Kapital Magazin - 707 1

2MARKETING -ра

КОНФЕРЕНЦИЈА

n COVER STORY: Металурзите ќе преживуваат, прехраната и n n

 06 јуни 2013 

градежништвото се надеваат на добра година...........................................стр. 12 Зимскиот сон на Берзата тера веќе шеста година!....................................стр. 18 Доза луксуз со Хилтон крај Вардар......................................................................стр. 28

организатор:

партнер:

КРЕАТИВНОСТ СМЕЛОСТ ДИГИТАЛИЗАЦИЈА КЛУЧНИТЕ ЗБОРОВИ НА СОВРЕМЕНИОТ МАРКЕТИНГ!

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

број 707 цена 100 ден. | 17 мај, 2013, петок | година 14

str.

24

interview

koce trajanovski: Gradona^aLnikot treba da raboti, ne da “bistri” visoka poLitika Специјален прилог str.

36 kapita kapitaL exClusive

izbori vo buGarija

nema pobednik, ]e ima Li vLada? bugarija namesto da gi re{i, gi iskomplicira problemite!

interview

[on Lejton direktor za kvaLitet vo CoCa-Cola Company

CoCa-Cola made in maCedonia

treba da e reper za ostanatite makedonski kompanii 30 str.

ekskLuzivni intervjua so:

l Бојко Борисов експремиер

l сергеј станишев лидер на БСП

l илијана јотова БСП

l красимир велчев

претседател на парламентарната група на ГЕРБ

l тома Биков

Бугарија на граѓаните

l левон Хампарцумјан главен изршен директор и претседател на Управниот совет на Уникредит Булбанк

l Љутви местан претседател на ДПС

l волен сидеров

претседателнанационалистичката партија Атака

Капитал број 6722 12.09.2012 -ра

4

MARKETING КОНФЕРЕНЦИЈА

 COVER STORY: Металурзите ќе преживуваат, прехраната и  

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА www.kapital.mk

КРЕАТИВНОСТ СМЕЛОСТ ДИГИТАЛИЗАЦИЈА

НАВИГАТОР  06 јуни 2013 

градежништвото се надеваат на добра година...........................................стр. 12 Зимскиот сон на Берзата тера веќе шеста година!....................................стр. 18 Доза луксуз со Хилтон крај Вардар......................................................................стр. 28

организатор:

партнер:

БРОЈ 707 ЦЕНА 100 ДЕН. | 17 МАЈ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

str.

24

КЛУЧНИТЕ ЗБОРОВИ НА СОВРЕМЕНИОТ МАРКЕТИНГ!

interview

KOCE TRAJANOVSKI: GRADONA^ALNIKOT TREBA DA RABOTI, NE DA “BISTRI” VISOKA POLITIKA Специјален прилог str.

36 KAPITA KAPITAL EXCLUSIVE

IZBORI VO BUGARIJA

NEMA POBEDNIK, ]E IMA LI VLADA? Bugarija namesto da gi re{i, gi iskomplicira problemite!

INTERVIEW

[ON LEJTON DIREKTOR ZA KVALITET VO COCA-COLA COMPANY

COCA-COLA MADE IN MACEDONIA

TREBA DA E REPER ZA OSTANATITE MAKEDONSKI KOMPANII 30 str.

EKSKLUZIVNI INTERVJUA SO:

 БОЈКО БОРИСОВ експремиер

 СЕРГЕЈ СТАНИШЕВ лидер на БСП

 ИЛИЈАНА ЈОТОВА БСП

 КРАСИМИР ВЕЛЧЕВ

претседател на парламентарната група на ГЕРБ

 ТОМА БИКОВ

Бугарија на граѓаните

 ЛЕВОН ХАМПАРЦУМЈАН главен изршен директор и претседател на Управниот совет на Уникредит Булбанк

 ЉУТВИ МЕСТАН претседател на ДПС

 ВОЛЕН СИДЕРОВ

претседателнанационалистичката партија Атака

сОдРжИНА 08 НАВИГАТОР 12 cover story

Компаниите ги извадија кварталните резултати: Ако денот по утрото се познава... Металурзите ќе преживуваат, прехраната и градежништвото се надеваат на добра година

18 беРзАНскА кОНфеРеНцИјА - 2013

Многу зошто, малку затоа – што се случува на домашниот пазар на капитал? зимскиот сон на берзата тера веќе шеста година!

ИздВОјуВАмЕ

www.kapital.mk www.kapital.mk

Кој ќе преживее, ќе раскажува

Македонското производство на метали с$ уште не може да закрепне од намалената светска побарувачка поради кризата, прехранбениот сектор и фармацијата покажуваат раст на приходите, а потфрлиле хотелските компании. Тоа го покажува анализата на кварталните резултати на компаниите што котираат на Македонската берза. Дека е навистина лошо кај голем број компании покажуваат и влошените резултати во банкарскиот сектор.

XX стр. 12

22 aНАлИзА

Д-р МитКо КочовсКи лидерството во напрегнати и конфликтни ситуации

24 ИНТеРВју

Коце трАјАновсКи, градоначалник на Град скопје? Градоначалникот треба да работи, не да „бистри“ висока политика

28 ИНВесТИцИИ

Потпишан договор за франшиза меѓу стоун бриџ и Хилтон Доза луксуз со Хилтон крај Вардар

30 кАпИТАл exclusive

Шон Лејтон, директор за квалитет во Coca-Cola Company coca-cola Made in Macedonia треба да е репер за останатите македонски компании

34 кОлуМНА

јитКА ПАнтучКовА фискален пакт – Договор за стабилност, координација и владеење во еМу

36 кАпИТАл exclusive

избори во буГАријА 2013 Нема победник, ќе има ли влада? бугарија наместо да ги реши, ги искомплицира проблемите!

53 спецИјАлеН пРИлОГ

ФинАнсирАње нА КоМПАнии и бизнис КонсАЛтинГ

68 пРОфИл

сер АЛеКс ФерГусон Големиот витез во светскиот фудбал

12 сe e за бугарските избори

„капитал“ преку обемна и ексклузивна анализа, од местото на настанот, од софија и од главните партиски штабови, преку директни разговори со главните лидери и најрелевантните претставници на интелектуалната, невладината и бизнис-јавноста на бугарија, се обиде да извлече неколку заклучоци: каква политичка иднина ја очекува бугарија?; како ќе влијае тоа на стабилноста на земјата?; како Македонија ќе може да очекува силен билатерален дијалог?

XX стр. 36

72 НА РуЧек сО...

АнДрејА АрсовсКи, медицински директор на ремедика бев рокер во душа

78 ТеХНОлОГИИ И бИзНИс Outlook.com Повеќе од само шминка

80 сВеТОТ НА ВИНОТО

винарница Дудин, неготино семејно наследство со модерна надградба

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

82 сВеТОТ НА ВИНОТО

винсКи Финеси Што е тоа минерално вино?

36

Македонија без Мекдоналдс?!

фото: Ивана Кузмановска

M

екдоналдс Европа го прекина договорот за франшиза со македонската фирма СЈ компани, која почнувајќи од 14 мај не смее да работи под брендот Мекдоналдс. Ова е официјалниот одговор од европската централа на најголемиот синџир за брза храна во светот на прашањето зошто неколку дена се затворени сите седум ресторани на Мекдоналдс во Македонија, напиша „Дневник“. „По прекинот на договорот, СЈ компани повеќе не ги поседува правата да работи со рестораните под брендот Мекдоналдс“, вели Агнес Вандаи, директор за комуникации во Мекдоналдс Европа, а сама ќе одлучи дали рестораните ќе продолжат да работат под некој друг бренд. Ова се случува по шеснаесет години од отворањето на првиот ресторан на Мекдоналдс во центарот на Скопје. Цената на франшизата е причина за затворањето на рестораните на Мекдоналдс во земјава, дознаваме неофицијално. Рестораните не работат од вчера, кога на вработените им било соопштено во наредните денови да не доаѓаат на работа. Не им било кажано до кога ќе трае „принудниот одмор“. Во македонскиот Мекдоналдс работат околу 200 луѓе. СЈ компани, фирмата што ја поседува(ше) франшизата за Мекдоналдс, зад којашто стои капиталот на групацијата М6, концентрирана околу бизнисменот Светозар Јаневски, вели дека сè уште не се откажува од франшизата. „Моментално бараме решение кое ќе ни овозможи повторно да ги отвориме вратите на нашите ресторани што е можно побрзо. За таа цел, се надеваме на корисни преговори со корпорацијата Мекдоналдс, кои ќе ни овозможат да ја продолжиме нашата мисија и да ги услужуваме нашите верни потрошувачи во Македонија. Од 1997 година, кога се отвори првата франшиза на Мекдоналдс во Скопје, Мекдоналдс Македонија го направи овој глобален бренд достапен во оваа земја и денес обезбедува стабилно вработување за повеќе од 200 вработени. До денес франшизата на Мекдоналдс во Македонија инвестираше шест милиони евра во воспоставувањето на брендот и развојот на бизнисот, со цел задоволување на потребите на нашите потрошувачи“, се вели во соопштението на СЈ компани до медиумите.

Капитал број 707 17.05.2013

8

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

5

милиони евра додели Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) за македонските претпријатија. Овие средства, соопштуваат од ЕБОР, ќе ги пласира Охридска банка, а ќе бидат доделени под програмата наменета за кофинансирање на средните претпријатија.

Атифете Јахјага

претседателка на Косово

победник на неделата

Реџеп Таип Ердоган

+

Турција за прв пат по 19 години нема долг кон Меѓународниот монетарен фонд. Деновиве била исплатена последната рата во износ од 421 милион долари од вкупниот кредит, кој изнесуваше 23,5 милијарди долари. Ваквата вест може да се смета за уште еден вонсериски успех на администрацијата на турскиот премиер, Реџеп Таип Ердоган, кој со турската влада раководи веќе трет мандат по ред. Интересно е дека Ердоган ја презеде Турција како задолжена земја, која се сметаше за економски безнадежен случај. Денеска Труција под неговата палка е во друштво на најбрзорастечките светски економии и држава која с$ повеќе добива значење како економски политичи лидер во регионот. Колку и да изгледаа неостварливи најавите на Ердоган од пред десет години дека Истанбул повторно ќе биде центар на политичка и финансиска империја, тоа с$ повеќе станува реалност. Земјата забревтано оди напред како регионален економски џин кој го влече регионот напред, а младото население, кое е доминантно во земјата, добива с$ поголеми можности за вработување и за прв пат по подолго време забавен е процесот на иселување кон Западна Европа. Турција стана членка на ММФ во 1947 година, а првиот кредит од Фондот го зеде во 1961 година. Оттогаш до сега земјата склучила вкупно 19 кредитни спогодби со ММФ, од кои последниот stand by договор заврши во мај 2008 година.

Со договорот нема губитници, сите сме добитници. Единствено на овој начин можеме да изградиме светла иднина.

Државата ќе им продава земјоделското земјиште на фармерите

З

аменик-министерот за земјоделство, шумарство и водостопанство, Зоран Коњановски неделава најави дека земјоделците ќе имаат можност да го купат земјоделското земјиште кое подолго време го обработуваат. Како што е планирано цената на земјоделското земјиште ќе се утврдува од стручни лица од Бирото за судски вештачења. Земјоделците експресно најавија дека се задоволни и сметаат дека ваквата идеја е во нивни интерес затоа што ќе имаат можност

Замина легенда на македонскио регионалниот м

In memoriam: Иво Лауренчиќ

Човекот кој се плашеше од просечност, а секогаш создаваше уникатност и неповторливост

С

о големо жалење редакцијата на „Капитал“ ја прими веста дека Иво Лауренчиќ, основачот и креативен директор на комуникациската агенција Идеа Плус, ја загуби борбата со тешката болест. Замина човекот кој се плашеше од просечност, а секогаш создаваше уникатност и неповторливост. Создавачот на брендови исполнети со приказна и трајни вредности. Човекот кој самиот беше неповторлив бренд со трајна вредност. Во текот на својата богата кариера создаде

повеќе од 300 комуникациски проекти и над 400 видеоформи во филмската и креативната индустрија. Повеќето негови дела добија антологиски карактер и денес се урнек за врвни достигнувања. Луѓето со кои работеше за него велат дека е бескомпромисен перфекционист, но и одличен и искрен пријател кој знае да ги цени и почитува луѓето. Велеше, за да се биде успешен во оваа професија мора да го негуваш детето во себе и да не дозволиш еден дел од твојата душа да порасне. Тоа дава елан, енергија и храброст... Млад во

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

долгорочно да ги планираат своите бизниси. „Земјоделството мора да се заснова на долги патеки, а земјоделците мора да го планираат своето производство. Придобивка е тоа што идните земјоделци ќе планираат долгорочно што ќе инвестиратат на својот земјоделски посед“, изјави Андреја Секуловски од Федерацијата на фармери на Македонија. Според Коњановски тоа е тренд во земјите од Европската унија кој Македонија сака успешно да го примени „И ние со креирање нов закон сакаме таа можност да му ја дадеме на оној којшто сака да си го купи земјоделското земјиште. За скоро време ќе биде доставен предлог закон до Владата со кој ќе можат земјоделците да бидат свои на своето, со кој ќе можат да си го купат земјоделското земјиште кое го работат“, истакна Коњановски.

ата от и на маркетинг

духот… до самиот крај. Во Македонија доаѓа сосема случајно пред 20 години на покана на тогашниот директор на Пивара Скопје, господинот Светозар Јаневски, во периодот кога Пивара Скопје станува дел од глобалните Хајнекен и Кока-Кола. Под слоганот „Боите на мојата земја“ и „Скопско и с$ е можно“, „скопско“ стана бренд и македонска гордост. Паралелно со развојот на „скопско“, Лауренчиќ ја развива маркетинг-агенцијата Идеа Плус, по урнекот на Идеа Плус од Белград која веќе успешно работеше во Србија. Набрзо агенцијата Идеа Плус Скопје стана школа за маркетинг во Македонија, факт на кој Иво Лауренчиќ беше особено горд, бидејќи сакаше да ги поттикнува младите на креативност, знаење и самодоверба. Сакајќи да ги поттикне и другите уметници и креативци да создаваат свои сопствени дела ја режираше култната театарска претстава „Кутрите мали хрчки“, како и серијата „Од денес за утре“ која се емитуваше во Македонија во 16 епизоди. Едноставно, секогаш размилсуваше за нешто ново и поинакво. Развојот на политичкиот плурализам во регионот е нераскинлив дел од активностите на Лауренчиќ. Првите професионални политички кампањи изработени во Македонија беа со потписот на Иво Лауренчиќ. И не само во Македонија, туку и во Црна Гора, Србија, Хрватска, Република Српска... Искуствата од политичкиот маркетинг, заедно со неговиот тим од соработници, ги преточи во книгата „Потрага по глас“, преведена на српски и на македонски јазик, со каталогизација во библиотеката во Вашинтон. Неговите дела несомнено ќе останат инспирација за многу генерации, а тие што го познаваа и што имаа чест да работат со него ќе раскажуваат за неговата неисцрпна енергија, ентузијазам и посветеност. Човекот што се плашеше од просечност, никогаш и во ништо не беше просечен. Веруваше во луѓето и секогаш велеше дека мора да им се прости на сите и да се продолжи. Секогаш сакаше да ја види само добрата страна на секој човек и за него секој човек беше добар. Иво Лауренчиќ е поим за шармер и светски човек. Го живееше својот живот со огромна брзина, живеејќи го својот сон... Нека му е вечна славата.

> БРОјКА

308,7 милиони „паметни“ мобилни уреди се испорачани во првиот квартал од оваа година, објави истражувачката компанија Каналис

лидери

П

НАВИГАТОР

9

мисла на неделата

Во сВетот најтешко може да се разбере данокот на приходи!

Алберт Ајнштајн физичар и научник

губитник на неделата

ВАНчО КАРГОВ

риходите по основ од царини во Буџетот во првите четири месеци од годинава се за 10% повисоки над планираното и оствареното во минатата година, соопшти директорот на Царинската управа.

С

ЃОРЃИ КузмАНОВсКИ

копскиот маратон ова година забележа рекорден број учесници. На сите четири трки учествуваа 4.900 натпреварувачи од 36 земји.

не им беше неделата

П

ХеРмАН ВАН РОмПуј

oследните анкети покажуваат дека граѓаните на земјите-членки с$ помалку имаат доверба во проектот наречен Европска унија. За една година довербата во ЕУ паднала од 60% на 45%.

П

ТАњА ТОмИќ

ратеничката на СДСМ, Тања Томиќ, која се пријави за кандидат за нов лидер на СДСМ, преку ноќ ја повлече својата кандидатура и својата поддршка ја даде за актуелниот лидер, Бранко Црвенковски.

_

ПИТеР ВОсеР Британската нафтена компанија Шел е осомничена дека цели десет години ја „местела“ цената на бензинот, предизвикувајќи возачите една деценија да плаќаат многу повисока цена за горивото за своите автомобили. Европската комисија покрена формална истрага за „фиксирање на цените“ на бензинот, па нејзините истражни органи извршија претрес во службените простории на компанијата во Лондон, трагајќи по докази за обвинувањата со кои се товари Шел. Нечесното однесување на компаниите почнало уште во 2002 година, од кога цената на бензинот во Велика Британија е зголемен за цели 80%. Актуелниот главен извшрен директор на Шел, Питер Восер, уште од 2004 година е дел од менаџментот на компанијата како финансиски директор, што го прави директно инволвиран во целото незаконско работење на компанија. Со оглед на фактот дека сегашната просечна цена на ова гориво изнесува 1,35 фунти за литар јасно е дека поради нечесната игра на Восер и менаџментот на компанија возачите сосема непотребно платиле илјадници фунти повеќе. За истиот период менаџментот на Шел се промовираше како еден од најуспешните во бизнисот раководејќи со компанија која прави огромни профити. Истрагата за местење на цените беше отворена по написите во лондонски „Дејли телеграф“ за превисоката цена на бензинот, во време кога цената на нафтата стагнира, или сосема благо се зголемува.

Капитал број 707 17.05.2013

10

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата... топ 5 држави од каде што во март во Македонија дошле најмногу туристи 5019

2615

2578 1683

и

Грција

Србија

Турција

Албанија

1034

Косово

ако бројот на туристите во март 2013 година, во однос на март 2012 година, е зголемен за 7.5%, а бројот на ноќевањата е зголемен за 10.2%, дестинаците од кои доаѓаат најголемиот број на туристи во Македонија остануваат непроменети. Соседните држави заедно со турција засега се најзаинтересирани за земјава како нивен избор за туристичка дестинација.

светот низ медиумите...

Time

збир на мрзливи и залежани млади луѓе кои многу долго живеат со своите родители. ттака американскиот магазин ја опишува новата генерација која полека доаѓа на сцена во С Сад и која не е ништо налик на нивните врсници од 70-тите и 80-тите години. lll

Der Spiegel

Честите инциденти со голем број жртви коишто се случуваат во С Сад се инспирација за бројни новинарски текстовои ширум светот. Според германскиот неделен весник, посотојат сериозни социолошки проблеми за населенито во најмоќната светска земја и економија. lll

The Australian

здравственото осигурување е еден од најголемите товари за австралискиот централен буџет и учествува со голем процент во неговиот дефицит. австралиската влада е под постојан притисок на двете спротивставени страни во врска со социјалната политика. lll

The New Yorker

Њујоршкиот магазин прави анализа на идните можни потези на администрацијата на претседателот Обама во врска со влошената состојба во Сирија. Според многумина порадикални експерти, доколку Обама беше поодлучен војната во Сирија ќе беше завршена многу одамна. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Капитал истражува: Зошто Заев се разочара од партискиот врв?

2 Заев ја повлекува кандидатурата за лидер на СДСМ

3 Каква СДСМ замислуваат

кандидатите за наследник на Бранко Црвенковски?

4 Пирова ќе е победата на Борисов

во Бугарија!? Можни нови избори!?

3 фаКти Кти за... К

0,2% 1,2% 0,1%

пораснаа продажните цени на производителите на индустриски производи на домашниот пазар во април годинава на месечно ниво изнесува растот на продажните цени на индустриските производи на годишно ниво се повисоки цените во групата трајни производи за широка потрошувачка во април годинава во споредба со претходниот месец

Мали и ГОлеМи РазлиКи Меѓу пРетпРиеМаЧите ВО РеГиОНОт

Словенечките бизнисмени систематични, црногорските шармери, а македонските интуитивни

2,900

МБИ10

МБИД

2,700 2,500 2,300

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2,100 1,900

1,700 06/10

брОЈка...

прОЦенки...

10%

министер за финансии на Германија

повеќе одобренија за градење биле издадени во март година во споредба со март лани, покажуваат последните податоци од Државниот завод за статистика.

ВОЛфганг ШОЈбЛе

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

словенија ќе избегне меѓународен спасувачки пакет

Словенија може и без меѓународен спасувачки пакет, но треба во голема мера да го спроведе болното преструктурирање на својата економија, прогнозираше министерот за финансии на Германија, Волфганг Шојбле. Словенија неодамна ги објави плановите за приватизација на 15 големи државни претпријатија и за зголемување на ДДВ, со цел да ги закрепне јавните финансии и да избегне да стане следната земја од еврозоната на кој & треба меѓународна помош.

12/10

мби 10

2,900 2,700 2,500 2,300 2,100

МБИ 10 1,900

1.798,67 1,700

МБИ 10 06/10

12/10

05/11

10/11

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10 2010/2012

1.798,67

2010/2012 2010/2012

1.798,67 1.798,67 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

03/12

09/12

02/13

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

2010/2012 2010/2012 Max. Max. 2,827.62 2,827.62 УСЈЕ Македонската берза конечно има целонедеНАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. за минимална Min. 1,808.47 1,808.47 лен2010/2012 раст, иако се работи УСЈЕ МБИ 10 18.669,00 позитивна промена на вредностите. Иако МБИ 10

МБИ МБИ10 10

2013НАЈГОЛЕМ година се најавуваше НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИКкако клучна +890 +4,88% заМБИ идниот 10 нагорен тренд на тргување на УСЈЕ УСЈЕ освен растот во Max. 2010/2012 2,827.62 берзата, текот на првиот

18.669,00 1.798,67 1.798,67 1.798,67

Една од најважните особини на претприемачите од регионот е дека преживеаја различни турбулентни периоди, па поради тоа се поснаодливи во неволја. Повеќето од нив своите бизниси ги создале за време на транзицијата, па политичките односи најчесто се основа за успех во работата. Еве кои се главните карактеристики на претприемачите од регионот... пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Ц

елта на српските претприемачи е да го импресионираат соговорникот. Црногорците се големи шармери и уште повеќе сакаат да импресионираат. Словенечките претприемачи имаат темелен и системски пристап во работата на основа на добар бизнис-план. Хрватските имаат малку аристократски пристап кон деловните партнери од други земји. Македонските претприемачи често се потпираат на интуицијата и сопственото искуство во донесувањето одлуки. На овој начин може да се опише „психологијата на работа“ на претприемачите од регионот, а истото го потврдуваат и психотерапевтите кои ги контактиравме во рамки на анализата направена за регионалниот бизнис портал Бизнис плус. „Постојат два различни вида ментален склоп за бизнис – северен и јужен. Во северниот можеме да ги вклучиме менаџерите од Словенија и од Хрватска, а во јужниот останатите од Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина и од Македонија“, објаснува психотерапевтот Зоран Миливојевиќ. Според него, менаџерите со јужен ментален склоп со деловните партнери воспоставуваат личен, речиси пријателски однос и истовремено, од нив очекуваат да се однесуваат на ист начин. Тие се претставуваат такви какви што се во приватниот живот. Од друга страна, оние со северен ментален склоп прават разлика меѓу приватните и бизнисодносите. Другата димензија којашто се смета за

1.798,67 +890 2010/2012 Max. +4,88% 2,827.62 2010/2012 Max. 2,827.62 месец, барем засега не може 2010/2012 Min. да се издвои 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Min. 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 1.798,67 ништо позначајно.

18.669,00 18.669,00 2010/2012 Min. ФЗЦ 11 Октомври Куманово

1,808.47 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. +890 +4,88% +4,88% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ФЗЦ 11 Октомври Куманово УСЈЕ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК УСЈЕ УСЈЕ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК УСЈЕ -54,00 -10.00%

+890

450,00 18.669,00 450,00 18.669,00 18.669,00 18.669,00 +890 +890 18.669,00

НАЈГОЛЕМУСЈЕ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК +890 +4,88% -54,00 ФЗЦ 11 Октомври ФЗЦ 11 Куманово Октомври Куманово -10.00%

+4,88% +4,88% +4,88%

НАЈГОЛЕМ +890 DOW JONES ГУБИТНИК 450,00 450,00 +890 DOW ФЗЦJONES 11 Октомври Куманово

+4,88%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -54,00 ФЗЦ -54,00 11 Октомври Куманово -10.00% -10.00% НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 450,00 ФЗЦ 11 Октомври Куманово НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

ФЗЦ 11 ОктомвриКуманово Куманово ФЗЦ 11 Октомври -54,00 450,00 450,00 DOW JONES DOW JONES 450,00 16,000 450,00 -54,00 важна е степенот на импровизација и снаодливост.

-54,00 15,000

Додека за северниот ментален склоп е типично почитувањето на правилата и на постапките, за јужниот е својствено некои правила да се заобиколат ако тоа оди во прилог на работата, додава Миливојевиќ.

КаКви сЕ мЕнаџЕритЕ оД рЕгионот?

• словенците се малку воздржани, но се разнежнуваат ако странските партнери барем нешто научат за словенечката култура и се потрудат да научат неколку словенечки зборови.

• во Хрватска, на состанок мажот чека жената прва да му ја подаде раката. Цената кај бизнис-договорите е изразена непосредно, без премногу двоумење и заобиколување.

• на Босанците попладневните термини за состаноци не им се најомилени. состаноците често се во неформално опкружување, за кое се верува дека придонесува за подобар деловен однос.

• Личната препорака е најефективниот начин за остварување бизнисконтакти во србија. неформалните деловни средби со ручек или вечера се од исклучителна важност.

• во случај на компликација, за црногорските менаџери клучни се интимните и сигурни односи, кои редовно ги одржуваат. обрнете внимание на гласините во малиот црногорски бизнис-свет.

• во македонија, одлуки најчесто донесува само топ-менеџментот, и тоа најчесто претседателот на управата. менеџерите често се потпираат на интуицијата и на сопственото искуство.

-10.00%

-10.00%

16,000

-10.00%

DOW JONES -54,00 -54,00

-10.00% -10.00%

15,000

14,000 14,000

DOW JONES

JONESJONES DOW

13,000

13,000 DOW

16,000

DOW JONES JONES DOW 12,000 12,000 16,000 11,000 11,000 16,000

15,000

15,000 10,000 15,000 10,000

14,000

14,000 14,000 16,000

07/11 10/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/1207/12 07/1210/12 10/1201/13 01/13 04/13 07/11 04/13

13,000

16,000 13,000 15,000 16,000 16,000 12,000 15,000 14,000 12,000 12,000 15,000 15,000 11,000 14,000 13,000 11,000 11,000 14,000 10,000 14,000 13,000 12,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 13,000 10,000 10,000 13,000 12,000 07/1111,000 10/11 01/12 07/11 04/12 10/11 07/12 01/12 10/12 04/12 01/13 07/12 04/13 10/12 01/13 04/13 12,000 12,000 11,000 10,000 11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 10,000 11,000 -26,81 -0,18%

13,000

15.091,68 15.091,68

07/11-26,81 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/11 10/11 01/12 04/12 04/12 07/12 над 10/12 01/13 01/13 04/13 04/13 07/11 10/11 01/12 07/12 10/12 Индексот DowJones останува рекордното ДРУГИ ПАЗАРИниво од 15.000 индексни 15.091,68 поени втора недела по ред, што значи ДРУГИ ПАЗАРИ дека100 ова-26,81 е најдобрата состојба на-0,18% FTSE 6.630,10 -0,03% берзите FTSE 100 во САД во последните 6.630,10 неколку -0,03% Nikkei225 14.758,42 +0,16% години. Сепак, аналитичарите с$ уште се Nikkei225 14.758,42 +0,16% S&P 500 1.633,77 +0,00% 15.091,68 15.091,68 претпазливи во врска со можностите за ДРУГИ -26,81 -26,81 3.438,79 -0,18% +0,06% -0,18% S&P 500 ПАЗАРИ 1.633,77 +0,00% Nasdaq -26,81 продолжување на ваквиот нагорен тренд.

-0,18% -26,81 -0,18% Nasdaq 3.438,79 +0,06% DAX 8.253,50 -0,31%

10,000 10,000

15.091,68 15.091,68

FTSE 100 6.630,10 15.091,68 1.230,80 8.253,50 14.758,42

-0,03% -0,11% -0,31% +0,16% -0,18% -0,18% 1.633,77 +0,00% 1.230,80 -0,11% Nasdaq 3.438,79 +0,06% DAX 8.253,50 -0,31% FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE 100 6.630,10 6.630,10 -0,03% FTSE 100 6.630,10 -0,03% FTSE 100 6.630,10 -0,03% -0,03% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.230,80 -0,11% Nikkei225 14.758,42 +0,16% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 14.758,42 14.758,42 +0,16% Nikkei225 14.758,42 +0,16% +0,16% S&P 500500 1.633,77 +0,00% евро долар 500 1.633,77 +0,00% Фунта евро 1.633,77 S&P 500 S&P S&P 1.633,77 +0,00% +0,00% FTSE 100 6.630,10 -0,03% FTSE 100 6.630,10 -0,03% Nasdaq 3.438,79 +0,06% Nasdaq 3.438,79 +0,06% Nasdaq Фунта Nasdaq 3.438,79 +0,06% +0,06% ВАЛУТИ Nikkei225 14.758,42 +0,16% евро долар СТАПКА СТАПКА евро 3.438,79 DAX 8.253,50 -0,31% Nikkei225 14.758,42 +0,16% DAX 8.253,50 -0,31% DAX DAX 8.253,50 8.253,50 -0,31% -0,31% S&P 500 1.633,77 +0,00% TOPIX 1.230,80 -0,11% S&P 500 1.633,77 СТАПКА +0,00% СТАПКА

TOPIX DAX Nikkei225

-26,81 S&P 500 ПАЗАРИ TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

други пазари

TOPIX

ВАЛУТИ

1,3101 1,1768 TOPIX 1.230,80 -0,11% евро долар Nasdaq +0,06%-0,11% TOPIXевро 1.230,803.438,79 1.230,80 -0,11% Фунта 3.438,79 ПРОМЕНА +0,06% DAX 8.253,50СТАПКА -0,31% СТАПКА DAX 8.253,50 -0,31% +0,11% -0,20% ВАЛУТИ TOPIX 1.230,80 ПРОМЕНА -0,11% ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.230,80 1,3101 -0,11% 1,1768 Nasdaq ПРОМЕНА

ВаЛуТи

ВАЛУТИ ПРОМЕНА -0,20% Фунта евро

£ € 1,1768

Фунта евро -0,20% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА

ВАЛУТИ Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКАевро

1,1768 Фунта евро ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ

ПРОМЕНА СТАПКА 1,1768 1,1768 -0,20% ЗЛАТО СТАПКА 1.434,30

ПРОМЕНА

1,3101

1,1768

ЗЛАТО -0,20% ПРОМЕНА 1,1768

1,1768 -0,20% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0,20% ЗЛАТО

ПРОМЕНА -0,20% -0,20% 1.434,30 1.434,30 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА

евро+0,11% долар

ПРОМЕНА

$ € 1,3101

евро долар +0,11% евроСТАПКА долар евро долар СТАПКА

1,3101 евро долар

евроСТАПКА долар СТАПКА ПРОМЕНА

ПРОМЕНА СТАПКА 1,3101 +0,11%1,3101 СТАПКА

ПРОМЕНА

102,82 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент ЗЛАТО Нафта Брент

1.434,30 102,82

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ

1.434,30 ЗЛАТО 102,82 ЗЛАТО зЛаТО ЗЛАТО ЗЛАТО Нафта Брент

1.434,30 1.434,30 1.434,30 Нафта Брент 102,82

1.434,30

102,82 Нафта Брент Нафта Брент Нафта Брент нафТа Нафта Брент бренТ 102,82 102,82 102,82

102,82

+0,11% ПРОМЕНА 1,3101 +0,00%

1,3101 +0,11% +0,11%

ПРОМЕНА +0,11% +0,11% ПРОМЕНА

+0,00% +0,00%

+0,00% +0,00% +0,00%

+0,00% +0,00%

+0,00%+0,00% +0,00% +0,00% +0,00%

+0,00%

+0,00%+0,00% +0,00% +0,00%

пОдаТОЦиТе се Од ден 14.05.2013 дО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02/

Капитал број 707 17.05.2013

www.kapital.mk

12 cover story Компаниите ги извадија Кварталнит

Metalurzite ]e prehranata i gra se nadevaat na d

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

те резултати: аКо денот по утрото се познава...

pre@ivuvaat, ade@ni[tvoto dobra godina Македонското производство на метали с$ уште не може да закрепне од намалената светска побарувачка поради кризата, прехранбениот сектор и фармацијата покажуваат раст на приходите, а потфрлиле хотелските компании. Тоа го покажува анализата на кварталните резултати на компаниите што котираат на Македонската берза

2,7%

пораст на индустриск производство во првиото квартал од 2013 годи от на

23%

пад на металургијата

1,8%

раст на прехранбенат а индустрија

13

Капитал број 707 17.05.2013

www.kapital.mk

14 cover story КомПанИИте гИ ИзвадИја КварталнИт МаКстил:

алКалОид:

Годинава ќе биде полоша од претходната, и значително полоша од деценијата пред кризата.

Во првите три месеци вработиja 25 нови луѓе.

Приходи од продажба:

Приходи од продажба:

41% 54%

9% 1%

Оперативна добивка:

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

ндустриското производство во Македонија порасна за 2,7% во првите три месеци годинава, споредено со истиот период лани, но преработувачката индустрија која учествува со 76% во вкупната домашна индустрија бележи пораст од 0,4%. Порастот во секторот рударство и вадење камен од 14% и кај снабдување со енергија од 4,9%, придонесуваат вкупната слика во индустрискиот сектор да изгледа порозова отколку што покажуваат компаниските резултати во првиот квартал - на производните компании ќе им требаат далеку поголеми стапки на раст за да се достигне нивото од пред кризата. Според официјалната статистика, металуршкиот сектор с$ уште силно ги чувствува последиците од светската економска криза и намалените нарачки. Производството на метали бележи пад од речиси 23% во првите три месеци, а оваа гранка е трета според учеството во преработувачката индустрија, со 9,16%. Билансот на челичарницата Макстил за првиот квартал покажува помали приходи од продажбата за дури 41% во однос на истиот период лани. Компанијата лани имала продажба на странски пазари од 1,2 милијарди денари, додека годинава извозот е намален на 693 милиони денари. Сепак, и расходите на фирмата се намалиле за 40%, па на крајот покажува оперативна добивка од 27 милиони денари. „Годинава ќе биде полоша од претходната, и значително полоша од деценијата пред кризата. Кризата на светската економија продолжена со должничката криза во развиените европски земји доведе до ограничување на кредитната поддршка на инвестициските проекти, што имаше најдиректен одраз врз индустријата за челик и челични производи“, вели генералниот директор на Макстил,

Оперативна добивка:

Александар Панов. Тој додава дека во 2013 година веќе не станува збор за зголемување на извозот, туку за помали производни кампањи со дисконтинуиран производен ритам, кои логично носат намалени ефекти на страната на приходите при едновремено зголемување на фиксните трошоци.

Витаминка и ЗК Пелагонија со поголема продажба, Жито Вардар тоне

На прехранбената индустрија, којашто зафаќа и најголем дел од преработувачката (13,6%) & одело подобро во првите три месеци, па таа бележи раст од 1,8%. Од котираните компании на Македонската берза што припаѓаат на овој сектор, Витаминка има приходи од 325 милиони денари, поголеми за 8,6%. Според неревидираниот биланс на успех на компанијата, добивката од оперативното работење изнесува 15,7 милиони денари, што е за 2,65% помалку во однос на истиот период лани. Со оглед на помалите финансиски расходи, за првите три месеци, сепак, е остварена малку повисока нето-добивка за 1%, на 12,7 милиони денари. ЗК Пелагонија, еден од најголемите производители на храна во земјава, успеала во првиот квартал да ги зголеми приходите од продажба за дури 50%, а ја намалила и оперативната загуба во однос на лани за 25%, и сега изнесува 47,3 милиони денари. Жито Вардар, пак, уште една голема компанија од прехранбениот сектор, продолжува со лошите резултати и годинава. Во првите три месеци велешката фирма, најпозната по производството на месо, јајца и пекарски производи, бележи пад на продажбата од 37%. Оперативната добивка, односно загуба во случајов и е зголемена од 2,3 милиони денари лани, на дури 40,5 милиони денари, додека нето-загубата од 8,8 милиони денари, сега станала безмалку 50 милиони денари. Во градежната дејност, ако се суди според почетокот на годината, ситуацијата е добра. Гранит во првите три месеци оствари раст на приходите од работење од огромни 91%, на една милијарда денари. Оперативните расходи се 980,7 милиони денари и тие се поголеми за 68%. Оперативната добивка изнесува 21,7 милиони денари и тоа произлегува

од поволните временски услови, што овозможиле навремено извршување на градежните работи и следење на динамичните планови за градба, објаснуваат од компанијата. Исто така, Гранит минатата година договори работа на автопат во Република Српска, БиХ, проект вреден околу 70 милиони евра, што може да се види и во Заводот за статитика, каде во графата за договoрени работи за првите три месеци годинава стојат 4,4 милијарди денари, што е всушнот износот на зделката што ја доби најголемата македонска градежна компанија. Минатата година градежниците не се прославија на пазарите на кои работеа претходните години. Ги изгубија пазарите во Австрија, Косово, Романија, Албанија, Словенија и Црна Гора. Ова освежување од Гранит добро ќе дојде во период кога работа на странските пазари за македонските компании речиси и нема. Компанијата Бетон во првиот квартал од годинава има добивка од 17,4 милиони денари, што е зголемување од 15% во однос на истиот период лани. Вкупните приходи бележат пораст од 17,6%, а вкупните расходи се зголемени за 17,7%. „Во првото тримесечје продолжува трендот на пораст на вкупните приходи, а со тоа и на позитивниот финансиски резултат, што се должи на зголемените активности во градежништвото особено во областа на високоградба и нискоградба“, велат од Бетон. Фармацијата, претставена преку нашата најголема компанија во тој сектор, Алкалоид, одлично се држи, со оглед на ефектите од кризата во еврозоната и во регионот. Алкалоид, која последнава деценија имаше континуиран раст на приходите и добивката, и во првите три месеци годинава продолжува со нагорниот тренд: продажбите пораснале за 9%, и тоа на домашниот пазар за 19%, а на странските пазари за 2%. Консолидираната добивка пред дaночење и амортизација изнесува 4,86 милиони евра, што е за 2% повеќе од истиот период лани.

Бројот на туристи расте, а хотелиерите со помали приходи

Двете најголеми компании од хотелскоугостителскиот сектор, Македонија турист и Хотели Метропол, исто така ги

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

те резултати: Ако денот по утрото се познава...

15

Кризата од компаниите се пренесе и кај банките

Лошите пласмани ги топат добивките или прават загуби

Д

ека е навистина лошо кај голем број компании покажуваат и влошените резултати во банкарскиот сектор. Комерцијална банка, која е позната како банка која поинтензивно го финансира корпоративниот сектор, покажала загуби поради лошите пласмани во износ од 880 милиони денари. Оваа зголемена исправка на вредноста, односно резервациите, не значи дефинитивна загуба (доколку се подобрат состојбите кај клиентите, делумно или целосно се наплатат побарувањата, ќе дојде до корекција, односно ослободување на исправката на вредноста) предизвика во конечниот резултат банката да покаже нето-загуба од 374 милиони денари. Инаку нето-приходите од редовното работење на банката (камати) се на практично исто ниво како лани (пад од 0,4%), а нетоприходите од провизии и надоместоци пораснале за 4,9%. „Оваа состојба на работењето на компаниите главно се должи на проблеми со кои се соочуваат на странските, но и на домашниот пазар, како последица на неповолниот економски амбиент“, велат во Комерцијална банка. Стопанска банка - Скопје, пак, има пораст на приходите од камата за 14% и пад на приходите од провизии за 3%. Во првиот квартал банката има добивка пред издвојување на резервации од 582,3 милиони денари, а по издвоените резервации добивката е 282,9 милиони денари. Нето-добивката е поголема за 50% во споредба со истиот период лани.

Комерцијална банка Приходи од редовно работење:

0,9% 15,1% 374,4

Загуби поради лоши пласмани:

Нето-загуба:

милиони денари

Стопанска банка-Скопје Приходи од редовно работење:

8,43% 23% 50%

Загуби поради лоши пласмани:

Нето-добивка:

НЛБ Тутунска банка Приходи од редовно работење:

8,4% 16% 27%

Загуби поради лоши пласмани:

Нето-добивка:

Капитал број 707 17.05.2013

www.kapital.mk

16 cover story

ВиП оПератор

МакеДонски телекоМ и т-Мобиле

Приходи од продажба:

13% 1,9%

Приходи од продажба:

9% 39% КаКо поминаа телеКом-операторите Добивка:

Добивка:

милиони евра добивка, наспроти загубата од 0,3 милиони евра лани

Н

а пазарот за телекомуникациски услуги, Македонски Телеком АД Скопје и Т-Мобиле Македонија ја задржаа водечката позиција, како што велат, и покрај силното пазарно опкружување, покажуваат консолидираните финансиски резултати за првиот квартал од 2013 година. Во првите три месеци од 2013 година продолжува трендот на пораст во Интернет и IPTV сегментот, а се намалуваат приходите од говорните услуги. Македонски Телеком е на лидерското место со 72% пазарно учество во сегментот на фиксна телефонија и во делот на широкопојасниот Интернет со удел од 54%, согласно со интерните податоци. Приходите од Интернет и од дигиталната телевизија во првиот квартал од 2013 година се зголемени за 2% во споредба со истиот период во 2012 година. Бројот на интернеткорисниците е зголемен за 9%, како резултат на фокусот на double и triple play пакетите, што резултира со 176

објавија своите неревидирани резултати од првиот квартал. Македонија турист (хотелите Холидеј ин, Бест Вестерн...) има помали приходи од продажба за 16%, додека оперативната добивка е намалена речиси двојно, за 46%, на 15,34 милиони денари. Чистата добивка на компанијата, по додавањето на финансиските и останатите приходи, е 26 милиони денари и е за 33% помала од лани. Хотели Метропол исто така има помали приходи од продажба, за 21%, а резултатот од оперативното работење е нето-загуба од 14,9 милиони денари, што

илјади DSL корисници на крајот од март 2013 година. Во првите три месеци од 2013 година, Македонски Телеком бележи зголемување на бројот на IPTV корисници за 71% во споредба со крајот на март 2012 година, при што се регистрирани 71 илјада MaxTV корисници. Приходите на ниво на групација во првиот квартал од 2013 година се намалени за 9% и изнесуваат 3,1 милијарди денари. Горенаведените движења на страната на приходите и трошоците резултираа со намалување на нето-добивката во првиот квартал од 2013 година за 39% споредено со истиот период лани, што резултира со нето-добивка од 467 милиони денари. Намалувањето на приходите во мобилната телефонија пред с$ е резултат на падот на приходите од говорните малопродажни услуги. Сепак, и покрај острата ценовна војна, со 1,2 милиони корисници на крајот од март 2013 година Т-Мобиле Македонија

е помала во однос на ланската од 17,6 милиони денари. Во Хотели Метропол објаснуваат дека работеле во услови на криза на меѓународниот и на домашниот туристички пазар, па оттаму и бројот на ноќевања им е намален од 3.382 лани, на 2.723 годинава. „Остварениот финансиски резултат е негативен, но со оглед на периодот за кој се однесува е и очекуван. Со оглед на моменталната состојба со резервираните капацитети реално е да се очекуваат подобри резултати до крајот на

е лидер во мобилната телефонија, достигнувајќи удел од 48% согласно со интерните податоци. На крајот од првиот квартал од 2013 година, сега веќе вториот мобилен оператор според уделот на пазарот, Вип, има повеќе од 626.000 корисници, со постојан раст на уделот на постпејдсегментот од околу 45%. Во истиот квартал Вип забележа и раст на пазарниот удел до повеќе од 28%. Приходите на компанијата пораснаа за 13%, споредено со истиот период минатата година достигнувајќи над 15 милиони евра. Заработката пред камати, даноци, депресијација и амортизација (ЕБИДТА) изнесуваше 1,8 милиони евра во првиот квартал од 2013 година, додека оперативната добивка порасна до 1,9 милиони евра наспроти оперативната загуба од 0,3 милиони евра во првиот квартал од 2012 година. До затворањето на овој текст, резултатите на телеком-операторот Оне с$ уште не беа објавени.

годинава“, велат во Хотели Метропол. Македонија турист пак, своите полоши резултати од лани ги објаснува, покрај со влијанието на кризата и со нелојалната конкуренција на пазарот. Интересно е што двете компании имаат помал број ноќевања во време кога бројот на туристи во земјава за првите три квартали е поголем за 2,8%, од кои на странските за 5,9%. Вкупниот број на ноќевања евидентирани во Македонија од јануари до март е 4,3% поголем, на домашните за 1,4%, а на странските за 6,9%.

2MARKETING -ра

КОНФЕРЕНЦИЈА

l 06 јуни 2013 l хотел Александар Палас, Скопје

организатор:

партнер:

КреатиВност смелост дигитализација КлучНИтЕ збОРОвИ НА СОвРЕмЕНИОт мАРКЕтИНг!

еи? Ви требаат ноВи ид Ќе ги добиете. токму на овој настан.

ација? р и п с н и е т а бар

Светски и регионални брендови ќе ве инспирираат и ќе ви ги претстават најновите трендови и практики за тоа како се применува маркетингот денес, во време на дигитални технологии и социјални медиуми. Самсунг, Хајнекен, Аргета и бекутан ќе ви ги презентираат нивните инспиративни, креативни, прогресивни и практични идеи, како и грешките од кои учеле.

ексклузивно за македонската публика, главниот говорник

Nir refuah GM на MRM Романија Ќе зборува за влијанието на дигиталната технологија врз креативноста, маркетингтрендовите во Европа, однесувањето на компаниите, креативноста сама по себе. Нир Рефуа е современиот гуру на дигиталните комуникации, со повеќе од 15-годишно искуство во создавањето онлајн-содржина и интеракција и е првиот човек на MRM Романија, агенција специјализирана за дигитални комуникации дел од интернационалната мрежа на McCann. Познати и признаени професионалци од креативната индустрија и од бизнисот ќе дебатираат за иднината на дигиталниот маркетинг, за моќта на креативната индустрија во македонија, за потребата од поголема смелост во креативноста и како да се поттикнат и инспирираат компаниите и маркетинг-креативците на подобри адвертајзинг-решенија и поуспешен маркетинг. И зА КРАЈ, зАСлужЕНА зАбАвА СО КОКтЕлИ генерален покровител:

поддржувачи:

коктел мотиватор:

l

Не ја пропуштајте оваа одлична можност да ги слушнете докажаните професионалци кои се на врвот на успехот, да се поврзете со колеги кои ги делат истите предизвици како и вие и да заминете убедени дека ќе успеете во денешното динамично опкружување. Повеќе информации на www.kapital.mk или на телефон 02 3280 911 гИ ОчЕКувАмЕ вАшИтЕ ПРИЈАвИ

медиумски партнери:

Капитал број 707 17.05.2013

18

КонференцИЈА нА мАКедонсКИот ПАзАр нА хАртИИ од в

многу зошто, мАлКу зАтоА – што се случувА нА домАшнИот П

Zimskiot son na Be tera ve}e {esta god

традиционалната берзанска конференција годинава за прв пат беше организирана од трите клучни институции на пазарот на капитал: македонската берза, Комисијата за хартии од вредност и централниот депозитар пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

рашањата од милион долари за перспективите на македонскиот пазар на хартии од вредност кои пред една година ги постави директорот на Македонската берза, Иван Штериев, с$ уште стојат неодговорени. Годишната берзанска конференција, за првпат организирана заеднички од трите клучни институции на пазарот на капитал - Македонската берза, Комисијата за хартии од вредност и Централниот депозитар - повторно ги обедини на исто место економистите, банкарите, бизнисмените, креаторите на економските политики во државата, првите луѓе задолжени за регулирање на пазарот на капитал, меѓутоа никој од нив не успеа да ги убеди присутните дека доаѓаат подобри денови на берзата. Извршниот директор на Берзата, Штериев, во својот поздравен говор изјави дека крвната слика на пазарот на хартии од

Лошата состојба на економиите во регионот с$ уште ги брка странските инвеститори на берзите, без чии пари не може да се раздвижат сами, заклучија учесниците на годинашнава берзанска конференција во Скопје. А згора на с$, отсуството на понуда на нови финансиски инструменти само ја зголемува анемичноста на пазарот на капитал вредност не само што не е подобра од лани, туку како што рече, одредени индикатори се дури влошени. „Хибернацијата на Берзата продолжува. Нема да кажеме ништо ново доколку констатираме дека како последица на финансиската криза, намалената ликвидност и пораснатиот песимистички сентимент на инвеститорите, веќе подолго време бележиме сукцесивно намалување и влошување на сите пазарни сегменти“, истакна Штериев. Тој повторно ја отвори дилемата зошто во услови кога банкарскиот сектор го замрзна кредитирањето на приватните компании, тие с$ уште не се обидуваат да приберат свеж капитал преку Берзата. „Ние како институции имаме мисија да ја држиме отворена вратата на пазарот на капитал за компаниите што ќе се осмелат да тропнат на неа“, рече Штериев. Во оваа насока, дури и претседателката на Комсиијата за хартии од вредност, Елизабета Чингаровска, се обиде да ги

ИвАн штерИев

директорот на Македонската берза

странските инвеститори мора да се вратат на Берзата како катализатор на нова раздвиженост. се поставува и прашањето зошто домашните компании с$ уште не се обидуваат да приберат свежи пари преку пазарот на капитал.

Капитал број 707 17.05.2013

19

вредност - 2013

пазар на Капитал?

erzata dina! ЕвЕ колку сЕ лоши макЕдонскитЕ бЕрзански бројки

82%

пад има македонскиот берзански индекс мби-10 од својот историски максимум пред 5,5 години

10

пати помала пазарна капитализација во просек, има котирана компанија на македонската берза во однос на Љубљанската берза

2

котирани друштва на официјалниот пазар прават повеќе од 50% од прометот охрабри бизнисмените да размислат за докапитализација преку пазарот на капитал. „Банкарскиот сектор ги покажа своите слабости преку неможноста да одговори на барањата за обезбедување доволно ликвидни средства за финансирање на компаниите. Економскиот раст е потребен и ќе треба да се финансира. Финансирањето преку пазарот на хартии од вредност ќе има с$ повеќе важна улога во обезбедувањето на растот. Ние ги охрабруваме и ги поддржуваме сите друштва да емитуваат акции, корпоративни обврзници или други инструменти што ќе им помогнат полесно и побрзо да дојдат до пари за реализација на бизнис-проектите“, изјави Чингаровска. Бизнисмените пак, с$ уште се скептични во врска со овој начин на финансирање. Сопственикот на компанијата Брако, Кочо Анѓушев, изјави дека не е убеден дека треба да ја трансформира својата фирма од друштво со ограничена одговорност во акционерско друштво, бидејќи смета дека таквиот потег нема да им донесе свеж капитал. За искуството од финансирање преку пазарите на хартии од вредност зборуваше и генералниот директор на Алкалоид, Живко Мукаетов. Тој изјави дека сите алтернативи од берзата се отворени, но тој нагласи дека потребно е фирмите да имаат прецизна визија и цел што сакаат да постигнат и потоа да одлучат да ја финансираат таа идеја. (Излагањата на Мукаетов и Анѓушев ви ги пренесуваме во целост на следните две страници од оваа тема.) На првиот панел, насловен „Многу зошто,

ЖивКо муКаетов

главен извршен директор, Алкалоид а.д. Скопје

финансирање преку берза само со конкретен проект

П

рво, мора да бидеме свесни дека функционираме во време на светска економска криза и компаниите се многу повеќе претпазливи во однос на периодот до 2008 година, така што временски би го поделил периодот на движењата на македонскиот пазар на капитал на периодот до 2008 година и потоа. До пред кризата буквално бевме „напаѓани“ од сите можни инвестициски фондови и банки, не само ние, туку и други котирани компании, имаше голем вишок ликвидност во регионов и дел од тие пари сакаа да ги инвестираат овде. Дури беа и некритични со желбите за влегување во сите берзи од регионот. Знаеме како заврши сето тоа, од еден екстремно позитивен момент се отиде кон за да се влезе екстремно негативен. Па, следуваше период на во некоја затајување, ги снема сите тие институционални инвеститори, за последнава година догодина и активност на половина повторно да се почувствува еден тренд финансирање на поголем интерес кај овие меѓународни банки и на компафондови, кои сакаат повторно да бидат присутни во нискиот развој овој дел од светот. Алкалоид како компанија е пионер во сегментот преку пазарот на финансирање на својот развој на начин што на хартии од не подразбира исклучиво домашни банки – уште вредност, во 1997 година добивме конвертибилен заем од треба да се има 35 милиони марки од ИФЦ и од ЕБРД, со којшто добар проект, ги изградивме новите фабрики и магацини и ги поставивме новите темели за функционирање на не треба да се компанијата. прави нешто Со финансирањето од страна на овие институции само поради тоа се смени културата на работење во компанијата, да се направи, затоа што тие наметнуваат строги правила на игра, се знае како треба да изгледаат извештаите кон туку да имате овие финансиери, но на крајот на денот, тоа ве цел, визија прави посилни и поконкуретни на пазарите. Тој каде одите и конвертибилен заем го вративме предвреме, затоа што сакате да што работевме извонредно добро. постигнете Денес за пробивање на пазари што се покритични од политички аспект, како Русија, Украина или Казахстан, јас повторно би се одлучил на варијантата поддршка од политички повлијателна корпоративна банка, своевиден „постар брат“ којшто има силни позиции на такви критични пазари и може да ви помага да градите одредени позиции. Што се однесува на нашето искуство со евентуално купување други компании, ние во 2007-2008 година бевме заинтересирани да купиме компанија во Босна и Херцеговина и бевме во процедура на подготвки за издавање корпоративна обврзница за таа намена. Дури разговаваравме и со Македонската берза да биде т.н. underwriter на издавањето на обврзницата. Имавме идеја, имавме подготвено и проект, с$ беше врзано за тој конкретен процес на аквизиција. Не успеавме да се договориме со босанската компанија, во меѓувреме почна кризата и одлучивме да се повлечеме од таа намера. Значи, го прифаќаме овој начин на алтернативно финансирање, нешто што во идно време би го направиле доколку имаме повторно конкретен проект врзан за нашиот развој. Исто така, и опцијата за емитување акции или иницијална јавна понуда е можна како варијанта. Доаѓаат големи корпоративни банки од Европа коишто се нудат да бидат партнери во поголеми проекти. На пример, се нуди Варшавската берза, Виенската берза и сл., но оттаму доаѓаат со понуди што не се под 30 милиони евра, што е преголема сума за IPO за македонски прилики. Ви велат, за таква сума подготвени се да ви одработат с$ што треба. Дефинитивно, сите тие варијанти стојат, но ќе повторам, мора да имате добар проект. И за крај, би порачал повеќе да се комуницира со компаниите на овие теми, затоа што и емисијата на акции, и корпоративните обврзници и останатите начини на финансирање компаниите мора добро да ги сфатат, да им се објасни користа од сето тоа. Во Македонија дефинитивно има компании коишто имаат добри бизниспланови и треба да се најде начин тие да се следат во нивниот развој.

Капитал број 707 17.05.2013

20

КонференцИјА нА мАКедонСКИот пАЗАр нА хАртИИ од в Кочо Анѓушев

сопственик на Феро инвест

С$ уште не размислуваме за IPO

Ф

ИвАнА ГАжИќ Загрепска берза:

Задолжителната котација донесе и корист и проблеми

П

ретседателката на Управниот одбор на Загрешската берза, Ивана Гажиќ, на еден од панелите на конференцијата рече дека задолжителната котација што треба да се случи сега на Македонската берза е добра од аспект на зголемување на понудата на пазарот на капитал, но дека во Хрватска имаат различни искуства со ваквите компании. „Од некои друштва имавме корист, некои беа проблематични, затоа што Берзата ја доживуваа како уште еден проблем во нивното работење и дополнителна обврска. Низ годините потполно ги занемарија обврските кон Берзата за известување и сл., па дури до тоа да не сакаат да се јават на телефон, што се вели. Како и да е, овие ‘присилни’ котации се нов предизвик за вашата берза“, рече Гажиќ. Таа рече дека кризата во регионов не е завршена, но берзите се првиот индикатор дека тргнува на подобро. На Загрепската берза во првиот квартал имале солидни промети, но затоа пак, четвртио и петтиот месец покажуваат некаква апатија. „Можеби тоа е поради т.н. ‘јануари ефект, кога луѓето вообичаено, се оптимисти на почетокот од годината. Но, како и да е, мислам дека најголемиот проблем е што нашите национални економии се во лоша состојба, буџетските дефицити се големи, пензиските реформи не се направени навреме, растот на БДП не постои или е многу слаб, невработеноста е висока, штедењето расте, но луѓето не сакаат никаков ризик и бегаат од акциите како начин на вложување. Мислам дека и Хрватска и останатите земји како економии не го направија она што требаше за да добијат повисок и побрз економски раст“, рече Гажиќ. Таа објасни дека хрватската берза успеале да ја раздвижат со воведување нови финансиски инструменти, како што се сертификатите кои ги нуди Ерсте банка, и тоа на злато, нафта и некои европски берзански индекси.

еро инвест практички, е „старт ап“ компанија формирана во 2003 година и досега инвестирала во три сектори. Најпрвин во металната индустрија - Брако, извозно ориентирана, која направи две свои фабрики надвор од Македонија (една во Бугарија, која подоцна ја продадовме и втората во Србија, која успешно работи). Веројатно сме еден од ретките примери каде што македонска компанија има производен капацитет надвор од земјава. Втората област се обновливите извори на енергија, каде што инвестиравме во изградба на мали хидроелектрани и досега од 19 добиени локации, 14 веќе се готови, а шет се довршуваат. Третиот сегмент е трговијата со електрична енергија, каде што преку компанијата ЕДС, формирана минатата година, се амбицираме за учество на малку затоа – што се случува на македонскиот пазар на хартии од вредност?“, економистите потенцираа дека главен проблем за анемичноста на Берзата е отсуството на странските инвеститори. Универзитетскиот професор Владимир Филиповски објави статистички податоци според кои само во првите два месеци од годинава се одлеале 134,7 милиони евра странски портфолио-инвестиции.

Потребни се иновации – нови финансиски инструменти

Професорот Филиповски истакна неколку индикатори според кои може да се види релативно малиот капацитет на Македонската берза споредено со на пример, берзите во Љубљана и во Загреб. Така, пазарната капитализација, како процент од номиналниот БДП, во 2012 година за Македонската берза била 26%, а кај Љубљанската и кај Загрепската берза ова ниво е околу 50%. Просечната капитализација на котираните компании во земјава е околу 31 милиони евра, а во Словенија е десет пати повеќе, 330 милиони евра. Просечниот износ на една трансакција во класично тргување на Македонската берза е 2.800 евра, а само две котирани

пазарот за струја, којшто допрва треба да се либерализира. Сите фирми во состав на Феро инвест се друштва со ограничена одговорност – д.о.о. – и досега немало идеја и потреба да бидат акционерски друштва – а.д. - делумно поради сопственоста, делумно поради пазарот. За да се развие пазарот на капитал, според мене, клучни се два параметри, за коишто сите ние треба да бидеме свесни – големината на територијата на пазарот и големината на фирмите, а вториот момент е времето потребно за едукација на луѓето за тоа што може да направат со своите слободни средства. Мене еден индикатор ми е симптоматичен: во македонските банки има три милијарди евра депозити на граѓаните, а колку од тие пари се ставени во функција нешто друштва учествуваат со 53% во вкупниот промет на официјалниот пазар. „Што сега, кои се перспективите? Излез се иновациите: некои нови финансиски инструменти или најдобро е да имате компании што имаат планови за освојување странски пазари, па имаат висока потреба од свеж капитал. Тие компании би биле заинтересирани да ги исполнат условите за транспарентност на Берзата, но зошто само на Македонската, а не и паралелен листинг на некоја од регионалните берзи?“, праша Филиповски. Тој како опции ги посочи и новите синтетички финансиски инструменти, како што се индексираните фондови, како на пример, реплика на МБИ-10 или можеби и МБИ-20, потоа воведување фјучерси на индексот МБИ-20, на пример. Може да се размислува и за сегмент на пазарот на кој континуирано ќе се тргува со државни обврзници или пак, појава на некоја холдингкомпанија којашто би имала акции во компании за недвижности во земјава и би формирала затворен инвестициски фонд, чии акции би се тргувале на Берзата. „На Софиската берза постојат вакви акции на инвестициски фондови од секторот недвижности“, посочи Филиповски.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 707 17.05.2013

21

вредност - 2013 да прават? Многу малку. Ако прашате некој просечен штедач што би направил ако има вишок ликвидност кај себе, би рекол дека прво би купил стан и би го изнајмувал. Тоа му е најсигурна варијанта. Или пак, ќе ги стави парите во банка и ќе чека камата. Ретко кој размислува да инвестира во акции, оти тоа му е несигурно. Зошто му е несигурно? Дали поради тоа што е неедуциран или поради немањето доверба во луѓето што ги водат компаниите чии акции треба да ги купи, или чувствува дека не е сигурно општото окружување, владее криза и сл. Во мојата компанија често сме размислувале дали да се трансформираме во акционерско друштво и да добиеме свеж капитал преку иницијална јавна понуда на акции. Не сме препознале дека во македонскиот амбиент ќе има инвеститори коишто ќе сакаат да купат наши акции. Тука е алтернативата, а тоа се комерцијалните банкарски кредити. Ако сте солидна компанија, банките без проблем ќе ви дадат кредит. Јас мислам дека нам ни недостигаат добри проекти, а не пари во банките. Мислам дека постои голем простор за пропагирање на акционерството во Македонија, едукација на населението уште од деца за тоа како функционира пазарот на капитал, а компаниите мора да бидат транспарентни за луѓето што инвестираат да почувствуваат сигурност дека со нивните пари никој нема да си игра. Би го поврзал контекстот на ова што го

говориме денес со берзите на струја. Љубљана се обиде да направи берза за струја и не успеа да направи берза што ќе биде функционална. Не успеа ниту Бугарија со својот поголем пазар, а ни Романија. Само Унгарија направи берза што успеа да заживее, затоа што има специфична положба, се наоѓа на граница меѓу Југоисточна и Западна Европа и сега сите што сме во регионов на некој начин сме ориентирани кон таа берза. Дури таму се постигна сериозен волумен на трговијата, но тој е постигнат од сите берзи што ги наведов заедно. Така, берзата во Будимпешта станува функционална и носи корист за сите што учествуваат во неа. Зошто го зборувам ова? Затоа што и ние во Македонија сме премногу мали како пазар на капитал и мора да направиме регионален пристап, да се поврземе, да се интегрираме со други берзи, да се обидеме да направиме волумен што ќе стане интересен. Сега се надоврзува прашањето дали македонските компании би биле интересни во регионот? Ние сите чекаме некој отстрана да дојде и да инвестира нешто, некако да н$ спаси. Мислам дека треба да тргнеме ние самите малку поагресивно во регионот, бидејќи присуство на пазарите се прави со инвестирање, со освојување, никој не ви ги дава сервирани. Ако сакате да се ориентирате само во Македонија, ќе бидете мали, неатрактивни од секој аспект и за партнери во бизнисот, и за берзата, бидејќи таа нема никаква друга логика, освен економска.

Во мојата компанија често сме размислувале дали да се трансформираме во акционерско друштво и да добиеме свеж капитал преку иницијална јавна понуда на акции. Не сме препознале дека во македонскиот амбиент ќе има инвеститори коишто ќе сакаат да купат наши акции

Капитал број 707 17.05.2013

22

www.kapital.mk

Анализа

Причината за неуспехот на многу компании е пр

Д-р Митко Кочовски директор за стратешко планирање, финансиски инженеринг, економски истражувања, информации и анализи во Макстил

Во современиот свет с$ е менливо, само промените се постојани. Условите налагаат лидерите не само да ја прилагодуваат компанијата на промените во опкружувањето, туку и самите да иницираат промени. На компаниите им се потребни лидерираководители кои се способни да го менаџираат процесот на промените, кои се барем чекор пред другите, чии визии се далекусежни и разбираат дека заложбите за зачувување на состојбата статус кво е погубно во услови на турбулентни промени во опкружувањето

Liderstvoto vo i konfliktni

Л

идерските способноси и вештини на менаџерите стануваат детерминирачки чинители за успехот или неуспехот на компаниите со коишто управуваат во напрегнати и конфликтни ситуации, особено што во услови на криза и крајна неизвесност на опстојувањето исчезнуваат традиционалните вредности на компаниите и вработените се под перманентен стрес, фрустрираност и загриженост. Како да се подзаборави вредноста на меѓучовечките односи, меѓусебната доверба, тимскиот дух и работниот елан. Лидерството во такви околности станува интегративен механизам, кој треба да ја одржи стабилноста на организацијата и единството во ставовите на вработените. Во основа во вакви околности лидерството е во нагласена корелација со промените. Во современиот свет с$ е менливо, само промените се постојани. Условите налагаат лидерите не само да ја прилагодуваат компанијата на промените во опкружувањето, туку и самите да иницираат промени. На компаниите им се потребни лидерираководители кои се способни да го менаџираат процесот на промените, кои се барем чекор пред другите, чии визии се далекусежни и разбираат дека заложбите за зачувување на состојбата статус кво е погубно во услови на турбулентни промени во опкружувањето. Токму таквите раководители се лидери, тие се способни да ја водат компанијата кон остварување поголема ефективност и токму од тие причини, лидерството станува определувачки фактор на успехот на модерните компании и нивен исклучително скап ресурс. Дури и самиот change management во ситуација кога промените стануваат константа сама по себе на извесен начин станува депласиран. Турбулентноста и големите економски ломови што ги донесе новиот милениум наметнаа потреба лидерите постојано да се на штрек, да развиваат способности да ги прочитаат раните сигнали на предупредување за следните големи промени. Многу силно се присутни размислувањата за тоа како во современи услови на работење компаниите постигнуваат подобри економски перформанси. Одговорот лежи во познавањето на критичните фактори на успехот на компаниите, а на деловниот свет денеска му е сосема јасно дека може

да бидеш поконкурентен само доколку знаеш повеќе. Сознанието дека знаењето станува најзначајниот ресурс во работењето целосно е апсолвирано. Оттука, особено е нагласена улогата на лидерите во обезбедувањето услови за стекнување и за трансфер на знаењето низ компанијата. Многу често headhunting агенциите, коишто професионално се занимаваат со пронаоѓање такви поединци, со самото нивно ангажирање го подигаат рејтингот на компанијата. Улогата лидер се состои од координирање на вкупните активности во компанијата, комуникација и размена на информации, потребна аналитичност во справувањето со проблемите и способност за избор на соодветни мерки и активности за нивно надминување, решителност и подготвеност за донесување правовремени и прави одлуки и решенија. Лидерската улога во компанијата е поврзана со иницирање и дизајнирање многу контролирани промени (организациски, развојни, техничко-технолошки, истражувачки, капитални). Лидерската улога во компанијата е поврзана и со делување во конфликтни ситуации и нивно релативизирање и разрешување. Лидерската улога во компанијата е поврзана и со насочувањето, алокацијата на ресурсите како срцевина на стратегиското одлучување. Лидерската улога во компанијата исто така е поврзана и со една важна активност, која покрај компаниската ефикасност, значи и општествено одговорно однесување и работење. Притоа, општествено одговорното работење и однесување не се исцрпува само низ хуманизацијата на условите на работењето, зголемувањето на нивната сигурност на работното место како можеби најсилен мотивирачки фактор на долг рок и зачувување и зголемување на вредноста на акциите на акционерите во компанијата, туку и низ учеството во решавањето на бројни општествени проблеми и активности од поширок општествен интерес. Општествената одговорност фактички, е обврска на лидерот да делува во насока на остварување на интересите на различните стејкхолдери. Формалните аспекти на лидерството се поврзуваат со неговата законска „авторитетност“ и неговиот формално правен статус во компанијата, но одржувањето или подобро речено, задржувањето на тој статус е тесно поврзан со успешното градење односи со подредените, нивно мотивирање за

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

Анализа

ремногу менаџмент, а премалку лидерство - 3

o napregnati situacii

остварување на визијата за компанијата е случајот ако се засновува на искуства, и обезбедување атмосфера за нејзина знаења или информации пожелни и навремена реализација. потребни за деловниот просперитет Меѓутоа, таквиот лидер, колку и да на компанијата. Токму концептите на е способен, не може да постигне дистрибуирано лидерство упатуваат резултати коишто се очекуваат од него дека во компаниите со покомплексна доколку не биде следен од следбеници организациона структура лидерите ќе кои ќе го разберат она што тој сака мора да бидат отворени кон структури да го постигне компанијата, кои ќе и процеси кои ќе ги поттикнуваат и ќе му веруваат и несебично и посветено ги охрабруваат иницијативите и ќе го ќе се ангажираат прифаќаат различното на реализацијата на конструктивно мислење. поставените деловни Во компаниите цели. Значи, без нивниот размислувањата ќе мора ангажман не е реално да одат двонасочно, да се очекува ниту раст лидерските структури на продуктивноста, да бидат дополнувани Мотивирани ниту пак, намалување со експерти од различен од стравот од на трошоците, односно бидејќи ако ризици, управните „бекграунд“, менаџерот-лидер без до неодамна лидеротследбениците (не поединец можел да ги структури ќе зборуваме за можните поседува сите потребни мора да почнат опструкции), не може да сознанија за бизнисот на со менување на & обезбеди конкурентска компанијата, сложената позиција на компанијата. своето однесување, реалност упатува на Повторно се враќаме заклучок дека тоа веќе не со составите на на тезата дека за е можно. менаџерските лидерството во Нема повеќе да биде компанијата се најбитни возможно само една тимови, со избор субјективните чинители, единствена личност да ја на личните а најважни меѓу нив се разбере комплексноста карактеристики менаџерите со лидерски на опстојувањето на способности. Но, кога не компанијата, бидејќи и вештините на би постоеле останатите промените се случуваат луѓето кои ќе ги субјективни чинители во со космички брзини. компанијата, кои де факто именуваат. Старата Знаењето е преобемно. му овозможуваат на и можеби најважна Техниките и вештините лидерот да го реализира коишто се користат исто мудрост дека својот статус, сите така. негови квалитети би биле лидерот мора да Актуелната финансиска безначајни. и економска криза има визија и да Лидерството подразбира голема мера ги даде личен пример во нееднаква распределба дискредитира лидерските ќе добива ново на моќта и тука нема и менаџерските практики, дилеми, но мора да се значење. предизвикувајќи нов бран појде од гледиштето дека од идеи за тоа што би и следбениците не се без моќ и дека можело и што би требало да се замени. тие можат да влијаат на активноста на Во секој случај, кризата ќе предизивка групацијата на којашто & припаѓаат. И промени во аспирациите и практиките тоа се оние нови гледања на иднината на организациското лидерство и ќе на лидерството, односно концептите на биде силен катализатор на промените поделено и дистрибуирано лидерство. и во теоријата и во практиката на Битна карактеристика на лидеството е лидерството и управувањето. Тимски способноста да се поседуваат и да се ориентираното инклузивно лидерство користат различните облици на моќ за ќе биде неминовно, бидејќи ќе има да се изврши влијание врз однесувањето потенцијал да интегрира различни на следбениците. искуства, таленти и визии. Лидерската моќ може да е наметната Ќе цитирам една мисла која вели од позицијатата во хиерархиската дека менаџментот е опседнат со структура и можноста за принуда, комплексноста, а лидерството со може да е „купена“ со можноста промените. И кога условите се за наградување или стекната со „мирнодопски“, потребна е само способноста за фасцинација, но најдобар добра администрација и управување.

23

Меѓутоа, во случај на војна, потребно е лидерство не само на врвот, туку на сите нивоа, бидејќи интензитетот на промените е неспоредливо поголем. Луѓето на челните позиции ќе мора да разберат дека имаат или с$ повеќе ќе имаат одговорност и да водат и да следат, но и оние во извршниот менаџмент ќе мора да разберат дека нема да можат само да следат, туку и да водат. Секој ќе има одговорност да дава свој придонес и да води и да следи кога приликите ќе го наложуваат тоа. Ситуацијата ќе наложува воспоставување најразлични облици на сојузништва меѓу лидерите и „водените“. Сите облици ќе бидат прифатливи, освен пирамидата со надминатиот систем на раководење од врвот надолу. За новите облици на „креативно сојузништво“ на лидерите и вработените ќе бидат потребни сосема нови вештини кои лидерите ќе мора да ги научат. Тука воопшто не мислам дека новиот концепт на лидерство ќе треба да ја има само таа „бихејвиористичка“ димензија, бидејќи во тој случај целиот тој концепт ќе се извулгаризира и ќе се сведе на чиста социјала. Лидерите ќе мора да мотивираат и да инспирираат раководејќи се од моралните принципи. Токму тоа смирено, мудро и етичко лидерство, потребно да води и да инспирира голем број луѓе кога економските времиња се тешки - се чини дека денес е во сериозен недостиг. Постои реална опасност во услови на криза компаниите да се свртат повторно кон лидерите-херои. Меѓутоа тимско ориентираното, инклузивно лидерство сигурно ќе биде подобрата опција поради потенцијалот да интегрира различни искуства, способности и визии. Составот и начинот на управување сигурно дека ќе треба да се промени. Постојат докази дека најпродуктивни тимови се оние коишто се сочинети од поединци со различен „бекграунд“. Доколку ова размислување биде прифатено, тоа ќе биде рефлектирано во смисла на подобро организирање и менаџирање во менаџерските тимови. На прво место, во поглед на составот на тимот, треба да се стимулира диверзитет, а да се избегнува хомогенизација. Потоа, ќе има поактивна и структурна поделба на власта и на контролата во компаниите. За да функционира ова, потребно е понатамошна организациска иновација која ќе ги оддели управувачките и контролните функции надолу во организацијата и ќе обезбеди поголема транспарентност и видливост. Споделувањето на лидерството ќе стане вообичаена појава како последица на индустриските алијанси, заеднички потфати и аутсорсингот.

(Продолжува) Во следниот број: Лидерството и мотивацијата; Лидерството и тимската работа

Капитал број 707 17.05.2013

24

www.kapital.mk

интервју

Koce TrajanovsKi градоначалниК на град СКопје

Gradona^alniKoT Treba da raboTi, ne da „bisTri” visoKa poliTiKa

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

интервју

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

XX Господине Трајановски добивте нов мандат и тоа со голема разлика во гласовите пред противкандидатот. Како ја доживувате големата поддршка од скопјани? На овие локални избори по втор пат ја добив довербата од моите сограѓани што за мене претставува голема чест и потврда дека во изминативе четири години заедно со мојот тим сме реализирале успешни и квалитетни проекти коишто се од полза за сите. Граѓаните ја наградија нашата работа. Добивањето на вториот градоначалнички мандат во Градот Скопје за мене е голема одговорност и пред скопјани уште еднаш ветувам дека ќе работам посветено и напорно за да ја оправдам добиената доверба и да го спроведам на дело сето тоа што сум го зацртал во мојата предизборна програма. Во мојот претходен мандат покажав дека не сум градоначалник којшто работи од канцеларија, туку постојано сум на терен, меѓу градежниците, меѓу граѓаните, во постојана соработка. Така ќе работам и во наредните четири години. Како што видовте, по стабилизацијата на временските услови минатата недела нашите екипи ги асфалтираа втората делница од проширениот булевар Борис Трајковски и новоформираниот кружен тек меѓу улиците Лазо Трповски и Втора македонска бригада. Според мене, кога се работи посветено и на терен, проектите се завршуваат навреме, без одолговлекувања и без застој. Секако, за тоа се заслужни и моите сограѓани кои покажуваат трпение и разбирање додека траат градежните работи.

XX Кои се вашите клучни проекти и приоритети за следните четири години? Приоритетите што ги поставив во мојот прв градоначалнички мандат пред четири години ќе бидат во фокусот на мојата работа и во наредните години. Во Скопје има уште многу да се сработи, многу области од урбаното живеење беа занемарувани со години и не беше вложен ниту денар. Затоа, во следните четири години најмногу ќе се посветиме на решавање на сообраќајните проблеми, одржувањето на комуналната хигиена и зазеленувањето на градот. Од позначајните проекти ќе ги споменам проектите за изградба на подземна сообраќајница под кејот на реката Вардар и зад Старата железничка станица, проектите за изградба на повеќе кружни текови, проектот за проширување на булеварот Партизански одреди до Ѓорче Петров, проширувањето на улицата Трета македонска бригада, изградба на водоснабдителен систем за населените места Ченто, Стајковци, Сингелиќ и Инџиково, водовод за Шуто Оризари, изградба на нов лунапарк, гасификација на Скопје, што ќе овозможи да се намали загадувањето во

25

Првиот човек на главниот град на Македонија, Коце Трајановски, во интервју за „Капитал“ зборува за клучните проекти со кои тој и неговата администрација планираат да се зафатат во следните четири години, од вториот мандат што го добија. Трајановски ветува промени во три битни сфери за животот на скопјани, за кои тој смета дека е потребно уште работа - решавање на сообраќајните проблеми, одржување на комуналната хигиена и зазеленување на градот градот, изградба на ски-патека на Водно и многу други... Ниту еден дел од градот нема да биде одминат.

XX До каде е процедурата за изградбата на подземната сообраќајница? Јавниот повик за избор на изведувач за изградба на подземната сообраќајница, што ќе се протега од Комплексот банки до мостот Гоце Делчев, под кејот на реката Вардар, е во тек. Крајниот рок за доставување на понудите е 10 јуни. Според повикот, предмет на изградба ќе биде подземна сообраќајница од булеварот Кузман Јосифовски-Питу со раскрсницата со улицата Никола Карев до булеварот Кочо Рацин; од булеварот Кочо Рацин преку кејот 13 Ноември и раскрсницата со булеварот Илинден и булеварот ВМРО; и трасата на сообраќајниот коридор до булеварот Партизански одреди преку булеварот ВМРО и дел од булеварот Илинден. Подземната сообраќајница треба да биде долга 1.300 метри, од коишто 900 метри се под земја, а 400 метри над земја. Во врска со подземната сообраќајница зад Старата железничка станица, Градот Скопје склучи договор со компанијата Лимак од Република Турција со којашто се уредуваат односите за изградба на овој подземен булевар, во согласност со Деталниот урбанистички план за овој дел на градот. Новата сообраќајница ќе се гради на длабочина од 6 метри. Булеварот ќе биде долг 800 метри и ќе има по три коловозни ленти во секоја насока. Компанијата Лимак, според договорот, откако ќе ја изгради подземната сообраќајница има обврска да ја предаде во владение на Градот Скопје. Подземните сообраќајници ќе придонесат за намалување на сообраќајниот метеж, за скратување на времето на патување и за зачувување на квалитетот на воздухот. Тоа го покажуваат сите наши стручни анализи.

XX А за долгонајавуваниот трамвај? Во Градот Скопје пред две недели се одржа јавно отворање на пристигнатите понуди по јавниот повик за договор за воспоставување јавно-приватно партнерство за проектирање, изградба, финансирање, трансфер и стопанисување со трамвајска линија за превоз на патници во Скопје. Сега конкурсната комисија врши евалуација на единствената пристигната понуда од норвешкиот конзорциум ПЈ Скурдал и групацијата Метнит. Се надевам дека постапката ќе заврши

на општините им треба поголема финансиска независност XX Како го цените процесот на децентрализација во Македонија? Процесот на децентрализација во нашата земја од 2005 година се одвива во позитивна насока. И во извештаите на Европската унија локалната самоуправа добива позитивни критики. Во последниве неколку години бележиме напредок во донесувањето многу корисни закони. За тоа придонесе одличната соработка меѓу градоначалниците на општините во Република Македонија организирани преку Заедницата на единиците на локална самоуправа – ЗЕЛС и разбирањето што го имаме со сите државни институции. Сепак, во споредба со локалните самоуправи во соседните земји несомнено е дека нам ни е потребна поголема финансиска независност. во најдобар ред.

XX Според Вас, што му недостига најмногу на градот? Граѓаните уште во 2009 година го посочија сообраќајниот метеж и јавната хигиена како најголеми проблеми во градот. Токму од предлозите на моите сограѓани произлегоа најдобрите проекти коишто на градот му понудија подобри услови за развој, а на граѓаните подобри услови за живеење. Во изминативе четири години работевме на проширување и изградба на големи сообраќајници кои претставуваат главни сообраќајни врски во градот, изградивме кружни текови и го обновивме асфалтот на голем број улици за да се зголеми безбедноста во одвивањето на сообраќајот. Јавната хигиена во градот ја подигнавме на многу повисоко ниво, ЈП Комунална хигиена го опремивме со 60 нови возила, а за првпат изградивме и подземни контејнери со што грдата слика со расфрланото ѓубре околу контејнерите ќе остане во минатото. Мојата предизборна програма за следните четири години исто така е работена во соработка со граѓаните. Според нивните предлози, во следните четири години исто така ќе се посветиме на решавање на сообраќајниот метеж, на комуналната хигиена и на подигнување нови зелени

Капитал број 707 17.05.2013

26

www.kapital.mk

интервју Во локалната самоуправа нема многу политика, туку многу работа - градење сообраќајни коридори, водоводи, фекални канализации, паркиралишта... Граѓаните својата доверба ни ја даваат токму затоа, со конкретни зафати да ги подобриме условите во коишто живеат, а не да водиме висока политика.

површини.

Градот финансиски е стабилен XX Каква ви е соработката со општините? Морам да нагласам дека соработката меѓу градоначалниците на 10-те скопски општини е одлична. Таа наша соработка резултираше со реализација на многубројни клучни проекти кои во голема мера го подобрија живеењето во градот. Станува збор за изградба и обнова на клучни сообраќајници, изградба на нови водоводни, фекални и атмосферски канализациски мрежи, за проширување на паркиралиштата, уредување паркови, изградба на мостови... Координативното тело на градоначалници по моја иницијатива и во согласност со Законот се сретнува редовно, еднаш месечно. На тие состаноци разговараме за конкретни градски проблеми, договараме нови проекти и ги усогласуваме нашите активности. Таа наша соработка ќе продолжи и во иднина, во интерес на нашите сограѓани.

XX Градот, според податоците од завршната сметка на буџетот, нема долгови. Како ја менаџирате општинската каса и како се финансирате? Во изминатите четири години, и покрај глобалната економска криза, работата на Градот Скопје ја карактеризираше финансиска стабилност, редовен прилив на средства од граѓаните, според законски одредените надлежности, бројните градежни активности и доброто менаџирање на тие средства. Финансиската стабилност и доброто менаџирање го отвори патот за капитални инвестиции во инфраструктурата и забрзан развој на градот. Парите собрани од граѓаните мора да се вратат во заедницата и да се вложат за решавање на нивните конкретни проблеми. Градот Скопје е подготвен за реализација на планираните проекти и во следните четири години. Нивната реализација

делумно ќе се финансира од Буџетот на Град Скопје, за дел ќе добиеме финансиска поддршка од Владата, како што е проектот за изградба на подземната сообраќајница под кејот на реката Вардар, а дел ќе биде од кредити. За проектите за обнова на луна-паркот и за изградба на ски-патеката на Водно ќе склучиме договор за јавно-приватно партнерство.

Градиме, ама и садиме!

XX Најмногу Ви се забележува за намалување на зелените површини во Скопје. Како го коментирате тоа? Стана ли Скопје „чудовиште од бетон“? Скопје повеќе години имаше итна потреба од проширување на клучните градски сообраќајници и од изградба на нови сообраќајни врски за да се овозможи циркулацијата на возила. Важно е што Скопје во последниве четири години доби нови и широки булевари и обновени улици, но исто така е важно што Градот Скопје на јавните зелени површини во редовни акции засади 46.253 листопадни, зимзелени и грмушести садници, како и милион цвеќиња. Ги обновивме дрворедите по должината на булеварите, ги зазеленивме средишните жардиниери, а доделивме и 10.000 бесплатни дрвца на куќните совети и на јавните институции. Градскиот парк доби комплетно нов лик, со ново зеленило и нови интересни содржини, со зеленило го уредивме паркот Македонија на површина од 30.000 метри квадратни, а вложивме во подигање на нови зелени површини и урбана опрема и во парк-шумите Водно и Гази Баба. Обновата и одржувањето на градското зеленило е меѓу приоритетите на нашата работа и во иднина.

XX Која е улогата на Градот во проектот „Скопје 2014“? Градот Скопје досега ги обнови фасадите на неколку згради што излегуваат на плоштадот Македонија и оградите на мостовите Гоце Делчев и Мостот на револуцијата, како дел од овој крупен проект. Објектите чија фасада се распаѓаше сега имаат уреден лик, а

Со Жерновски очекувам добра соработка XX Каква соработка очекувате со новиот градоначалник на општина Центар, Андреј Жерновски? Како и со другите мои колеги-градоначалници и со градоначалникот Андреј Жерновски очекувам да имаме добра соработка. Јас имам позитивно искуство во работата со опозициски градоначалник, а од него зависи дали ќе биде градоначалник или политичар. Нашата добра соработка ќе придонесе за спроведување конкретни проекти за доброто на граѓаните. мостовите добија нови безбедни огради и осветлување според сите стандарди. Се работи и на мостот кај хотелот Холидеј ин. И проширените и уредени булевари се дел од проектот „Скопје 2014“.

XX Вие имате изградено имиџ на градоначалник кој не сака многу „да бистри“ политика, па не навлегувате во дневно-политички препукувања. Сметате ли дека е потребна извесна „деполитизација“ или „департизација“ на градоначалниците како носители на локалната власт? Од моето досегашно искуство во локалната самоуправа нема многу политика, туку многу работа - градење сообраќајни коридори, водоводи, фекални канализации, паркиралишта... Граѓаните својата доверба ни ја даваат токму затоа, со конкретни зафати да ги подобриме условите во коишто живеат, а не да водиме висока политика. Затоа треба да се насочиме на барањата и потребите на граѓаните и вредно да работиме за да ја оправдаме нивната доверба, без разлика на нивната национална припадност или верски или политички верувања. Граѓаните знаат да го ценат оној што работи.

Капитал број 707 17.05.2013

28

вака ќе изгледа новиот DoubleTree

by Hilton Skopje

инвестиции

ПотПишАн Договор зА фрАншизА меѓу стоун бриџ и Хилтон

Doza luksuz so Hilton kraj VarDar пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Т

оа што бизнисменот Ајдован Адемовски го најави во неодамнешното интервју за „Капитал“, деновиве и се официјализира: неговата компанија Стоун бриџ хотел и Hilton Worldwide потпишаа договор за франшиза, со што се потврди влезот во Македонија на Double Tree by Hilton, еден од брендовите на најпознатата светска хотелска компанија. Како што е најавено од инвеститорот,

Македонија ќе го добие првиот хотел под брендот на светскиот гигант Хилтон. Инвеститорот Ајдован Адемовски со својата компанија Стоун бриџ хотел ја потпиша франшизата со Hilton Worldwide, и објектот што ќе го носи брендот на хотелскиот синџир DoubleTree

by Hilton ќе ги прими првите гости во 2016 година

македонското угостителство ќе се надгради со персонал едуциран по стандардите на Хилтон со што ќе се направи придвижување напред кон повисоко ниво на услуга. DoubleTree by Hilton Skopje веќе почна да се гради во скопската населба Аеродром, веднаш наспроти Универзитетот ФОН, а најавено е изградбата да заврши до 2016 година. И локацијата на хотелот е прецизно одбрана во најурбаната населба во градот со добра инфарструктурна поврзаност со центарот на градот, но и

Хотелот треба да ги прими првите гости во 2016 година

најблиску од сите луксузни хотели до скопскиот аеродром Александар Велики.

Понуда на светско ниво

Според досега објавените бројки, инвестицијата во изградбата на хотелот изнесува 30 милиони евра, што е една од најголемите инвестиции во хотелиерството од изградбата на Александар Палас во 1998 година наваму. Новиот хотелски објект ќе се простира на површина од околу 25.000 метри квадратни, а ќе содржи 170 соби, четири конференциски сали,

Капитал број 707 17.05.2013

инвестиции АјдовАн АдемовсКи

УрлиХ видмер

аквите инвестиции водат кон просперитет и економски развој на земјата. Покрај 170 соби, повеќе конференциски сали, спа-центар од 2.000 метри квадратни, кафебарови и други содржини, ќе добиеме и едуциран персонал според стандардите на Хилтон со кој ќе се гордееме сите.

метаме дека овој бренд е сосема соодветен за Македонија и нуди извонредни капацитети, одличен спа-центар и многу удобни спални соби. Имаме голема верба во иднината на Македонија и го очекуваме развојот во следните неколку години. Сигурни сме дека Hilton DoubleTree ќе биде успешен и ве уверувам дека и натаму ќе продолжиме со нашата поддршка.

инвеститор

В

29

потпретседател на Хилтон за развој

С

спа-центар, бизнис-центар и центар за на свеченоста за изградбата на хотелот здравје и голем број други содржини. Хилтон, истакна дека доаѓањето на Хотелот покрај сместувачките капацитети брендот Хилтон е уште една потврда дека ќе содржи и 1.400 метри квадратни напорите за привлекување инвестиции во простор за организирање настани, Македонија даваат резултати. поделен на два големи салони, како и „Наесен следната година Скопје гордо ќе три конференциски сали. Во скопскиот се приклучи кон синџирот градови кои го Хилтон ќе може да се ужива и имаат овој познат светски бренд во спа-центар и здравствен на хотели. Токму затоа брендот центар, а за гостите од Хилтон ќе биде од големо деловните кругови ќе има и значење за поддршката посебен бизнис-центар. на туризмот во Скопје Според потпретседателот и во Македонија. милиони евра е план за развој на Хилтон, Покрај туризмот, свој ир ан о да изнесува вкупната ин Урлих Видмер, кој беше бенефит од изградбата ве сти ци ја во хотелот Хилтон во присутен на свеченото на хотелот ќе има и Скопје потпишување на градежната индустрија. договорот за франшиза, На изградбата на хотелот Хилтон е соодветен ќе работат голем број за Македонија и нуди градежни работници, извонредни капацитети за а индиректно ќе бидат граѓаните и за развој. поврзани и многу други „Ова е наш прв хотел фирми од Македонија. во Македонија, што По завршување на значи камен-темелник изградбата на хотелот луксузни соби ќе има за ширењето и идниот во него ќе се отворат и новиот хотел развој на нашата над 100 работни места, компанија во земјава и во што & дава дополнителна регионот. Имаме голема вредност на оваа верба во иднината на инвестиција“, посочи Македонија и го очекуваме премиерот Груевски. развојот во следната година. Сигурни Инвеститорот Адемовски сме дека Хилтон ќе биде успешен“, рече нагласи дека е горд што со поддршка од Видмер. владата успеале да го донесат Хилтон во Македонија. Според Адемовски, ваквите Што ќе значи влезот инвестиции водат кон просперитет и на Хилтон во Македонија економски развој на земјата. Македонија, а особено Скопје веќе „Покрај 170 соби, повеќе конференциски неколку години по ред има раст на бројот сали, спа-центар од 2.000 метри на туристи кои ја посетуваат земјата и квадратни, кафе-барови и други главниот град. Истото се пресликува содржини, ќе добиеме и едуциран и на континуираниот раст на патници персонал според стандардите на Хилтон кои летаат преку двата македонски со кој ќе се гордееме сите“, нагласи аеродром. Премиерот Никола Груевски Адемовски.

30

170

Премиерот никола Груевски свечено ја фрли првата лопата на новиот хотел Хилтон

Што всушност претставува брендот Хилтон

Кога Конрад Хилтон го отвори првиот хотел што го носеше неговото име во 1925 година, целта му беше да го управува најдобриот хотел во Тексас. Како резултат на неговата посветеност, лидерство и иновативност, денес Хилтон е еден од најреспектираните хотелски брендови во светот. Само досега во светот брендот Хилтон е вклучен во повеќе од 3.900 хотели и објекти во светот, со 650.000 соби во 90 земји. Под капата на Hilton Worldwide се десетина хотелски брендови, меѓу кои ултралуксузните Waldorf Astoria и Conrad, потоа најпознатиот Hilton hotels and resorts, DoubleTree by Hilton, каков што ќе има и во Скопје, Embassy suites hotels, итн. Интересно е дека секоја локација на која е изграден еден Хилтон е внимателно избрана, што значи дека е таргетирана некоја значајна локација во градот како аеродромот, железничката станица, самиот центар на градот или некое луксузно туристичко или излетничко место. Хилтон сепак е најпознат по програмата Hilton Honors која се грижи за лојалните посетители на нивниот хотелски синџир. Оваа програма која нуди одлични услови и погодности досега вклучува повеќе од 65.000 членови.

XX Конрад ХИлтон

30

www.kapital.mk

КапИтал exClusive

Coca-Cola Ma

treba da e re makedonski [on Lejton дИреКтор за КВалИтет Во CoCa-Cola Company

пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

С

Компанијата Coca-Cola, втор пат во последните пет години, ја рангираше Пивара АД Скопје на прво место во светот според индексот на квалитет на пијалаците што ги произведува. Ова претставува доказ дека во Македонија се произведува најквалитетната Coca-Cola во цел свет. На оваа тема разговаравме со човекот кој е одговорен за квалитетот на пијалаците во The Coca Cola Company, Шон Лејтон, кој вели дека Пивара АД Скопје сосема заслужено ја доби оваа награда...

игурно познавате многумина љубители на култниот и неодолив освежителен безалкохолен пијалак Coca-Cola. Некои од нив ќе речат дека Coca-Cola на различни пазари создава различно искуство, но едно е јасно - Македонците ја пијат најквалитетната Coca-Cola во светот. Еве зошто... Компанијата Coca-Cola, втор пат во последните пет години, ја рангираше Пивара Скопје АД на прво место во светот според индексот на квалитет на пијалаците (BPQI) што ги произведува. На овој факт воопшто не се чудам, бидејќи имам еден пријател кој долго време живее во САД, а со секое доаѓање во Македонија, назад носи лименки Coca-Cola произведени во Македонија, за и неговите американски пријатели да потврдат дека навистина „македонската Coca-Cola“ е најдобра во свет. Шон Леjтон, директор за квалитет во Coca-Cola Company, кој минатиот месец престојуваше во Скопје за да & го додели ова големо признание на Пивара АД Скопје вели дека постојаниот висок квалитет на пијалаците Coca-Cola е нешто на кое компанијата е особено горда. „Квалитетот е наш највисок приоритет,

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

интервју

ade in Macedonia

31

eper za ostanatite i kompanii затоа што знаеме дека тој е важен за потрошувачите во над 200 земји ширум светот каде што се присутни нашите производи. Љубителите на Coca-Cola во Македонија можат да се гордеат дека токму овде, во Пивара Скопје, се произведуваат пијалаци Coca-Cola со највисок квалитет во светот“, истакнува младиот микробиолог Лејтон. Со него успеавме да поразговараме за тоа што значи една фабрика за полнење како Пивара АД Скопје да ја произведува најдобрата Coca-Cola во светот и што значи тоа за македонските потрошувачи...

XX Што с$ треба да направи една фабрика за полнење за да може да произведе најквалитетна Coca-Cola во светот? Колкави се вложувањата во обезбедување највисок квалитет? Најнапред би сакал уште еднаш да им го честитам признанието на сите вработени во Пивара Скопје. Јас првпат сум во Пивара Скопје, но од она што го видов тука можам да потврдам дека сите информации што досега ги добивав за оваа компанија, за нејзините производи и за способноста на нејзините вработени неслучајно биле толку добри. Да се биде на прво место во светот според индексот на квалитет на пијалаците Coca-Cola e голем предизвик, а конкуренцијата е огромна, бидејќи овој систем на бодување на квалитетот се пресметува во 200 земји во светот, во 37 земји во Европа и за 3.500 различни производи од портфолиотото на CocaCola. Клучот на успехот е во доследното почитување на правилата и стандардите кои го гарантираат високиот и постојан квалитет. А, тоа зависи од знаењето, посветеноста и енергијата што ја вложуваат луѓето. Затоа велам дека луѓето, вработените и менаџментот во една фабрика за полнење како што е Пивара Скопје, се оние што ја прават разликата и ги носат сите заслуги. Затоа што највисокиот квалитет е нешто кое постојано мора да го одржувате и унапредувате, неопходни се обемни и постојани инвестиции во сите сегменти кои можат да влијаат на него, почнувајќи од суровините за производство, преку амбалажата, начинот на полнење, транспорт, складирање, па с$ до начинот на им кој го нудите производот на потрошувачите и заштитата на животната средина. Бидејќи потрошувачите го заслужуваат секогаш најдоброто, сите ние мораме постојано да ги усовршуваме стандардите во сите

сегменти што го дефинираат и можат да влијаат на квалитетот на производот, а тоа е обемна задача за која се неопходни обемни инвестиции, кои надминуваат стотици милиони евра секоја година, но и постојано усовршување на процесите, знаењата и вештините на луѓето во кои исто така постојано вложуваме.

XX Што значи ова признание за потрошувачите во Македонија? Би сакал да напоменам дека ова е вторпат во последните пет години, Пивара Скопје да го добие највисокото признание за квалитет на пијалаците од портфолиото на Coca-Cola. Гледајќи ги резултатите од мерењата за првите три месеци од 2013 година уверен сум дека Пивара Скопје е еден од најсериозните кандидати за добивање и на годинешното признание, што би било нејзиното трето прогласување за светски шампион во квалитетот на Coca-Cola. Кога ова би било спортско натпреварување, тоа би значело дека шампионскиот пехар би останал во трајна сопственост на Пивара Скопје. Секако, наградата за највисок квалитет е најважното признание за една компанија, од едноставна причина што квалитетот им е важен на потрошувачите. А, задоволни потрошувачи се лојални потрошувачи. Љубителите на Coca-Cola во Македонија можат да бидат и дополнително горди дека токму овде, во Пивара Скопје, се произведуваат пијалаци CocaCola со највисок квалитет во светот. И уште повеќе, горди треба да бидат сите луѓе во Македонија, со оглед

Кој е Шон Лејтон?

Шон Лејтон е директор за квалитет, здравје, безбедност и околина во The Coca-Cola Company. Негова специјалност се: микробиологија, безбедност на храна, проверка на квалитет, менаџмент на промени, иновативност, креативност, проценка на ризик, ISO, техничко водство, процесна техника итн. Од ноември минатата година е стациониран во Виена, Австрија, каде што е директор за квалитет и безбедност на храна, договорно производство. Перетходно работел како директор за стратешки бизнис-иницијативи во Coca-Cola Company во Атланта, Џорџија, а исто така бил и управител на одделот за микробиологија во Coca-Cola Северна Америка. на фактот дека пијалаците на CocaCola произведени во Пивара Скопје се можеби единствениот производ кој го носи епитетот Made in Macedonia кој може да каже дека е најдобар во светот. Ова треба да претставува репер и мотив за останатите компании од Македонија, како да работат за да постигнат највисок квалитет во светски рамки.

XX Дали вкусот на Coca-Cola е ист во целиот свет или зависи од земја во земја? Како се утврдуваат разликите во вкусот и од што зависат тие?

Капитал број 707 17.05.2013

32

www.kapital.mk

капитал exclusive

Формулата за производство на Coca-Cola е една и единствена. Не се променила 125 години и се применува ширум светот. Многу мали измени се прават на некои места во светот во согласност со преференциите на потрошувачите таму, но овие измени се ретки и минимални. Јас лично можам да го потврдам фактот дека каде и да одите, Coca-Cola е CocaCola. Најважно за нас е потрошувачите во различни земји да бидат задоволни и уверени во тоа дека ја пијат највкусната Coca-Cola во светот. Потрошувачите во Македонија со сигурност можат да го кажат токму тоа.

XX Пред некое време во јавноста се појави информација дека производите на одредени големи светски компании кои се пласираат на пазарите во помалку развиените земји се со понизок (нестандарден) квалитет, отколку на развиените пазари. Конкретно, дали Coca-Cola е со ист квалитетот во Македонија и во САД? Сите клучни параметри кои го одредуваат и гарантираат високиот квалитет на Coca-Cola се исти за сите производители, фабрики за полнење на Coca-Cola и важат на сите пазари каде што се пласира Coca-Cola во светот. Ние во Coca-Cola не правиме никакви компромиси со квалитетот без оглед на кој пазар се пласира таа. Тоа е трајна определба на компанијата CocaCola. Токму ова признание за највисок квалитет во светот што го добива Пивара Скопје е најдобра потврда за тоа. Во иста насока продолжуваме и понатаму.

XX Каков е механизмот по кој се одредува квалитетот на пијалаците што ги произведува одредена фабрика за полнење? Признанието за најдобар квалитет го добива онаа фабрика за полнење на Coca-Cola чии пијалаци добиваат највисока оценка, односно индекс на квалитет, при контролите кои се прават од страна на независни меѓународни лаборатории. Контролата на квалитетот се прави врз примероци од пијалаци земени од продажни места по случаен избор. Признанието за најдобар квалитет го добива само оној производител кој ќе добие највисоки оценки за квалитетот на пијалаците во текот на сите 12 месеци од календарската година, но и на квалитетот на пакувањето, на производствениот процес, како и во делот на заштитата на животната

Гледајќи ги резултатите од мерењата за првите три месеци од 2013 година уверен сум дека Пивара Скопје е еден од најсериозните кандидати за добивање и на годинешното признание, што би било нејзиното трето прогласување за светски шампион во квалитетот на Coca-Cola. Кога ова би било спортско натпреварување, тоа би значело дека шампионскиот пехар би останал во трајна сопственост на Пивара Скопје

Што значи светски квалитет на Coca-Cola?

П

ризнанието за најдобар квалитет, што го доби Пивара Скопје, го добива онаа фабрика за полнење на Coca-Cola чии пијалаци добиваат највисока оценка, односно индекс на квалитет, при контролите кои се прават од страна на независни меѓународни лаборатории. Контролата на квалитетот се прави врз примероци од пијалаци земени од продажни места по случаен избор. Признанието за најдобар квалитет го добива само оној производител кој ќе добие највисоки оценки за квалитетот на пијалаците во текот на сите 12 месеци од календарската година. „Овој врвен резултат е плод на континуираното инвестирање, максимално залагање и тимска работа, но и на јасната цел која постојано е пред сите нас, дека само задоволни потрошувачи повторно ќе одлучат да ги одберат токму нашите пијалаци! Би сакал уште еднаш да им се заблагодарам на сите вработени во Пивара Скопје, бидејќи без нивната максимална посветеност немаше да го постигнеме сево ова“, истакнува Јаак Микел, генерален директор на Пивара АД Скопје. Првото место за квалитет на произведените пијалаци во 2012 година, Пивара АД Скопје го добива во конкуренција на пијалаци произведени во фабрики за полнење на Coca-Cola системот во над 170 земји ширум светот. Исто признание на Пивара Скопје АД & беше доделено и за резултатите од тестирањето на квалитетот на произведените пијалаци во текот на 2008 година. средина.

XX Од што најмногу зависи квалитетот на Coca-Cola? Што може најмногу да влијае на тоа таа да биде најквалитетна во светот? Во сите фабрики за полнење на Coca-Cola, вклучително и во Пивара Скопје, се применуваат и доследно се почитуваат сите меѓународни стандарди за интегрирано управување со безбедноста на храната во делот на безалкохолните пијалаци. Во одредени сегменти, ние во системот на CocaCola си поставуваме дури и построги барања и параметри, отколку што се пропишани со меѓународните стандарди. Тоа го правиме за да бидеме сигурни дека на нашите потрошувачи им го нудиме секогаш најдоброто. Сакам да нагласам дека квалитетот се обезбедува и проверува во сите фази, од изборот и набавката на основните состојки за производство на пијалаците, преку

процесот на производство, точење, пакување и транспорт, па с$ додека производот продажните места, односно до крајниот потрошувач. Сите фази во овој сложен процес се подеднакво важни и истовремено можат да влијаат на квалитетот на производот и затоа ние во Coca-Cola им придаваме огромно значење на секој од нив. Слично е и во другите сегменти од животот. На пример, во спортот. За еден фудбалски тим да биде најуспешен во светот, неопходни се многу работи – талент, вештини, многу работа од сите играчи, но и многу координација, стратегија, тактики и соработка на целиот тим. Очигледно е дека тимот на Пивара Скопје одлично го има сфатено и усовршено ваквиот начин на размислување и дејствување, па затоа не случајно најзначајното признание за квалитет во светот на Coca-Cola доаѓа во нивни раце. Јас би додал – сосема заслужено!

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА 24 мај 2013

Во годинешната едиција ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ ќе бидат вклучени повеќе рангирања според различни показатели: l 100 најголеми извозни компании l 50 најизвезувани производи l 10 најголеми извозни пазари l 10 најголеми нето-извозни индустрии и компании l 10 најбрзорастечки извозни пазари

КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП во соработка со домашни аналитичари и експерти ја подготвува петтата годишна едиција ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ за 2013 година. ко од економската криза може да се излвече некоја поука или лекција тоа е дека само компаниите и државите кои извезуваат многу побрзо излегуваат и ја пребродуваат економската криза. Токму затоа сега кога на Европа, најголемиот извозен пазар за македонските производи, & се заканува економска рецесија, наоѓањето нови извозни пазари станува клучно за зголемување на извозот и заздравување на компаниите и на економијата. Иако компаниите се тие кои извезуваат, ова е време кога Македонија како држава мора отворено, организирано и со сите расположиви капацитети да застане зад извозниците и поголемиот извоз да го стави во функција на поголемиот економски раст и намалување на невработеноста.

А

Во рамки на едицијата ќе читате и повеќе анализи како: l Најголемите извозни компании и индустрии во 2012 l Извозните адути и перспективи на Македонија во 2013 година? l Новите извозни пазари на Македонија l Колку странските инвестиции го зголемија извозот? l Како да се зголеми извозот на храна од Македонија? l Вина од Македонија - нов извозен адут за нови пазари l Светот влегува во валутна војна за поголем извоз.

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на имејл или на телефонскиот број 02 3298 110 локал 105. Лице за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

34

www.kapital.mk

колумна

Fiskalen pakt

Dogovor za stabilnost, koordinacija i vladeewe vo EMU

Јитка Пантучкова Претседател на Управниот одбор на Охридска банка

Намената на Фискалниот пакт, исто така познат како Фискален договор е координирање на фискалните политики на земјите-членки во еврозоната со цел да се спречат прекумерни дефицити. Фискалниот пакт стана полноважен на 1 јануари годинава

П

отребата да се реши должничката криза во Европа бара донесување нови чекори и мерки, коишто можеме да ги поделиме на следниве типови врз основа на нивната природа. Фискални мерки – нивната цел е да им се обезбеди на државите пристап до кредитниот пазар. Главен инструмент во моментов е Европскиот механизам за стабилност (ЕМС) со капацитет до 500 милијарди евра. Валутни мерки – нив ги спроведува Европската централна банка и покрај долгорочните операции на финансирање (LTRO - long-term refinancing operation), истите вклучуваат програма за интервенција на секундарниот пазар на обврзници (ОМТ - Outright Monetary Transactions) со цел да се намали проблемот на државите во однос на приходите на најниското ниво коешто може да се финансира. П а з а р н и м е р к и – о в а се м е р к и имплементирани на финансискиот пазар меѓу имателите на државни обврзници и нивните издавачи, поединечните земји-членки. Истите во моментов го

вклучуваат „доброволниот“ договор (PSI) меѓу имателите на грчки државни обврзници и грчката влада за да се простат 74% од вредноста на поседуваните обврски. Системски мерки – тие се во форма на прилагодување на европските стандарди со цел да се модифицира законодавната рамка, така што слична должничка криза нема да се повтори во иднина. Тие вклучуваат „стегање“ на прописите во секторот на финансиски услуги и прилагодување на незадоволителната координација на фискалните политики на поединечните земји-членки преку донесување нов договор – Фискалниот договор. Оттаму, објективната анализа на принципот на функционирање на Фискалниот договор, вклучувајќи ги неговата цел и корисност, е главната тема на оваа статија. На почетокот, сепак треба да ги потсетиме читателите дека координацијата на фискалните политики во монетарната унија требаа да бидат осигурени со Пактот за стабилност и раст.

Пакт за стабилност и раст

Лансирањето на единствениот внатрешен пазар на ЕУ во 1992 година даде впечаток на дополнително рушење на бариерите како дел од заемната прекугранична трговија, овојпат во однос на валутата. Конечно, поединечна девалвација на националната валута од, на пример, 10% има ист ефект како наметнување на ист процент царински давачки на увозот. Како и да е, дали единствена монетарна политика може успешно да функционира без поддршка од заедничка фискална политика? Пред с$, учеството во монетарната унија не ги спречува поединечните партнери да не ја искористат состојбата и да не живеат на долг, бидејќи овозможува дел од трошоците за долгот, дел од трошоците за долгот во форма на притисок на депрецијација, да бидат пренесени на целокупната валутна зона, додека приходите од долгот (повеќе пари на располагање) главно се покриени од поединечните држави. Ова е како класично однесување на „возење без карта“. Одговорот за ограничување на ова однесување се појави 1997 година во Амстердам, кога беше договорен Пактот за стабилност и раст (ПСР). Неговата цел не беше да се обедини фискалната политика на членките на еврозоната, туку да се наметне неопходната фискална дисциплина и да се координираат поединечните национални буџетски политики на начин што ќе овозможи валутната зона да функционира без проблеми. Ова е осигурено со Пактот за стабилност и раст така што од секоја земја-членка се бара

да спроведува таков вид буџетска политика која обезбедува секоја земја-учесничка да одржува максимален дефицит на јавните финансии од 3% во однос на брутодомашниот производ (БДП) и 60% јавен долг во однос на БДП. За долг во тие граници, конкретните држави мора секоја година да пријавуваат задоволителна стапка на намалување. Пактот ги обврзува земјите-членки „да ја одржуваат на среднорочен рок својата буџетска позиција близу до или дури во суфицит“. Според договорите за основање на ЕУ, целта на Пактот е доволен „земјитечленки да бидат во можност да се справат со нормалните циклуси на флуктуирање и да ги одржат буџетските дефицити во рамки на дефинираната референтна вредност од 3% од БДП“. Самиот пакт е составен од два дела – превентивен и рефлективен. И покрај доста честите прекршувања на фискалната дисциплина и примената на постапките во случај на прекумерни дефицити, ниту една земја не беше санкционирана. Ова е поради механизмот на одобрување, врз основа на кој санкциите ги предлага Европската комисија, но самите земји-членки одлучуваат за нивната примена (вклучувајќи ги и државите на кои им се наметнати). Во 2005 година, беше одобрена реформата на Пактот за стабилност и раст фокусирана на зголемување на флексибилноста на Пактот. Промените не вклучуваа корекција на основните критериуми; основите правила не беа ниту доведени во прашање, ниту загрозени. Сепак, проблемот е во тоа што почнаа да се применуваат повеќе на ниво на проблемите на поединечни земји-членки, а во одредени фази на економскиот циклус да се толерираат одредени форми на непостоење на финансиска дисциплина. Од 2005 година важечките правила во основа & овозможуваа на секоја земјачленка самостојно да одредува зошто не е во можност да го одржи прагот на фискална дисциплина. Секоја земја поединечно имаше можност да објасни дали повисокиот дефицит бил резултат на фактори кои новите правила на Пактот за стабилност и раст ги толерираат по преодниот период (економската ситуација, реформите, неопходните временски расходи). Затоа, севкупниот ефект на реформата не беше корекција на неповолниот механизам на одобрување, туку омекнување на правилата наметнати со Пактот што стана видливо по 2009 година во форма на должничката криза во поголемиот дел од еврозоната.

(Продолжува) Во следниот број: Што е Фискален пакт?

Капитал број 707 17.05.2013

www.kapital.mk

exclusive: ИзборИ во бугАрИјА 36 “КАПИТАЛ“ “КАПИТАЛ“ exclusive: ИзборИ во бугАрИјА 2013 2013

Nema pobedNik, ]e ima li vlada? bugarija namesto da gi iskomplicira p

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

Атака 7,40%

ДПС Капитал преку 10,45% обемна и ГЕРБ ексклузивна анализа, 30,70% од местото на настанот, од Софија и од главните партиски Коалиција за штабови, преку Бугарија (БСП) директни разговори 27,60% со главните лидери и најрелевантните претставници на интелектуалната, невладината и бизнисјавноста на Бугарија, се обиде да извлече неколку заклучоци: } Каква политичка иднина ја очекува Бугарија? } Како ќе влијае тоа на стабилноста на земјата? } Како ќе влијае на нејзината и така влошена економска состојба (Бугарија е најсиромашната држава-членка на ЕУ) } Како Македонија ќе може да очекува силен билатерален дијалог, неопходен за нашите европски интеграции, со сосед полн со внатрешни проблеми? Бугарите по највалканата изборна кампања во досегашната историја на посткомунистичка Бугарија избраа математички победник, но не определија кој ќе владее со државата.

a gi re{i, problemite!

интервју

37

Капитал број 707 17.05.2013

38

www.kapital.mk

“КАПИТАЛ“ exclusive: ИзборИ во бугАрИјА 2013

Новинари од цела Европа го следеа процесот на гласање преку перфектна организација, отворени студија и постојани директни вклучувања од НДК, којшто на седум ката имаше обезбедено одлични услови за работа на медиумите. „Капитал“ беше единствен акредитиран македонски медиум кој ги следеше предвремените парламентарни избори во соседната земја пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Максим ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија

Ивана Кузмановска

П

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

редизвик беше да се следат предвремените парламентарни избори во соседната земја во услови во кои Бугарија претрпе силни политички потреси. Премиерот Бојко Борисов и неговата влада си поднесоа колективна оставка, со што практички, признаа дека не умеат да излезат на крај со незадоволството што во последните месеци вриеше по улиците на главниот град. Граѓаните, незадоволни од силните монополи во земјата, пред с$ од високите сметки за електрична енергија, со месеци организираа силни демонстрации, кои дури резултираа со изгубени животи – шестмина Бугари се самозапалија, а петмина притоа, починаа во знак на протест против сиромаштијата. Во такви услови, власта одлучи да се повлече и Бугарија доби техничка влада на чело со Марин Рајков. Но, повлекувањето на власта од многумина остана оценето како тешко лицемерие, со фактот дека владејачката ГЕРБ повторно се појави на избори, а Борисов повторно би се нафатил да биде премиер. „Зошто некој кој крева раце и признава дека не може да ги реши проблемите повторно бара нов мандат. Зарем тоа не е иронија?“, прашуваа многумина. Но, она што е најинтересно е дека

одговорот на ова прашање би бил најверојатно „не“, оти вистинската иронија е што Борисов повторно победи! ГЕРБ со 4% предност пред главните политички ривали, Социјалистите на Сергеј Станишев, има полно право повторно да очекува мандат за составување нова влада. Но, она што Борисов го прави некомотен во позициите е фактот дека неа не може да ја формира сам. Од друга страна, односите со другите политички субјекти му се толку комплицирани што сосема е можна и варијантата Станишев заедно со третопласираната партија (ДПС на Турците) да ја земе власта во свои раце, оставајќи го ГЕРБ во опозиција. Аналитичарите се едногласни дека во која и да е варијанта, Бугарија би добила силна и бројна опозиција, факт што не оди во прилог на општествениот мир и стабилност. „Капитал“ преку обемна и ексклузивна анализа, од местото на настанот, од Софија и од главните партиски штабови, преку ексклузивни разговори со главните лидери и најрелевантните претставници на интелектуалната, невладината и бизнис-јавноста на Бугарија, се обиде да извлече неколку заклучоци:

XX Каква политичка иднина ја очекува Бугарија?, XX Како ќе влијае тоа на стабилноста на земјата?, XX Како ќе влијае на нејзината и така влошена економска состојба (Бугарија е најсиромашната држава-членка на ЕУ) и XX Како Македонија ќе може да очекува силен билатерален дијалог, неопходен за нашите интеграции, со сосед полн со внатрешни проблеми?

продолжува на стр. 42 }

Слаба влада ќе ја потопи целата држава

С

лужбениот премиер, Марин Рајков, препорача политичките сили да не ги горат мостовите меѓусебе со категоричен став дека ако се создаде слаба влада, тоа ќе ја потопи целата држава. Рајков изрази надеж дека со чесен и транспарентен пристап може да се формира влада подготвена да преземе политичка одговорност. „Беа пренесувани сомненија дека имало форма на манипулации на изборниот ден. Вакво нешто немало од страна на Владата или од кој и да е претставник на извршната власт“, уверува Рајков. Како одговор на новинарско прашање, службениот премиер рече дека не знае чија е печатницата којашто го печатела изборниот материјал (Мултипринт од Костинброд) и оти таа била избрана преку јавна набавка.

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

39

оГњан Минчев

ГеорГи МарКов

ала е можноста за создавање стабилна политичка влада. Од една страна, можна е соработка меѓу ГЕРБ и Атака, но Атака тешко ќе биде прифатена како официјален коалициски партнер на ГЕРБ (поради антиевропските ставови на партијата на Сидеров, н.с.), со што Волен Сидеров не верувам дека ќе се согласи. Другата можност за политичка влада е онаа во која би влегле БСП, ДПС и Атака, но исто така, ќе биде исклучително тешко за ДПС и за Атака да влезат отворено во таква влада, што ќе значи неопходност од некој вид прикриеност.

вие избори даваат само еден излез од кризата: сите политичари да седнат на маса и да кажат - Бугарија е во тешка економска, политичка, институционална и духовна криза, ајде да направиме една влада на сите, технократска, што ќе ги решава големите национални проблеми. Но, тоа е малку веројатно поради субјективниот фактор - односите меѓу водечките политичари, кои се мразат лично. А ако нема национална коалиција, веќе наесен ќе има нови предвремени парламентарни избори.

политички аналитичар:

М

политичар и поранешен уставен судија

О

аналитичари: Без широка национална коалиција неизбежни се нови избори

К

ога размислуваат ослободени од споменатите ограничувања на политичката реалност во Бугарија, аналитичарите како најразумно решение за иднината на земјата, имајќи ја предвид длабочината и широчината на кризата, предлагаат создавање национална коалиција за спроведување на неопходните реформи. Иако тоа и на најголемите оптимисти меѓу нив им изгледа како правење „бајрам со умот“, тие зборуваат дека е крајно време за широка коалиција на ГЕРБ, БСП, ДПС (па дури) и Атака, која би одработила политичко помирување, конкретно поправање на економската состојба и итно продолжување на општествените реформи. Особено, во интерес на поставените цели, сметаат дека една ваква влада би била должна да работи на тоа милијардите (евра) кои на Бугарија & доаѓаат од Европската унија конечно да се употребат за сериозни проекти. Во изјава за „Капитал“ оваа опција ја образложи политичарот и поранешен уставен судија, Георги Марков. „Овие избори даваат само еден излез од кризата - сите политичари да седнат на маса и да кажат: Бугарија е во тешка економска, политичка,

институционална и духовна криза; ајде да направиме една влада на сите, технократска, што ќе ги решава големите национални проблеми. Но, според мене, тоа е малку веројатно поради субјективниот фактор - односите меѓу водечките политичари, кои се мразат лично“, вели Марков, кој смета дека ако нема национална коалиција, веќе наесен ќе има нови предвремени парламентарни избори. Слично размислува и аналитичарот Огњан Минчев, кој за доброто на Бугарија посакува коалиција на национален консензус барем до следната година, за кога се закажани изборите за европратеници. „Ако двете најголеми партии, ГЕРБ и БСП, успеат да постигнат цивилизирани односи, тие

би можеле по еден јасно утврден модел да создадат голема коалиција, барем за извесен период, до следната година, кога заедно со изборите за претставници во Европарламентот би можеле да се организираат и нови предвремени парламентарни избори. Ова во оваа етапа е исклучено, а може да произлезе само во краен случај, па и тогаш не во официјална форма“, изјави Минчев за „Капитал“, кој програмската влада со која би се избегнале неприфатливите за партиите политички компромиси (каква што заговара Станишев) ја смета за рецепт за брз пораз и за брзи нови избори. Но, ниту евентуални нови избори не ветуваат ништо добро за Бугарија, предупредуваат

аналитичарите, кои сметаат дека во случај да не се успее да се формира влада којашто ќе има капацитет конкретно да ја подобри состојбата на населението, следното предвремено парламентарно изборно соочување државата ќе ја стави во рацете на екстремисти и шарлатани. „Опцијата за нова службена влада (како актуелната на Марин Рајков, н.з.) ќе значи целосна делегитимација на политичката класа во земјата. Од тоа ќе профитира само Атака, која ја отфрла геополитичката и економската ориентација на Бугарија. Сидеров ќе победи со својата антисистемска позиција, но сите други, а во прв ред граѓаните, ќе бидат губитници“, смета Минчев.

Капитал број 707 17.05.2013

40

www.kapital.mk

“КАПИТАЛ“ exclusive: Избори во Бугарија 2013

Bojko Borisov експремиер

Ako znaeja deka pravime izboren falsifikat, zo{to ne n$ fatija na delo?

Л

егендата на поновата бугарска политика (или бугарскиот Берлускони како што го викаат), Бојко Борисов, познат по контроверзно однесување, минато и потези, и неговата ГЕРБ се „прославија“ ден пред гласањето со 350 илјади вишок гласачки ливчиња кои „од никаде“ се појавија во печатницата Мултипринт од Костинброд, сопственост на негов близок човек и сопартиец, задолжена за печатење на избирачкиот материјал. Експресната реакција на бугарското обвинителство спречи овие ливчиња, за кои обвинителите објавија дека не се дел од нормалниот вишок којшто се појавува при секое гласање, да завршат на избирачките места. Во моментот се води постапка за расветлување на инцидентот, но опозицијата максимално го искористи овој момент (прекршувајќи го и изборниот молк) за да обвини за очигледен обид за изборен фалсификат. Борисов, пак, во негов стил, на денот на гласањето „мртов ладен“ прати ваква порака (додека сите релевантни и домашни и странски медиуми објавуваа за изборниот фалсификат, спречен во последен момент): „Ако обвинителите навистина беа професионални, ќе н$ оставеа да одиме докрај

и ќе н$ фатеа ’на дело‘. Дента на гласањето ќе н$ фатеа со тие наводни вишок ливчиња. И тогаш ќе поентираа.“ Но, обвинителите „непрофесионално“ ги запленија ливчињата, па сега останува на истрагата и на судот да одлучат за што точно се работело. Скандалите не завшрија тука, па денот на гласањето исто така беше одбележан со низа изборни нерегуларности, од агитации, прекршувања на молкот, па с$ до уникатни обиди за фалсификат преку таканаречени невидливи пенкала на кои мастилото им се брише само од себе по извесно време, со што се губи и гласот на избирачот. Сето ова допрва ќе се расчистува, а речиси сите партии најавија забелешки за процесот на гласање. Сево ова оди на конто на критиката на ГЕРБ, затоа што без разлика што изборите беа организирани од техничката влада на Рајков, позади сите го гледа Бојко Борисов лично. А Борисов ноќта по гласањето, иако беше најавен да пристигне, не дојде во Националниот центар на културата. Прес-конференцијата на ГЕРБ се откажа, а по два дена молк од оваа партија, Борисов во вторникот прозборе, но повторно со ставот за вишокот ливчиња. За можните комбинаторики, евентуални коалиции и прогнози за развојот на настаните, тој не сакаше да зборува. Бугарски Труд цитираше партиски извори од ГЕРБ кои тврдат дека Борисов има намера да го прифати мандатот за формирање влада и да му предложи на Парламентот нов кабинет, иако е јасно дека нема да добие поддршка во бугарскиот Парламент. Истото можеше да се заклучи и од изјавата на поранешниот прв полицаец и главниот човек од доверба на Борисов, Цветан Цветанов, кој и во неделата вечерта дојде во НДК. Во разговорот со новинарите тој изјави дека ГЕРБ веќе има и подготвен состав на идниот кабинет, во кој би влегле најуспешните поранешни министри, како што се Лилјана Павлова, Томислав Дончев и Делјан Стевковски.

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

Sergej Stani[ev лидер на БСП

Ako Borisov ima dostoinstvo, nema da go primi mandatot!

З

а разлика од Борисов, лидерот на бугарските социјалисти вечерта по гласањето одлучи да се појави во официјалиот прес-центар и да ни се обрати на сите собрани новинари на еден час по полоноќ. Пресконференцијата на Станишев траеше речиси цел час, во којшто тој прати јасна порака дека се смета за победник на изборите од едноставна причина што Борисов не успеал да однесе победа доволна за да му обезбеди комоција за лесно формирање влада. Станишев кажа дека почнуваат разгвоори со сите парламентарни партии, освен со ГЕРБ во рамките на кои ќе се обидат да направат владејачка коалиција. Затоа, прес-конференцијата тој ја искористи за објаснување на неговата економска програма. Пред полузаспаните новинари (бугарските колеги беа похрабри од нас, па за разлика од нашите прашања, тие му се обраќаа со „добро утро господине“ за да му порачаат дека се веќе уморни), тој еден час објаснуваше какви проекти планираат да преземат кога ќе седнат во владејачките фотелји, а освен тоа го остави и Орешовски, како кандидат за премиер, да се обрати и да прати јасни пораки. Двајцата беа директни: „Четири години Борисов сееше страв, репресии. Без разлика за кого гласаа граѓаните, тие испратија јасна порака - веќе не можат да го трпат ваквото владеење. Изборите и кампањата поминаа во отровна атмосфера во чии рамки се спроведе политички геноцид кон Бугарите. Организацијата беше скандалозно слаба, владееше хаос со огромен број изборни неправилности. Но, без ралика, денот на промената е денес. Иако, БСП не успеа да добие доволно уверлива поддршка, зашто се боревме со целата државна машинерија, не само со ГЕРБ и со притисоците врз граѓаните од оваа партија. Јасно е дака граѓаните (близу еден милион) н$ поддржаа како главен инструмент против ГЕРБ. Денес Бугарија

се разделува со најарогантната, најнедемократската и најнекомпетентна влада во последните 24 години. ГЕРБ е тотално изолиран и целосно го изгуби легитимитетот. Имаше купено и контролирано гласање. Да не беше тоа ГЕРБ ќе беше втора политичка сила по изборите. Тоа им го одзема легитимитетот.Ако имаат достоинство во ГЕРБ, не треба да го примаат мандатот за составување влада. Нема веќе време за пазарење. Бугарија има итна потреба да ја изнесе реалната состојба на буџетот и на државата, и да почне да ги решава проблемите на граѓаните.“ Станишев исто така отфрли една од дилемите - дали е можна коалиција со „непријателот“. Многумина аналитичари и сериозни новинарски пера, само што станаа познати резултатите, но и следните денови побараа формирање на т.н. влада на национално единство во која, како најдобра варијанта за земјата, да има стабилна власт и поделена одговорност и минимален ризик од немири. Сепак, тие во нивните анализи („Прес“, „Труд“, „Капитал“) беа искрени дека шансите за тоа се минимални, со оглед на тоа дека ова е Балкан и партиските интереси се секогаш над државните. Таквата идеја ја отфрли и самиот Станишев: „БСП не може да прави коалиција со ГЕРБ зашто тоа би било велепредавство на с$ што сме ние со години.Од утре ќе почнеме преговори за програма за излез од катастрофалната ситуација: да се сопре рекетот врз малите и средните претпријатија, да им се овозможи рано прво вработување на младите, да се активизира учеството на државата во економијата, да се спроведе нашата десетгодишна програма за реиндустријализација, да се демонополизираат картелите создадени во последните четири години во пазарниот сектор.“

41

Капитал број 707 17.05.2013

42

www.kapital.mk

“КАПИТАЛ“ exclusive: ИзборИ во бугАрИјА 2013

веднаш по затворањето на гласачките кутии пред зградата на НДК имаше демонстрации на невладиниот сектор, кои всушност, ја предизвикаа и оставката на борисов. Собраните со факели оган во рацете бараа економска стабилност за земјата. Со ваков политички исход сепак, тешко дека ќе ја дочекаат во блиска иднина...

продолжува од стр. 38 } Каква влада ќе состават комбинаториките на невозможното?

Бугарите по највалканата изборна кампања во досегашната историја на посткомунистичка Бугарија избраа математички победник, но не определија кој ќе владее со државата. Резултатите од предвремените парламентарни избори дефинитивно не ветуваат стабилизација, а токму тоа првенствено требаше да биде целта откако претходната влада на премиерот Бојко Борисов поднесе оставка соочена со масовните протести кои почнаа поради високите сметки за струја, против монополистите во енергетскиот бизнис, но во суштина, значеа недоверба во целата политичка класа и во останатата елита во земјата. Избирајќи меѓу оние против кои се изјаснија со протестите, бугарските граѓани со ниска излезност (околу 50%) во неделата, на 12 мај, гласаа за во Парламентот да влезат ГЕРБ (Граѓани за европски развој на Бугарија) на Борисов (30,7%), БСП (бугарските социјалисти) на поранешниот премиер Сергеј Станишев (27,6%), партијата на етничките Турци и на другите муслимани во земјата, ДПС (Движење за права и слободи) на Ахмед Доган (10,45%) и националистичка партија Атака на Волен Сидеров (7,4%).

Политичките аналитичари во Бугарија се едногласни дека граѓаните со својот глас на изборите не дале одговор на политичката криза, при што се потврдило оти тие немаат своја опција во политиката. Според грубите пресметки, ГЕРБ (досегашната власт) во однос на изборите од 2009 година изгубила околу 500 илјади гласови, пишува софиски „Труд“, а нивниот опонент, БСП, добил 100-150 илјади повеќе отколку на претходните парламентарни избори. Во 2009 година партијата на Борисов доби 117 пратенички мандати, а сега ќе има дваесет помалку или 97. БСП пред четири години освои 40 места, односно 44 помалку од сегашните 84. Комбинациите за составување нова влада на Бугарија се исклучително неповолни за партиите поради големата идеолошка некомпатибилност на потенцијалните партнери, но и поради крајно закрвавените односи меѓу лидерите, кои од двете причини панично бегаат од употребата на зборот коалиција во најавите за преговори за соработка. Колку ќе му биде тешко на Борисов повторно да седне во премиерската фотелја покажа и преседанот што тој и неговата партија, иако победници, не одржаа пресконференција вечерта по изборите. Угледниот политички аналитичар Огњан Минчев ноќта на изборите во разговор за „Капитал“ ги коментираше можните

Четирите преседани на предвремените избори во бугарија

Ч

етири бугарски рекорди се поставија со овие избори. Првиот е што некој (ГЕрБ, н.з.) во Бугарија првпат победува на избори два пати по ред. вториот рекорд е што првпат некој ги победува социјалистите (БСП) на три последувателни национални избори парламентарни, претседателски и сега повторно парламетарни. трЕт рекорд е што за првпат од 1991 година има само една десна партија во Парламентот - ГЕрБ. ЧЕтврт рекорд е што за првпат некој победува на избори со толку мала поддршка од 1,5 милиони гласови“, изјави за „Капитал“ политичарот и поранешен уставен судија, Георги Марков.

опции: „Мала е можноста за создавање стабилна политичка влада. Од една страна, можна е соработка меѓу ГЕРБ и Атака, но Атака тешко ќе биде прифатена како официјален коалициски партнер на

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

43

Во огромната зграда на Националниот центар за културата (НДК) во срцето на Софија беше исклучително бурно. Илјадници новинари, политичари, аналитичари, претставници на бугарската бизнис-елита и на дипломатскиот кор беа собрани и во перфектна организација и силно обезбедување ги следеа првите прес-конференции на партиите по затворањето на гласачките кутии. Разни шпекулации, средби, кафемуабети, пијачки и првични прогнози можеа да се слушнат од главните лидери на бугарската политичка сцена. Тука паднаа и првите договори...

специјален прилог

31 МАЈ 2013

БРЕНДОВИ

“КАКО МАКЕДОНИЈА ДА ГЕНЕРИРА НОВИ БРЕНДОВИ?!“ ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ “БРЕНДОВИ“ ТРАГАМЕ ПО ОДГОВОРОТ:  Зошто македонските компании немаат порив да

креираат нови производи со амбиција тие да прераснат во познати и посакувани брендови?  Зошто некои од фабриките во земјавата со најдолог стаж во производството не успеаа да создадат препознатлив бренд?  Што се е потребно за да се стигне до фазата “брендирање“? Што фали- продукција, технологија, претприемачи со идеја, визија или пари?  Каков е патот на креирање на некои од македонските брендови од понов датум?  Кои македонски брендови се препознатливи и барани на пазарите во екс-ју земјите?  Кои се најпознатите брендови од поранешна Југославија кои се уште се на врвот на листата на потрошувачите? Во што е тајната на нивниот успех?

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: marketing@kapital.com.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

 Улогата на дизајнот во

креирањето успешни брендови!  Кои се основните лекции кои треба да ги знае секоја компанија која почнува да креира нов бренд? На кои работи треба да обрне внимание за да не направи кои во старт ќе го осудат производот на неуспех?  Не занемарувајте ги

боите во процесот на брендирање! Светските експерти утврдиле како боите влијаат на степенот на препознатливост на брендовите и колку и како влијаат на нивната продажба! Дознајте и вие!

ЛИЦA ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА САЊА САВОВСКА

Капитал број 707 17.05.2013

44

www.kapital.mk

“КАПИТАЛ“ exclusive: ИзборИ во бугАрИјА 2013

ГЕРБ (поради антиевропските ставови на партијата на Сидеров, н.с.), со што Волен Сидеров не верувам дека ќе се согласи. Другата можност за политичка влада е онаа во која би влегле БСП, ДПС и Атака, но исто така, ќе биде исклучително тешко за ДПС и за Атака да влезат отворено во таква влада, што ќе значи неопходност од некој вид прикриеност. Тоа ќе значи формирање програмска или експертска, но не и политичка влада“, вели Минчев. Проблематичното евентуално коалицирање на ГЕРБ со Атака во интервју за „Капитал“ го потенцираше и претседател на парламентарната гурпа на ГЕРБ, Красимир Велчев. А партијата на Борисов партнер може да гледа само во Атака, зашто од ДПС уште во првата изјава по изборите јасно ставија до знаење дека коалиција со ГЕРБ не доаѓа предвид. Од друга страна, и распоредот на пратеничките мандати покажува дека и да се постигне некаков договор (официјален или премолчен) меѓу ГЕРБ и Атака, тој ќе значи формирање влада на малцинството, односно со поддршка помала од 121 пратеник, колку што е потребно за мнозинство во бугарскиот Парламент, кој има 240 пратеници. Резултатите претворени во места во Парламентот се 97 пратеници за ГЕРБ, 23 за Атака, кои заедно имаат исто колку БСП (84) и ДПС (36), кои засега се најблиску до можност за владина соработка. Лидерот на социјалистите, Сергеј Станишев, кој засега е јавно поагресивен (од Борисов) во настојувањата да созададе услови за формирање влада, покажува отвореност за соработка и со Атака, а за да ги заобиколи драстичните програмски несовпаѓања, ја користи формулацијата „програмско политичко-експертска“ влада. Во овој контекст, Станишев смета дека математичкиот победник ГЕРБ всушност, со своите 97 мандати ќе биде осамен во Парламентот и ќе ги има другите три партии за противници. Тој очекува евентуалната влада што би се формирала околу неговата партија (БСП) да не се потпира на партиска поддршка (од претходно споменатите причини), туку на гласовите на поединечните пратеници. „Немаме намера да правиме коалиција, туку да бараме поддршка за програма“, изјави Станишев, кој на прашањето како ќе го надмине проблемот со неприфатливите барања на Атака кои Сидеров ќе ги испорача како услов за соработка одговара со подготвеност да ја преземе одговорноста како носител на мандатот. Атака е отворено антиевропска партија, чиј лидер, Сидеров, водеше кампања насочена против доминацијата на странските корпорации во бугарската економија. БСП пак, е проевропска партија. Сепак, аналитичарите како најверојатна партиска комбинација што би влегла во новата влада ја сметаат онаа во која на некаков начин (официјално или не) би фигурирале БСП, ДПС и Атака.

ilijana jotova бСП

Borisov izguBi!

nie }e napravime vlada Илијана Јотова, којашто е дел од партиското раководство на бугарските социјалисти и важи за исклучително блиска соработничка на лидерот Сергеј Станишев, за „Капитал“ ги коментира изборните резултати со силна критика за организацијата и за текот на гласањето. Јотова, којашто исто така е пратеник во Европскиот парламент, вели дека иако гласањето било нефер, неевропски и недемократски, резултатите не му донеле победа на ГЕРБ, каква што ветил неговиот лидер Борисов. ГЕРБ не може сам да направи влада, што според Јотова, ќе биде доволно за тие да ја искористат можноста и да завладеат со Бугарија XX Како Вие и БСП го оценувате изборниот ден, кој од различни страни беше оценет за полн со сериозни обиди за фалсификат? Многу тензичен беше изборниот ден и за жал, имаше многу сигнали за гласање под притисок. Поранешната власт (на Борисов и ГЕРБ, н.з.) правеше обиди за контрола на избирачите. Не се сеќавам кога сме имале толку

лоша организација на избори, од што е очигледно дека и службената влада (техничката, н.з.) не си ја заврши работата. По нашиот Устав, една од најважните задачи на службената влада е да обезбеди чесни и праведни избори. Но, наместо тоа, беше создаден таков хаос на изборниот ден што моравме со сопствени сили да се справуваме со него. Тоа не е случајно, зашто овие избори беа подготвувани од две влади на ГЕРБ – едната поранешна и едната актуелна.

XX ГЕРБ е прва партија од 1991 година која два пати по ред победува на избори, односно ова е ваш втор последователен пораз? ГЕРБ денеска изгуби. Борисов велеше дека ќе добие доверба за да направи влада сам, без да влегува во коалиции, но резултатот покажа дека тој нема таква доверба. Ние ќе се обидеме да направиме влада со програмски кабинет и за тоа ќе влеземе во преговори со сите партии коишто влегоа во Парламентот (освен со ГЕРБ), но и со сите кои не влегоа, а за кои бугарскиот народ сепак гласал.

XX За очекување ли е коалиција ГЕРБ-АТАКА? Волен Сидеров рече дека никогаш нема да влезе во коалиција со ГЕРБ и сметам дека иако во Бугарија с$ е, како што ние велиме, „ден до пладне“, односно с$ може да се промени, евентуалната коалиција ГЕРБ-АТАКА би била многу лош знак за ГЕРБ, зашто оваа партија е членка на Европската народна партија, а АТАКА е антиевропски настроена.

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

45

Бугарите без ниту една политичка опција блиска до нивните барања

К Krasimir Vel^eV претседател на парламентарната група на герБ

Da ne bea lagite na opozicijata, }e imavme ubedliva pobeda! Шефот на пратеничката група на ГЕРБ, Красимир Велчев, тврди дека нивниот изборен резултат ќе бил далеку подобар ако опозицијата не се обидувала преку лаги и клевети да го оцрни нивното владеење. Според него, главното допрва следува – преговори за формирање коалиции чиј неуспех може да доведе до нови избори, опција за којашто Велчев тврди дека и тоа како е отворена XX Како го оценувате изборниот ден и воопшто, кампањата? Завршивме една многу тешка кампања - повалкана кампања во Бугарија досега немало. Некои партии заложија с$ само за да победат. А кога човек мисли државнички, не треба да биде подготвен да ја плати секоја цена за победа. Затоа што, знаете, по изборите доаѓа она потешкото - управувањето, а претходно и разговорите со потенцијалните партнери за поддршка.

XX Вие обвинувате за притисоци и тоа е прилично чудно. Кој правел притисоци? Опозицијата? Какви притисоци може да прави опозицијата во една држава?

Преку многу невистини кои беа кажани, клевети кои излегоа во јавноста, за кои во брзо време ќе се покаже дека се невистини. Но, ние од тоа нема да имаме корист, зашто изборите се завршени. Тие лаги и инсинуации не може да не влијаеле и да не се одразиле на гласачите во Бугарија. Јас сум сигурен дека да не беше така, ќе имавме значително подобар резултат.

XX Со кого ГЕРБ може да состави влада? Тоа е најтешкото прашање за партиите, но и за општеството. Коалиција не би требало да се прави без согласност на граѓаните. Има партии за кои нашите поддржувачи никако не би прифатиле да бидат во коалиција со ГЕРБ. Друга партија која би била многу тежок избор за соработка е националистичката АТАКА, која не е примена добро во Европа и чија политичка програма е многу различна од нашата. За ГЕРБ, Бугарија била, е и треба да остане дел од Европа, додека кај нив тоа не е така. Имаме големи разлики во ставовите за енергетиката и особено во однос на атомската енергетика. Затоа не е лесно сега едноставно да кажеме - такви се бројките во Парламентот и ние ќе коалицираме со АТАКА.

XX Можни ли се нови избори, ако веќе е толку тешко да се состави нова влада? С$ е можно, буквално с$. Затоа велам никогаш не вели никогаш.

ампањата пред овие избори ги заобиколи сите можности луѓето да бидат запознаени со алтернативни предлози на партиите за разрешување на националните проблеми. Ова беше кампања целосно градена околу компромитирања, интриги, скандали и целосно диригирана од олигархиската заткулисност на професионалните милиционери во Бугарија“, изјави за „Капитал“ политичкиот аналитичар Огњан Минчев. Добро упатените во бугарската политика сметаат дека Борисов се одлучи на оставка и на предвремени избори на само два месеци пред терминот за редовните (избори) за да не дозволи во тие два месеци незадоволството на граѓаните изразено со масовните протести да се артикулира со силни политички движења. „Не успеа обидот да се избега во различни насоки од политиките за кои голем дел од граѓаните на Бугарија со протестите поради кои дојде до овие избори покажаа дека одлучно не се согласуваат. Не се успеа во овој контекст да се создадат силни граѓански полички движења, а дел од малите партии кои отидоа во овој правец не успеаја поради фактот што зад сцената беа финансирани од олигархиски групации“, смета Минчев. Оваа кампања беше неспоредлива со ниедна досега, па дури ни со таа од 1990 година, кога на дневен ред беше поставена иднината на Бугарија во апсолутна смисла, оценува аналитичарот. Голем процент - околу 25% од гласовите на овие избори останаа без значење, бидејќи се расеаја меѓу помалите партии, кои не го поминаа прагот од 4% освоени гласови (од вкупниот број гласови) за влез во Парламентот и останаа без пратеници.

Капитал број 707 17.05.2013

46

www.kapital.mk

“КАПИТАЛ“ exclusive: ИзборИ во бугАрИјА 2013

Koj od niv dvajca najde vo novata vl

Qutvi Mestan ПреТседАТеЛ нА дПс

volen sideR ПреТседАТеЛ нА нАцИонАЛИсТИ

nema da koalicirame so GeRB i so ataka!

so nego te{ko a bez nego ne da se formira

ретседателот на партијата на Турците, Местан, прати јасна порака дека нема никаква намера да разговара за коалиција со националистичката Атака, која има радикални ставови во однос на с$ што не е „бугарско“. Но, ниту со ГЕРБ, вели тој: „Можноста за коалиција со националистичката Атака е целосно неумесно прашање. Со Атака имаме не само политички, туку и вредносни разлики. Сакам да ставам точка на овие шпекулации - под никаква форма не е можна коалиција меѓу Атака и ДПС. Секој што зборува слични небулози не ја познава идејата на ДПС. Зад нашите гласачи стојат посветеност и припадност кон етнос со кои никој не може да си прави експеримент. Би повикал на воздржување од слични сугестии“.

идерот на националистичката партија Атака, Волен Сидеров, е партнер што не го посакуваат ниту Борисов, ниту Станишев, но поради неговите 23 пратеници освоени на изборите, се чини дека ќе мораат да го придобијат на своја страна ако сакаат да направат влада. Ова особено важи за ГЕРБ, кои никако не може да сметаат на поддршка од третата партија според освоените гласови, ДПС. Сидеров уште ноќта на изборите не пропушти максимално да ја изрекламира вака битната позиција што ја доби со изборниот резултат. Прв од лидерите на партиите кои влегоа во Парламентот дојде во Националниот дворец на културата (средиштето на изборните настани), па откако даде скоро едночасовно интервју за сопствената партиска телевизија, Алфа Атака, продолжи да парадира по мобилните студија на сите можни бугарски телевизии во Меѓународниот прес-центар.

П

Тој порача дека истото важи и за ГЕРБ: „Тие заслужуваат целосна изолација, во којашто се наоѓаат моментно, а тоа е одраз и на желбата на гласачите. Со лидери како Борисов и Цветанов тие не можат да излезат од оваа ситуција. Бугарските граѓани најпрвин со протести, а потоа и на избори покажаа дека ГЕРБ не е легитимен претставник на нивниот глас“. Местан сметка дека и покрај критиките за изборниот процес, нема причина за поништување на изборите: „Треба да го почекаме и извештајот на меѓународните набљудувачи, но поништување на изборите ќе биде апсолутно радикална мерка. Нема основа за таква акција, но тоа не значи дека немаме критики кон изборниот процес“.

Л

www.kapital.mk

]e Se lada?

roV ичКата партија атаКа

o, mo`e ra vlada Сидеров беше единствениот политичар кој го одби барањето на екипата на „Капитал“ за изјава. „Не давам изјава на новинари од Македонија. Прво ќе зборувам за бугарските медиуми“, ни одговори лидерот на Атака. Аналитичарите од Бугарија токму Атака ја споменуваат како дел од најлошото сценарио во коешто може да влезе Бугарија по изборите. Имено, доколку не успеат амбициите на ГЕРБ и на БСП да формираат стабилна влада, државата би се соочила со нова политичка криза и нови предвремени парламентарни избори. Со тоа политичките сили дефинитивно би го изгубиле легитимитетот и Сидеров со својата радикална, антисистемска, анти-ЕУ, ксенофобична политика би можел да освои најголема изборна подрршка, што би значело големо враќање на Бугарија наназад со погубни последици, особено во економијата на земјата.

Капитал број 707 17.05.2013

47

Влијанието врз Македонија

П

ред граничниот премин Деве Баир-Ѓуешево можете да забележите впечатлива патна сигнализација. На оваа точка лево ви е Софија на 110 км. На истата точка, ама кон десно е послан патот за Скопје, долг исто 110 км. Најблиската европска престолнина до Скопје, Софија, официјално се прикажува како силен поддржувач на македонските евроатлантски интеграции, македонската државност и пропагира силно подавање рака за разговори кон македонската власт. Но, дали реалноста навистина е таква? Бугарските европратеници во последниот период секогаш имаат повеќе амандмани на резолуциите кои во Парламентот во Брисел ги презентираат известувачите за Македонија, а лидерствата во Софија веќе сосема отворено велат дека поддршката за нас не може да биде безусловна. Се најавува ново вето на самитот на ЕУ во јуни, овојпат бугарско. „Македонија мора да научи да почитува правила“, порача Рајков во последниот јавен настап пред нивните избори. Бугарите велат дека се лути на политиката на провокација, којашто според нив, ја практикувала нашата земја, на различни нивоа. Преку поставување споменици на според нив, истакнати бугарски дејци, преку бегање од потпишување билатерален договор за соработка (се формираа дипломатски тимови за оваа намена од двете страни, но нивната работа како да е „заглавена“), од говор на омраза во медиумите, што според нив, го поттикнува токму официјално Скопје. Македонија пак, од друга страна, тврди дека ниеден чекор не е провокација и дека од соседите очекува наместо во историјата, да гледаме заеднички кон иднината. Што се однесува на изјавата на Рајков, премиерот Никола Груевски, на прашање на „Капитал“, одговори: „Не сакам да коментирам изјави на лидери од други држави“, додавајќи дека спомениците не ги цени за провокација. Конкретно, за овие избори интересен е фактот дека познатиот феномен на Македонци со бугарски пасош овој пат имаше улога во самото гласање. „Труд“ јави дека автобуси со Македонци со бугарско државјанство биле забележани од нивните екипи низ гласачките места во Пиринска Македонија. Како што пишува весникот, овие граѓани за прв пат гласале на бугарски избори и цитира нивни изјави во кои тие велат дека не знаат ништо за бугарската политика, со што се остава можност за сомнеж дека тие се употребени од одредена политичка сила. Сепак, официјално, ЦИК на Бугарија соопштува дека секој што е граѓанин на земјата има право на глас и никој не може да му го оспори. „Труд“ јавува за 17.000 Македонци со државјанство на Бугарија. Дали и како може да влијае ова во иднина на бугарската политичка сцена ако овие граѓани (речиси сите бипатриди) посакаат да одлучуваат за судбината на соседната држава ќе биде навистина интересно за анализа.

Капитал број 707 17.05.2013

48

www.kapital.mk

“КАПИТАЛ“ exclusive: ИзборИ во бугАрИјА 2013

Главниот извршен директор на најголемата бугарска банка, Уникредит Булбанк, Хампарцумјан, ексклузивно за „Капитал“ дава осврт на влијанието коешто ќе го имаат изборите и резултатите врз бугарската економија. Хампарцумјан, којшто е и претседател на бугарското Здружение на банкари и заменик-претседател на управниот совет на Конфедерацијата на работодавци и индустријалци, минатата година беше прогласен за менаџер на годината, а два пати добива награда за банкар на годината во европска конкуренција (Finance Central Europe 2005 и Banker 2007). Тој е поранешен министер за економија, но и извршен директор на Агенцијата за приватизација. За „Капитал“ вели дека клучот на проблемите за бугарскиот бизнис е фактот што државата с$ уште контролира дури 40% од стопанскиот обрт, па сите компании и менаџери се принудени да „играат“ со неа.

XX Каква ќе биде новата влада на Бугарија? Прашање за милион долари е каква ќе биде идната политичка конфигурација. Не знам каква ќе биде новата влада, но знам дека нам ни треба влада која ќе создаде услови луѓето со претприемачки дух да добијат можност за реализација на своите желби за водење бизнис. Само така ќе се отворат нови работни места.

XX Во колкава мера зависи бизнисот од политичките комбинации што може да ги изроди изборниот резултат? Во идеалниот свет одговорот би бил колку помалку, толку подобро. Но, за жал, во реалниот свет кај нас државата контролира 40% од вкупниот стопански обрт. Тоа значи дека сите играчи во стопанството немаат друга опција освен да се сообразат со овие 40% на главниот играч. Во овој контекст, секоја влада мора да мисли на создавање спокојна средина за претприемачите, зашто парите се многу плашливо животно - од најмал притисок или несигурност тие бегаат. Во Европската унија има слобода на движење на капиталот и на луѓето, што

Levon Hamparcumjan гЛАвен Изршен дИреКТор И ПреТседАТеЛ нА уПрАвнИоТ совеТ нА унИКредИТ буЛбАнК

parite se pla{ivo `ivotno – begaat i pri najmal pritisok! значи дека ако некаде претприемачот и капиталот не се чувствуваат добро, тие ќе бараат подобри услови на друго место.

XX Факт е дека предвремените избори ги предизвика економската криза во земјата. Има ли политиката решение за излез од кризата? Економската криза прерасна и во политичка. Му благодариме на Бога што не беше придружена и од финансиска криза. Кога велиме економска криза треба да напоменеме дека технички, Бугарија не е во криза, зашто ние имаме раст од 0,1%. Тоа може да го наречеме стагнација, но како и да е, светот од 2008 година наваму е различен и колку побрзо се адаптираме на овој свет во којшто живееме веќе петта-шеста година, толку поуспешни ќе бидеме.

XX Каков сигнал се испраќа со политичката ситуација во Бугарија до странските инвеститори? Засега нема опасност за странските инвестиции во Бугарија. Кратката политичка нестабилност нема многу да влијае, но подолгата секако. Денес борбата во светот е како да ги натераш

луѓето да го чуваат капиталот на одредено место и да го искористат и како да привлечеш инвестиции однадвор. Со оглед на тоа дека постојат земји во светот со поголеми предности од Бугарија, ние треба да бидеме три пати постабилни и поуспешни за да н$ забележат.

XX Како влијае на инвеститорите корупцијата, како еден од најголемите регионални проблеми? Корупцијата не е регионален балкански проблем, таа е светски проблем и неа ја има насекаде, но кај нас е проблем длабочината на проблемот, проникнувањето на корупцијата во животот на малиот човек кога тој треба да излезе на крај со некоја административна тешкотија, односно со рекетот на малиот чиновник. Тоа е навистина очајно и најштетно за економијата. Кога во големите економски проекти има некој корупциски елемент, тоа засега релативно малку луѓе, но кога секој чиновник вели: јас, и јас сакам да добијам нешто, тоа општеството повеќе не може да го издржи.

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

49

Toma Bikov БУгарија на граѓаните

Bugarskiot fa{izam e po terkot na musolini, ne na Hitler! Бугарија на граѓаните, партијата на поранешната министерка за евроинтеграции, Меглена Кунева, на овие избори не успеа да влезе во Парламентот. Дента по гласањето Кунева си поднесе оставка од лидерската позиција. „Капитал“ разговараше со Биков, дел од партиското раководство, кој е максимално строг во критиките за политичките состојби

XX Како го оценувате изборниот процес? Како доста тежок и непријатен. Имаше гласање под притисок. И тешки фалсификати. Ова не беа избори во една европска држава. Купувањето гласови беше јасно видливо. Ова беа избори организирани од една фашизоидна власт, која ќе направи с$ за да ја оддалечи Бугарија од Европа.

XX Како ќе се развива ситуацијата? Страшно е што не гледам политичка сила којашто може да предложи нешто подбро од тоа што се случуваше во изминатите

четири години, а се случуваше рушење на институциите, поткуп, корупција, уривање на демократијата по сите основи. Не знам дали со овие резулттаи воопшто ќе може да се формира влада и тоа гарантира нестабилност.

XX Можни ли се нови избори? Апсолутно. С$ е можно сега. Ова сега е како една природна стихија која не може да се контролира.

XX А вашата партија? Ние не купувавме гласови, не манипулиравме, не печатевме ливчиња. Во Бугарија е јасно дека добрите губат. Нашето мото беше „Да за нормалноста", но не успеавме да ги нормализираме нештата. Најмал проблем е што нашата партија не успева да влезе во Парламентот. Ние имаме многу посериозен проблем. Следува тежок период. Фашизоидни коалиции се на повидок.

XX ГЕРБ-Атака? Да. И кога велам фашизоидни, мислам на Мусолини, а не на Хитлер. Тоа е еден државен капитализам контролиран од неколку души коишто притискаат сите да ги стават во строј и сите мора да се потчинат на тој центар или да ги снема.

ОБУКА НА ТЕМА:  28 мај 2013 година, од 10:00-16:00 часот Хотел ''Стоун бриџ”, Скопје

ФИСКАЛНИ ДАВАЧКИ ВО РМ – ДАНОК НА ДОДАДЕНА ВРЕДНОСТ, ДАНОК ОД ДОБИВКА И ПЕРСОНАЛЕН ДАНОК ОД ДОХОД АГЕНДА:

1. Данок на додадена вредност (ДДВ)  Регистратица и дерегистрација за ДДВ (ДДВ-01)  Даночни периоди и даночна пријава (ДДВ-04)  Утврдување на даночен долг и утврдување на претходен данок  Евиденција и пријавување на претходен данок и даночен долг  Некои специфичности при оданочување на услугите  Даночни износи што се внесуваат во поле 14 од ДДВ пријавата  Даночен третман на прометот поврзан со станови и станбени згради

2. Персонален данок од доход (ПДД)

 Даночен обврзник, даночна основа и стапка  Утврдување на одделни видови на приходи  Утврдување, пресметка и наплата на ПДД (ПДД-ГИ и ПДД-ГДП)

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 23 мај 2013 година.

3. Данок од добивка

 Даночен обврзник, даночна основа и стапка  Задржување на данок на приход платен на странски правни лица  Поедноставен даночен режим за трговските друштва (ДБ-ВП)

4. Регистрација, користење и достава (E-даноци) 5. Прашања

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

За широк спектар на корисници (сметководители и други заинтересирани лица, трговски друштва, јавни претпријатија, трговци поединци и други деловни субјекти)

ПРЕДАВАЧ:

Ленче Папазовска

основач и управител на сметководственото биро “Книгоприма Консалтинг”.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

ЗДРАВЈЕ

24 ЛЕТО СОНЦЕ МАЈ 2013

ЗАШТИТА

КАПИТАЛ ВО СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ ЗДРАВЈЕ ВЕ ИНФОРМИРА СЕ ЗА ЛЕТО!  Сонцето е привлечно, но сончевиет

зраци се штетни и опасни ако не се заштитиме! Кои се основните правила за сончање кои мора да ги знаете и да ги примените за здрав престој на плажа?  Храна која се препорачува да се консумира во текот на летото, која ем ќе ве заштити од летните вируси ем ќе ви помогне да не дехидрирате на летните високи температури?

 Заштитата на очите

и косата секако е на листата на задолжителни активности!  Летување со дете! Каква дестинација да се одбере, што задолжително да се понесе, како детето да се заштити од сончеви опекорини и убоди од инсекти?

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

 Навреме

подгответе ја “летната аптека“! Кои се лекови и треба да содржи Вашиот несесер пред да тргнете на патување во лето?  Не заборавајте. Патничкото осигурување пред секое патување е задолжитечно. Што ново ни подготвија осигурителните компании годинава? ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА САЊА САВОВСКА

капитал број 707 17.05.2013

СерСер АлекС фергуСон 68 Профил: Профил: АлекС фергуСон

www.kapital.mk

Само вистинските шампиони излегуваат и покажуваат дека се вредни после пораз и од нас се очекува токму тоа. Мислам дека е важно да се работи и непрекинато да се работи. Некои луѓе можеби сакаат само да работат, но јас сакам непрекинато да работам. Нема место за критикување на тренинг. За играч и општо за секое човечко суштество нема ништо постимулативно од зборот ’добро сработено‘. Ова се двата најдобри збора некогаш измислени. Нема потреба да користиш суперлативи. Ако ја извадиш агресијата од играчот, тогаш тој не е самиот себеси. Како тренер мора да прифатиш дека постои некоја сила која извира од него како контрабаланс на сите големи работи што ги направил.

Golemiot vi svetskiot f

www.kapital.mk

itez vo fudbal

Капитал број 707 17.05.2013

69

гусон и Рајан Гигс Соработката меѓу Фергоди на на Гигс. трае уште од 13-тата

е на ви ширум светот дресовит Со 659 милиони фано ваните Манчестер Јунајтед се едни од најпрода

Капитал број 707 17.05.2013

70 Профил: Сер Алекс Фергусон

Манчестер Јунајтед и фудбалот вечно ќе се сеќаваат на него како на првиот вистински менаџер кој го направи фудбалот уникатен спој на перфекција и ефективност. Бизнисот, од друга страна, вечно ќе му должи на Сер Алекс Фергусон за тоа што ја отвори вратата за инвестирање во фудбалот - дотогаш неистражен и не многу профитабилен бизнис. На генерациите ќе им остане само да учат од големиот витез на светскиот фудбал пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Б

аерн Минхен, Барселона, Реал Мадрид се дел од малата група фудбалски клубови во светот кои без никаков приговор можат да се наречат „институции“. Тие се „институции“ за успех, „институции“ за правење профит, „институции“ за привлекување и маѓепсување на милиони и милиони фанови и фудбалски фанатици ширум светот. Манчестер Јунајтед секогаш се издвојуваше од оваа група од една едноставна причина сублимирана во вонсериските квалитети, способности и неворојатната желба за успех на нивниот најдолготраен менаџер, Сер А лекс Фергусон. Манчестер Јунајтед секогаш беше различен, бидејќи за разлика од

другите институции со нив автократно раководеше „институција во самата институција“. Со оглед дека Фергусон овој викенд ќе го води Манчестер Јунајтед за последен пат по цели 26 години, „Капитал“ ги анализира причините за успехот на неговата брилијантна и неповторлива кариера и импактот кој тој го направи врз најважната споредна работа во светот.

Како менаџментот влезе во фудбалот?

Во 1986 година кога тогашниот тренер на Абердин и селектор на националниот Шкотски тим, Алекс Фергусон, е избран да го наследи големиот Рон Аткинсон на клупата на Манчестер Јунајтед фудбалот изгледаше многу поинаку. Дури и во Англиската Прва Дивизија во која се натпреваруваше Манчестер Јунајтед постоеше јасна дистинкција меѓу поимот менаџер и тренер. Оние кои условно речено седеа во фудбалските ровови до терените немаа никаков допир до финансиите и мака мачеа да им објаснат на „дебелите господа“ од бордот на директори колку средства им се неопходни во моментот и што е најважно од фудбалска точка. Конкретно Манчестер Јунајтед се наоѓа во голема криза на фудбалски неуспеси, бидејќи нивната последна титула датира уште од ерата на легендарниот Мат Базби во 1967-та година. Фергусон уште на самиот почеток согледува дека за заспаниот џин и поранешен европски првак да го врати на старите патеки потребно ќе му е некое многу поголемо знаење од чисто фудбалското на неговите конкуренти. Тој со секоја наредна сезона презема с$ поголеми надлежности во Манчестер Јунајтед за само после неколку години да стане првиот вистински тренер и менаџер во светот на фудбалот. Малкумина знаат дека на Фергусон му се потребни дури шест сезони за да ја освои својата прва титула со Манчестер Јунајтед. Да е тоа случај со друг клуб и друг менаџер веројатно тој не би ја преживеал ниту втората сезона, но неверојатното чувство за правење бизнис и добро менаџирање со средствата и со фудбалерите како ресурс на клубот го зацврстуваат Фергусон на позицијата и тој ја добива целосната

www.kapital.mk

доверба од Бордот на директори на Манчестер Јунајтед. Останатото е историја, Алекс Фергусон почнува да купува евтино и да продава скапо. Ова за брзо Манчестер Јунајтед ќе го направи еден од најбогатите фудбалски клубови во светот со богатсво кое за последната 2012 година се проценува на 2 милијарди и 440 милиони евра. Покрај добрите трансфери Фергусон брзо согледува дека и посетеноста на вториот по големина стадион во Англија, Олд Трафорд, може да му донесе екстрапрофити на клубот. Тој Олд Трафорд го наследува веднаш по ставањето на седиштата за секој гледач, што го намалува капацитетот на стадионот на 44.000 гледачи. Сер Алекс уште на самиот почеток е поборник на фактот дека на Јунајтед му треба многу поголем и посовремен стадион. Така што со неколку проширувања тој денеска може да собере повеќе од 75.000 посетители на еден натревар, бројка која најчесто е исполнета до последното место со оглед на фактот дека со просечна посетеност од 75.304 гледачи, Олд Трафорд неколку години по ред е прв или меѓу првите три најисполнети стадиони во Европа и во светот. Сличен беше неговиот ангажман и во продавањето дресови и реквизити на Манчестер Јунајтед, кој и во таа област е рекордер во светот.

Цврстата рака на „големиот шеф“

Легендарен ќе остане моментот кога Дејвид Бекам влезе на натреварот со Реал Мадрид дури во второто полувреме со конци на артеријата. Фергусон после нивниот последен заеднички натпревар по кавга во соблекувалната го имаше погодено со копачка и му го имаше раскрвавено лицето. Иако Дејвид Бекам во желбата да му докаже на Фергусон дека греши во истото второ полувреме постигна два гола, тоа му беа последните моменти кои ги одигра на Олд Трафорд. Слични приказни кружат и за Вејн Руни, Рој Кин, Јап Стам и сите останати немирни момци на Манчестер Јунајтед. Начинот на кој Фергусон успева да ги скрши и најцврстите и да ги скроти и најдивите исто така ќе остане легендарен. Сепак, неговата одлучност не е пре-

Што му остава Фергусон во наследство на Дејвид Мојс?

Д

олгогодишниот менаџер на Евертон, Дејвид Мојс, ќе ја има истовремено најслатката и најнеблагодарната работа на светот. Тој ќе може слатко да се насладува од сето тоа што го остава во наследство Алекс Фергусон, но и мора да се натправарува и да биде споредуван со најдобриот во историјата. Сепак, тоа што му го остава Фергусон како капитал за многумина е доволно за Мојс лесно да може да ги оствари очекувањата на неговите нови работодавци. Покрај тоа што ќе раководи со вториот најбогат клуб во светот со богатство поголемо од 2,5 милијарди евра, тој добива во владење и состав вреден 340 милиони евра со просечна старост од 27,2 години. Фергусон исто така му го остава и најголемиот клупски и најпосетениот целосно реновиран стадион во Европа, Олд Трафорд, со капацитет од 75.000 посетители. Сепак, најинтересно е што крие Фергусон во академијата за млади играчи, а последната нејзина аквизиција младиот центархалф Фил Џонс можеби е најдобра најава со оглед на фактот дека само на 21 година вреди 17 милиони евра

или колку што вредеше самиот Кристијано Роналдо на негови години. Самиот Фергусон при најавата на неговото повлекување изјави: „Најважно за мене беше да ја оставам организацијата во најдобра можна форма и мислам дека успеав да го направам тоа. Убеден сум дека мојот наследник ќе ја преземе екипата во одлична кондиција.“ Според податоците на светски познатата компанија за глобални истражувања Кантар, Манчестер Јунајтед има околу 659 милиони фанови ширум светот кои најголем дел од натпреварите ги следат преку телевизија или преку Интернет и купуваат нивни реквизити.

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

71

Рајан Гигс

Мишел Платини

Сеп Блатер

Тоа е клучот на неговиот успех, начинот на кој еволуира и успева да остане во чекор со младите играчи кои се развиваат во нашиот клуб. Тој е едноставно голем работник и морам да кажам дека сум многу среќен што играв за него толку долго.

Неговото CV е уникатно во професија каде што резултатите се бројат и каде што нормално се гледа за краткорочни, а не за долгорочни решенија.

Неговите достигнувања несомнено го прават како еден од најголемите во играта.

легенда на Манчестер Јунајтед

Топ бизнис-потези на кои и Бил Гејтс би им позавидел Дејвид Бекам:

купен за 0 евра, продаден за 41 милион евра на Реал Мадрид

Кристијано Роналдо:

купен за 15 милиони евра од Спортинг Лисабон, продаден за 94 милиони евра на Реал Мадрид

Руд Ван Нистелрој:

купен за 22,42 милиони евра од ПСВ Ајндховен, продаден за 28 милиони евра на Реал Мадрид познатлива само во тренирањето и мотивирањето на играчите, туку и во одлуките кои се исплатливи за клубот. Кога беше донесена одлуката Кристијано Роналдо да се продаде на Реал Мадрид, како најдобар играч во Премиер лигата и во Европа на само 24 години многумина на Сер Алекс му припишуваа катастрофа и го обвинуваа за тотално погрешна одлука. Но, покрај тоа што Фергусон од овој најголем трансфер во фудбалската историја инкасираше 93,9 милиони евра, без Роналдо успеа да стигне до финалето на Лигата на европските шампиони и да освои две титули во домашното првенство. Колку за илустрација, Кристијано Роналдо кој беше продаден за речиси 94 милиони, од Спортинг Лисабон само шест години претходно беше донесен за 15 милиони евра. Слична беше одлуката која Фергусон ја донесе за продажба на златната копачка на Европа, Руд Ван Нистелрој, исто така на Реал Мадрид. Холандската машина за голови, како што често беше нарекуван центарфорот на Манчестер Јунајтед беше донесен на Олд Трафорд за 22,42 милиони евра. Откако неговите 150 голови на клубот му донесоа три титули во домашното првенство и една во Лигата на шампионите тој беше продаден на Реал Мадрид за 28 милиони евра. Подобра зделка еден менаџер не може ни да сонува. Сепак, Фергусон најчиста заработка оствари од Дејвид Бекам кој потекнува од школата на Манчестер Јунајтед и за првиот тим играше уште од 17 години. Иако Фергусон не плати ниту едно евро за неговото ангажирање од неговата преселба на Сантиаго Бернабеу тој инкасираше 41 милион евра. Одлучноста на Сер Алекс се покажа и во фудбалско финансиската исплатливост на ангажирањето на постари или т.н. истрошени играчи. Најочигледни примери за тоа се Ерик Кантона и Едвин Ван Дер Сар.

претседател на УЕФА

Првиот беше ангаржиран од Лидс Јунајтед на 24 години како тотално безнадежен случај кој не знае да го контролира својот темперамент и е пред предвремо пензионирање. Сепак, за само неколку години на Олд Трафорд успеа да стане еден од најдобрите играчи во историјата на клубот и откако ќе му донесе неколку титули на клубот во домашното првенство да се пензионира на 29 години. Вториот после блескавата кариера на млади години во Ајакс и во Јувентус беше оставен како заборавен стар голман во Фулам. Фергусон го ангажира со 34 години како последна потребна алка за внесување стабилност во тимот кој во наредните три години ќе освои три домашни титули и една во Лигата на шампионите.

“Децата на Манчестер Јунајтед“ - тајната на успехот на Сер Алекс

„Бебињата“ е израз со кој биле нарекувани играчите на Манчестер Јунајтед уште од ерата на Сер Мат Базби. Фергусон претпочита еден нов израз „деца на Манчестер Јунајтед“, односно играчи произведени во школата на Јунајтед, како една од најдобрите во светот, или играчи кои уште пред нивното полнолетство биле купени и донесени да играат за еден од најпопуларните клубови во светот. А такви ги има еден куп. Рајан Гигс, Рој Кин, Дејвид Бекам, Пол Сколс, Оле Гунар Солскер, Гери Невил, Фил Џонс, Кристијано Роналдо, Вејн Руни и многу други ѕвезди на англискиот и на светскиот фудбал. Токму оваа недогледна листа на млади таленти кои тој лично успеал да ги израсне во најголеми светски ѕвезди се смета за камен-темелник на с$ што има остварено Јунајтед низ годините наназад. Додека него ви от ко нк у р ент Арсен Венгер плаќаше десетици милиони евра за да го донесе Маркс Овермарс на левата крилна позиција, Алекс Фергусон од школата на Јунајтед го извади Рајан Гигс. Додека Реал Мадрид мораше да го направи најголемиот трансфер во тогашната историја вреден 43,66 милиони евра, Фергусон бесплатно го имаше Дејвид Бекам,

претседател на ФИФА

а парите кои му остануваа можеше да ги вложува во нови таленти. Изразот „деца на Јунајтед“ не е само случаен. Многумина претставници на таа школа самите зборуваат за тоа како Сер Алекс татковски го следел целиот нивни развој, од тинејџерските денови до нивните 40-ти години. Рајан Гигс, рекордер по бројот на настапи во Манчестер Јунајтед и човек кој соработува со Фергусон повеќе од 20 години за него ќе каже: „С$ доаѓа од менаџерот, припремата на играчите, припремата на персоналот на клубот. Тој е неверојатен менаџер и невоеројатна личност кој заслужува с$ што добива“, вели Гигс. И тој потврдува дека клучот на менаџерскиот успех на Сер Алекс е одличната работа со младите играчи. „Тоа е клучот на неговиот успех, начинот на кој еволуира и успева да остане во чекор со младите играчи кои се развиваат во нашиот клуб. Тој е едноставно голем работник и морам да кажам дека сум многу среќен што играв за него толку долго“, вели тој. Фергусон во негов стил за неговиот најдобар играч само ќе каже: „Се сеќавам кога прв пат го здолгедав Рајан Гигс. Имаше само 13 години и лебдеше над теренот како Кокер шпаниел кој брка парче харија по тревата“, вели Фергусон.

капитал број 707 17.05.2013

72

на руЧек со...

АндрејА Арсовски медицински директор на ремедика

Bev roker vo du[a

www.kapital.mk

www.kapital.mk

капитал број 707 17.05.2013

на руЧек со...

73

Познатиот торакален хирург и медицински директор на приватната болница ремедика ни откри дека е голем вљубеник во музиката и литературата, несуден новинар и професор по македонски јазик, а во младоста ретко пропуштал големи рокнастани во бивша сФрј, но и во европа

наше то менИ од менито на арабеска, овојпат одбравме данска салата, октопод на жар и вино „мускат отонел“ од стоби

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Н

ие, обичните „смртници“, неретко ги гледаме лекарите - особено оние чијашто специјалност има најблиска поврзаност со спасувањето животи, животи, хирурзите, на пример – како Господ, што се вели. Загрижени за

сопственото здравје или здравјето на најблиските, сета надеж ја полагаме во нивната способност и искуство, но понекогаш, за жал, и тоа не е доволно за исходот да има среќен крај. Но, како што вели познатиот торакален хирург, проф. д-р Андреја Арсовски, она што им дава сила на овие професионалци се успешните приказни, спасените животи, излекуваните болести... „Иако ова е една од најтешките и најстресни професии, неверојатна е енергијата што ја црпите од среќните краеви на нечија одисеја со болеста. Нема ништо поубаво од тоа кога ќе сретнете поранешен пациент на улица

чиишто очи се полни благодарност за тоа што сте му помогнале. Неуспесите секако дека многу болат, често си ги носите тие трагични приказни со себе дома. Но, сепак, сила мора да се собере, животот тече понатаму, доаѓаат нови пациенти на кои треба да им се помогне и ние не смееме да бидеме истрошени за нив“, вели д-р Арсовски, којшто на договорениот ручек во Арабеска „долета“ токму од една интервенција во Ремедика, приватната болница каде што е медицински директор. Во врска, пак, со „играњето Господ“, д-р Арсовски вели дека тоа е опасна работа.

капитал број 707 17.05.2013

74

www.kapital.mk

на руЧек со...

литературата, како помлад имав љубов кон новинарството и ските науки, татко ми навиваше да учам нешто од инженер а јас станав лекар

„Јас на младите колеги секогаш им велам дека хируршкиот нож може да е орудие, но и оружје. Лично сум противник на таа флоскула, дека пациентите во својот хирург гледаат Господ, иако често, соочени со маката, тие така и чувствуваат. Хирургот, и воопшто лекарот, е само личност која преку својата работа, им помага на луѓето да се справат со одредени болести. Ако хирургот го обземе чувство дека е натчовек, дека владее со пациентот, а не само со ситуацијата, тоа може да биде погубно“, смета Арсовски. Тој додава дека и лекарите се живи луѓе, и тие може да имаат нервози поврзани со приватниот живот и сл. Меѓутоа, нивната зрелост се гледа преку тоа колку во својот професионализам може да ги потиснат личните проблеми и фрустрации и да бидат не само лекари, туку и пријатели на своите пациенти. „Сепак, не смеете и премногу да се ’фамилијаризирате‘ со пациентот и неговиот проблем, затоа што тогаш ќе почнете да размислувате субјективно и да донесете лоша медицинска одлука. Токму пронаоѓањето на таа тенка црвена линија меѓу блискоста и професионалноста е една од најтешките работи во оваа професија“.

Случајно во медицината

Хирургот не смее да „си игр а Гос

под“

уживам во добра музика, добра храна, добра книга... Зависи за што сум расположен во моментот

А, д-р Арсовски за себе вели дека е вљубен во својата професија. Во своето потесно семејство тој е првиот лекар – родителите и постарата сестра ги одбрале инженерските струки. Вели дека од мал имал голема слабост кон литературата и посакувал да стане новинар или професор по македонски јазик, но татко му го разубедил, навивајќи Андреја да одбере некоја техничка област. Па, така решил да оди на Електротехнички факултет, по стапките на сестра си. „Но, кога протарашкав меѓу нејзините студиски книги, чинам дека беше еден учебник по електромагнетика, се уплашив и се предомислив, хаха. Па, на летниот одмор по матурата, бевме во Франција со еден мој близок другар уште од детството, по неговиот предлог, падна одлука заедно да одиме на медицина. И така и

сторивме, од есента бевме горди носители на индекс од Медицинскиот факултет. Кога веќе решив дека тоа ќе биде мојот животен позив, се посветив сериозно на студиите, но и на тоа да ја засакам медицината. Затоа што ако со нешто се дружите цел живот, мора и да го сакате. Во текот на студиите не планирав да бидам хирург, туку се гледав себеси во имунологијата, а и психијатријата ме привлекуваше. Не бев тип за мануелна работа. Но, по дипломирањето не беше лесно да се најде работа, и конечно, по три години, се отвори место на хирургија. Си реков, хирургија ќе биде. И така почнав да учам и да ја засакувам и хирургијата. Тоа не е љубов на прв поглед, таа се развиваше и продлабочуваше низ годините. Учев од тогашните ментори, професорите Чапаревски и Чоланчевски и останатите од тимот, а голема заслуга за моето профилирање како торакален хирург имаат и професорот Енгелман од Берлин, како и проф. Клепетко од Виена, каде што исто така имам многу време поминато на обука и усовршување, за што сум им особено благодарен“, вели д-р Арсовски.

Најдобро се чувствувам „во зелено“ Иако во Ремедика има и

www.kapital.mk

капитал број 707 17.05.2013

на руЧек со...

75

менаџерска функција, д-р Арсовски вели дека најдобро се чувствува во операционата сала. „Најкомотен сум кога сум облечен Д-р Андреја Арсовски е скопско, центарско дете, кога во зелено, тука сум на своја се родил семејството живеело во една од кулите во територија, не случајно целиот ГТЦ, а потоа се преселиле во Градски ѕид. Основно живот го посветив на медицината образование учел во „Браќа Рибар“, (сега „Димитар и на хирургијата. Од друга страна, Миладинов“, н.з), за коешто вели дека било најдоброто раководењето со медицински училиште во Македонија, па потоа во гимназија „Јосип колектив е нешто поинакво. Тука не Броз Тито“. се среќавате со временски цајтнот андреја Го интересирала астрономијата, одел и на натпревари како при хируршките интервенции, арсовски во и бил шампион на Македонија, а голем успех имал и на но работите со една сложена своите младешки ниво на тогашна Југославија. организација, каде што исто така години, во „За овдешни пригоди бевме ситуирано семејство, па треба да се носат суптилни одлуки. рокерска моите можеа да ги ’спонзорираат‘ моите патувања низ СФРЈ и во Ремедика е еден инзвонреден фаза Европа. Со ранецот на грб, малку со воз, малку со автостоп, го колектив, збир од прекрасни ’шпартавме‘ континентот вдолж и попреку. Можеби немавме стандард професионалци и луѓе, со коишто за да отседнуваме во хотели или да јадеме добар ручек, но затоа пак за секој би посакал да раководи. Се посета на Лувр или музејот на Ван Гог, мораше да се чуваат пари. Имав прекрасни разбира, тоа се и индивидуалци, родители, кои ми всадија љубов кон убавата книга, музиката, уметноста воопшто. секој со својот карактер, и во целата Ден-денес слушам многу музика, и многу различна – од класика, преку џез, па таа организација некогаш мора да се дури и турбо фолк, ако сум така расположен, хаха. Како мал ме натераа и да одам пресече, некој да биде помалку, некој во Музичко, бев талентиран, но во тие денови повеќе ме интересираше кошарка и повеќе задоволен од одлуката, имајќи фудбал отколку виолината, па сега ми е криво што ја раскинавме таа љубов. А, пеев предвид дека сите сакаат да сторат и на првото Златно славејче во 1971 година“, вели Арсовски. најдобро“, ја објаснува својата работа Д-р Арсовски вели дека пораснал со рок-музика, одел на многу концерти на познати д-р Арсовски. светски бендови коишто во доцните 70-ти и раните 80-ти гостувале во Белград, Секако, не заборава да го спомене Загреб или Љубљана, а неретко одел и надвор од државата. и менаџерското искуство пред „Особено обожавам реге и Боб Марли. Мислам дека сум еден од првите што во Ремедика, кога две години беше Скопје почнаа интензивно да го слушаат Боб Марли, а неговата музика ја открив на директор на Државниот клинички Крит, на една плажа која претставуваше соевидна хипи комуна. Во тоа време бев центар во Скопје, период за кој вели потполно влезен во таков филм, со долга коса и брада“, се сеќава д-р Арсовски на дека е можеби најтежок во неговата своите младешки години. професионална кариера. „Се работеше за огромен колектив, огромен број Иако имам луѓе и институции, а од и менаџерска друга страна беспарица, функција, најдобро постојани долгови и се чувствувам во проблеми. Среќна околност операционата беше што имав добар сала, вели тим соработници и сите др.арсовски предизвици пробувавме да ги решиме колку што знаевме и умеевме подобро. Тие две години ми останаа и во многу непријатно, но и во многу убаво сеќавање истовремено.“ Неговите деца, вели, не го наследуваат во медицинската струка, затоа што двете ќерки близначки имаат одбрано сосема други професии. „Едната студира американистика во Германија и потоа ќе продолжи на новинарство, а другата е на студии по еколошко инженерство. Имам и мало синче, од година и три месеци, е за него с$ уште е рано да знаеме што ќе го влече, кој знае, можеби тој ќе сака да биде лекар, како мене.“

Меѓу првите во градов почнав да слушам реге

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

Капитал број 707 17.05.2013

78

www.kapital.mk

технологии и бизнис

Outlook.com

Pove}e od samo {m

С

ервисите за електронски пораки или популарни имејлови не се ниту ново, ниту пак, нешто страшно важно се случува на тоа поле. Постојат неколку главни играчи и тие само додаваат по некоја нова опција, го зголемуваат просторот или ги интегрираат сервисите во некој друг сервис, трудејќи се да ги задржат корисниците „под еден покрив“. Овие сервиси се појавија уште со самото популаризирање на Интернетот и беа најчестата причина поради која луѓето воопшто се конектираа на Интернет. Немаше толку многу забава, учење и вести како што има сега, а и пристапот не беше толку лесен и евтин Еден од тие големи играчи коишто учествуваа и учествуваат во дефинирањето и унапредувањето на начините на комуницирање преку електронски пораки нормално, беше Мајкрософт. Со својот Hotmail воспостави стандарди кои подоцна другите ги следеа и иако едно време се чинеше дека го изгуби чекорот со конкуренцијата, сепак, покажа зошто компанијата постои толку долго и дека знае да се врати на голема врата. Кога компаниите конкуренти го објавија она што имаа да го објават, ги воведоа сите опции што ги планираа и малку се повлекоа настрана, на сцена настапи

Мајкрософт и нивниот „повторно измислен“ веб сервис за е-пораки со назив Outlook.com. И на прв поглед името малку ги збуни корисниците. Можеби поради мегапопуларната програма Outlook, која ја запознавме како апликација за менаџирање со пораки, а Мајкрософт реши дека доволно е позната, па по неа го именуваше и целиот сервис. Но, како и да е, набрзо се виде дека не е само шминка или графички изменет интерфејс, иако во презентацијата ќе почнеме токму од овој аспект.

Outlook.com изгледа модерно и убаво, во склад со новите насоки за изглед и дизајн кои Мајкрософт ги дефинираше со Windows 8 и новите Office програми. Минималистички изглед со големи и јасно дефинирани секции којшто истовремено нуди голем број опции внимателно распоредени по главните менија, како и брзина на која може да & завидат многу веб базирани решенија. На врвот од работната површина се наоѓа лента со основните информации за тоа кој е логиран во моментот, како и иконата зад којашто се кријат нагодувањата. Тука е и опцијата за chat-ување, а листата со пријатели може да ја дополните од Facebook, што кажува многу за тоа колку овој клиент е длабоко исповрзан со најпознатата социјална

мрежа во сметот. Од десно пак, се распоредени основните фолдери (кои може да ги надополнувате со свои), како и неколку филтри за брзо прегледување на страницата. Централниот дел е наменет за прелистување на пораките, а откако ќе се кликне некоја од нив, нејзината содржина повторно се прикажува тука. Сега горната лента која на почетокот ја содржи само опцијата New или можноста за почнување нова порака се изменува и се дополнува со низа функции, сите поврзани со отворената порака. Препраќање, бришење, одговарање, архивирање или категоризирање на истата се само дел од достапните опции. И креирањето нова порака е максимално поедноставен процес, додека начинот е малку изменет доколку се спореди со останатите веб-сервиси од оваа намена. Од десна страна се редат оние на коишто сакате да им стигне пораката, а доволно е да напишете само едно една буква и веќе почнуваат да се нудат имињата и адресите на вашите контакти. Така, по внесеното прво име скоро сигурно пред вас ќе биде и контактот сосе имејл-адресата, која само ќе ја кликнете и веќе е додадена таму. Покрај основната апликација за менаџирање со електронски пораки, во Outlook.com се скриени и уште

www.kapital.mk

Капитал број 707 17.05.2013

технологии и бизнис

minka неколку сервиси коишто можете да ги погледнете доколку ја кликнете дискретната стрелка веднаш до логото на сервисот, сместена горе во десниот агол. Засега, таму се сместени: People, Calendar и SkyDrive.

People е вашиот онлајн-именик, каде што автоматски се додаваат контактите од лицата со коишто сте комуницирале, а покрај тоа, и самите може да додадете нови, да импортирате од други сервиси и социјални мрежи или да ги менаџирате ситите според потребите. Calendar со самото име кажува за својата функција, а гратис е опцијата за прикажување временска прогноза во следните неколку дена. Интересна е последната опција – добропознатиот сервис за работа со големи документи во облак – SkyDrive. За овој сервис сме пишувале и порано, а ви дава свој простор бесплатно на кој можете сигурно и безбедно да складирате и поголеми документи. Она што не сте го знаеле и е релативно нова функција е тоа дека сега преку Outlook.com можете да испратите и до 300 мегабајти голем документ кој претходно сте го складирале во SkyDrive. Примателот ќе добие линк до снимениот документ и ќе може да го преземе само него, без опасност од нарушување на сигурноста и приватноста на другите документи снимани таму. Оваа вест беше објавена во последните недели, како дополнување, заедно со информацијата дека по неколку месеци конечно заврши успешно миграцијата на сите кориснички сметки од старите сервиси на Мајкрософт кон новиот Outlook. com. Сега корисниците коишто имале имејл на Hotmail можат да продолжат да го користат истиот, со тоа што самата страница Hotmail.com сега води кон новата Outlook.com. За оние пак, коишто досега немаа своја имејл корисничка сметка од Мајкрософт сега е вистинското време да регистрираат нова на Outlook.com и да видат дека има алтернатива и дека модерното и убавото во овој случај значи и квалитетно.

79

Капитал број 707 17.05.2013

80

светот на виното

винарница ДуДин, неготино

Semejno naSledStvo So moderna nadgradba во нов објект изведен во црвена опека се содржани сите фази на создавањето, созревањето и дегустацијата на виното во Дудин пишува:

александар Шољаковски

В

о некои сфери минатото е назаобиколно. Така е и со винарницата Дудин, една од водечките кои ги преиспишува новите страници на новиот пристап кон винарството и винската култура, воопшто. Сопственикот е Глигор Дудин, наследник на еден друг со исто име од некое дамнешно минато. Се продожува традицијата на дедото Глигор, носител на ова познато име во Неготинско и во Тиквешијата. Сеќавањата одат некаде од пред Првата светска војна (1912-1913 година), кога трговецот Глигор Дудин ја направил својата прва визба и на пет хектари започнал да одгледува грозје и да прави вино. Всушност, ова се едни од најстарите обиди на овие простори за позначајно производство, за излегување на пазар. Сеќавањето несомнено, било мошне силно, зашто скоро еден век подоцна актуелниот Глигор Дудин започнува свој вински бизнис, но на еден поинаков начин. Денешната винарница на Дудин се наоѓа на некој километар од Неготино кај селото Криволак. Винарницата Дудин е една од најсовремените од новиот бран на винарството. Во нов објект изведен во црвена опека се содржани сите фази на создавањето, созревањето и дегустацијата на виното. Проектирана за производство на респектабилни 500.000 литри, Дудин се обидува да достигне пред с$, висок квалитет, посебност и препознатливост на своите вина. Нашето скромно мислење вели дека во тоа и успева. Зашто ако за неполна деценија успеете да се кренете до врвовите на македонското винарство, тогаш тоа е успех, зашто времето

Не сум сретнал досега некој да пробал од вината на Дудин и останал рамнодушен или да не ги запаметил. Тајната пред с$, е во извонредно мунициозното производство на чисти и благородни сорти грозје потребно за еден ваков потфат во винарството е многу, многу подолго. Дудин произведува повеќе видови вино. Тука се седумте редовни чисти сорти „ризлинг”, „совињон блан”, „шардоне”, „мерло”, „каберне совињон”, розе од „каберне совињон” и најновата „темјаника”, „ања”. За „ања“, Филип Рикер, до неодамна американски амбасадор во Скопје, ќе забележи: „Виното потсетува на убавината на Ања, девојка во игра со златна коса, драга пријателка...”. Бисерот на производството се трите барик-вина под заедничко име „акрато“

глигор ДуДин spiritus movens на винарницата

од „каберне совињон”, „мерло” и „шардоне”, кои претставуваат едно од најсофистицираните достигнувања во македонското винарство во последните години. Од едноставна причина што се сосема дефинирани, изработени со сите познавања во елаборацијата, третманот, лежењето и одлежувањето, барик-вината „акрато” имаат карактер, препознатлив и посакуван. Ова се вина кои ќе ги паметите и ќе сакате повторно да се сретнувате со нив. Ако Глигор Дудин како газда е spiritus movens на винарницата, тогаш Нана Георгиева е срцето. Нана е енологот,

Капитал број 707 17.05.2013

светот на виното

81

најдобрите вина од МаКедонија

винско доживување

(Grand Cuvee, reserve, Винарница Попов, с. Сопот, Тиквешки вински регион. Берба 2007 година, 13% алкохол, цена денари) акедонското винарство до пред кратко време не можеше да се пофали со успешни купажи или асамблажи, со мешање на сортите. Оваа вештина почна да навлегува во последните неколку години. Еден од пионерите на оваа уметност беше Винарницата Попов, опстојна куќа на виното која следи, експериментира, иновира и изнесува на пазарот вина кои не само што заслужуваат респект, туку се и парадигма за тоа како треба да се поставува во однос на пазарните предизвици. Оваа асамблажа од бербата 2007 година е една од ретките кои навистина си го заслужуваат името. Вештина е да се собере нешто различно и да се направи хармонична состојка која ги обединува сите елементи на три извонредни сорти. Притоа, секоја од нив да го даде најдоброто од себеси, но не наметнувајќи се со своите карактеристики. Тука ќе ја почувствувате силата на „вранец”, благородноста на „каберне” и елеганцијата на „мерло”. Ова вино го пробавме сега пред пишувањето на овој приказ, затоа што дури сега се подготвува да се изнесе на виделина на денот, по шест години подготовка. Досега неговото зреење беше оставено на свежината и на темнината на подрумот сега, со изнесувањето на пазар ќе се испробува на друг терен. Се работи за нов квалитет кој го надминува својот претходник од 2006 година, кој исто така беше исклучителен. Според Петар Манчев, енолог во Попов, виното е добиено од лозовите насади на винарницата кои веќе долги години се подигаат. „Вранец” е од месноста Смолник, „каберне” од лозјата коишто имаат изразита каменита почва, а „мерло” е од месноста Вршник (името кажува с$ за посебната изложеност на сонце). Ферментацијата на виното е класична, со продолжен контакт со кожинките. И барикирањето се одвива на посебен начин. Дел од виното е созревано во буриња од македонски даб, дел во француски и дел во славонски. Во просек, одлежувањето трае околу 18 месеци. По излегувањето од буре, виното три месеци е во танк со цел да се стабилизира. И ова вино го добивате нефилтрирано, а сепак, бистро, што би се рекло, не му е одземено ништо од оригиналните состојки и ароми. Филтрирањето намерно е избегнато и е непотребно, затоа што по толку време отстојување виното е етаблирано и со филтрирањето може само да му се одземе од автентичноста и квалитетот. Виното има боја и ароми на зрело овошје, на сливи и грозје, зачини и една фина нијанса на тутун, кои ве освојуваат на прва. Потоа следува густативното доживување, со меки уедначени танини, хармонија на компонентите и долготраен завршеток. Ова вино ќе го паметите подолго. Се врежува во вашата винска меморија и ве тера да споредувате кога пиете некое друго слично вино од таа (висока) класа. Ова „гран куве“ може да го комбинирате со многу видови храна, со месо, со печен зеленчук, со тави месо, со турлитава... Избегнувајте да го консумирате со многу зачинета храна, зашто е штета да го покриете ова благородно вино. „Гран куве“ на Попов е во полна сила, веројатно такво ќе остане и наредните десетина години. Бидете итри, ставете некое шише настрана, ќе бидете во добивка.

М

дојдена во Дудин од Бугарија. Тука е уште од отворањето на производството. Затоа, нејзе & се припишува добар дел од заслугите за подемот на квалитетот на оваа винарница. „Мојата идеја-водилка е во работата да го внесам сето мое знење и љубов за виното. Моето и на другите, а за радост и уживање на клиентите. Јас се трудам да ги следам сите сознанија на енолошката наука и тука да ги применам. Имам дваесет години стаж во винарството и за мене секоја берба е нов предизвик, затоа што сите берби се разликуваат. Секоја година има нешто ново, откривате нешто поинакво, подбро и мора да барате решенија“, вели Нана Георгиева. Нејзините заложби се видливи, зашто вината на Дудин високо котираат, добиваат награди и се сакаат. Досега не сум сретнал некого кој пробал вина на Дудин, а останал индиферентен. „Македонија“, вели Георгиева, „за мене беше откритие и стана предизвик. Зашто за енологот новото поднебје, новиот

тероар, посебноста на сортите е волшебно. До овој ангажман работев со тим, овде сум сама, а тоа е повеќе од предизвик“. Нана Георгиева е горда е на „белиот совињон”, на „шардонето”, кое достигна перфекција со барикот. Го истакнува како дострел „мерло” одлежано во барик, но продолжува со истакнување на особеностите на другите и вели дека за енологот споредбата на сопствените креации е нешто како споредба со убавините на жените. Едната ќе има нешто убаво, другата нешто друго и затоа всушност, се неспоредливи. За винарството е најважно да се потпирате на некоја традиција, умеење, како потпора пред с$, како темел, потоа да имате прописна винарница со сите технички и технолошки можности, стручњаци кои ќе внесат не само знаење, туку ќе се внесат и себеси. Се разбира, и добро грозје, зашто во природата се создаваат чудата, а човекот само ги проследува понатаму.

82

Капитал број 707 17.05.2013

www.kapital.mk

светот на виното ВИНО И ХРАНА

Јагоди и вино

Ј

винсКи Финеси

агодите пристигнуваат, што да се пие со нив? Една сцена од филмот „Убава девојка“ со Ричард Гир и Џулија Робертс во која пијат шампањско и јадат јагоди заинтригирала веројатно многумина да се запрашаат дали јагодите одат со вино, и ако одат, што да се пие со овие пролетни плодови толку привлечни по боја, мирис и виното е вкус. минерално! Поради киселоста тие се веројатно сте ја чуле деликатни во компонирањето оваа оценка. тоа е со храната. Но, не заборавајте зборот кој се користи, дека јагодите се јадат и во но, сепак никогаш не колачи и во овошни торти, бил точно дефиниран. овошни салати, сладоледи и и тоа е основниот разни кремови. По правило проблем што вина како партнер на јагодите се создава всушност „мускатите“ или кај нас контроверзи „темјаниката“, поради ароматското богатство на јагодите и на темјаниката тие одлично се сложуваат. „Темјаника спешл селекшн“ од Тиквеш би била одлична. Одлично би било и некое послатко вино како „Т’га за југ“, на пример. Но, не се ограничувајте зашто има многу вина кои можат да бидат добар партнер со јагодите. Новите вина од Тиквеш во гамата „спешл селекшн“ како „Гренаш блан“, „Ркацители“ и шмукање камен, што не е баш некоја „Совињон блан“ се перфектно друштво пријатна постапка, зашто ретко кој ќе за јагодите и подготовките со јагоди. го направи тоа, а би можел истото да го Но, розето „Александриа куве“ би било дефинира како вкус. Освен тоа, ако знаеме вистински партнер на јагодите. Ќе дека виното евоцира слики, сликата на уживате во јагодите, но и во виното кое шмукање камен и не е баш сосодветна за има јасни примеси од вкус на јагоди. дегустација на некое вино. И мирис. Секако, не заборавајте на Минералноста генерално треба да е пенливото вино „Ергион“. Ова посебно позитивна забелешка, додека, пак, ако имате некој колач со јагоди. киселоста може да биде негативна ако е претерана. Тогаш се зборува за киселински испади, но ретко за минерални испади. Минералноста не треба да биде негативна оценка и непријатна во устата, дури и кога предизвикува некоја крутост или грубост. Минералноста може најдобро да се смести како забелешка која подразбира извесна комплексност (реална или потенцијална). Се работи за вино кое оди над простиот баланс помеѓу слаткото и киселото и дава дополнителна импресија во прилог на виното за кое се разговара. Минералноста може да биде и синоним за чистотата на ароматската експресија. Минералноста се чувствува кон средината на јазикот и особено кон крајот во устата како финале каде што се препознаваат густативните ноти на винскиот тероар. Минералноста е особено нотирана кај белите вина, но теоретски нема пречки да се искаже како забелешка и за црвените. Минералнсота повеќе се забележува кај вината од постудени северни краеви, што не значи дека тоа го нема и кај другите од потоплите краишта. Но, треба да се забележи дека се работи за импресија, недокажана, но сепак присутна во оценките и со тоа уште повредна од аспект на индивидуалното доживување на виното.

[to e toa mineralno vino?

П

ред с$ минералноста е субјективна забелешка, што значи дека не може да се измери, како на пример, киселоста со која впрочем минералноста честопати се придружува. И како таква, оценката е субјективна. Кај виното таа забелешка може да покрие низа работи. Од впечаток до вистинско чувство. Пред с$, тоа е најлесното објаснување, во номенклатрурата на винските ароми постојат таканаречени минерални ароми, кои се наоѓаат во некои вина. Како на пример, аромата „камен за острење“ или дури и „нафта“ и покрај тоа што нафтените ароми биле секогаш мошне дискутабилни, зашто се сплет на повеќе комбинации. Но, сепак, некое чувство на минералност во устата кога пиеме некое вино, е присутно. Тоа, пред с$, е затоа што се забележуваат некои солени ароми кои најчесто се квалификуваат како минерални. Па тогаш од каде е тој термин, зошто и како се објаснува: Минералноста асоцира на теренот, на тероарот каде што е одгледано грозјето за виното. Некој ќе рече „мириса“ или се „чувствува земја“, што не мора секогаш да има негативна конотација. Напротив, може да биде дел од сеќавањето за тоа како мириса во некое лозје, атмосферата во некој регион, доколку пробувачот има такви сеќавања кои ќе му разбудат асоцијации. Минералноста не е киселост, но впечатокот од таа перцепција во устата покрива и дел од она што е киселина. Поинаку кажано, минералноста и киселината можат да предизвкаат слични густативни чувства. Минералноста често се споредува со