Kapital magazin 710

n COVER STORY: Македонскиот бизнис ќе (о)стане колонија на посилните балкански играчи.........стр.16 n ДржАвНИТе фИрМИ ЗАГЛАвеНИ вО ДОЛГОвИ ОД 215 МИЛИОНИ еврА. n

Ќе успеат ли директорите да ги одглават?!........................................................................................................................стр.26 СДСМ ДОБИ НОв ЛИДер: ЗАев - пред себе го има Груевски, зад себе Црвенковски!.........................стр.40

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

број 710 цена 100 ден. | 7 јуни, 2013, петок | година 14

str.

32

interview

Van^o kargoV:

i ponataMu naporno rabotiMe za da ja olesniMe trgoVijata str.

нема да се 48 Турците откажат од стекнатите демократски права

ИНТервју

Van^o kostadinoVski

direktor na Centralen registar na Makedonija

Vo Makedonija ]e se osnoVa firMa bez nikakoV tro[ok

str.

22

sfati li erdogan do kade Mo@e da odi?

вО в О ОвОј БрОј

Капитал број 672 12.09.2012

 COVER STORY: Македонскиот бизнис ќе (о)стане колонија на посилните балкански играчи.........стр.16  ДРЖАВНИТЕ ФИРМИ ЗАГЛАВЕНИ ВО ДОЛГОВИ ОД 215 МИЛИОНИ ЕВРА. 

4

НАВИГАТОР

Ќе успеат ли директорите да ги одглават?!........................................................................................................................стр.26 СДСМ ДОБИ НОВ ЛИДЕР: ЗАЕВ - пред себе го има Груевски, зад себе Црвенковски!.........................стр.40

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

БРОЈ 710 ЦЕНА 100 ДЕН. | 7 ЈУНИ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

str.

32

interview

VAN^O KARGOV:

I PONATAMU NAPORNO RABOTIME ZA DA JA OLESNIME TRGOVIJATA str.

нема да се 48 Турците откажат од стекнатите демократски права

ИНТЕРВЈУ

VAN^O KOSTADINOVSKI

DIREKTOR NA CENTRALEN REGISTAR NA MAKEDONIJA

VO MAKEDONIJA ]E SE OSNOVA FIRMA BEZ NIKAKOV TRO[OK

str.

22

SFATI LI ERDOGAN DO KADE MO@E DA ODI?

сОдРжИНА 06 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 10 КапиталНО БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Земја Дембелија

12 НАВИГАТОР 16 cover story

додека регионалните компании прават планови за интегрирање Македонскиот бизнис ќе (о)стане колонија на посилните балкански играчи

22 ИНТеРВЈу

ваНчО КОстадиНОвсКи, директор на Централен регистар на Македонија Во Македонија ќе се основа фирма без никаков трошок

ИздВОјУВАМЕ

www.kapital.mk www.kapital.mk

Успиеност

На регионалните економско-политички самити каде што се предлагаат, но и реализираат конкретни идеи за здружување на компании и секаков друг вид соработка на Балканот, македонски бизнисмени и политичари има „во траги“, што би се рекло со речникот на хемичарите. Незаинтересираноста и апатијата на домашните „десижн мејкери“ може да води само до една работа: големите компании од соседството коишто растат органски и преку аквизиции ќе н$ купат сосе партали или во „подобриот случај“ ќе бидеме нивна колонија - извозник на евтина суровина за нивните фабрики.

XX стр. 16

26 АНАЛИЗА

Due diligence на јавниот сектор Државните фирми заглавени во долгови од 215 милиони евра. Ќе успеат ли директорите да ги одглават?!

32 ИНТеРВЈу

ваНчО КаргОв, директор на Царинската управа на Македонија И понатаму напорно работиме за да ја олесниме трговијата

40 ПОЛИТИКА

сдсМ доби нов лидер – тој, пак, силен предизвик Заев - пред себе го има Груевски, зад себе Црвенковски!

46 ПОЛИТИКА

Заврши владиниот оглас за раководни позиции Најголема е тепачката за амбасадорски фотелји!

48 БАЛКАН БИЗНИс ПОЛИТИКА Што се крие зад безредијата? Турците нема да се откажат од стекнатите демократски права сфати ли ердоган до каде може да оди?

53 сПеЦИЈАЛеН ПРИЛОГ ПијалаЦи

66 НА РуЧеК сО...

ПаНе теМОв сопственик на винотека темов и организатор на Баскерфест Ако не си еснаф, чаршијата сама ќе те исфрли

16 Мерак за амбасадор

Ако идејата на премиерот Никола Груевски, преку огласот за пројавување интерес за речиси 200 раководни позции во државната и во јавната администрација имаше за цел да ги охрабри младите дека во земјава постојат шанси за вработување, резултатот од исходот го покажа токму спротивното. Дури и ако работата е во многу посакуваната јавна администрација, идеално за младите во земјата е таа работа да биде во странство. Од многуте директорски позиции коишто ги понуди владата на огласот, сепак, најголем број од кандидатите аплицирале за амбасадорските позциии, и тоа не само за една, туку за повеќе.

XX стр. 46

72 сВеТОТ НА ВИНОТО

виНарНиЦа иМаКО ШтиП „Кога ќе видиш лозје, на гости оди...”

74 сВеТОТ НА ВИНОТО

виНсКа евОлУЦија староста не е квалитет

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

46

Капитал број 710 07.06.2013

6

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Големи и мали

Малите акционери почнаа да го креваат гласот и да сфаќаат дека „големите“ директори се поставени за да им донесат дивиденда, а вредноста на нивната акција да расте Игор Петровски igor.petrovski@kapital.mk

В

ладата неодамна предложи, а Собранието по скратена постапка усвои промени на Законот за трговски друштва, со кои малцинските акционери во македонските компании добиваат поголеми права. Меѓу другото, акционер или група акционери коишто поседуваат најмалку 10% од главнината на друштвото, доколку се сомневаат во нерегуларности при работењето на компанијата, може од управниот одбор да побараат во рок од осум дена да свика акционерско собрание, кое треба да назначи овластен ревизор што ќе ја испита состојбата во компанијата. Трошоците за назначување и надомест за овластениот ревизор паѓаат на товар на акционерите кои го барале назначувањето. Доколку по завршувањето на увидот овластениот ревизор утврди дека постојат нерегуларности во работењето на трговското друштво, трошоците за назначување и надомест за овластениот

ревизор паѓаат на товар на трговското друштво. Малите акционери во Македонија веќе почнаа да ги користат овие нови права. Застапникот на малите акционери во Макпетрол ни кажа дека деновиве се прави група од акционери со 10% којашто ќе ги побара токму работите што ги наведовме пред малку. Велат дека незадоволството на малите акционери својата кулминација ја достигнало деновиве, на последното акционерско собрание, кога бил усвоен извештајот за работа на фирмата во 2012 година, во којшто било наведено дека генералниот директор на фирмата добил плата од околу 120 илјади евра за цела година и плус „шестгодишен бонус за лојалност“ во износ од 300 илјади евра. А фирмата бележи загуби четири години по ред, од речиси 10 милиони евра?! Иако мнозинството акционери гласале за усвојување на извештајот, нашите извори велат дека како никогаш досега висока била и бројката гласови против, но с$ уште недоволна за да не помине извештајот. Стравот од отказ, разните притисоци и уцени на малите акционери во домашните компании беа белег на

дводецениското градење акционерство во државава. Затоа и „големи“ директори аздисуваат во своето работење, компаниите бележат загуби, а тие згора на с$, добиваат и бонуси. И сето тоа го проголтуваат акционерите на акционерското собрание, каде што може меѓу другото, и да го сменат генералниот менаџер. Но, дали сме чуле такво нешто да се случило досега во Македонија? Што прават надзорните одбори во акционеските друштва? Дали си ја знаат улогата во корпоративното управување што сакаме да го воведеме во земјава? Или се замолчени со „мрсните“ надоместоци што ги добиваат за својот ангажман? Колкава е цената за молкот на акционерите и на членовите на надзорните одбори? Искрено се надевам дека сиве овие прашања ќе почнат полека да се отвораат во акционерските друштва, а акционерите да сфатат дека генералниот менаџер, којшто не ретко е и претседател на управниот одбор, е поставен таму за да им испорача резултати со коишто тие ќе може да земат дивиденда, а вредноста на нивните акции да расте. Ете, тоа е суштината на акционерството!

Колонијален комплекс

Македонскиот бизнис кој одбива навремено да влезе во регионалните токови на интеграција како рамноправен партнер,неминовно ќе биде „купен со пари“ Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

М

акедонскиот бизнис кој природно треба да е локомотивата којашто треба да ја извлече земјава од калта на предрасудите и товарите на минато, како да го губи здивот и полека да се вколува во општото сивило на летаргичност и незаинтересираност. Ако пред 200 години македонските револуционери и малку образованата интелигенција не можеле да го забележат и следат процесот на национално ослободување во регионот и заеднички со сите на рамноправно ниво да влезат во процесот на создавање држави, денеска македонските бизнисмени како крем на македонското општество не се во состојба да го следат бизнис-интегрирањето на истиот тој регион. Додека Црна Гора и Хрватска разговараат за заеднички градежни компании, македонскиот бизнис останува нем набљудувач, а додека Словенија и Србија планираат да градат заедничка

железница ние работиме на систематско уништување на нашата преку свесно кочење на реформскиот процес од само за македонски пригоди оправдани причини. Во пораките кои стигнуваат од регионалните лидери и бизнис-моќници за интерграција на регионот, кој само здружено ќе може да настапи како рамноправен соперник на европските економски џинови на светските пазари, македонските медиуми и јавноста препознаа единствено „југоносталгичност“ која на некои дури им е симпатична, но за сите подеднакво е неостварливо „млатење на празна слама“. Последицата од сето тоа е јасно видлива на хоризонтот. Македонскиот бизнис кој одбива навремено да влезе во регионалните токови на интеграција како рамноправен партнер, неминовно ќе биде асимилиран како нерамноправен партнер или попластично „купен со пари“ од регионалните гиганти Македонскиот бизнис кој одбива навремено да влезе во регионалните токови на интеграција како рамноправен партнер, неминовно ќе биде асимилиран како нерамноправен партнер или попластично „купен со

пари“ од регионалните гиганти, коишто ќе се создадат во сите сектори. Земјава повторно ќе остане производител само на суровината која нашите регионални „пријатели“ ќе ја преработуваат во производ со огромна додадена вредност и дури ќе ни ја пларсираат како таква на нашиот пазар. Македонија уште еднаш овојпат економски, ако тоа прави некаква разлика, ќе стане колонија на балканските моќници. Додека мудруваме за неоколонијалозмот во Северна Африка и на Блискиот Исток тој истиот ни доаѓа на голема врата и во Македонија. Само што кај нас тоа не е условено од реални длабоки причини како во Либија или во Алжир, туку единствено од колонијалниот комплекс кој очигледно сите сме го носеле, а како што поминува времето с$ повеќе излегува на површина. Единствена надеж во моментов се малкуте поединци коишто размислуваат поинаку и врз чиј грб, сакале тие или не, ќе мора да падне товарот да го поведат целиот бизнис и целото општество во една нова фаза на бизнис-размислување која ќе одговара на глобалното мултикултурно општество.

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

...позицијата на капитал...

7

Што ќе изгубеше Ахмети ако неговите министри заминеа за Белград? Нашата влада требаше да покаже единство! Фактот дека поделеноста внатре по етничка линија им е присутна не мораше да го ставиме на маса и пред соседите. Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Ш

тури информации доби македонската јавност за деталите на разговорите на заедничката седница одржана во Белград меѓу македонската и српската влада, но и само фактот дека (ако се верува на информациите од Брисел и што е поважно, од Берлин) Србија во октомври годинава ќе добие датум за преговори со ЕУ ја оправдува идејата од оваа заедничка средби. Македонските министри очигледно имаат што да научат од колегите од север во однос на евроинтеграциите, носењето тешки одлуки и компромисите, кои се неминовни во чекорењето кон вистинските цели. Од друга страна, тука се и останатите придобивки – разговори за инфраструктурата (Коридорот 10 - било договорено да стане реалност до 2016 година), инвестициите, економската соработка и трговската размена, договори за заеднички настап на трети пазари... И без детали, доволно за да се заклучи дека овие седници може да

бидат плодни. Самата идеја за состанување владини тимови од различни држави на една седница е одлична! Се применува од поодамна и многу земји преку неа ги реализираат своите заложби и за добрососедство, но и за конкретни решенија на актуелните или вечните проблеми кои на Балканот особено се присутни. Хрватска и Словенија, Србија и Бугарија (но и Србија и Италија), Србија и Босна и Херцеговина, Грција и Турција, Грција и Бугарија, Бугарија и Романија... Регионот е полн со вакви примери и добро е што Македонија се приклучува на иницијативите. Македонската влада сфати дека мора да има конкретни аргументи за да може да се пофали со некаков успех во однос на регионалната соработка. Ситуацијата по фијаското во Охрид и неуспехот на земјава да биде домаќин на Самитот на земјитеучеснички на Процесот за соработка во Југоисточна Европа бараше итна шминка за македонскиот меѓународен имиџ. Одржаната владина седница секако, е и во таа насока. Но, Белград? Само Белград нема да „заврши“ работа. Особено не во ваква констелација. Фактот што ниту еден министер на албанскиот коалиционен

партнер ДУИ, не присуствуваше дополнително е проблем. На сите министри (освен Фатмир Бесими, кој е на еднонеделна турнеја за лобирање низ Европа) наеднаш им излегоа итни и неодложни обврски (министерот за животна средина, Абдулаќим Адеми на пример, мораше да оди на итна средба со Теута Арифи во Тетово), па не можеа да присуствуваат на заедничката седница со владата на Србија. Несфатлив е потегот на ДУИ! Ако минатата недела пишувавме дека со поставеноста на Македонија во врска со самитот Скопје глумеше поголем Белград од официјална Србија, сега ДУИ успеа да одлуми поголемо Косово од самата Приштина! Сигурно не мислат дека кога ќе се одржува заедничка седница со Владата на Косово тие ќе одат сами!? За што се плашеше Ахмети што не ги пушти неговите министри на север кога самите Белград и Приштина отвораат нови поглавја во нивните заеднички односи? Што ќе изгубеше ДУИ (освен можеби рејтингот!?) ако покажеше европски модул на однесување и големина во потезите? Фактот дека поделеноста внатре по етничка линија им е присутна не мораше да го ставиме на маса и пред соседите.

На потег е Заев... И особено Црвенковски!

Црвенковски не може да докаже дека искрено посакува успешен СДСМ, ако не го стави целото свое влијание во служба на новиот лидер, претворајќи го Заев во фактор број еден, барем во однос на блиската иднина на партијата Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

Н

а потег е Заев“ е фразата што често ќе ја слушаме наредниов период, додека не стане јасно дали новиот лидер на СДСМ ќе успее да расчисти (најпрвин) со деструктивните сили во партијата, без разлика од која провиниенција би (го) нападнале - од онаа во која е „доминантен генот на Бранко Црвенковски“ или од онаа другата, „на мутантите и вирусите“ меѓу македонските социјалдемократи (копирајт Б.Ц.). За Заев ќе биде пресудно со каква одлучност, односно брзина и ефективност ќе ги презема уздите на партијата, зашто одредени медиуми и експерти веќе почнаа да го поставуваат прашањето (не без основа) - дали ВМРО-

ДПМНЕ ќе му остави доволно време за прегрупирање пред да го предизвика со предвремени парламентарни избори, кои Заев, јасно е, не би требало да ги изгуби ако не сака да се соочи со ново прашање, овојпат од неговите сопартијци (барем од еден значаен дел од нив), кое би гласело - ако нема резултати, зошто го сменивме Бранко? А за да има резултати во рок доволен за Заев да ја оправда довербата на делегатите (кои го избраа на 14тиот конгрес на СДСМ), се чини дека пресудно ќе биде како ќе се постави Црвенковски - навистина ли, како што рече, „најискрено, со сето срце и со цела душа, посакува новиот СДСМ да биде успешен и победнички“ или како што веќе го сомничат провладините кругови, посакувајќи & таква судбина на најголемата опозициска партија, ќе чека партиската доверба во Заев

да се потроши на избори, по што (Црвенковски) веќе нема да го молат, туку ќе го преколнуваат да се врати... и да остане до крај, каков и да е (крајот). Значи, што и да направи Заев, ништо без соодветни потези од страна на Црвенковски, чие влијание во партијата, јасно им е на сите, с$ уште е пресудно (30-те илјади потписи стојат зад оваа теза). Притоа, нема да биде доволно тој (Црвенковски) само да се држи настрана - тоа неговите луѓе во СДСМ ќе го прочитаат како резервираност кон новото раководство, односно калкулантски ќе му ветат поддршка на Заев. Со други зборови, Црвенковски не може да докаже дека искрено посакува успешен СДСМ ако не го стави целото свое влијание во служба на новиот лидер, претворајќи го Заев во фактор број еден, барем во однос на блиската иднина на партијата.

Turcija

masovno na ulica

фото вест

P

Капитал број 710 07.06.2013

Политичари, глумци, писатели, поети, сликари, уметници, земјоделци и работници... Сите заедно деновиве излегоа на улиците на повеќе од 60 градови во Турција за како што велат, „да ја постават црвената линија до која може да оди премиерот Ердоган во спроведувањето на својата исламистичка и за нив крајно недемократска идеологија“. Власта во Анкара покажува нервоза, граѓаните револт, а аналитичарите страв дека целата ситација повторно може да ја вовлече земјата во период на воени удари, како единствена превенција од граѓанска војна. Малото паркче на Таксим во кое градската власт на Истанбул одлучи да изгради трговски центар беше повод за сите нереди коишто настанаа деновиве во оваа земја... Но, секако, не беше и причината. Многу поверојатно е објаснувањето дека непрописната интервенција на полицијата ја прелеа чашата на незадоволството кое се акумулираше во Турција од десетгодишното, благо речено, неконвенционално владеење на премиерот Реџеп Таип Ердоган и неговата владејачка Партија на правдата. Она што е специфично кај малото паркче на Таксим е што таму се наоѓа еден од спомен-музеите на Мустафа Кемал Ататурк, по чиј лик и дело и оставнина многумина се убедени дека Ердоган директно задира. Анархијата на улиците на Истанбул с$ повеќе наликува на големите протести и уличните војни во 1960, 1971, 1980 и во 1997 година. Во четирите случаи со помош на воен удар паднаа четири турски премиери поради неможноста да се справат со безредијата и поради поткопување на основите на секуларната држава. Многумина се прашуваат дали истото сценарио се повторува и денес? Според податоците кои турската влада ги објави во неделата, во судирите во 67 градови низ Турција се повредени над 58 цивили и 115 припадници на силите за безбедност, додека повеќе од 1.700 лица ширум земјата се уапсени, но поголемиот дел од нив, во меѓувреме, се пуштени на слобода. Турската медицинска асоцијација соопшти дека во текот на минатиот викенд во судирите биле ранети најмалку 3.195 лица. Според асоцијацијата, 26 од повредените демонстранти се наоѓаат во сериозна или во критична здравствена состојба. Новинската агенција Анадолија пренесе дека во изминатите два дена двајца демонстранти го загубиле животот, 22-годишниот Абдула Комерт и Мехмет Ајвалитас. Медицинската асоцијација наведува дека Повеќе за најголемиот дел од турција и аларма демонстрантите случувањнатните биле повредени Прочитајттаму на протестите во на стр. 48-5е Истанбул.

0

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

10 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Vladata treba seriozno da razmisli za predlogot na biznismenite od SSK za prodol`uvawe na letniot i na zimskiot raspust. Bidej} i e golema kriza, vladata mo`e letniot raspust da go spoi so zimskiot raspust. Taka turisti~kata sezona } e trae od 15 juni do 15 fevruari. So vakva antikrizna merka Makedonija sigurno bi bila top-reformator vo Evropa, a vlasta sigurno pobeduva na slednite izbori, oti vo Dembelija se te{ko mnozinstvo onie koi sonuvaat ni{to da ne rabotat, a da zemaat plata

Земја Дембелија В

о земјата Дембелија никој ништо не работи, нема мака, ниту наука, а тоа што се сака да се добие треба само да се посака. Земја Дембелија е митска земја за која се сонувало уште од средниот век. Во Македонија се сонува и денес. И тоа со отворени очи. Полека, но сигурно Македонија станува земја на дембели. Земја на луѓе кои не сакаат да работат, луѓе коишто сакаат да живеат на туѓ грб и ако може да не му ја мислат за ништо. Друг да му ја мисли за с$. Секој мисли дека тоа што сака да го има треба да му го обезбеди некој друг, работата да му ја заврши некој друг, некој друг да донесе одлука наместо него, некој друг да му обезеди работа, пазар, пари... На секое дете во Македонија уште во раното детство му се всадува вербата дека ако учи нема да мора да работи, дека ако е послушно ќе биде наградено... Затоа премиерот не треба да се чуди и да е изненаден за тоа што се пријавиле толку многу кандидати на владиниот оглас на кој се бараа директори на државни фирми и амбасадори во странство. Според дефиниција на еден просечен Македонец, директорот е човек кој ништо не работи, туку само наредува што треба другите да сработат. А со последниот владин оглас се бараше токму тоа - директори, и тоа на државно. Па има ли поголема пригода од тоа? Тоа е врв на сите амбиции на дембелите. Да те плаќаат за ништо да не работиш. Треба само да бидат послушни. На огласот најголем интерес имало за амбасадори и за директори на двете државни енергетски компании. Имало и такви кои истовремено аплицирале за амбасадорско место во неколку земји. Е, тоа се веќе квалитети, со кои земјата Дембелија има светла иднина. А премиерот изненаден од големиот број пријавени јавно се дообјаснуваше дека идејата не била кој ќе стигне да се јави на огласот, туку оној што поседува највисоки знаења, искуство, квалитет и талент за менаџирање со институции. Никој не треба да се чуди и да биде

изненаден. Кога може на некој со 23 години прво вработување да му биде директор или министер, или со 28 години премиер, тогаш не треба да се чудиме што некој кој има пет години искуство е уверен дека е „скроен“ за амбасадор. Ете и неодамнешниот доручек меѓу бизнисмените и премиерот заврши со разочарување и неисполнети очекувања дека работата треба некој друг да ја заврши за да ни биде подобро. Бизнисмените очекуваат дека државата треба да ги спаси од криза и да им ги реши проблемите. Власта, пак, мисли дека банките треба да им даваат повеќе пари на фирмите и така да ги спасат од економската криза. Банките се уверени дека државата е таа што треба да се грижи да ја спасува економијата во криза, па & порачуваат таа да им дели кредити на фирмите преку државната банка. Сите се убедени дека тие не мора ништо да направат за да ни биде подорбо. А потоа ќе дебатираме зошто не може 20 години да ни тргне. Многу е едноставен одговорот. Додека бизнисмените директно му побараа на премиерот раст од над 5% и повеќе кредити, тој уште подиректно ги обвини дека тие на некој начин се виновни за лошата состојба во економијата. Биле многу мрзливи, пасивни и без волја да освојуваат нови извозни пазари во Азија, Африка... За разлика од нив, бизнисмените, на пример, од Хрватска и од регионот не биле такви. Премиерот гледал колку тие биле проактивни и храбри да влегуваат и освојуваат нови пазари за нивните производи. Што е право, право е. На две раце се бројат македонските компании коишто извезуваат на овие далечни пазари. А од оние со кои доручкуваше можеби немаше ниту еден. Тоа е прилично фрустрирачки и прави да се чувствуваш многу мал и немоќен. Фалеше уште бизнисмените да слушнат една психолошка анализа зошто се така мрзливи. За да нема фрустрации на двете страни еве еден податок за кој може да поразговараат на следниот доручек.

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

КапиталНО

11

Холандскиот сликар Питер Бројгел уште во средниот век ja насликал Земја Дембелија. Во неа земјоделец, чиновник и војник лежат околу маса прејадени и напиени, а сите јадења и пиења им паѓаат од дрво, сакајќи да ја прикаже мрзливоста и алчноста на луѓето од тој период. Во периодот од 2008 до 2012 година Хрватска преку државната развојна банка ХБОР на хрватските извозници им одобрила околу 3,3 милијарди евра субвенционирани кредити. Тоа е околу 20% од вкупниот буџет на Хрватска минатата година или просечно по 820 милиони евра годишно. За полесно да се сфати колкава е таа сума може да ја сведеме на македонски услови. Тоа е исто како Македонија во изминатите четири години преку државната МБПР да им одобрила 550 милиони евра субвенционирани кредити на македонските компании. И тоа само на извозните компании. Е тоа е сума која сигурно би охрабрила некој бизнисмен да направи нови производи за нови пазари. Хрватска има и некои други тајни како ги охрабрува бизнисмените повеќе да извезуваат и да освојуваат нови пазари. Минатата недела медиумите објавија дека Хрватот Ивица Тодориќ, сопственикот на гигантот Агрокор, е најбогатиот човек на Балканот. Е, тој истиот Тодориќ, поточно само фирмите

од неговиот холдинг кои се занимаваат со земјоделство, само минатата година од државниот буџет добиле субвенции и стимулации од 25 милиони евра. Можете да ја замислите истата ситуација во Македонија? Македонскиот Тодориќ сигурно би добил најмалку, оти нели тој е тајкун кој се збогатил на грбот на сиромашните и треба да се срами, а не да бара уште државата да му помага. А најголемиот дел од субвенциите ќе се поделат на ситни земјоделци, социјални случаи кои најголем дел од парите ќе ги употребат за враќање на долговите кои ги имаат во селските маркети и земјоделските аптеки. Затоа не треба да се чудиме што богаташот Тодориќ е најголем извозник на земјоделски произоди не само во Хрватска, туку и во Македонија, а многу скоро и во Србија. Но, сигурно дека парите не се единствената причина за успехот и продорот на Агрокор. За ваков успех, можеби најмногу од с$ е потребна и визија. Е тука навистина се разлкуваат бизнисмените. Некои сонуваат и

прават с$ за производите коишто ги произведува фабриката коишто тие ја управуваат да се продаваат во најголемите светски супермаркети. Некои сонуваат како да победат на некој државен тендер и нивните производи да ги трошат државните службеници. Тука веќе не можат да помогнат ни државата, ни банките, ни повеќе кредити и субвенции. А за волја на вистината има многу такви дембели во нашата Дембелија кои чекаат друг да им даде бизнис. Затоа владата треба сериозно да размисли за предлогот на бизнисмените од ССК за продолжување на летниот и на зимскиот распуст. Бидејќи е голема криза, владата може летниот распуст да го спои со зимскиот распуст. Така туристичката сезона ќе трае од 15 јуни до 15 февруари. Со ваква антикризна мерка Македонија сигурно би била топреформатор во Европа, а власта сигурно победува на следните избори, оти во Дембелија се тешко мнозинство оние кои сонуваат ништо да не работат, а да земаат плата.

Капитал број 710 07.06.2013

12 НАВИГАТОР ИЗјАВА НА НеделАТА > БРОјКА

1,3

милијарди долари изнесува вкупната вредност на извозот на стоки од Македонија во периодот јануари-април годинава, според податоците на Државниот завод за статистика.

Владата не може да отвори работни места. Работните места ги отвора економијата!

АлеНКА БРАТушеК

премиер на Словенија

победник на неделата

БлАГОјА МИлеВсКИ

+

Старо-новиот тренер на ФК Вардар, Благоја Милевски, на уверлив начин го оствари токму она за што беше вратен на клупата на најтрофејниот македонски клуб - не само што ја спаси сезоната, туку и ја освои новата, седма шампионска титула. Милевски се врати во Вардар откако раководството на клубот ја призна грешката со именувањето на Никола Илиевски – Џиџи за тренер на црвено-црните под чие раководство тие паднаа на третото место по серијата очајни резултати. Милевски неочекувано беше сменет во средината на јанаури, на самиот старт на подготовките за пролетната половина од сезоната 2012/13. Но, по враќањето на клупата на Вардар тој успеа своите играчи повторно да ги донесе до одличен скор од седум победи и едно реми во осум натпревари. На адреса на тренерот одат и пофалбите за уверливата игра на Вардар во последниот натпревар од сезоната, со Хоризонт Турново, кој директно одлучуваше за титулата. Црвено-црните го одбранија минатогодишниот трофеј победувајќи во најважниот натпревар со 5 спрема 0, испраќајќи јасна порака колку се доминантни во однос на противниците од локалното првенство. Им посакуваме на Милевски и на Вардар добра форма и на квалификациските натпревари за Лигата на шампионите кои почнуваат веќе во јули.

www.kapital.mk

Антибиотик на Алкалоид за првпат во Германија, Франција и во Австрија

П

о процедура на анализи, проценки и проверки од страна на експертски тимови, којашто траела три години, одобрен е пласманот на антибиотик на Алкалоид на пазарите на водечките европски економии - Германија, Франција и Австрија. Станува збор за антибиотикот „цефадроксил“, во Македонија познат под името „алицеф“, индициран за третирање респираторни инфекции, инфекции на кожата и меките ткива и уринарни

Колку чини молкот н акционерите на Макп Јосифовски добива б лојалност од 300 илја КАКО се НАГРАдуВА РАБОТењеТО сО ЗАГуБА

МАКПеТРОл загуба: 4,5 милиони евра загуба: 4 милиони евра загуба: 50 илјади евра загуба: 1 милион евра

Вкупно: 9,5 милиони евра

2009 2010 2011 2012

АНдРејА јОсИФОВсКИ плата: 190 илјади евра плата: 144 илјади евра плата: 142 илјади евра плата + бонус за лојалност: 420 илјади евра Вкупно: 896 илјади евра

Компанијата што остварила загуба од речиси 10 милиони евра за четири години, го наградува својот генерален директор со великодушен бонус. И тоа поминува на акционерско собрание. Но, група мали акционери ќе бараат дополнителна ревизија на работењето на Макпетрол, врз основа на законските промени коишто го овозможуваат тоа пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Г

енералниот менаџер и претседател на Управниот одбор на Макпетрол, Андреја Јосифовски, изминативе четири години од плати и бонуси заработил безмалку 900 илјади евра. Останатите топ-менаџери по 5-6 пати помалку. Сите овие бројки сосема

www.kapital.mk

инфекции. Алкалоид а.д. Скопје на крајот од минатиот месец ја доби оваа прва дозвола за пласман на свој производ во трите силни европски економии. Целиот проект, од развојот на лекот до комплетирањето на процедурата за авторизирање на истиот, траела околу пет години. Проценката на квалитетот, безбедноста и ефикасноста на овој антибиотик била предмет на анализа на над 40 експерти од сите агенции за лекови на земјите вклучени во процедурата. „Цефадроксил“ на Алкалоид на пазарите во Германија, Франција и во Австрија ќе биде достапен од септември годинава. Алкалоид е извозно ориентирана компанија, која над 60% од своето производство пласира во повеќе од 30 земји во светот преку своите 16 канцеларии надвор од Македонија.

на петрол, кога бонус за јади евра!? транспарентно си се гледаат во годишните извештаи за работењето на компанијата. Тука с$ е легално, така си се договориле на УО, а собранието на акционери ги прифаќало извештаите за сработеното. А, сработеното вели дека за четири години Макпетрол има вкупна нето-загуба од 9,5 милиони евра. Компанијата што продава нафтени деривати, еден од најпрофитабилните бизниси во светот, натрупала толкави загуби и покрај тоа што во делот на продажбата нема некакви турбуленции. Обрти се прават, ама парите ги нема. Е, тоа треба да прашаат акционерите, каде се парите? Зошто тие четири години не добиваат дивиденда, а командитното друштво Оилко, каде што акциите на Јосифовски и нему блиските менаџери се околу 35% од сопственичката структура, работи со профит и дели дивиденда? Да биде уште поскандалозно, во извештајот за работата на фирмата во 2012 година, наведено е дека Јосифовски, покрај платата од над 130 илјади евра годишно, добил и шестгодишен бонус за лојалност, од цели 300 илјади евра!? Акционерите и ова го проголтале на собранието. Значи, лани, кога фирмата направила загуба од еден милион евра, тој заработил 420 илјади евра!? Но, нашите извори велат дека чашата на незадоволството кај голем број мали акционери е прелиена и тие сега ќе бараат дополнителна ревизија на работата на компанијата. „Во моментов собираме полномоштво за застапување акционери со цел да собереме минимум 10% од акционерите и да побараме од УО свикување ново Собрание кое ќе номинира овластен ревизор да ја испита состојбата во фирмата. Ако во рок од 8 дена не се свика собранието, тогаш од надлежниот суд ќе бараме да донесе одлука за назначување овластен ревизор. Тоа ни го овозможуваат најновите законски промени донесени со цел заштита на малцинските акционери“, ни рече Љубица Рубен, адвокатката која е застапник на малцинските акционери во Макпетрол.

Капитал број 710 07.06.2013

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

3,4

милијарди долари изнесува надворешнотрговската размена во првите четири месеци од годинава, објави Државниот завод за статистика.

лидери

13

мисла на неделата Ако не ги рАзбирАте детАлите нА вАшиот бизнис - ќе пропАднете!

Џеф Безос основач на Амазон

губитник на неделата

ИВИцА ДАчИќ

С

рпскиот премиер јавно ја потсети Европската унија дека Србија очекува официјален Брисел да се реваншира со давање датум за преговори на земјата.

КИРИл лАзАРОВ

С

о повеќе од 700 постигнати голови за само три сезони, капитенот на македонската ракометна репрезентација го заврши престојот во мадридски Атлетико.

не им беше неделата

Реџеп ТАИп еРДОГАН

Т

врдоглавоста на турскиот премиер да не попушта пред демонстрантите придонесе за проширување на немирите во повеќе од 50 градови во земјата.

зОРАН МИлАНОВИќ

С

индикатите во Хрватска се подготвуваат за колективен штрајк против рестриктивните политики на владата во Загреб. Се очекува масовност на протестите, со оглед на непопуларноста на Милановиќ.

_

ЈАНез ЈАНшА Поранешниот словенечки премиер Јанез Јанша е последната „жртва“ во регионот на борбата против корупцијата, причината поради која пред речиси една година ја изгуби лидерската позиција во Словенија. Јанша во средата беше осуден на две години затвор за земање поткуп во зделката од 2006 година со финската компанија за продажба на оружје Патриа, што е само еден од многуте корупциски скандали коишто го распалија јавниот гнев во Словенија за време на финансиската криза. Јанез Јанша негираше дека земал пари во поништеното купување на 135 оклопни возила „патриа“ додека тој бил премиер и се очекува да ја обжали одлуката на судот. Договорот со Патриа, вреден 278 милиони евра, беше поништен во 2012 година, откако се открија злоупотребите. Обвинението за корупција во високите нивоа на власта во Словенија беше само капката што ја прелеа чашата, по што настана општествен гнев, кој првично почна да расте поради финансиските реформи коишто ги спроведуваше Јанша со цел да ја избави земјата од криза. Поради лошата економска состојба, многумина сметаат дека Словенија може да стане последната земја во еврозоната што ќе побара меѓународен спасувачки план.

Капитал број 710 07.06.2013

14

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

Прв раст на извозот годинава од 13.5%

3 фаКти Кти за... К

Извор: Државен завод за статистика

13.50%

-6.30%

-5.50%

Ноем.

Дек.

-2.30%

-5.60%

-11.40%

-13.60%

-24.40%

2012 Септ.

Окт.

П

2013 Јан.

Фев.

о цела година континуирано намалување на извозот на стоки од земјава, во април статистиката забележа пораст од 13,5%. Ова е позитивен сигнал дека македонските компании почнале повеќе да извезуваат, иако с$ уште нарачките од странство се нестабилни, бидејќи поголем дел од најголемите извозни пазари се во рецесија.

Март

Апр.

4.692 1.342

1.29%

слободни работни места имало во првото тримесечје од годинава во Македонија, објави Државниот завод за статистика слободни работни места имало во преработувачката индустрија од слободните работни места се во компании со од 10 до 49 вработени

светот низ медиумите...

Time

американскиот магазин се занимава со јавните напади врз чикашкиот градоначалник, Рам емануел, кој е една од најекспонираните личности во Сад ад деновиве. Уредниците на магазинот се прашуваат како е можно еден таков голем борец против криминалот како што се прикажува Рам да биде толку омразен. lll

The Economist

лондонскиот неделен весник ги преиспитува долгорочните установени прогнози дека светот се движи кон искоренување на сиромаштијата. Нивните анализи покажуваат дека барем на краток рок состојбите во светската економија не изгледааат ни малку розови. lll

Der Spiegel

дали германската држава ќе продолжи да ги заштитува борделите како секој нормален бизнис во земјата? Ова прашање го отвора еден од најпознатите германски магазини, со оглед на тоа дека земјата уште од поодамна е позната како Мека на секс-туризмот како една од најгрозоморните форми на правење профит. lll

Haaretz

Безбедносните експерти немаат основа да стравуваат од кратењето на воениот буџет на израел, бидејќи тоа е направено со претходни анализи и во никој случај нема да ја загрози безбедноста на граѓаните на израел. Ова го тврди официјален тел авив како одговор на обвинувањата коишто доаѓаат од јавноста. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Државниот интерес бил во прашање?

2 Заврши гласањето

за нов лидер на СДСМ

3

ТВ програмите од утре само на дигитален сигнал

4 Во Македонија се „испилуваат“ само трговци и угостители

Џеф Скилинг (десно), поранешен шеф на енрон, осуден за измама, слуша додека неговиот адвокат зборува со новинарите

Компаниски шефови низ цел свет лажат-сушат! Под силен притисок да испорачаат раст на приходите, голем број компаниски директори посегнале по „фризирање“ на билансите, вели најновото истражување за компаниски измами на Ернст и Јанг, пренесено од Ројтерс

МБИ10

2,900

МБИД

2,700 2,500 2,300

www.kapital.mk

60 секунди брифинг

2,100 1,900

1,700 06/10

прОЦенки...

ТОп ВесТи...

мариО драги

Отворен новиот италијански ресторан Венето

претседател на Европска централна банка

економијата на еврозоната постепено ќе се обновува

Економијата на еврозоната се насочува кон обновување подоцна во текот на оваа година благодарение на флексибилната монетарна политика на Европската централна банка (ЕЦБ) и на побарувачката од странство, проценува претседателот на ЕЦБ, Марио Драги. „Економската ситуација во еврозоната и понатаму е критична, но има неколку сигнали за можна стабилизација. Главното сценарио и понатаму предвидува постепено обновување, кое ќе почне кон крајот на тековната година“, смета Драги.

пишува:

игор петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

А

нкетирани биле околу 3.500 вработени во компании од 36 земји во Европа, Блискиот Исток, Африка и од Индија и 20% од нив рекле дека забележале финансиска манипулација кај своите работодавци во последните 12 месеци. Дури 42% од испитаните членови на управните одбори и топ-менаџери изјавиле дека се свесни за „некаков тип нерегуларно финансиско известување“. И покрај скандалите и пропустите на регулаторните тела што излегоа на површина откако избувна финансиската криза пред четири години, речиси една четвртина од финансиските менаџери што биле анкетирани од Ернст и Јанг (Ernst & Young) рекле дека биле свесни за манипулациите и речиси 10% од сите вработени рекле дека нивните компании прикажале пониски трошоци, повисоки приходи или пак, користеле непринципиелни продажни тактики. Истовремено, речиси половина од анкетираниот продажен персонал од сите индустриски сектори смета дека

антикорупскицките политики се нерелевантни, а повеќе од една четвртина мислат дека е прифатливо да се нудат лични подароци или услуги за да се придобијат или да се задржат клиентите. Во Индија повеќе од една третина сметаат дека нудењето кеш е во ред – три пати помалку мислат така во Западна Европа. „Нашето истражување покажа дека со цел да покажат раст и подобрени перформанси во време кога има малку оптимизам за економиите, алармантно висок број менаџери посегнуваат или пак, одобруваат неетичко однесување“, вели Дејвид Сталб, шеф на одделот во Ернст и Јанг за анализа на компаниски измами. Во Шпанија, рангирана покрај Русија и веднаш под Нигерија и Словенија, 61% од персоналот смета дека компаниите често ги „шминкаат“ резултатите, споредено со само 7% кои мислат така во Финска. Ернст и Јанг ги предупреди мултинационалните компании коишто имаат седишта во развиените пазари дека би можеле да бидат поподложни на ризиците од неетичко однесување. Една четвртина од анкетираните мислат дека на пазарите во развој регулаторите повеќе се фокусираат на однесувањето на странските инвеститори.

С

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

2,900

копје доби уште еден 2,700 2,500 елитен ресторан.

2,300 Минатата недела во 2,100 Скопје сити мол беше отворен МБИ 10 1,900 новиот италијански ресторан 1,700 МБИ 10 Венето.

1.728,99 Овој ресторан е сместен на 2010/2012 Max. 2,827.62 МБИ 10 1.728,99 МБИ 10 третиот кат на површина 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 од 500 метри квадратни со 1.728,99 1.728,99 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК голема и раскошна тераса. Од 2010/2012 2010/2012 Max. Max. 2,827.62 2,827.62 Славеј Втора Скопје недела по ред Македонската менаџментот на ресторанот НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min.надолниот Min. 1,808.47 берза го продолжува тренд 1,808.47 МБИ 10 МБИ 10 Славеј МБИ 10Скопје изјавија дека главен адут ќе им 3.100,00 на пад на вредноста на акциите. Со МБИ 10 оглед на тоа дека со мали исклучоци биде вкусната храна, којашто НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК 3.100,00 +3,33% 1.728,99 1.728,99 станува 1.728,99 МБИ 10 збор за подолга низа која ќе се подготвува според строго Славеј Скопје Славеј Скопје 2010/2012 Max. 2,827.62 трае речиси пет месеци, засега нема 1.728,99 2010/2012 Max. +3,33% 2,827.62 2010/2012 Max. 2,827.62 никакви најави дека нешто да 2010/2012 Min. е можно 1,808.47 утврдени стандарди. НАЈГОЛЕМ 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 1.728,99 промени наГУБИТНИК подобро. Min. 3.100,00 3.100,00 На отворањето на ресторанот 2010/2012 Min. 1,808.47 РМДЕН11 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. +3,33% +3,33% присуствуваа многу гости, НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Min. РМДЕН11 Славеј Скопје 88,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Славеј Скопје меѓу кои и познати јавни Славеј Скопје 3.100,00 88,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Славеј Скопје -2.00% личности. НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 3.100,00 Славеј Скопје 06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13

3.100,00

3.100,00 само пакОмак 88,003.100,00 88,00 и екОсаЈкЛ 88,00 добија пози88,00 88,00 тивни мислења 88,00 88,00 за работењето во 2012 DOW JONES РМДЕН11 РМДЕН11

НАЈГОЛЕМ DOW JONES ГУБИТНИК

DOW JONESГУБИТНИК РМДЕН11 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК РМДЕН11 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

РМДЕН11 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК РМДЕН11 РМДЕН11

DOW JONES DOW JONES 16,000 16,000

15,000 DOW JONES 15,000

У

14,000

+3,33% -2.00%

+3,33% +3,33% +3,33%

+3,33%

-2.00%

-2.00%

-2.00%

-2.00%

-2.00%

-2.00% -2.00%

14,000

DOW JONES

13,000

13,000 DOW

DOW JONES JONES

DOW JONES 12,000 12,000 правата и Министерството 16,000 16,000 11,000 11,000 16,000 за животна средина во 15,000 15,000 10,000 15,000 10,000 согласност со Законот 07/11 10/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/1207/12 07/1210/12 10/12 01/13 04/13 07/11 01/13 04/13 14,000 14,000 14,000 16,000 за управување со пакување13,000 и 13,000 16,000 13,000 15,000 16,000 16,000 12,000 отпад од пакување (ЗУПОП), 15,000 14,000 12,000 12,000 15,000 15,000 11,000 14,000 по спроведените анализи во 13,000 11,000 11,000 14,000 10,000 14,000 13,000 12,000 работењето кај сите четири 13,000 10,000 10,000 13,000 12,000 07/1111,000 10/11 01/12 07/11 04/12 10/11 07/12 01/12 10/12 04/12 01/13 07/12 04/13 10/12 01/13 04/13 колективни постапувачи со 12,000 12,000 11,000 15.177,54 10,000 15.177,54 11,000 отпад од пакување, за само 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 10,000 11,000 -76,49 -0,50% -76,49 -0,50% 10,000 10,000 два постапувачи (ПАКОМАК 07/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/12 10/12 10/12 01/13 01/1304/13 04/13 07/11 10/11 Со мали падови клучните берзански и ЕКОСАЈКЛ) даде позитивно индекси во САД успеваат да се одржат ДРУГИ ПАЗАРИ 15.177,54 ДРУГИ ПАЗАРИ високото ниво кое го над рекордно мислење за работењето во достигнаа минатиот6.558,58 месец. Мерките -0,50% FTSE 100 -76,49 +0,51% 2012 година. За останатите FTSE 100 6.558,58 +0,51% за15.177,54 раздвижување на економијата -3,13% Nikkei225 13.109,61 15.177,54 коишто ги воведе администрацијата на-3,13% Nikkei225 13.109,61 колективни постапувачи со S&P 500 1.631,38 -0,55% 15.177,54 15.177,54 ДРУГИ претседателот Барак3.445,26 Обама-0,50% уште во-0,58% 2010 -76,49 -76,49 -0,50% S&P 500 ПАЗАРИ 1.631,38 -0,55% Nasdaq отпад од пакување, Управата -0,50% година-76,49 дефинитивно вродуваат-0,50% со плод.

-76,49 Nasdaq 3.445,26 -0,58% DAX 8.295,96 +0,12% FTSE 100 6.558,58 +0,51% 15.177,54 и Министерството за животна TOPIX 1.096,26 -2,60% DAX 8.295,96 +0,12% Nikkei225 13.109,61 -3,13% -76,49 -0,50% -0,50% средина ќе превземат мерки S&P 500 ПАЗАРИ 1.631,38 -0,55% TOPIX 1.096,26 -2,60% ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ други ДРУГИ ПАЗАРИ пазари ДРУГИ ПАЗАРИ Nasdaq 3.445,26 -0,58% и активности кои следуваат DAX 8.295,96 +0,12% FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE 100 6.558,58 6.558,58 +0,51% FTSE 100 6.558,58 +0,51% FTSE 100 6.558,58 +0,51% +0,51% согласно ЗУПОП. ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.096,26 -2,60% Nikkei225 13.109,61 -3,13% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 13.109,61 13.109,61 -3,13% Nikkei225 13.109,61 -3,13% -3,13% S&P 500500 1.631,38 -0,55% Од компанијата Пакомак во 2013 евро долар 500 1.631,38 -0,55% Фунта евро 1.631,38 S&P 500 S&P S&P 1.631,38 -0,55% -0,55% FTSE 100 6.558,58 +0,51% FTSE 100 6.558,58 +0,51% Nasdaq 3.445,26 -0,58% Nasdaq 3.445,26 -0,58% Nasdaq Фунта Nasdaq 3.445,26 -0,58% -0,58% година планираат да соберат ВАЛУТИ Nikkei225 13.109,61 -3,13% евро долар СТАПКА СТАПКА евро 3.445,26 DAX 8.295,96 +0,12% Nikkei225 13.109,61 -3,13% DAX 8.295,96 +0,12% DAX DAX 8.295,96 8.295,96 +0,12% +0,12% S&P 500 1.631,38 -0,55% TOPIX 1.096,26 -2,60% и рециклират над 8.500 тони S&P 500 1.631,38 СТАПКА -0,55% 1,3093 1,1712 СТАПКА TOPIX 1.096,26 -2,60% евро долар Nasdaq -0,58% TOPIX ПРОМЕНА TOPIXевро 1.096,263.445,26 1.096,26 -2,60% -2,60% Фунта Nasdaq 3.445,26 -0,58% ПРОМЕНА амбалажен отпад, околу 15% 1,1712 DAX 8.295,96СТАПКА 1,3093 +0,12% СТАПКА DAX 8.295,96 +0.19% +0,12% +0,05% ВАЛУТИ повеќе од минатата година,.

TOPIX 1.096,26 ПРОМЕНА -2,60% ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.096,26 1,3093 -2,60% 1,1712 ВАЛУТИ ВаЛуТи ВАЛУТИ ПАКОМАК e водечка компанија ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,05% евро+0.19% долар Фунта евро во управувањето со амбалажен евро долар Фунта евро +0.19% +0,05% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро отпад со над 600 членови, СТАПКА СТАПКА 1,3093 1,1712 ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро СТАПКА ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА СТАПКА и професионален однос 1,3093 1,1712 ПРОМЕНА ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро ПРОМЕНА ПРОМЕНА по светен на вис тинска 1,1712 СТАПКА СТАПКА 1,3093 1,1712 +0.19%1,3093 +0,05% ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА 1.404,60 +0,05% имплементација на овој ПРОМЕНА ЗЛАТО ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.19% ПРОМЕНА 1,3093 1,1712 +0,53% 1,3093 1,1712 ПРОМЕНА ПРОМЕНА еколошки закон, и со најголем +0,05% +0.19% +0.19% +0,05% 1.404,60 1.404,60 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.19% +0,05% придонес кон исполнувањето +0,53% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,53% +0.19% +0,05% ЗЛАТО на националните еколошки 103,23 ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент ЗЛАТО цели. фЈуЧерси Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.404,60 -0,01% „Екосајкл“ д.о.о. Скопје е ФЈУЧЕРСИ 103,23 +0,53% 1.404,60 ЗЛАТО зЛаТО компанија со основна дејностЗЛАТО 103,23 -0,01% ЗЛАТО +0,53% -0,01% ЗЛАТО управување со отпад од Нафта Брент 1.404,60 1.404,60 1.404,60 пакување според начелото Нафта Брент 103,23 1.404,60 +0,53%+0,53% +0,53% „загадувачот плаќа“ и во -0,01% +0,53% 103,23 согласност со Законот за Нафта Брент Нафта Брент -0,01% управување со пакување иНафта Брент нафТа Нафта Брент бренТ 103,23 отпад од пакување, а со цел103,23 103,23 103,23 да се исполнат националните -0,01%-0,01%-0,01% -0,01% еколошки цели и владината политика. пОдаТОЦиТе се Од ден 05.06.2013 дО 15ч.

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13

£ €

€ $

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02/

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

16 cover story: ДоДеКа регионалните Компа

Makedonskiot biznis kolonija na posilnit На регионалните економскополитички самити каде што се предлагаат, но и реализираат конкретни идеи за здружување на компании и секаков друг вид соработка на Балканот, македонски бизнисмени и политичари има „во траги“, што би се рекло со речникот на хемичарите. Најнов пример е Самитот 100 на регионални бизнис-лидери одржан пред две недели во Црна Гора: македонската делегација од едвај 5-6 члена. Незаинтересираноста и апатијата на домашните „десижн мејкери“ може да води само до една работа: големите компании од соседството коишто растат органски и преку аквизиции ќе н$ купат сосе партали или во „подобриот случај“ ќе бидеме нивна колонија извозник на евтина суровина за нивните фабрики. Барем да не звучеше познато...

917

милијарди евра изне вкупниот обрт насува прехранбенат устр ија во ЕУ, што ја праавид и втора по металуршката

пишува:

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

П

овикот на Мило Ѓукановиќ, актуелен премиер на Црна Гора, за позасилена соработка и подобро претставување на земјите од регионот на глобална сцена од Самитот 100 бизнис-лидери од регионот, кој се одржа во Бечиќи крај Будва пред две недели, секој си го сфати како што му одговара. Дел од македонските медиуми хорски си го пренесоа како повик на стариот младински кадар на КПЈ за повторно создавање на нова Југославија. Како никој да не помисли на можноста дека идеите на Ѓукановиќ можеби се и реално остварливи, а секако потребни, со оглед на политичко-економската состојба во која се наоѓаат сите земји од регионот подеднакво. Никој, на пример, не праша зошто имаше само четворица-петина Македонци меѓу учесниците и гостите

на Самитот 100 – два-тројца бизнисмени, еден новинар и еден заменик-министер?! Но, во споредба со Самитот 100 од пред две години, што се одржа во Аранѓеловац, Србија, имаме дури и напредок: тогаш беа присутни само двајца претставници од македонскиот бизнис-сектор: првиот човек на Алкалоид, Живко Мукаетов, и главниот извршен директор на Капитал Медиа Гроуп, Љупчо Зиков. Шега на страна, работата не е воопшто за смеење.

Каде ви е нагонот, господа македонски бизнисмени?

„Капитал“ праша неколку поголеми бизнисмени од земјава зошто не беа и тие на Самитот 100, а нивните одговори варираа од „не очекуваме ништо посебно од вакви настани“, до „не бевме поканети“. А, покана за ваков тип настан во принцип не се ни праќа до компаниите, едноставно треба да ја забележите некаде по медиумите најавата за самитот, да ја сфатите неговата суштина и да оцените дека вие мора да се појавите таму. Ако не друго, барем да се измешате малку со она што значи бизнис и политичка елита од регионот, да воспоставите нови контакти, затоа што не знаете каде с$ може да лежи шансата за нови деловни партнери, нови пазари, нови успеси на сопствената компанија.

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

ании прават планови за интегрирање

17

is ]e (o)stane te balkanski igra^i Овој самит не е ниту првиот ниту последниот регионален настан што поминува практично без македонски бизнисмени. Тие како да немаат нагон да излезат малку отаде Табановце, да разменат малку енергија со своите партнери или конкуренти од регионот, да ги продлабочат можностите за соработка, затоа што на крајот на денот, дали се од Македонија, од Србија или од Хрватска, компаниите имаат исти Дачиќ проблеми и предизвици: премногу се мали ивица премиер на Србијa за да освојуваат пазари како кинескиот или рускиот, страдаат од недоволна Јас сум против тоа во регионов конкурентност. Оваа незаинтересираност повторно да се делиме по линиите и апатија на македонските бизнис-лидери на царскиот рез од средниот век: совршено се поклопува со моменталната Словенија и Хрватска во Европа, а ние позиција и моќ што македонските компании останатите не знам каде... исток... тука некаде пред Европа. ја имаат на регионално ниво. Односно, не може Србија Во извештаите за 500 да биде само пазар најголеми компании во за Словенија и за Југоисточна Европа Хрватска, туку и редовно има едвај партнер. по една компанија милијарди евра обрт што ја брани честа предвидува дека би имсе на Македонија, а домашни компании новата регионална ко ала анија што направиле составена од Агрокомп некаква аквизир, група, Атлантик група, МК ција во регионот Нектар речиси нема. и Подр

7

авка

мило ЃуКановиќ

премиер на Црна Гора, домаќин на Самитот 100

Условите за стопанисување во регионот се исклучително тешки, со зголемени фискални ризици, со високо учество на ризични кредити, со помалку инвестиции и зголемена невработеност. Потребна е добра платформа за економско поврзување и обединување на сите нас коишто имаме аспирации за евроатлантските интеграциим, инаку сами сме премали и преслаби.

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

18 cover story: Додека регионалните компании пра Подобро 15% од голема фирма, отколку 100% од „џуџе“

Агрокор Хрватска

XX дејности: земјоделие, вода и пијалоци, прехранбена индустрија, информатика, здравство, енергетика XX приход во 2012: 3,9 милијарди евра XX претседател на управа: Ивица Тодориќ

МК Гроуп Србија

XX дејности: земјоделие, шеќерна индустрија, трговија, туризам, информациски технологии, недвижнини XX приход во 2012: 700 милиони евра XX претседател на управа: Миодраг Костиќ

Атлантик Група Хрватска

XX дејности: кафе, храна, пијалоци, спортска исхрана, здравје и нега, детска храна, дистрибуција XX приход во 2012: 670 милиони евра XX претседател на управа: Емил Тедески

А, на самитот во Будва се случуваа работи што ја определуваат економската иднина на Балканот, особено просторите на поранешната југословенска федерација. Српскиот бизнисмен Миодраг Костиќ, сопственик на МК група, познат како „крал на шеќерот“ во Србија, излезе уште еднаш со идејата за интегрирање на четири големи балкански компании: неговата МК група, уште една српска компанија, Нектар, како и хрватските Агрокор, Атлантик и Подравка во една мегакомпанија, за која Костиќ смислил дури и име - АНАМП. „Подобро е да бидам 15-процентен сопственик на нешто многу големо, отколку 100- процентен во нешто многу мало. И тоа е суштината. Кога ќе ги надминеме сопствените ставови дека мора да бидеме 100- процентни сопственици на некој мал пазар, ќе се создадат услови, уште и ако постои политичка поддршка, да го создадеме АМАНП.“ Костиќ напомена дека политичката поддршка и соработка сега е повеќе декларативна отколку што е конкретна, но дека до конкретизација на идејата ќе дојде, бидејќи нема ниту една политичка препрека здружувањето да не се реализира. За волја на вистината, на Самитот 100 не беа присутни претставниците на трите големи хрватски фирми коишто Костиќ ги повикува на здружување, но тој за нив пронајде оправдување: „Кога сте во приватен бизнис, промените и приоритетите на дневно ниво се менуват и од час во час. Затоа е апсолутно оправдано што Тедески во моментов е во Лондон, каде што предава на London school of econnomics. Секако дека ќе се видиме наскоро“, вели Костиќ, заклучувајќи дека сите големи компании коишто ги повикува да се обединат во АМАНП на некој начин веќе се сопственички поврзани, и тоа преку Европската банка за обнова и развој. Милан Петровиќ, директорот на Српската асоцијација на менаџери, вели дека една од причините за отсуството на Агрокор, Подравка и Атлантик, но и на други хрватски фирми на Самитот 100, можеби е тоа што Предлог за балкански прехранбен џин

Како Миодраг Костиќ

У

спешниот српски претприемач Миодраг Костиќ, сопственик на МК Гроуп, холдинг во чиишто рамки работат повеќе од 35 компании од Србија и од Југоисточна Европа, и тоа од земјоделскиот сектор, шеќерната и индустријата за месо, туризам, упраување со недвижности, ИТ, обновливи извори на енергија и финансии, на Самитот 100 бизнислидери од Југоисточна Европа, кој неодамна се одржа во Бечиќи, Црна Гора, каде што на едно место се собраа водечките претпиремачи од поранешна Југославија, продолжи да ја заговара идејата за формирање регионален земјоделски џин, односно здружување на компаниите Агрокор, МК група, Атлантик група, Подравка и Нектар, во една компанија наречена

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

19

рават планови за интегрирање Хрватска со претстојниот влез во ЕУ повеќе не го препознава значењето и интересот во однос на регионот на поранешна Југославија. „Сметам дека би требало да учат од примерот на Словенија, која тоа искуство со ЕУ го помина. Прво го напушти овој пазар, а потоа сфати дека нема подобар пазар за нив од тој на поранешна Југославија, па се врати во него со сета сила“, вели Петровиќ. Кон тоа во прилог оди и одговорот на словенечкиот министер за економски развој, Станко Слепишник, на прашањето од Миодраг Костиќ, „дали Словенија би поддржала создавање регионален бренд под името Балкан“. „Секако, само ако тој производ може добро да се продаде“, одговори министерот. Просторот на кој заеднички може да се настапува е многу голем, а како еден од првите пазари коишто можат да бидат цел за освојување на АНАМП или на која било друга интегрирана балканска компанија е арапскиот свет. Извршниот директор на Макпрогрес од Виница, Глигор Цветанов, кој присуствуваше на Самитот 100 во Бечиќи, вели дека арапскиот свет има голем потенцијал како пазар, но нема храна. „Со самото тоа што Македонија од вкупната трговска размена со арапските земји има само 0,6%, додека ЕУ има некаде 7% од вкупната размена, тоа е знак дека потенцијалот е голем и дека може да расте“, објаснува Цветанов. Сепак, регионалните аналитичари велат дека најголема препрека претставува неорганизираноста на пазарот и меѓусебните несогласувања, а за тоа се свесни и самите компании. Генералниот директор на белградската компанија ПКБ, Рајко Мандиќ, иднината ја гледа во регионалното партнерство. „ Ако се фокусира ме са мо на овој регион, ќе бидеме поконкурентни и ќе трошиме доста енергија и средства за да го победиме противникот. Но, ако само го промениме контекстот и се насочиме кон растечките пазари и станеме парнери, треба единствено да настапуваме како регионални произведувачи“, вели Мандиќ.

Нектар Србија

XX дејности: производство на сокови, кечапи, мармалади, ледени чаеви XX приход во 2012: 70 милиони евра XX претседател на управа: Бојан Радун

Подравка Хрватска

XX дејности: производство на храна, пијалоци, детска храна XX приход во 2012: 493 милиони евра XX претседател на управа: Звонимир Мршиќ

ќ ја замислува АМАНП – мегакомпанијата од 7 милијарди евра? АМАНП. Костиќ истакна дека во АМАНП, освен Агрокор, МК група, Атлантик група, Нектар и Подравка, може да се вклучат и компании од Црна Гора и од Македонија, кои ги делат истите проблеми. „Во техничка смисла, тоа би била сериозна компанија каква што с$ уште не постои на овие простори. Обидот Европа регионално да се обедини најдобро се манифестираше на нашето економско соединување. Тоа би била и најцврстата врска, а синергијата би била повеќе од очигледна. Новата компанија би била исклучиво регионален играч, вистински европски играч. Од друга страна, треба да се биде свесен дека во тешка заблуда е секој кој мисли дека во Европа, каде што има држави

како Италија, Германија, Франција или Полска, со 50 или со 100 милиони жители, комапниите од земјите од регионот, со по три, четири, или пет милиони жители, може да им конкурира на големите европски комапнии. Оној кој смета дека нашите, во тие размери, мали компании, можат да им конкурираат на европските гиганти, слабо се разбира во економија. Поединечно сите можеме да ги водиме своите бизниси на локално ниво. Но, ако сакаме да бидеме значајни регионални играчи, ако сакаме да им се спротивставиме на гигантите од резвиената Европа, тогаш мора да се обединиме. Во Италија компаниите некогаш се поврзуваа во одредени групации кои се создаваа со цел, за

конкретни бизниси. Тие тоа го работеа поради синергискиот ефект, заеднички да ја искористат енергијата за настап на трети пазари. Според тоа, сметам дека во нашиот случај најдобро и најефикасно би било капиталното соединување. Секако, под претпоставка дека сопствениците на капиталот можат да се договорат за евалуацијата, за тоа кој колакв процент би имал во новата компанија“, ја објасни Костиќ својата замисла за мегакомпанијата АМАНП. Се проценува дека новата компанија ќе има обрт од околу седум милијарди евра. „Ако навреме не се опаметиме, ќе бидеме само набљудувачи на големиот европски пазар“, истакна Костиќ презентирајќи ја својата идеја.

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

20 cover story:

Феникс гради глобално, Македонија локално!

М

акедонските градежници на дводневниот Самит 100 бизнислидери од регионот кој се одржа во Бечиќи крај Будва, и беше, меѓу другото, посветен на регионалниот градежен конзорциум Феникс и приклучувањето на Црна Гора кон него, уште еднаш ја пропуштија можноста да се приклучат кон овој проект. И додека српските и словенечките градежни компании, кои се членки на Феникс, мометално во Русија учестуваат во профитабилни градежни проекти, од македонскиот градежен сектор никој не учествуаше на овој самит. Дека конзорциумот Феникс, кој е производ на првиот Самит 100 бизнислидери од регионот којшто во 2011

Проценките велат дека оваа здружена компанија би имала околу седум милијарди евра годишен приход и би имала една управа, но тоа би било само почеток на нејзиниот раст.

Пазарот на храна мора да се гледа глобално

Неколку дена по Самитот 100 во Црна Гора се одржа Агробизнис форум во Скопје, во организација на Агбиз проектот на УСАИД, на којшто присуствуваа бројни претставници на компании од агробизнис секторот од Македонија, од регионот, но и пошироко. И на овој настан како еден од главните заклучоци произлезе дека само со здружени ресурси и заеднички вложувања бизнисмените од регионот можат да бидат конкурентни и конзистентни во испораките на големите пазари за земјоделски производи. Компаниите од регионот да ја интензивираат соработката за поголема размена со земјоделските производи, да ги детектираат евентуалните пречки во рамки на трговските договори на ЦЕФТА и да побараат помош од државните институции за нивно заедничко надминување е пораката којашто ја испратија македонските домаќини на Агробизнис форумот. „Соработката за поголема трговска размена станува прaктика и нужност зашто државите од регионот веќе бележат дефицит со ЕУ од околу 1,5 милијарда евра. Преку интензивни контакти ќе може барем да се надмине овој негативен биланс“, истакна министерот за земјоделство, шумарство и водостопанство Љупчо Димовски. Според македонскиот министер за земјоделство, тоа што ЦЕФТА се намалува и крати мора да значи поголема еконмска соработка меѓу преостанатите членки за да

година се одржа во Аранѓеловац, Србија, е и тоа како успешен и добива профитабилни зделки, потврдува Изток Сељак, претседател на управата и косопственик на словенечката компанија Хидрија, којашто се занимава со вградување на високотехнолошка опрема во областа на климатизацијата, греењето и ладењето со интегрирани извори на обновлива енергија. Тој вели дека Хидрија, благодарение, пред с$, на Бранислав Грујиќ, првиот човек на српската фирма ПСП Фарман, која е членка на конзорциумот Феникс, присутна е на рускиот пазар и моментално е ангажирана на изградба на Научно-истражувачки центар на Руската Федерација. Тоа е голема инвестиција. Ангажирани

се одржи ваква или таква рамноправност со останатите европски земји. „Две држави, Романија и Бугарија, веќе се членки на ЕУ и го напуштија договорот на ЦЕФТА. Сега тоа ќе се случи и со Хрватска. Нашиот број се намалува поради што треба поинтезивно да соработуваме во трговската размена со земјоделските производи“, напомена Димовски. Директорот на регионалниот проект за Западен Балкaн и Кавказ на УСАИД , Филип Стојановиќ, предупреди дека е неопоходна поголема соработка на компаниско ниво меѓу фирмите од регинот. Повеќе, рече, знаеме за други држави, како на пример, за Германија, отколку за соседите. „Сите треба да го сториме тоа, да реагираме на две нивоа, и кај државните институции и кај бизнис-секторот“, посочи Стојановиќ. На Агробизнис форумот во Скопје беа дојдени и претставници од западните земји коишто ги пренесоа нивните искуства. Според дел од нив на агробизнисот на Балканот му фали детална анализа на потенцијалните пазари, нудење продукти со засебна додадена вредност кои се по нешто различни од она што веќе се нуди, агресивна промоција на истите и различен пристап за секој засебен пазар. Јонас Спан, претставник на швајцарската агенција за поддршка на развојот СИППО, во врска со начините за постигнување поголема конкурентност и освојување нови пазари рече дека впечаток кој го оставаме кај партнерите е клучен за впечатокот којшто тие го стекнуваат за сите фирми од земјата или од регионот. „Како промоција на извозот едноставно мора да се сфати с$ што можеме и мораме да го направиме за да ги продадеме нашите производи. За тоа мора да оставиме, пред

сме на изградба и на новиот стадион на ЦСКА во Москва, за светското првенство коешто ќе се одржи во 2018 година во Русија. Главен изведувач на тој стадион е токму ПСП Фарман, кој преку Феникс и сите нас останати н$ вовлече во тој бизнис. Досега учествувавме и во изградба и опрема на спортски сали, универзитети, хотели во Сочи, каде што во 2014 година ќе се одржат Зимските олимписки игри, објаснува Сељак. Тој нагласува дека концептот на конзорциумот Феникс е доста продуктивен, јасен и целно насоечн кон тоа преку заеднички капацитети, критична маса и потенцијали да се изнајдат трети пазари за градежниот сектор. с$, добар впечаток, што не е возможно без професионален пристап“, вели Спан.

Влезот во ЕУ не е магично решение за сите проблеми

Во моментов преостанатите земји од ЦЕФТА не прават преголеми реформи во земјоделството чекајќи го влезот во ЕУ. Според експертите, ова е тотално погрешна политика која ќе даде катастрофални резултати. Специфичната планска политика на земјоделско производство при ЕУ може на краток рок многу негативно да се одрази врз агросекторот ако тој не е претходно консолидиран и интегриран. Уште една од причините зошто процесот условно речено „здружување на силите“ меѓу бизнисите од сродни сектори во регионот ни е клучен и неопходен за понатамошниот развој. Бугарските искуства покажуваат дека по влезот во ЕУ земјата изгубила голем дел од традиционалните пазари за нивните земјоделски производи, а средствата коишто се добиваат од ЕУ за развој на земјоделството се исплаќаат дури по подолг период. Ова го истакна Емил Дурев, експерт за земјоделство од Бугарија кој на Агробизнис форумот зборуваше на тема влијанието на влезот во ЕУ врз земјоделството на земјата. „Нашите статистики за земјоделското производство и извозот и покрај големите средства коишто ги добивме од Унијата се негативни. Програмите кои ги наметнува ЕУ за рурален економски развој даваат ефект, но по долго време и бараат максимални залагања и стручност. Со оглед на тоа што влезот во ЕУ значи губење на одредени пазари за земјоделството, влезот во ЕУ барем во почетните години е предизвик за земјоделството“, вели Дурев.

Капитал број 710 07.06.2013

22

www.kapital.mk

интервју

Van^o KostadinoVsKi диреКтор на Централен регистар на МаКедонија

Vo MaKedonija ]e se osnoVa firM bez niKaKoV tro[ пишува:

Биљана Здравковска-стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Неодамна Владата усвои законски измени со коишто се укинуваат трошоците за основање фирма и тоа ќе може да се прави бесплатно. Што претставуваат овие измени и како ќе се реализира тоа во практика? Целта на оваа реформска мерка е да се овозможи поедноставување на постапката за електронско поднесување документи или т.н. онлајн-регистрирање фирма. Значи, во делот на уписи на основање, односно влезот

на пазарот да биде поедноставен, без многу трошоци и со еден чекор. Ова се однесува на електронската регистрација. С$ уште ќе постои и можноста за хартиена регистрација или поднесување документи на хартија, но нема да биде стимулативна, поради тоа што оваа мерка и оваа реформа предвидуваат нула трошоци. Значи, трошокот за влез на пазарот, односно за регистрација на фирма електронски ќе биде нула денари. Се направија измени во два закони, односно дополнување и измена на Законот за едношалтерски систем и за водење на трговскиот регистар и регистарот на други правни лица и на Законот за трговски друштва. Со овие измени се предвидува постоење на регистрациони агенти, кои би добиле овластување да ја вршат функцијата за регистрација на фирма. Претприемачите

ќе можат да се обратат со сметководители кои имаат лиценца за регистрационен агент и тие ќе ги состават документите во електронска форма изворно или ќе ги конвертираат ако се на хартија или ако се составени изворно од некои други надлежни институции, потоа да ги потпишат со дигитален потпис и електронски да ги пратат до Централниот регистар.

XX Зошто е направено ова, зошто токму сметководителите да ја вршат регистрацијата на фирми и кој би бил нивниот интерес тоа да го прават без надомест? Можам да кажам дека идејата дојде при разговорот со бившиот министер за јавна управа на Словенија. Тој за време на една своја посета на Македонија ми го претстави моделот којшто тој го имплементирал во

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

интервју

23

Со последните законски измени, со коишто се предвидува сметководителите како регистрациони агенти да вршат регистрација на фирма без никаков надомест, целата постапка за електронско основање фирма ќе се сведе на еден чекор со нула трошоци. Според извештајот „Дуинг бизнис“, според овој индикатор сега на прво место во светот е Нов Зеланд, со само еден чекор, меѓутоа со извесен трошок за почнување на таа постапка. Претпоставката дека во Македонија ќе заживее регистрирањето фирма со само еден чекор и со нула трошок ќе н$ рангира на првото место во светот. Целата таа реформа е јуришање кон првото место. Меѓутоа, не е поентата толку да го потенцираме тоа, иако голем предизвик е првото место во светот според овој реномиран и најрелевантен извештај во светот. Најбитно е што оваа постапка и реално ќе значи нула трошоци, бидејќи навистина се укинуваат досегашните трошоци за регистрација на фирма, кои изнесуваат околу 100 евра

Ma [oK Словенија, а јас го прилагодив на реалната и на фактичката состојба во Македонија и да речеме, ограничено на одредена квалификувана професионална заедница која веќе располага со квалитетен број дигитални сертификати кои ги користат за потребите пред други јавни институции. Во случајот со сметководителите, пред Управата за јавни приходи, каде што веќе се регистрирани околу 1.100 сметководители и 140 правни лица, односно трговципоединци, трговски друштва регистрирани за сметководствена дејност, коишто имаат овластувања да поднесуваат годишни даночни пријави за своите клиенти користејќи ги своите дигитални сертификати. Затоа се одлучивме за оваа професионална заедница. Воедно, со нив договоривме трошокот, односно надоместот

за таа нивна услуга да биде нула, односно да ја вршат без да им наплаќаат надомест на претприемачите коишто сакаат да основаат фирма. Логично се поставува прашањето зошто сметководителите би ја вршеле оваа функција бесплатно. Претпоставката е дека регистрационите агенти, односно сметководителите и понатаму ќе имаат интерес од клиентот, односно претприемачот кој преку нив ќе регистрира фирма во иднина многу веројатно би останал нивен клиент. Зошто е тоа така? Ова веќе се покажало во практика дека фунционира во Словенија. Исто така, сакам да потенцирам дека и Централниот регистар направи измени со кои ќе бидат укинати тарифните стапки за регистрација на фирма по електронски пат. Со тоа Централниот регистар, одосно државата се откажува од 250.000 евра потенцијален приход по основ на регистрација на фирма доколку идеално се спроведе во практика. Ние веруваме и очекуваме дека ќе биде така, затоа што с$ ќе се врши на едно место со еден чекор и трошокот ќе биде нула.

XX Од кога ќе почне да функционира ваквиот начин на регистрирање фирма? Законските измени се донесени и поминати во Собрание. Во согласност со Законот, Централниот регистар во рок од 30 дена од денот на стапување во сила на измените треба да изготви правилник за да се дефинира постапката за добивање овластување за овие потенцијални околу 1.1000 сметководители и 140 правни лица, трговски друштва кои би го користеле системот. За приближно еден месец ќе може да се стави на располагање со регистрациони агенти коишто веќе добиле овластување од Централниот регистар, затоа што во правилникот ќе се дефинираат и некои технички услови за тоа кој може да биде регистрационен агент.

XX Со овие законски измени се предвидува и напуштање на досегашната практика на фирмите за користење печат со цел да

се идентификуваат во правниот промет. Дали тоа значи дека печатите веќе нема да постојат воопшто и како фирмите ќе го докажуваат својот идентитет? Во практика, печатите се користеа и с$ уште се користат од страна на правните субјекти. Тоа влече корени од бившиот систем и од едно друго време, односно, за територија и поднебје, за утврдување идентитети, легитимирање, за поголема сигурност во правниот промет итн. Меѓутоа, ние направивме анализа, се консултиравме и со Министерството за правда за тоа дали воопшто постои законски акт кој ја регулира употребата на печатот во правниот домен. Се покажа дека не постои никаков законски акт со којшто се третира оваа активност за употреба на печатот. Постои единствено Законот за државниот грб на Република Македонија, којшто ние државните институции секаде го употребуваме и во согласност со измените од пред неколку години, јасно е дефиниран државниот грб и јасно е кажано како треба да изгледа државниот грб на печатите коишто официјално се употребуваат во државните институции. Тоа е единственото законско решение каде што се дефинира државниот грб, меѓутоа само за употребата на државните институции. За трговските друштва и за приватниот сектор, воопшто, и за останатите правни лица никаде не постои акт со којшто се дефинира оваа материја. Практиката покажала дека сите го употребуваат, се појавуваат во компании коишто ги изготвуваат овие предмети, односно печати за да можат понатаму да ги користат при легитимирањето или при комуникацијата и склучувањето некои договори и барања документирано и печатирано со печат. Измените на Законот за трговски друштва предвидуваат дека законски не е обврзувачки да постои официјален печат на фирмите во правниот промет, ниту со кое било друго законско решение или друг нормативен акт пред кој било друг орган да се бара употреба на одредена документација со печат. Л о гичн о е пр ашањ ето како б и се легитимирале фирмите. Вообичаено, на

Капитал број 710 07.06.2013

24

www.kapital.mk

интервју

сите акти како овластени подносители, како овластени потписници се јавуваат и овластените лица на тие правни лица, било да се менаџери, управители, претседател на управен одбор, претседател на надзорен одбор, коишто имаат извршна функција и коишто се запишани во Централниот регистар како единствен регистар каде што се води трговскиот регистар каде што задолжително се запишуваат и податоците и за овластеното лице по закон коешто го застапува друштвото во правниот промет. Меѓу другото, во Законот за трговски друштва е предвидено дека покрај минимумот акти и одлуки коишто се носат пред основање на трговското друштво, треба да се депонира, односно да се запише заверен потпис на точно утврден образец и тој потпис се скенира и постои официјално како релевантен правен податок заведен во Централниот регистар. Секоја фирма или институција којашто сака да го провери идентитетот на некое правно лице тоа може да го направи многу лесно со проверка во Централниот регистар. Тоа веќе го прават некои приватни компании кои се на повисоко ниво на електронска писменост и коишто сите поволности и бенефиции коишто стојат на располагање од сите системи коишто сме ги вовеле досега на највисоко информатичко ниво ги користат во нивното работење и на најниско ниво во организациската структурна поставеност во нивните организации. Односно, и продавачите на шалтер можат системски преку тој веб-сервис да проверат дали лицето коешто дошло е овластено лице по закон и кога ќе потпише, дали тој потпис соодветствува со потписот во Централниот регистар.

XX Како ќе се одразат овие измени

врз имиџот на Македонија, особено на оценувањето во извештајот за правење бизнис од страна на Светска банка? Значи, воведувањето на мерката со сметководителите како регистрациони агенти беше со цел електронската регистрација на фирма да се сведе само на еден чекор и со нула трошоци. Значи, нема никакво одење во судови, ниту во Централен регистар, туку кај сметководителите коишто имаат дигитални сертификати и кои бесплатно ќе ги состават сите документи и ќе ја направат регистрацијата на фирма во Централниот регистар. Со заживувањето очекуваме оваа мерка за една година да биде комплетно искористена, да се зголеми бројот на регистрациони агенти, а со тоа и бројот на поднесени електронски пријави. Значи, мерката мора да заживее и да се користи во практика за да може Светска банка во извештајот „Дуинг бизнис“ тоа да го препознае и да го вреднува. Ние веќе имавме состаноци со мисијата на Светска банка во насока на овој индикатор, во насока на реформата којашто треба да се спроведе. Тие го прифатија тоа и сега останува на нас оваа година да го спроведеме во практика.

XX Колку чекори постојат сега за регистрација на фирма? Во последниот извештај „Дуинг бизнис“ се нотирани два чекори. Претходно беа три, но со последните реформи ги споивме во два чекори. Сега треба да биде еден чекор, преку напуштање на чекорот за нотаризација на документите. Но, за да може да биде оценет како еден чекор, тој треба да се искористи во практика. Во следниот период ќе работиме на масовна промоција и на заживување на овој модел, кој во Словенија во практика се покажал дека функционира. Меѓутоа, логично се поставува прашањето – зошто Словенија е на 30-то или 35-то место според „Дуинг бизнис“, а ние сме на петто место во светот и на прво место во Европа? Во Словенија одлучувањето за регистрацијата на фирма с$ уште е во судовите, постапката трае многу подолго, додека во Македонија времето на одлучување при поднесување апликација за регистрација на фирма изнесува четири часа, а во Словенија е од пет до шест дена.

XX Доколку оваа реформа заживее

во практика, на кое место би била Македонија во извештајот на Светска банка? Според овој индикатор, на прво место во светот е Нов Зеланд, со само еден чекор, меѓутоа со извесен трошок за почнување на таа постапка. Претпоставката дека во Македонија ќе се регистрира фирма со само еден чекор и со нула трошок ќе н$ рангира на првото место во светот. Целата таа реформа е јуришање кон првото место. Меѓутоа, не е поентата толку да го потенцираме, иако предизвик е првото место во светот според реномираниот, најрелевантен извештај во светот, „Дуинг бизнис“. Најбитно е што оваа постапка и реално, во практика, ќе значи нула трошоци, бидејќи навистина е намалување на досегашните трошоци за регистрацијја на фирма, кои изнесуваат околу 100 евра. Тоа е поентата на целата реформа и таа да може реално да се искористи.

XX Наскоро ќе почнат да се применуваат е-потврдите. Компаниите ги бараа со цел да им се олесни добивањето документи при учество на јавни тендери. Што ќе значат овие е-потврди? Сите реформи коишто се воведуваат во Централниот регистар произлегуваат или од програмата на Владата за работењето во одреден период каде што се предвидени тие реформи или од проекти за извршување на Централниот регистар каде што треба да се операционализираат или по заклучоци коишто се донесени од страна на Владата на РМ, а претходно произлегуваат од состаноци со бизнис-заедницата. Ние неколку пати во сите пакети антикризни мерки учествуваме со одредени услуги, дали е тоа намалување на тарифата или воведување пакет-услуги кои се ставени на располагање на бизнис-заедницата. Оваа мерка со издавањето е-потврди е дел од регулаторната гилотина, четврта фаза, за што Владата го задолжи Министерството за информатичко општество. Економските оператори, односно фирмите коишто учествуваат на тендери објавени од државните институции бараа да се поедностави постапката, односно пристапот до различни информации во вид на потврди и документи од соодветните регистри, за чие водење е надлежен Централниот регистар, со цел да им бидат достапни на

Досега се издадени 80 задолжници на 2,5 милиони евра XX Минатата година беше воведена задолжницата како инструмент за обезбедување на плаќањата. Како функционира таа? Задолжницата почна да функционира од 1 септември 2012 година и за овој период се издадени 80-ина задолжници на вкупен износ од околу 150 милиони денари или околу 1,5 милиони евра. Задолжницата функционира како што беше замислено и во делот на бришењето на евидентираните задолжници и досега се избришани околу 25 задолжници од системот, и тоа на начин на којшто во 12 случаи ги имаат избришано банките кои како носители на платниот промет имаат преземено средства од другите останати банки на должникот и ги имаат префрлено на доверителот и електронски ја имаат избришано задолжницата. Значи, системот функционира и ние очекуваме тој во иднина да биде и подобар.

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

интервју

25

По барање на фирмите кои учествуваат на тендери објавени од државните институции, ја олеснивме процедурата и сега фирмите ќе можат преку интернет-страницата на Централниот регистар да направат нарачка на документите од регистрите коишто им се потребни за настапување на тендер и истите електронски да ги платат. По нивни избор документите ќе можат да ги добијат во хартиена форма и кога ќе дојдат во Централниот регистар, веднаш да ги подигнат без да чекаат. Но, исто така, ќе може документите да ги добијат и во електронска форма без воопшто да доаѓаат во Централниот регистар едно место. Централниот регистар беше задолжен да ја поедностави целата таа постапка. До крајот на 2012 година овозможивме фирмите да можат сите потребни документи да ги соберат во која било регионална регистрациона канцеларија на Централниот регистар. Меѓутоа, одлучивме да развиеме повисоко ниво на информатички сервис кој ќе биде поедноставен и покорисен за економските оператори. Сега фирмите ќе можат преку интернет-страницата на Централниот регистар да направат нарачка на документите од регистрите коишто им се потребни за настапување на тендер. По нивни избор документите ќе можат да ги добијат во хартиена форма и кога ќе дојдат во Централниот регистар, веднаш да ги подигнат без да чекаат. Но, исто така, ако сакаат, документите ќе може да ги добијат во електронска форма и електронски да си ги земаат. Секој документ ќе биде автоматизирано издаден и дигитално потпишан од овластено лице од Централниот регистар и тие ќе можат да ги преземат во електронска форма и да си ги прикачат кај договорниот орган каде што настапуваат на тендер. Исто така, ќе биде овозможено и електронско плаќање преку електронска платежна картичка, па фирмите ќе можат целата работа да си ја завршат електронски, без воопшто да доаѓаат во канцелариите на Централниот регистар. Системот веќе е завршен и ставен е во функција за вработените во Централниот регистар, каде што во моментов се извршуваат обуки за негово користење. За период не подолг од две недели системот ќе им биде ставен на располагање и на фирмите.

XX Според поднесените годишни сметки на компаниите, со какви

резултати работеше македонската економија во 2012 година? Колку од фирмите оствариле добивка и во колкав износ, а колку работеле со загуба? Според податоците од поднесените годишни сметки на фирмите за 2012 година, 36.167 фирми работеле со добивка, додека со загуба работеле 22.087 фирма. Вкупната добивка на фирмите коишто работеле со добивка изнесува 75,5 милијарди денари или 1,23 милијарди евра. Вкупната загуба пак, на оние коишто работеле со загуба изнесува 26,2 милијарди денари или 426,5 ммилијарди евра.

XX Колку фирми според податоците од Централниот регистар се отворени и затворени (или во стечај) во текот на 2012 година, а колку во првите 4/5 месеци од 2013 година? Минатата година се основани 8.629 фирми, 46.790 фирми се избришани. Во првите пет месеци од годинава се основани 3.301 нова фирма, додека 1.740 се избришани.

XX Кои нови проекти може да се очекуваат од Централниот регистар? Една од новите мерки кои се дел од измените во Законот за трговски друштва е продолжувањето на законскиот рок за поднесување на годишните сметки од страна на трговските друштва. Во Законот е предвидено до 28 февруари во тековната година да се поднесуваат годишни сметки за претходната година, односно за последната деловна година. На барање на бизнис-заедницата, преку Комората на сметководители беше доставено барањето за продолжување на рокот за поднесување на годишните сметки до 31 март. Меѓутоа, ние во соработка со Министерството за финансии разговаравме и ги анализиравме ризиците од воведувањето на овој рок, повеќе од аспект на времето за обработка

на годишните сметки коишто обработени им се многу значајни и на Државниот завод за статистика, на другите државни институции и на УЈП. Ние и законски, во рок од 60 дена, сме обврзани да ги обработиме. Одлучивме да предложиме измени во Законот за трговски фдруштва, каде што овозможивме до 15 март да се поднесуваат годишни сметки за трговски друштва, но исклучиво во електронска форма, а за средните и за големите по категорија поднесоците задолжително да бидат електронски. Значи, делумно го уваживме барањето на Комората. Рековме дека е добро да го продолжиме рокот до 15 март бидејќи ќе ги скратиме двете фази, приемот и внесувањето, во процесот на обработката на годишните сметки, за да може да се контролира дали сите пресметковни податоци се внесени коректно. Одлучивме да го развиеме и да го унапредиме постојниот систем и да вложиме значајни средства, од 100 до 200 илјади, за неговиот развој. Сега фирмите ќе можат годишните сметки едноставно да ги прикачуваат на системот. Значи, ќе постои можноста годишната сметка да се поднесе до 28 февруари, но само на хартија и до 15 март само во електронска форма.

XX Од кога ќе стапат на сила овие измени? Оваа измена стартува од 1 јануари 2014 година и ќе се однесува на годишните сметки за 2013 година. Ние како Централен регистар во програмата за развој и во акциониот план за имплементација на нови проекти предвидуваме дека во септември ќе биде комплетно развиена оваа апликација и дека ќе почнеме со интензивна комуникација преку презентации во сите градови во Македонија и со практично користење од страна на сметководителите.

Капитал број 710 07.06.2013

26 анaлиза

www.kapital.mk

Due Diligence на јавниот сеКтор

Dr`avnite firmi zaglaveni vo

]e uspeat li Direktor Податоците од Централниот регистар за десетте најголеми јавни претпријатија во Македонија покажуваат дека сите заедно имаат неплатени долгови од дури 215 милиони евра. Билансот на успех на двете компании што произлегоа од јавното претпријатие Македонски железници, на Македонски шуми, Македонија пат, ЈСП, МРТ, Водовод и канализација, Комунална хигиена, АД за стопанисување со станбен и деловен простор и Стопанисување со пасишта покажува дека лани оствариле вкупно приходи од 191,2 милиони евра, половина од нив прикажале добивка во вкупна вредност од околу 5 милиони евра, додека останатите се во загуба марјан од дури 18 милиони цветКовсКи евра. Во овие десет јавни директор на МРТ претпријатија работат вкупно 10.700 луѓе

мишо ниКолов

директор на ЈСП

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

анaлиза

27

o dolgovi od 215 milioni evra.

rite Da gi oDglavat?!

Гајур Кадриу

директор на ЈП Македонија пат

Оливер дерКОвсКи директор на АД Македонски железници Транспорт

ирфан асани

директор на Македонски железници Инфраструктура

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

28 анaлиза пишува:

Александар Јанев

Еве како работеа јавните претпријатија во 2012 година

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

Ф

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

инансискиот резултат на една компанија е показател колку некој менаџер е добар или лош, успешен или не?! Ако судиме според милионските загуби што ги натрупаа поголем дел од државните компании, се потврдува тезата дека на чело на овие претпријатија се поставени несоодветни луѓе, најчесто најзаслужните партиски кадри, кои наместо да ги извадат од булата, уште повеќе ги заглавија во финансиски хаос. Дел од државните фирми пак, успеаја да ја прекинат традицијата на лошо работење и да го симнат од нив превезот на загубари. „Капитал“ анализира како работат најголемите јавни претпријатија во државата, зошто некои од нив постојано трупаат загуби?! Податоците од Централниот регистар за десетте најголеми јавни претпријатија во Македонија покажуваат дека сите заедно имаат неплатени долгови од дури 215 милиони евра. Билансот на успех на двете компании што произлегоа од јавното претпријатие Македонски железници, на Македонски шуми, Македонија пат, ЈСП, МРТ, Водовод и канализација, Комунална хигиена, АД за стопанисување со станбен и деловен простор и Стопанисување со пасишта покажува дека лани оствариле вкупно приходи од 191,2 милиони евра, половина од нив прикажале добивка во вкупна вредност од околу 5 милиони евра, додека останатите се во загуба од дури 18 милиони евра. Во овие десет јавни претпријатија работат вкупно 10.700 луѓе. Според податоците од Централниот регистар, најголеми загуби минатата година пријавија двете компании што произлегоа од поранешното јавно претпријатие Македонски железници. Македонски железници 1. Транспорт Акционерското друштво МЖ Транспорт,

со кое раководи Оливер Дерковски, објави дека 2012 година ја заврши во минус од 7,4 милиони евра. За споредба, во 2011 година ова претпријатие оствари загуба од 6,1 милиони евра, што значи дека оваа државна компанија работела уште полошо од претходно. Од МЖ-Транспорт коментираат дека главна причина поради која уште повеќе се продлабочила загубата минатата година е драстичниот пад на обемот на транспорт, особено на транзитниот кон Грција. Освен тоа, се намалил и увозот на стоки кои доаѓаат со железнички транспорт, а во исто време, трошоците за работа се зголемиле поради поскапувањето на нафтата и на струјата. Интересно е што директорот на ова претпријатие нема позитивни очекувања ниту за годинава. „Годинава планираме да оствариме

1 МЖ ТРАНСПОРТ 2 МЖ ИНФРАСТРУКТУРА 3 МАКЕДОНСКИ ШУМИ 4 ЈСП 5 МАКЕДОНИЈАПАТ 6 ВОДОВОД И КАНАЛИЗАЦИЈА 7 МРТ 8 КОМУНАЛНА ХИГИЕНА 9 АД Стопанисување со станбен и деловен простор од значење за РМ 10 АД Стопанисување со станбен и деловен простор во државна сопственост 11 Стопанисување со пасишта Извор: Централен регистар

барем ист финансиски резултат како и лани, иако работиме во уште поотежнати услови. Обемот на железнички транспорт продолжува да се намалува, а драстично се чувствува кај товарниот транспорт, бидејќи некои од нашите најголеми клиенти од металската индустрија го намалија производството и извозот. Во првиот квартал од годинава успеавме некако да ги намалиме трошоците за околу 9% и истовремено да ги зголемиме приходите за 3%, но сепак не можам да кажам дека овој тренд е стабилен и ќе продолжи така до крајот на годината. Се надевам дека негативниот тренд барем ќе биде запрен, за да може следните години кога се очекува побрзо закрепнување на економијата и ние подобро да работиме“, вели директорот на МЖ-Транспорт, Оливер Дерковски. Тој потврди дека наскоро се очекува да се објави меѓународниот тендер за набавка на нови патнички возови со дизел-мотори коишто трошат помалку нафта. „На тој начин ќе заштедуваме по околу 50 тони нафта месечно и ќе продолжиме и понатаму да го правиме тоа додека не ги замениме сите стари машини кои трошат многу нафта. Но, со оглед на комплексноста на постапката, овие возови се очекува да пристигнат кон крајот на идната година“, изјави Дерковски. Додека оваа државна компанија создала огромна загуба, бројот на вработени, според податоците од Централниот регистар, благо се намалил од 1.413 на 1.350, но не станува збор за отпуштања од работа, туку природно намалување на бројот на вработени преку пензионирање. Дерковски ветува дека бројот на вработени и понатаму ќе се намалува за да може да се намалат трошоците на претпријатието. „Сметам дека има простор да скратиме уште околу 200 работни места и панираме преку тој процес постепено да ја подобриме ефикасноста на компанијата. Оние што ќе заминат од работа, ќе ги искористат сите поволности коишто им се нудат со закон“, истакна Дерковски. МЖ-Транспорт на крајот од лани имала долг од 43,9 милиони евра, а ненаплатени побарувања од 5,2 милиони

евра. Македонски железници Инфраструктура Јавното претпријатие МЖИнфраструктура, чиј директор е Ирфан Асани, во 2012 година објави загуба од 9,4 милиони евра, што значи дека минусот за една година се продлабочил за дополнителни 2,9 милиони евра. Приходите на ова јавно претпријатие се на истото ниво од претходната година, меѓутоа трошоците се значително зголемени, што на крајот прикажа негативен резултат од работењето. Асани објаснува дека зголемувањето на инвестициите во железничката инфраструктура е главната ставка на страната на расходите. „Зголемувањето на загубата лани главно е производ на инвестициите во реконструкција на пругите. Меѓутоа, морам да кажам дека трошоците се значително зголемени и поради амортизацијата. Најголем проблем за нас е одржувањето на пругите, што чини многу и ја носи целата компанија во загуба. Амортизацијата на инфраструктурата е најголема ставка на страната на трошоците“, вели Асани. Тој објаснува дека поради намалениот обем на транспорт, се намалиле и приходите на компанијата, а дополнителен трошок лани бил и пресудата за плаќање на стар долг со камата во вкупен износ од 320.000 евра. Меѓутоа, Асани вели дека годинава е надежна дека МЖ-Инфраструктура конечно ќе има позитивен финансиски резултат. „Податоците за првиот квартал од 2013 година покажаа добивка од околу 20.000 евра, што се случува првпат по 30 години во оваа компанија. Ние работиме овој тренд да се задржи во текот на целата година“, вели Асани. Според податоците од Централниот регистар, во МЖ-Инфраструктура до крајот на 2012 година имало 1.350 вработени, што е намалување за околу 100 луѓе споредено со претходната година. Претпријатието има долг од 10,7 милиони евра и ненаплатени побарувања од 4,2 милиони евра.

2.

пат 3.Македонија Ако за некое јавно претпријатие

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

анaлиза

а (во евра) Вкупни приходи 24.188.918

Нето добивка/загуба -7.441.352

број на вработени 1.350

обврски

побарувања

43.951.385

5.231.962

15.929.224

-9.410.249

1.351

10.706.971

4.229.651

30.179.958

15.335

2.311

38.973.319

12.989.722

28.836.881

-78.218

1.316

13.068.021

437.451

14.327.462

-955.173

1.035

12.556.036

792.014

21.059.685

263.778

1.207

20.856.607

20.127.614

22.898.162

2.347.970

856

17.845.745

10.085.758

18.275.866

1.209.253

889

5.754.215

8.401.657

12.529.603

795.082

293

49.529.889

40.519.254

2.275.082

386.205

95

1.669.388

2.201.322

604.541

51.304

27

9.765

1.259.405

може да се каже дека остварило импресивни резултати во работењето лани, тоа е Македонија пат. Оваа државна компанија успеала да ја намали загубата за 77%, од 4,1 милиони евра на помалку од милион евра. Директорот на Македонија пат, Гајур Кадриу, вели дека намалувањето на загубата е резултат на планот за санирање на ова јавно претпријатие којшто бил спроведен во целост. Бројот на вработени за една година е намален од 1.538 на 1.035, со што драстично се намалиле трошоците. Кадриу објаснува дека ова темпо на работа, годинава конечно ќе ја извлече компанија од групата загубари и ќе прикаже позитивен финансиски резултат. „Акцискиот план што го спроведовме лани за санирање на компанијата очигледно ги даде очекуваните резултати. Клучот за успехот е во работата. Не само што целосно го спроведовме зацртаниот план, туку и натфрливме над прогарамата за работа за околу 20%. Во исто време бројот на вработени драстично се намали, тие што останаа успеавме да ги анимираме да и се посветат на работата и да си ја заработат платата. Друг проблем којшто е надминат е конечна ревизија на ценовникот на услугите на претпријатието, со што цените се зголемија, но мислам дека до реално ниво кое е исплатливо за нас како компанија“, објаснува директорот Кадриу, кој вели дека има идеја како од ова претпријатие да направи пример за државна компанија. Тој изјави дека голем трошок за компанијата е и одржувањето на старите возила и очекува од владата позитивен одговор на барањето да се обнови дел од механизацијата за да може да работи уште поефикасно. До крајот на 2012 година, Македонија пат имала неплатен долг од 12,5 милиони евра, додека пак побарувањата на компанијата изнесуваат 792.000 евра. Директорот Кадриу објаснува дека долгот е настанат во минатото со неплаќање комуналии, ниту пак обврските кон Управата за јавни приходи, но тој изјави дека веќе се склучени договори за сервисирање на долговите.

Јавно сообраќајно 4. претпријатие (ЈСП) Јавното сообраќајно претпријатие (ЈСП)

е уште едно на листата кои успеале да срушат некаков рекорд во своето работење. Така, ЈСП лани ја намали загубата за над 90% од околу 800.000 евра во 2011 година на 78.000 евра лани. Намалената загуба доаѓа во време кога ЈСП се поднови со нови автобуси со што, според директорот на претпријатието, Мишо Николов, значително ги намали трошоците, а ги зголеми приходите преку пораст на бројот на патници. За годинава, бизнис-планот е сличен на лани, меѓутоа, Николов смета дека ЈСП не е претпријатие што ќе генерира профити. „Сметам дека ЈСП не е претпријатие што треба да создава големи профити, бидејќи ние нудиме услуги за граѓаните по многу ниски цени. Но, од друга страна, се согласувам дека не треба да работиме ниту со загуби. И во таа насока, компанијата се труди да ја подобри наплатата, да ги елеминира трошоците за да може финансискиот резултат да биде некаде помеѓу. Морам да кажам дека добиваме голема поддршка и од владата и од градската власт, така што подобрувањето во работењето на ЈСП е конечен производ на нашите заеднички заложби“, оценува Николов. ЈСП има вкупно 1.316 вработени, долг од 13 милиони евра и ненаплатени побарувања од 437.000 евра. Македонски шуми 5. Јавното претпријатие Македонски шуми веќе неколку години не работи со

загуба, меѓутоа добивката се намалува. Резултатот до крајот на лани покажува профит од 15.300 евра, што е 75% помалку споредено со претходната година. Директорот на Македонски шуми, Жарко Караџоски, објаснува дека добивката на претпријатието се намалила поради поевтинувањето на дрвата за 10% со што значително се намалиле приходите од продажбата. „Иако добивката е намалена, ние сме задоволни од резулатите од работењето, бидејќи сепак наша цел не е да имаме голем профит, туку како јавно претпријатие, пред с$, да го гледаме

29

интересот на граѓаните. Во таа насока се донесе и мерката за поевтинување на дрвата, за да се ублажи ударот од поскапувањето на струјата и на нафтата лани“, изјави Караџоски. Во ова јавно претпријатие лани работеле вкупно 2.311 луѓе, со што бројот на работници е намален за околу стотина на годишно ниво. Меѓутоа, иако според бројот на вработени Македонски шуми е едно од најголемите јавни претпријатија, директорот Караџоски сепак ангажира приватни компании да ги вршат основните задачи на оваа државна компанија – сечење и транспорт на дрва. За таа намена, годишно се трошат по околу 10 милиони евра. Караџоски објаснува дека веќе е почната реорганизација на претпријатето со што постепено ќе се зголемува уделот на сопственото производство наспроти ангажманот на фирми однадвор. За таа цел веќе биле набавени 6 булдожери, а во тек е и оглас на кој се бараат околу 40 нови теренски возила. „Се трудиме да го зголемиме сопственото производство во претпријатието, но сепак не можеме целосно да го елиминираме ангажирањето на приватни фирми во тој процес, немаме таков кадар во Македонски шуми. Всушност, проблематично е воопшто да најдете таков профил на работници на пазарот“, вели Караџоски. Тој најави дека се планира да се расчистат и сите долгови на претпријатието, така што до крајот на годината, Македонски шуми треба да плати околу 2,7 милиони евра долг кон Фондот за пензиско и инвалидско осигурување, за што ќе добие отпишување на каматите. Караџоски најави дека натрупаните обврски за ДДВ кон државата, се планира да се трансформираат во траен влог во основната главнина, со што претпријатието целосно ќе биде исчистено од застарени долгови. Македонска радио6. телевизија (МРТ) Јавниот радиодифузен сервис МРТ

минатата година оствари добивка од 2,3 милиони евра со што е на врвот на листата најпрофитабилни државни компании. Интересно е што во споредба со претходната година, податоците покажуваат неколкукратно намалување на добивката, меѓутоа споредбата не би

Капитал број 710 07.06.2013

30 анaлиза

www.kapital.mk

била соодветна затоа што финансискиот резултат за 2011 година ги вклучи сметководствено и ненаплатените решенија за радиодифузната такса. Приходите на МРТ лани се зголемиле за 10,8%. Јавниот сервис до крајот на 2012 година имал долг од 17,8 милиони евра и ненаплатени побарувања од околу 10 милиони евра. Во МРТ во 2012 година работеле 856 луѓе, што е за 80 вработени помалку споредено со 2011 година. Директор на МРТ од лани е Марјан Цветковски, кој неодамна изјави дека неговата визија за реформирање на државната радио-телевизија полека се остварува. Од менаџментот велат дека во моментот во јавниот сервис се реализираат најавените инвестиции во модернизирање на просториите за работа, студијата, опремата, а огромен дел од буџетот и годинава ќе биде наменет за подобрување на продукцијата и телевизиската програма. Водовод 7. и канализација Градското јавно претпријатие Водовод и

канализација ја заврши минатата година со добивка од околу 260.000 евра. За една година приходите пораснале за 3,8%, а до крајот на 2012 година во ова јавно претпријатие биле вработени вкупно 1.200 луѓе. Меѓутоа, најголем проблем за ова јавно претпријатие е наплатата на побарувањата. Според податоците од Централниот регистар, Водовод и каналзација до крајот на 2012 година имал за наплата над 20 милиони евра. Исто толку изнесуваат и обврските. Директор на ЈП Водовод и каналзација е Стојан Србиновски, кој за годинава најави амбициозни проекти - реконструкција на водоводни цевки, систем на далечинско отчитување, системот СКАДА и мерење на квалитетот на водата. Во текот на оваа година е најавено да се реконструираат 15 километри азбестни цевки од постојаната водоводна дистрибутивна мрежа, со инвестициски вложувања од околу 2 милиони евра. Еден од клучните проекти е и системот СКАДА, кој е во план да се прошири низ целиот град. „Системот СКАДА овозможува автоматско следење и управување на целиот водоводен систем. Ќе има диспечерски систем, кој ќе работи 24 часа. Со овој систем ќе се следи колку вода се произведува и дистрибуира. До овој момент системот е имплементиран во Бутел, Радишани и во Шуто Оризари, а постојат планови за негово проширување на целиот водоснабдителен систем на градот“, објасни директорот Стојан Србиновски.

Како да се реформираат?

Експертите сметаат дека за успешно функционирање на јавните претпријатија не треба промена на законите, туку политичка волја. Професорот на Правниот факултет, Горан Коевски, вели дека државата треба повеќе да се насочи кон концесии и јавно-приватно партнерство, каде што ќе делегира дел од своите овластувања за вршење дејности од јавен интерес на приватниот сектор. „Со тоа би се намалила можноста од форсирање кадри подобни првенствено

по политичка, отколку по професионална основа. Приватниот капитал е профитно мотивиран и не трпи импровизации. Но, за ова е потребна политичка волја“, смета Коевски. Професорот Борче Давитковски од Правниот факултет оценува дека е потребно да се промени Законот за јавни претпријатија и членовите на управните одбори, како и директорите да се бираат на јавен конкурс. „Досега изборот на директори се одвиваше или преку оглас објавен од управниот одбор на претпријатието или на предлог на владата. За поголема транспарентност сметам дека би било добро да се смени Законот за јавни претпријатија и за јавни установи каде што и управниот одбор и директорите ќе се бираат на јавен оглас“, смета Давитковски. И професорот Абдулменаф Беџети, смета дека клучната реформа за јавните претпријатија треба да биде во концептот на управување. „Најпрвин власта мора да ги департизира раководствата на овие државни компании. Доколку продолжи да именува директори само по партиски клуч, некои кои слепо ќе ги извршуваат нивните наредби, јавните претпријатија ќе продолжат да тонат во проблеми. Мора да се смени начинот на избор на менаџерите, директорите на јавните претпријатија да се именуваат од конкурс. Клучен услов треба да биде нивниот квалитет и успешност, а не партиската книшка. Тогаш, на директорите да им се постави програма. Што треба задолжитечно да направат во следните шест месеци или една година, и со поголема отчетност и транспарентност, да се види дали тој директор добро управува или не“, оценува Беџети. Економистите се согласни дека најголемиот проблем со јавните претпријатија е тоа што ниту една власт досега не спровела реформи. Тие коментираат дека во западноевропските општества постојат начини како се прави тоа, а без притоа тие да се приватизираат. Еден од основните принципи е да се евалуираат завршните сметки на претпријатието, да се следи системот на плати и наградувања, бројот на вработени и тоа колку секој од нив е соодветен за работната позиција. Во Германија, на пример, јавните претпријатија коишто се основани од градовите, функционираат како еден холдинг и целосно се потпираат на принципите на пазарната економија. Станува збор за централизирано раководење со одделните јавни претпријатија, што само по себе раѓа потреба од укинување на директорските позиции во секое претпријатие и прекинување на практиката на партиски вработувања. Средствата од Градот стигнуваат на една сметка и оттаму се распределуваат кон секое претпријатие. На овој начин градските холдинзи, кои ги менаџираат јавните комунални претпријатија, стануваат кредитоспособни, подготвени да излезат на меѓународниот пазар на пари, каде што задолжувањето е по пониски камати, а се користи за нови инвестиции и развој.

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

32 интервју

Van^o KargoV

диреКтор на ЦаринсКата управа на МаКедонија

I ponatamu naporno rabotIme za da ja olesnIme trgoVIjata пишува:

верица јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузнмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

М

акедонија годинава е претседавач на Поткомитетот на ЦЕФТА за царини и потекло на стоки, а Хрватска од 1 јули ја напушта ЦЕФТА и влегува во Европската унија, со што настануваат промени во режимот на трговија меѓу двете земји. Какви се приоритетите на земјава во контекст на нашето претседателство со Поткомитетот, какви промени ќе забележи транспортот на луѓе и стоки поради хрватското членство во Унијата и воопшто, како работела македонската Царинска управа во првите пет месеци годинава

разговаравме со нејзиниот директор, Ванчо Каргов.

XX Какви активности следуваат со оглед на тоа дека Македонија годинава е во својство на претседавач со Поткомитетот на ЦЕФТА за царини и потекло на стока и кои се приоритетите на македонското претседателство? Приоритетите и целите коишто произлегуваат од Програмата за претседавањето на Македонија со Поткомитетот за царини и правила за потекло за 2013 година се обезбедување ефикасна и усогласена примена на протоколите за потекло од Договорот ЦЕФТА 2006 и поедноставување на царинските постапки и намалување на формалностите коишто се однесуваат на трговијата, а со цел олеснување на трговијата. Основните цели коишто се очекува да се постигнат за време на претседателството на Македонија, во согласност со Програмата за работа на Поткомитетот во 2013 година се: да се

обезбеди целосна усогласеност на сите ЦЕФТА страни со принципите на слободна трговија на ЕУ, СЦО и СТО; да се олесни регионалната трговија преку унапредување и зголемување на употребата на управување со ризикот во царинските и во другите гранични органи, во доволна мера, со цел поедноставување на царинските и на другите формалности поврзани со трговијата; да се зајакне капацитетот во непреченото функционирање на дијагоналната кумулација меѓу договорните страни на ЦЕФТА и други приоритетни области на нивните царински органи. Покрај тоа, транспортот и транзитот се од заеднички интерес при спроведувањето на активностите на Поткомитетот за олеснување на трговијата и затоа, целта е да се продлабочи соработката и паралелно да се спроведуваат регионалните иницијативи во областа транспорт. Една од позначајните цели за олеснување на трговијата во тој поглед треба да биде пристапувањето кон Конвенцијата за заеднички транзит

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

интервју на ЕУ (CTC). Во согласност со приоритетите на Поткомитетот за царина и правила за потекло на ЦЕФТА, коишто се дефинирани со повеќегодишен план и имајќи ја предвид претстојната подготвителна работа за Стрaтегијата за Југоисточна Европа 2020 (SEE Strategy of 2020), Македонија ќе преземе соодветни активности за исполнување на севкупните претходно изнесени цели. Во рамките на нашето претседавање со Поткомитетот организирани се повеќе работни активности: состаноци на Работната група на ЦЕФТА за царинско управување со ризик - цениме дека поголемата употреба на управувањето со ризик во доменот на трговијата во регионот е едно од главните средства за олеснување на трговијата во регионот. Оттука, сметаме дека Работната група за царинско управување со ризик сигурно ќе биде двигател не само за подобрување на соработката во управувањето со ризикот во доменот на царинските прашања, што се остварува меѓу договорните страни на ЦЕФТА, туку и за почнување полезна работа насочена кон заедничко одредување профили на ризик за трговијата во регионот. Треба да се постигне успех во активностите на управување со ризикот и на тој начин да се поттикне олеснувањето на царинските и на трговските постапки. Инаку, работната група на ЦЕФТА за царинско управување со ризик го одржа својот прв состанок во април 2013 година, каде што се расправаше и се финализира работната програма на работната група. Во програмата се поставени цели во согласност со надлежностите на работната група и се дава приоритет на резултатите што треба да бидат постигнати до крајот на оваа година. SEED 2 исто така е прв чекор во размена на податоци. Работилница за Програмата за овластен економски оператор (ОЕО) - Размената на информации меѓу царинските органи и приватните оператори е една од главните основи за олеснување на трговијата. Одобрување на примена на поедноставена постапка за приватните оператори особено придонесува за исполнување на бројни претходно дефинирани стандарди за безбедност во царинското работење и се с мета з а в а ж н о ср едс тв о з а олеснување на трговијата. Со оглед на тоа дека приоритетите на Македонија се во сообразност со целите поставени на повеќегодишен план, организирана е ваква работилница со цел подигање на свеста и промовирање на техничките аспекти на програмата за ОЕО пред приватниот сектор на земјите на ЦЕФТА и разгледување на нивната подготвеност за соодветно спроведување на програмата. Состаноци на експертите за потекло (CEFTA Origin Experts Network Meeting) за размена на знаења и искуства во однос на спроведувањето на имплементацијата на Регионалната конвенција за паневромедитерански преференцијални правила за потекло меѓу земјите-членки на ЦЕФТА. Меѓу приоритетите е и хармонизирање на Протоколот за потекло на договорот ЦЕФТА и искористување на Регионалната конвенција

33

Транспортот и транзитот се од заеднички интерес при спроведувањето на активностите на поткомитетот на ЦЕФТА со кој Македонија претседава годинава, со цел олеснување на трговијата и затоа треба да се продлабочи соработката и паралелно да се спроведуваат регионалните иницијативи во областа транспорт. Една од позначајните цели за олеснување на трговијата во тој поглед треба да биде пристапувањето кон Конвенцијата за заеднички транзит на ЕУ (CTC) македонските транспортери ќе на ЕУ како прв чекор кон понатамошните имаат обврска неколку часа пред измени на договорот ЦЕФТА, Спогодбата пристигнувањето на граница да го за стабилизација и асоцијација како најавуваат транспортот. Колку тоа и договорите за слободна трговија со ќе претставува оптоварување за земјите на ЕФТА и со Турција. Регионалната нив? Како ќе влијаат новитетите на конвенција за паневромедитерански протокот на стоки? преференцијални правила за потекло е од особена важност за регионот, бидејќи Транзитот на стоки во ЕУ се базира на со нејзината имплементација се отвораат Царинскиот закон на ЕУ и се однесува нови можности за проширување на на движењата на странска стока при дијагоналната кумулација на потеклото увоз во ЕУ (која не е со потекло од ЕУ) на нови географски региони, со што се и која подлежи на плаќање царински и зголемуваат можностите за трговска други давачки при увоз – што се нарекува надворешен транзит на ЕУ. размена под конкурентни Документот што се користи услови. за надворешен транзит на XX На 1 јули годинава ЕУ се нарекува Т1 документ. Хрватска влегува во ЕУ, Постои и опција стоки со а со тоа се поместува потекло од ЕУ да се ставени и границата на Унијата Основна цел на во заедничка транзитна уште појужно. Што ќе пристапувањето постапка и да се предмет значи тоа за транспортот на Македонија на специфични мерки на ЕУ на стоки и луѓе? Ќе има кон Конвенцијата во однос на нивниот извоз, ли некакви промени? при што за нив исто така С о п р и с т а п у в а њ е т о н а за заеднички се применува надворешен Хрватска кон ЕУ на 1 јули транзит и Новиот режим на транзит (T1). Ова се година ќе дојде до измена компјутеризиран применува на пример, кога на надворешно-трговскиот транзитен систем постои обврска за враќање режим. За македонските (НКТС) е целосно средства според заедничката извозници нема да настанат земјоделска политика или големи измени. Тие и по вклучување во намалување на царинскиот влегувањето на Хрватска во овој глобален ЕУ ќе можат да ги извезуваат систем на транзит долг. За нас како држава најсвоите производи во Хрватска и укинување на интересно е движењето без плаќање царински давачки националната на стока со потекло на ЕУ при увозот во ЕУ (Хрватска). транзитна меѓу две точки на поаѓање Ќе биде значително подобрен и пристигање во ЕУ, кога и пристапот на пазарот за декларација истата мора да помине преку македонското вино, бидејќи или употребата територијата на трета земја за извозот на вино во ЕУ на ТИР (што се нарекува внатрешен пристапот е многу полесен карнетот, како транзит на ЕУ). Ова е случај за разлика од досегашните и поднесување на движење на стока од мали количини квоти за извоз царинска Грција кон Унгарија, при што во Хрватска. стоката мора да транзитира Од друга страна, за многу гаранција. низ Македонија. Со ставање хрватски производи, особено на стоката во внатрешен од делот на прехранбената индустрија (месо, млеко, сирење, производи од транзит на ЕУ нивниот статус на стока какао, чоколади), режимот за пристап со потекло од ЕУ е јасен и царината или на нашиот пазар ќе биде понеповолен, другите видови давачки нема да треба да бидејќи ќе треба да се натпреваруваат за се платат кога стоката повторно влегува добивање квота за бесцарински увоз според во ЕУ. принципот „прв дојден, прв корисник“, а Во оваа постапка на транзит низ Македонија за некои од нив ќе треба да се плаќаат и ние практички, го „прекинуваме“ овој заеднички транзит, бидејќи не сме членки царински давачки. кон Конвенцијата за заеднички транзитен XX Она што е извесно е дека систем и не може да го користиме т.н. Т1

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

интервју не се само царинските 34 службеници одговорни за храната што влегува во Македонија

XX Афлатоксини во млеко, месо со сомнителен квалитет... Аферите со храната се речиси секојдневние во последните месеци. Граѓаните се загрижени за безбедноста на храната што ја купуваат. Како е можно вакви продукти да влегуваат во земјава и да ги поминат царинските контроли? Честопати не се прави разлика дека на граница, покрај царинските службеници, постојат и граничните службеници и инспектори за ветеринарна и фитосанитарна контрола. Ние како Царинска управа вршиме царинење на стоката само по извршената контрола од надлежните контролни служби за проверка на квалитетот на храната. Во тек се многу активности за подобрување на соработката со овие служби, преку воспоставување механизми за размена на податоци за анализа на ризик со овие служби и подобрување на координацијата на инспекциските служби и Царинската управа. документ. Кај нас во овој случај се користи национална транзитна декларација или ТИР карнет, што претставува дополнителен трошок за превозниците и непотребно чекање при влез или излез во царинското подрачје на Македонија. Основна цел на пристапувањето кон Конвенцијата за заеднички транзит и Новиот компјутеризиран транзитен систем (НКТС) е целосно вклучување во овој глобален систем на транзит и укинување на националната транзитна декларација или употребата на ТИР карнетот, како и поднесување царинска гаранција. Со приклучувањето кон НКТС системот стоката што транзитира или се извезува или се увезува низ земјава ќе се движи со единствениот транзитен документ Т1, издаден во конкретниот случај во Грција и нејзино движење кон Унгарија. Во контекст на заедничкиот транзит, мошне важен е системот на гаранции за обезбедување на наплатата на евентуалниот царински или даночен долг. Досегашната практика на употреба на национални гаранции ќе биде заменета со употреба на меѓународни гаранции, што ќе бидат валидни во сите земји што го користат НКТС. Како ќе се одвива тоа во практика? Доколку германски извозник пратил стока со крајна дестинација во Македонија, а транспортерот влегол во Македонија и не ја пријавил стоката за увозно царинење, ние како Царинска управа имаме право да ги наплатиме царината и ДДВ од банкарската гаранција што ја издал германскиот превозник или извозник. Ист е случајот и кога има извоз од Македонија во некоја земја-членка на ЕУ, ЕФТА или Турција. На пример, ако ајвар

што бил извозно царинет во Македонија и наменет за Белгија не се пријави за увозно царинење во Белгија, нивните царински службеници имаат право да ги наплатат царинските давачки од главниот обврзник што ја издал банкарската гаранција во Македонија и што важи на целата територија на ЕУ. Со ова практички ќе се придонесе за значително поедноставување, забрзување и поевтинување на царинските постапки, к а ко и з н а ч и т е л н о п о д о б р у в а њ е на конкурентноста на македонските превозници, увозници и извозници, како и поголемо користење на транспортните коридори низ Македонија.

XX Неодамна објавивте дека приходите на Царината се зголемени. Може ли да ни објасните на што се должи ваквата состојба, ако се знае дека секоја година дополнително паѓаат царините и по тој основ, Македонија е доста отворена економија. Каква е структурата на вашите приходи? Царинската управа администрира и врши наплата на царина, ДДВ од увоз, акцизи, надоместоци на тутунски производи и производи од нафта. Во периодот јануари-мај 2013 година, Царинската управа по сите основи наплати вкупно 24,2 милијарди денари, што е 3% помалку во однос на истиот период во 2012 година. Структурата на наплатените приходи е како што следува: На име царина и други царински давачки наплатени се 1,8 милијарди денари, што е за 10% повеќе во однос на 2012 година и е 15% повеќе од проектираните 1.544 милиони денари за периодот јануари-мај 2013 година.

Најголемо зголемување на приходите од царина има при увоз на месо и други кланични производи за јадење, обувки, зеленчук, електрични машини и опрема и нивни делови, апарати за снимање или репродукција на звук, телевизиски апарати за снимање или репродукција на слики и звук и нивни делови. Зголемената вредност и количината на увозот на овој вид стоки се причина за зголемување на приходите од царина и од другите царински давачки. На име ДДВ при увоз се наплатени вкупно 15,2 милијарди денари, што претставува 8% помалку од истиот период во 2012 година. Најголемо намалување на приходите од ДДВ има кај увозот на минерални горива, минерални масла и производи од нивна дестилација, битуменозни материи, минерални восоци, железо и челик, возила, освен железнички или трамвајски шински возила и нивни делови и прибор. Намалувањето на приходи од ДДВ се должи на намалената вредност и количината на увозот на овој вид стока. На име акциза наплатени се вкупни приходи во износ од 6,3 милијарди денари, што е за 6% повеќе од оствареното во истиот период во 2012 година. Најголем приход од акцизи е остварен од минерални масла и деривати, кои учествуваат со по 57,1% во вкупно остварениот приход од акцизи. Што се однесува на наплатата на надоместоци, во овој период се наплатени 922 милиони денари, што е 7% повеќе од наплатеното во истиот период од 2012 година. Најголемо зголемување во овој период има кај наплатените надоместоци при увоз за екологија, надомест за здравствена заштита и надомест за тутунски производи.

Капитал број 710 07.06.2013

36

www.kapital.mk

колумна

Јанко Тренкоски

Директор на КБ Прво пензиско друштво

Сингапур и земјите од регионот АСЕАН веруваат дека нивните разлики ги прават поблиски и решавањето на истите е единствен начин за подобар живот. Затоа, како куриозитет, истакнуваат дека имаат над илјада АСЕАН состаноци годишно на високо државно ниво и кога имаат проблем се вртат кон волшебниот збор со четири букви: ГОЛФ! Многу е полесно да се најде решение ако за тоа се има волја, но и начин за да се скрши мразот. На пример, преку игра на светски голф-терен во нашиот Охрид

Makedonija }e ja spasi zbor so ~etiri bukvi

М

инатата недела во Сингапур, гра дот-држава, се одржа редовната годишна конфер е н ц ија з а и н в е с т и р а њ е на пазарите на капитал во организација на Институтот ЦФА (CFA Institute). Бев еден од повеќе од 1.500 делегати од целиот свет. Во интензивната дебата за состојбите и перспективите на денешниот финансиски свет, државниот врв на Сингапур на еден самоуверен начин н$ убедуваше дека Југоисточна Азија во следниот период од 10 години ќе продолжи со забрзаниот раст и развој и тоа меѓу другото, ќе го должи на одлучноста на лидерите на земјите АСЕАН (10 земји во регионот без Кина, САД и во Австралија) да ги решаваат меѓусебните проблеми со цел обезбедување подобар животен стандард на своите граѓани, а не да ги користат истите за дополнително да си ја зацврстат својата „Мажино“ линија. Југоисточна Азија денеска е најбрзорастечкиот економски регион во светот. Милиони луѓе во тој регион во период од неколку декади се поместени од работ на сиромаштијата до позиција на сериозна средна класа којшто е подготвена да ги апсоробира сите благодети на денешниот модерен свет (свој дом, врвно образование, заштеди, екстра-приход за благ луксуз). Таму волшебната спирала на создавање на богатството врти нагоре. Во таква констелација на работите, неминовно е човек да се запраша како сето тоа го прават тие луѓе? И одговорот според мене, не е близината до Кина. Прв пат одам во Азија и среќен сум што тоа го направив преку Сингапур. За споредба, според стандардот на живеење на жителите Сингапур е нешто под Швајцарија, а нешто над САД. Но, се поклонуваме и ја симнуваме капата кога ќе се запознаеме со фактот дека Сингапур е самостојна држава само од 1965 година. Иако има многу разлики, сакам нашата Македонија да ја споредувам со најдобрите. Зарем ние не сме способни да направиме вистинска преродба? Со цел да влезам во срцето на успехот на Сингапур, меѓу многубројните истражувања на лице место ја прочитав и биографијата на основачот и авторитарниот лидер Ли Куан Ју. Сингапур направил фокус на стратегија за развој преку привлекување странски инвестиции со ниски даноци, зацврстување на чувството за нација, благ патриотизам, мултиетничност, нулта корупција, врвно образование, ред и поредок. Ли Куан Ју воспоставил една многу едноставна мисија: „Сингапур мора да биде подобар од сите свои комшии". Мора да има чист воздух и околина, сплотен мултиетнички

живот без толеранција за гетоизација и сегрегација, средена инфраструктура, гостопримство, правна и фер држава, да се збори интернационалниот англиски јазик како мајчин, луѓето да се културни и да го почитуваат јавниот ред и мир, децата да учат од најдобрите и во обемни количини, лидерите да не се корумпирани... Развој на врвна инфраструктура (меѓу најдобрите во светот), логистика преку најдобри услови за бродски и авионски транспорт (втор најголем транспортен центар во светот), финансиска оаза за регионот (Луксембург во Азија), туризам од светски рамки (трет најфреквентен конгресен центар во свет). С$ горенаведено е реалност и е постигнато во еден систем со авторитарен акцент и благо намалување на демократските права на населението. Сингапур како држава и стратегијата за развој на Сингапур влече многу паралели со Р. Македонија. Во 1965 година Сингапур била уништена економија и место со влошени меѓуетнички односи меѓу мнозинското и муслиманското население. Дополнително, кога ќе ги прочитаме основните визии на Ли Куан Ју, неминовно е да го споредиме со оние на Никола Груевски. Во многу нешта се совпаѓаат. Сепак, во голем дел реализацијата на терен се разликува. Кај нас, и покрај позитивните резултати во еден дел од формулата на Сингапур, работите стојат во место поради непостоечките цели во другиот дел. На пример, визијата за развој на Македонија никој од нашите лидери до ден-денеска ја нема артикулирано на вистински начин пред нас - народот. Корупцијата е видлива. Поделеноста на општеството по сите линии на наши и ваши е огромна. Чувството за ред и поредок, правна држава е на минимум. Скопје и Македонија се дават во ѓубре и нечистотија. Модерната инфраструктура ја нема. Образованието е без основни услови за работа по модерни светски стандарди. Сингапур го држи одговорот за нашата татковина! Крајно, Сингапур и земјите од регионот АСЕАН веруваат дека нивните разлики ги прават поблиски и решавањето на истите е единствен начин за подобар живот. За нив големината на пазарот е основен параметар во равенката за зголемување на бруто домашниот производ. Затоа, како куриозитет, тие велат дека имаат над илјада АСЕАН состаноци годишно на високо државно ниво и кога имаат проблем се вртат кон волшебниот збор со четири букви: ГОЛФ! Многу е полесно да се најде решение ако за тоа се има волја, но и начин за да се скрши мразот. На пример, преку игра на светски голф-терен во нашиот Охрид.

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  11 јуни 2013 година, од 10.00 до 16.00 часот Хотел ''Стоун бриџ”, Скопје

ИМПЛЕМЕНТИРАЊЕ НА ОДРЕДБИТЕ ОД ПРАВИЛНИКОТ ЗА КОРИСТЕЊЕ НА РУДАРСКА ТЕХНИЧКА ОПРЕМА СОДРЖИНА НА СЕМИНАРОТ:

1. Одредби од Законот за техничка инспекција поврзани со користењето на рударската техничка опрема

7. Документација која ја следи рударската техничка опрема при ставање во употреба и користење

2. Одредби од Правилникот за користење на рударската техничка опрема:

8. Законски рокови за постапување (преодни и завршни одредби од Правилникот)

 Општи одредби, поделба на рударската техничка опрема опфатена со овој правилник  Постапка за ставање во употреба и користење  Обврски на корисникот на рударската техничка опрема

3. Временски распоред, активности, начин и постапка на вршење технички прегледи и периодични испитувања 4. Обврски по изведените периодични технички прегледи

9. Казнени одредби

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

Концесионери коишто поседуваат концесија за експлоатација на минерални суровини или изведувачи на рударски активности, независни правни тела коишто вршат испитување на опремата, сервисери на опремата и слично.

ПРЕДАВАЧИ:

5. Кој ги врши техничките прегледи

Драган Димитровски

6. Постапка и обврски на независното правно лице при вршење технички преглед на рударската техничка опрема

Ештреф Имери

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 6 јуни 2013 година.

државен рударски инспектор во Државниот инспекторат за техничка инспекција при Министерството за економија во делот на рударски надзор. раководител на одделение во Државниот инспекторат за техничка инспекција при Министерството за економија во делот на рударски надзор.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

14 TOP HOTELI VO MAKEDONIJA ЈУНИ 2013

Еден од македонските главни адути се нејзините природни убавини, богатата традиција и култура, пријатната клима и разновидноста на природниот свет! Дали овие адути се доволни за што посилен развој на туризмот, што е една од приоритетните развојни гранки во економијата? Капитал предлага: Какви модел на хотелиерски развој и е потребен на Македонија за посилен развој на туризмот?

ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ АНАЛИЗИРАМЕ:  Колку и какви хотели фалат во Македонија

за да може да привлече квалитетни туристи?  Какви содржини нудат македонските хотели, а што би требало да имаат за да бидат што попривлечни за гостите?  Каков развоен концепт треба да изберат хотелите на охридското крајбрежје, а коков оние во Скопје?  Што развојот на хотелскиот бизнис значи и за останатите гранки во економијата, како што се производство на храна, пијалоци, вино, текстил, сувенири...

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

 Има ли соодветна финансиска и

кредитна поддршка за инвеститорите во хотелскиот бизнис? Што тие бараат за да можат да реализираат големи проекти ?  Каков е концептот на Хрватска во провлекување на светски познати хотелски имиња?  Словенечкото Монте Карло- Порторож како соодветен модел за развој на Охрид!  Кои се најлуксузните хотели на Балканот? ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА САЊА САВОВСКА

капитал број 710 07.06.2013

38

www.kapital.mk

политика

Жерновски & мести пенали на централната власт

Г

радоначалникот на Центар, Андреј Жерновски, со последната за многумина контроверзна одлука за прекинување на изградбата на училиште и градинка во Капиштец им даде повод на власта за напади кон него на какви не се ни надевале. Ова е идеална пригода за провладините медиуми да го „распнат“ најомразениот градоначалник за нив во Македонија и да ја докажат нивната предизборна теза дека станува збор за теоретичар кој катастрофално би се снашол на извршна функција. Иако неминовно се соочува со празна каса, училиштата и градинките се приоритет во свеста на сите граѓани еднакво.

Ако се сумира дека два месеци по преземањето на функцијата Жерновски нема ниту еден проект со конкретна завршница, па дури и помпезно најавуваната ревизија која се најавуваше за „Скопје 2014“ е без никаков епилог. С$ уште нема ни трага, ни глас од второто најголемо ветување со коешто дојде на власт за бесплатни паркинг-места во општина Центар. Премногу е рано да се зборува, но ако Жерновски не ја сфати функцијата градоначалник како оперативна и извршна, а не како парламентарно-критичка, тогаш сигурно за брзо ќе се стопи големата доверба кај граѓаните која ја уживаше.

125.431 И Европејците разн > БРоЈки

од вкупно пререгистрираните 224.157 лица не бараат активно работа, соопштија од Министерството за труд и социјална политика

100

за законот за меди

нови автомобили ќе набави Министерството за внатрешни работи за потребите на полицијата

10

инженерски прстени традиционално по 10 пат им додели претседателот Ѓорге Ианов на најдобрите 10 дипломирани студенти на инженерските факултети

380

коментари и забелешки се пристигнати за новиот нацртЗакон за медиуми, кои се однесуваат на 117 членови од Законот, односно на 2/3 од него

facebook 1 Европа не гледа сериозно

на Македонија, изјавил Ханц Јирген Акст, но Европа греши затоа што Македонија е многу сериозен случај, велам јас! Бранко Тричковски

2 Ако демонстрантите се смират, Ердоган ќе им прости што ги тепал. Срѓан Стојанчов

3 Шега на страна али изгледа

многу темјан пушат владициве Александар Манасиев

иво ивановски

Министер за информатичко општество во чија надлежност е новиот закон

Разбирливо е што за новиот закон за медиуми не се сложуваат македонските новинарски организации кои јавноста, како и с$ друго во државата, ги сместува на по една од само двете позиции на политичката мапа. Она што зачудува е дека во однос на овој закон спротивставени гледишта изнеле и европските организации - Советот на Европа и ОБСЕ

www.kapital.mk

Топли ветришта од исток

П

атот на Македонија кон ЕУ минува низ потпишување договор за добрососедство со Бугарија, изјави бугарскиот министер за надворешни работи, Кристијан Вигенин, во интервју за Бугарската национална телевизија. Ова ги потврдува претпоставките дека новиот бугарски министер за надворешни работи е многу поевропски ориентиран и со многу полиберални сфаќања од неговиот претходник. „Потпишувањето на договорот за нас ќе биде важен сигнал за подготвеноста на Македонија да развива добрососедски

ногласни иуми пишува:

Катерина синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

инистерството за информатичко општество и администрација во средата организираше јавна расправа за забелешките и предлозите за новиот закон за медиуми, на која заинтересираните дури откако дојдоа, дознаа дека веќе постои нова нацрт-верзија на законот, с$ уште необјавена. Ова значајно ја обесмисли дебатата, особено откако министерот за информатичко општество, Иво Ивановски, кажа дека дел од забелешките и предлозите (кон првиот нацрт) се прифатени, односно содржани во новиот нацрт, во кој присутните на дебатата немаа увид. Ивановски во своето воведно обраќање потенцираше и еден факт кој фрли сенка врз некритичноста со која неретко се прифаќаат сите ставови на меѓународните институции за македонските прашања. Имено, откако Министерството им ја испратило нацрт-верзијата на законот за медиуми на ОБСЕ и на Советот на Европа, двете европски организации дале дијаметрално спротивни мислења за некои негови членови: „Правата на новинарите се посебен сегмент за кој добивме спротивставени ставови. Советот на Европа тврди дека овие одредби ќа ја зајакнат позицијата на новинарите и нивната независност, како и дека истите ќе придонесат

Капитал број 710 07.06.2013

бум-ТРес односи со Бугарија. Од секоја земјакандидат за членство во ЕУ пред почетокот на пристапните преговори се бара да ги реши проблемите со соседите, а така беше и со Бугарија. Во случајот со Македонија проблемите се малку посложени од тие што ги имавме ние, вклучително и некои територијални, но да не навлегувам во детали“, рече Вигенин. Преговорите за договорот продолжуваат, а Софија, како што вели, е подготвена да се забрза процесот. За бугарската позиција во врска со ова прашање тој го информирал и еврокомесарот

за плуралистички и разнолични јавни дебати, додека ОБСЕ и во овие членови каде што е заштитено правото новинарот да го изнесе својот став, правото на новинарот да не изврши задача кога тоа е против етичките правила на новинарство, како и заштитата на угледот на авторот, препорачуваат да се избришат“, беше примерот што го посочи министерот, кој соопшти дека од засегнатите страни стигнале 380 забелешки и коментари за законот, кои се однесуваат на 117 членови од вкупно 171. Најголем дел од забелешките се во однос на првото поглавје (каде што се дефинираат општите начела). Ивановски забележа и дека двете новинарски организации - ЗНМ и МАН, сосема поинаку го доживуваат овој обид за регулација на медиумскиот простор, а во тој контекст и конретните решенија што се предлагаат. Од забелешките и предлозите што се прифатени министерот ја издвои промената во однос на евидентирањето на печатените медиуми и електронските (уредувани) публикации, кое сега се предлага да се врши во Централниот регистар, наместо во агенцијата за медиуми како што предвидуваше претходното решение. Спорниот член четири, според кој, слободата на медиумите можеше да биде ограничена во ситуации кои во јавноста беа оценети како податливи за злоупотреба, сега (во овој дел) гласи: Слободата на медиумите може да се ограничи само во согласност со Уставот на РМ и со меѓународното право. Од ставовите на претставниците на МАН и на ЗНМ на расправата стана јасно дека за првите саморегулацијата е минато, а за вторите, и покрај тоа што учестуваат во општата јавна дебата, токму во неа е решението, а законот за медиуми компромис во кој (од ЗНМ) влегуваат само за државната регулација да не биде проблематична колку што би можела да биде. Малку фокус во расправата која главно се сведе на коментари кои говорниците-новинари веќе ги имаат објавено во медиумите каде што работат, дадоа неколкуте сопственици и менаџери во медиумскиот бизнис кои забележаа дека законот нема да ја исполни целта с$ додека во него отсуствуваат решенија кои на пофер основа ќе го регулираат медиумскиот пазар.

39

Реџеп Таип еРдоган

премиер на Турција

M

акедонија секогаш ќе остане Македонија, a Турција секогаш ќе биде на страната на Македонија, затоа што Грција не е во право.“ Додека целата држава му врие од протести со обвинувања за неговото диктаторско владеење, турскиот премиер нашол време да се грижи за Македонија.

абдулаќим адеми

министер за животна средина

Н

емав време да се подготвам за владината седница во Белград, а имав и најавени неодложни обврски од претходно.“ Внимавајќи да не ги повреди колегите од ВМРО– ДПМНЕ коишто заминаа за Србија, Адеми посетата на Тетово ја смести во неодложни обврски.

ЗоРан ЈовановсКи

поранешен потпретседател на СДСМ

Д

елегатите пред себе ја имаа шансата да го насочат СДСМ по патека која е нова и поинаква, но тие направија друг избор.“ Јовановски цени дека Заев ќе си ја тера патеката со која довчерашниот потпретседател изгледа не се согласувал, ама ја толерирал.

twitter 1 Ljubiša@Sulimanovic

Екстерни тестови историја излези на плоштад и кажи ги сите споменици кој е кој.

2 Бобо П.@bprodanov

тато ја сакам да бидам министер. - сине ти имаш 21 год. голем си за министер, тебе некаде конзул ќе те пратат

t=0@sheretoto 3 xg∞ Непредвидливи се божјите

патишта ама полесно се врват со џип #мпц

Капитал број 710 07.06.2013

40

www.kapital.mk

политиКа

СДСМ Доби нов лиДер тој, паК, Силен

Zaev pred sebe go ima gruevsk Zad sebe Crve

www.kapital.mk

н пРеДизвик

be ski, enkovski!

капитал број 710 07.06.2013

политика

41

Зоран Заев го зеде кормилото на најголемата опозициска партија и како што порача, влегува во силна борба за СДСМ конечно да го порази осум години непобедливиот Никола Груевски. Но, Заев се чини претходно ќе има една „домашна“ задача за силна консолидација на сопствените редови. „Капитал“ анализира – какви внатрешни и надворешни предизвици стојат пред човекот којшто за да се избори со машинеријата на ВМРО– ДПМНЕ прво ќе мора да знае и што точно значат и во што може да се претворат 30-те илјади сопартијци кои му се „лути“ што им го симнал, за нив, единствениот признат лидер од партискиот трон пишува:

катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Б

ранко Црвенковски, човекот којшто од осамостојувањето на земјава ја одбележа македонската политика како носител на најважните државни функции (два пати премиер и еднаш претседател) официјално замина од лидерската позиција во СДСМ. Најголемата македонска опозициска партија доби нов лидер – Зоран Заев, но консталацијата во којашто беше избран, минатото на оваа партија и фанатичната опседнатост на голем дел од членството со ликот и делото на Црвенковски остава многу дилеми отворени за начинот на којшто новиот лидер ќе ја води партијата. СДСМ седма година е во опозиција. Од нејзиното формирање досега, ова е најдолг период во којшто таа не успева да се соземе од последователните тешки (некои повеќе, некои помалку) порази што ВМРО–ДПМНЕ на чело со премиерот Никола Груевски ги задава

Капитал број 710 07.06.2013

42

www.kapital.mk

политиКа Црвенковски со ваков говор одлучи да му ја препушти партијата на Заев:

апсолутно јасна порака прати новиот лидер на СДСМ одговарајќи на прашањето како тој ќе се постави кон „иконата“ на СДСМ, но сега веќе поранешен лидер Црвенковски:

БранКо ЦрвенКовСКи

Зоран Заев

Кога би било можно да се направи ДНК тест за татковство на политичка партија не се сомневајте во резултатот. Во СДСМ е доминантен генот на Бранко Црвенковски на БЦ, на папата, на брадата, на шефот и на не знам уште какви не с$ прекари, коишто ми ги дававте во сите овие години. И тоа покрај сите генетски нарушувања, покрај сите мутанти и вируси коишто во изминатиов период влегуваа и излегуваа од оваа партија, како да е драгстор си земаа од неа тоа што им требаше без да платат и оставајќи зад себе тешки траги и последици.

Не сакам да фрлам анатеми, ниту да покажувам посебна блискост. Претседателот Црвенковски останува дел од СДСМ и во иднина. Секој мудар претседател треба да ја искористи целата енергија околу него како ресурс. А колку ќе бидеме во сенка на Црвенковски ќе покаже иднината, и јавноста сама ќе каже дали сами одлучуваме и носиме ставови, или некој од заднина ни диктира.

Поранешен претседател на СДСМ

за македонската опозиција. Се чини дека секој потег што СДСМ го презема е однапред предвиден, изанализиран и потоа умешно бајпасиран од власта, па ВМРО-ДПМНЕ постојано држи предност во чекори. Ниедна владина политика не најде на сериозен контраодговор од опозицијата. СДСМ се изгуби во постојаните обвинувања, претворајќи се во апатично – параноична структура и собир на поединци кои создадоа тело немоќно да ги растргне стегите на Груевски.

Каква партија наследува Зоран Заев?

На чело на тоа тело стоеше токму Бранко Црвенковски. Многумина ќе речат – доцна се сети да замине. Зарем шест пати требаше да изгуби за да сфати дека не умее да го победи Груевски? Зарем партијата не ќе умееше подобро да се избори со лошите владини политики ако беше растоварена од сите „гревови“ на Црвенковски низ двете децении македонска државност? Зарем Македонија мораше да дојде во ситуација во која власта има бришан простор за злоупотреба на сите полуги на моќта, без да има кој да ја запре пред да „аздиса“? Црвенковски којшто замина откако ја доведе партијата во дереџе во кое ќе треба да помине време за да може да застане на нозе, беше, како што и самиот кажа во прошталниот говор, ДНК на СДСМ. Во неколку наврати (додека беше претседател на државата) тој не беше официјален лидер, но никогаш, на ниту еден негов тогашен наследник (Владо Бучковски, Радмила Шекеринска и Зоран Заев како в.д.) не му остави одврзани раце за да може да го засени неговото присуство. Црвенковски беше и остана

сеприсутен. Во секоја клетка на СДСМ и да, неговата ДНК навистина ја има низ целата партиска структура. Црвенковски во неделата додека се „простуваше“ со неговите сопартијци кажа дека главниот проблем на СДСМ настанал кога таа ДНК почнала да мутира... Со други зборови – СДСМ гниел по малку секогаш кога „бранковото“ бивало одвнатре негирано... Па се поставува прашањето, затоа ли Црвенковски со ниту еден од луѓето кои ја водеа партијата не успеа да изгради солидни односи (едниот доживеа да биде и исклучен од партијата)? И Бучковски, и Шекеринска и Заев останаа да важат за приврзаници за идеја која бара внатрепартиска демократија и која нема проблем со виреење и мешање на различни генетски структури. Со такви идеи, тие не можеа да „пркнат“ додека Црвенковски ги држеше конците од позадина. Сега, „папата“ вели дека конците ги пуштил. Овојпат ова е за верување. Црвенковски навистина ќе го остави Заев сам! Но, дали ќе му ја остави и партијата? Тоа е клучното прашање! Оти 30 илјади потписи се собраа од членови кои не признаваат друг лидер освен Бранко! „Бранковистите“ брифираат дека ова било смислено сценарио. Дека потписите биле само со една цел – да се обезбеди достоинствено заминување на „големиот лидер“, „шефот“, „папата“... Но, ова е сосема доволно да се остават дилеми за идното дејствување на Црвенковски. Да, тој замина од шефовското место, но неговите се внатре! Црвенковски не изгради терен во кој јасно ќе им се порача на членовите дека тој стои зад Заев! Да се убедат неговите приврзаници дека Заев е вистинскиот избор! Дека струмичанецот, кој мазно освојува

Претседател на СДСМ

три градоначалнички мандати (и на недемократски избори нели?), го има срцето на сограѓаните, стопанственик е и бизнисмен и со себе ја има кредибилната Радмила Шекеринска не е помалку СДСМ во генетската структура од „градското дебармаалско раководство“. Црвенковски мораше тоа да го стори! Искрено и машки. За Заев да има чист пат пред себе, барем внатре. Вака, Црвенковски не му помогна на новиот лидер. Заев пред себе ќе има многу предизвици. Тој партијата мора да ја крене од „мртвите“ од секаков аспект – идеолошки, структурно, кадровски и секако финансиски (информациите се дека партијата е до гуша во долгови и дека новото раководство покрај што ќе мора да обезбеди, ќе треба и да враќа пари... и секако да испита за што се потрошиле големите суми со кои се шпекулира во јавноста).

Внатрешни кочници и надворешни сопки

Има повеќе симптоми што СДСМ ги покажа во контекст на изборот на нов лидер, на кои Заев без одлагање ќе треба да им посвети особено внимание. Најочигледните се во напуштањето на партиските функции од страна на поразениот кандидат, сега веќе поранешен потпретседател на СДСМ, Зоран Јовановски, во откажувањето на кандидатурата на Игор Ивановски на само ден пред конгресот, и секако, во прошталниот говор на Бранко Црвенковски пред делегатите. Јовановски објави дека се повлекува веќе следниот ден по изборот на Заев со образложение оти „делегатите ја имале шансата да го насочат СДСМ по патека, која е нова и поинаква (кандидатската програма на

www.kapital.mk

Капитал број 710 07.06.2013

политика Заев влезе во Влада... на кафе кај Груевски!

И

Ахмети: Изборот на Заев да

нтересна средба имаше вчера во македонската Влада, откако новиот лидер на СДСМ, Зоран Заев, прво доби телефонска честитка за изборот, па потоа и покана од премиерот Никола Груевски за кафе-муабет! Заев ја прифати поканата, а Груевски во честитката на новиот претседател на најголемата опозициска партија му посакал добро здравје и мудрост во работата. Груевски го покани Заев, неколку часа откако Радмила Шекеринска во интервју за Нова кажа дека „во секоја цивилизирана држава, на новиот опозициски лидер прев честитка му испраќа премиерот“ и дека заложбите за меѓупартиски консензус на ВМРО– ДПМНЕ се лицемерни.

Јовановски, н.з.), но тие направиле друг избор (програмата на Заев, н.з.)“, што е јасен обид за дискфалификација на концептот и неговиот носител (новиот лидер) којшто партијата ги избра на конгресот. Поранешниот потпретседател во изјавата по повод заминувањето оцени и дека пред делегатите биле презентирани „концепти и визии кои суштински се разликуваат“, што, ако сметал дека е така, требаше да го каже веднаш откако Извршниот одбор на партијата при официјализирањето на кандидатурите заклучи дека програмите се слични и дури препорача во тоа име да се спојат некои од концептите со цел да се намали бројот на претенденти за фотелјата на Црвенковски и така да се отстрани опасноста од поголемо партиско разединување. И без да се навлегува понатаму во анализата што значи повлекувањето на Јовановски (заедно со поентите од образложението) за идниот развој на ситуацијата во СДСМ (тоа е повеќе од јасно), останува прашањето (и тоа само реторички) дали неговиот пример е осамен? Особено ако се има предвид дека зад неговата кандидатура застанаа уште двајца од потпретседателите – Ана Павловска Данева и Гордан Георгиев. Меѓу познавачите на партиските прилики токму Јовановски, заедно со Ивановски, беше кандидатот кој најмногу можеше да се надева на поддршка од Црвенковски. Насетувајќи го тоа, Заев предупреди со најава за повлекување на кандидатурата, со цел да им испрати порака на Црвенковски и на неговиот најтесен круг дека сака чист терен за демократска битка. Каква ситуација во партијата наследи новиот лидер можеби најдобро зборува образложението за повлекувањето на кандидатурата на

43

помогне за подобрување на демократијата и за влезот во ЕУ и во НАТО

В

печатлива честитка до Заев испрати лидерот на ДУИ, Али Ахмети, со порака дека се надева оти неговиот избор со убедливо мнозинство гласови ќе придонесе за конструктивен приод на СДСМ кон засилување на демократијата во, градење здрави меѓуетнички односи, политички дијалог меѓу политичките чинители, како и за решавање на клучните прашања за Македонија кои ни го попречуваат патот кон зачленување во НАТО и добивање датум за почнување преговори за членство во Европската унија: „Bашиот избор на чело на најголемата опозициска сила вo земјава доаѓа во многу значаен период за нашата земја, пресуден за подобрата заедничка иднина на сите наши граѓани и затоа сум убеден дека ќе придонесете кон постигнување консензус и конструктивност на сите политички партии во Македонија за конечно отстранување на пречката којашто стои меѓу нас и Брисел“, пишува Ахмети, чијашто партија додека е коалициски партнер во владата на Груевски на локално ниво, во Куманово е во коалиција со СДСМ.

Игор Ивановски: „Жалам што во претконгресниот период, поголем акцент и енергија се стави на личните персонални битки и кадровски комбинаторики на централно и локално ниво, за сметка на отворена дебата и заеднички пристап во изнаоѓање на усогласен, функционален и спроведлив програмски и работен концепт за иднината на СДСМ“, изјави Ивановски. Обраќањето, пак, на поранешниот лидер, Бранко Црвенковски, до делегатите на конгресот, кое тој го нарече проштално и аманентно, покрај ефектната доза на патос, содржи повеќе индиректни пораки со големо значење за Заев. Говорејќи за тоа дека не добил поддршка од партијата за бојкот (до крај) на локалните избори, и за продолжување со „Отпорот“, Црвенковски споменува и неподготвеност кај неговите соборци за жртвување на пратеничките плати, советничките паушали, директорските, и секако, градоначалничките фотелји, при што е јасно дека како главна причина за омекнувањето на „Отпорот“ го смета единствениот сигурен победник од СДСМ на локалните избори, струмичкиот градоначалник Зоран Заев: „Длабоко сум убеден дека направивме голема грешка и искрено жалам што не издржавме со „Отпорот“. Ако ги бојкотиравме локалните избори и поднесевме оставки во Парламентот, денес, а најдоцна во септември ќе бевме во кампања за предвремени парламентарни избори. Ако народот видеше дека сме подготвени да ги жртвуваме нашите пратенички плати и советнички паушали, нашите градоначалнички и директорски фотелји заради негово добро и доброто на оваа држава, ќе беше со нас. Или ќе победевме на избори или поради

украдени избори ќе ги срушевме од улица“, порача Црвенковски. За Заев особено ќе биде важно како ќе ја сфатат пораката на поранешниот лидер оние кои тој ги издвои во делот од говорот со кој му се заблагодарува на партиското членство, а ги нарече „најблиските соработници на Бранко“: „Ви благодарам за поддршката што ми ја дававте и за довербата што ја имавте во мене. Посебно сакам да се заблагодарам на онаа група луѓе коишто во медиумите, а богами и по партиските кулоари го добија предзнакот ’најблиските соработници на Бранко‘. Знам дека многу често критиките и нападите кои ми беа наменети мене поради кукавичлук на оние што ги упатуваа завршуваа на ваша адреса. Ви благодарам што издржавте и што ми останавте лојални докрај “, порача Црвенковски, јасно одвојувајќи ги оние што во партијата му биле лојални нему, од останатите, кои, како што самиот вели, на првите им лепеле етикети „лојалисти“ низ партиските кулоари. Заев во своите јавни настапи по изборот прилично јасно одговори на прашањето како тој ќе се постави кон иконата на СДСМ, но сега веќе поранешен лидер - Црвенковски: „Не сакам да фрлам анатеми, но ниту да покажувам посебна блискост. Претседателот Црвенковски останува дел од СДСМ и во иднина. Секој мудар претседател треба да ја искористи целата енергија околу него како ресурс. А колку ќе бидеме во сенка на Црвенковски ќе покаже иднината, и јавноста сама ќе каже дали сами одлучуваме и носиме ставови, или некој од заднина ни диктира“, изјави Заев во интервју за Канал 5. Црвенковски, од своја страна, како што брифираат од партијата, на пиењето кафе по повод

Капитал број 710 07.06.2013

44

www.kapital.mk

политика

Зоран Јовановски

Кире Наумов

Игор Ивановскии

Тројцата кандидати победени од Заев имаат различен пристап кон сопствениот пораз. Ивановски за волја на вистината не дочека да биде поразен, оти на два дена пред конгресот самиот си ја повлече кандидатурата со став дека премногу енергија се потрошила на внатрешни борби и комбинаторики. И додека Наумов (кој освои само 15 гласа) порача дека останува во СДСМ без разлика на с$, Јовановски се чини најпогоден – па самиот се повлече од раководните позиции (иако не и од партијата), но порача: „Сакав да ве водам по нова патека, вие избравте стара“.

примопредавањето на функцијата, на својот наследник му ветил поддршка и помош секогаш кога ќе му била потребна. Покрај внатрепартиските проблеми, Заев веќе се соочува со напади од политичкиот противник, ВМРО-ДПМНЕ, кои засега се движат по инерцијата на детално разработената стратегија против Црвенковски. Изјавата на партнерот на Заев на врвот на СДСМ, Радмила Шекеринска, дадена два дена по конгресот, покажува дека двајцата се свесни оти многу брзо на нив ќе се фокусираат салвите на најтешката артилерија на ДПМНЕ: „Сега државните пари кои се користеа за пропаганда против Црвенковски ќе се префрлат на друго име“, изјави Шекеринска. Доколку се остварат претпоставките дека премиерот Никола Груевски нема да ризикува (и да дозволи евентуално закрепнување на СДСМ) и ќе му закаже изборно соочување на Заев веќе наесен (предвремени парламентарни избори по јунскиот самит на Европската унија кој секако ќе даде некаков повод), за очекување е дека „јадењето живи луѓе“, пукањето пред избори, аболицијата за случајот Глобал и сите помалку или повеќе наивни гафови со кои е обременет политичкиот багаж на Заев, ќе бидат „лајтмотив“ на жестока кампања против него (и против Шекеринска за која, за волја на вистината, има многу малку материјал).

капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

46 политика

Заврши влаДиниот оГлас За раковоДни поЗиции

Najgolema e tepa^kata za ambasadorski fotelji! пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на капитал

А

ко идејата на премиерот Никола Груевски, преку огласот за пројавување интерес за речиси 200 раководни позции во државната и во јавната администрација имаше за цел да ги охрабри младите дека во земјава постојат шанси за вработување, резултатот од исходот го покажа токму спротивното. Дури и ако работата е во многу посакуваната јавна администрација, идеално за младите во земјата е таа работа да биде во странство. Од многуте директорски позиции коишто ги понуди владата на огласот, сепак, најголем број од кандидатите аплицирале за амбасадорските позциии, и тоа не само за една, туку за повеќе.

Конкретно, за 200 раководни позиции огласени од владата, на Илинденска бр.

2 пристигнале 1.500 апликации. Од нив, како што велат од владата, најголем дел се пријавиле за амбасадорските места во Берлин, Вашингтон, Белград, Подгорица, Њујорк

и во Москва. Интерес, велат оттаму, имало и за директорските фотелји во МЕПСО и во ЕЛЕМ, како и за Агенцијата за млади и спорт и за

Агенцијата за привлекување странски инвестиции. Ваквиот податок, велат познавачите, само уште еднаш потврдува дека младите во земјава шансата за успех најмногу ја гледаат во странство. Секако, освен желбата да се живее во странство, големиот интерес за амбасадорска позиција е и поради

www.kapital.mk

капитал број 710 07.06.2013

политика За 200 раководни позиции коишто ги огласи владата, на Илинденска бр. 2 пристигнале 1.500 апликации. Најбројни се пријавите за амбасадорска фотелја. По нив следуваат директорските позиции во МЕПСО и во ЕЛЕМ. Ваквиот исход, велат познавачите, само ја потврдува тезата дека младите во Македонија с$ уште шансата за успех ја гледаат надвор од државата амбасадорските плати и привилегиите што ги добиват лицата коишто имаат ваква функција. Инаку, во моментот најпосакуваната амбасадорска фотелја во Берлин ја извршува Корнелија УтевскаГлигоровска, во Вашингтон амбасадорската функција ја извршува Зоран Јолевски, кој истовремено е и македонски претставник во преговорите за името што се водат во рамките на Обединетите нации. На амбасадорското место во Белград во моментот н$ претставува Љубиша Георгиевски, а во Подгорица Александар Василевски. Во Москва во амбасадорската фотелја седи Илија Исајловски, а во Њујорк Пајо Авировиќ. Најголем дел од нив се сметаат за кариерни дипломати. Што се однесува до најспосакуваните директорски места, во ЕЛЕМ на директорското столче се наоѓа Дејан Бошковски, а со МЕПСО во моментов раководи Синиша Спасов.

Индустријата нека бара кадар од страна. Македонците сакаат во администрација!

Освен податокот дека најголем број од Македонците би работеле како амбасадори, анкетата, како што професорите по управно право го објаснуват терминот – „оглас за пројавување интерес“, го покажа и веќе добро познатиот факт Македонците најмногу сакаат работа во државната и во јавната администрација. Само за илустрација,

47

кои се најпосакувани позиции?

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Амбасадор во Берлин Амбасадор во Вашингтон Амбасадор во Белград Амбасадор во Подгорица Амбасадор во Њујорк Амбасадор во Москва Директор во ЕЛЕМ Директор во МЕПСО Директор во Агенција за млади и спорт 10. Директор во Агенција за привлекување странски инвестиции

Државниот завод за статистика покажа дека во првото тримесечје од оваа година имало дури 4.692 слободни работни места во Македонија. Од нив, најмногу работници се барале во преработувачката индустрија, трговијата на големо и на мало и градежништвото. Во преработувачката индустрија имало 1.342 слободни работни места, во трговијата на мало и на големо 663, а во градежништвото 620 работни места. И додека индустријата во земјава мака мачи да најде директорот на Македонски заинтересирани за работа шуми, Караџоски, вели во овој сектор, владиниот дека најголем број од оглас за помалку од еден апликантите се со месец за 200 позиции основно образование, коишто ги понуди но меѓу кандидатите преку огласот за можело да се апл ика ции за вработување пројавување интерес, сретнат и лица во Влада успеа да собере дури кои имаат високо 1.500 апликации. образование. Иако, Дополнително, за додава тој, доминираат 1.600 работни места социјално ранливите во јавното претпријатие категории (што е еден Македонски шуми, пак, од условите во огласот), за две недели откако е сепак аплицирале и други распишан огласот се лица коишто во ваквиот пријавиле повеќе од оглас гледаат шанса за 6.000 кандидати. До вработување. крајот на неделата Инаку, јавните огласи директорот, Жарко преку кои владата апликации се за вработ ување во Караџоски, очекува бара нови кадри Македонски шуми вкупниот број да за подобрување на изнесува 10.000. работата на државниДека администрацијата те и на јавните инстие најпривлечното туции во земјава станаа место за работа за практика. Меѓу нив најгомекедонската младина, лемо внимание секако предоказ е и тоа што на дизвика огласот преку кој огласот за Македонски министерот за здравство, шуми, иако еден Никола Тодоров, од критериумите бараше советници во за вработување е својот кабинет каде кандидатот да е од имало слободни раб што главниот услов отн социјално ранлива индустрија во првото и места во беше кандидатите да тримесечје категорија, се имаат коифициент пријавиле и други на интелигенција над лица.

IQ140. На ваквиот оглас Во изјава за „Капитал“, аплицираа 63 лица.

1.500

6.000 4.692

капитал број 710 07.06.2013

48 Што се крие зад безредијата?

www.kapital.mk

турците нема да се откажат од стекнатите демократски права

Sfati li Erdogan do kade mo`e da odi? пишува:

дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на капитал

М

асовни протести на Таксим, крвави судири со полиција, мртви жени и деца, илјадници повредени и уште повеќе приведени. Ова се сликите кои деновиве пристигнуваат од најголемиот град во регионот, Истанбул. Повеќе од недела не престануваат крвавите протести ширум Турција, во кои до затворањето на овој број на „Капитал“ имаше три жртви и повеќе од 1.700 повредени. Иако глобалната економска криза и политичката напнатост во последните неколку години ги направија овие слики секојдневие

насекаде низ светот, Турција секогаш е поразлична и поради тоа, од исходот на ваквата криза стравуваат сите добро упатени во состојбите на една од најголемите и најмоќните светски земји. Еве како нашите сограѓани кои живеат во Истанбул ги доживуваат случувањата таму: „Овде е навистина драматично, но ние сме безбедни. На пунктовите каде што се одржуваат протестите и каде што интервенира полицијата е навистина страшно. Во останатите делови од градот за време на работното време е мирно, а по завршувањето сите се на улица - или со тенџериња и капаци тропаат пред куќите, или се во поворки со автомобили или пеш. И сето тоа е масовно“.

Кој е малиот повод, а кои се големите причини за случувањата на Таксим?

Малото паркче на Таксим во кое градската власт на Истанбул одлучија

да изгради трговски центар беше повод за сите нереди коишто настанаа деновиве во оваа земја... Но, секако, не беше и причината. Многу поверојатно е објаснувањето дека непрописната интервенција на полицијата ја прели чашата на незадоволството, кое се акумулираше во Турција од десетгодишното, благо речено, неконвенционално владеење на премиерот Реџеп Таип Ердоган и неговата владејачка партија на правдата. Она што е специфично кај малото паркче на Таксим е што таму се наоѓа еден од спомен-музеите на Мустафа Кемал Ататурк, по чиј лик и дело и оставнина многумина се убедени дека Ердоган директно задира. Ердоган е човекот кој многупати е обвинуван дека недемократски работи против секуларноста на државата и дека чекор по чекор ја спроведува исламистичката идеологија на неговата партија. И потезите на Ердоган го

www.kapital.mk

капитал број 710 07.06.2013

Што се крие зад безредијата? Анархијата на улиците на Истанбул с$ повеќе наликува на големите протести и уличните војни во 1960, 1971, 1980 и во 1997 година. Во четирите случаи со помош на воен удар паднаа четири турски премиери поради неможност да се справат со безредијата и поради поткопување на основите на секуларната држава. Дали истото сценарио се повторува и денес? покажуваат истото. По пушењето цигари, владејачката Партија на правдата покрена и борба против консумирањето домашни жестоки пијалаци, ракија, пива и вина. Токму Ердоган, кој од порано е познат како голем противник на цигарите и на алкохолот, на себе својствен начин ја иницираше оваа кампања. „Мојот дедо од мали нозе ми зборуваше дека нашиот национален пијалак е ‘ајран’ (вид јогурт)“, рече Ердоган на најавата на оваа многу непопуларна мерка. На удар на железната тупаница на Ердоган се најдоа и оддлени популарни ТВ-серии во кои на екраните глумците не се одвојуваат од чашата. Според следбениците на Ердоган, тоа ги поттикнува гледачите да пијат, особено младите, кои се склони да ги имитираат своите идоли. Како што е најавено, во иднина тие предизвикувачки сцени ќе бидат прекирени. За прекршување на забраните владата на Ердоган воведе казни кои се движат и до 100.000 евра. Како што можеше и да се очекува, секуларистите на нож ги дочекуваат законите на Ердоган, односно како потврда дека сегашната влада има исламистичка програма, која чекор по чекор го спроведува во практика. „Владата сака да ни пропише с$: сега ни одредува што треба да пиеме, утре ќе ни пропише што треба да облекуваме и на крајот, што можеме да јадеме. Никој не може да биде присилен да пие, но ни да не пие. Тоа е работа на лична одлука. Ова не е борба против штетните последици на алкохолот, туку е еден од обидите повторно на друштвото да му се наметне стил на живот според исламистичкото верување“, вели Муса Џам, функционер на водечката опозициска републиканска партија. Пратениците на опозицијата во турскиот Парламент веќе коментираат дека „власта се понаша као султан Мурат Четврти (1623-1640), кој на народот му забрани да консумира алкохол, а тој скришно пиел“. За ваквите состојби

алка која во моментов ја влече Турција забрзано напред економски и политички, без разлика дали тоа е десно или лево или дали воопшто му се допаѓа на некого во земјата и надвор од неа. Партијата која беше обвинувана за уништувањето на битот на турската република, односно секуларната држава како завештание на Мустафа Кемал Ататурк, досега поништувана и забранувана во повеќе форми поради своите происламистички и делумно радикални ставови, успеа во Турција и причида му се наметне на турскиот народ ните за ескалирање на истите одговор од сите класи и слоеви со својата побаравме од новинарот и политичкиа програма за економски либерализам налитичар Ерол Ризаов, кој состојбата и проевропеизам, која се покажа во Турција ја следи повеќе од четири екстремно продуктивна и прогресивна децении. Ризаов е со став дека во однос на претходните турски зацврсту-вањето на Ердоган владејачки гарнитури, кои турскиот на власта заедно со неговата и покрај прогресивните премиер недемократија и обиди за идеи како наследство аднан мендерес од Ататурк, никогаш не задирање во секуларноста беше уапсен на Турција е грешка на успеаја да ги достигнат и обесен од надворешните фактори. цифрите на економски армијата во „Доколку Европската унија напредок кои сега важат 1960 ја прифатеше Турција пред за турското стопанство. година три децении, кога во земјата Сепак, повеќе од јасно навистина се водеше грижа за е дека Ердоган и неговите демократијата и секуларноста, следбеници долго време одеа немаше никакви шанси на власт да по жица и с$ уште одат ако се знае дојде и толку да се зацврсти личност бројката луѓе кои останале без глави како Ердоган и партија со идеолошки токму поради истиот ерес кој наголемо убедувања како неговата“, вели Ризаов. го пропагира актуелната владејачка Тој смета дека кршењето на демократигарнитура. Со двата организирани јата и поткопувањето на секуларноста, референдуми во 2007 и 2010 година што Ердоган досега успеваше пред за уставните измени му е зададен За-падот да го затскрие со забрзаниот сериозен удар на политичкиот систем економски развој, сега почнува да кој ја држи Турција во целост во излегува на површина. последните 70 години. Војската, како столб на турската секуларност и гарант Главните одлики на за продолжување на Кемаловиот пат, политиката на Ердоган с$ повеќе слабее како фактор на сила, За оние коишто не живеат во Турција што јакне позицијата на Партијата на и не ја следат нејзината политичка правдата и развојот и култот на личноста сцена редовно Ердоган е човекот кој ја на Ердоган. извлече Турција од економската криза. Тоа го прави заслужено и по три изборни Токму поради ова, на адреса на актуелниот турски премиер стигнуваат с$ поциклуси најпопуларен политичар во веќе обвинувања дека го засилува автопоновата историја на Турција. Ердоган е ритаризмот и дека суптилно преминува познат и по зацементирањето на сојузот кон религиозен конзервативизам. со САД, чиј актуелен претседател, Барак Според критичарите, Турција е секуларОбама, во 2009 година ја избра токму на само по име, а Ердоган сега промоАнкара како прва дестинација за посета вира специфична исламска агенда. по стапувањето на функцијата. Владата одби да ја продолжи строгата Големиот домашен пазар, доминантната забрана на религијата од целиот јавен регионална улога, природните ресурси живот, а во 2008 година Парламентот и секако, поволната географска положба донесе уставен амандман со кој на се клучните фактори кои го забрзуваат жените им се дозволува да носат фереџе процесот на турската економска на турските универзитети. преродба, но ако се резимираат Пред неколку недели владата ја шокира бројките, секако, голема улога, ако не и пресудна, има владејачката гарнитура во јавноста откако воведе нов закон за конАнкара. Партијата на правдата и развојот трола на алкохолот, забранувајќи ја прона чело со актуелниот премиер, Реџеп дажбата во периодот Таип Ердоган, која владее со Туција меѓу 22.00 и 6.00 по 2002 година, претставува главната

реџеп таип ердоган Премиер на Турција

Џ

49

амиите се нашите касарни, куполите наши шлемови, минарињата наши бајонети и верниците наши војници....

ерол ризаов

новинар и политички аналитичар

Т

реба да се знае дека јавни бесења на премиери како случајот на Аднан Мендерес се работа на минатото и нема да се повторат. Она што може да се случи доколку Ердоган навистина не попушти пред демонстрантите, што е малку веројатно, е поголема дестабилизација на Турција, што не мора да резултира со негово паѓање од власт со оглед на големиот процент на поддршка која ја има во целата земја.

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

50 Што се крие зад безредијата?

часот. Ердоган негираше дека законот има каква било поврзаност со исламот и дека според него, неговата цел е да се спречи младите Турци да безделничат.

Минатото на Турција треба да е порака за Ердоган

Турција, како земја во којашто се извршени дури четири воени удари во последните 50 години, е пример на држава во светот каде што војската игра клучна улога во водењето, односно контролата на политиката. По воведувањето на повеќепартискиот систем во 1945 година, во земјата често

настанува анархија, која ги загрозува темелите на државното уредување воспоставени уште во времето на легендарниот татко на нацијата, Кемал Ататурк. Токму уличната анархија и пројавувањето исламистички тенденции на владејачките гарнитури е причината за државниот удар и бесењето на актуелниот турски премиер во 1960 година, Аднан Мендерес, за оставката на Сулејман Демирел во 1971 година и за неговата смена во 1980 година. Сепак, Ердоган треба да се сеќава повеќе на последниот воен удар во 1997

Што ќе значи кризата во Анкара за судбината на Сирија и на Иран?

А

ктуелната турска влада, конкретно премиерот Ердоган се смета за татко на Арапската пролет, која ги смени владите во повеќето арапски земји кои до 1918 година биле под турска административна управа. Многумина аналитичари ова го доживеаја како обид за повторно ширење на влијанието на Турција. Како природно продолжение на Арапската пролет се смета и граѓанската војна во Сирија, како и желбата за сменување на власта во Иран со помош на странска воена интервенција. Со оглед на фактот дека двете земји се соседи на Турција, евентуалната смена на власта во Анкара, која се залага за промени во Сирија и во Иран, нема да им одговара на интересите на западните земји, кои ако не се инцијатори, што е многу веројатно, тогаш барем се главни поддржувачи на промените на Блискиот Исток. Според познавачи на состојбите, евидентно е дека Турција и Ердоган се најголеми поддржувачи на опозицијата во Сирија и евентуална криза во Анкара би можела да се одрази на одолжување на завршницата на сириската граѓанска војна.

година, кога токму тој, како дел од партијата на Нечметин Ербакан, беше уапсен и одлежа неколку години во затвор. Главната вест која многумина овие дена се обидуваат да ја занемарат е дека протестите во Истанбул наголемо се поддржани од војската, а според многумина, и иницирани од самата неа. Ерол Ризаов смета дека Ердоган сепак, ќе попушти пред демонстрантите. За него се симптоматични изјавите на видни челници околу Ердоган, кои јасно порачуваат дека пораката е примена. На прашањето што ако навистина Ердоган реши да оди до крај во пресметката со демонстрантите Ризаов не исклучува поголема дестабилизација на земјата, која според него, не мора да резултира со паѓање од власт на Партијата на правдата на Ердоган. „Треба да се знае дека јавни бесења на премиери како случајот на Аднан Мендерес се работа на минатото и нема да се повторат. Она што може да се случи доколку Ердоган навистина не попушти пред демонстрантите, што е малку веројатно, е поголема дестабилизација на Турција, што не мора да резултира со негово паѓање од власт со оглед на големиот процент на поддршка којашто ја има во целата земја.“

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  25 јуни 2013 година (вторник), 10.00- 16.00 часот М6 едукативен центар, Скопје

УСПЕШНО СПРОВЕДУВАЊЕ НА ПОСТАПКИТЕ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ, ПРАВИЛНО КОРИСТЕЊЕ НА ЕСЈН, Е-НАБАВКИ И Е-АУКЦИИ ВО 100% ОД ОБЈАВЕНИТЕ ОГЛАСИ (Обука наменета за сите договорни органи) НА СЕМИНАРОТ ЌЕ СЕ РАЗГЛЕДУВААТ АКТУЕЛНИ ТЕМИ ВО ЈАВНИТЕ НАБАВКИ, КАКО ШТО СЕ:  Што е негативна референца и кога се издава?  Како и кога да се применуваат рамковните спогодби?  Групна набавка и предности од нејзино користење.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

Обуката е наменета за сите договорни органи како што се јавни здравствени установи, образовни установи, дирекции, агенции, заводи, јавни комунални претпријатија, институти, судови, развојни центри и сл.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки.

 Што е ново кај набавките до 5.000 евра?  Што е ново во Електронскиот систем за јавни набавки и како се спроведуваат законските одредби за задолжителни е-аукции?  За кои набавки не се спроведуваат е-аукции?  Како се реализираат набавките до 500 евра?  Други прашања од интерес за учесниците!

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 20 јуни 2013 година.  лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

60

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

СвЕтСкИОт ПАзАР НА ПИЈАЛАЦИ Ст

Кина и индија ја движат светсКата потрошувачКа на пи

С

ветскиот пазар на пијалаци во 2013 година ќе остане речиси непроменет! Според анализите на Canadean, глобална компанија специјализирана за анализи на пазарот на пијалаци, глобалната побарувачка за пијалаци годинава ќе оствари само благ, минимален раст од 3,5%. Посилно забрзување на побарувачката не може да се очекува затоа што глобалните играчи на овој пазар, производителите се борат да ги балансираат

турбуленциите во растот на цените на суровините и енергенсите паралелно со променливата побарувачката на производите која е многу чувствителна на растот на цените. Ова се случува во едно неизвесно опкружување за производителите, потенцираат од Canadean, особено што многу држави ги зголемуваат даноците, а стапките на невработеност не се намалуваат. Токму овие два фактори имаат клучна улога за нивото на побарувачка и консумација на пијалаци. Она што е извесно, според

предвидувањата, е дека главната движечка сила во светската консумација на пијалаци ќе ја има Азија, каде што Кина и Индија (двете најбројни земји на светот) креираат 70% од волуменот на консумација. Од другите континенти, Бразил се наметнува како нова движечка сила во овој пазарен сегмент, додека состојбите во Европа и во Северна Америка не се розови. На овие пазари, само на неколку пазари се очекува раст на побарувачката и потрошувачката. Ваквото заостанување на европскиот

пазар, аналитичарите од оваа куќа го објаснуваат со длабоката европската криза која остави сериозни и длабоки последици врз овие производи. Притоа, најмалку погодени и натаму ќе бидат ладните безалкохолни пијалоци, кои и натаму ќе бидат главни двигатели на потрошувачката. На зголемената глобална побарувачка големо влијание ќе има и зголемената побарувачка на вода (во големи пакувања) особено во Кина, Индија и Индонезија. Една од категориите во пијалаците, која и натаму ќе

пијалaци Предвидувања за 2013 Регион Сите Западна Европа Источна Европа Русија Азија Кина Австралија Африка ЛатинскаАмерика Среден Исток и Северна Африка (МЕНА) Северна Америка

2013-2012 % промена +3,5 -0,3 +0,7 +0,7 +6,2 +8,6 -0,9 +4,2 +2,7 +4,0 +0,8

Извор - Canadean

Глобалните производители на сокови, вода и пиво се пред сериозни предизвици. Како да ја зголемат побарувачката за своите производи во услови на растечки цени на суровините и на енергенсите и побарувачка чувствителна дури и на најмали ценовни промени. Експертите советуваат: само со иновации во производите долгорочно ќе го спасите пазарот на пијалаци!

тагнира

До 2018 година, на аззи ијјаа ќе от дне 50% од глобалпа ната комерцијална потрошувачка на пијалаци

ијАлАци! расте со двоцифрени стапки на раст, се енергетските пијалаци. Сепак, и тој раст се очекува да забави поради тоа што на с$ повеќе пазари се воведуваат регулативи за овој тип пијалаци. Долгорочната проекција на Canadean покажува дека глобалниот пазар на пијалаци до 2018 година ќе расте со стабилни годишни стапки од околу 4%. До 2018 година на Азија ќе отпаѓа половина (50%) од глобалната консумација на пијалаци, што пак, е раст од 10 процентни поени за една деценија. Околу 40% од газираните

пијалаци и пиво до 2018 година ќе се консумираат токму на овој континент. Во ваква ситуација, главните светски производители ќе се фокусираат на искористување и освојување на пазарите во развој и инвестирање во нови супбрендови. Во светот полн со економска неизвесност и проблеми за обезбедување евтини ресурси и репроматеријали, стратешкото освојување на ресурсите, како и инвестиции во иновации ќе биде единствената формула да се одржи и поттикне

натамошниот раст на глобалната косумација на пијалаци, заклучува Canadean.

Американците најмногу пијат вода?!

По две децении доминација на газираните пијалаци во САД, водата повторно се искачи на врвот на листата со пијалаци коишто најмногу ги консумираат Американците. Претходните години засладените пијалаци се сметаа за најчести виновници за дебелината на Американците, што покрена и низа мерки за одредена забрана или ограничување на таквите пијалаци. Газираните сокови повеќе од две децении беа пијалак број еден во САД, а најголема потрошувачка на сокови е забележана во 1998 година, кога според податоците на компанијата Бевериџ дижест, Американците во просек пиеле по 200 литри сок годишно. Истовремено, Американците пиеле само 159 литри вода годишно. Бидејќи консумацијата на сокови го достигнала врвот кон крајот на 90-тите години, нивната популарност почнала

да опаѓа, а биле заменети од водата во шише, за што придонело и појавувањето на малите шишиња погодни за носење. Водата во шише и водата од чешма од 2008 година повторно ја презеде првата позиција, а аналитичарите проценуваат дека таквиот тренд ќе продолжи и во наредната деценија, освен ако не биде стопиран од загриженоста за животната средина поради создавањето премногу пластичен отпад.

Кинезите го открија пивото и станаа негови страсни фанови!

До почетокот на 20-тиот век кога Германците ги отворија првите пиварници во Кина, Кинезите практично дотогаш и не знаеја за овој пијалак. Денес состојбите се драстично променети и мултинационалните компании кои се пробиваат на овој огромен пазар веќе ги градат и своите пиварници. Интересно за овој пијалак е што во време на рецесија и криза кога речиси сите потрошувачки категории беа во пад, е единствен кој цели 26 години постојано расте. Во светот има само неколку земји во кои потрошувачката на пиво надминува 100 литри по жител и тоа без

61

62

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ Клучните трендови во светската потрошувачка на пијалаци:

Безалкохолните пијалаци се на врвот, со годишна стапка на раст од 4%

Азија ќе зафати 50% од глобалната комерцијална потрошувачка на пијалаци до 2018 година

Расте побарувачката на пијалаци во Латинска Америка, со тоа што големите компании го развиваат потенцијалот на регионалните пазари

Потрошувачката во Западна Европа е на слаби нозе, оптоварена од економската непредвидливост

Египет е главниот двигател на растот на газираните пијалаци на Средниот Исток и во Северна Африка

Растот на потрошувачката на вода во шишиња го поткрепува вкупниот пазар на САД

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ јуни 2013 Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 32 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 факс: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова

Извор – Canadean

конкуренција е Чешка со 160 литри! Чешкиот завод за статистика објави дека годишната потрошувачка по жител изнесува околу 290 шишиња! Ирците пијат околу 130 литри, а Германците 120 литри по жител. Јапонскиот институт за храна и животен стил, пак, објави дека во 2011 година во Јапонија било испиено за 3,8% повеќе пиво отколку

претходната година и дека со таа количина би можел да се наполни токискиот главен безбол стадион и тоа 152 пати. Зголемената консумација на пиво се должи на наглиот раст на потрошувачката во оние светски економии кои се во развој, како Кина и Бразил. Притоа Кина веќе девет години по ред е земја со најголем пораст на

потрошувачката од над 10%. Во Кина се пие четвртина од светската потрошувачка. САД се на второ место, а следат Бразил и Русија. Иако во САД и во Европа паѓа потрошувачката на пиво, светскиот раст во најголема мера го креира и „билда“ Кина. Оваа земја со најмногу население, иако доцна го откри овој пијалак, сега наголемо го консумира.

Автори на прилогот: Верица Јорданова Игор Петровски Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова www.kapital.mk

ПОКАНА ЗА ОБУКА НА ТЕМА:  15 јуни 2013 година, од 10.00 – 14:00 часот Клуб на новинари, Скопје

У ОГЛАСУВАЊЕ НА РАБОТАТА НА ПОСТОЈНИТЕ ЗДРАВС УС СТВЕНИ УСТАНОВИ СО НОВИОТ ЗАКОН ЗА ЗДРАВСТВЕНАТА ЗАШТИТА

“КАКО ДА ЈА ОБНОВИТЕ ВАШАТА ДОЗВОЛА ЗА РАБОТА?” (Обуката е наменета за здравствени установи – аптеки)

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА: ОБ

Запознавање апознавање со обврските кои произлегуваат од новиот Закон акон за здравствената заштита, што треба да се направи за да ја обнови дозволата, како ќе се работи до обновувањето на дозволата за работа, како ќе се добие лиценца за работа во мрежата на здравствени установи и сл.

OБУКАТА Е НАМЕНЕТА ЗА:

Постојните здравствени установи – аптеки, и тоа за управителите, извршните директори, правниците и др.

ЗА ВРЕМЕ НА ОБУКАТА ЌЕ БИДАТ ОПФАТЕНИ СЛЕДНИВЕ ЛЕДНИВЕ ТЕМИ:

 Закон акон за здравствената заштита и обврската за обновување

на дозволата за работа;

 Вршење на здравствена дејност во мрежа и надвор од

мрежа на здравствени установи;

 Услови кои треба да ги исполните за да ја обновите дозволата;  Содржина на дозволата за работа согласно ЗЗЗ;  Лиценца за работа во мрежа на здравствени установи;  Обврски на носителот на лиценцата за работа;  Содржина на елаборат за основање на здравствената установа

надвор од мрежата на здравствени установи.

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 12.06.2013 година.

ПРЕДАВАЧИ: РЕДАВАЧИ: Ангелина Бачановиќ

магистер по јавно здравство, дипломиран правник со долгогодишно искуство во областа на здравствената заштита

Дејан Николовски

дипломиран правник со искуство во областа на задравствената заштита

ихајловска и Ленче Зикова  лица за контакт: Гордана Михајловска  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

ДВОДНЕВЕН ТРЕНИНГ ЗА СОВЛАДУВАЊЕ НА АЛАТКАТА PREZI:  11-12 јуни 2013 година, од 10.00 до 16.00 часот Хотел „Стоун бриџ“, Скопје

ЗАБОРАВЕТЕ ГИ POWER POINT ПРЕЗЕНТАЦИИТЕ, ИИТЕ, КОРИСТЕТЕ ГО PREZI! ШТО Е PREZI?

Prezi е неверојатна алатка која дава нов изглед на презентациите. Воопшто не зависи од слајдови туку од движења низ сликите на презентацијата. Едноставно ја имате целата презентација како една огромна слика на која одредувате патека во која ќе се движат презентациите и се шетате низ неа.

ПРЕДНОСТИ НА PREZI:

 Автоматско зачувување на презентацијата

при секоја промена  Голем број на готови презентации кои што можете да ги користите (шаблони од Prezi или презентации од други корисници)  Изработка на презентацијата, не само онлајн, туку и офлајн преку Prezi Desktop  Вчитување на PowerPoint презентации  Додавање на слики, видеа и голем број на елементи  Презентирајте онлајн (преку интернет) и офлајн (на компјутерот)  Бесплатна за сите, но со ограничени опции (можности за надградба) Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 7 јуни 2013 година.

ЦЕЛИ И ПРИДОБИВКИ ОД ТРЕНИНГ ПРОГРАМАТА:

 Осознавање на придобивките од

софтверот за презентирање Prezi

 Совладување на техниките на работа во Prezi  Развивање на вештини за работа во софтверот  Стекнување на знаење за презентирање

и визуелна комуникација со потенцијалните клиенти  Примена на современ начин на визуелна комуникација во компанијата и надвор од неа

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА:

Маркетинг менаџери, продажни менаџери, претприемачи, маркетинг специјалисти, интернет продавачи, web developers, web дизајнери.

ПРЕДАВАЧ:

М-р Димитар Јовевски

асистент на Економски факултет-Скопје, при универзитетот „Св. Кирил и Методиј“

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

капитал број 710 07.06.2013

66

www.kapital.mk

на руЧек со...

Пане Темов

сопственик на винотека темов и организатор на Баскерфест

Ako ne si esnAf, ^Ar[ijAtA sAmA ]e te isfrli

www.kapital.mk

капитал број 710 07.06.2013

на руЧек со...

67

основачот и организатор на Баскерфест Скопје и сопственик на двата култни локали винотека и Пивница Темов во Старата скопска чаршија е задоволен од фактот што е еден од луѓето коишто придонесле за повторно заживување на духот на Скопје. Темов смета дека градот лесно може да прерасне во фестивалска и културна регионална метропола, а неговата животна филозфија е да го прави она што мисли дека го прави добро, колку и да се противи околината на истото наше то менИ од богатото мени на пивница со темов се одлучивме за пилешки крилца со бел сос и точено пиво „скопско“.

Дејан азески а

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Н

а средината на втората деценија од XXI век на прсти може да се избројат младите луѓе во Македонија кои се подготвени само со рачно направена кукла и транзистор да го пропатуваат светот. А кога некој ќе каже дека тоа го направил на крајот на 70-тите

години од минатиот век, тогаш мора да станува збор за некој навистина посебен тип човек. Несомнено, таков е Пане Темов, основачот и главен организатор на Баскерфест Скопје, сопственик на Винотека Темов и за многумина обновувач на духот на Старата скопска чаршија. Иако Темов е во старата ск ска чаршија никој нико син на познат како конкуреноп го не доживува ција

капитал број 710 07.06.2013

68

на руЧек со...

директор и е роден и пораснат на Водно во добро ситуирана фамилија, вели дека уште од најмладите години сонувал да биде уличен забавувач и дека колку и да му било тешко, таа идеја не ја напуштил. Истиот дух се обидува да им го пренесе и на неговата ќерка 21-годишна ќерка Сандра Темова и на неговиот 10-годишен син Петар Темов.

„Виница на моето детство“

Пане Темов се сеќава дека иако бил роден во Скопје, многу време од годината поминувал во Виница, каде што живееле неговите роднини. Смета дека честите патувања во неговиот омилен град го изградиле неговиот карактер и го моделирале него во со личноста којашто е денес. Не го скопскиот смета за никаков хендикеп фактот градоначалник, дека Скопје го научил како град дури коце во подоцнежните години, бидејќи Трајановски денеска сепак, ги користи само неговите најпозитивни страни. „Ја обожавав Виница. Кога си дете, светот е мал, а Виница ми беше моето мало царство. Таму сите ги познавав и сите добро се грижеа за мене. Од таа посветеност на Виница, Скопје не го познавав до толку што ми се случуваше од кино Вардар на улица Македонија да не знам да си стигнам дома до на Водно.“ Сепак, Темов смета дека една од причините поради којашто е токму тоа што е денес е таквиот „див развој“ кој го имал низ неговата младост. Темов кажува дека токму од тие денови му потекнуваат и првите чекори во кукларството. „Идејата ми дојде од мојот дедо по мајка од Виница, кој беше земјоделец, но во неговиот крај познат како аматерски уметник и забавувач. Како тој да ми ја внесе во крвта заразата и непрекинатата желба да анимирам и Пане да забавувам, која ме нема напуштено Темов до ден-денес. Несомнено, тоа беше како еден од нешто за што бев максимално најпознатите надарен, но главниот проблем беше куклари како да го остварам тоа во општество во европа во кое половина час во неделата во четврток се пренесуваа спотови од МТВ. Сакам да кажам дека иако во тоа време во Скопје се живееше многу убаво, нивото на либерални сфаќања во моментот беше на многу ниско ниво и објективно, имав големи проблеми.“

Татко ми го прифати мојот сон да бидам „дворска будала“

Темов сепак, наоѓа начин барем да ги испроба своите таленти. Под изговор дека оди на одмор на Азурниот брег, го запознава теренот на којшто работат уличните забавувачи и дефинитивно одлучува да се посвети на професијата којашто најмногу ја посакува. „Тоа беше момент на пресврт за мене кога видов како живеат моите идни колеги, како се забавуваат и уживаат во тоа што го работат, а како со синот покрај нив уживаат и се забавуваат Петар на големи групи луѓе. Сфатив дека нијагарините моето место е таму и тоа сум јас Водопади правиот. Особено ме фасцинираше во канада слободоумноста на овие луѓе, тие со себе имаа само по една кукла и

www.kapital.mk

www.kapital.mk

капитал број 710 07.06.2013

на руЧек со...

69

“Баскерфест и Винофест се моја гордост“

П

ане Темов на почетокот на 2006 година се враќа во Скопје поради фамилијарни причини. Тој планира да остане во градот многу кратко само поради неговите најблиски и потоа да се врати на професијата во којашто е успешен во Канада. Сепак, поради низа несреќни причини, мора да остане подолго во Скопје, што повторно ја определува неговата судбина. „Во тој момент имав подготвено комплетен проект за организирање на Баскерфест низ други градови во светот каде што патував. Во тоа време градоначалник на Скопје беше Трифун Костовски и јас си помислив дека нема ништо да загубам ако му го предложам мојот проект. Тој имаше слух и разбирање за ваквата работа и за неколку месеци веќе го организиравме првиот скопски Баскерсфест, кој беше полн погодок. Во Скопје можеби за прв пат донесовме вистински одачи по жица, вистински реномирани професионалци од светската улична артистичка школа. Овој фестивал стана традиционален и секоја година е с$ подобар и с$ попосетен.“

Сепак, Темов не го смета Баскерсфест за негов најголем успех. За него вели дека едноставно, го применил тоа што го знаел и на Скопје во наследство му оставил една убава традиција која го сврстува во редот на останатите светски метрополи. За Темов негов најголем успех во Скопје е фестивалот на виното, за којшто тврди дека доколку се испромовира доволно и правилно ќе прерасне во еден од најдобрите на Балканот. „Проблемот со фестивалот на виното беше што кога мене ме ангажираа да го организирам, јас не знаев ништо за вино и воопшто не го консумирав тој пијалак. Така што морав да учам во чекор. Позитивна работа беше што развојот на фестивалот одеше паралелно со развојот на винарниците во Македонија кои по седум години можеме да кажеме дека станаа едни од најдобрите во регионот. Заеднички успеавме да направиме македонското вино да го добие заслуженото место и промоција меѓу широките народни маси и културата на консумирање вино да ја пренесеме од најразвиените светски држави и во Македонија.“

“Во чаршијата сум вљубен уште од млад“

П

атракцијата која го прослави првиот Баскерфест, првото поминување на Вардар по жица

ане Темов е препознатлив во јавноста и како обновувач на духот на старата Скопска Чаршија. Тој е сопственик на Винотека Темов и на Пивница, два скопски локали кои за брзо време станаа тренд-собиралиште на скопскиот бизнис и уметнички крем, како и на најпознатите скопски друштва. Темов самиот раскажува дека во чаршијата е заљубеник уште од млад дека и пред да влезе таму со сопствени бизниси, често ја посетувал и дека таму со никого немал проблем и никогаш не се почувствувал непосакуван. „Во чаршијата доаѓав на чај буквално секоја недела, го обожавав ова место, иако во тоа време бројот на локали коишто работат овде беше многу помал или најмал можеби во историјата на чаршијата. Вршев притисок врз мојот сегашен комшија и пријател кој има чајџилница да ми изнајми дел од неговиот дуќан, но тој ми предложи да го земам тој до него кој беше државен, местото каде што се наоѓа денешната Винотека Темов. Луѓето не ми веруваат дека со саати со хебла заедно со административците ја отворавме железната врата која беше поставена. Во дуќанот не беше влезен никој можеби десетици години. Јас сфатив дека токму е тоа местото коешто ми треба за да отворам една вистинска винотека каква што отсекогаш сум Винотека замислувам и можеби сум гледал на Темов дел од моите патувања.“ меѓу локалите Потоа сите коишто ја посетуваат со коишто почна чаршијата ја знаат приказната. заживувањето Таму почнуваат да се враќаат на посетителите. Се отвораат уште чаршијата неколку навистина тренд-места како кафулето Дамар, за кој Темов вели дека во чаршијата донесол тип луѓе кои тука не би биле без него и ги смета еднакво заслужни за заживување на духот на чаршијата. Темов за самата чаршија вели дека шири позитивна енергија и дека луѓето коишто работат и претстојуваат во неа се опиени со таа енергија и се однесуваат во склад со нејзе. „Едноставно, ако не си еснаф по душа или ако не се однесуваш така, чаршијата сама од себе ќе те исфрли. Тука поинаку не можеш да просперираш. Единствено нешто што мене лично ми смета, а и многу им недостига на луѓето и на чаршијата е калето како нејзин составен дел. Тоа не треба да биде затворено и треба луѓето да се вратат таму. Тоа е срцето на Скопје и мислам дека многу ќе значи неговото повторно отворање.“

капитал број 710 07.06.2013

70

www.kapital.mk

на руЧек со...

Пане Темов е убеден дека фестивалот на виното во скопје може да стане македонски егзит

транзистор, а со нив не се плашеа да го свртат светот. По само една година и јас бев еден од нив што целосно ме исполнуваше и ден-денес ме исполнува, бидејќи нема ништо позначајно отколку да си ја сакаш работата којашто ја работиш.“ Сепак, Темов не наидува на големо разбирање од неговото семејство. Тие инсистираат дека тој треба да ја искористи дипломата од Економскиот факултет во Прилеп и да стане голем човек како неговиот татко. „На почетокот на 80-тите години уличен артист беше нечесна професија. Долго време воопшто не правевме муабет со татко ми. Иако односот на родителите кон мене во тој момент не беше премногу фер, јас имав стравопочит и имав навика каде и да сум неколку пати во годината да ја посетувам Македонија. Во тоа време веќе беа во мода камерите и јас од местата каде што работев дома донесов неколку видеокасети со моите настапи. Мислам дека тоа беше клучен момент во односот со мојот татко. Кога прв пат ме виде како забавувам голема група луѓе се покаја и ми се извини за неговиот однос и ме прифати таков каков што сум или за него ‘дворска будала’.“ Потоа Темов се посветува исклучително на работата којашто ја сака и во неа достигнува навистина големи височини.

„На уличен артист во една година му се случуваат работи за три животи“ Во Франција сум ел на плажа само затоа што миспи слев дека немам

доволно пари за хотел.

навикнат сум да ми укажуваат дека страшно грешам, а потоа да ми се извинуваат.

Амстердам, Париз, Торонто и уште стотина поголеми или помали градови се дел од листата со интересни места на коишто Темов има настапувано и анимирано маси со своите вештини. Ни самиот не се сеќава каде с$ бил, единствено знае дека во која било држава во Европа или во која било од 50-те сојузни држави на САД тој познава барем по еден уличен артист, што навистина не е мала бројка. Сепак, професионалната афирмација и влезот на голема врата во оваа специфична работа го доживува во европската претстолнина на порокот Амстердам. „Со моите две кукли Бени и Макс се подготвував за настап на една голема улична претстава налик на денешен

Барскерфест во центарот на Амстердам. Таму имаше голем број профилирани и препознатливи улични артисти за градот. Сепак, уште на самиот старт стана јасно дека јас ќе бидам еден од најпосетените. Со моите вештини, дотогаш веќе наголемо усовршени, успеав дури да го привлечам и градоначалникот на Амстердам, кој ја следеше мојата претстава подолго време. Не знам од кои причини премногу му оставивме впечаток јас и моите кукли, при што тој ми пристапи и ми ја подаде неговата визит-карта во случај нешто да ми притреба.“ Блискоста со амстердамскиот градоначалник Темов ќе ја искористи на најдобар можен начин. Во тој период во Амстердам ќе се воведе забрана за уличните артисти и претставите на отворено. Темов тука ја препознава неговата шанса и го контактира градоначалникот, кој му дава ексклузивно право да биде единствен уличен артист во цел Амстердам во наредните година и половина, што е сосема доволно за кукларот Пане Темов да слушне цела Холандија и Европа. „Во Амстердам составив бенд од куклари. Во градот и во земјата станавме популарни како Битлси, сите н$ препознаваа. За нас слушна дури и кралското семејство, кое го посетивме во нивната палата во околината на Амстердам. Оттаму паметам една интересна случка кога н$ застана полиција неколку километри пред велзот во палатата. Ние бевме со „форд старт“ караван, стар повеќе од 30 години, пет луѓе внатре товарени со цела кукларска опрема. Никако не можеа да ни поверуваат дека сме гости во палатата на кралското семејство, тоа беше една навистина комична ситуација која ја паметам и по неколку децении.“ Темов по Амстердам работи буквално во над 50 земји во светот. Покрај куклар, таму станува и жонглер, голтач на пламен и уште многу други работи кои го прават еден уличен артист комплетен. Во меѓувреме успева да научи да зборува дури шест светски јазици, а и да работи за најпознати светски компании од шоу-бизнисот. Последно работи во Торонто како организатор на Баскерфест, од каде што конечно се враќа во Скопје.

ПОКАНА ЗА ОБУКА НА ТЕМА:  18 јуни 2013 година, од 9.30 – 16.00 часот Хотел „Стоун бриџ“, Скопје

МИТОВИТЕ ЗА ОДНОСИТЕ СО ЈАВНОСТА ТА И РЕАЛНОСТА „ИМА ЛИ МАГИОНИЧАРОТ УШТЕ ЗАЈАЦИ?“ ПРЕДАВАЧИ:

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Да се демистифицира и да се унапреди професијата и нејзиното практикување во секојдневното работење.

Стручниот тим на првата специјализирана агенција за односи со јавноста и комуникациски менаџмент во Македонија, Имиџ ПР.

ЗА ВРЕМЕ НА ОБУКАТА ЌЕ БИДАТ ОПФАТЕНИ СЛЕДНИТЕ ТЕМИ:

 Најчестите заблуди во примената на

односите со јавноста

 Ефективни односи со јавноста – стратешки пристап  Креирање одржливи партнерства  Студија на случај

Ангелка Пеева-Лауренчиќ Александар Деловски Гордана Арсова Ристоска Гоце Пачемски Магдалена Михајлоска Ива Орцева

OБУКАТА Е НАМЕНЕТА ЗА:

Лица кои имаат интерес за областа на односите со јавноста или работат во сегментот на односите со јавноста во своите работни организации. Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 14.06.2013 година.  лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 710 07.06.2013

72

светот на виното

винаРниЦа иМаКо ШтиП

”Koga ]e vidi[ lozje, na gosti odi...”

пишува:

александар Шољаковски

В

ината на Имако се продаваат насекаде низ Европа, како во Источна, така и во Западна, но и во Кина и во Јапонија. Рецептот е едноставен - прават добри, допадливи и квалитетни вина коишто се продаваат по прифатливи цени. Сопственик е Ристе Љуботенски, некогаш познат по општествениот и научниот ангажман, подоцна посветен на својот бизнис, кој успешно го работи уште од 1992 година како трговец извозник на вино, а во последните десет години и како значаен производител или играч во македонскиот вински бизнис. Од каде „сенсот“ за винарство кај универзитетскиот професор со двоен докторат по општествени науки Ристе Љуботенски? „Едноставно“, вели, „секогаш сум бил опкружен со таа атмосфера. Моите предци од пред 300400 години се занимавале со лозарство и со винарство. Како дете сум растел со винарството. Татко ми правеше и продаваше вино. Сум живеел со тоа и сега повторно куќата ми е среде лозје.“ Од искуството создал претстава за тоа што значи лозарството. Се сеќава на често повторуваната изрека во неговото опкружување: „Кога ќе видиш лозје, оди на гости, каде што има тутун бегај!“. Лозарството претставувало или требало да создава претстава за богатство, додека тутунот бил синоним за аргатска, тешка работа, не многу исплатлива. Но, лозарството е сериозна професија којашто мора да се одработи. Затоа, Љуботенски во целиот процес на создавање на виното учествува со многу љубов и внимание. Им остава на соработниците, енолозите, да си ја работат својата работа, а тој помага и избира вина коишто ќе одат на пазарот.

Имако е винарска визба од „новиот бран”. Тоа е вистинска гринфилд-инвестиција. Создадена и компонирана така што да ги задоволи највисоките технолошки барања, а притоа да биде компактна, рационална, со релативно мали трошоци и она што го истакнуваат како свој адут - речиси потполно извозно ориентирана. Капацитетот е десет милиони литри На почетокот имал и советници од странство, а сега создал своја екипа, со којашто е особено задоволен и во којашто вложил многу во едукацијата. Љуботенски е атипичен винар. Тој не се жали. Нему не му е виновен никој ако нешто не оди во сферата на винското производство и трговија, не очекува многу од државата и само моли Бога таа да не одмага. Смета дека улогата на државата би била во тоа да создаде простор за да се формираат солидни цени и стабилен пазар, кој нема да трпи од ударите на пазарните и непазарните околности. А таа може тоа да го направи

Д-р Ристе

ЉуботенсКи

сопственик на Имако:

Како дете сум растел со винарството. Татко ми правеше и продаваше вино. Сум живеел со тоа и сега повторно куќата ми е среде лозје

многу добро со инструментите и мерките коишто може да ги преземе. Македонија нема алтернатива во овој сегмент. Мора да го развива винарството, тоа е и шанса за намалување на сиромаштијата и подготовка во поглед на приклучувањето кон Европа. Она што го прави го прави на своите 120 хектари насади стари меѓу 16 и 20 години. Ова се сериозни насади во кои Имако постојано вложува од системи капка по капка до поставување мрежи за повеќе намени - против сколовранци, против прекумерната жега

Капитал број 710 07.06.2013

светот на виното

73

најдобрите вина од МаКедонија

скротениот „вранец“

(“Марков манастир”, “вранец”, винарница Сковин, скопски вински регион, берба 2008, 12,5% алкохол, цена 590 денари) а главната македонска сорта, „вранец”, секогаш се поставувало прашањето за тоа како да се скроти оваа бујна сорта, издашна, богата со танини... Ја мешале со други сорти, но бесниот „вранец” с$ некако се поставувал во прв план, грабајќи им ја славата на другите, земајќи им од карактерот, од квалитетот. Со години нашите винари како да се научија да се однесуваат со него, почнаа да го негуваат, да го галат за да се натера на послушност, на елеганција. Во тоа, на радост на винската јавност, се успева. Се појавија „вранец” вина кои се за респект. Некои од нив добиваат и престижни награди, дури и најголеми. Еден од најдобрите примери за ова „дресирање”, секако, е „марков манастир”, „вранец” на Сковин. Тоа е едно сосема посебно вино. На примерот на „марков манастир” се покажува токму посакуваниот пристап кон оваа сорта, која многумина ја сметаат за главен адут во големата игра наречена врвно винарство. Грозјето за „марков манастир” е добиен од лозјата кај скопскиот Марков манастир, на локалитетот Четири патишта, на јужните падини на планината Водно. Ова е првото вино коешто е произведено на тој начин, од контролирано и гарантирано потекло, од специјални насади. Тоа значи дека ова е македонски пандан на „гранд кру“, славната француска ознака на најголемите избрани вина. Виното е од стопроцентен „вранец”, од лозја стари и повеќе од 30 години, што дополнително ја потврдува интенцијата да се направи врвен, смирен „вранец“, зашто со стареењето на лозите сортите добиваат квалитет, танините се стабилизираат, има одличен баланс кај шеќерот, а дозволува и подоцнежна берба, со што се добива на квалитетот на грозјето. Се разбира, грозјето се бере рачно и по мелењето, 48 часа се подложува на таканаречена ладна мацерација, што е постапка за добра екстракција на аромите. За ферментацијата се користат најдобрите специјални квасци, кои инаку се употребуваат за вина кои се наменети за долго чување. И да не ги откриваме сите тајни, зашто уште неколку процеси се изведуваат за да се постигне она што го добивате во шишето, кое ќе биде најдобро по 6-7 години од бербата, а ќе остане добро и кога ќе наполни 15 години. “Марков манастир” е вино кое остава добар впечаток. Тоа е смирено, лесно, без груби нијанси, киселините се апсолутно сталожени, со балансиран процент на алкохол. Кога ќе почувствувате извесна слатка црта, тоа не е од шеќерот, туку од глицеролот кој е заслужен и за нијансата на путер, која пак, е многу, многу допадлива. Ова вино е заокружено со сите свои елементи, а терцијалните ароми се истакнуваат. Одлично би се сложувало со повеќе видови месо, но не презачинето или со јаки сосови. На ова вино му треба добар партнер, смирен и хармоничен. Врвното вино бара и таква храна. „Вранецот“ кој ќе се појави како нареден наследник, од бербата 2010 година, веќе одлежува во дабово буре. Таму ќе остане две и пол години и уште барем уште две во шише, кога ќе биде „стокмен“ за да се појави на пазарот. Во Сковин очекуваат уште подобар резултат.

З

„вранец“ од колекцијата „Мажестик“ (Majestic) на имако и испарувањето на влагата. Тоа се исплатливи инвестиции кои повеќекратно се враќаат. Имако има и 10 големи кооперанти лозари и уште 1.000 помали. Во Имако прашуваат дали сте чуле дека има протест на лозаритедоставувачи на Имако. Такво нешто не се случува, затоа што се работи за добри, средени и фер кооперантски односи, во коишто заемната помош се подразбира и е на високо ниво. Имаат цела лепеза вина од разни сорти и разни стилови. Особено се горди на ликерските слатки вина и со виното „кагор”, кое с$ повеќе се користи и како вино за причест во црковни обреди. Тука е ликерскиот „мускат”со извонредна алкохолна јачина од 16 степени. Истакнуваат дека овие вина се подготвуваат според стари македонски рецепти.

Но, рековме дека Имако ја гради својата препознатливост по добри свежи и пристапни вина за секој џеб. Затоа се и мошне познати по своите bag-in-box пакувања од три и пет литри. Во овој сегмент се меѓу водечките на нашиот пазар. Таквата ориентација не значи дека го запоставуваат квалитетот и финесите на винарството. Напротив, нивните десертни вина и гамата вина под заедничко име „Мажестик” се вреднуваат како висококвалитетни вина со изразен карактер. Исто како и колекцијата „Астибо” со повеќе сорти. Имако нуди голем избор на вина од повеќе сорти, за коишто е карактеристична свежината, добрите ароми и се разбира, пристапните цени. По с$ судејќи, оваа формула одлично успева.

74

Капитал број 710 07.06.2013

www.kapital.mk

светот на виното

ВИНСКА ЕВОЛУЦИЈА

Starosta ne e kvalitet

В

иното е биолошки производ. Значи дека е живо и ги има сите фази на животот: младост, зрелост и старост и паѓање. Некои показатели му овозможуваат и на аматерот да утврди на кој стадиум е неговото вино, а тоа се - бојата се менува, аромите се стопуваат и стануваат комплексни, танините стануваат помалку изразени... Онаа веќе банална констатација за виното - колку постаро, толку подобро - не само што не е точна, туку е и безмалку сосема погрешна. Секое вино има очекуван век, исто како и луѓето. Доколку е направено како што треба, од добро грозје и ако се чува како што треба, неговиот век е доста извесен. Исто како и човекот - доколку внимава на своето здравје, има добри гени, очекуваното ниво на неговиот живот ќе биде доста високо. Има безброј услови некое вино да достигне развој во смислата во којашто говоревме. Во зависност од тоа какво грозје, од која винска област е добиено и како е направено, како е чувано, виното може да ја постигне целосната еволуција. Најдобро ќе се уверите во тоа доколку набавите повеќе шишиња од едно исто вино и доколку обрнете внимание на промените во текот на времето. Виното во почетокот додека не го достигне својот врв станува с$ подобро. Како што се развива, така ќе биде подобро, с$ додека не го достигне врвот, односно максималниот квалитет. Поскромните вина ќе го достигнат тој врв по една година, подобрите за пет, а најдобрите за десет

или дваесет години. Потоа ќе почне да опаѓа, ќе умира! Големите значајни вина се разликуваат по должината на времето кое им е потребно за да го достигнат врвот, а потоа остануваат во полна форма подолго време. Малото количество кислород коешто останува во шишето овозможува да се развијат сите состојки на виното. БОЈА. Пред с$, тука е бојата. Кај црвените вина кога се млади бојата е жива, како црешна црвена, со синолик отсјај, со одблесоци на виолетово. Кога ќе почне стареењето, бојата како да се помешува со портокалово, кое се забележува по рабовите на течноста во чашата. Подоцна бојата оди кон кафеаво. Слатките црвени вина кога стареат ја менуваат бојата во боја на цигла. Овие промени се должат на дејството на кислородот врз полифенолите. Кај белите вина светлата жолта боја со зелени рефлексии означува младост, потоа таа преминува во сламено златна, за да заврши како бакарна во староста. Кај розе-вината во почетокот бојата може да биде и боја на лосос или пак, црвена, многу светла, а староста се познава по жолтата нијанса или пак, се претвора во боја на лушпа од кромид. АРОМИ. Аромите се менуваат исто така, но с$ зависи од тоа како е подготвено виното. Едно се примарните ароми, сосема друго се оние коишто се добиени со разни процеси за време на винификацијата. Но, трета работа се аромите коишто се создаваат во шишето.

ВИНО И ХРАНА

Што со дињата?

Д

оаѓа сезоната на дињите. Убави, сочни, слатки. Тоа е едно од овошјата кои со задоволство се јадат, а со нив треба нешто и да се пие. А зошто не вино? Со текот на времето научивме дека дињата е одлична придружба со пршута, со некои десертни сирења. Комбинацијата солено-слатко е успешна. Така некако треба да се конципира и пристапот кон дињата и кон виното. По правило, дињата оди со слатки вина. Во некои кујни дињата се служи со малку вино „порто“, кое се става во вдлабнатината на средината од дињата пресечена на половина откако претходно се извадени семките. Пред с$, ќе одговара некое бело вино. Особено полусуво, но може и суво. Треба да биде и доволно овошно и со богати ароми, особено поради потребата да држи чекор со овошноста и аромите на дињата коишто се особено богати. Мускатните сорти („темјаниката“) се особено пожелни за оваа комбинација. Ако се уште и оние од доцните берби, тогаш сте нашле вино за дињата.

Примарните ароми потсетуваат на цвеќиња, растенија, овошје, некогаш и на зачини или минерали. Секундарните ароми, добиени во винификацијата, потсетуваат на колачиња, на леб, путер, лешник, банана, кисели бонбони. Последните, терцијалните ароми, се најбогати со нијанси од сите ароматски видови: суви цвеќиња, суви овошја, џемови од црно овошје, кожа, дивеч, дрво и тартуфи, мед, бадеми... Своја трага остава и зреењето во буриња, коешто дава вкусови и ароми на ванила и цимет, со мириси на изгорено дрво, какао, кафе, или обично дрво. Во шишето се случуваат процеси кои придонесуваат да се заокружат сите тие вкусови и ароми. Откако виното ќе го достигне врвот, танините слабеат, виното станува потенко. Тогаш смртта е неизбежна. Виното секогаш содржи природни антисептици, кои го заштитуваат од нападот на бактерии - алкохолот, танините и киселините, но потешко се заштитени од оксидацијата. Танините се некој вид заштита. На белите вина коишто немаат танини им се додаваат некои супстанци кои честопати се злоупотребуваат и затоа, нивната примена е строго пропишана и контролирана. Таков е случајот со сулфурот.