на потрошувачи на Македонија, Народната банка, повеќе комерцијални банки и компании за наплата на побарувањата, организираше „Отворени денови: Заштита на личните податоци на потрошувачите“ од 15 до 30 март во шест градови низ Македонија.

XX Објаснете ни малку повеќе за проектот „Отворени денови“, која беше неговата цел? Идејата за проектот потекна од една од компаниите што се занимаваат со наплата на побарувања, чии клиенти се, меѓу другите, и повеќе домашни банки. Поттикнати беа од секојдневното работење каде што се среќаваат со недоволна информираност на потрошувачите за тоа кои се нивните права, но и обврски, при користењето на банкарските производи, а каде што неретко се инволвира аспектот на (не)загрозеност на личните податоци. Кога граѓаните, на пример, доцнат со плаќањето на кредитот, настапуваат компаниите за рано предупредување, а потоа и за наплата на побарувањата, коишто работат во име на банките, но има и случаи кога целиот долг од некое лице или компанија банката го пренела или го продала на трето лице. Сега тоа трето лице се јавува кај должникот да си го наплати побарувањето и должникот прашува „Од каде ви се моите податоци кога јас со вас не сум склучил договор“ и сл. Меѓутоа, не знае дека банката во меѓувреме направила договор каде што го пренела побарувањето на трето лице, во случајот компанија специјализирана за наплата на побарувања. Е сега, граѓаните треба да знаат дека ако банката постапила така, треба и нив да ги извести за таа одлука. Токму за такви и слични ситуации им објаснувавме на граѓаните во овие наши „Отворени денови“ кога имаат право да се повикуваат на заштита на личните

податоци, а кога не. Успеавме да пренесеме порака не само за правата, туку и за обврските на граѓаните. Направивме поголем број промотивни материјали. На еден дел од нив можевте да видите дека има можност самите граѓани да поднесат прашање, претставка, предлог до нас, кои дополнително ќе ги сумираме за да видиме во која област предничат.

XX Какви се најчесто коментарите на граѓаните во врска со нивната наводна загрозеност на личните податоци? Често има ситуации кога поради недоволна информираност на луѓето, на шалтерските службеници им се поставуваат прашањата: „Зошто ви е матичниот број?“; „Зошто ви е копијата од личната карта?“; „Викнете го шефот, со него ќе се објаснам!“; „Зошто при едноставна трансакција, менување некоја ситна сума пари и сл., вие ми барате копија од личен документ?“ итн. Мораме да го кажеме и следното – кај најголем дел од овие прашања одговорите не се баш најповолни за граѓаните, затоа што она што го прават банките, произлегува од стриктно наметнати обврски од одредени закони: Закон за банки, Закон за спречување на перењето пари и финансирање на тероризам и други. Банките се обврзани да бараат копии од документи, но само во случај кога тоа е уредено со закон. Доколку има прекршување, се разбира дека тоа подлежи на санкции од регулативата за заштита на личните податоци, но за тоа треба да бидеме известени. Ние имаме релативно добра соработка со банките, честопати ги посетуваме, најчесто во редовни надзори, за да видиме дали сето тоа што е прокламирано во нивните прописи од интерен карактер за заштита на личните податоци на лице место го имаат имплементирано или не. Обемот на добиените претставки од минатата година н$ упатуваше на тоа дека потребно е да се направи дополнителен напор за да се објасни кои се правата, но во последно време и кои се обврските на граѓаните за давање на личните податоци во комуникација со банките.

XX Кога се граѓаните во право, а кога се жалат на злоупотреба на личните податоци од страна на банки, телеком-компании и сл.? Дополнителен момент на дообјаснување на работите предизвика и интересот на финансиските организации и компании за наплата на побарувањата, што е еден нов момент, домен на работа во нашето опкружување, каде што почнавме да добиваме претставки и тоа беше мотив плус за еден проект како што беше овој за делот на потрошувачи. Да објасниме дека сево ова што се работи има подлога на основа на закон. Со ова не сакаме да амнестираме никого од евентуални прекршувања, затоа што секогаш постојат услови и моменти на неимплементирање на прописите онака како што е за очекување и затоа сме отворени за примање секакви прашања, претставки од граѓаните за тоа дали нешто е во согласност со прописите за заштита на личните податоци или е спротивно на тоа и преку нашите инспекциски служби можеме да го испитаме, да утврдиме фактичка состојба. Засега немамe драматично зголемување на бројот на претставки, но преку еден ваков партнерски однос со

27

ПреПОраКи на ДиреКцијата ДО граѓаните:

Како да ги заштитите своите лични податоци на интернет XX Внимавајте! Размислете добро пред да ги објавите своите лични податоци (особено името и презимето, адресата и телефонскиот број) на порталите за социјална интеракција; XX Размислете два пати дали ќе го користите вистинското име или ќе употребите псевдоним; XX Почитувајте ја приватноста на другите. Бидете особено внимателни со објавувањето лични податоци или информации кои се однесуваат на друго лице (како и фотографии или линкови до фотографии) без негова согласност; XX Информирајте се! Кој управува со сервисот што го користите? Под надлежност на која земја спаѓа? Дали во земјата постои орган за заштита на личните податоци до кој може да се обратите во случај на злоупотреба на вашите лични податоци? Дали ви се понудени опции за заштита на вашите лични податоци?

XX Користете ги сите достапни поставки (settings) за уредување на политиката на приватност на интернет-страницата. Ограничениот пристап до вашиот профил треба да ви биде понуден, особено кога станува збор за опцијата за пребарување; XX Користете различни податоци за идентификација на Интернет. Пожелно е корисничките имиња и лозинки да бидат различни на различни интернет-страници; XX Внимавајте на тоа како вашите деца го користат Интернетот, особено кога станува збор за портали за социјална интеракција. засегнатите, кои во согласност со нашиот закон се викаат контролори – и банките и финансиските организации за наплата на долгови – сакаме превентивно да влијаеме.

XX Кои се најбитните прашања за заштита на личните податоци што треба да се разрешат при односот банка-компанија за наплата на побарувања? Ако банката каде што сум јас клиент реши да ги продаде побарувањата на друштво за наплата на долг или едноставно, да го ангажира за да н$ потсетува на тоа, нивниот меѓусебен однос (банката ќе биде контролор, а втората компанија е

Капитал број 701 05.04.2013

28

www.kapital.mk

интервју

обработувач на податоците коишто му ги дава првиот) мора да биде регулиран со договор којшто содржи членови исклучиво посветени на заштитата на личните податоци на клиентите коишто се вклучени во таа база. Ако банката има стандарди за заштита на личните податоци (а сите банки имаат), тогаш друштвото за наплата на долг не смее да има помалку заштита од првиот. Тој нивен однос мора да биде регулиран и во тој договор точно да бидат наведени начините на коишто ќе се штитат личните податоци и кои лични податоци ќе бидат дадени. Дали ако јас имам потрошувачки кредит од 1.000 евра ќе бидам во ист ранг со некој што има хипотекарен долг од 50 илјади евра и дали ќе биде даден целиот обем на моите податоци? Да речеме, што ќе & е на ангажираната компанија мојата домашна адреса ако не го откупила долгот ако само ме потсетува, а потсетувањето оди телефонски? Банката и компанијата за наплата на побарувања мора да се договорат кој обем на податоци за што ќе биде пренесен кај обработувачите. Тука заштитата на личните податоци е исклучително важна. Ние немаме проблем со самото договарање, но договорите мора да ги содржат тие одредби. Без тоа не би го сметале за правична обработка на личните податоци и секако, тие клиенти треба да бидат известени дека банката во одреден момент може да ги даде тие податоци на обработка кај трето лице. Мора да постои таков тип информација.

XX Кои се генерално, вашите препораки за граѓаните во насока на поголема заштита на нивните лични податоци? Сите користиме социјални мрежи, плаќаме преку Интернет и сл., па наведете неколку подрастични примери каде што од невнимание или незнаење се доведуваме во опасност нашите лични податоци да бидат злоупотребени. Адреса на живеење и број на мобилен телефон, на пример, не се информации коишто треба да стојат на Фејсбук. Можеби се банални, но се добри примери. На пример, дете од 12-13 години ги има сите тие информации на профилот и како што имаат навика да „постираат“ с$ што треба и не треба, ќе „постира“ дека мајката и таткото не се дома за викенд и пишува „Ајде кај мене на журка“. И првиот крадец од маало потоа се појавува кај нив дома. Банален е примерот, но баш е сликовит за тоа што не треба да се прави на социјалните мрежи. Или пак, добивате мејл од вашата банка дека заради ажурирање на податоците, бара од вас да ги внесете повторно сите лични податоци, па можеби дури и бројот на картичката и сл. Потрошувачите треба да знаат дека ниту една банка во светот не комуницира со своите клиенти преку мејл за промена на матичен број или слично. Штом има нешто такво треба да се посомневаат. Не постои интернеткомуникација за ажурирање податоци. Тоа е надвор од сите правила и на ниту една банка не & е во интерес да работи така, а нашиот закон особено го штити матичниот број како чувствителен податок.

XX Граѓаните беа збунети и кога за купување на припејд мобилна линија почна да се бара оставање на личните податоци? Зошто се воведе

Банката и компанијата за наплата на побарувања мора да се договорат кој обем на податоци за што ќе биде пренесен кај оваа втората. Тука заштитата на личните податоци е исклучително важна. Ние немаме проблем со самото договарање, но договорите мора да ги содржат тие одредби. таа одредба? Корисниците мора да ги оставаат личните податоци на припед-картичките затоа што во Законот за електронски комуникации се вметна основа за тоа. Причината е што се случуваа злоупотреби, на пример, лажна дојава од припејд-телефон за поставена бомба. Имаше случаи и да се приведе некое лице под сомнение, а лицето нема поим што се случува. Или некој си купува од трафика припејд-број, преку тој број се претставува како некоја друга личност и договара нешто. За да се спречат сите тие несакани појави, регулаторот реши сите припејд-броеви да се врзат со име и презиме. Сето тоа се одвива тековно, но треба да се каже дека има законска основа за тоа и законодавецот очигледно видел оправдување за да го вметне како основ.

XX Какви се нјачестите претставки што ги поднесуваат граѓаните до вашата дирекција, за каква злоупотреба на личните податоци најчесто се жалат? Во врска со злоупотреби на личните податоци на социјалните мрежи, за бришење на лажен профил на Фејсбук се поднесени 118 барања, за пробиен профил 49 барања, за Јутјуб девет барања и 31 друг вид барања, бришење нa имејл-адреси, препратени предмети за постапување од Министерството за внатрешни работи и други видови злоупотреби на социјалните мрежи и прашања.

XX Во една пригода рековте дека бизнис-климата во една држава е тесно поврзана со регулативата за заштита на личните податоци. Објаснете малку повеќе за ова. Тоа е интересна тема и навидум, нема врска меѓу заштитата на човековите права како што е правото на приватност и подобрувањето на условите за водење бизнис. Меѓутоа, само на прв поглед, додека кога ќе почнат

да се отвораат прашањата едно по едно ќе се види дека и тоа како има врска едно демократско општество да ги уреди и да ги воспостави принципите за заштита на личните податоци. Движејќи се, капиталот со себе повлекува и податоци, така што сите компании, особено оние коишто доаѓаат да инвестираат во Македонија, се заинтересирани да наидат, меѓу останатите услови, на поставена правна рамка за заштита на приватноста. Техниката, во една галопирачка фаза, како што е денес, носи со себе, предизвици, можности, но и опасности од злоупотреба. Воспоставувањето и градењето бази за потрошувачите, за клиентите, за бизниспартнерите, за можните нови пазари, испитувањето на јавното мислење се полиња каде што заштитата на личните податоци може да биде од пресудно значење. Тоа е едниот аспект зошто е битна приватноста во поглед на бизнис-климата и кое е влијанието. Вториот момент е применувајќи ги техничките и организациските мерки за воспоставување на еден систем за комуницирање внатре во самата компанија, од нивоата на пристап на вработените до секоја информација којашто е од значење - на пример, продажбата, составот на некој производ итн. – за можноста за вработените да бидат снимани, набљудувани со камера во текот на работата, бе оглед на тоа дали е услужна дејност или производство. Сите тие се прашања коишто се насочени во нашата област и се регулирани со нашиот закон. Тие се регулирани на исто ниво и се втемелени со исти рамки во европската директива за заштита на личните податоци и затоа, кога зборуваме за пренос на лични податоци од една европска држава во Македонија, за нив е многу значајно соодветното ниво на адекватност на заштитата на личните податоци.

Капитал број 701 05.04.2013

30

БанКи

www.kapital.mk

растот на лошите Кредити (не) ги помати сметКите

KaKo maKedonsKite banKi gi zgolemija profitite vo Kriza za 23,5%?!

Е на банкаритЕ?!

капитал број 701 05.04.2013

банки

31

ЕвЕ како работЕа банкитЕ во 2012 Ев Kомерцијална банка добивка

Добивка на цел банкарски сектор во 2012

23,8 милиони евра

годишна промена

23,5%

-48,2%

СтопанСка банка добивка

12,9

годишна промена

26,3%

нлб тУтУнСка банка добивка

73,8 16,9% годишна промена

милиони евра

вредност на активирани хипотеки

милиони евра

милиони евра

милиони евра

Загуби поради ненаплатени кредити

126,7

9,13

годишна промена

8,1

милиони евра

годишна промена

-24,0%

оХриДСка банка добивка

2,08 милиони евра

годишна промена

264%

ШпаркаСе банка

годишна промена

5,2%

добивка

20

илјади евра

Уни банка добивка

1,52 милиони евра

годишна промена

97%

ттк банка добивка

669 илјади евра

годишна промена

482%

СтопанСка банка битола загуба:

-2,4 милиони евра

капитал банка загуба:

-1,9 милиони евра

централна кооператиВна банка загуба:

-564 илјади евра

Капитал број 701 05.04.2013

32

Банки

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Г

www.kapital.mk

одишните финансиски извештаи на банките за лани покажаа зголемени профити, и покрај рекордниот раст на лошите кредити и активирањето на имотот ставен под хипотека. Сите банки во Македонија прикажаа добивка од 23,8 милиони евра, што е зголемување од 23,5% на годишно ниво. Но, колку се реални профитите на банките, имајќи предвид дека во билансите како добивка се книжат одземените имоти кои долго време не можат да се наплатат?! Лошите кредити кои достигнаа 416 милиони евра исто така, не се пресметуваат веднаш како загуба. Според годишните податоци, загубата од ненаплатените кредити до крајот на 2012 година изнесувала 73,8 милиони евра, што претставува пораст од 16,9% во споредба со годината претходно. Анализирајќи ја ваквата ситуација, Народната банка неодамна предложи олеснување на процедурите за продажба на запленетите имоти, за конечно да се види која банка е реално профитабилна, а која во својата добивка ги пресметува и одземените имоти кои со години не можат да е продадат, бидејќи на лицитациите за нив се држи нереално висока цена. Банките лани ги зголемија и приходите од камати и провизии за 9,3% и 8,8% соодветно. Вкупно од камати и провизии, банките лани заработиле 246,5 милиони евра. Најголема добивка лани, од 12,9 милиони евра, оствари Стопанска банка. Финансискиот извештај на Стопанска покажува дека оваа банка го зголемила профитот за 26,3% во споредба со 2011 година. Значаен пораст има кај нето-приходите од камата, кои лани изнесувале 41,6 милиони евра, што во однос на годината претходно претставува раст од 17,1%. Во исто време, според неревидираниот биланс на успех, пораст од 10,2% има и кај нето-приходите од провизии и надоместоци, кои лани изнесувале 15,2 милиони евра. На расходната страна, Стопанска банка прикажа зголемени загуби поради оштетувања од дадени кредити и заеми. Оваа ставка изнесува 16,8 милиони евра и во однос на 2011 година е зголемена

за 39,7%. Меѓутоа, загубите поради ненаплатените кредити кај некои банки предизвикаа поголеми проблеми. Најголемата банка во земјава, Комерцијална, објави дека добивката лани е помала за 48,2% споредено со претходната година, главно поради проблемот со наплатата на дадените кредити. Комерцијална банка ја заврши 2012 година со добивка од 9,13 милиони евра. „На почетокот на второто полугодие лани, македонската економија официјално влезе во рецесија. Неповолните економски движења продолжија заклучно со крајот на годината. Во услови на рецесија и голема неизвесност до кога ќе трае, економските субјекти почнаа да се однесуваат многу попретпазливо во однос на своето трошење. Истовремено, проблемот со неликвидноста на компаниите се изостри до крајни граници, проблем чиешто постоење го потврди и самата влада, презентирајќи план за негово надминување. Во ваков амбиент, растечки број на економски субјекти се соочи со намален капацитет да ги сервисира своите обврски кон банката, што доведе до одредено влошување на квалитетот на кредитното портфолио. Како последица на тоа, реализираната исправка на вредност на финансиските средства значително ги надмина проекциите, така што Комерцијална банка оствари нето-добивка што е за 48,2% помалку од остварената добивка во 2011 година“, пишува во образложението на финансиските резултати на Комерцијална банка. НЛБ Тутунска банка исто така пријави помал профит лани во споредба со 2011 година. Билансот на успех на Тутунска банка покажува дека е остварена добивка од 8,1 милиони евра. Дел од банките пак, и во услови на економска криза и неликвидност во приватниот сектор, остварија импресивни резултати од работењето. Охридска банка ја зголеми добивката речиси трипати, на 2,1 милиони евра. Нето-приходите од камати кај оваа банка пораснале за 1,9%, меѓутоа, интересно е што приходите од провизии лани се дури 19,4% повисоки од 2011 година. ТТК Банка пак, оствари добивка од речиси 700.000 евра, што е петпати повеќе од остварениот финансиски резултат во претходната година. Уни банка прикажа добивка од околу 1,5 милиони евра, што е двојно повеќе од остварената добивка во 2011 година. Шпаркасе банка лани успеа да ја надмине загубата од 2011 година, и сепак прикажа минимална добивка. Меѓутоа, помалите банки и лани продолжиле да работат со загуби. Стопанска банка од Битола прикажа загуба од 2,4 милиони евра, Капитал банка била во минус од 1,9 милиони евра, додека пак загубата на Централна кооперативна банка за лани изнесува 560.000 евра.

Годишните финансиски извештаи на банките за лани покажаа зголемени профити, и покрај рекордниот раст на лошите кредити и активирањето на имотите ставени под хипотека. Сите банки во Македонија прикажаа добивка од 23,8 милиони евра, што е зголемување од 23,5% на годишно ниво. Но, колку се реални профитите на банките, имајќи предвид дека во билансите како добивка се книжат одземените имоти кои долго време не можат да се наплатат?! Затоа Народната банка неодамна предложи олеснување на процедурите за продажба на запленетите имоти, за конечно да се види која банка е реално профитабилна, а која во својата добивка ги пресметува и одземените имоти кои со години не можат да се продадат Алармантен пораст на спорните кредити и запленетите хипотеки

Само за два месеци годинава, лошите кредити што банките не можат да ги наплатат од компаниите и граѓаните се зголемија за 49,2 милиони евра. Спорни за наплата се кредити во вкупна вредност од 416 милиони евра, што е 11,7% од кредитното портфолио на банките. Ова е рекордно ниво на ненаплатливи кредити досега, што покажува дека неликвидноста во економијата кулминира. Банкарите признаваат дека овој раст на ненаплатливите кредити не смее да се игнорира, но сепак, според нив, засега не станува збор за алармантен процент. Гувернерот Димитар Богов изјави дека слабите перформанси во Европа придонеле да се влоши ликвидноста на компаниите, што е причина за раст на лошите кредити. Тој објаснува дека во регионот Македонија има најниска стапка на учество на нефункционални заеми во вкупното портфолио. Неликвидноста на компаниите, како и намалениот обем на работа им создаваат проблеми на бизнисмените навреме да ги враќаат кредитите во банките, а како што се продлабочува кризата во економијата овој проблем станува с$ поизразен. Бизнис-секторот е доминантен во проблематичното кредитно портфолио, а анализата

НБМ ги притиска банките да ги продадат запленетите имоти

Н

ародната банка воведе измени со цел да ги натера банките во рок од четири години да се ослободат од запленетиот имот. Во спротивно, тој ќе има вредност од нула денари. Според гувернерот Богов, со тоа конечно ќе се знае која банка реално работи профитабилно, а која не. Богов изјави дека крајно време е да се види колку од банките во државата покажуваат реален остварен профит заснован врз доброто работење, а колку од нив пак, својот профит го темелат врз тоа што во својата добивка го пресметуваат и одземениот имот кој најчесто е преценет и кој потоа со години не можат да го продадат. Богов вели дека банката виртуелно ги има парите, но во реалност тие не постојат, бидејќи запленетиот имот никој не го купува, оти не е со реална цена, туку со далеку повисока од пазарната. Затоа, со новата одлука на НБМ, ако банките по одземањето на имотот не го продадат во период од 5 години, неговата вредност ќе биде нула. „Даваме период од четири години. Банката по преземањето на имотот мора за 20% да ја намали вредноста, односно тој процент да го отпише. Со тоа

на одделните индустриски сектори покажува дека најпроблематични должници се трговските компании, фирмите од прехранбената и од металската индустрија, коишто всушност, и најсилно ги чувствуваат негативните ефекти од еврокризата. Влошувањето на кредитните портфолија може да биде лоша вест за бизнисмените, бидејќи е знак за повторно замрзнување на кредитната активност од банките. Во обид да се одбранат од ризични пласмани, банкарите најавуваат дека ќе бидат крајно внимателни и селективни во одобрувањето нови кредити. Статистиката на Народната банка покажува фрапантни податоци за пораст и на вредноста на активираните хипотеки, што претставува доказ дека економската криза се разгорува. Банките продаваат имот од хипотеки вреден 126,7 милиони евра, а најголем дел од имотот е запленет од бизниссекторот кој не успеа да ги надмине ликвидносните проблеми. Резултатите од стрес-тестовите што ги спроведе Народната банка покажаа дека доколку се оствари најлошото сценарио во економијата, лошите кредити кај компаниите ќе достигнат 29,4% од кредитното портфолио. Состојбата кај граѓаните би била малку подобра, но сепак во таков случај, банките не би можеле да наплатат 21,7% од сите дадени кредити. Ова се алармантни симулации што доколку се остварат, може да ја нарушат стабилноста во банкарскиот сектор. По одделни сектори, најспорни за наплата би биле кредитите дадени на компании од услужниот сектор. Според најлошото можно сценарио во економијата, банките нема да можат да наплатат дури половина од тие кредити. Загрижувачка може да биде и наплатата на кредитите од градежните компании и од индустријата. Иако моменталната состојба со проблематичното кредитно портфолио е далеку од црвената линија, сепак негативниот тренд во наплатата

Капитал број 701 05.04.2013

банки

33

што го презела имотот, кажуваме дека можеби вредноста по која сте ја презеле е во ред, но сепак истата е преценета и практиката го покажува тоа. Потоа секоја наредна година, ако не го продаде имотот ќе мора да отпише дополнителни 20%, што значи петтата година тој имот ќе има вредност нула. Тоа овозможува банката да биде пофлексибилна во продажбата на имотот“, објасни Богов. Ова значи дека сега НБМ ги поттикнува банките при наплата на нефункционални хипотекарни кредити, веднаш по одземањето на заложениот имот, да прави с$ за побрзо да го впаричи одземениот објект. Во спротивно, според правилата, вредноста на имотот од година во година ќе паѓа, па банката ќе остане и без парите што ги дала на клиентот и со безвреден имот.

на кредитите засилува и тоа е загрижувачки.

Стандард и Пурс: Годинава ќе биде тешка за наплата на кредитите

Тешка година ги очекува банките од Централна и од Источна Европа, покажува истражувањето објавено од рејтинг-агенцијата Стандард и Пурс. „Банките во регионот најверојатно ќе продолжат да страдаат од високото ниво лоши заеми и загуби по кредити, мала побарувачка за кредити и намалување на профитот“, наведува меѓународната рејтингагенција во извештајот за банкарскиот сектор во Централна и во Источна Европа во 2013 година. Според кредитниот аналитичар на Стандард и Пурс, Пјер Готие, банките во Чешка, Полска и во Словачка се очекува да успеат да задржат добра кредитоспособност, додека Словенија, Унгарија, Бугарија и Хрватска се во послаба позиција. Сепак, во однос на овие четири држави тој изрази очекување дека во повеќето случаи позицијата на банките ќе се стабилизира и ќе престане да се влошува во следната година. Најранливи се унгарските и словенечките банки, каде што се очекува зголемување на лошите кредити. Како една од причините за слабеење на

банкарскиот систем Стандард и Пурс ја посочува нивната поврзаност со западноевропски банки за финансирање на кредити во Централна и во Источна Европа во изминатите десет години. „Тоа е бизнис-модел што треба да се промени во следните две години, бидејќи сметаме дека банкарските системи во Централна и во Источна Европа ќе останат ранливи на ситуацијата во еврозоната“, се наведува во извештајот.

Капитал број 701 05.04.2013

34

www.kapital.mk

политика

Во недела најинтересно ќе биде во Центар, Велес, Тетово ...

В

тор круг во 29 општини плус Градот Скопје, ја очекува Македонија во недела. Според одлуките на Државната изборна комисија потврдени од Управниот суд, во Долнени и во Струмица наместо втор, ќе има прегласување на првиот круг на едно, односно на три избирачки места. Резултатите од првиот круг најавуваат најинтересна градоначалничка битка за Велес, Гостивар, Ѓорче Петров,

> БРОЈКИ

40

Карпош, Куманово, Струга, Тетово и Центар. Во првиот круг кога градоначалници добија 49 општини, дефинитивен победник немаше и во Арачиново, Берово, Битола, Богданци, Брвеница, Бутел, Врапчиште, Скопје, Дебарца, Делчево, Јегуновце, Кавадарци, Карбинци, Кочани, Лозово, Могила, Ресен, Старо Нагоричане, Студеничани, Теарце, Чаир и ЧешиновоОблешево.

МОСТ е дури благ во оцен

основни и средни училишта во Македонија ќе се реконструираат со средства од државниот буџет, соопшти Владата и најави и изградба на уште најмалку 14 модуларни училишта и 10 нови објекти за големите училишта

100

тужби до Управниот суд поднесе СДСМ откако Државната изборна комисија отфрли повеќе од 300 приговори на опозицијата

9

граѓански организации добија ад-хок грантови од Центарот за институционален развој, финансиски поддржани од Швајцарската агенција за развој и соработка. Вкупната вредност на грантовите е 96.606 евра

facebook

Пародијата во ДИК воопшто не изненадува ако се земе предвид политичката припадност на членовите на оваа комисија. Иако предложени од партии, нивната наделжност, барем според закон, е објективно и по закон да донесуваат одлуки. Но, нивото на политичката култура и неспособноста на одвојување на партијата од државата, која е карактеристична за земјава, уште еднаш се покажа на дело. По овие контроверзии, тешко можеме да ја оправдаме првичната оценка дека изборите биле фер и демократски Габриела Делова

1

Први април - Убав ден за предизборна кампања:) Срѓан Стојанчов

2

За да се намалат трошоците и да биде курвањето во автентичен амбиент од вечер големиот брат ќе се емитува од ДИК, а утре од Управен суд Горан Момировски

3

Тинексови Леви Сили Предраг Кукич

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

О

ценката на граѓанската организација МОСТ дека Државната изборна комисија (ДИК) не беше на ниво на задачата при одлучувањето за приговорите од првиот круг и дека дел од одлуките се донесени врз основа на тесни политички интереси, се чини, е блага во однос на она што навистина се случува во институцијата која треба да биде чувар на легитиметот и законитоста во изборните

процеси. Она што се случува на седниците на ДИК е меѓупартиско пазарење каде што сојузништвото и соработка меѓу различните партии се менува од час во час. Амосферата пак, на работата во Комисијата воопшто не доликува на сериозна дебата во која аргументите и доказите влијаат на последниот суд на институцијата. Само еден пример кој можеби најдобро ги отсликува случувањата на седниците е донесувањето на одлуката по однос на приговорите на ВМРО-ДПМНЕ за изборните резултати во Кичево и во Струмица. Имено, за ваквиот резултат СДСМ им даде подршка на ДУИ, инаку коалиционен партнер на ВМРОДПМНЕ, во замена за тоа ДУИ да ја поддржи опозицијата за изборните резултати во

www.kapital.mk

По двомесечна пауза Нимиц повторно активен

И

ако на крајот од јануари, кога беше последната средба меѓу медијаторот Метју Нимиц и преговарачите, македонскиот Зоран Јолевски и грчкиот Адамантиос Василакис, Нимиц најави скорашна средба, сепак поминаа нешто повеќе од два месеци за медијаторот да се охрабри. Ентузијазмот кој високо го крена по неговата последна посета во Скопје и во Атина, веќе речиси не постои. Неговата изјава, пак, дека по прв пат гледа искрена можност за решение, е повеќе од заборавена. Тешко е да се претпостави со што би изненадил Нимиц на 8 и на 9 април кога ќе биде новата средба, во вакви околности.

Капитал број 701 05.04.2013

Бум-треС

35

Сади Беџети

градоначалник на Тетово

М

орате да излезете да гласате. Претседател на Советот, ако не бидам јас градоначалник, ќе биде од ДУИ, командант ќе биде. Мораме да имаме Македонец за претседател на Советот“... Очајни времиња очигледно бараат очајни мерки!

енката за ДИК! Струмица, за каде пак, очигледна беше алијансата меѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДПА. Ваквата непринципиелност на ДИК и одлучувањето исклучиво низ партиската диоптрија фрла сериозна дамка на начелото за владеење на правото и функционалноста на демократијата во земјава. Но, контроверзиите и несериозноста на оваа институција почнуваат уште на денот на изборите и пребројувањето на гласовите, кога ДИК, од засега непознати причини, заборави при објавувањето на резултатите да ги земе предвид и неважечките ливчиња, а продолжуваат со мистериозното неколкудневно патување на гласовите од одредени избирачки места од општина Центар до Комисијата. Со ваквата пародија во институцијата, која наместо да ги зголеми и да ги прошири, требаше да ги расчисти сомнежите за нерегуларности во изборите и да покаже дека ДИК навистина со сериозност и објективност си ја врши работата, тешко може да се оправда и да се потврди првичната оценка на меѓународните набљудувачи, кои изборите ги оценија како фер и демократски. И ваквата циркузијада во ДИК воопшто не изненадува ако се земе предвид политичката припадност на членовите на оваа комисија. Иако предложени од партии, нивната надлежност, барем според закон, е објективно и по закон да донесуваат одлуки. Но, нивото на политичката култура и неспособноста на одвојување на партијата од државата, која е карактеристична за земјава, уште еднаш се покажа на дело. Имено, според официјалните податоци на ДИК, во оваа институција работат 108 лица. Но, за одлуките коишто ги носи Комисијата одлучуваат вкупно седум членови. Претседателот Борис Кондарко, кој е предложен од опозициската СДСМ; потпретседателот Субхи Јакупи од ДУИ и уште четири члена; Виолета Дума, член од СДСМ; Анета Стефановска, член од ВМРО-ДПМНЕ; Сашо Срцев и Влатко Сајкоски, исто од ВМРО-ДПМНЕ и Бедредин Ибраими, претставник од ДПА. Вкупниот буџет на ДИК оваа година изнесува 3,2 милиони евра, што е за три пати повеќе од лани (поради локалните избори), кога тој изнесувал нешто помалку од еден милион евра. Од вкупниот буџет, 825.317 евра се наменети за плати и надоместоци за вработените. Тешко е да се утврди колку е точната плата на вработен во институцијата, но неофицијалните информации се дека просечната плата во ДИК е 20.000 денари.

КомеНтар

ЉуБомир ФрЧКоСКи

професор

О

позицијата треба да прекрши и да се ориентира кон создавање на ДВЕ МАКЕДОНИИ!“ повикува професорот на создавање на паралелна држава која ќе била само за опозиционери. Невидена глупост... дотолку повеќе што оваа опозиција не умее да направи една саглам партија, а камоли држава во држава!

ГордаНа ЈаНКуловСКа

министер за внатрешни работи

З

а содржината на избирачкиот список надлежен е ДИК“, вели министерката. А за тоа што документите за „влез“ во списокот ги издава МВР, кој е задолжен?

twitter 1 Драги@Anakreont_xy1h

Платено политичко малтретирање. #Избори

2 Медо@MedoDimoski 33m

Народот избра ВМРО. Во општините каде што народот не избра ВМРО има втор круг за да си ја исправат грешката.

3 mitkav@mitkav

Тие што не беа способни да учат почнаа да предаваат

Габриела делова gabriela.delova@kapital.mk

Но, не е само Чаир !?

М

ожеби единствената објективна одлука којашто ДИК ја донесе на своите седници е одлуката да се разреши Општинската изборна комисија во Чаир. Но, пак ќе речeмe можеби! Секоја приказна има две страни, а во Македонија, за жал, или за среќа, приказните имаат многу повеќе од две. Колку партии, толку вистини. Оттука, тешко е што било да се заклучи за исправноста и законитоста на одлуките на ДИК. По сите неправилности, нерегуларности и недоследности кои го следат изборниот процес од моментот откако ДИК почна да ги пребројува гласовите, се поставува и прашањето дали Комисијата воопшто е способна да донесе објективен и согласно со законските прописи, суд. Така првично дадената оценка дека изборите во Македонија поминаа во демократска и фер атмосфера, останува само да сведочи дека граѓаните за разлика од партиите сакаат да живеат во демократско општество и да веруваат во владеењето на правото. Начело на кое партиите потфрлија. Нивните пребројувања, анализи, статистики, методи и пазари за да се дојде до глас повеќе и да се остане или да се дојде на власт го покажуваат фактот кој стана основно правило на владеење во земјава, партиските секогаш над државните интереси. Тоа, за жал, многу сликовито се виде во донесувањето на одлуките на ДИК каде што пазарењето меѓу партиите и правењето неприродни коалиции само да се задоволи партискиот интерес беше единствената карактеристика на одлучување. Ваквата состојба ја наметнува дилемата колку во претставките на партиите доставени до Комисијата, освен задоволување на партиската волја, се крие и мала доза вистина за неправилностите и нерегуларностите што се случуваа на терен? Оттука и прашањето дали е само Чаир? Дали требаше да се разрешат и други општински комисии? А на крајот од денот с$ полегитимна се чини и дилемата дали можеби требаше да се саморазреши и самата ДИК и најотворено да се признае дека покажа оти нема капацитет да се справи со избори!

капитал број 701 05.04.2013

36

www.kapital.mk

балкан бизнис и политика

Која земја е следна жртва на кризата?

Slovene~kata dr`av vo ovaa kriza se odn kako tajkun bez pari пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Л

огичното прашање кое се поставува по снацијата на Кипар, како последна жртва на домино ефектот на должничката криза во еврозоната е која земја ќе биде следна?! Овие денови наголемо се шпекулираше дека Словенија е земјата која се наоѓа на работ, но ако се земе предвид фактот дека Хрватска наскоро, на 1

јули, пристапува во Европската унија, се поставува и прашањето: Дали Хрватска ќе биде рекордер во барањето помош од Брисел кога ќе & пристапи на Унијата? Најновите прогнози на аналитичарите одат во таа насока. Некогашниот „средноевропски тигар“ навистина е пред bailout. На почетокот на јуни, Словенија за наплата ќе има 1,1 милијарда евра трезорски записи, за кои уште отсега се знае дека нема со што да ги плати, а најмалку уште три милијарди евра се потребни за санација на банкарскиот сектор. Во Љубљана се шпекулира дека новата коалициска влада на чело со Аленка Братушек има само два месеци, време одредено од Брисел, за да најде решение. Поради тоа, шансите за излез од она

што ја чека, се многу мали, тврдат запознаените со ситуација, па с$ поверојатно станува сценариото по диктат на застрашувачката „тројка“- Европската комисија (ЕК), Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Европската централна банка (ЕЦБ). Што навистина се случи со словенечката економија, на која сите од регионот до пред неколку години гледавме со завист?!

Комбинација од кредитен и од капитален грч

Поради приближувањето на домино ефектот на кризата на овој дел од Европа, аналитичарите с$ почесто почнаа да ги чешлаат економиите на Словенија и на Хрватска. „Без оглед на актуелната криза која

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

балКан бизнис и политиКа Аналитичарот на познатиот словенечки економски весник „Финанце“, Карел Липник, ги споредува макроекономските показатели на двете држави и ја анализира состојбата во Хрватска и во Словенија. Тој вели дека Словенија во оваа криза се однесува како тајкун без пари. Но, ако се земе предвид фактот дека Хрватска наскоро, на 1 јули, пристапува во Европската унија, се поставува и прашањето: Дали Хрватска ќе биде рекордер во барањето помош од Брисел кога ќе & пристапи на Унијата?

va nesuva i! се чувствува во Словенија, нејзината економија е посилна од хрватската. Оваа земја веќе некое време се наоѓа во ЕУ, има силни комуникации со Брисел, а тоа претставува голем капитал. Хрватска сепак има голем економски потенцијал и е два пати поголема од Словенија, а има и силни ресурси. Словенија ќе се извлече бидејќи новата влада е прагматична, па дури и ако побара помош од меѓународните кредитори ќе знае да ја искористи добро. Словенечката економија која е многу повеќе затворена кон странски ивнестиции од хрватската, ќе мора да се отвори за странските вложувачи. Тоа постепено ќе се менува. Верувам дека новата влада со Аленка Братушек на чело ќе ја ресетира Словенија“, убеден е Младен Вердиш, професор по економски науки на Загрепскиот факултет. Неговиот колега Јоже Дамијан од Економскиот факултет во Љубљана, смета дека Словенија наскоро ќе ја признае неспособноста за неподмирување на

37

од Храватите посиромашни само Грците, Шпанците, Романците и бугарите

О

ва го покажуваат податоците на германската статистичка канцеларија Дестатис, според која се разгледуваат сите приходи (плата, социјална помош, детски додаток, надомест за невработени) на сите граѓани и се споредуваат со просечните приходи во Хрватска, пренесува „Вечерњи лист“. Ако приходот на хрватските граѓани е помал од 60% од приходите на еден просечен Хрват, тие се сметаат за сиромашни. Конкретно, во 2010 година сиромашни биле сите граѓани кои на месечно ниво имале на располагање помалку од 277 евра (2.100 куни), а тие зафаќале дури 21,1% од населението. Најмалку сиромашни жители има во Чешка (9,8%), Холандија (11%) и во Австрија (13%). Поголем процент сиромашно население има само во Грција (21,4%), Шпанија (21,8%), Романија (22,2%) и во најсиромашната Бугарија (22,3%).

Капитал број 701 05.04.2013

38

www.kapital.mk

балкан бизнис и политика

Карел Липник аналитичар на весникот „Финанце“:

Каква е состојбата во Словенија и Хрватска?

А

налитичарот на познатиот словенечки економски весник „Финанце“, Карол Липник, ја анализираше макроекономската состојба во Хрватска и во Словенија. Еве зошто Словенија во оваа криза се однесува како тајкун без пари:

Куповна моќ

Во Словенија е поголема отколку во Хрватска и така ќе остане уште долго. Причината е во значително поголемата развиеност на економијата. Словенечкиот БДП по жител е речиси за 50% поголем во однос на оној во Хрватска.

Состојба во економијата

Во целост е подобра во Словенија, бидејќи извезува околу 75% од својот БДП, а нејзин најголем трговски партнер е Германија. Извозот во последните три години сепак е значително намален поради падот на БДП. И додека најголемите извозници се компании кои не се во мнозинска државна сопственост (Горење, Крка, Ревоз, Лек...), одредени компании под контрола на државата имаат големи пазарни удели на домашниот пазар. Тоа се покажа лошо во оваа криза бидејќи државата се однесува како тајкун без пари, со што најмногу ја загрозува банкарската стабилност.

Меѓународна конкурентност

Во Словенија с$ уште е добра, но поради внатрешните проблеми паѓа. Хрватска во блиска иднина ќе има и поголеми проблеми со конкурентноста. Поради слабата пазарна моќ, странската конкуренција нема така агресивно да дојде на пазарот во Хрватска, но долгорочно, може да се очекуваат тешкотии, бидејќи економијата е насочена на домашниот пазар. Посебно, големи проблеми ќе има прехранбената индустрија, која засега има царинска заштита кон ЕУ.

Бизнис-опкружување

Иако Словенија не може да се пофали со примери за добро бизнис-опкружување, според податоците на ММФ, и понатаму е значително пред Хрватска.

Банкарски систем

Момнетално најголем словенечки проблем. Државната сопственост над банките доведе до тоа во криза капитално да не можат да се прилагодат на променетите услови. Хрватска речиси нема државни банки, па е во можност да ги обврските и ќе побара помош од ЕУ. Но, споредувајќи ги двете економии, Дамијан проблемот го гледа во концептот на сопственост над претпријатијата. „Доколку во Словенија не дојде до промени на тој модел и во компаниите посериозно не влезе странски капитал, состојбата ќе се влошува. Дека тој

присили сопствените банки да обзебедат доволно средства за стабилност на системот. Сепак, состојбата во двата банкарски системи е прилично лоша, бидејќи се акумулираат лоши кредити. Такви во Хрватска има околу 13%, додека во Словенија овој удел е нешто повисок. Двете држави имаат голем дел задолжувања во странство, а за Хрватска, која с$ уште не е дел од ЕУ тоа е поголем ризик, најмногу поради валутните разлики.

Невработеност

Во Словенија, според податоците на Евростат, без работа се 10,2% од активното население, додека во Хрватска оваа бројка изнесува 18%.

Буџет

Задолженоста на Словенија и на Хрватска моментално е многу слична, но словенечкиот долг поради санацијата на банките ќе се зголеми. Словенија има можност да ја намали задолженоста пореку продажба на уделите во државните претпријатија. Хрватските јавни финансии и понатаму се под надзор, а ММФ предвидува дека дефицитот, барем уште во следните пет години нема да биде намален на помалку од 3% од БДП.

Економски раст

Словенија тука има повеќе проблеми од Хрватска. Домашната потрошувачка паѓа повеќе отколку во Хрватска, иако нејзиниот волумен е поголем од хрватскиот. Хрватска со вклучувањето во ЕУ гледа поголема јавна потрошувачка, а со тоа расте и БДП. Словенија лани започна со мерките за штедење, а тоа се гледа во намалување на јавната потрошувачка, а клучно е да се спроведат мерките за зголемување на меѓународната конкурентност. Тоа подразбира дополнително намалување на јавната потрошувачка и даночно растоварување на економијата. Словенечкиот БДП ќе стагнира уште околу една година. Хрватска со влезот во ЕУ ќе доживее неколку непријатни шокови, најпрвин поради падот на царините на прехранбените производи, додека истовремено ќе се влошат извозните услови кон земјите од Балканот.

концепт с$ уште не созреал, се гледа во сегашното политичко противење за преземањето на Меркатор од страна на Агрокор. Но, кога ќе побараме помош од Брисел, Унијата ќе побара понатамошна приватизација и во државата тогаш ќе почне да пристигнува странски капитал, па дури

и хрватски. Тоа е единствениот начин компаниите да почнат нормално да работат. Бидејќи во Словенија, освен со тешкотиите на банките, имаме проблем и со задолжените компании со премалку капитал. Имаме комбинација на кредитен и капитален грч“, oбјаснува Дамијан.

Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон +389 2 3298 110

капитал број 701 05.04.2013

40

www.kapital.mk

балкан бизнис и политика

бизнисот на спортистите

Kako propadnaa biznisite na pozn sportisti od Balka пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Н

еодамнешната вест дека познатиот српски кошаркарски ас Владе Дивац ја затворил познатата фабрика за вода во Србија, Вода Вода, поради нерентабилно работење, н$ натера да прочепкаме подлабоко во бизнисите на познатите спортисти од регионот. Последните информации кои ги нудат регионалните медиуми покажуваат дека билансите на познатите тенисери од Хрватска, Ива Мајоли и Горан Иванишевиќ, не се во најсјајна состојба. Истото важи и за хрватскиот тенисер кој својот зенит го достигна во рамките на поранешна

Југославија, Бруно Орешар, како и за поранешниот боксер Жељко Мавровиќ. Сите тие поранешни спортски ѕвезди по завршувањето на професионалната спортска кариера се насочија кон претприемништвото, па отворија свои бизниси, на кои сега и не им оди баш најдобро. Мајоли, Иванишевиќ и Орешар се поранешни тенисери кои во последно време се во центарот на вниманието на јавноста поради тоа што нивото богатсво речиси „се стопи“. Иако на некои им се чини неверојатно дека многу лесно може да се потрошат „со пот“ заработените милиони, психолозите тоа го објаснуваат многу едноставно. „Некогаш сте биле врвен спортист, сега не сте и поради тоа, голем број од спортистите паѓаат во депресија. Еден од лековите е трошењето пари или на скапи патувања и забави или се впуштаат во бизниси за кои не се стручно советувани и поради тоа пропаѓаат“, коментира еден

Врв на расипништво

С

лучаи на банкротирани спортисти има многу често на светско ниво, најчесто меѓу тенисерите, боксерите, во НБА-лигата... Но, сепак, врвно расипништво покажа познатиот боксер Мајк Тајсон со банкрот на неговото богатство вредно 400 милиони долари. Неодамнешната анализа на магазинот „Спортс илустрејтед“ потврди дека 80% од играчите во НФЛ-лигата на американски фудбал одат или се на работ на банкрот по само две години од крајот на нивните кариери, додека 60% од кошаркарите во НБА-лигата ја загубиле својата заработка само пет години по завршувањето на нивните кариери.

www.kapital.mk

natite kanot?

Капитал број 701 05.04.2013

балКан бизнис и политиКа

41

Лоши бизнис-одлуки, прекумерно трошење пари на журки, нерационално инвестирање, лошо инвестициско советување... се само дел од причините поради кои поранешните спортски асови како Горан Иванишевиќ, Ива Мајоли и Владе Дивац денеска имаат проблеми со своите лични биланси. Овие поранешни спортски ѕвезди по завршувањето на професионалната спортска кариера се насочија кон претприемништвото, па отворија свои бизниси, но денес не им оди баш најдобро... Милионски долгови

ива Мајоли

станови на аукција поради утнати бизниси

П

оради милионски долгови, на аукција се ставени два стана. Најголемите бизнис-неуспеси Мајоли ги направи во текот на бракот со Стипe Мариќ, којшто себеси се викаше стручњак за консалтинг. Промашено е отворањето јапонски ресторан, а потоа и вложувањето во центар за тенис.

политичка бруно орешар врска Ги остави стечајот,

споровите и долговите, како и очајните работници

Б

изнисот го започна за време на трансформацијата и на приватизацијата. Прво влезе во Јадранкамен, потоа во компаниите Монтер и Узор. Сите три се во стечај. Со партнерот пред околу десет години влезе во Проект нови во Нови Винодолски, каде што е во спор со работниците, градот и со Хипо банка, која ги финансираше. На многумина им е чудно простувањето на долгот кон државата.

капитал број 701 05.04.2013

42

www.kapital.mk

балкан бизнис и политика

владе дивац

не му успеа бизнисот со вода во србија

И

ако познатиот кошаркар од Србија, Владе Дивац, е познат по својата хуманитарна работа, тој на своите работници во фабриката Ларучи вода, која го произведува до неодамна познатиот бренд Вода вода, веќе седум месеци не им исплатил плата. Минатата недела фабриката стави клуч на врата, а сите работници заминаа на колективен одмор. Тие велат дека лошото раководство и неинвестирањето во производство ја уништиле компанијата.

лоши бизнис одлуки

психолог за хрватскиот весник „Вечерњи лист“.

Не е с$ до парите

Секако, истото правило не важи за сите спортисти - некои од нив повеќе ги трошеле парите на журкање, а на некои политиката им помага да се провлечат во бизнис-светот. Ива Мајоли на пример, направила комбинација и од едното и од другото, а Иванишевиќ не добил квалитетни стручни совети и лошо го водел бизнисот. Истото може да се каже и за Жељко Мавровиќ, додека Орешар бизнисот го стартува поодамна, под други околности, во златното време на преродба и приватизација, но државата денес му ги исплаќа долговите. За милионските долгови на Ива Мајоли долго се зборуваше низ регионалните медиуми. Истите ја доведоа познатата тенисерка до финансиски крах, поради што судот во Загреб одлучи нејзиниот стан, вреден 710.000 евра и станот на нејзината мајка, вреден 250.000 евра, да ги стават на јавно наддавање. Од финансиската дупка Мајоли проба да се извлече и минатата година преку продажба на третина од својот тениски центар, но купувач за тој удел не се појави. Очигледно, погрешен правец во бизнисот избра и нејзиниот колега Горан Иванишевиќ, чија компанија Спорт лајн (Sport line) на крајот од јануари оваа година поднесе барање за стечајна постапка. Долгот на оваа компанија изнесува 750.000 евра, од кои на државата треба да & се вратат 150.000

стечај

Горан иванишевиќ

компаниите во долгови, дел од имотот на име на неговата сопруга

З

а неговата компанија Спорт лајн е предложено покренување стечај. Долгот на компанијата е 750.000 евра, од кои кон државата 150.000 евра. Сметката на другата негова компанија е блокирана околу година и половина. Пред три години поради неплаќање на ратите му е запленета јахтата, а се зборува дека поголем дел од имотот го префрлил на жена му.

Жељко Мавровиќ

проба да произведува леб, кризата му го згасна бизнисот

Г

о прекина производството на леб и ги отпушти работниците, но не им остана должен на работниците - им исплати отпремнина. Должен им остана на банките. Бизнисот можеби бил промашување само поради кризата. И не станува збор за милионите кои се потрошени на разни сомнителни бизниси.

евра. И на компанијата на Иванишевиќ, Горан промоција, која се занимава со недвижности, & е блокирана сметката веќе година и половина, а има долг од околу 150.000 евра. Орешар има друга приказна, бидејќи компанијата Јадранкамен ја купи, а го прошири богатството и на други компании, а потоа ги остави под стечај или во судски спорови, долгови и илјади очајни вработени. Инвестираше и во сплитските компании Монтер и Узор, а во 2004 година во проектот Хотели Нови во Нови Винодолск.

рецесија Од друга страна, Жељко Мавровиќ зборуваше дека неговото производство на леб беше загушено од рецесијата, но и дека не им останал должен на вработените, за разлика од банките. Иако доста се зборува за банкрот на овие спортисти, многумина веруаат како тие не ја потрошиле целата своја заштеда и дека дел од стекнатиот имот го префрлиле на некој, како на пример, Горан Иванишевиќ на име на својата сопруга или ги сместиле средствата во странски банки на некои „даночни раеви“.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

бизнис едукација 43

Zo{to tokmu jas zaslu`uvam MBA stipendija?

П

ријавувањето за стипендиите на COTRUGLI Business School, водечката бизнис-школа во регионот, вредни 105.000 евра, трае уште неколку дена, поточно до 11 април. Во овој текст сакавме да ви одговориме на прашањето дали сте добар кандидат за стипендијата и да ви покажеме кои се најчестите мотивациски фактори коишто ги наведуваат кандидатите да се пријават за MBA стипендија (условите за пријавување се минимум три години работно искуство, знаење англиски јазик и завршен факултет) или за Executive MBA стипендија (минимум пет години работно искуство, знаење англиски јазик и завршен факултет).

Дали сте добар кандидат за MBA програмата?

Работно искуство – Со оглед на тоа дека MBA програмите се засноваат на искуството на учесниците, релевантното работно искуство е важен фактор при уписот, како и за успешноста на програмата. Така, типичниот учесник во MBA програмата има минимум 3 години работно искуство. За програмата Еxecutive MBA (наменета за средни и топменаџери) условот е минимум 5 години работно искуство. Бизнис-сектор – Спротивно на мислењето, економистите се само дел од учесниците во програмата (30%). Големата вредност на програмата за деловниот развој и за напредокот во кариерата го препознаваат с$ повеќе и инженерите, фармацевтите, правниците, ИТ-експертите итн. Кариерни цели – Важно е однапред да дефинирате како ќе ги искористите знаењето и вештините стекнати на MBA програмата за понатамошен развој на кариерата. Размислете каде се гледате себеси во бизнис-светот за три години, какви знаења ви се потребни за да ја постигнете таа цел, колку време треба да вложите и кои луѓе би ви биле од помош притоа. Мотивација и персоналност – Учесниците во MBA програмата поседуваат енергија и амбиција коишто ги издвојуваат од останатите. Типичниот учесник во програмата е самоиницијативен и амбициозен поединец за кого претставува предизвик да ја подели основната одговорност во групи и тимски проекти.

Која е вашата мотивација за да се пријавите за стипендиите? Многу од кандидатите меѓу главните мотиви за учество во процесот на доделување на стипендиите ја истакнуваат меѓународната акредитација, но и барањата на модерниот бизнис-свет. „С$ поголем број работодавци бараат МBA диплома од кандидатите за топ менаџерски позиции.

Рокот за пријавување за 12-те стипендии коишто ги доделуваме за меѓународно акредитирани MBA програми на COTRUGLI Business School е 11 април. Искористете ја последната можност и пријавете се на www.cotrugli.eu/scholarships_macedonia! Токму оваа програма е голем чекор на патот кон таквата диплома“, истакнува еден од кандидатите за Executive MBA програмата. Исто така, чест мотив е и желбата за учење за најновите бизнисслучувања, како и работата на практични задачи (студии на случај), коишто се редовен облик на работа на COTRUGLI Business School. Дел од кандидатите планираат во иднина да почнат сопствен бизнис или да го прошират постоечкиот, па како предност на програмите го истакнуваат зајакнувањето на претприемничкиот капацитет, но и запознавањето со врвни експерти со коишто ќе споделуваат знаење и искуства: „Executive MBA програмата ќе ми помогне во изградбата на дополнителните знаења за бизнисот за во иднина да можам да почнам сопствен бизнис. Стекнатите знаења ќе ми отворат нови видици и ќе ми овозможат иновативност во работата. Исто така, очекувам и нови бизнис-контакти, како и networking со колегите и посетителите на школата. Предност на оваа програма е и меѓународниот карактер со студенти

од целиот регион коишто донесуваат карактеристични знаења стекнати во земјите од каде што доаѓаат“, е одговорот на една од кандидатките за стипендии. Не ретко мотив за пријавување за стипендиите е и поголемата конкурентност при вработување или напредок во кариерата: „MBA програмата сигурно ќе ми послужи на моменталната работна позиција – првенствено за подобро сфаќање на финансиските индикатори, стратегиите или бизнис-процесите, но и ќе ми отвори можност за напредување во рамките на самата компанија. Својот придонес во програмата првенствено го гледам низ моменталното искуство во водење проекти, како и познавањето на интерните процеси во големите финансиски институции“, наведува еден од кандидатите за стипендија. Ако се препознавте во текстот, тогаш вам секако ви препорачуваме да ја искористите можноста да се пријавите за стипендиите и да ги унапредите своите бизнис-знаења.

Капитал број 701 05.04.2013

44

www.kapital.mk

свет

Што всушност направи „малиот“ Далоисио за „големиот“ Јаху да ја купи неговата мобилна апликација Summly за 18 милиони фунти (21,2 милиони евра)?! Логичната причина за тоа зошто Јаху потроши толку пари е обидот да си го врати „талисманот“ со фокусирање на „паметните“ телефони...

Интернет бИзнИс-сензаЦИИ

KaKo se zarabotuvaat 20 milioni evra na 17 godini? пишува:

васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

остојано слушаме дека Интернетот денес ги нуди најголемите можности за успех во бизнисот. Последниот случај кој ја разбранува светската јавност за новата тинејџерска интернет-сензација и сега веќе еден од најмладите милионери е доволен доказ за тоа. Станува збор за 17-годишник од Лондон, Ник Далоисио, обично момче кое наскоро треба да полага матура. Ова не е изолиран случај на брза заработка на Интернет - дури и денес најпознатата социјална мрежа, Фејсбук, настана на сличен начин. Но, всушност, што направи „малиот“ Далоисио за „големиот“ Јаху да ја купи неговата мобилна апликација Summly за 18 милиони фунти (21,2 милиони евра)?!

Логичната причина за тоа зошто Јаху потроши толку пари на мобилна апликација којашто овозможува резимирани содржини од информативни или други страници изразени во битови, онолку содржина колку што овозможува големината на екранот на стандардните „паметни“ телефони (еден вид агрегатор за вести), е тоа што Јаху, кој полека се издигнува од дното, се обидува да си го врати „талисманот“ со фокусирање на „паметните“ телефони. Ник Далоисио од Вимблдон, јужен Лондон, ја создаде оваа апликација пред малку повеќе од една година во неговата соба, а сега е дел од елитната група тинејџери коишто станале милионери. Тој с$ уште нема да се сели во седиштето на компанијата во Калифорнија... затоа што прво сака да ја положи матурата. Даолисио, кој е премногу млад за да биде директор на сопствената компанија, вели дека почнал да работи со апликации за мобилни телефони како хоби, не помислувајќи дека ќе направи пари од тоа. Парите од продажбата на неговиот

бизнис ќе бидат ставени во фонд, иако тој вели дека сака да си купи нов компјутер и нови тренерки. „Ќе останам во Лондон. Сакам да ја положам матурата и навистина не можам да живеам сам таму“, вели Далоисио. Неговата мајка, Дијана Далоисио, с$ уште е во шок. „Знаев дека не е вообичаено момче, но не очекував сиот тој успех да се случи преку ноќ“, вели таа, „Уште од мал покажуваше талент за технологии коишто искрено, јас не ги разбирав. Правеше 3D програми и му купивме книга која се викаше ‘3D програмирање за глупави’. Мојот сопруг и јас ги користевме компјутерите само за работа, тој правеше сосема други работи на компјутер“. Како што објавија британските медиуми, апликацијата била продадена за 18 милиони фунти, од кои 90% во готово, а 10% во акции во Јаху, иако има тврдења дека вкупната сума, поради вредноста на акциите, може да достигне 40 милиони фунти. Ниту Далоисио, ни Јаху не сакаат да ги потврдат деталите за зделката.

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

свет Од хоби до милиони

Далоисио почнал да работи на компјутер на деветгодишна возраст - правел филмови – а на 12-годишна возраст се префрлил на програмирање, кога Епл ја отворил својата App Store за iPhone. Успехот на тинејџерот следува пет години откако ја направил неговата прва апликација, Fingermill, која била виртуелна подвижна лента за играње со прсти.

Summly, која беше лансирана во ноември 2012 година, доби награда како една од најдобрите апликации на Епл за 2012 година. Апликацијата креира резимирани верзии на стории, со толку зборови колку што собира на еден екран на „паметен“ телефон. Од компанијата велат дека досега се прочитани 90 милиони резимирани верзии на стории. Но, нема да биде достапна уште долго – како дел од аквизицијата, апликацијата ќе биде затворена и инкорпорирана во бизнисот на Јаху на патот за искачување на компанијата на брзорастечкиот пазар на мобилни телефони. Далоисио, чиј татко е трговец со недвижности, а мајка му е адвокат и директор на компанијата, ќе полага матурски испити по математика и филозофија на Кралскиот колеџ во Лондон и с$ уште се двоуми дали третиот предмет да биде физика или историја. „С$ уште сака да студира на Оксфорд“, вели мајка му, „Всушност, тој е нормално дете. Кога е дома си ја средува собата. Тој е многу педантен, впрочем многу е организиран“. Кога ќе се финализира преземањето, тој преку ден ќе работи во канцелариите на Јаху во Сохо, каде што ќе биде најмладиот вработен, а навечер ќе продолжи да учи за матурските испити.

Долгите текстови – инспирација за апликацијата

До идејата за апликацијата дошол во 2011 година кога повторувал за тестовите и бил фрустриран од големиот број страници каде што се повторуваат исти содржини. Тој направил една првична верзија на Summly, ја нарекол Trimit, којашто била „симната“ од Интернет повеќе од 200.000 пати. Публицитетот којшто го доби наградата за Епл го привлече вниманието на инвеститорот Ли-Ка Шинг од Хонг Конг и неговата компанија за шпекулативен капитал, Хорајзон венчрс (Horizon Ventures). Според документите коишто лани во октомври биле испратени до Компанис хаус (Companies House), надворешни инвеститори – меѓу кои се вели дека се актерите Стивен Фрај и Ештон Качер и артистката Јоко Оно – купија третина од капиталот на компанијата. Остатокот го поседува мајката на Далоисио. Всушност, тие инвеститори донесоа тим од директори, инженери, бизнисменаџери и професионалци за односи со јавноста коишто треба да ја претворат Summly во првенец, вклучувајќи и постари професионалци како што е главниот технолошки директор Јуџин Кјурана, кој зад себе има 20-годишно искуство во технологијата и шефот на одделот за истражување и развој,

45

светсКи тинејџерсКи интернет-сензации алеКс тју Во 2005 година Тју, 21-годишник од Свиндон, барал начин за да го врати студентскиот заем од Универзитетот Нотингем. Тој тогаш го создал Million Dollar Home Page: продади милион пиксели за еден долар пиксел (или нешто слично). Компаниите што рекламирале поверувале во гаранцијата дека интернет-страницата ќе опстане најмалку пет години. Стотици други пробале и не успеале да ја копираат истата идеја на самиот почеток. Во меѓувреме, Тју се пресели во Сан Франциско, каде што раководи со calm.com, страница којашто нуди онлајн-сесии за релаксација.

тОм ХеДфилД Во 1994 година Хедфилд, 12-годишник, и татко му Грег ја креирале Soccernet, спортска интернет-компанија, во време кога повеќето луѓе во Велика Британија немале ни слушнато за Интернетот, а уште помал дел биле онлајн. Пет години подоцна тие му продале 60% од акциите на Дизниевиот канал ESPN за 15 милиони фунти. Потоа ја создале Schoolsnet, образовна интернет-страница, со која с$ уште управуваат.

Кристијан Овенс Во 2008 година, на 14 години, Овенс Индерџит Мани. И двајцата ќе се преселат во Сани вејл, поблиску до Сан Франциско. Јаху е едно од најстарите имиња на Интернет, но се бори за да држи чекор со поагилните ривали. Главниот извршен директор на Јаху, Мариса Мејер, се труди да го префрли фокусот на компанијата на мобилната технологија. Страниците како Фејсбук и Твитер сега повеќе се користат на „паметни“ телефони отколку на десктопкомпјутери, па таа направи низа мали аквизиции.

од Корби ја основаше Mac Bundle Box, продавајќи купови софтвер за компјутери на Епл по пониски цени. Според него, тој заработил 700.000 фунти. До 2010 година тој основал мрежа за онлајн-рекламирање наречена Branchr и тврдеше дека станал интернет-милионер.

марК ЗаКерберг Во 2004 година, на 19-годишна возраст, додека студирал на Универзитетот Харвард, Закерберг ја креираше Facemash со цел студентите да можат да гласаат за тоа кој студент од двајца кандидати е попривлечен. Потоа ја основаше TheFacebook.com, наменета исклучиво за амриканските колеџи. Колеџите однадвор беа вклучени откако мрежата достигна одредено ниво на популарност. Таа мрежа потоа стана Facebook, која се отвори за поширокиот свет, излезе на берза во 2012 година и во моментов вреди околу 14 милијарди долари (9,2 милијарди фунти). ШОн фенинг Во 1999 година Фенинг, тогаш 18годишен, создаде јавна верзија на програмата наречена Napster, која им помагаше на луѓето да споделуваат музика меѓу компјутери. Таа програма стана исклучително популарна на Североисточниот универзитет во Бостон, Масачусетс, каде што студирал, и наскоро компанијата Napster го продрма музичкиот бизнис, како резултат на што произлегоа многу тужби. Фенинг стана милионер, но ја напушти компанијата во мај 2002 година. Денес работи во „старт ап“ компанијата Path.com во Силиконската Долина. Далоисио изјави за „Гардијан“ дека цената не била пресудна за тоа кому ќе му ја продаде апликацијата помесеци преговори. „Тоа што ми помогна да се одлучам беше времето поминато во компанијата. Мариса Мејер сака да ја прероди компанијата и тие имаат голема шанса. Навистина силно се фокусирани на мобилните телефони и на тоа секојдневните активности да ги преточат во услуги на мобилните телефони. Нетрпелив сум да работам на тоа ниво“, објаснува Далоисио.

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

специјален прилог

19 АПРИЛ 2013

БЕЗБЕДНОСТ НА КОМПАНИИ Капитал во најновиот специјален прилог “Безбедност на компании“ Ве информира: Како најефикасно и најсеопфатно да ги заштитите информациите, податоците и комуникациите кои се одвиваат во рамки на компаниите, а кои во денешно време во најголем дел се одвиваат преку Интернет или на Интранет?  Кои мерки на заштита можете сами да ги преземете?  Во кој дел е препорачлива стручна помош?  Што советуваат експертите?

Кои осигурителни продукти и полиси се “задолжителни“ за сите компании кои се грижат за безбедноста на својот имот и својата иднина? Осигурувањето ширум светот е прифатено како must во корпоративниот свет.  Како е во Македонија?  Колку компаниите се осигуруваат?  Каква е понудата од македонските осигурители?

Кои други мерки на заштита треба да ги преземат компаниите: Видео надзор, контрола на пристап, алармни системи, противпожарни системи и аларми, заштита при работа... Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 105

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 701 05.04.2013

64

lifestyle / fashion Weekend skopje 2013

www.kapital.mk

Sekoga[ e vr Шпанските борби со бикови и фламенкото, рускиот фолклор и архитектура, уметничкиот свет на Париз од 1920-тите години, стилот на единствената Грејс Кели, барокот, танчарките на чарлстон... се инспирација на некои од годинашните учесници на Модниот викенд Скопје, што трае од 1 до 14 април

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

lifestyle / fashion Weekend skopje 2013

65

reme za moda!

на дизајнерот Првата ревија на Модниот викенд Скопје 2013 беше Никола Ефтимов и неговата асистентка Александра Јовановска.

fashion Weekend skopje 2013 ктот официјално почна со прое „Ретроспектива на модата во поранешна Југославија и Македонија 1983-2013“.

На отворањето на Мод викенд беше доделенаниот наградата за најдобар дизајн на шиш „пелистерка“, што ја доби ето на Јована Филиповиќ

Капитал број 701 05.04.2013

66

www.kapital.mk

lifestyle / fashion Weekend skopje kopje 2013

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuznmanovska@kapital.mk

М

инато, сегашност, иднина – секогаш е време за мода“ е мотото на Модниот викенд Скопје, седми по ред, што се одржува од 1 до 14 април. Моден викенд Скопје 2013 (Fashion Weekend Skopje 2013) официјално почна со проектот „Ретроспектива на модата во поранешна Југославија и Македонија 1983-2013“, во трговскиот центар Соравија. Целта на проектот беше да се долови процесот на создавање колекции кои не познаваат граници. Една ретроспектива која ги врати посетителите назад во времето, го прикажа тоа што било и што се случувало од 80-тите години, па с$ до тоа што се создава денес. Беа претставени три децении преку изложба на фотографии, видеоматеријали, како и облека, чевли и накит од компаниите Макпримат, Астибо, Бела, Бритекс, Рудник, Годел и други брендови. Проектот беше поддржан од Министерството за култура и се реализираше во партнерство со Соравија Центар Скопје, а во улогата на главен медиумски покровител се појави „ТЕА Модерна“. По официјалното отворање на изложбата, се одржа доделување на наградата за дизајн на шишето на „пелистерка“. За најдобар дизајн на шишето на „пелистерка“, кој ќе се користи за некоја лимитирана едиција, беше прогласен оној на Јована Филиповиќ. Освен наградата од Пелистерка, Јована добива шанса во идната сезона на Модниот викенд самостојно да ја претстави својата колекција. Првиот ден од Модниот викенд Скопје се одржа модниот перформанс на Никола Ефтимов (асистент – Александра Јовановска). Зад навидум претенциозниот назив на колекцијата - Being Nikola Eftimov, базиран врз филмско остварување (Being John Malkovich), се крие интимната желба повторно да се актуализираат дел од формите, типовите доработки, текстурите, боите, кои изминативе две децении постојано го фасцинираат македонскиот моден креатор во неговата дизајнерска работа. Процесот на осмислување на колекцијата е започнат со стилското истражување на седумдесеттите години од минатиот век, особено од аспект на интернационалниот боемски дух. Колекцијата во себе содржи елементи на реинтерпретација на одредени типови облека преземени од историјата на костимот и крајно стилизиран фолклор. Оваа мешавина е зачинета со неизбежното влијание на уличната мода и младешкиот бунт за постојано релативизирање на етаблираните вредности. Дел од материјалите се перени по неколку пати,

за да се постигне винтиџ чувство. Тие се бојадисувани, сликани, обезбојувани, рачно везени итн. Палетата е базирана на сивото, црното и валканото бело, со акценти на интензивни бои.

Повеќе од 20 дизајнери ќе ги претстават своите колекции

Сезоната пролет-лето со своите нови колекции ќе ја промовираат повеќе од 20 дизајнери од Македонија, меѓу кои: Никола Ефтимов, Росица Мршиќ, Тања Кокев, Александра Митковска, Роберт Ивановски, Елена Спасовска, Јована Филиповиќ, Мила Кадриу, Ирина Тошева, Стефанија Насеска, Никола Петровски, Маја Кикириткова, Христина Деспотовска, Лидија Георгиева, Сека Радончиќ, „Виба текс“, „Деа споса“, „Дума“, „Ле бранд“ и „Елена Лука“. Мотото на седмото издание на модниот викенд, кој ќе трае до 14 месецов, е „Минато, сегашност, иднина - секогаш е време за мода“. Колекцијата „Еквилибриум“ на Антонија Ристовска е инспирирана од безвремената убавина на жената видена преку призмата на стилот на единствената Грејс Кели. Во фокусот е елеганцијата како еквилибриум на добриот вкус, различноста и едноставноста - основите на модата кои се бесценети и се на дофат на секоја жена. Новата колекција на Олгица Ѓоргиева претставува модерна бајка за која инспирација е Русија со сказните, богатиот фолклор, царствата, богатата архитектура и литература. Колекцијата за пролет-лето ателјето „Кокев“, пак, ја посветува на романсата, на најженственото во жената, каде што достоинството и елеганцијата почнуваат од облеката, а завршуваат со целокупниот стил на живеење. Барокната инспирација ќе доминира во дизајните на Маја Кикириткова, каде што лајтмотив е златната лента, која ги поврзува сите модели и игра со тежиштето на сите парчиња. „Грубост, едноставност и скротеност низ формите во хомогена смеса доведуваат до совршен баланс што плени. Светлината игра главна улога во целиот концепт, нијансите на белото што контрираат со одблесокот на црната се прошарани со златни моменти, кои го симболизираат сончевиот колорит“, вели Кикириткова за својата колекција. Повеќе за нејзината ревија и планови прочитајте во интервјуто што следи. Програмата на Моден викенд Скопје е збогатена и со проектот Ready to wear во Скопје сити мол - сосема поинакво модно случување, кое има цел да прерасне во традиција на прослава на уличната мода. Просторот ќе личи на вистинска модна писта, на која брендовите ќе имаат можност да ги претстават своите најнови модни колекции. Настаните се одржуваат во ТЦ Соравија, Музејот на македонската борба, Амбасадата на САД, салонот на Ауди, Амбасадата на Шпанија, Кубус комплекс, Скопје сити мол и во МОБ. Проектот е поддржан од Министерството за култура и се реализира во партнерство со ТЦ Соравија.

www.kapital.mk

Капитал број 701 05.04.2013

lifestyle / fashion Weekend skopje 2013

maja kikiritkova модна дизајнер дизајнерКа

Barokot mi e inspiracija ovaa prolet XX Кој ќе биде концептот на вашата модна ревија годинава? Објаснете ни малку повеќе за тоа. Колекцијата е инспирирана низ мојата идеја за уредување на природата, а со тоа и вметнување на сопствениот дух со контролата на внатрешната природа. Духот се развиваше низ воздухот од разните патувања, идејата тлееше и излезе на виделина, англиски оптикус со македонски код. Можеби не сме имале барок, но во кодот, сепак тоа е дел од нашето светско наследство. Го пресоздавав она што се создаваше во мојата имагинација, она што чувствував дека е вистинско во колекцијата, низ неа има проткаено многу љубов и безброј емоции. Барок-инспирација низ мојот оптикум, во неговата леќа тргнувам од 1600 година и се движам низ високите баронски кругови од кој ја пренесувам енергијата и стилот на животот, претставени преку единствената материја која го отсликува времето. Материјата во изработката содржи тешки и цврсти материјали, како што е брокатот, кој со губење на текстурата преминува во лелеави свили, чипки и утврдување на цврстината на материјата со помош на бисери. Лајтмотив е златната трака која ги поврзува сите модели и која игра со тежиштето на сите парчиња. Грубост, едноставност и скротеност низ формите во хомогена смеса, доведуваат до совршен баланс кој плени. Светлината игра главна улога во целиот концепт, осветленоста на просторот и видикот кој набљудува во зависност од субјектот, преовладуваат нијанси на белото и неговиот контрастен одблесок на црната, прошаруваат златни моменти кои го симболизираат само сончевиот колорит.

XX Кој ве поддржа за да го реализирате овој концепт? Од самата колекција произлезе еден поголем проект. Се случи една убава соработка меѓу мене и Ана Јорданова, маркетинг-директор на агенцијата Луминари. Соработката дојде преку наша заедничка пријателка, може ќе звучам егоистично, но сепак тие се луѓето кои ја препознаа мојата љубов, но и квалитетот на креативната замисла и изведување на истата. Застанаа до мене, за на овој проект да му ја додадат комплетната зрелост и емоција која ја заслужува. Инспирацијата за фотосесијата потекнува од самата колекција и навраќањето на тој дух. Возот од идеи се развиваше на два пункта, во

мене, а паралелно и кај Ана. Идеите се поклопија, некои од нив комплетно, а други ги компензиравме до совршенство. За комплетната магија да навлезе и се угнезди во просторот, потребна беше идила. Тоа ни го овозможи Стоби како простор, во својата комплетност, но и сите луѓе кои беа во остварувањето на бајката. Колекцијата ексклузивно ќе се продава онлајн на интернет-страницата Bastet Noir XX Кои се Вашите амбиции за во иднина? Каде се гледате себеси во модниот бизнис, размислувате ли за меѓународна кариера? Тешко е да се зборува за иднината, бидејќи животот е непредвидлив и не знаеме што н$ очекува утре. Со огромна љубов ја работам оваа работа, вложувам многу во неа, се трошам креативно, за со луѓето кои ми значат, патувањата, книгите, филмовите, повторно да се наполнам. Академијата што ја завршив во Белград беше само светлината која ми го потврди мојот правилен избор. Завршив факултет, но не застанав, продолжив со лично надообразување во себеспознанието, за да продолжам со магистерски студии и да запишам докторат. Сево ова образование ми помогна да работам како асистент на Технолошко-техничкиот факултет, на Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип и со огромна љубов да го пренесувам моето искуство и знаење на моите студенти. Мои дизајни се продаваат во Дубаи и во Лондон, а новата колекција ќе има ексклузивна продажба на онлајнстраницата www.bastetnoir.com XX Има ли пари во модниот бизнис во Македонија? Кои се пречките за негов поголем развој? Ако се работи, секогаш се успева! Но, дали има пари?! Далеку сме ние од светските модни метрополи. Модата е култура и мислам дека Министерството за култура треба и на нас, дизајнерите, да ни даде мал простор кај нив. За почеток еден заеднички showroom, каде што секаде во свет постои, а подоцна и некој поголем проект. Мислам дека само така може да успее модата во Македонија, само ако зад нас застане некој „голем“.

XX Колку е (не)возможна мисија во домашната индустрија за облека да се креираат сопствени брендови? Дали е тоа единствениот начин за опстанок на оваа индустриска

67

Разговаравме со младата дизајнерка од Штип, Маја Кикириткова, којашто својата ревија на Модниот викенд Скопје 2013 ќе ја одржи во недела, 7 април, во салонот на Порше Македонија. гранка? Ова е вечната нерешена дилема, која ние, дизајнерите, ја дискутираме постојано. За почеток, фабриките треба да почнат да градат сопствени брендови, но ова донекаде им е ризично. Полесно е да го работат тој лон-систем на работа, каде што само се употребува работната рака на македонскиот народ. За да се почне сопствен бренд потребно е огромна инвестиција, но знаеме дека ние сме с и р о м а ш н а д рж а в а и затоа га з дите на фабриките потешко се одлучуваат за овој огромен чекор. Мислам дека е убаво да се започне со овој начин на работа, така дизајнерите ќе работат на големи проекти, ќе имаат 8-часовно работно време, ќе бидат мотивирани за работа, а со то а ќе се зголеми и кр еативноста.

Капитал број 701 05.04.2013

68

www.kapital.mk

lifestyle / fashion Weekend skopje 2013

Sveta Bogova-JovanovSka организатор на Моден виКенд СКопје

Modata da se tretira kako seriozen ekonomski resurs

О

д самиот почеток, зад идејата и имиџот на Модниот викенд Скопје стои Модна недела корпорација, на чело со директорката Света Богова-Јовановска. Насред целата мешаница за организацијата на настанот, успеавме да & украдеме десетина минути и да ја прашаме што ќе се случува годинава на FWSK XX Кои дизајнери ќе се претстават годинава? Ќе има ли промоција на нови имиња на дизајнерската сцена? Во рамките на сед мата сезона се претставуваат: Никола Ефтимов, Росица Мршиќ, Тања Кокев, VIBR AZIONI by Александра Митковкса, Роберт Ивановски, Елена Спасовска, Јована Филиповиќ, MCouture by Мила Кадриу, Hard to Explain и Mikka design (поддржани од Elise), Ирина Тошева (поддржана од www.bastetnoir. com), Стефанија Насеска (во соработка со AVON накит), Никола Петровски, Маја Кикириткова (поддржана од STOBI, www. bastetnoir.com), Христина Деспотовска (поддржана од Franck coffee и Баргала), Лидија Георгиева, Сека Радончиќ, студенти од Факултетот за моден дизајн на Европски Универзитет Р. Македонија, како и „Виба текс“, „Деа Споса“, „Дума“, „ЛеБранд“ и „Елена Лука“. По вторпат на најголемата модна манифестација во Скопје ќе се претстават и сестрите-дизајнерки од Србија, Тијана и Мила Поповиќ. Што се однесува до новите имиња, Моден викенд Скопје секоја сезона се труди да претстави нови млади дизајнери. Овојпат тие се Никола Петровски, Mikka design, „Виба текс“, „Деа Споса“.

XX Освен модните ревии, кои се другите придружни настани на FWSK, со оглед дека трае прилично долго годинава? Освен ревиите на модните дизајнери кои се претставуваат на седмата сезона на Моден викенд Скопје, реализираме два големи проекти. Првиот е во соработка со Амбасадата на САД. Во февруари објавивме отворен повик за сите модни дизајнери, дизајнери на модни додатоци и накит од Македонија да ги достават своите скици на темата „ПОП! Мода“. Проектот предизвика голем интерес, посебно кај помладите генерации. Беа одбрани 13 тимови од дизајнери кои на гала-вечер во просториите на Амбасадата на 3 април ги претставија своите креации. Проектот е поддржан од Текстилниот кластер на Македонија и неговите членки. Вториот проект „Ретроспектива на модата во поранешна Југославија и Македонија во периодот 1983-2013“, ја носи главната порака на претстојната сезона на Моден викенд – „Минато, сегашност, иднина – секогаш е време за мода!“. Со него сакаме да го покажаме развојот на македонската мода во последните 30 години, со експозиции посветени на секоја од трите децении. Проектот е поддржан од Министерството за култура на Р. Македонија и по генерално медиумско покровителство на „ТЕА Модерна“. Со изложбата „Ретроспектива на модата во поранешна Југославија и Македонија во периодот 1983-2013“ на 1 април во Т.Ц. Соравија се отвори 7-то издание на Моден викенд Скопје.

XX Колку може да се живее од моден

бизнис во Македонија? Кои се најголемите тешкотии за негов поголем развој? Денеска еден од поважните и актуелни проблеми е тоа што во Македонија културата с$ уште има третман на социјална категорија. Додека во странство модата веќе одамна се третира како сериозен економски ресурс. Модата бара да има добро разработен механизам – тоа е процес кој почнува од идеја и скица и завршува со бизнис-план и модна ревија. Ако овој процес работи без прекин тогаш ќе има и развој и успех. Во врска со рентабилноста – на секој бизнис му треба време за да се развие.

XX Колку манифестациите од типот на FWSK можат да помогнат во креирање на автентични македонски модни брендови? Се појавуваат ли креации од македонски дизајнери во европските бутици за висока мода или ready to wear продавници? Со самото овозможување презентација на колекциите на домашните и на странските модни дизјнери, презентација на работата на студетите на модните факултети, фотографи и останатите субјкети кои се составен дел од модната индустрија очекуваме да го подигнеме нивото на модна свесност во нашата земја, но и да поттикнеме раздвижувања кои во иднина ќе придонесат за созадавање нови културни текови во нашето општество. Инаку, FWSK Vibrazioni by Aleksandra Mitkovska, Elena Spasovska, Росица Мршиќ и некои други дизајнери активно се претставуваат надвор од Македонија.

капитал број 701 05.04.2013

70

на руЧек со...

Владимир ВецоВски директор на R3 InfomedIa

Najlo{a odluka e da ne se donese odluka

www.kapital.mk

www.kapital.mk

капитал број 701 05.04.2013

на руЧек со...

71

„На сите ни доаѓаат шанси во животот, треба да ги препознаеме и да не се колебаме премногу. И мора да донесуваме одлуки, најлошата одлука е да не се донесе одлука“, вели генералниот менаџер на компанијата којашто стои зад фамозната Златна книга и уште неколку иновативни производи

н а ш ето м ен И то мени од богато ка ес аб р а а н избравмеезар“, салата „ц тестенинфиормаџи“ „кватро со и рижоток зеленчу

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

З

латна книга веќе десетина години е синоним за брза информација кога имаме потреба од каков било производ или услуга. Дали во печатената верзија, дали на Интернет, нурнуваме во морето од податоци и за неколку секунди наоѓаме игротека за роденден, кинески ресторан, лагер за возилото, сервис за климатизери.... А, човекот кој го менаџира сето тоа, и плус уште неколку производи и услуги на фирмата R3 Infomedia e Владимир Вецовски. Економист по образование,

а менаџер на с$ што работиме се иновативни базира на информ лесно достапн ации – производи по и, точни и квал итетни професија. „Целиот брендови“, бизнис на R3 Infomedia се базира објаснува Вецовски. на информации. Златна книга нуди Можеби најактуелниот производ на R3 информации за фирми, дејности, www.Marketпроизводи и услуги. МаркетКонект е веб- Infomedia во моментов е www.Market Konekt.com, интернет-платформа каде базиран производ кој нуди пребарување што компаниите ги презентираат своите и информации за конкретен производ, производи и услуги пред јавноста. детално опишан со слика, видео, цена, Всушност, се спојува понудата и компанија која го нуди производот, побарувачката за различни производи земја на потекло... Информации 1188 и услуги на едно место. Идејата за се телефонски информации за фиксни МаркетКонект во R3 Infomedia ја добиле и мобилни телефонски броеви од од www.аlibaba.com, кинеската онлајнсите оператори во Македонија. Имаме платформа за електронска трговија уште два интернет-портали, едниот со најголеми приходи по тој основ во е www.sk.com.mk - градски водич со светот. информации за настани во Скопје и „Нашата иновација е во креирање www.getlokal.mk, каде што корисниците платформа за онлајн-трговија даваат мислења и оценки за различни адаптирана на потребите на просечен локали во градот. Ете тоа се нашите

капитал број 701 05.04.2013

72

www.kapital.mk

на руЧек со...

Треба да си ги препознаеш шансите во животот, и да не му ја мислиш премногу

корисник во овој дел од светот. Идејата е и малите компании сами и без дополнителна помош да можат да поставуваат и да менуваат содржини за своите производи и услуги на Интернет. МаркетКонект не им овозможува на компаниите само презентирање на понудата, туку и директна комуникација со потрошувачите преку вграден систем за e-mail и chat“, објаснува Вецовски. Крајната цел е услугата да се прошири и во други држави од регионот за да можат бизнисите да продаваат не само во рамки на Македонија, туку и регионално. Засега МаркетКонект функционира на два пазари, во земјава и во Бугарија.

„Не сакам друг да одлучува за мене“

Во нашиот бизнис најваж

на е довербата

ако си задоволен со постигнатото, нема да одиш напред

Вецовски вели дека целата своја кариера досега ја тера во бизниси каде што има личен предизвик. Никогаш немал желба за државна работа, затоа што, како што вели, не сака никој друг да одлучува за него. По искуство во неколку домашни фирми, во 1998 година се вработил во американскиот инвестициски фонд СЕАФ Македонија, каде што работел заедно со Јанко Тренкоски. Тренкоски во 2004 година ја основа R3 In Infomedia, а во 2005 година во компанијата се приклучува и Вецовски како оперативен менаџер. Откако во 2007 година Тренкоски заплови во други професионални води, Вецовски го превзеде комплетното управување. Вецовски и Тренковски с$ уште се партнери во R3 Infomedia. „Постојано се трудиме да креираме нови, иновативни и квалитетни производи. Да направиме сервис што ќе нуди точни, лесно достапни и бесплатни, или пак по симболична цена информации. Со Златна книга во 2005 година први на пазарот понудивме бизнис-информатор кој преку масовна дистрибуција стига и до семејствата. Печатеното издание најпрвин беше со многу ниска цена, а денес го делиме бесплатно со дневните весници. Подоцна, лансиравме интернет-страница со

интиутивно пребарување, транслитерација и технологии преку Гугл. Креиравме и мобилни апликации за ’паметни‘ телефони, а во моментов работиме на апликација за Max TV. Мора да сме лесно достапни, онаму каде што сака корисникот да н$ добие, таму да н$ најде“, вели Вецовски. Тој додава дека голем дел од работата на брендовите на R3 Infomedia отпаѓа на продажни активности и директна комуникација со компаниите. „Тоа е работа каде што нема граница, можеш да си ’натовариш‘ обврски колку што сакаш, никој не ти кажува кога завршува работното време, имаш безброј извори од каде да учиш и резултатите се мерливи. Затоа продажбата е убава професија“. Вецовски вели дека за него мотивацијата е клучна работа во менаџерството. „Треба да излезеш секое утро од дома со доволно мотивација за дел од неа да ја пренесеш на вработените, а дел да оставиш за себе. И така секој ден. Се фаќаш во костец со предизвиците, во решавањето на безброј мали и големи проблеми и потоа сето тоа станува состојба на која се навикнуваш. Јас сега не можам себеси да се замислам поинаку“. За менаџерската работа, пред с$, смета Вецовски, мора да имаш трпение со луѓето, да ги цениш колегите прво како личности, а потоа како професионалци, и да креираш позитивна енергија. И да си спремен да преземеш и одговорност и ризик. „На сите ни доаѓаат шанси во животот, треба да ги препознаеме и да не се колебаме премногу. И мора да донесуваме одлуки, најлошата одлука е да не се донесе одлука“, смета Вецовски. Вели дека својата шанса ја видел во R3 Infomedia, каде што е среќен со тоа што го постигнал, но не и потполно задоволен. „Ако си задоволен во бизнисот, ќе стагнираш, нема да има напредок. Секогаш има што да се подобри, да се направи подобро. Ми причинува особено задоволство корисниците на нашите сервиси одвременавреме пријатно да ги изненадиме со нова услуга“.

специјален прилог

12 АПРИЛ 2013

Формалното образование стекнато во даден период од животот повеќе не е доволно за да се опстане на пазарот на работа сила. Неопходно е постојано усовршување, постојано учење и стекнување нови вештини! Во годинешниот специјален прилог Едукација Ви донесуваме:  Колку македонските компании инвестираат

во своите идни кадри? Ви преставуваме дел од позитивните примери и искуства на македонско тло.  МБА програмите се уште се доста барани и атрактивни во Македонија. На ова поле доста активни со своите понуди се странските универзитети и програми. Тие токму во овој период од годината ги претставуваат своите програми, услови и атрибути со кои сакат да привлечат студенти од Македонија. Кои од нив се најатрактивни за Македонците? Кои профили за дообразување најмногу се бараат? Кои се можностите за обезбедување на стипендии?  Стручното образование и преквалификациите како неопходен процес во адаптирање кон новосоздадедните услови на пазарот на труд. Преглед на специјализирани програми за поттикнување на стручното образование, но и сертифицирани програми за преквалификации на работници. Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 105

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

74

Капитал број 701 05.04.2013

www.kapital.mk

светот на виното

ROBERT MONDAVI

Posveteniot pioner

Р

оберт Мондави (1913-20 0 4) е Американец кој оставил длабоки траги во доменот на винарството воопшто. Пред с$, тој е најзаслужниот за промоцијата и третманот на американските вина во светот, особено на вината од долината Напа во Калифорнија. Голема е неговата заслуга што долината Напа е признаена од ЕУ како посебна винска област и единствена надвор од Европа. Мондави е еден од највлијателните и најкреативните личности во светот на виното, особено со неговата маркетиншка посветеност на новите начини на презентација и посебноста на вината коишто ги создал. Тој е син на италијански емигранти кои почнуваат производство на суво грозје во дваесеттите години на 20 век. Меѓутоа, биографијата на Мондави дискретно наведува дека тоа се случувало во време на жестоката прохибиција во САД, кога можноста за илегално производство на алкохол била многу профитабилна работа. Семејната фирма започнала да се развива, а Мондави го учел занаетот во најдобрите винарници во Франција, Италија и воопшто, низ Европа. Претходно завршил студии по економија на престижниот Универзитет Стенфорд и студирал енологија на исто толку престижниот Универзитет Беркли. По периодот на прохибицијата семејството Мондави го купува имотот во долината Напа и е првата значајна фирма регистрирана за производство на вино. Но, во шеесеттите години на минатиот век, поради несложување со постариот брат, Роберт Мондави се издвојува од семејниот бизнис и започнува градење на сопствената винска империја. Тој е заслужен за поинаквиот пристап на презентирањето и афирмирањето на вината од новиот вински свет. Ако дотогаш во идентификацијата на едно вино најважен бил производителот, потоа регионот и дури на крајот сортата од која е направено виното, со Мондави работите се менуваат. Тој на своите вина ја истакнува прво сортата, а потоа другите елементи, па така виното добива свој идентитет, се персонализира

преку сортата. Благодарение на него, Калифорнија станува значајно место на винската карта на светот. Го сметаа за човек со визија, упорност и енергија и со способност да го измени вкусот на консументите. И што е најважно, тој успеа да ги убеди луѓето дека добро и големо вино може да се прави и надвор од Европа. Во 1968 година го исфрла на пазарот својот „совињон блан”, созреан во барик и тој е првиот којшто започнал со користењето дабови буриња во САД. Развива повеќе марки вино кои наидуваат на добар прием кај публиката, како кај посебната, така и кај пошироката. Во седумдесеттите години со својот пријател, големиот Филип де Ротшилд, започнуваат соработка на креацијата на виното под име „опус оне“. Ова вино дефинитивно го измени мислењето за калифорниското вино. Неговите амбиции не завршуваат во САД, туку се навратил и на местото на неговите корени и во 1995 година со славното винарско семејство Фрескобалди во Тоскана прави напори да го создаде уште едно големо вино, „луче делла вита“. Неговите интереси се прошируваат и со партнери во Јужна Америка и во Австралија. Со својата визија и претприемливост Роберт Мондави станал една од највлијателните фигури во винскиот свет. Неспорниот вински авторитет Роберт Паркер по повод неговата смрт изјавува дека Мондави бил

единствениот во САД кој имал толкаво влијание и го почитувал доброто вино и неговото место на масата. Роберт Мондави во 2004 година го продава своето царство за преку милијарда долари, но неговите заслуги, името и придонесот во винарството остануваат како траен белег. Остануваат и неговите дела во областа на културата, за кои семејството и по неговата смрт продолжува да води грижа. Благодарение на неговите донации, во универзитетот во Дејвис е изградена голема сала за приредби наречена Мондави центар. Тој и неговата сопруга биле основачи и главни финансиери на Американскиот центар за вино, храна и уметности, формиран во 2001 година во Напа. Семејството ја финансирало и реконструкцијата на оперската куќа на долината Напа, како и школата за уметности...

ВИНСКИ РЕЧНИК XXбрут (brut) - термин за пенливи вина што означува слаба присутност на шеќер (од 0 до 15 грама на литар); XXкастело (castello) - италијански збор за замок, во смисла на винарска визба; XXшато (chateau) - француско именување на поголемите вински куќи. Осoбено се користи во областа Бордо; XXcolheita - берба на португалски; XXcosecha - берба на шпански; XXцрно овошје - општ поим за ароми и вкусови на вино кои потсетуваат на боровинка, капина, црна цреша, црни рибизли и друго црно, односно темно овошје; XXцврсто - вина кои не се меки, но не се ни груби. Се

употребува за да се изрази содржината на танини во црвените или киселините во белите вина; XXдекантирање - пресипување на виното од шишето во специјаен сад. Намената е проветрување на виното и двоење на талогот кај цревните вина; XXдомен - француски збор за означување едно винарско стопанство; XXдлабочина - особеност на префинетите вина кои даваат еднакво чувство по должината на целиот јазик; XXелеганција - се однесува на вината кои даваат добар впечаток, не се ниту силни, ниту агресивни. (продолжува)