Kapital magazin 712

n Хрватски Агрокор го презеде словенечки Меркатор! „Капитал“ анализира: ШТО ПОТОА? n

Се рАѓА реГИОНАЛеН ТрГОвСКИ џИН!...................................................................................................................................стр.16 МАКИ СО (Не)СеКуЛАрНОСТА Кога политичарите чекаат од Господ, а владиците тераат политика!...........................................................стр.48

број 712 цена 100 ден. | 24 јуни, 2013, петок | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

str.

44

interview

VLADo Bu^KoVSKi:

SozDAVAme NoV PoLiti^Ki SuBjeKt Koj[to ]e go PoBeDi jAziKot NA omrAzAtA

SKANDAL

str.

56

INTERVIEW

SA[Ko SAmArxioSKi генерален директор на ПрилеПска Пиварница

So reB reBreNDirANiot re Bre reND NDir ND irANiot irAN ”DAB” ]e Se ProBiVAme NADVor oD mAKeDoNijA 24 str.

^ista li e smetkata na bugarskiot pretse pretsedatel Plevneliev vo Kipar?

Капитал број 672 12.09.2012

4

 Хрватски Агрокор го презеде словенечки Меркатор! „Капитал“ анализира: ШТО ПОТОА? 

СЕ РАЃА РЕГИОНАЛЕН ТРГОВСКИ ЏИН!...................................................................................................................................стр.16 МАКИ СО (НЕ)СЕКУЛАРНОСТА Кога политичарите чекаат од Господ, а владиците тераат политика!...........................................................стр.48

НАВИГАТОР

БРОЈ 712 ЦЕНА 100 ДЕН. | 24 ЈУНИ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

str.

44

interview

VLADO BU^KOVSKI:

SOZDAVAME NOV POLITI^KI SUBJEKT KOJ[TO ]E GO POBEDI JAZIKOT NA OMRAZATA

SKANDAL

str.

56

INTERVIEW

SA[KO SAMARXIOSKI ГЕНЕРАЛЕН ДИРЕКТОР НА ПРИЛЕПСКА ПИВАРНИЦА

SO REB REBRENDIRANIOT RE BRE REND NDIR ND IRANIOT IRAN ”DAB PROBIVAME NADVOR OD MAKEDONIJA 24 str.

^ista li e smetkata na bugarskiot pretse pretsedatel Plevneliev vo Kipar?

сОдРжИНА 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Земја на социјални случаи

10 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 16 cover story Хрватски агрокор го презеде словенечки Меркатор! „Капитал“ анализира: што потоа? Се раѓа регионален трговски џин!

24 ИНТервЈу

сашКО саМарџиОсКи, генерален директор на Прилепска пиварница Со ребрендираниот „даб“ ќе се пробиваме надвор од Македонија

ИздВОјуВАмЕ

www.kapital.mk www.kapital.mk

се раѓа џин

Балканот се затресе. хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ успеа да го преземе управувачкиот пакет во словенечката национална гордост Меркатор! Повеќето балкански компании сега се во паника и неизвесност: што ќе се случи со Меркатор? Ќе настане ли ребрендирање или претопување на Меркатор во Конзум? Како ќе се однесува новата мега-компанија кон компаниите кои веќе се во дистрибутивниот систем и кон тие коишто допрва ќе сакаат да влезат на полиците на најголемиот трговец во Источна европа? Кој ќе добие, а кој ќе изгуби од оваа аквизиција?

XX Стр. 16

30 КОМПАНИИ И ПАЗАрИ

еУ донесе план за поддршка на челичната индустрија Челикот има иднина во европа. А, во Македонија?

34 КОМПАНИИ И ПАЗАрИ

Бизнис во подем Кој е кој на македонскиот „гејминг“ пазар

38 ИНТервЈу

слОБОдаНКа алеКсОвсКа, раководител на Центар за вработување на Град скопје расте интересот кај младите за започнување свој бизнис

44 ИНТервЈу

владО БУчКОвсКи: сoздаваме нов политички субјект којшто ќе го победи јазикот на омразата

46 exclusive

Капитал на престижен настан во Блед, словенија „И во најтешките времиња постојат поединци коишто наоѓаат решенија за подобро утре“

48 ИНТервЈу

Маки со (не)секуларноста Кога политичарите чекаат од Господ, а владиците тераат политика!

56 БАЛКАН

чиста ли е сметката на бугарскиот претседател Плевнелиев во Кипар?

16 Нов бран

Лага се информациите кои деновиве кружат низ јавноста за сменети директори, па дури и за скандали коишто тие ги правеле кога дознале за владината одлука, велат за „Капитал“ во вМрО–ДПМНе одговарајќи на прашањето за новиот бран и имињата на функционерите коишто тој се очекува да ги однесе. „’Новиот бран’ с$ уште не е започнат. Нема имиња на директори или на функционери од едноставна причина што с$ уште трае анализата којашто ја правиме за нивната работа, од која ќе зависи дали и кој ќе биде сменет од својата позиција.

XX Стр. 42

58 НА руЧеК СО...

дарКО диМОвсКи, директор на Ми-да Гранд Моторс Животот е премиера без репризи, да го живееме со полни гради!

64 ТехНОЛОГИИ И БИЗНИС ПОвеќе Од ПреБарУвач

66 СвеТОТ НА вИНОТО РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

виНсКи МајстОрии Што се тоа - сулфити?

42

Капитал број 712 21.06.2013

6

КапиталНО

www.kapital.mk

Земја на социјални случаи

Д Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Ako politi~arite koi{to ja predvodat Makedonija sakaat da gradat socijalna dr`ava koja }e gi zgri`uva site, toga{ e politi~ki korektno i fer da ka`at deka takvata socijalna dr`ava ~ini mnogu skapo. I za da imame takva dr`ava, danocite koi gi pla}aat site gra|ani i firmi treba da bidat mnogu povisoki od sega{nite.

Ne mo`e Makedonija da se reklamira kako dr`ava so najniski danoci vo Evropa, a istovremeno da glumi deka e [vedska, oti vo [vedska danocite se mnogu, mnogu povisoki, vo najmala raka progresivni, pa vo buxetot ima dovolno pari za dr`avata da se gri`i za site socijalni slu~ai. No, toga{ site znaat deka toa {to go dava dr`avata ne e besplatno, tuku ~ini mnogu skapo i go pla}aat site koi rabotat i zarabotuvaat. Vo Makedonija, kade {to glavna vest e deka nevrabotenosta padnala na 29,9%, site se raduvaat koga dr`avata vrabotuva i ~esti

еновиве топ-вест во регионот е преземањето на словенечкиот синџир од супермаркети Меркатор од страна на Агрокор, во сопственост на најбогатиот човек на Балканот, Хрватот Ивица Тодориќ. Со ова преземање Агрокор ќе стане најголема компанија во Средна и во Источна Европа, со годишни приходи од седум милијарди евра и со 60 илјади вработени. Еве една споредба за полесно да се сфати колкава е империјата на хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ. Холдингот Агрокор годишно ќе прави приходи колку половина од сите фирми во Македонија или колку 35 илјади македонски фирми, или колку два и пол годишни буџети на Македонија. За да го купи најголемиот трговски синџир на Балканот, Тодориќ плати 240 милиони евра. Додека македонските бизнисмени се молат за повеќе поволни кредити кај банките и кај власта, Тодориќ најголем дел од парите за преземањето ги обезбедил преку странски еквити-фондови, меѓу кои и фондот на ЈП Морган, Уан еквити партнерс, што само потврдува колку силна бизнис-логика и можност за профит има во овој потег. Словенечката јавност е против ова преземање, уверена дека на тој начин ќе & се наштети на домашната прехранбена индустрија, бидејќи Тодориќ во маркетите ќе ги фаворизира хрватските, наместо словенечките производи. Еден словенечки министер овој потег го нарече непријателско преземање. И српската власт дигна „узбуна“ поради ширењето на Агрокор, поради стравот дека во иднина ќе има дуопол на пазарот, бидејќи со купувањето на Меркатор наместо три големи играчи, ќе останат два големи синџири од супермаркети, Агрокор и Делез, кои би можеле лесно да ја злоупотребуваат доминантната позиција, да диктираат полоши услови за работа и плаќање за српските фирми доставувачи, да ги има помалку српските домашни производи на полиците, поради што српската влада мора итно да преземе мерки за влез на други големи трговски синџири. Веста за големото регионално спојување ја пренесоа и многу познати светски медиуми, со коментар дека ова е добар начин за зацврстување на бизнисите пред влезот во Европската унија. Во Македонија оваа вест беше проследена чудно тивко, главно како агенциска вест дека Агрокор го купува Меркатор. Никаква анализа што значи тоа за Македонија, што за регионот? Ниту едно прашање каде е Македонија во ова спојување на регионот? Зошто во Македонија досега не е влезен ниту еден голем регионален играч? Дали е можно

до толку да сме надвор од она што се случува во регионот? Во исто време во Македонија главна вест беше намалувањето на невработеноста на помалку од 30% за прв пат од 1996 година. Во првиот квартал во Македонија била измерена невработеност од 29,9%. Бреееј, дотаму ли сме стигнале? За сиве овие 20 години транзиција? Колку ли само тажно звучи оваа вест којашто еден медиум толку радосно ни ја соопшти како вест на денот број еден. Потажно од претходната топ-вест е дека на огласот за вработување 1.600 лица од социјално загрозени семејства се пријавиле скоро 16 илјади лица, а до крајот на огласот се очекувало да се пријават до 30 илјади лица. Додека ни го соопштуваше овој успех на владината мерка, новиот министер за труд и социјална политика мудро додаде дека младите не треба да очекуваат дека државата на сите ќе им обезбедува работа. Требало максимално да се посветат на обучување, образование и стекнување вештини, како и да размислуваат претприемачки и за тоа како да отвореле мал бизнис. А зошто би размислувале така, министре? Зошто Вие, како млад човек, не сте размислиле на пример, прво да отворите некој бизнис, да го развиете, да вработите макар пет лица, па потоа како успешен и докажан млад човек да станете министер и да ја решавате социјалата во земјава? Тогаш вашите зборови можеби би мотивирале некој млад човек да се обиде во приватниот бизнис, но за жал, бројот на млади луѓе кои се одлучуваат да почнат свој бизнис е многу мал, а добар дел од нив по патешествието во приватниот бизнис се откажуваат од своите амбиции и одлучуваат да се вработат во државна фирма. Затоа, не треба да н$ чуди што толку многу луѓе се пријавиле на огласот за вработување на социјални случаи во државни фирми, оти државата со вакви огласи директно им сугерира каде треба да се насочат. Бидејќи во вакви огласи не се бараат никакви вештини и знаења, единствено треба да се пријават и сите топтан ќе бидат вработени во јавното претпријатие Македонски шуми. Според младиот министер, за нив Владата веќе обезбедила околу три милиони евра од буџетот, што значи дека годишно секој вработен социјалец ќе го чини буџетот околу 150 евра. Но, во Македонски шуми ќе бидат само 1.600 социјални случаи. Што правиме со останатите 30 илјади, кои исто се чувствуваат како социјални случаи? И нив ли ќе ги вработуваме во јавни претпријатија? Ако политичарите кои ја водат Македонија сакаат да градат социјална држава која ќе ги згрижува сите, тогаш

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

КапиталНО

7

Додека деновиве главна вест во регионот беше преземањето на словенечкиот синџир од супермаркети, Меркатор (најголем на Балканот), од страна на Агрокор, во сопственост на најбогатиот човек на Балканот, Хрватот Ивица Тодориќ, во Македонија главна вест беше дека невработеноста за прв пат од 1996 година паднала на помалку од 30%, поточно дека во првиот квартал во Македонија била измерена невработеност од 29,9%. Бреееј, дотаму ли стигнавме по 20 години транзиција, та ова радосно да ни се соопштува преку телевизија како вест на денот број еден? Оваа вест е многу жална, исто толку колку што е жална веста дека на огласот за вработување на 1.600 лица од социјално загрозени семејства се пријавиле скоро 16 илјади лица, а до крајот на огласот се очекувало да се пријават околу 30 илјади лица. Алооо?! Па, само Хрватов во неговата фирма вработува 60 илјади лица. Време е да се ресетираме и да престанеме да глумиме дека сме Шведска е политички коректно и фер да кажат дека таквата социјална држава чини многу скапо. И за да имаме таква држава, даноците кои ги плаќаат сите граѓани и фирми треба да бидат многу повисоки од сегашните. Не може Македонија да се рекламира како држава со најниски даноци во Европа, а истовремено да глуми дека е Шведска, оти во Шведска даноците се многу, многу повисоки, во најмала рака прогресивни, па во буџетот има доволно пари за државата да се грижи за сите социјални случаи. Но, тогаш сите знаат дека тоа што го дава државата не е бесплатно, туку чини многу скапо и го плаќаат сите кои работат и заработуваат. За разлика од Шведска, во нашата сиромашна државичка сите се радуваат кога државата дели бесплатни учебници, бесплатно шетање пензионери на бања или возење во автобус, бесплатни летувања и зимувања за децата од социјално загрозените семејства... Сето тоа е убаво, но за жал, не е бесплатно. Го плаќаат сите компании во приватниот сектор, кои се осудени да работат во лоша инфраструктура, да плаќаат скапа струја, скап гас, скапи кредити... Го плаќаат сите коишто работат во овие фирми. Но, во Македонија, каде што главна

вест е невработеноста да падне на 29,9%, вработените во јавниот сектор, невработените и социјалните случаи се мнозинство во споредба со оние коишто работат во приватниот сектор. Затоа им изгледа дека е бесплатно. А замислете Македонија да имаше една или неколку компании коишто растат и се развиваат како хрватскиот Агрокор, во која ќе беа вработени овие 30 илјади социјални случаи кои се пријавиле на огласот за социјалци. Во една пригода за време на еден професионално-едукациски престој во САД посакав да присуствувам на почетните часови по макроекономија чисто од љубопитност, да видам како американските студенти се воведуваат во основите на пазарната економија. На речиси секој час професорот, кој инаку беше ученик на познатиот економист Милтон Фридман, не пропушташе шанса с$ што зборува да споредува со економските системи на поранешните социјалистички економии. Со најголем потсмев на предавањата раскажуваше примери од екскомунистичките земји во кои политичарите на граѓаните им даваат бесплатни учебници, бесплатно образование, бесплатно здравство... Сите се вработени во државни фирми, а им се забранува да заработуваат повеќе во свои фирми. Нормално, на младите

Американци ова им звучеше многу смешно и настрано, бидејќи живеат во земја во која сите од мали нозе знаат дека не постои такво нешто како бесплатен ручек. Во Македонија пак, граѓаните со години живееја во социјална магла дека с$ е бесплатно, дека државата ќе се погрижи за с$. Тој систем го напуштивме пред повеќе од 20 години, но трагедијата е уште поголема затоа што тоа и денденес им се нуди на младите како модел на успешно владеење. Особено што тоа го нуди партија која истовремено е десничарска и конзервативна, оти според политичката наука и практика, грижата за социјалата би требало да биде главен приоритет на социјалдемократските партии, но во Македонија лончињата одамна се измешани. Па, сигурно уште долго ќе бидеме сведоци на многу наддавања за тоа кој повеќе субвенции ќе подели, кој повеќе социјални случаи ќе вработи, кој повеќе ќе прати пензионери на бања, кој каде ќе ги испрати децата од социјално загрозените семејства на бесплатно летување и зимување... Можеби сепак, има време за да признаеме дека имаме вградена грешка во системот и да се ресетираме, додека сите не станеме социјални случаи.

Brazilcite protiv fud

e dBalot?!

фото вест

V

Капитал број 712 21.06.2013

Во Бразил, каде што моментално се одржува фудбалскиот Куп на конфедерациите, најфудбалската нација на светот наместо на стадион, излезе на улица и во жестоки судири со полицијата побара, ни помалку, ни повеќе, да се откаже Светското првенство во фудбал, чии домаќини догодина треба да бидат токму „караоките“?! Пред локалниот парламент на Рио де Жанеиро дојде до судир меѓу демонстрантите и полицијата по протестот, што е реакција на зголемувањето на цените на градскиот транспорт во земјата, предизвикано од трошоците за организација на мундијалот. Според податоците од бразилската полиција, во најпознатиот карневалски град протестирале околу 100.000 лица, а во престолнината Бразилија најмалку 200 (од вкупно 5.000) демонстранти се качиле на покривот на националниот Парламент. На протестите во Сао Паоло учествувале околу 65.000 лица, а вкупната бројка излезена на бразилските улици по поводот (заедно со другите поголеми градови) се искачила до 200.000. Во Бело Хоризонте полицијата била принудена да истрела солзавец во толпата за да ја спречи да се доближи до стадионот Минеирао, каде што се играше фудбалскиот натпревар од Купот на конфедерациите меѓу Нигерија и Тахити. Протестите се организирани на социјалните мрежи и не се поврзани со агендите на политичките партии. Претседателката на Бразил, Дилма Русеф, повика демонстрациите да бидат ненасилни, зашто како такви се законски и се дел од демократијата.

Капитал број 712 21.06.2013

www.kapital.mk

10 ...позицијата на капитал...

Дајте и шанса на металургијата ЕУ не им рече на своите компании дека ќе ги разгледа нивните барања, но да не се надеваат премногу , затоа што не смее да се фаворизираат едни индустрии, за сметка на други. Не, туку, ЕУ направи акционен план за конкурентна и одржлива челична индустрија Игор Петровски igor.petrovski@kapital.mk

“Д

ајте му шанса на мирот“, порача на времето легендарниот “битлс“ Џон Ленон, а македонските компании од металуршкиот сектор денес велат “дајте и шанса на нашата индустрија“, барајќи поддршка од државата во период кога ги доживуваат можеби најтешките моменти од осамостојувањето наваму. Соочени со намалувањето на побарувачката како последица од кризата во ЕУ која се уште трае, металурзите го намалија своето производство за речиси една четвртина во однос на лани. Прогнозите пак им се уште попемисимистични за до крајот на годината – очекуваат намалување на нарачките и до 40%?! Со цел да ја преживеат кризата и

да останат во игра на глобалниот пазар и по нејзиното завршување, македонските металуршки компании побараа неколку клучни работи од Владата, што може да ги овозможи веднаш или на краток рок: да им помогне со субвенционирање на струјата и да го одложи рокот за прилагодување на еколошките стандарди со оние на ЕУ, кои што бараат големи инвестиции. Градење на капацитети што ќе обезбедат поевтина домашна енергија, како и патна и железничка инфраструктура, не се мерки што се прават преку ноќ, што не значи дека како држава треба и следните 20 години да ги преспиеме на тој план. И европската металуршка индустрија, каде што челичната индустрија е столбот, бележи тешки моменти. И таму се соочуваат со пад на производството и отпуштање на работници, заради кризата, но и заради с$ поголемата конкуренција од

Кина, која сега доминира во светското производство на челик . Но, ЕУ не им рече на своите компании дека ќе ги разгледа нивните барања, но да не се надеваат премногу, затоа што не смее да се фаворизираат едни индустрии, за сметка на други. Не, туку, ЕУ направи акционен план за конкурентна и одржлива челична индустрија, ги увиде слабостите на оваа индустриска гранка, нејзините најголеми предизвици и опасности, и донесе мерки со кои што тие ќе се елиминираат или ублажат, една по една. Затоа што го сфати и призна значењето на оваа индустрија за целовкупната економија и општество: металургијата, односно челичната индустрија останува стратешки важна гранка за ЕУ, затоа што од неа зависат многу други економски гранки и вработува многу луѓе. Дури и “прекарот“ на овој акционен план се вика “Челикот има иднина во Европа“. Дали челикот, односно металургијата, имаат шанси во Македонија?

Две-три добри вести, но рано е за огномети Економски раст од 2,9% во првиот квартал, стапка на невработеност под 30%, залет на извозот... Но, колку овие вести се навистина добри за нас?! Александар Јанев aleksandar.janev@kapital.mk

Д

ве-три добри вести слушнавме деновиве што влеваат надеж дека годинава можеби и нема да биде толку баксузна за економијата. Статистиката измери економски раст во првиот квартал од 2,9%, извозот и индустриското производство по повеќе месеци потонати, ја кренаа „главата над водата“, а стапката на невработеност првпат се намали под 30%. Меѓутоа, колку овие „добри“ вести се навистина добри за нас?! Растот на БДП во првиот квартал, на пример, е резултат на залетот на градежништвото кое го зголеми обемот на работење за 36,8%. Импресивно, нели? Меѓутоа, не и изненадувачки, ако се знае дека токму во предизборниот

период, градежните компании беа максимално ангажирани во изградбата и реконструкцијата на многу локални и регионални патишта, водоводи и канализации, проектот „Скопје 2014“. Но, градежништвото зафаќа само 4% од целата економија, така што со право може да се каже дека овој сектор само ја замаскира кризата кај сите други. Производството на метали, пак, во првите три месеци од годинава се намали за над 20% споредено со лани. А колку е значајна оваа индустрија за домашната економија покажува фактот што една третина од целиот извоз го прават токму металуршките компании. Најновите економски индикатори несомнено се матрица за продолжување на позитивните трендови до крајот на годината, но дали и кога ќе заврши кризата, ќе покаже новчаникот.

Загрижувачки за Македонија е што проценките на меѓународните финансиски инстуции за економскиот раст, како и за движењето на извозот и на увозот кај најголемите извозни партнери се ревидираат кон попесимистички. ММФ проценува дека Германија, каде што се продаваат околу една третина од сите производи што ги извезуваме, годинава ќе се соочи со драстично забавување на економскиот раст, на само 0,8% годишно. Уште попесимистички проценки ММФ има за Грција и за Италија, каде што Македонија пласира околу 15% од вкупниот годишен извоз. Дури и да се остварат проценките за економски раст до 2%, тоа нема ништо да смени во нашите животи. Земјите во развој по дефиниција треба да остваруваат раст повисок од 7% за да може граѓаните да почувствуваат позитивни ефекти врз нивниот стандард.

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

...позицијата на капитал...

11

Јавната е администрацијата По сите медиуми се информира со ентузијазам – над 30.000 ќе е бројката на граѓани кои себеси се ставаат во категоријата на најтешко загрозени случаи и бараат чаре преку новите огласи на Владата. Во нормална држава овој тренд би бил загрижувачки... Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

З

а фалење ли е изјавата на директорот на ЈП Македонски шуми, Жарко Караџоски, дека има огромен интерес на македонските граѓани за да се вработат во јавната администрација како социјални случаи, на 1.600 работни места коишто ги „отвори“ владата за оваа категорија граѓани? Па, уште и неколку недели, секојдневно по сите медиуми се информира со ентузијазам – 1.000, 5.000, 15.000, 20.000, а ќе достигне и над 30.000 бројката на граѓани кои себеси се ставаат во категоријата на најтешко загрозени случаи и бараат чаре под државната капа. Во нормална држава овој тренд би бил загрижувачки. Прво, ова значи дека цел еден поголем македонски град е социјален случај. Второ, ако не е така, тогаш цел еден македонски град, една армија од 30.000 граѓани себеси се доживуваат и/или немаат проблем да се доживеат така само за да се вработат во јавната администрација!

Во меѓувреме, заврши и владиниот оглас за пројавување интерес за вработување на раководни државни позиции. Од анализата на „Капитал“ излезе податокот дека од над 1.500 апликации на граѓаните коишто сакаат да бидат државни шефови, најголем бил интересот за амбасадорски позиции. Значи, во менталната матрица на Македонците закоравен е ставот дека супер би било да работат во администрација, уште подобро да бидат на раководни позиции – ама најидеална ситуација е тоа да го прават надвор од државата! Најпосакувани се амбасадорските позиции во Берлин, Вашингтон и во Москва. Што да се каже... освен дека се работи за навистина прекрасни градови. Веднаш потоа следат директорските фотелји. Граѓаните би да шефуваат во секторот енергетика! Најмногу би сакале да го наследат Дејан Бошковски во ЕЛЕМ, но речиси подеднакво среќни би биле и да се на местото на Синиша Спасов, во МЕПСО. Е сега, паралелно со ова, владата го турка проектот „Осмели се“ со којшто треба да се поттикне креативниот дух и да им светне сијаличката на сите

претприемачи... „Како?“, се наметнува прашањето во услови во кои впечатокот којшто самата влада го креира е дека државата го држи прекинувачот. Таа е тука. Таа ќе биде мајка (но, внимавајте некаде и маќеа) ако остане некој гладен. Многу пати сме пишувале за позицијата на власта виза ви јавната администрација. И многу пати сме барале одговори за политиката што се води. Она што на Македонија навистина и треба е производссво. Нови фабрики, нови фирми, нови идеи за развој, за пласман и совојување на нови пазари, за нови бизниси и нови технологии. Македонија е силно увозно зависна земја. Оттука, социјалната политика и нејзиното значење се неспорни, но десничарската влада добро знае дека само силниот приватен сектор носи леб! Не можете инаку да се осмелите, ако сведочите на саботажа на самиот осмелувачки проект на секој чекор со „згрижувања“ од овој тип, кои на долг рок никако не се решение на проблемите... па дури повеќе, се закануваат да бидат и нов извор. А треба да зборуваме за развој... нели!?

Со повик “раѓајте деца“ ли ќе се спаси наталитетот?

Наместо да повикува „раѓајте повеќе“, МПЦ треба да се осмели и да & каже на власта дека наталитетот не е тема кога реформите траат веќе осма година, а иселувањето не запира Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Н

еопходниот раст на наталитетот за колку-толку демографски да се одржи Македонија не е просто бркање бројки. Јасно е зошто државата ишкајќи си ја мувата од капата во услови кога Светска банка н$ вброи меѓу земјите со најмногу емигранти не сака да зборува ниту за бројките (а камоли за суштината на проблемот), па надлежните министерства се правдаат дека не располагаат со инструменти за да измерат колку македонски граѓани се иселиле. Но, не е јасно зошто Македонската православна црква брка наталитет поттикнувајќи многудетни семејства (рака под рака со Владата)

без со својот духовно-просветен поглед да навлезе меѓу редови, во суштината на загрижувачките демографски бројки. Овде секако, како потрага по суштината не го сметаме „откровението“ на владиката Петар дека спасението на македонската нација зависи од тоа дали ќе се опаметат жените, кои сакајќи да командуваат, ги растураат браковите. А прашањето зошто Македонија се соочува со пад на наталитетот и воопшто, со драстично намалување на населението поради масовното иселување од земјата и нема потреба да се поставува - кој е тој што бега од арно или што во маката нема да почека да дојдат подобри времиња ако гледа некаква перспектива дома, во некој догледен рок? А перспективата црквата не може да ја отвори, но секако, ако сака конструктивно да придонесе,

треба наместо да повикува на просто размножување на православните Македонци, и таа да се осмели и да & го каже на власта она што сите го знаат - дека реформите траат веќе осма година, а податоците од типот дека Македонија е најмалку задолжена земја во регионот се недоволни за кревање на моралот, а камоли на стандардот. Според статистичарите и организациите на иселеници, бројот на официјално иселените граѓани од Македонија (над 230 илјади во рок од 15 години) е сличен со оној на иселените кои немаат регулиран престој во странство - што значи дека од земјава се отселиле околу 500.000 граѓани или речиси една четвртина од вкупното население. Светска банка ја рангираше Македонија на 23-то место во групата од 25 земји со најмногу емигранти.

Капитал број 712 21.06.2013

12 НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА НеделАТА > БРОЈКА

22,5

милијарди денари минатата година изнесувале приходите на пазарот на електронски комуникации во Македонија, што претставува намалување во износ од 5,26% во споредба со претходната година

ЖОЗе мАНуел БАРОсО

претседател на Европската комисија

победник на неделата

АлеНКА БРАТушеК

+

Програмата за антиглобализација ја сметам за целосно реакционерна. Некои (тие кои го бранат културниот исклучок) велат дека се од левицата, но тие се крајно реакционерни.

Словенчкиот премиер, Аленка Братушек, за разлика од своите претходници, и покрај рецесијата со којашто се соочува земјата, почна да креира позитивна атмосфера меѓу Словенците. Може да се каже дека таа успешно го започна процесот на реформирање на економијата на Словенија, иако почна да воведува промени во системот и реформи, кои на почетокот наидоа на одбивност кај народот. Но, она што многумина се надеваат дека ќе & помогне на Словенија да излезе од финансиската криза е стратегијата за продажба на државните удели во големите словенечки компании, позади која цврсто стои Братушек. Иако многу се полемизира за тоа колку е важно да се штити домашниот имот и националното богатство, во случајот, државните удели во институциите како Нова Љубљанска банка или Телеком Словенија, многумина аналитичари во Словенија почнаа да се согласуваат со стратегијата на Братушек. Доказ за последново е минатонеделната продажба на мнозинскиот удел на најголемиот словенечки малопродажен трговец, Меркатор, кој отиде во рацете на хрватскиот гигант Агрокор, односно неговиот сопственик Ивица Тодориќ. Ова преземање од епски размери во регионот, понатаму ги отвора вратите за други спојувања и преземања, со цел регионот да стане поконкурентен на останатите пазари.

www.kapital.mk

Задолжителната котација ги привлече инвеститорите само за акциите на Телеком

Е

дна недела откако стартуваше задолжителната котација што донесе 30 нови акционерски друштва на Берзата, инвеститорите покажаа најголем интерес да купуваат акции од Македонски Телеком. За една недела, истргувани се 2.726 акции на Телеком по цена од 506 денари за акција, со што прометот на Берзата од овие тргувања изнесува околу 22.400 евра. Освен акциите на Телеком, извештаите покажуваат дека се истргувани и 10 акции на

РАсТе ОпТИмИЗмОТ ЗА пОРАсТ НА еКОНОмИЈАТА Од 1% НА 1,4%

Светска банка: Загрижува што растот нема да ја намали невработеноста

Македонија излезе од двојна рецесија, економијата е во фаза на рано закрепнување и се предвидува раст од 1,4%, но според економистите на Светска банка, загрижува тоа што ова закрепнување нема да влијае за намалување на невработеноста пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонија излезе од двојна рецесија, економијата е во фаза на рано закрепнување и се предвидува раст од 1,4%, пишува во најновиот извештај на Светска банка за земјите од регионот. Меѓутоа, според економистите на Светска банка, загрижува тоа што ова закрепнување нема да влијае за намалување на невработеноста, која во некои земји од регионот се движи над 30%, како и на сиромаштијата, која изнесува 32,2%.

„Една од главните грижи е високата невработеност. Просекот за регионот беше околу 22,8% во четвртиот квартал од минатата година. Невработеноста кај младите е особено застрашувачка - во Србија е 51,2%, во Македонија 53%. Земјите не креираат работни места доволно брзо за да ги прифатат новите учесници на пазарот на труд. Состојбата со рабоните места е дури и полоша од тоа што покажуваат бројките за невработеноста, бидејќи многумина заминуваат од регионот за да работат на друго место“, се наведува во извештајот. Поради тоа, оваа меѓунаодна финансиска институција препорачува да се спроведуваат структурните реформи кои се однесуваат на деловното опкружување и на пазарот на труд. Се посочува дека Македонија е лидер во некои делови од бизнисклимата, како што се дозволите за

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

Прилепска пиварница, по цена од 8.200 денари. За акциите на останатите 28 акционерски друштва што од минатата недела задолжително котираат на Берзата немало интерес од инвеститорите. Менаџерите на овие компании уште пред да стартува овој процес го предвидоа овој исход. Брокерите пак, анализираат дека на долг рок, задолжителната котација сепак ќе донесе позитивни ефекти за пазарот на хартии од вредност. Пазарната капитализација на овие нови 30 компаниии изнесува 946,6 милиони евра и имаат остварено агрегирана добивка од 70 милиони евра. Заклучно со април, барање за задолжителна котација поднеле вкупно 90 акционерски друштва, но засега се потпишани договори само со 30 од нив. Останатите 60 ќе котираат на Берзата најдоцна за еден месец.

> БРОЈКА

5,33

милијарди евра изнесува надворешниот долг на Албанија заклучно со март 2013 година. Според податоците на централната банка на Албанија, ова претставува зголемување за 5%

лидери

НАВИГАТОР

13

мисла на неделата Бизнисот кој не прави ништо освен пари е ’сиромашен’ Бизнис!

Хенри Форд американски индустријалец, основач на Форд мотор

губитник на неделата

МИлАН ЗВеР М

П

ратеникот во Европскиот парламент во македонската мисија при Европската унија во Брисел организираше македонскословенечка вечер на пријателство давајќи поддршка на европските аспираци на земјата

ЖАРКО луКОВсКИ Ж

И

звршниот директор на Т-Мобиле за прв пат во Македонија го претстави Mobipay, можност за плаќање преку мобилен телефон на микро-трансакции во маркети, продавници, ресторани...

не им беше неделата

градба, регистрацијата на имотот, даночната политика. Главниот економист за регионот на Европа и Централна Азија во Светска банка и коавтор на извештајот, Абебе Адуња, потенцира дека треба да се работи на решавање на прашањето со недостиг од одредени занимања, образовниот систем кој не произведуваа соодветни кадри, особено средното образование, да се олеснат условите за да инвестираат оние што заминале од земјата. Ограничувачки фактор според него, се и високите придонеси на труд, кои во просек во регионот изнесуваат околу 35%. Регионалниот директор на Светска банка во Македонија, Татјана Проскурикова, потенцира дека македонската Влада заедно со Светска банка работи на стратегија за решавање на прашањето на невработеноста. Според последните статистички податоци за првиот квартал од годинава, стапката на невработеност е намалена под нивото од 30%.

БАРАК ОБАМА

П

ад на довербата од 8% за еден месец поради скандалот со програмата за следење на интернеткомуникациите и аферата за односот на даночнaтa власт кон конзервативните НВО

Реџеп ТАИп еРдОГАН

И

понатаму не стивнува ни обемот, ни жестината на протестите во Турција, и покрај забраната за протестирање и обидот преку разговор да се надминат проблемите.

_

НИКОлА ТОдОРОВ Министерот за здравство неделава најави уште неколку реформи од типот нормирање на времетраењето на операциите, пријавување на отсуствата на директорите на клиниките директно кај министерот, како и формирањето посебен фонд од акцизите на алкохол кои директно ќе се слеваат во неговиот ресор... Министерот со овие новитети прави дополнително централизирање на неговата работа и улога во здравствениот систем, иако некои други претходни реформи предвидуваа професионализирање на менаџментот во здравствените институции. Нејсе. Министерот е уверен дека ако има цврста контрола над с$, системот подобро ќе функционира. И би било добро, одлично неговата цврста рака да може да ја подобри здравстената заштита. Но... неговата најава дека „по потреба“ ќе ангажира дополнителен стручен кадар од приватните ординации и од редот на пензионираните професори и лекари укажува на клучниот дефект во здравствениот систем во земјава. Со оваа најава, при што акцентот беше ставен на начинот и на критериумите на кој тие ќе се бираат, министерот Тодоров практично признава дека јавното здравство има дефицит од стручен кадар! А без лекари с$ е бадијала. Секоја друга реформа од организациски и контролен аспект е чист козметички зафат кој на крај на ден не им помага на пациентите. Ним им требаат лекари! Стручни, професионални! Овде, во нашите клиники и болници, а не по белиот свет!

Капитал број 712 21.06.2013

14

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

Пазарен удел на мобилните оператори во 2012 година Vip 28.24%

T-Mobile 47.95%

С

поред годишниот извештај за 2012 година на агенцијата за електронски комуникации, на македонскиот пазар во мобилната телефонија лидер останува т-Мобиле, со пазарен удел од 47,95%. Уделот на операторот Вип продолжи да расте и достигна 28,24%, додека уделот на Оне лани изнесуваше 23,81%.

Oне 23.81%

светот низ медиумите...

Time

американскиот магазин се занимава со аферата прислушување, која ја тресе јавноста во С Сад во последните две недели. експертите и аналитичарите коишто ги консултира магазинот се поделени во врска со вечното прашање дали е поважна приватноста или безбедноста. lll

The Economist

3 фаКти Кти за... К

1%

3,25%

10,59%

порасна бројот на активни корисници на мобилни телефони во 2012 година во споредба со 2011 година, достигнувајќи 2.235.460, покажува годишниот извештај на АЕК изнесува падот во фиксната телефонија минатата година порасна бројот на корисници на широкопојасен Интернет во 2012 година

ВО ЧешКа, БОРБата СО КОРУПцијата Отиде дО СаМиОт ВРВ!

Премиерот Нечас политичко-љубовн

и лондонскиот економски неделник ја третира темата за загрозената приватност на американските граѓани под изговор на државната безбедност на земјата. Главната поента на нивната анализа е дали безбедносните служби на Сад ад отидоа предалеку? lll

Der Spiegel

Германскиот магазин прави споредба меѓу методите на владеење на американските претседатели Џон Кенеди и Барак Обама. Според нивното пишување, социјалната политика и популизмот се двете најголеми сличности. lll

Hurriyet

турската полиција со сета сила удри на демонстрантите на таксим. Премиерот ердоган ги исполни своите најави за поостро справување со опозицијата. Светот сега го очекува одговорот од сите слободоумни и демократски настроени луѓе во турција. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 2 3 4

Зошто само Македонците немале крал? Ахмети: Ние се согласуваме со името Горна или Северна Република Македонија Македонците најмалку јаделе во Мекдоналдс од земјите во Западен Балкан T-Mobile и НЛБ Тутунска банка воведоа плаќање преку мобилен телефон

Чешкиот премиер, Петар Нечас, поради политичкољубовниот скандал се збогува со премиерската фотелја, но и со лидерската позиција во партијата. До наредните избори останува само обичен пратеник, а потоа најави целосно повлекување од политиката пишува:

Габриела делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

о само три дена откако чешкиот премиер Петар Нечас демантираше каква било поврзаност со злоупотребите

направени од неговата најблиска соработничка Јана Нагиова, Нечас сепак поднесе оставка и замина од премиерската функција. Само три дена & беа потребни на Антикорупциската комисија во Чешка да утврди дека во центарот на досега најголемата корупциска афера и злоупотребата на Воената служба за разузнавање се наоѓа првиот човек на државата, премиерот Петр Нечас, и неговата десна рака, но и љубовница, Јана Нагиова. Нагиова ја злоупотребувала Воената

2,900

МБИ10

МБИД

2,700 2,500 2,300

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2,100 1,900

брОЈка...

15

1,700 06/10

прОЦенки... кире ЛазарОВ

капитен на Македонската ракометна репрезентација

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

можеме да се пласираме и во катар и во рио

Најдобриот македонски ракометар, Кире Лазаров, лица приведе МВР во неделата за криумчарање веднаш по победата над Португалија и пласманот на Европското првенство во Данска ги изрази емигранти низ земјава. амбициозните планови на нашите репрезентивци Криумчарењето се одвивало од Грција преку за наредниот период од две години. Македонија до Србија за „За нас како Македонија најважен е континуитетот, 200 евра, од каде што но наша главна цел е пласман на Светското мигрантите плаќале првенство во Катар и обезбедување пласман на ЛОИ дополнителни 300 евра во Рио. Затоа, ќе се обидеме да се концентрираме за да бидат префрлени кон што подобар пласман на мундијалот во Катар, до западноевропските што би било круна на оваа генерација.“ земји

12/10

мби 10 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100

МБИ 10 1,900

1.733,13 1,700

МБИ 1006/10

12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10 2010/2012

Max. Min.

1.733,13

2010/2012 2010/2012

1.733,13 1.733,13 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2,827.62 1,808.47

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

Македонската остануваMax. на истото 2,827.62 2010/2012 2010/2012 берза Max. 2,827.62 Макстил НАЈГОЛЕМ ниско нивоДОБИТНИК на индексните вредности 2010/2012 2010/2012 Min. Min. 1,808.47 1,808.47

94,00 94,00 1.733,13 1.733,13 1.733,13 1.733,13 време. Позитивен аспект е што+3,61% нема 2010/2012 Max. 2,827.62 2010/2012 Max. 2,827.62 2010/2012 Min. 1,808.47

МБИ 10 10 поМБИ двонеделниот пад од претходно. Макстил МБИ 10 Нема10 никакви поместувања на подобро МБИ

цела изминатаДОБИТНИК недела и засега нема НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК +3,61% МБИ 10дека тоа ќе се случи во скоро Макстил најави Макстил 2010/2012 Max. 2,827.62

не ја „преживеа“ ната афера!

поголеми загуби кај брокерите НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. и кај 1,808.47 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 1.733,13 94,00 94,00 инвеститорите.

2010/2012Табак СтрумицаMin. 1,808.47 Струмица

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. +3,61% +3,61% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Струмица СтрумицаMin. Макстил Табак НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Макстил Макстил НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Макстил -3.00%

822,00 822,00 94,00 94,00 94,00 94,00 94,00

НАЈГОЛЕММакстил НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК +3,61% -3.00% Струмица Табак Струмица Струмица Табак Струмица

+3,61% +3,61% +3,61%

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 822,00 822,00 DOW JONES Табак Струмица Струмица

+3,61%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Струмица Табак Струмица НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

-3.00%

822,00

Струмица Струмица НАЈГОЛЕМТабак ГУБИТНИК Струмица ТабакСтрумица Струмица Струмица Табак

822,00 822,00 822,00 822,00

-3.00%

-3.00%

DOW JONES DOW JONES 16,000

-3.00%

16,000

-3.00%

15,000 DOW JONES

-3.00% -3.00%

15,000

14,000 14,000

DOW JONES

JONES JONES DOW

13,000

13,000 DOW

16,000 15,000 14,000

DOW JONES JONES DOW 12,000 12,000 16,000 11,000 11,000 16,000 15,000 10,000 10,000 15,000

07/11 10/11 10/11 01/12 01/1204/12 04/1207/12 07/1210/12 10/12 01/13 04/13 07/11 01/13 04/13

14,000 14,000 16,000

13,000 16,000 13,000 15,000 16,000 16,000 12,000 15,000 14,000 12,000 12,000 15,000 15,000 11,000 14,000 13,000 11,000 11,000 14,000 14,000 10,000 13,000 12,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 13,000 10,000 10,000 13,000 12,000 07/1111,000 10/11 01/12 07/1104/12 10/1107/12 01/1210/12 04/1201/13 07/1204/13 10/12 01/13 04/13 12,000 12,000 11,000 10,000 11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 10,000 11,000 -105,90 -0,70%

13,000

15.070,18 15.070,18

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 -105,90 -0,70% 07/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/12 10/12 10/12 01/13 01/1304/13 04/13 07/11 10/11 Минимален пад по речиси полугодишен ДРУГИ ПАЗАРИ раст бележат берзите 15.070,18 ДРУГИ ПАЗАРИ во САД неделава. Никој не може да100 предвиди станува збор за+0,88% FTSE -105,90 дали6.363,71 -0,70% FTSE 100 на крајот13.033,12 +0,88% почеток на6.363,71 позитивните+2,73% Nikkei225 трендови или е само моментална Nikkei225 13.033,12 +2,73% S&P 500 1.626,73 -0,59% 15.070,18 15.070,18 минимална криза,3.423,55 која лесно ќе се-0,63% -105,90 -105,90 ДРУГИ -0,70% -0,70% S&P 500 ПАЗАРИ 1.626,73 -0,59% Nasdaq -105,90 -0,70% надмине.

-105,90 -0,70% Nasdaq 3.423,55 -0,63% DAX 8.246,40 +1,46%

10,000 10,000

15.070,18 15.070,18

FTSE 100 6.363,71 15.070,18 1.084,72 8.246,40 13.033,12

+0,88% +2,68% +1,46% +2,73% -0,70% -0,70% 1.084,72 +2,68% 1.626,73 -0,59% Nasdaq 3.423,55 -0,63% FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE 100 6.363,71 6.363,71 +0,88% DAX 8.246,40 +1,46% FTSE 100 6.363,71 +0,88% FTSE 100 6.363,71 +0,88% +0,88% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.084,72 +2,68% Nikkei225 13.033,12 +2,73% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 13.033,12 13.033,12 +2,73% Nikkei225 13.033,12 +2,73% +2,73% S&P 500500 1.626,73 -0,59% евро долар 500 1.626,73 -0,59% Фунта евро 1.626,73 S&P 500 S&P S&P 1.626,73 -0,59% -0,59% FTSE 100 6.363,71 +0,88% FTSE 100 6.363,71 +0,88% Nasdaq 3.423,55 -0,63% Nasdaq 3.423,55 -0,63% Nasdaq Фунта Nasdaq 3.423,55 -0,63% -0,63% Nikkei225 13.033,12 +2,73% евро долар СТАПКА СТАПКА евро 3.423,55 ВАЛУТИ DAX 8.246,40 +1,46% Nikkei225 13.033,12 +2,73% DAX 8.246,40 +1,46% DAX DAX 8.246,40 8.246,40 +1,46% +1,46% S&P 500 1.626,73 -0,59% TOPIX 1.084,72 +2,68% S&P 500 1.626,73 СТАПКА -0,59% СТАПКА

TOPIX DAX Nikkei225

-105,90 TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

други пазари

служба за разузнавањe за чисто приватни цели - ја преслушувала сега поранешната жена на Нечас со цел да го наведе на развод. Заедно пак, Нечас и Нагиова, со уште шест други лица во врвот на владата, се товарат за корупција во јавните набавки. „Целосно сум свесен дека случувањата во мојот личен живот се товар за политичката сцена и за мојата партија. Внимателно го следев целиот развој на политичката ситуација и свесен сум какви последици ќе има тоа за мене. Сакам да потенцирам дека потполно ја разбирам својата политичка одговорност и последиците што произлегуваат“, рече Нечас најавувајќи ја својата оставка од премиерското место, но и од лидерското место во неговата Граѓанска демократска партија. Патот по кој сега ќе се движи официјална

Прага во наредниот перидот зависи од претседателот Милош Земан. По падот на владата, Земан ќе ја има главната одлука дали ќе бара коалицијата да продолжи да управува со државата или ќе распише предвремени избори. Инаку, невообичаената динамика на борбата со корупција во Чешка е топ-тема во сите медиуми таму. Експертската јавнос толкува дека ваквата акција најмногу се должи на смената на генерации во полицијата и во обвинителството. Но, освен во Чешка, се чини дека на Балканот, но очигледно и пошироко, борбата со корупцијата и симнувањето од тронот на врвните политичари кои се на власт, е нов тренд. Пред потресот во чешката Влада, со слични апсења се соочија и Словенија, Босна и Херцеговина и Хрватска.

TOPIX

ВАЛУТИ

1,1335 1,1784 TOPIX 1.084,72 +2,68% Nasdaq -0,63% TOPIXевро 1.084,723.423,55 1.084,72 +2,68% +2,68% евро долар 3.423,55 -0,63% ПРОМЕНА DAX 8.246,40 +1,46% СТАПКА СТАПКА DAX 8.246,40 +1,46% -0,09% +0,14% ВАЛУТИ TOPIX 1.084,72 ПРОМЕНА +2,68% ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.084,72 1,1335 +2,68% 1,1784 Фунта Nasdaq ПРОМЕНА

ВаЛуТи

ВАЛУТИ +0,14% ПРОМЕНА Фунта евро

£ € 1,1784

Фунта евро +0,14% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА

ВАЛУТИ Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКАевро

1,1784 Фунта евро ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ

ПРОМЕНА СТАПКА 1,1784 1,1784 +0,14% ЗЛАТО СТАПКА 1.385,70

ПРОМЕНА

1,1335

1,1784

+0,14% ЗЛАТО ПРОМЕНА 1,1784

1,1784 +0,14% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,14% ЗЛАТО

ПРОМЕНА +0,14% +0,14% 1.385,70 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.385,70

-0,09% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1,1335

евро долар -0,09% евроСТАПКА долар евро долар СТАПКА

1,1335 евро долар

евроСТАПКА долар СТАПКА ПРОМЕНА ПРОМЕНА

106,27 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

1.385,70 106,27

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ

1.385,70 ЗЛАТО 106,27 ЗЛАТО зЛаТО ЗЛАТО ЗЛАТО Нафта Брент

1.385,70 1.385,70 1.385,70 Нафта Брент 106,27

1.385,70

106,27 Нафта Брент Нафта Брент Нафта Брент нафТа Нафта Брент бренТ 106,27 106,27 106,27

106,27

ПРОМЕНА СТАПКА 1,1335 -0,09%1,1335 СТАПКА

-0,09% ПРОМЕНА 1,1335

1,1335 -0,09% -0,09%

-0,14%

ПРОМЕНА -0,09% -0,09% ПРОМЕНА

-0,14% -0,14%

+0,32% -0,14% +0,32%

-0,14% +0,32%

-0,14%-0,14%-0,14% +0,32% -0,14%

+0,32%

+0,32%+0,32% +0,32% +0,32%

пОдаТОЦиТе се Од ден 17.06.2013 дО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02

Капитал број 712 21.06.2013

www.kapital.mk

16 cover story Хрватски агрокор го презеде словенечки Ме

Se ra\a regio trgovSki xin 240

милиони евра ќе плати тодориќ за 53,12% во Меркатор

7

милијарди евра годи н промет ќе има новаше мега-компанија та

60

илјади вработени ќе има новоформ ираната компанија

104,6

милиони евра е загуба та на групацијата Ме ркатор за минатата година

2,87

милијарди ра е приходот на грев упац Меркатор во 2012ијата

12

компании со со твен ички удел во Меркатопс р ја донесоа одлуката за прод ажба

Ивица Тодориќ е седми најбогат човек во светот. Пред него се само Инград Кампард, сопственик на ИКЕА; најбогатиот Мексиканец, Карлос Слим; Србинот Мирослав Мишковиќ; челичниот крал Лакши Митал; Бошко Шрот, сопственик на Пивоварна Лашко и рускиот олигарх Олег Дерипаска. Критериумот според кој е прогласен за најбогат човек на

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

17 Меркатор! “капитал“ анализира: што потоа?

onalen n!

светот е односот на неговото богатство со БдП на земјата. тодориќ е роден во загреб во 1951 година. дипломирал на економскиот факултет во загеб во 1975 година. тој е оженет со Весна Башиќ-тодориќ и е татко на три деца. Сите се дипломирани економисти и се вклучени во управувањето со агрокор.

Балканот се задрма. Хрватскиот бизнисмен ивица тодориќ успеа да го преземе управувачкиот пакет во словенечката национална гордост - Меркатор! повеќето балкански компании сега се во паника и неизвесност: што ќе се случи со Меркатор? Ќе настане ли ребрендирање или претопување на Меркатор во конзум? како ќе се однесува новата мега-компанија кон компаниите кои веќе се во дистрибутивниот систем и кон тие коишто допрва ќе сакаат да влезат на полиците на најголемиот трговец во источна европа? кој ќе добие, а кој ќе изгуби од оваа аквизиција?

ФаКти за "дилот" меѓу агроКор и мерКатор!

XX Големината на акцизицијата на Агрокор е толку голема што претставува настан од епски размери во нашиот регион, па дури и во цела Средна и Источна Европа; XX Ќе биде создадена компанија со повеќе од седум милијарди евра вкупен годишен приход и повеќе од 60.000 вработени; XX Се создаде најголемата секторска компанија во Средна и во Источна Европа и осма по големина; XX Аквизицијата на Агрокор ќе претставува победа на бизнисот и на приватните инвестиции над приказните за „стратешки национални интереси”, над политичките влијанија и политиката, воопшто; XX Продажбата на Меркатор на Агрокор ги доведе Словенците во многу непогодна ситуација да мора да прифатат понуда пониска за околу 400 милиони евра во споредба со лани, кога Тодориќ нудеше 221 евро за акција, а сега плати по 120 евра за акција; XX Дека на крајот пресуди бизнисот може да се види од податоците дека одлука за продажба на крај донесоа вкупно 12 компании преку нивните надзорни и управни одбори, за што разговараа вкупно 130 луѓе; XX Со преземањето на Меркатор, Агрокор треба да покаже дека ќе биде создадена не само поголема, туку и поконкурентна компанија. Агрокор мора да докаже дека навистина повеќе вреди со Меркатор отколку без него; XX Дилемата пред којашто е исправен Тодориќ: дали ќе биде потешко да се излечи Меркатор отколку што беше тешко да се преземе?

Капитал број 712 21.06.2013

18 cover story: Хрватски Агрокор го презеде словене Сашо Наумоски

Игор Илиевски

ие соработуваме со Меркатор неколку години и со Конзум од минатата година и можам да кажам дека имаме многу коректна и добра соработка во однос на цените и почитувањето на договорот. Иако не ги знам конкретните планови на Тодориќ, очекувам соработката да продолжи и да продаваме многу повеќе на регионалните пазари.

иквеш е присутен на полиците во синџирите од маркети на Агрокор и на Меркатор во целиот регион, кои сега ќе бидат во сопственост на Агрокор. Иако е рано за давање какви било проценки, очекувам соработката, која и досега е добра и коректна, и понатаму да продолжи.

Витаминка

Тиквеш

Н

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива капитал

С

о одлуката на Нова Љубљанска банка со своите 10,7% акции во Меркатор да им се придружи на останатите акционери, кои веќе се согласија да ги продадат уделите на Ивица Тодориќ, заврши една од најголемите балкански аквизиции! Ивица Тодориќ успеа да го купи

Т

контролниот пакет-акции во словенечки Меркатор за 240 милиони евра. Новоформираната мега-компанија, со проценет годишен приход од седум милијарди евра, веќе се сместува во редот на најголемите трговски синџири во Централна и во Источна Европа и влева страв кај останатите играчи на пазарот! „Капитал“ ви пренесува дел од проектите и предвидувањата што ќе значи оваа аквизиција за балканскиот пазар на храна, за малопродажбата, како и за сите компании од регионот, вклучително и македонските, кои ќе соработуват со новата мега-компанија на Тодориќ! Според првичните реакции во јавноста, Словенците се најзаинтересирани за тоа што ќе се случи со околу 23 илјади вработени во Меркатор, дали Тодориќ

ќе ги испочитува дадените гаранции во врска со пристапот на словенечките производи во новиот трговски синџир... Србија пак, е шокирана од продажбата на Меркатор. Првичната реакција на српските бизнисмени е дека земјата ќе стане хрватска колонија! „Тодориќ сега ќе има целосна контрола над нашето стопанство и ќе одредува што ќе се продава во продавниците во Србија, со оглед на тоа што со оваа зделка Тодориќ во Србија добива 126 продавници на Меркатор С и Рода, така што заедно со 165 продавници на Идеја, исто така преземени од Тодориќ, ќе има вкупно 291 трговски објект во Србија“, тврди Горан Паповиќ, претседател на Организацијата на потрошувачи на Србија. Својот страв го базира на фактот дека Агрокор ќе држи над 40% од малопродажниот пазар, а во големите

Агрокор: од мала цвеќарница до најголем концерн на Балканот

Х

рватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ во 1976 година стартуваше сопствен бизнис со голема визија. Денес неговата визија прераснува во реалност. Компанијата која ја основаше како претприемачпочетник денес, по преземањето на словенечката гордост “Меркатор”, ќе биде една од најголемите во Источна и Средна Европа. Империјата почна да ја гради со производство на цвеќе, а сега таа има повеќе од 50 компании, кои се вклучени во многу сектори, пред се во производство и дистрибуција на храна. Најголем раст забележа на крајот од 80тите години на минатиот век, кога почна да тргува со пченица, масло и други зрнести производи. Во 1992 година, Агрокор купува уште две други компании - Јамница и Агропрерада, а ја основа Ловно господарство - Мисловина. Една година подоцна ги купува Звезда и ДИП Турополе и почнува да го гради деловниот објект на Вуковарска улица во Загреб. Најголемата зделка ја прави во 1994 година, кога ги купува Ледо, Бобис, Силос млинови Винковци, Солана Паг, Униконзум и ја основа Кредитна банка Загреб. Продолжува да го шири бизнисот со купување на десетици комбинати, земјоделски стопанства, трговски синџири и прехранбени компании во регионот. Во бизнис-империјата на Тодориќ се посветува особено внимание на развојот на брендовите. Концернот поседува околу 60 брендови во Хрватска, а дел од нив се добро етаблирани и на Балканот. Најпознат бренд е Конзум, кој му ја дава лидерската позиција на Агрокор на

хрватскиот пазар во трговија на мало. Со купувањето на трговскиот синџир ВФ комерц во 2007 година Агрокор стана пазарен лидер во трговијата на мало и во Босна и Херцеговина. Доаѓањето на новиот милениум беше предзнак за Агрокор да почне да се шири и надвор од Хрватска. Плен прво беа компаниите од соседството - босанските Ледо Чутлук, Сарајевски кисељак и Велпро Сарајево. Вистинско чудо беше влезот на српскиот пазар. По големи перипетии, српските политичари му овозможија на Тодориќ да ги купи фабриката Фриком и трговскиот ланец Идеа. Потоа ги презеде унгарските Ледо и Фониоди.

Што ќе работи Тодориќ летово?

П

ред него и пред неговиот тим се три клучни предизвици: рефинансирање на долгот на Меркатор, докапитализација на Агрокор и добивање на потребните антимонополски дозволи. Притоа, првата работа ќе ја води актуелната управа на Меркатор, се разбира, со „благослов” на Агрокор. Во концернот на Тодориќ, како што дознава Пословни дневник, нема загриженост за тоа што ги чека во претстојните месеци додека не се склучи „дилот” за купување на 53% од Меркатор. Велат дека завршил најтешкиот дел од работата, а креирањето и идниот развој на најголемиот малопродажен холдинг во Средна и во Источна Европа е работа на која “се навикнати“.

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

19

ечКи МерКатор! савКа диМитрова

ЃорЃи петрушев

о спојувањето на Меркатор и Конзум настанува огромен трговски гигант во регионот. За производителите секако, примамливо е да се влезе во еден таков систем, но истовремено може да биде и опасно, затоа што само една криза во тој систем може катастрофално да се одрази.

метам дека спојувањето би можело да ја отвори мрежата на Меркатор за македонските производители на свежо овошје и зеленчук и многу поголем пласман. Што се однесува до виното, се надевам дека Агрокор ќе го следи позитивниот пример од Србија и нема да задира во веќе воспоставените потрошувачки навики на пазарите каде е присутно македонското вино.

Европа

С

градови многу повеќе! „Преку спојување на маркетите во сопственост на Агрокор и на Меркатор во Србија, ќе се затвори вратата за домашните доставувачи. Голем дел од производите ќе доаѓаат од матичните земји, што е нормално, бидејќи тие не се тука за да ја развиваат српската економија, туку својата“, оценува државниот секретар во српското Министерство за трговија, Драган Миличевиќ. Тој вели дека оваа ситуација претставува „знак за тревога“ и дека мора да бидат преземени мерки за влез на други

Вина од Македонија

С

трговски синџири на српскиот пазар за да се разбие моменталната ситуација на пазарот. Во Србија под капата на Агрокор е малопродажниот трговски синџир Идеја, а во сопственост на Меркатор е синџирот од супермаркети Рода. Во Македонија пак, оценките на бизнисмените со коишто разговаравме се прилично воздржани. Во Македонија ни Меркатор, ни Агрокор немаат своја трговска мрежа. Најзасегнати од аквизицијата се компаниите од прехранбениот и од агросекторот, кои во новиот трговски гигант гледаат

шанса за поголем пласман на своето производство. Дел од нив, особено кондиторските компании, веќе имаат и искуство во соработката со нив. „Иако с$ уште не ги знаеме плановите на Тодориќ за Меркатор, имаме позитивни очекувања за нашата идна соработка, со оглед на тоа дека досега и со едните и со другите немаме проблем во поглед на цените и почитувањето на договореното“, вели директорот на Витаминка, Сашо Наумоски кој веќе неколку прозведува за трговските марки на Меркатор, а со Конзум соработува од минатата година.

Капитал број 712 21.06.2013

20 cover sto-

агрокор во Македонија е присутен од октомври 2011 година преку откупнодистрибутивниот центар во струмица

www.kapital.mk

ry

МаКедонија е суровинсКа база за агроКор

В

о Македонија Агрокор директно е присутен со инвестиција, вредна 20 милиони евра, во дистрибутивен центар во Струмица, кој има најсовремени мерни уреди, разладни комори, калибратори, хали за пакување и транспортни системи

за прифаќање и дистрибуција до 60 илјади тони ран и индустриски зеленчук годишно. На отворањето на центарот беше присутен првиот човек на Агрокор, Ивица Тодориќ, кој тогаш изјави дека Агрофруктус е само

Традиционална соработка со Меркатор има и Европа. Директорката, Савка Димитрова, вели дека новиот трговски гигант може да биде примамлив за многу компании, но предупредува на внимателност, затоа што големата изложеност кон вакви големи системи може да биде и опасна. Голема шанса за пласман на македонското овошје и зеленчук се отвара во маркетите на Меркатор. Ова е шанса и за поголем извоз на македонско вино доколку Тодориќ го примени позитивниот пример од пласман на нашето вино во маркетите Идеа во Србија, вели Петрушев од Вина од Македонија.

Што се случи минатиот петок?

Минатиот петок вториот најголем акционер во Меркатор, Нова Љубљанска банка, која има 10,75% удел, реши да им се придружи на групата акционери кои веќе се согласија да му ги продадат своите акции на Агрокор - Пивоварна Лашко, која има 8,43% од акциите во Меркатор, како и управите на останатите акционери: Пивара Унион, НЛБ, Пивара Лашко, НКБМ, Горењска банка, Прв фактор, Раденска, Банка Копер, Хипо алпе адриа банк, Банка Целје и НФД холдинг. Во меѓувреме, Тодориќ ја покачи својата последна понуда за уште десет евра, па конечната зделка се склучи за 120 евра по акција. За 53,12% тој ќе плати 240 милиони евра. Според оваа понуда, вредноста на Меркатор сега изнесува околу 450 милиони евра. „Им се заблагодарувам на деловните луѓе, на сопствениците на конзорциумот Меркатор, коишто одлучија да ни укажат доверба и да ни дадат можност со Меркатор, со заеднички став, да ја зголемиме ефикасноста на работењето и да ги зачуваме вработените и да ја подобриме конкурентноста во регионот и пошироко, на пазарот на ЕУ. Би им честитал на вработените во Агрокор, кои со своето работно искуство, мотивација, развојни идеи, особено визии создале

почеток на вложувањата и дека планира изградба на уште еден ваков објект до Агрофруктус, а освен во Струмичко, ќе се гради и во други региони низ државата. На листата Топ 100 извозници која ја подготвува „Капитал“, Агрофруктус е на 48мото место.

основа за историски чекори. Новата заедничка платформа на знаењe. Со оваа одлука највлијателните деловни луѓе во регионот покажаа дека со потенцијалот којшто се создава со спојување на овие две компании се гледа зачеток на иден економски раст и јас сум убеден дека ова ќе биде одлична бизнис-приказна, не само за Словенија и за Хрватска, туку и за целиот регион”, изјави Тодориќ по потпишувањето на договорот.

Пресуди бизнис-логиката?!

Многумина сметаат дека на оваа зделка, која долго време носеше политичка конотација, конечно & пресуди бизнисот. Факт е дека одлуката за продажба ја донесоа 12 компании со своите бизниспланови и логики, иако дел од оние коишто ги следат настаните околу аквизицијата сметаат дека владата на словенечкиот премиер, Аленка Братушек, е далеку понаклонета кон приватизација на стратешките компании, за разлика од нејзините претходници Јанез Јанша и Борут Пахор. Се појавија и анализи дека пресудна улога не одиграла цената на акцијата, туку цврстите гаранции на Агрокор за зачувување на интересите на работниците на Меркатор, словенечките доставувачи и на словенечките земјоделци. Тодориќ практички, вети дека нема да ја замени словенечката стока со хрватска или српска, а прифати и Меркатор понатаму да се развива како бренд во рамките на концернот Агрокор. Најголем проблем во релацијата АгрокорМеркатор останува реконструирањето на долгот на словенечкиот трговец, „тежок“ 1,1 милијарда евра. Економијата од обем е добра тактика за успешно работење на трговските синџири од ваква големина во моменталното економско опкружување, објаснува приватниот консултант Драго Муњиз за „Вечерњи лист”, нагласувајќи дека токму поради тоа, управата на Меркатор овој пат не се противеше на продажбата на Агрокор.

Капитал број 712 21.06.2013

22 cover story: Интервју со Ивица Тодориќ за словенечки finance по потпишувањето на договорот за преземање на Меркатор

Уште првата година ќе направиме чудо!

XX Да почнеме со најактуеалното прашање: колку вработени ќе мора да се отпуштат од Меркатор? Се разбира дека ќе одговорам на сите прашања, но најпрвин ќе ви кажам неколку други работи. Со потпишувањето договор за продажба на Меркатор се склучи една од најголемите европски зделки. Во неделата кај мене беше еден од најбогатите Европејци. Кога му реков дека зделката вреди добри 1,5 милијарди евра, тој ми рече: „Свесен ли си колку сериозен бизнис е тоа?“. Сите важни финансиери и претприемачи знаат за него. Кога ќе се склучи зделката ќе се создаде најголемата компанија во регионот. Свесни сме за одговорноста којашто ќе произлезе и токму затоа ја донесовме одлуката. Задоволен сум и затоа што имаше толку многу шпекулации, а ние немавме речиси никакво лобирање, не се потпиравме на политиката. Во Словенија одлуката за продажба на Меркатор ја донесоа 130 луѓе. Очигледно е дека во Словенија има свест за потребата од промени и дека храбро треба да се оди напред. Сето тоа зависи од нас, од тоа како ќе постапиме – делумно ние, делумно финансиерите. Но, тоа е толку добар бизнис-потег што не постои можност да не се реализира. Од тоа зависи сериозна индустрија, не само во Словенија, Хрватска и во Србија, туку и во регионот. Нашата главна цел и задача е на Меркатор, кој веќе е силен играч во регионот (не сакам да навредам никого, на крајот на краиштата не би вложиле толку пари во него ако не веруваме во него), да му вдахнеме нова визија, нова синергија, нова можност за стабилизација. Целта е всушност, преку ноќ да направиме добра заедничка компанија. Едноставно, ако ЕБИТДА има сто единици, сакаме брзо да оствари 180 единици.

XX Колку брзо? Мислам дека можеме уште првата година да направиме чудо. Со работење заедно и синергија. Нема да дојдеме и да заповедаме. Се договоривме дека целосно ќе ја промениме управата во целиот конзорциум. Одделни друштва од регионот ќе ги обединиме.

XX Зборуваме за Адриа регионот, нели? Да, во првата фаза сакаме Меркатор што побрзо да почне да дејствува со новата визија и со новата стратегија. Исто така и Конзум, кој на сметка на Меркатор ќе мора да се тргне од Србија и од Црна Гора. Меркатор мора да биде ефикасен и профитабилен.

XX Како ќе го направите тоа? Кои се новите визии? Пред с$, ефикасност на поединечните пазари, која ќе резултира од синергијата. Сега на сите пазари имаме по две складишта, два возни парка... Од друга страна, треба да се знае дека Агрокор во последните дест години инвестираше во образованието на своите вработени. Имаме млада екипа и многу вложивме во следењето на работата. Во Хрватска потрошувачката годинава падна за 3%, а нашите приходи растат. Ќе речете дека тоа може да се постигне со намалување на цените и слично, но нам ни расте и добивката и пазарниот удел. Тоа им успева уште на само две трговски друштва. Ќе им го пренесеме нашето знаење и на колегите од Меркатор. Основната стратегија е да

ги слушаме купувачите: мора да им понудиме поповолна цена и подобар производ.

XX С$ уште не сте ми одговориле на првото прашање. Колкав број луѓе се вишок во Меркатор? Во моментов не го познаваме толку добро Меркатор во Словенија, не знаеме колку луѓе има поединечно на работните места и која функција ја вршат. Ние работевме на големи концентрации. На пример, затворивме шест фабрики за преработка на месо за да направиме една и никој немаше проблем со тоа, никого не оставивме на улица. Правиме с$ за да го заштитиме достоинството на луѓето и за да се почитува работното законодавство. Мислам дека нема да имаме големи проблеми во Меркатор, но мора да се направат некои промени, затоа што сега гледаме дека на некои места има премала ефикасност. Тоа се гледа во хрватскиот Меркатор, кој е добро позициониран на пазарот. Луѓето мора да се свесни дека мора да создадеме успешна компанија.

XX Другата работа којашто н$ плаши нас во Словенија е прашањето колку доставувачи ќе тргнете од полиците во Словенија? Каде и да сме отишле, без оглед на тоа колку компании сме концентрирале, луѓето никогаш не ни верувале, секогаш се прашувале што ќе се случи. А сега сме конкурентно европско претпријатие. Верувајте, во регионов многу е битно да се обединат трговците за да се заштитат домашните доставувачи.

XX Колку луѓе поткупивте за да дојдете до Меркатор? Неодамна дури и полицијата прими некоја анонимна казнена пријава... Не поткупивме никого. Ви се молам, па 130 луѓе имаа имаа право на глас за одлуката. Нема никаква врска, тоа се глупости. Тука се работи исклучиво за паметна одлука на словенечкиот бизниссектор. Да не беше така, политиката тешко би го протуркала ова, а колку што знам, ни сегашната ни поранешната влада не сакаа да се занимаваат со тоа.

XX Дали Делез сега е вашиот најголем конкурент во регионот? Тешко е да се каже. Да, ако се гледа според продажбата, иако во Словенија многу е силен Лидл, а во Хрватска такви се Реве и Кауфланд. Сепак, најголем конкурент во регионот е Интерспар.

Капитал број 712 21.06.2013

24

www.kapital.mk

интервју

Sa[ko SamarxioSki генерален диреКтор на ПрилеПсКа Пиварница

So rebrendiranio ”dab” ]e Se probiv nadvor od makedo

www.kapital.mk

ot vame onija

Капитал број 712 21.06.2013

интервју

25

„Во бизнисот и кога ќе стигнете до една точка сакате да одите уште понапред. Тоа е суштината на бизнисот, да растете. Амбицијата не може да биде скромна. Кога имате амбиции, целите постојано ги поставувате еден чекор понапред. Со новиот 'златен даб' на потрошувачите им понудивме производ што ги има сите новитети на премиум пивските брендови – pull off капаче, нов трендовски изглед на шишето, зелена боја препознатлива за премиум пивските брендови, како и транспарентна етикета. Името на брендот е испишано на латиница затоа што токму ребрендирањето ни отвора многу можности на пазарите надвор од државата“ повеќе изненадувања во следниот период. Маркетиншките пораки се пренесуваат на повеќе начини, а самата порака ја испраќа игор Петровски igor.petrovski@kapital.mk новиот изглед на пивото, како и новиот подобрен вкус. Новиот изглед следуваше фотографија: по низата инвестиции последниве години фотоархива на Капитал кои го овозможија овој процес. Кога како рилепска пиварница периодов компанија имате добро зацртана цел предизвика огромно внимание и издржлив проект за остварување на со новиот дизајн на „златен посакуваното, процесот на имплементација даб“. Генералниот директор на е полесен. Самото ребрендирање на компанијата, Сашко Самарџиоски, производот, кампањите, активностите вели дека ребрендирањето е процес што на терен мора да комуницираат со потрошувачот, кој сега знае дека пред себе го планирале долго време. „Не станува збор за месеци, туку за има македонско пиво со врвен квалитет. години. Секој чекор што го преземаме Овие процеси понекогаш се ризични, како компанија е детално испланиран, бидејќи не се менува само изгледот, туку бидејќи не можете да се надевате на успех целосната приказна за брендот добива ако не знаете како да стигнете до него. сосем различен пат, кој многупати не знаете што ви носи. Истражувањата на пазарот XXПри лансирањето покажуваа дека потрошувачите на новиот „златен сакаат промена, сакаа да даб“ бренд-менаџерот видат македонско пиво со изјави дека освен во светски квалитет и изглед. целосно новиот дизајн, По тоа истражување следуваа подобрен е и вкусот и доста анализи за тоа како Три години квалитетот на пивото. би изгледал ‘златен даб’ по се случуваше Самата зелена боја на процесот на ребрендирање. ребрендирањето шишето претставува Тоа е процес што се случуваше на ‘златен даб’, меѓународно обележје последните три години, а секоја на премиум-квалитет. фаза на имплементацијата а секоја фаза на што с$ уште трае има своја имплементацијата Какви се амбициите на компанијата со „златен порака до потрошувачите“, што сè уште даб“, односно колкав објаснува Самарџиоски. Во трае има своја дел од пазарниот колач првото интервју што го дава порака до имаше досега пивото тој по ребрендирањето на потрошувачите. и која е целта за во „златен даб“ разговаравме иднина? со него за очекувањата од Рекламите се Во бизнисот и кога ќе целава оваа кампања, за тоа снимани на стигнете до една точка зошто во Македонија се пие повеќе локации сакате д а одите у ште двојно помалку пиво отколку во филмско понапред. Тоа е суштината во регионот, за плановите студио надвор на бизнисот, да растете. за развој на компанијата од Македонија, Амбицијата не може да биде во иднина, зошто не би го скромна, тоа го говорам финансирале тој развој со нова дел од постпродукцијата многупати. Кога имате емисија на акции... амбиции, целите постојано е во странство, а XX Новите реклами ги поставувате еден чекор дел во земјава. за „златен даб“ понапред. На потрошувачите привлекуваат особено им понудивме производ внимание со својата што ги има сите новитети на премиум продукција. Каде се снимани, каква пивските брендови – pull off капаче, нов порака сакате да пренесете со нив? трендовски изглед на шишето, зелена Рекламните спотови пренесуваат една боја препознатлива за премиум пивските порака – „Овој ‘даб’ е за тебе“. Порака брендови, како и транспарентна етикета. дека сето тоа што го направивме е за Името на брендот е испишано на латиница нашиот потрошувач кој знае да процени затоа што токму ребрендирањето ни отвора што е добро, што има врвен квалитет. многу можности на пазарите надвор од Рекламите се снимани на повеќе локации државата. Тоа се нашите идни планови. во филмско студио надвор од Македонија, Во Македонија во последните години дел од постпродукцијата е во странство, имаме постојан раст на пазарниот удел, а дел во Македонија. Подгответе се за што значи дека потрошувачите веруваат пишува:

П

Капитал број 712 21.06.2013

26

www.kapital.mk

интервју

во високиот квалитет на „даб“, а тоа за нас е потврда дека кога имате вистинска стратегија, кога навистина ги познавате вашите потрошувачи, кога им давате дополнителна вредност на производите, позитивните резултати се неизбежни.

XX Каков feedback имате од потрошувачите досега за новиот дизајн на „златен даб“? На терен имаме одличен повратен ефект. Позитивни реакции, пофалби. Кога правите целосен редизајн, мора да го комуницирате новиот изглед преку сите канали на комуникација. Затоа што истражувањата ни покажаа дека при ребрендирањето на многу производи кои не биле целосно кому ницир ани пр ек у сите кана ли изгубиле дел од пазарниот удел затоа што потрошувачите не го препознавале брендот, затоа што не биле свесни за целиот процес. Но, со оглед на тоа што кампањата што сега е актуелна е нешто што го планиравме и го спроведуваме од почетокот на годината, комуницирајќи за секое прашање отворено со потрошувачите, немаме проблеми во продажбата. Напротив, се бара производ повеќе на сите продажни места. Како компанија, последниве години доста вложуваме и во комуникацијата преку социјалните медиуми, каде што е дел од нашата целна публика, бидејќи тој сегмент на комуникација е доста важен.

XX Инвестиравте седум милиони евра во нова опрема само минатата година и вкупно 30 милиони евра последнава деценија. Каква е стратегијата на компанијата за развој во следните 10-20 години? Ако се позиционирате во сегментот на премиум-пива, што станува со останатите сегменти: пивата од пониска ценовна класа, соковите? Инвестициите последнава деценија беа планирани да одат постепено, како што и се спроведуваа. Секој дел на пиварницата е посебно планиран, целосно модернизиран. Тоа и ни беше идејата - целосно да ја модернизираме пиварницата. Многу од инвестициите ги презедовме во време на криза, кога сите ни велеа дека не е вистинско време за инвестиции. Но, ако прекинете еден започнат процес, прекинувате еден синџир од планирани активности кој потоа многу тешко ќе го составите повторно. Сепак, ние сме приврзаници на ставовите дека инвестициите не треба да се прекинуваат, бидејќи многу големи брендови, многу успешни приказни се почнати токму со инвестирањето во време на криза. Со инвестициите станавме една од ретките пиварници во Европа, а во регионот сигурно прва што поседува бескиселгурна филтрација, опрема што ја работат светски пиварници. Затоа сме сигурни во својот квалитет, што произлегува од речиси 90-годишната традиција на пиварницата комбинирана со иновациите кои се дел од нашите инвестиции. Беспрекорен квалитет на производот е нешто што е наше обележје. Тоа ни дава можности да се позиционираме одлично на пазарот и да продолжиме да ја развиваме приказната за македонска компанија со македонски производи со врвен квалитет. Секој бренд што го произведуваме за нас е посебен предизвик. Кај нас нема прв и втор производ, секој од нив е важен, бидејќи не смеете да си играте

со довербата на потрошувачите. Секој климата не e таква за да можете да барате од брендовите има свои карактеристики алтернативни начини на финансирање. Или кои ги одвојува од конкуренцијата. Кога ќе инвестирате од сопствен капитал или ќе зад себе имате традиција и квалитет, а земете кредит. Трето нема, за жал. Берзата згора на тоа, вложувате во иновации, во вакви услови е многу слаба, па нема предизвикот станува само доволен број инвеститори уште една фаза во развојот. кои би сакале да вложат Тоа ни дава за право да во компаниите. Цените на се бориме за лидерската акциите се потценети и сето позиција на пазарот, бидејќи тоа не остава голем избор. Во единствено постепениот раст услови на криза се гледа колку Македонскиот е природен. компанијата е иновативна и просечен колку може да се снајде да XX Како ги финансирате опстојува во такви услови. сопствените инвестиции: потрошувач Како ќе инвестирате, многу консумира пиво колку користите зависи и од филозофијата на сопствена акумулација, најмногу во функционирање на самата колку кредити? Дали сте лето, а во зима компанија. Ние знаеме дека користеле од кредитите се префрла на само со постојани инвестиции со поволна каматна вино и ракија. може да се очекува раст. стапка од линиите на Консумира двојно К о г а с т а н у в а з б о р з а ЕИБ? Според вас, колку помалку пиво од финансирање со кредитна има поволен амбиент можам да забележам за финансирање Србија, Хрватска, линија, дека кај нас компаниите на развојот, на Словенија, имаат проблеми да направат нови инвестиции, Бугарија и од издржан економски проект за домашните Романија, но во што би добил финансирање. производители? Секој процес на инвестиции Инвестициите ги спроведуваме овие држави мора да биде резултат на од сопс твени средс тва, давачките за в н и м ател н и а н а л и з и и бидејќи тие се планирани пиво не се ни одамна, средствата за нивно приближно високи финансиски пресметки. Во Македонија последниве спроведување се детално како кај нас. години се соочуваме со слаба планирани и акумулирани. Ако ликвидност на компаниите, играте на карта да опстојувате кои с$ потешко ги исплаќаат на пазарот по линија на помал отпор без вложувања, верувајте дека нема своите обврски. Тоа им задава големи да постигнете резултати. Или ако се обидете проблеми на сите индустрии, бидејќи да ја „нашминкате“ инвестицијата, јавноста сите функционираме како врзани ќе дознае и потоа што и да направите садови - ако некаде се доцни, потоа нема да ви верува. Во Македонија бизнис- се доцни на секаде во синџирот

“еден денар поскапена акциза значи 10% поскапо пиво во продавница!“ XX Акцизата на литар пиво се зголеми за еден денар. Колку ќе се одрази тоа врз продажбата на пиво? Ќе го преземете ли ова поскапување на свој грб како производители или пивото ќе поскапи во малопродажба? Многу е важно да се разбере целиот проблем правилно за да & стане јасно на пошироката јавност за прашањето поврзано со акцизите, затоа што во јавноста се шпекулира за оваа тема на погрешен начин. Не станува збор за покачување на акцизата на пиво за еден денар по литар, односно се мисли дека еден литар пиво ќе поскапи за еден денар, туку еден денар по степен алкохол на литар! Тоа е различно. Или кажано со прост пример, ако едно пиво има 5% алкохол, досега се плаќаше по три денари на степен или 15 денари по акциза на литар, сега ќе се плаќа четири денари, што значи дека доаѓаме до пет денари поскапување по литар. Е сега, кога на тоа ќе ја ставите и производната цена на пивото, плус новата акциза и плус му додадете и ДДВ на производот, добивате поскапување од 10% на

крајниот производ. Еден денар акциза плус на конечниот производ значи зголемување за 33% од досегашната висина на акцизата. Кога се вели еден денар сите мислат дека нема да се почувствува како товар, но во суштина, тоа е 10% зголемување. Многу нелогичности има кај акцизите, што патем, е усогласување со ЕУ-регулативите. Но, сепак, се поставуваат неколку прашања: зошто виното е исклучено, кога има поголем степен на алкохол; ако државата се обидува да ги заштити граѓаните од алкохол, зошто индиректно средствата ги насочува кон средства за операции, кога сите знаеме дека состојбата во тој сегмент е алармантна (дали тоа значи дека граѓаните треба да пијат повеќе за да имаат пари за операции)? Велат дека производот, благо речено, е штетен за граѓаните. Јас би ви кажал дека секој производ е штетен ако претерате во консумирање – чоколадото во преголеми количини е штетно, исто така млекото, буквално секој производ. С$ е до едукацијата на населението, а тука заеднички со Владата можеме да направиме многу.

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

интервју од исплати. Ова е лошо за економијата. Во такви услови, секое дополнително кредитирање ги става компаниите во фаза на несигурност, каде што лесно може да се изгуби многу.

XX Последниве 2-3 години голем проблем за производителите на пијалаци беа поскапените суровини. Како ги изменаџиравте тие ситуации во компанијата? Каква е ситуацијата

сега на светскиот пазар? Се стабилизираа цените или очекувате понатамошни притисоци на страната на трошоците? Може да се каже дека ова е постојан проблем. Постојано имавме поскапување на суровините, а од друга страна, ние моравме да балансираме со цената со оглед на ограничената куповна моќ на граѓаните. Баланс мора да има, бидејќи екстремните решенија на проблемите не водат кон позитивни резултати. Постојано има притисоци, но кога станува збор за зголемување на цените на суровините, многу е тешко да се балансира. Постојаните промени на цените на суровините само ја зголемија нашата претпазливост во прогнозирањето на економските показатели на компанијата во однос на производството и продажбата. И на глобално ниво предвидувањата на Светската организација за храна при Обединетите нации велат дека трендот на поскапување на храната ќе продолжи со ист интензитет. За ваквата состојба има повеќе причини, но основната е зголемувањето на бројот на жители, а намалувањето на ресурсите за храна. Сето тоа на глобално ниво доведува до нерамнотежа во понудата и побарувачката. Оттука, повеќе од сигурно е дека во иднина с$ повеќе ќе го чувствуваме притисокот

27

на зголемените цени на суровините, а од друга страна, нема да можеме пропорционално да ги зголемуваме цените на крајните производи поради опасноста од намалената куповна моќ. Тука доаѓа до израз способноста на менаџерите да спроведуваат во континуитет подобрување на производниот процес за да се заштеди во работењето, да се направат одредени организациски промени и во суштина, целосна промена на филозофијата на компаниската култура во рамките на самата компанија за да можеме да бидеме конкурентни на пазарот.

XX Официјалните статистички податоци покажуваат благо зголемување на производството и на увозот на пиво во Македонија последниве неколку години. Македонија сепак, не е нација на „пивопијци“ ако се гледа споредбата со други европски земји, па ме интересира според Вас, колкав е реалниот потенцијал на потрошувачката на пиво пер капита во земјава? Во Македонија има потенцијал, но навиката за пиење одреден производ треба да се стекне. Малкумина знаат за бенифитите од умереното консумирање на пивото. Како на пример, пивото го стимулира лачењето на дигестивните сокови и го подобрува варењето на храната, делува како диуретик, позитивно влијае на крвниот притисок и на количината на шеќер и маснотии во крвта, а со стимулациија на варењето на храната, го намалува ризикот од појава на опасни желудочни бактерии. Производот е богат со вода, витамини од групата Б, како и магнезиум, калиум, калциум, железо и цинк. Пивото во себе има и антиоксиданси. Предноста на пивото е што за разлика од виното, има мал степен алкохол и тоа придонесува умереното консумирање да има позитивни ефекти. Потребна е едукација на населението, којашто веќе ја започнавме како компанија и допрва ќе ја развиваме. Со едукација дека умереното консумирање пиво може позитивно да влијае врз здравјето на луѓето има можности да се зголеми и потенцијалот за потрошувачка. Можеби не како во Словенија и во Хрватска, но зголемување на потрошувачката за една третина е сосем очекувана бројка за Македонија. Во тој поглед, подготвуваме доста изненадувања за нашите потрошувачи.

XX Што очекувате да се случи сега откако акциите на Прилепска пиварница се на задолжителна котација на берза? Колкав дел од акциите на компанијата всушност, е во слободен промет? Акциите и претходно беа листирани на редовниот пазар, па каква промена за компанијата практички, се случи сега? И досега акциите на Прилепска пиварница котираа на берза и се тргуваше со нив. Ние имаме околу 200 акционери (домашни и странски) и с$ се одвива во најдобар ред. Акционерите имаат целосна доверба во раководството на компанијата, давајќи согласност за активностите преземени од менаџментот за развој на компанијата, што се гледа и во позитивните финансиски резултати од работењето. Ние бевме

Капитал број 712 21.06.2013

28

www.kapital.mk

интервју

компанија која беше вклучена во индексот MБИД и имавме статус на компанија којашто треба да дава дополнителни информации за своето работење кои се од посебен интерес за инвеститорите. Поради сево ова, новината за наше официјално котирање на берза не ја сфаќаме како нешто страшно, туку само како продолжување на старата практика на функционирање и информирање на Македонската берза и на Комисијата за хартии од вредност за сите наши активности и планови кои може да бидат од потенцијален интерес за надворешните инвеститори. Ја поздравуваме одлуката на Владата, Комисијата за хартии од вредност и на Македонската берза, со која работењето на компаниите ќе стане потранспарентно, што неминовно ќе придонесе за фирмите да работат во согласност со позитивните правила и прописи коишто важат во нашата држава, а со профитабилното работење ќе може да најдат инвеститори за своите идни планови и активности.

XX Како го коментирате пазарот на пиво во Македонија и во регионот, односот на сили и играчи, трендовите? Ако некој мисли дека овој бизнис е лесен, се излажал. Многумина сакаат да пробаат да влезат во него, но за брзо време се откажуваат. Овој бизнис не е еднократна инвестиција. За него треба да бидете целосно подготвени. Згора на тоа, не е дозволено да импровизирате како во други бизниси. Тука станува збор за производ каде што треба максимално да вложите во неговиот квалитет. Треба да бидете подготвени да работите со загуба долг период и да бидете упорни. Такви биле почетоците на пиварницата. Сериозни играчи на пазарот има многу малку, затоа што стандардите што се поставени изминативе 90 години се големи. Треба многу да се вложи за да се стигнат тие стандарди. Пазарот на пиво во моментов е под нивото на пазарите на пиво во регионот. Нашиот потрошувач консумира двојно помалку пиво од Србија и Хрватска, Словенија, Бугарија и од Романија. Ние како земја не сме нација што консумира пиво. Македонскиот просечен потрошувач консумира пиво најмногу во лето, а во зима се префрла на вино и ракија, но мора да напоменам дека и во државите што ги споменав давачките за пиво не се ни приближно високи како кај нас. Ние имаме апсолутно најголеми давачки за пиво меѓу земјите од регионов. Тука се и причините за малата потрошувачка по жител, која може да се промени. Доколку се работи на едукација за консумирањето на овој пијалак, со информации за сите негови бенефити (при умерена консумација), а со Владата и со сите релевантни институции да се работи на намалување на давачките за овој пијалак, мислам дека сите може да добиеме многу повеќе. Ние ќе имаме повеќе средства за инвестиции и развој и за посериозен влез на странските пазари,

“С$ уште е рано за да прибираме свеж капитал преку берза“ XX Колку ја гледате Македонска берза како можност за прибирање свеж капитал, односно дали би емитувале корпоративна обврзница или нови акции со цел да го финансирате својот развој? Во овој момент, имајќи го предвид амбиентот во бизнис-секторот, не очекувам некоја зголемена економска активност, па оттаму, не треба да се очекува брзо заживување на нашата берза во тој поглед. Како компанија, немаме посебен интерес за прибирање средства преку дополнителна емисија на акции или обврзници. Повеќе од очигледно е дека сегашните акции на речиси сите компании се потценети и не ја отсликуваат вистинската вредност на компаниите, каде што влегува и нашата компанија. Финансиски е неисплатливо да се направи емисија и таа да не се реализира во целост. Треба да се почека подобрување на економската состојба во земјава за да се започне нов инвестициски циклус како држава, за да може да се реализираат плановите за прибирање средства преку Берзата. а преку нас државата ќе наплати повеќе средства кои може да ги употреби за своите планови и активности во повеќе ресори. Ние како македонска компанија нашата иднина ја гледаме во развој во сопствената земја. С$ што создаваме како капитал, како вредност останува во оваа држава. Немаме интерес да префрламе капитал надвор од земјата. Затоа бараме надлежните институции да ни посветат малку повеќе внимание како домашен инвеститор. Инаку, има голем потенцијал за раст и ние сме свесни за тоа. А македонскиот потрошувач сака македонски производи. Од странските

пива на пазарот одлично се позиционира „туборг“, бидејќи има поинаков пристап кон потрошувачите и пристапна цена, а постојано е иновативен како бренд. Прилепска пиварница се поставува како лидер на пазарот бидејќи последниве години од нас започнува трасирањето на патот на многу иновации и тоа е нашата најголема придобивка. Ни се зголемува довербата кај потрошувачите, расте пазарниот удел, лидери сме во делот на иновации, а зад себе ја имаме традицијата и квалитетот. Тоа е совршена комбинација за успех.

Капитал број 712 21.06.2013

30

www.kapital.mk

Компании и пазари Европската металургија, каде што челичната индустрија е столбот, е во голема криза, па ЕУ донесе акционен план за нејзина поддршка којшто го нарече „Челикот има иднина во Европа“. Македонската металургија, сосе челичната индустрија, исто така е во голема криза, но владата смета дека не треба да се фаворизира ниту еден сектор од индустријата. Има ли иднина за челикот во Македонија?

EU donEsE plan za poddr[ka na ^Eli^nata indUstrija

^Elikot ima idnina vo Evropa. a, vo makEdonija?

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

Компании и пазари митКо КочовсКи

владимир пешевсКи

ие не очекуваме владата да ни решава проблеми во делот на внатрекомпаниската економија: квалитет, енергетска ефикасност, итн. Ние бараме поддршка со системски решенија што го обликуваат амбиентот во кој работиме. Со оглед на тешката ситуација на преживување, во која се наоѓа целата челична и металуршка индустрија во Европа, државата треба да покаже сенс.

арањата од металурзите ќе бидат разгледани, но владата мора да води сметка да не се фаворизира само еден сектор, туку правилата за игра да бидат колку што е можно подеднакви за сите учесници на пазарот. Металурзите, но и другите сектори се погодени од кризата во Европа и владата прави с$ што е во нејзина моќ.

Н

Здружение за металургија при Стопанската комора

пишува:

игор петровски

Б

вицепремиер за економски прашања

што ќе направи еУ за својата челична индустрија?

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

С

31

фототека капитал

илна и конкурентна челична индустрија е важна за европската индустриска база“. Ова е првата реченица од Акциониот план што го усвои Европската комисија пред десетина дена, а кој содржи мерки со коишто ќе се подджи челичарскиот сектор во земјите од ЕУ, затоа што се наоѓа во исклучително тешка ситуација. Кризата којашто с$ уште трае во Европа, предизвика пад на производството на европските челичарници од 27%, а последниве 2-3 години се загубени 40.000 работни места во овој сектор. Европската челична индустрија се наоѓа во ситуација кога истовремено има помала побарувачка за финалните производи и вишок на производни капацитети на глобално ниво, додека во исто време притискаат високите цени на енергенсите и потребата од инвестиции за да се задоволат еколошките критериуми и да се произведуваат иновативни производи. Акциониот план на ЕУ има за цел да обезбеди иднина за челичната индустрија, преку неколку основни чекори кои треба доведат до зголемување на побарувачката за челик и креирање на нови работни места. Затоа што ЕУ смета дека Европа останува важен производител на челик поради економски, социјални и еколошки причини, како и поради сигурноста во снабдувањето. Затоа и Акциониот план е наречен „Челикот има иднина во Европа“. И македонската челична индустрија, како и целата металуршка гранка ги доживува своите најтешки моменти последниве 20-ина години. Металургијата забележа пад во производството од 22% во првите четири месеци, а кај челичната индустрија е уште поголем. До крајот

XX обезбедување правилна регулаторна рамка; XX олеснување на реструктурирањето во челичниот сектор и креирање политики за привлекување работна сила; XX поттикнување на побарувачката за челик; XX поддршка на побарувачката преку подобрување на пристапот на странски пазари и обезбедување фер плеј односи на меѓународните пазари; XX подобрување на конкурентноста со правилни енергетски, климатски, ресурсни и политики за енергетска ефикасност; XX стимулирање на иновативноста.

7,5%

на годината прогнозите вклучи во решавање на се песимистички: се нашите интерни проблеми очекува намалување како: производството, на побарувачката од квалитетот, енергетската 40%, паралелно со ефикасност. Тоа владата намалување и на не може да ни го реши. учество во македонс цените на финалните киот БДП Ние се обраќаме им а металургијата производи. Ова до владата за оние минатата недела го системски решенија кои соопшти Здружението го обликуваат амбиентот за металургија при во кој ние треба да ја Стопанската комора на обавуваме нашата деловна Македонија. активност“, рече Митко Компаниите од овој Кочовски од менаџментот на сектор се соочуваат со челичарницата Макстил, низа административни инаку претседател и финансиски на Здружението за проблеми, но металургија при како најзначајни Стопанската комора на од бројот на вработен барања до владата Македонија. ангажира металургијаите та ги посочија Кочовски истакна дека субвенционирањето дел од мерките коишто во делот на лани ги најавила владата енергијата, како и с$ уште немаат свој епилог. пролонгирање на рокот „Кризата во металургијата за исполнување на европските еколошки може да има сериозни последици врз стандарди. македонската економија со оглед на тоа „Ние не очекуваме владата да се што овој сектор учествува со 7,5% во

15%

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 712 21.06.2013

32

www.kapital.mk

К Компании и пазари

35%

БДП, со 35% во извозот и со 15% во вкупниот број вработени лица во земјата“, истакна Кочовски.

од извозот отпаѓа на металургијата

“Поддршката не значи привилегии!“

Но, каков „акционен план“ направија од владата за поддршка на македонската металургија? На реакцијата од Здружението, владините помали нарачки очек министри ува македонската челичн а ин Пешевски и ду стр ија до крајот на годинава Ставрески одговорија дека владата ги помага компаниите од металургијата и сите други компании, и ќе ги помага со тоа што ќе остане на политиката на задржување на најниски даноци во Европа. „Со тоа повеќе од 400 милиони евра во изминатите неколку години се оставени на располагање на македонските компании од сите дејности“, рече вицепремиерот и министер за финансии,

40%

Зоран Ставрески. Неговиот колега Владимир Пешевски, вицепремиер за економски прашања, смета дека сите барања од металурзите ќе бидат разгледани, но додаде дека „Владата мора да води сметка да не се фаворизира само еден сектор, туку правилата за игра да бидат колку што е можно поеднакви за сите учесници на пазарот“. „Металурзите, но и другите сектори се погодени од кризата во Европа и намалената екстерна побарувачка. Владата прави с$ што е во нејзина моќ, но сепак сите треба да понесеме дел од товарот на економската криза во Европа“, рече Пешевски. Од македонската челична индустрија, како носечка во металургијата, коментираат дека овде не се работи за нечие фаворизирање, туку разбирање од страна на која било владејачка гарнитура на значењето што го има таа за економијата и за државата воопшто. „Челичната индустрија, земјоделството и текстилот беа трите економски гранки што уште од создавањето на Европската унија, таа ги третира како особено важни и чувствителни. Впрочем, и самата ЕУ настана преку асоцијацијата за челик и јаглен. Тоа што овие сектори имале посебен третман, не значи дека постојано користат некакви бенефиции, туку поради нивното значење во вкупната економија и креирањето работни места, се воделе политики

што помагале тие да бидат локомотиви на развојот, да влечат напред. А, во криза, излегуваат на виделина сите неконзистентни политики што кога е време на експанзија ги забораваме: цени на енергенси, транспорт, инфраструктура, отсуство на поддршка во реструктурирањето итн.“, вели Минчо Јорданов, претседател на Управниот одбор на челичарницата Макстил. Како пример за неконзистенсноста на индустриските политики што Македонија ги води изминативе две децении, Јорданов го посочува проблемот со скапите енергенси. “Како може да се гради конкурентноста на македонската металургија, кога таа во своето производство како инпут во голема мера користи енергија, односно струја или гас, кои што ги плаќаме најскапо во Европа. Во моментов користиме гас кој што е за околу 130 долари поскап за количина од 1000 кубни метри, во однос на она што го користи западноевропската металургија?! Што се однесува на струјата, не успеавме да изградиме капацитети со кои би ја задоволиле целата домашна потрошувачка и сега големите потрошувачи, односно металуршките компании, мора да увезуваат скапа струја, додека социјалниот мир се чува со субвенционирање на струјата за домаќинствата, од страна на државата“, вели Јорданов.

Капитал број 712 21.06.2013

34 Компании и пазари

www.kapital.mk

Biznis vo podem

Koj e Koj na maKedonsKio ”gejming” paz пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива Капитал

Р

ечиси нема човек на светов кој не слушнал за играта Angry birds, производ на финската компанија за развој на видеоигри Ровио, бидејќи предизвика толку голема „зараза“ што некои луѓе можеби с$ уште имаат „последици“. Но, сигурно не е лесно да се стане светски позната

компанија за развој на игри ако се знае дека овој пазар на глобално ниво расте со брзина на светлината (се проценува дека во 2017 година ќе „тежи“ околу 82 милијарди долари). Тоа најдобро го знаат самите основачи на оваа компанија, тројцата студенти кои во 2003 година победиле на натпревар за развој на игри за мобилната платформа на Нокиа. Вака започнува приказната на повеќето млади компании коишто работат на развој на видеоигри во светот, но и кај нас. Но, она што н$ натера да истражиме малку повеќе за тоа што се случува на пазарот за развој на видеоигри во Македонија е неодамнешната најава на

српската компанија Нордеус дека работи на отворање на свој развоен центар во Скопје токму за оваа намена. Анализата којашто ја направивме на пазарот покажа дека во Македонија постојат 20-ина студија коишто работат на развој на видоигри за речиси сите платформи. Некои од нив работат и веќе имаат создадено свои производи, а некои само аутсорсираат за компании од странство. Оние коишто ги контактиравме велат дека во Македонија постојат талентирани креативни програмери, но пробивањето на глобалниот пазар не оди лесно потребна е макотрпна работа и ресурси. Од седиштето на Нордеус во Белград

www.kapital.mk

капитал број 712 21.06.2013

компании и пазари

35

Индустријата за развој на компјутерски игри е комплексен спој меѓу многу различни сфери од креативните и ИТ-индустриите, за чии производи и сервиси нема граници, а играчите го имаат последниот збор. Како таква, таа е одлична можност за бизнис за мала земја како Македонија. Но, сепак, ова е индустрија со голема конкуренција и потребна е добра стратегија и напорна работа за да се успее, велат познавачите на „гејминг“ пазарот во Македонија

Во канцеларијата на белградс „старт-ап“ нордеус во Скопје на поче работат 20-ина млади програмкиот ток ќе ери, но нивниот број ќе се зголемув потребите. (на фотографијата- дел а според од студиото на нордеус во Белград)

ot zar

соопштуваат дека се одлучиле да отворат канцеларија во Скопје токму поради фактот дека македонскиот пазар поседува исклучителен потенцијал во доменот на развој на видеоигрите. „Голем број млади и талентирани луѓе, но и искусни експерти со особен интерес и осет за видеоигри живеат на територијата на Македонија. За жал, ним досега ретко кога им е дадена можност да се покажат, да го работат она што го сакаат и да учествуваат во развојот на еден вистински проект чиј пазар е целиот свет“, вели Милан Ѓукиќ, ПР-менаџер на оваа белградска компанија основана во 2011 година, чиј главен производ, играта Top Eleven Football Manager, достигна светска слава.

„ нашата на игри камај медиа од Битола: Тимот на компанијата за развојатли ки. авторскиот производ има рам ски свет во ва испл тно роја вски индустрија е неве стициите“, вели основачот, петар коте поголем потенцијал за поврат на инве

Тимот на студиото за развој игри Tesseract Interactive од је, кој во февруари годинавана официјално стана дел од LAUNСкоп Chub акцелераторот во Софија и доби инвестиција од 30.000 евра.

Капитал број 712 21.06.2013

www.kapital.mk

36 компании и пазари

Игор Христов

4Virtus

Бошевска Татјана s Seavu

аме глобално и наша На пазарот на развој на игри глед сопс твени игри под со е ирањ цион пози е цел арна прим за публикување план зен ицио амб ме Има д. брен наш ната. годи на от крај до игри нови број м на голе

Од Нордеус велат дека во развојниот центар во Скопје ќе работат на еден целосно нов проект. На почеток ќе бидат вработени околу 20 луѓе, но тој број ќе расте во зависност од потребите на компанијата. „Во тој поглед немаме никави ограничувања и доколку ни требаат повеќе експерти за реализација на постојните или на некои нови проекти, нашиот тим во Скопје несомнено ќе се шири“, истакнува Ѓукиќ. Дека македонскиот пазар за развој на видеоигри последниве години зема силен замав, покажува фактот што се оформи и МАГДА - Македонската асоцијација за развивање игри. Даниела Спасовска од МАГДА вели дека она коешто многу радува е тоа што во последните три години е зголемен бројот на македонски студија коишто развиваат авторски игри и чија работа с$ почесто си го наоѓа своето место на странските пазари и кај странските инвеститори. „Во Македонија има и неколку компании што нудат различни услуги во склоп на индустријата на видеоигри, а има и индивидуалци коишто соработуваат со странски компании. Од 2012 година наваму десетина настани ја поддржаа индустријата на видеоигри во Македонија. Сиве овие случувања се показател за позитивниот тренд и за тоа дека постои добар потенцијал. За правилно да се искористи овој

потенцијал, потребно е да постои официјална државна стратегија и индустријата на видеоигри да стане посебен кластер со добро развиена инфраструктура“, истакнува Спасовска.

Подобро авторски производ, отколку аутсорсинг!? Предизвикот не е лесен!

Многумина коишто се занимаваат со развој на игри во Македонија ќе кажат дека оваа земја е како создадена за оваа индустрија. Светската побарувачка е голема, регулација речиси не постои, а на располагање има доста креативни и талентирани луѓе. Петар Котевски, основач на Камај медиа, компанија со седиште во Битола која се занимава со развој на игри, смета дека с$ зависи од тоа што ќе понуди Македонија на глобалниот пазар. „Доколку нашата принципиелна понуда е аутсорсинг-услуги, тогаш се натпреваруваме со земји како Индија или Кина, а тоа навистина е натпревар во кој однапред сме во подредена положба, бидејќи тоа е натпревар фокусиран на тоа кој може да работи за пониска цена. На такво поле секогаш ќе бидеме на маргините, но доколку успееме да промовираме авторски производи, тогаш можеме да ја позиционираме Македонија како сериозен играч на истиот начин на којшто се промовираат Хрватска, Чешка, Полска. Сите тие земји имаат студија за развивање игри кои се светски бренд (студија како CroTeam, CD Projekt,

Успешна игра е и успешна франшиза

В

’Гејминг’ индустријата во целиот свет се третира како коцка. Многу малку недостига за голем успех, но треба да се наредат коцките: да имате убав gameplay, интересен дизајн и најважно - да го погодите вистинскиот бизнис-модел.

о Македонија се развиваат игри за сите платформи, што е добро, бидејќи оваа индустрија е многу динамична, трендовите с$ повеќе и брзо се менуваат, велат од Македонската асоцијација за развој на игри (МАГДА). Моментално на светскиот пазар се популарни игрите за мобилни уреди, за Facebook, motion detection игрите, постојат нови достигнувања во вештачката интелигенција.

Cloud gaming т.е. gaming-on-demand станува с$ попопуларна сфера. Постојат повеќе модели за продажба на игрите. Успешната игра е и успешна франшиза која може да добие значајни приходи и надвор од индустријата. Игрите имаат значајно место во рекламната индустрија (advergames), во едукацијата (edutainment), во медицината, науката воопшто, во војската и различни сфери каде што е потребно истражување или тренинг (serious games). HTML5 исто така игра важна

Illusion Softworks) итн. Тоа е можно бидејќи индустријата за видеоигри е заинтересирана само за производот и за неговиот квалитет, а не каде или како е постигнато тоа“, објаснува Котевски. Камај медиа моментално работи на единствен проект - првата официјална игра која е комплетен авторски производ, за која моментално преговараат со светските гиганти UBI Soft, Electronic Arts, Microsoft, Sony за да склучат издавачки договор. „Нашиот најголем предизвик кога се претставуваме кај нашите потенцијални партнери во странство е да ги убедиме да го преземат ризикот да инвестираат во ‘старт-ап’ студио во земја како Македонија. Бидејќи земјата нема многу искуство со нашата индустрија, издавачите буквално не знаат што ги чека кога ќе треба да инвестираат во фирма во Македонија. Покрај тоа, постои и факторот на нестабилност во и околу Македонија. Нашата стратегија за надминување на овие предизвици е проста – да направиме доволно добар производ кој ќе ги фрли во сенка потенцијалните ризици“, истакнува Котевски. Една од компаниите од оваа инустрија која постои повеќе години на македонскиот пазар е X3M Games. Во декември 2012 година компанијата учествуваше на MobileAppCamp SEE и доби награда од GameFounders, со што стана дел од нивниот инкубатор во

улога. Сево ова кажува дека пазарот е многу широк, а компаниите многу често развиваат игри за повеќе платформи и инвестираат во повеќе области на индустријата на видеоигри, објаснува Даниела Спасовска од МАГДА. Од Seavus велат дека меѓу главните трендови во индустријата е достапноста на игрите секогаш и секаде каде што се и корисниците, а тоа значи на сите најполуларни платформи, прилагодени за сите уреди како таблети, мобилни телефони и потоа и за лаптопи/компјутери и достапни на социјалните мрежи. „Трендовите секојдневно се менуваат и вкусовите на играчите се често и непредвидливи. Играчите се заситуваат од игрите и постојано бараат нови и разновидни забави и нивоа кои треба да ги достигнуваат. Каква игра ќе биде наредниот голем светски хит е многу интересен предизвик за сите развивачи на игри“, истакнува Бошевска.

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

компании и пазари овозможат понатамошен развој на бизнисот. „На пазарот на развој на игри гледаме глобално и наша примарна цел е позиционирање со сопствени игри под наш бренд. Предвидувањата за оваа година се дека ќе има над 80 милиони луѓе во светот кои ќе олаs Танчески НикGame играат на социјалните мрежи X3M Бидејќи пазарот е и над 140 милиони активни лен, иона интернац играчи на мобилни уреди. чени рани неог се ите можност Тоа е еден огромен пазар а, чкат рува поба на на од стра каде секако гледаме големи е чкит чове на на стра но од можности за пласирање на ресурси и домашната нашите игри и стекнување на поддршка на компаниите во нови корисници. Охрабрени креативниот сектор с$ уште од нашиот досегашен успех сме назад како земја. и резултатите од нашите Талин, Естонија. досегашни инвестиции, сметаме дека „Работиме како студио за целосен растот во наредниот период ќе биде аутсорсинг на проекти за игри, но многукратно поголем од досегашниот. креираме и сопствени продукти. Имаме и амбициозен план за Досега имаме испорачано повеќе од публикување на голем број нови игри 300 продукти за наши клиенти и имаме до крајот на годината. Од таа причина добиено повеќе награди“, вели Никола имаме и постојано отворени конкурси за Танчевски, извршен и креативен нови вработувања“, објаснува Бошевска. директор на компанијата. Тој додава Портфолиото на игри од Seavus дека пазарот е интернационален, примарно е фокусирано на класични можностите се неограничени од игри кои бараат вештини за да се играат. страна на побарувачката, но од страна „Во конкуренција од 70 илјади на човечките ресурси и домашната апликации, две игри на компанијата поддршка на компаниите во креативниот Seavus успешно се изборија меѓу првите сектор с$ уште сме назад како земја. три најдобри мобилни и on line игри, во категоријата за најдобри игри со Потребен е сериозен пристап коцки и во категоријата за најдобри на пазарот казино игри на светскиот натпревар за Студиото за развој на игри Tesserнајдобри апликации за iOS платформата act Interactive од Скопје исто така BestAppEver 2013. Апликациите на Seavus претставува еден позитивен пример кај се бореа во директна конкуренција со нас. Во февруари годинава LAUNChub светски најпознатите компании за игри: акцелераторот од Софија инвестираше Zynga, Big Fish, Playtika и Electronic arts.

30.000 евра во нивната игра ExcubiУспехот е дотолку поголем ако се знае tor, со што и официјално станаа дел од дека во 2012 година се публикувани над LAUNChub.

700.000 апликации во AppStore. Бројот на „Причината поради која го започнавме играчи на Yatzy Ultimate секојдневно се овој проект беше чисто ентузијастички зголемува и веќе има повеќе милиони обид да се оствари нашата играчи во целиот свет, а најпопуларна е долгогодишна желба и да се направи во Скандинавија и Америка“, истакнува една од првите PC игри во Македонија. Бошевска. Поради тоа, никогаш не ни беше во преден план исплатливоста и никогаш не размислувавме за овој проект во таа насока. Играта е наменета за светскиот ‘гејминг’ пазар, покрај македонскиот, и поради релативно променливиот тренд во оваа индустрија, не може со сигурност да се говори за исплатливоста на овој проект. Особено е тешко да се разграничи дали оваа индустрија е исплатлива во Македонија, бидејќи с$ уште се наоѓа во зачетокот, а сепак, секој почеток е тежок“, објаснува Александар Јовановски од Tesseract Interactive. Една од поголемите ИТ компании во Македонија која сериозно навлезе на глобалниот пазар на социјални игри е Seavus. Татјана Бошевска која од неодамна е на чело на развојната единица за креирање социјални игри во Seavus, за „Капитал“, вели дека покрај игрите, компанијата развива и софтвер платформи за гејминиг индустријата, наменети за компании кои сакаат да влезат во оваа индустрија или кои се веќе во индустријата, а им се потребни софистицирани алатки кои ќе им

Дали се исплатува?

Македонскиот пазар за развој на игри има перспектива, но познавачите на оваа индустрија велат дека потребна е поддршка од т.н. акцелератори и фондови кои би го подржале развојот на сопствени производи, бидејќи станува збор за долготраен процес, кој не може да успее без доволно финансии и поддршка. Игор Христов, основач на компанијата 4Virtus, чија едукативна игра за деца победи на натпреварот Вип Андроид, вели дека иако се прават некои напори во Македонија во рамките на оваа индсустрија, недостига целиот „стартап“ и иновациски екосистем. „’Гејминг’ индустријата во целиот свет се третира како коцка. Многу малку недостига за голем успех, но треба да се наредат коцките: да имате убав gameplay, интересен дизајн и најважно - да го погодите вистинскиот бизнисмодел. За ова последново во Македонија нема многу стручен кадар и можеби тука може да се бара најголемиот виновник. Исплатливоста зависи од тоа

37

Глобалната „гејминг“ индустрија расте со брзина на светлината

С

ерија нови истражувања на компанијата DFC Intelligence предвидуваат дека се очекува глобалниот пазар на видеоигри да порасне од 67 милијарди долари во 2012 година на 82 милијарди во 2017 година, пренесува магазинот „Форбс“. Оваа предогноза ги вклучува приходите и од хардверконзолите и од софтвер-игрите за персонални компјутери и за мобилни уреди, како таблет-уредите и останати уреди на коишто може да се играат игри. Ова е добра вест за сите компании коишто се вклучени во „гејминг“ индустријата на глобално ниво, како гигантите Sony, Microsoft, Activation, Electronic Arts, Disney, па дури и Nintendo со својот уред Wii U. Приходите од игри за персонални компјутери продолжуваат да растат, а во 2017 година се очекува да надминат 25 милијарди долари, од 20 милијарди приходи забележани во 2012 година. Во меѓувреме, игрите за мобилни уреди и „паметни“ телефони растат со поголема стапка во споредба со оние за персонални компјутери. Најголем поттикнувач на растот на пазарот на видеоигри претставува онлајн-дистрибуцијата и онлајнупотребата на бизнис-модели. Извештај подготвен од страна на Online Game Market предвидува дека глобалните приходи од онлајнигрите ќе достигнат 35 милијарди долари во 2017 година, во споrедба со 19 милијарди долари приходи од 2012 година.

дали развивате сопствен продукт или аутсорсирате. Доколку изработувате сопствен производ, како што правиме ние, вие веќе сте влегле во рулетот“, вели Христов. Петар Котевски од Камај медиа исто така потврдува дека „гејминг“ индустријата е исплатлива во светски рамки. „Нашата индустрија е неверојатно исплатлива во светски рамки. Авторскиот производ има поголем потенцијал за поголем поврат на инвестициите, но може добро да се живее и од аутсорсинг, како што впрочем, сведочат и големиот број студија во Македонија кои веќе работат со аутсорсинг“, вели Котевски. Од МАГДА велат дека позитивно е што сите македонски компании коишто работат на ова поле од самиот старт се насочени кон странските пазари, бидејќи тоа е најдобриот пат за успех. Но, за да се направи навистина голем скок, покрај она што сега е актуелно, треба да се предвидат и да се инвестира во идните случувања во овој пазарен сегмент.

Капитал број 712 21.06.2013

38

www.kapital.mk

интервју

m-r slobodanka aleksovska

раКоводител на Центар за вработување на Град СКопје

Raste inteR inteResot inte Resot kaj mladite za zapo^nuvawe svoj biznis пишува:

Габриела делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

рерeгистрацијата на невработените лица во Агенцијата за вработување покажа дека многу од пријавените не бараат активно работа. За ваквиот феномен, но и за другите активности на Центарот за вработување на Град Скопје, особено по новите владини мерки за поттикнување на вработеноста во земјава, „Капитал“ разговараше со раководителот на Центарот за вработување на Град Скопје,

Слободанка Алексовска.

XX Големо внимание предизвика новиот податок од Министерството за труд и социјална политика дека од вкупно 224.157 невработени дури 125.431 лица не бараат активно работа. На што се должи ваквата состојба? Согласно законските измени, започна и процесот на пререгистрација на евиденцијата на невработени лица во Македонија. Во новите регистри на евидентирани невработени лица во Агенцијата за вработување на Македонија, се пререгистрирале над 200.000 лица. Од нив, еден дел согласно со својата изјава на волја се изјасниле дека активно бараат работа, а останатите лица се изјасниле, повторно согласно со сопствената изјава на волја, дека сакаат да бидат пререгистрирани во вториот регистар на невработени лица

во регистарот на други лица коишто бараат работа. Секое невработено лице може да премине од едниот во другиот регистар на евидентирани невработени лица во секое време.

XX Владата претходната година донесе Оперативен план за намалување на невработеноста. Во ваквиот план постојат различни начини за намалување на невработеноста - од самовработување, па с$ до работа кај познат работодавец. Кои од нив се најатрактивни за младите? Целта на изготвување на Оперативниот план за активни програми и мерки за вработување за 2013 година е да се обезбеди навремено и успешно спроведување на предвидените активни програми/мерки за вработување за 2013 година во согласност со Програмата за работа на владата 2011-2015 година и Европската стратегија за паметен,

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

интервју

39

Интересот на младите лица за Програмата за самовработување е значителен, односно над 25% од лицата коишто аплицираа за оваа програма се млади лица. Од вкупно регистрираните бизниси, над 200 бизниси се отворени од млади лица. Од горенаведеното, доволно е јасно дека младите се заинтересирани да започнат сопствен бизнис

одржлив и инклузивен пораст – Европа 2020. Програмите и мерките за вработување што се имплементираат во текот на 2013 година, генерално се поделени во две групи: Програми и мерки за вработување коишто водат кон директно вработување и имаат за цел намалување на невработеноста преку започнување сопствени бизниси и отворање нови работни места, како и стимулирање на побарувачката на работна сила на пазарот на трудот и програми и мерки за вработување коишто имаат за цел стекнување и дополнување на знаењата и вештините на невработените лица поради зголемување на нивната вработливост и конкурентност на пазарот на трудот. Индивидуалните карактеристики по одделни програми покажуваат дека процентот на младите лица од 15 до 29 години е значително голем и тоа над 30%. Со цел да се постигне навремено и детално

информирање на сите невработени лица со активните мерки од планот за 2013 година, јас заедно со стручен тим од Центарот за вработување на Град Скопје бевме во сите општини во Скопје, да ги презентираме мерките директно на локалното население, како и на работодавците коишто гравитираат во одделните општини. За таа цел потпишавме и меморандуми за соработка со градоначалниците на секоја општина, вклучувајќи го и градоначалникот на Град Скопје, како посебна единица на локалната самоуправа. Имавме средба и со претставници на Стопанската комора, Здружението на работодавци, Детската амбасада, СОС Детско село и др.

XX Колку од младите се заинтересирани да започнат со свој бизнис во земјава? Се чини со економската криза голем дел од нив се обесхрабрени за ваков чекор. Освен финансиската помош од Владата сметате ли дека се потребни и други активности за поттикнување на претприемничкиот дух кај младите? Со програмата самовработување беше предвидено да се обезбеди финансиска поддршка за започнување сопствен бизнис, поради создавање нови работни места. Поддршката се реализира преку неповратни финансиски средства во висина од 201.897,00 денари, од кои 185.000,00 се во вид на директна поддршка за набавка на опрема и/или репроматеријали, а останатите 16.897 денари беа наменети за обуки за водење бизнис, поддршка при регистрација и помош за изработката на бизнис-план. Интересот на младите лица за оваа програма е значителен, односно над 25% од лицата кои аплицираа за оваа програма се млади лица. Од вкупно регистрираните бизниси, над 200 бизниси се отворени од млади лица. Од горенаведеното, доволно е јасно дека младите се заинтересирани да започнат сопствен бизнис, го разбираат огромното значење на претприемништвото и се смели да го искажат својот креативен потенцијал. Позитивен е фактот што Владата посветува големо внимание на претприемништвото, а особено на вработување на младите лица и во оваа насока донесен е и Акционен план за вработување на млади, 2015 година. Исто така во моментов Центарот за вработување на град Скопје работи на нов проект со Младинската мрежа за стекнување вештини за вработување (Мрежа ЈЕС), кој го имплементира Центарот за развој на образованието (ЕДЦ), непрофитна организација од САД, а го финансира Агенцијата на САД за меѓународен развој (УСАИД). Целта на проектот е да ги зајакне вештините за вработување кај младите во Македонија на возраст од 15-30 години.

XX Дел од планот за намалување на невработеноста е и практикантска работа за студентите во дел од компаниите во земјава. Колку се отворени компаниите за ваква соработка и дали оставаат можност за вработување на лицата коишто вршат практична работа кај нив? Практикантската работа на студентите е дел од работата на факултетите и Министерство за образование, односно на проектите што ги работат овие институции за насочување на оваа целна група кон практичниот дел од наставата. Во Агенцијата за вработување се работи со целна група на млади луѓе коишто веќе дипломирале и коишто активно бараат работа на пазарот на трудот. Во Оперативниот план за вработување имаме програма за практикантство. Цел на програмата е зголемување на вработливоста на младите лица преку практична обука. Оваа програма беше наменета исклучиво за млади лица до 27 години, а од 2013 година за млади лица до 29 години, согласно која млади невработени лица имаа можност преку практична работа во времетраење од 3 месеци да ја зголемат својата вработливост. Во Центарот за вработување на Град Скопје, во моментов можност за добивање практично знаење имаат студентите од Универзитетот за туризам и менаџмент во Скопје, согласно со потпишаниот меморандум за соработка со проф. д-р Сашо Кожухаров. „Заинтересираноста на младите за одделните програми е значително голема и тоа за програмата за самовработување е над 30%, програмата за обука над 40% и програмата за субвенционирање над 35%.“ XX Имате ли податок колку млади луѓе досега се вработиле токму преку ваквите мерки на владата? Во 2012 година, од страна на Министерството за труд и социјална политика и Меѓународната организација на трудот беше изготвен Извештај за мониторинг на перформансите на активните програми на пазарот на трудот имплемнтирани во периодот од 2007 до 2010 година, односно на програмите за самовработување, обука кај познат работодавец и субвенционирање при вработување. Индивидуалните карактеристики по одделни програми покажуваат дека процентот на младите лица од 15 до 29 години е значително голем и тоа за програмата за самовработување е над 30%, програмата за обука над 40% и програмата за субвенционирање над 35%.

XX Општиот вптечаток е дека за младите најатрктивни се работните места во државната и во јавната администрација? Постојат ли промени во таа насока откако владата почна со овие активности?

Капитал број 712 21.06.2013

40

www.kapital.mk

интервју

XX Дел од индустриските капацитети и преработувачи во земјава се жалат дека имаат проблем со наоѓање стручна работна сила? Има ли Македонија доволно стручен кадар? Една од целите на Агенцијата за вработување е зголемување на конкурентноста на пазарот на трудот, усогласување на понудата и побарувачката на работната сила, како и зголемување на вработливоста на евидентираните невработени лица. При креирање на мерките од Програмата за подготовка за вработување, земени се предвид и сознанијата добиени од спроведената Анализа за потребите од вештини на пазарот на труд во Македонија, работодавците, стопанските комори, како и сознанијата од стручните служби на Агенцијата за вработување и сознанијата од реализираната програма – Анкета за слободни работни места и укажување од меѓународните експерти, со цел побарувачката да се задоволи со понудата на работна сила.

Секој млад човек има желба и потреба да си обезбеди егзистенција и удобен живот, нормално е дека работните места во државната и во јавната администрација се атрактивни и барани, но во последно време с$ повеќе млади лица се вработуваат и во приватниот сектор. Со многубројните странски инвестиции, с$ повеќе се влева сигурност кај младите дека ќе можат да си обезбедат сигурна работа, сепак во Македонија врвни компании зачестено доаѓаат и инвестираат на нашиот пазар, а со тоа и се отвораат атрактивни слободни работни места во приватниот сектор. Во последно време многу претпријатија во земјава добија поддршка од евтината кредитна линија што ја обезбеди владата од Европската инвестициска банка, а со тоа се отворија и нови работни места. „Секој млад човек има желба и потреба да си обезбеди егзистенција и удобен живот, нормално е дека работните места во државната и во јавната администрација се атрактивни и барани, но во последно време с% повеќе млади лица се вработуваат и во приватниот сектор.“ XX Настрана од работните позции во администрацијата, кои од останатите работни места се најатрактивни за лицата коишто бараат работа? Прецизен одговор на ова прашање не би можело да се даде, работните позиции и места зависат од квалификацијата на невработените лица коишто бараат

работа и од нивната желба, спремност и мотивација да одговорат на одредена одговорност и позиција. Секој поединец има различни насоки во текот на образовниот процес, па оттаму и различни работни места, со различни квалификации би им биле атрактивни и интересни. Најбитна е желбата за работа. Имено дури и за оние најранливи категории на невработени лица, владата овозможи вработување, а со тоа и нивна егзистенцијална сигурност, преку објавувањето на огласот за вработување на 1.600 невработени лица од категории на социјално загрозени граѓани за 2013 година.

XX Најголем број од високо образовните кадри коишто бараат работа се од општествените науки. Сметате ли дека на Македонија & е потребна нова стратегија за образование којашто треба да одговори на потребите на стопанството во земјава? Националната стратегија за млади (20052025) има за цел подобрување на положбата на младите лица (15-29 години) преку: зголемување на квалитетот на формалното и на неформалното образование; промовирање на претприемништвото; и подобрување на учеството на младите во јавниот живот и во носењето одлуки. Стратегиите што треба да се спроведат за постигнување на овие приоритети, меѓу другите, се воведување на образование

за кариера, практикантство и доброволна работа во училишните наставни планови; расположивоста на даночните олеснувања за основање мали претпријатија од страна на млади лица; и следење на изведбата на пазарот на трудот на дипломците од стручното образование и обука преку студии за следење, стратегија според која секојдневно се работи.

XX Кои се следните проекти на Центарот за вработување на Град Скопје, па и на АВРМ? Центарот за вработување на Град Скопје работи во согласност со основните цели на Агенцијата за вработување и тоа: 1. понатамошен развој на услугите и програмите што ги нуди Агенцијата; 2. подобро остварување на целите утврдени во Националната стратегија за вработување; 3. унапредување на можностите за вработување на младите лица, жените и долгорочно невработените; и 4. справување со неформалната економија. Во моментов во тек се мотивациски обуки за долгорочно невработените лица, коишто ги спроведуваме секојдневно заедно со претставници од Асоцијацијата на советници за развој на кариера, Во Скопје над 1.000 лица ја поминаа оваа обука, која континуирано продолжува.

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  8 јули 2013 година, од 12.00-15.30 часот Клуб на новинари, Скопје

ИМПЛЕМЕНТИРАЊЕ НА ОДРЕДБИТЕ ОД ПРАВИЛНИКОТ ЗА КОРИСТЕЊЕ НА ДИГАЛКИ И ИНДУСТРИСКИ ТРАНСПОРТЕРИ СОДРЖИНА НА СЕМИНАРОТ:

 Одредби од Законот за техничка инспекција

поврзани со користењето на техничката опрема;

 Одредби од Правилникот за користење на

дигалки и индустриски транспортери;

 Временски распоред, активности, начин и постапка

на вршење на технички прегледи и периодични испитувања;  Обврски по изведените периодични технички прегледи;  Кој ги врши техничките прегледи;  Постапка и обврски на независното правно лице при вршење технички преглед на техничката опрема;  Документација која ја следи техничката опрема при ставање во употреба и користење;  Законски рокови за постапување (преодни и завршни одредби од правилникот);  Казнени одредби.

Дали поседувате дигалки и индустриски транспортери (крански, портални, возила со монтирани дигалки за подигнување на лица и товар, виљушкари, транспортни траки и сл.)? Дали вашата опрема е исправна за работа? Дали вашата опрема има добиено решение за ставање во употреба? Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 05.07.2013 година.

ПРЕДАВАЧИ: Лазе Атанасов

државен технички инспектор во Државниот инспекторат за техничка инспекција.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 712 21.06.2013

42

www.kapital.mk

политика

САД бара јавна дебата за последниот предлог на Нимиц

П

ритисокот околу името, кој се чини дека во последните неколку месеци како целосно да исчезна, повторно го враќа назад заменик-помошникот на државниот секретар и поранешен амбасадор на САД во земјава, Филип Рикиер. Познатиот став на Америка, Рикер уште еднаш им го пренесе на државниот врв, но и на лидерот на опозицијата, Зоран Заев. Она што звучи поразлично од претходните пораки е дека САД за прв пат побара од лидерите на партиите отворено да разговараат со јавноста за последниот предлог на медијаторот Метју Нимиц, кој очигледно,

САД топло го поддржува. Иако е јасно дека за една недела, кога се одржува самитот на ЕУ во Брисел, решение за името не може да се постигне, дипломатската активност на Рикер може да се толкува само како најава за засилен притисок за името во наредниот период. Дали и колку владиниот врв, но и опозицијата ќе го послушаат советот на Рикер и отворено ќе дебатираат за најболната тема во државата тешко е да се претпостави, ако се знае дека барем досега, информациите за случувањата во врска со името од двете страни отсекогаш биле површни и празни.

4.500 “Новиот бран“ се д > БРОЈКИ

денари ќе добиваат студентите кои ќе бидат избрани за волонтери во државните институции преку огласот кој го објави Владата

23

лица вработил новиот градоначалник на општина Центар, Андреј Жерновски откако ја презема функцијата во април

4.000

здравствени установи во земјава до 1 јули ќе мора да ја обноват дозволата за работа, која според новиот закон, ќе чини од 2.000 до 6.000 денари, соопшти министерот за здравство, Никола Тодоров

150

илјади фунти финансиска помош од Британска амбасада доби Министерството за животна за проекот за усогласување со ЕУ во областа на животната средина

facebook 1 Мислев дека живееме како

стока ама тогаш видов еден документарец за сточарството во Данска Томи Том

2 Сега е момент да се реши проб-

лемот со името, вели господинот Ахмети. Јас не велам не, само сакам да прецизирам дека во моментов се наоѓаме во 4.567.898.794.891 момент! Бранко Тричковски

3 Не озбилно, Тито Петковски уште ли верува дека он има некое влијание во политиката и давање надеж за подобро? Океј е Тито, go home веќе.. Влатко Василј

Додека во Владата не коментираат до каде е новиот бран на кадровско освежување, од владејачката ВМРОДПМНЕ за „Капитал“ велат дека с$ уште никој директор или раководител не е ставен на листата за смени, оти с$ уште траела процедурата на анализа на нивната работа пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Л

ага се информациите кои деновиве кружат низ јавноста за сменети директори, па дури и за скандали коишто тие ги правеле кога дознале за владината одлука, велат за „Капитал“ во ВМРО–ДПМНЕ одговарајќи на прашањето за

новиот бран и имињата на функционерите коишто тој се очекува да ги однесе. „’Новиот бран’ с$ уште не е започнат. Нема имиња на директори или на функционери од едноставна причина што с$ уште трае анализата којашто ја правиме за нивната работа, од која ќе зависи дали и кој ќе биде сменет од својата позиција. Како и минатиот пат, се водиме од резултатите коишто директорите ги дале во своите институции. Нивната посветеност, постигнувањата, успесите, транспарентноста и блискоста со граѓаните. Шпекулациите за одредени директори и такви некои слични информации се само плод на обиди за манипулирање на

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

Фридом хаус нѐ смести меѓу полуконсолидираните демократии

М

еѓу земјите со полуконсолидирани демократии и оние со транзициски влади и хибридни режими - таму е сместена Македонија, со оценка 3,93 во најновиот извештај на Фридом хаус, организацијата што го мери почитувањето на демократијата, на политичките слободи и на човековите права. Просечната оценка ни е полоша од лани (кога изнесуваше 3,89 помалку е подобро). Македонија е

пониско оценета за правната рамка и за независноста, што придонесе и за пад на просечната оценка за демократијата. Во извештајот се неведува политичкиот притисок врз судовите од страна на министерот за здравство. Во категориите изборен процес, граѓанско општество, независни медиуми, корупција и демократско владеење на национално и на локално ниво Македонија ги задржа претходните оценки.

држи во тајност!

буМ-трес

43

Антонио МилошосКи

пратеник и поранешен МНР

П

реовладува чувство дека американската политика има асиметричен пристап во спорот за името – поголем притисок од Македонија.“ Пратеникот го надгради чувството дека дипломатскиот речник не го владее најдобро, но и дека барањето непријатели во големите сили никако не престанува.

ЖАрКо КАрАџосКи

директор на ЈП Македонски шуми

О

громен е интересот за вработување на социјално најзагрозените граѓани. До истекувањето на рокот очекувам и до 30 илјади.“ Директорот треба да знае дека големиот интерес не е за фалење – само зборува за социјалната состојба на македонските граѓани.

илијА ДиМовсКи

директор на Центарот за комуникации на ВМРО–ДПМНЕ

Н

овиот „бран“ с$ уште не е започнат. Нема имиња на директори или на функционери од едноставна причина што с$ уште трае анализата којашто ја правиме за нивната работа, од која ќе зависи дали и кој ќе биде сменет од својата позиција. Како и минатиот пат, се водиме од резултатите коишто директорите ги дале во своите институции. Нивната посветеност, постигнувањата, успесите, транспарентноста и блискоста со граѓаните.

јавноста“, вели за „Капитал“ директорот на Центарот за комуникации на владејачката партија, Илија Димовски. Димовски додава дека не се знае точно кога ќе заврши оваа процедура на евалуација на работата и ефектот на нивните директори, но дека таа трае и дека кога ќе заврши, ќе се пласираат информациите. Во минатогодишниот „бран освежување“ беа променети дури 150 функционери на владејачката ВМРО–ДПМНЕ, но дел од нив добија само преместување на други позиции, дома, а некои и надвор како амбасадори. Сега, покрај новиот оглас со кој Владата бара 180 раководители за јавни институции (а меѓу нив за прв пат во историјата на Македонија и амбасадори), којшто се толкуваше како најава за нова „директорска чистка“, некомодитет на директорите им влева и говорот на премиерот и партиски лидер, Никола Груевски, на прославата на роденденот на Унијата на млади сили.

Груе в ски в о св ој от го в о р п о с тоја н о потенцираше дека е време за младите и за енергијата која треба да извира од нив, па многумина во овие зборови јасно видоа „закана“ до директорите кои не работат добро дека многу лесно, како што за волја на вистината се поставуваат, може да бидат и сменети. Сепак, за огласот за пројавување интерес за работа како раководен кадар во оваа администрација, чии резултати (освен бројката на заинтересирани) с$ уште исто така не се откриваат, експертите јасно порачаа дека не е оглас за вработување! „Ваков ‘оглас за пројавување интерес’ како категорија не постои во Законот за работни односи и со тоа не ја обврзува Владата да одговори на пројавениот интерес од страна на кандидатите. Иако станува збор за легална иницијатива, која не повредува ниту еден закон, ова е анкетирање, а не оглас преку кој Владата сака да ангажира нови кадри“, велат професорите по трудово право.

КАролос ПАПуљАс

претседател на Грција

С

$ додека Скопје инсистира на идеологијата на македонизмот, вратите на НАТО за нив ќе останат затворени, а нивната европска интеграција замрзната.“ На каква идеологија мисли Папуљас дека треба да инсистира „Скопје“? Елинизам? Аргументите на јужниот сосед стануваат небулозни.

twitter 1 Tom is Love@TomislavNaskov

Куќата ми се жали што ја регистрираме како недвижнина пошто го губела правото да ја напушти земјава.

2 Vladimir Barlakoski@vBarlakoski

Абе градете болници, види колку народ треба да се лечи!

3 Slobodan Jakoski@FlavrSavr

Па, ако Господ ќе го казни #Жерновски, зошто толкава нервоза? Ќе го казни и без тие безбол палките ваши, нели?

Капитал број 712 21.06.2013

44

интервју

Vlado Bu^koVski:

sozdaVame noV politi^ki suBjekt koj[to ]e go poBedi jazikot na omrazata

www.kapital.mk

П

оранешниот премиер на Македонија, Владо Бучковски, за бугарската агенција Фокус говори за новиот политички проект – Алијанса за позитивна Македонија, којшто го предводи тој, заедно со поранешниот вицепремиер и бизнисмен Минчо Јорданов и сопственикот на магазинот „Капитал“, Љупчо Зиков. Бучковски порачува дека новиот субјект ќе се бори против поделеноста на македонското општество по сите основи, но и против безидејноста во реализациите на македонските приоритети и развој. Бучковски отворено говори и за целата политичка ситуација во земјата, за односите и со власта и со опозицијата, за евентуалните коалиции и за прогнозите дека Македонија може да очекува предвремени парламентарни избори следната пролет, заедно со претседателските.

XX Фокус: Г. Бучковски, можете ли да ни го презентирате вашиот нов политички проект, Алијанса за позитивна Македонија, и да ни кажете која е неопходноста од неговото создавање? Владо Бучковски: Граѓанската иницијатива Алијанса за позитивна Македонија е нов политички субјект на македонската политичка сцена, којшто треба да ги придвижи нештата во позитивна насока, победувајки го јазикот на омразата, безидејноста, поделеноста по сите основи – политички, партиски, поделеноста на Словени, антички Македонци – коишто ја уназадуваат земјата. Иницијативата ја предводиме јас, г. Минчо Јорданов, кој е еден од најуспешните бизнисмени во Македонија и поранешен вицепремиер, и еден истакнат новинар и сопственик на магазинот „Капитал“, Љупчо Зиков. Нашата цел е во периодот којшто претстои да претставиме една граѓанска либерална опција каде што во центарот на нашето внимание ќе бидат обичните граѓани, кои секој ден се с$ понезадоволни од ситуацијата во земјата, ги чувствуваат бесперспективноста и тензиите, кои секојдневно паѓаат врз грбот на обичниот граѓанин.

Ќе го промениме црно-белиот свет XX Фокус: Каква политичка идеологија ќе застапува вашиот проект? Споменавте дека ќе бидете либерална опција? Владо Бучковски: Се обидуваме да го промениме овој црно-бел свет. Во моментов има една силна владејачка партија, којашто е десноориентирана – ВМРО-ДПМНЕ, имаме слаба опозициска партија – левоориентираната СДСМ. Центарот е празен веќе долго и ќе се обидеме со овој граѓански концепт да ги мотивираме и да ги доближиме до нашите ставови оние кои на последните избори или биле неопределени и не излегле да гласаат или кога излегле, го избрале помалото зло.

XX Фокус: До која мера вашето решение за нов политички проект се заснова на ситуацијата во

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

интервју

45

„Имаме сериозни намери да ги критикуваме сите погрешни чекори на власта и не само со гола реторика, туку и со предлагање решенија, за тоа како може решенијата во Македонија да бидат позитивни и како може Македонија да се придвижи напред. Кога велам придвижување напред мислам на тоа дека ние нема да бегаме и од „жешките“ политички теми, како што е проблемот со името и губењето на поддршката од Софија.“

„Ќе разговараме со Либералната партија и со градоначалникот на општина Карпош, Стевчо Јакимовски и неговата нова партија, ГРОМ. Тие три политички субјекти од центарот можат да направат една силна коалиција којашто ќе има одлични шанси на следните парламентарни избори, коишто очекуваме да бидат предвремени заедно со претседателските идната пролет.

„Нашата цел е во периодот којшто претстои да претставиме една граѓанска либерална опција каде што во центарот на нашето внимание ќе бидат обичните граѓани, кои секој ден се сè понезадоволни од ситуацијата во земјата, ја чувствуваат бесперспективноста и тензиите, кои секојдневно паѓаат врз грбот на обичниот граѓанин.“

опозицискиот Социјалдемократски сојуз на Македонија (СДСМ), чиј член бевте долги години? Владо Бучковски: Во СДСМ има нов лидер, ново раководство и тие треба да добијат шанса. Нашата цел не е да уништиме некого и немаме мотив да бидеме резервна опција на СДСМ. Напротив, сакаме да бидеме алтернатива на владејачката партија и имаме сериозни намери со посветеноста, која во изминатите неколку месеци ја покажавме на терен, да бидеме силни, а пред избори и една од партиите којашто ќе претендира да биде дел од власта. Ќе разговараме со Либералната партија, којашто не е голема партија, но има традиција и во нејзините редови се поранешниот претседател на Парламентот, Стојан Андов и пратеникот Ивон Величковски. Разговараме и со градоначалникот на општина Карпош, Стевчо Јакимовски и неговата нова партија, ГРОМ. Тие три политички субјекти од центарот можат да направат една силна коалиција којашто ќе има одлични шанси на следните парламентарни избори, коишто очекуваме да бидат предвремени. Според нашите оценки, Македонија е подготвена за предвремени избори, заедно со претседателските идната пролет.

Заев заслужува да добие време за да ги претстави своите политики

Владо Бучковски: Ние ќе се обидеме на следните избори да ја покажеме нашата сила. Изборните резултати ќе покажат со кого ќе може Алијансата за позитивна Македонија да ги реализира своите проекти. Во секој случај, ние сакаме да дадеме позитивен пример со нашите активности и нема да користиме јазик на омраза. Немаме намера да ја омаловажуваме ВМРО-ДПМНЕ, ниту да ја омаловажуваме СДСМ. Од друга страна, имаме сериозни намери да ги критикуваме сите погрешни чекори на власта и не само со гола реторика, туку и со предлагање решенија, за тоа како може решенијата во Македонија да бидат позитивни и како може Македонија да се придвижи напред. Кога велам придвижување напред мислам на тоа дека ние нема да бегаме и од „жешките“ политички теми, како што е проблемот со името и губењето на поддршката од Софија. Тоа за мене е особено голем предизвик и јас не кријам и тоа го кажав и пред македонските медиуми – целта на Алијансата за позитивна Македонија ќе биде развивањето на добрососедските односи, со посебен акцент на партнерството со Бугарија. Јас навистина не знам зошто Бугарија во претстојниот период не би била најсилниот сојузник на Македонија на патот кон ЕУ и кон НАТО?

XX Фокус: Како ги оценувате промените во СДСМ и според Вас, каква порака испраќа најголемата опозициска партија во земјата со изборот на новото раководство? Владо Бучковски: Новиот лидер, Зоран Заев, се обидува да го врати авторитетот на СДСМ и јас гледам со симпатии кон него, иако се плашам дека СДСМ како бренд не е во позиција да направи пресврт и повторно да стане највлијателната политичка партија во Македонија. Од друга страна, Заев заслужува да му се даде време да ги претстави не само новите кадри, туку и да ја претстави и новата политика. Сите зборуваат дека Македонија има потреба од силна опозиција. Ние сметаме дека со појавата на нашата Алијанса за позитивна Македонија ќе ја зголемиме конкуренцијата во опозицијата и ќе придонесеме за опозицијата да стане посилна.

XX Фокус: Каква ќе биде вашата позиција кон СДСМ и кон ВМРОДПМНЕ? Предвидувате ли евентуална коалиција со некоја од двете основни политички партии во Македонија?

На Македонија ѝ требаат сојузници во меѓународната заедница!

XX Фокус: Какви се вашите очекувања од претстојното заседавање на Советот на ЕУ во контекст на евроинтеграциите на Македонија? Владо Бучковски: Македонија ќе добие позитивна оценка, но со оглед на тоа дека прашањето за името не е решено и нема придвижување во таа насока, повторно ќе имаме одлагање и нови рокови. Очигледно, по решавањето на проблемот меѓу Белград и Приштина, се налага неопходноста напорите на меѓународната јавност да бидат координирани и да & помогнат на Македонија да го реши

проблемот, затоа што многу е потешко кога се работи за сопственото и кога вие треба да дадете нешто. Многу & е полесно на Грција, којашто, всушност, преговара за нашето уставно име. Таа е членка на ЕУ и на НАТО и ја злоупотребува таа позиција и принципот на солидарност, доведувајќи н$ до крајно нерамноправна позиција. Затоа на Македонија & се неопходни сојузници и не само сојузници како САД, туку сојузници од регионот. Ќе повторам дека е неопходно Македонија да изгради пријателски односи со соседна Бугарија.

Капитал број 712 21.06.2013

www.kapital.mk

46 ExclusivE

Капитал на престижен настан во БлеД, словенија

”I vo najte{kite vremiwa postojat poedinci koi{to nao|aat re{enija za podob пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Н

а 13 јуни оваа година Капитал имаше ексклузивна можност да биде дел од престижниот настан, посебната свеченост која покажа дека дури и во најтешките моменти постојат поединци кои & пркосат на кризата и на различните влијанија во светот и носат одлуки коишто резултираат со гарантиран успех за подобро утре.

Со цел да се истакнат позитивните примери и да се покаже дека дури и во најтемните и во најтешките моменти постојат поединци коишто се инспирирани и придонесуваат за подобра иднина, Институтот за блискоисточни и балкански студии (IFIMES) додели признанија на истакнати личности од светската политика Во организација на Институтот за блискоисточни и балкански студии (IFIMES) со седиште во Љубљана, Словенија, се одржа специјална церемонија во Блед, на којашто им беа врачени признанија на неколку истакнати личности од европската и од светската политика за нивниот придонес во градењето на стабилноста и мирот. Причината за ваквиот настан, како што објаснува претседателот на Советот на Институтот, д-р Крег Т. Смит, е што тие им овозможуваат на организациите како IFIMES да покажат дека ги ценат активностите и напорите на поединци за креирање подобри услови за дијалог и за живот за сите нас. „Лауреатите со својата работа покажаа дека дури и во најтешки времиња може да се

постигне компромис и да се најдат решенија за подобро утре. Ова е од особена важност за Балканот и за регионите од Блискиот Исток, коишто исто така се опфатени со програмата на меѓународниот Институт за блискоисточни и балкански студии. Тие региони имаат посебна положба на светската мапа и во иднина нивната улога ќе биде уште позначајна“, рече Смит. Со ваквиот заклучок се сложи и директорот на IFIMES, Зијад Бечировиќ, кој смета дека треба да им се даде почит на поединците чија работа и активности имаат инспирирано многумина, кои се истакнуваат со нивната силна посветеност. „Треба да им се оддаде почит, да им се доделат награди и да им се изрази благодарноста за с$ што направиле за нивните сограѓани, за нивните земји, за регионот, за светот и за подобра иднина за сите нас“, вели Бечировиќ.

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

ExclusivE

47

Кои се добитниците на наградите?

О

вогодишните добитници на престижните награди на институтот IFIMES се истакнати политичари кои во последниот период со своите политики и делувања придонеле за мирот и стабилноста не само во Европа, туку и во светот.

a o bro utre” Кој е IFIMES?

IFIMES или меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии, базиран во љубљана, словенија, важи за организација која собира и селектира различни информации и извори за клучните конфликтни области во светот. Врз основа на селектираните информации, институтот ги анализира заедничките односи меѓу страните со цел да ја промовира важноста од глобалното решавање на конфликтите и улогата на превентивните активности против новите глобални дискусии и несогласувања. до идејата да се формира IFIMES, велат од институтот, се дошло поради потребата во светот да се дојде до заеднички решенија кои сега се потребни многу повеќе од кој било период во минатото. Заедничките интереси и врски меѓу различните политики, народи, религии, светски региони и различните интереси на партиите во униполарниот свет се повеќе од потребни. инаку, овој престижен институт соработува со многу релевантни организации од сад, ЕУ, државите од Голфскиот Залив и земјите во Југоисточна Европа.

X ЖЕљкО кОмшиќ, претседател на Претседателството на Босна и Херцеговина - ја доби наградата за придонес за мирот и стабилноста во Западен Балкан.

X ГидО ВЕстЕрВЕлЕ, министер за надворешни работи на Германија награда „светска позитивна личност во надворешната политика за 2012 година“.

X НаБил Ел араБи, генерален секретар на арапската лига – награда „светска личност за 2012 година“.

X ХаНс сВОБОда, член на Европскиот парламент, претседател на Групата на Прогресивната алијанса на социјалистите и демократите во Европскиот парламент – награда „Највиден европски политичар во Западен Балкан“.

X ЖаН ПОл картЕрОН, амбасадор, претседател и основач на форумот кран монтана – награда за животно дело. Наградите ги врачија почесниот претседател на IFIMES, стјепан месиќ, поранешен претседател на Хрватска; претседателот на советодавниот одбор на IFIMES, Будимир лончар, поранешен министер за надворешни работи на сФрЈ; потпретседателот на советодавниот одбор, Зоран Живковиќ, поранешен премиер на србија; членот на советодавниот одбор, Јадранка косор, поранешен премиер на Хрватска и директорот на институтот, Бахтјар алјаф, новинар. инаку, покрај менаџментот на институтот, на церемонијата присуствуваа повеќе личности од политичката, јавната и од бизнис-сцената од словенија, како и од Балканот и од земјите од средниот исток.

Главниот и одговорен уредник на Капитал Медиа Гроуп, Љупчо Зиков, со поранешниот хрватски претседател Стипе Месиќ, почесен претседател на IFIMES

Јадранка Косор, член на Советодавниот одбор на IFIMES, со Жан Пол Картерон, амбасадор, претседател и основач на форумот Кран Монтана

Обраќањето на Ханс Свобода, член на Европскиот парламент, прогласен од IFIMES за највиден европски политичар во Западен Балкан

Капитал број 712 21.06.2013

48

www.kapital.mk

политиКа

МаКи со (не)сеКулаРноста

Koga politi^ari ^eKaat od gospod a vladicite teraat politiKa пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

сторијата покажала дека фаворизирањето на една наспроти другите религии од страна на државата, со сите привилегии што ги подразбира ваквото протежирање на државна или

на национална религија (без разлика дали тоа се прави по формален или по неформален пат), по правило резултира со политичка злоупотреба на верската заедница која заведена од миразот што го добива во бракот со државата, премногу се труди истиот да го одржи. Во оваа смисла, иако секуларизмот е производ на граѓанската потреба од ослободување од догматското и канонското, токму секуларните демократски општества создаваат најповолни услови за дејствување на верските заедници, бидејќи оставаат најмала опасност верските лидери да се заборават, и наместо во

служба на Бога и на верниот народ, да одработуваат за државната власт по цена на губење на интегритетот – сопствениот и на верската заедница. Оттука стравот од секуларноста кај верските заедници значи дека се сомневаат во својот капацитет да си ја задржат општествената релевантност без поддршка на државната власт. А не постои (државна) власт која во име на демократските вредности ќе одолее, и нема да ја (зло)употреби оваа слабост. Затоа црквата мора да сфати дека постои голема разлика меѓу секуларизам што означува одвоеност на црквата од државата и воспоставување однос

www.kapital.mk

капитал број 712 21.06.2013

политика

ite d,

a!

заснован на заемна почит и толеранција, кој подразбира соработка во областите каде што компетенцијата им се совпаѓа, и таканареченото воинствено безбожништво (типично, на пример, за претходниот идеолошки период) кога државата систематски работи на истиснување на црквата од јавниот живот и на наметнување сопствена контрола врз светогледот на граѓаните.

Црквата до, под или над партијата?

Актуелноста на темата ја наметнаа последните настани со протестите против наводното уривање на црквата

Овој празник да ни помогне на сите да се справуваме со предизвиците кои се пред нас, со безработицата, со сиромаштијата..., беше овогодишната божиќна желба на премиерот Никола Груевски, а владиката Агатангел на политички мотивираните протести против одвај наводното уривање на храм му се закани на градоначалникот Андреј Жерновски дека „ако почне со уривање, лошо ќе помине“. Прашањето со кое гласот на разумот преку владиката Пимен јасно ги детектираше опасните врски меѓу државната и црковната власт, мудро избегнувајќи да употреби зборови за кои ќе се фатеа оние со намера политички да го дискредитираат по кратка постапка, е како е можно МПЦ да застане зад протестите против наводното уривање на црквата „Свети Константин и Елена“, а да не го сфати она што на сите им е јасно - дека проблемот со судбината на храмот е политички наметнат само како податливо средство за уште една епизода од грубата и непринципиелна пресметка меѓу власта и опозицијата „Свети Константин и Елена“, кога дел од епископите од Синодот на Македонската православна црква не бираа средства во обид да го дискредитираат нивниот колега кој со библиски и здраворазумски аргументи разбирливи за сите, понуди различна црковна перспектива за гледање на споменатите случувања од онаа што Синодот официјално не ја искажа, но стана јасна од настапите на владиците кои критикувајќи го европскиот митрополит Пимен се повикаа на авторитетот на архиепископот Стефан. Пимен, покажувајќи редок пример за македонски услови на подготвеност

49

да се оди „спроти ветрот“ кога тој се заканува да ги угасне и последните искри на граѓанското во општеството, ги откри фалш-тоновите во симфонијата меѓу државата и црквата. Прво, дека црквата требаше јасно да се дистанцира од протестите коишто јавноста не можеше да ги види поинаку освен како уште една епизода од непринципиелната политичка пресметка меѓу власта и опозицијата, без разлика што со протестите (наводно) се бранеше црковен храм. Потоа, дека црквата е натпартиска организација и како таква не смее да остави никаков сомнеж оти поддржува некоја политичка опција, без разлика дали таа е демохристијанска или некоја од левите, идеолошки подалечни (од црквата) партии. И дека ако разбирливата позиција на МПЦ е храмот да не се урива, тогаш уште на првите сигнали дека работите се развиваат во неповолна насока, претставници на Синодот требаше да побараат средба со осомничениот градоначалникот на општина Центар, Андреј Жерновски - и изворно да се информираат за неговите намери, пред да почне бранот на протести за ново поларизирање на општеството. И на крајот, дека Синодот требаше веднаш да сфати оти храмот „Свети Константин и Елена“ всушност не претставува проблем сам по себе ниту за ВМРО-ДПМНЕ, ниту за опозициската коалиција Сојуз за иднината – првите со градењето на храмот сакаат да покажат блискост до црквата, а со обвинувањата дека новата власт во Центар сака да го урне се обидуваат опозицијата да ја претстават како безбожничка, пришто се блокираат измените на Деталниот урбанистички план и се спречува бришењето од ДУП на непочнатите објекти; вторите, пак, сакаат да кажат дека не случајно ја добиле довербата во Центар која се смета дека е освоена со став за запирање на градежната офанзива во општината асоцирана со проектот „Скопје 2014“. С$ од наброеното јасно упатува на заклучокот дека Синодот на МПЦ дозволи уште еднаш да биде вовлечен во битка којашто не е негова, и во која само изгуби, а својата позиција ја оправда користејќи го бледото алиби дека постои опасност храмот да биде урнат, која откако Жерновски јасно кажа дека нема таква намера, во живот ја одржуваат само неговите противници со „аргументот“: Жерновски лаже (?!).

Секуларност за мир во нашата мултиконфесионална куќа Непочитувањето на секуларниот карактер на државата претставува сериозна опасност за меѓуетничкиот соживот особено во земји како Македонија, каде што двете најголеми етнички заедници (за кои с$ упатува на тоа дека с$ уште не ги залечиле раните од конфликтот во 2001 година) мнозински припаѓаат на две различни религии. Поглаварите на МПЦ и на Исламската верска заедница, не еднаш покажале дека ја потценуваат оваа опасност. Најрадикален испад во

Продолжува на стр.52

Капитал број 712 21.06.2013

50

www.kapital.mk

политика

Србија и Грција најскапо ја плаќаат блискоста на државата и црквата

В

о сите транзициски држави напуштањето на атеистичкиот режим верските заедници секако го дочекаа со големи амбиции, кои, за жал, с$ уште ги трошат на обидите повторно да ја делат власта со политиката. Политичарите немаат против да им ја одржуваат илузијата дека во одреден дел и тие учествуваат во водењето на државните политики, зашто гледаат оти еден значаен дел од народот тоа го поздравува. Но, во Србија неодамна, по потпишувањето на бриселската спогодба од страна на претставници на владите на Србија и на Косово, се случи голем и срамен инцидент поттикнат токму од ова кокетирање на државата со црквата, кое се покажа дека на втората & беше дало за право да се обиде да го саботира постигнатото на планот на евроинтеграциите на земјата. Претходно с$ упатуваше на тоа дека српската држава и православната црква живеат во симфонија – во училиштата се учи веронаука, со буџетски пари се финансира минималната основица за пензиското осигурување на свештениците, епископ е претседател на Советот на Републичката радиодифузна агенција... Но, по 19 април (кога во Брисел премиерите Ивица Дачиќ и Хашим Тачи ја потпишаа спогодбата) СПЦ револтирана од игнорирањето од страна на државата предводеше протестен собир на кој беа искажани вчудовидувачки пораки и тоа од двајца од најпочитуваните епископи (и на меѓународно ниво) и врвни интелектуалци – Амфилохије Радовиќ и Атанасије Јефтиќ. Радовиќ на почетокот на собирот одржа молебен во кој се молеше за упокојување на Владата и на Парламентот на Србија, а Јефтиќ откако го обвини државниот врв за велепредавство се закани со зборовите: Дачиќ вели дека е за овоземната политика, и оти не го интересира небеската, а така зборуваше и (убиениот премиер Зоран, н.з.) Ѓинѓиќ, а како тој заврши Бог нека суди“. Секој коментар е излишен. Кај нашиот јужен сосед од Европската унија, пак, на сила е најблискиот однос меѓу црквата и државата кој Европа го познава. Духовната и световната власт грчкиот устав не ги одвојува, па така свештениците се на државна плата, на црковните свечености учестува војската, заклетва се полага на евангелие и пред свештеник, веронауката е задолжителна на сите нивоа ... и цената што ја плаќа државата станува с$ повисока. Политичарите се под притисок на граѓаните од кои дури половината сметаат дека дистанцата меѓу црквата и државата мора да се зголеми, но еден од советниците на грчкиот премиер јасно искажа колку е тешко засега да се размислува за такво нешто: Тоа е жица со висок напон – ако ја допреш мртов си. Во вакви услови грчките политичари во изборните кампањи с$ уште го зборуваат она што сакаат да го слушнат епископите со чиј минат труд во општеството е зацементиран ставот дека Грчката православна црква е интегрален дел од националниот идентитет и има света врска со народот.

Грција, како што наведува тамошниот печат, има околу 10.300 свештеници и ѓакони, и околу 100 активни или пензионирани епископи, за кои годишно од државниот буџет се одвојуваат 200 милиони евра. Покрај овој трошок, црквата со неколку големи финансиски скандали освен на буџетот катастрофално му наштети и на угледот на државата. Епископот Пантелејмон од Атика во 2008 година беше осуден на шест години затвор поради проневера на 2,5 милиони евра црковни пари, а се правдаше дека вложувал во „црн“ фонд за своите стари години. Скандалот кој предизвика најголем потрес е секако случајот на игуменот Ефрем на манастирот „Ватопед“ од Света Гора, кој во 2011 година беше уапсен поради тоа што наводно заменил помалку вреден манастирски имот (проценет на 100 милиони евра) за многу поскапи државни парцели (вредни неверојатни две милијарди евра). „Се работи за најголем скандал во грчката повоена историја“, изјави во 2009 година јавниот обвинител Василис Флоридис во извештајот за аферата „Ватопед“ која грчките новинари ја открија година порано. Случајот беше директна причина за многу оставки на функционери, и последователно за тоа што во септември 2009 година Грците излегоа на предвремени избори на кои претходната влада (искомпромитирана во случајот) на Константин Караманлис и Нова демократија уверливо изгуби од Јоргос Папандреу и неговиот Пасок. Игуменот Ефрем годините пред скандалот во својот прочуен манастир примаше државнички формати од типот на грчкиот премиер Караманлис, рускиот премиер Владимир Путин, англискиот принц Чарлс... За нас интересен е и случајот на солунскиот епископ Антим, кој во редовни интервали духовната проповед по неделните литургии ја заменува со политички говори, посветени на спорот за уставното име на Македонија. Од Антим ни во Грција не се очекува да се држи макар и до најлабавите црвени линии кога се во прашање неговите излети надвор од ингеренциите. Познат е по вербални напади врз муслиманите, левичарите и хомосексуалците, а идејата за одвојување на црквата од државата ја смета за сатанско дело. Лани беше обвинет дека & должи на државата заостанат данок на релативно мала сума (1.350 евра).

Капитал број 712 21.06.2013

52

www.kapital.mk

политика

оваа смисла направи реис-ул-улемата, Сулејман Реџепи, со тврдо политичката изјава дека „обединувањето на албанските земји е божја волја и затоа имаме обврска да ги вратиме така како што биле порано“, притоа целосно игнорирајќи го фактот дека во Македонија, освен Албанците, муслимани има и во другите етнички заедници. Речиси во исто време изјава со голем политички ризик даде и архиепископот Стефан кога оцени дека на Албанците „храмовите наши им се првите цели по коишто нишанат и гаѓаат по нас“ и дека е „време за поголема будност, и за сериозни испитувања на тоа кон што водат однесувањата кои не се ниту наивни, ниту случајни“. Последните анкети покажуваат дека и двајцата поглавари не уживаат голема доверба кај граѓаните. Секуларноста како принцип за заштита од ризиците што ги носи фаворизирањето од страна на државната власт на една од верските заедници, и обратно, очигледно не им паѓа на памет ниту на политичарите. Премиерот неретко, а последен пат на втората донаторска конференција за храмот „Свети Константин и Елена“, зборува за верата поправославно и попроповеднички од некои од великодостојниците на МПЦ. Никој не може да му го оспори правото да верува и да ја практикува верата, напротив, но, кога вакви говори се упатуваат од официјалната позиција на премиер, припадниците на другите религии во

Македонија добиваат уште една причина да не го доживуваат како претседател на сопствената влада (анкетите покажуваат огромна недоверба во премиерот кај Албанците). Дури и кога би го занемариле антисекуларниот карактер на изјавите од типот „ако нашите предци не граделе за слава на Бога, ние денес немаше да ги имаме сите оние прекрасни цркви и манастири - овде во Македонија чудесен е фактот колку храмови изградил македонскиот народ“, тие не би можеле да поминат, ако премиерот не е подготвен во друга пригода да каже дека Македонија е преполна и со прекрасни храмови – верски споменици на исламот, па и да се појави на донаторска конференција за возобновување на некоја џамија. Муслиманите покренаа иницијатива за обновување на џамијата „Бурмали“, која била лоцирана недалеку од храмот на светите Константин и Елена, а била урната за на нејзино место некогашната српска власт во Македонија да го изгради Офицерскиот дом. Во духот што премиерот така штедро го шири, ректорот на Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“, Велимир Стојковски, на почетокот на академската година 2012/13 се најде охрабрен со службен допис да ги покани сите декани и студентски организации да присуствуваат на архиерејска литургија (за почеток на успешна академска година). Секако не е проблем тоа што ректорот во својата ревност за верата поканил свои

колеги на литургија, но тоа можел да го направи приватно, а не со службен допис, и особено не кога членот 13 од Статутот на Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ тоа експлицитно го забранува: На Универзитетот и на единиците се забранува политичко и верско организирање и дејствување, како и истакнување партиски и верски обележја. Албанскиот партнер во владата, ДУИ, во согласност со својата левичарска определба (лидерот Али Ахмети има марксистичко-ленинистички бекграунд) се труди јавно да не го наруши принципот на секуларност, но во позадина силно работи за ширење на своите сфери на влијание во ИВЗ, зашто, како што велат добро упатените, „во ДУИ сметаат дека ДПА е повлијателна во ИВЗ“. Од друга страна, опозициската ДПА ја обвини ДУИ дека во 2010 година за време на најсилниот инцидент во „Исабеговата џамија“ преку „криминалните банди на Изет Меџити (градоначалникот на Чаир) ги напаѓаа верниците во џамијата ’Иса-бег‘“, по што следеа обвинувања дека ДУИ кокетира со радикалните елементи во ИВЗ (вахабитите) во надеж дека тие можат да се наметнат како фактор во македонскиот ислам. Мешањето на политичките партии при изборите за поглавари на ИВЗ го призна и еден од најголемите авторитети во заедницата, неодамна починатиот Јакуб Селимовски.

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

политика

53

Турција зрела за нов Ататурк

П

оделбата на турското општество чија длабочина ја открија масовните демонстрации ја враќа земјата која во 2005 година почна преговори со Европската унија на позициите пред Кемал Ататурк да ја претвори во секуларна република пропаднатата османска теократија. Ататурк во дваесеттите години од минатиот век го повлече исламот од јавниот живот, арапското писмо го замени до латинично, воведе женски права и западна облека. Актуелниот, пак, премиер на Турција, Реџеп Таип Ердоган, претходно осудуван за ширење верска омраза, во 2002 година на власт ја донесе својата Партија за правда и развој, околу која се собрани исламистите, либералите и националистите. Турците на овие избори (во согласност со некои од постсекуларните теории) на некој начин го поддржаа реактивирањето на политичкиот ислам. Но, не очекуваа дека Ердоган неколку години подоцна откако се зацврсти на власт, на пример, ќе ја забрани фикциската ТВ серија „Сулејман величествениот“ зашто немала почит кон турската (читај исламската, н.з.) историја и ја прикажувала истата во негативна светлина на младите генерации. И дека ќе ја врати во употреба на универзитетите марамата што ја покрива главата на жените симболизирајќи ја нивната покорност. Не очекуваа дека нивниот премиер во чиј мандат Турција почна преговори со ЕУ наместо кон Запад, одлучно ќе се сврти кон муслиманскиот Исток. „Ги поздравувам моите браќа во Сараево, Баку, Бејрут, Дамаск, Газа, Мека, Медина“, вели Ердоган, не спомнувајќи ги Брисел, Берлин, Париз или Лондон. А пораките на демонстрантите ги одбива со презир, сметајќи

дека не доаѓаат од „вистинската Турција“, и го шокира цивилизираниот свет со бруталноста на полициската сила со која се обидува да ги задуши антивладините протести. Турците кои гледаат во правецот што пред 90 години им го покажал Ататурк како пат на демократијата се надеваат дека денешната необична коалиција од протестанти – кемалисти, курдски активисти, либерали, левичари – ќе биде идната основа на нивното ново општество.

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  25 јуни 2013 година (вторник), 10.00- 16.00 часот М6 едукативен центар, Скопје

УСПЕШНО СПРОВЕДУВАЊЕ НА ПОСТАПКИТЕ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ, ПРАВИЛНО КОРИСТЕЊЕ НА ЕСЈН, Е-НАБАВКИ И Е-АУКЦИИ ВО 100% ОД ОБЈАВЕНИТЕ ОГЛАСИ (Обука наменета за сите договорни органи) НА СЕМИНАРОТ ЌЕ СЕ РАЗГЛЕДУВААТ АКТУЕЛНИ ТЕМИ ВО ЈАВНИТЕ НАБАВКИ, КАКО ШТО СЕ:  Што е негативна референца и кога се издава?  Како и кога да се применуваат рамковните спогодби?  Групна набавка и предности од нејзино користење.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

Обуката е наменета за сите договорни органи како што се јавни здравствени установи, образовни установи, дирекции, агенции, заводи, јавни комунални претпријатија, институти, судови, развојни центри и сл.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки.

 Што е ново кај набавките до 5.000 евра?  Што е ново во Електронскиот систем за јавни набавки и како се спроведуваат законските одредби за задолжителни е-аукции?  За кои набавки не се спроведуваат е-аукции?  Како се реализираат набавките до 500 евра?  Други прашања од интерес за учесниците!

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 20 јуни 2013 година.  лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

5

ЈУЛИ 2013

КАПИТАЛ АПИТАЛ ВО СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛО ПРИЛОГ “ЛЕТО СО СТИЛ“ ВИ ДОНЕСУВА: Се за културните лета низ повеќе градови во Македонија- Кои настани не смеете да ги пропуштите?  Ви препорачуваме кои нови наслови 

“ЛЕТО СО СТИЛ“ од нашите издавачки куќи треба да го збогатат вашето летно четиво?  Детален преглед на бројни важни културни и уметнички настани во земјите од опкружуавњето за да може оние кои се по ваш вкус да ги вклопите во летната патувачка шема!

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

Топ листа на филмови кои мора да ги погледнете во долгите топли ноќи!  Алтернативен туризам во Македонија Имајте долго, топло лето исполнето со многу стил и продуховеност! 

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

специјален прилог

Долго топло лето е пред нас. Летните горештини само што започнаа, па освен заштитата од сонце за кое нашироко и детално Ве советувавме во претходното издание на специјалниот прилог “Здравје“, во овој број ви донесуваме уште неколку креативни идеи и препораки како активно и здраво да го поминете летото:

28 ЈУНИ 2013

ЗДРАВЈЕ

Како да останете активни и во текот на летото и покрај тоа што повеќето сали за вежбање не работат вотекот на летниот период? Кои спортови се препорачливи во лето, кои ќе ви овозможат да останете фип? Пливање, планинарење, велосипедизам... или нешто друго?  Правилниот и внимателен избор на храна е многу важен во летниот период? Високите температури, опасноста од труење со расипана храна се најголемите опасности во лето? Ве советуваме како да се заштитите од нив и како правилно да ги вршите летните набавки на храна? 

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

Шансите за патување и со тоа можностите да вкусите нова и различна храна се зголемуваат во текот на летото, кога многумина од Вас патуваат и посетуваат нови места и секако, ресторани. Ве советуваме на што да внимавате при изборот на храна во ресторан и секако – што задолжително да пробате од балканските кујни?  Храна за нашите најмили – на што да внимаваат родителите при изборот на храна за децата?  Летото е време кога се собираат билки! Кои билки кога и каде растат? Како може да ги користите за подобрување на Вашето здравје?  Здрави напитоци за лето 

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА САЊА САВОВСКА

Капитал број 712 21.06.2013

56

www.kapital.mk

балКан

^ista li e smetkata na bugarskiot pretse plevneliev vo kipar пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Б

угарскиот претседател, Росен Плевнелиев, е прв меѓу бугарските моќници кои се фатени во истражувачката мрежа за офшор-сметките на Меѓународниот центар за истражувачко новинарство. Земјата во којашто Плевнелиев ги „депонирал“ своите милионски суми и ја сметал за најбезбедна за својата дополнителна

заработувачка е Кипар, пренесуваат медиумите во Бугарија. Факсимилите од документите, вклучувајќи го и неговиот личен пасош, во вторникот беа објавени од Верненската истражувачка интернетстраница, а аферата брзо се прошири и низ бугарските медиуми. Од објавените документи, пишуваат медиумите, се гледа дека бугарскиот претседател префрлил речиси еден милион американски долари заработка од бизнисот со Линдер, компанијаинвеститор во Бизнис парк Софија. Имено, во 1999 година трансакциите се реализирани од Плевнелиев Линдер – Ирис имобилен, со кого е потпишан договор за консултантски услуги со регистрираната во Кипар, Инокс менаџмент лтд.

Од договорот со Инокс бугарскиот претседател добива 110.000 долари за анализа на пазарот на недвижен имот во корист на Линдер, а освен тоа, како консултат на бугарската Инвестициска банка, Инокс добива уште 311.000 долари за посредување при купување банкарски канцеларии од трговската институција за зградата која Линдер ја гради. Инаку, документите со коишто располагаат новинарите вклучени во истражувачката сторија потврдуваат дека Росен Плевнелиев е краен сопственик на фирмата ОСРА Булгариа лтд, а пристап до неговите финансии имала и неговата сопруга, Вероника Плевнелиев. Ваквиот скандал доаѓа во момент кога Бугарија се соочува со демонстранти

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

балКан

57

Волен СидероВ лидер на Атака

edatel r? кои веќе неколку дена бараат оставка од бугарската влада откако премиерот, Пламен Орешарски, за шеф на државната безбедност го назначи Дељан Пеевски, кој важи за медиумски тајкун неколку пати досега обвинет за корупција. Освен за Пеевски, јавноста бурно реагираше и за други избраници на Орешарски кои ги поврзуваат доста бизнис-врски.

Кој е Росен Плевнелиев?

Освен неговата активна вклученост во политиката, Плевнелиев важи и за успешен бизнисмен, кој својата успешна кариера ја започнува во областа на градежниот бизнис во Германија и во Бугарија во периодот од 1990 до 2009 година. Во 2009 година тој е назначен за министер за регионален развој во владата на Бојко Борисов и оваа

Дел од новинарите во Бугарија во соработка со колеги од други држави стигнаа до офшор-сметките на бугарските политичари и моќници. Прв во истражувачката мрежа е фатен претседателот Росен Плевнелиев и неговите милионски сметки во Кипар. Дополнителните истражувања треба да покажат дали станува збор за коруптивни бизнис-зделки или за чиста сметка функција ја врши до 2011 година, кога влегува во владата како непартиски експерт. Неколку месеци подоцна, поточно на 30 октовмри 2011 година, избран е за претседател на Бугарија. За време на неговата кариера во градежниот сектор Плевнелиев работел и во Германија како косопственик на градежна фирма, каде што работел како подизведувач за Линдер, а подоцна и како нејзин косопственик, односно фирмата која се јавува и на тендери во Бугарија и од чија соработка Плевнелиев ја полнел својата сметка на Кипар. Плевнелиев се смета и за еден од најблиските во таканаречениот круг „Капитал“ околу Иво Прокопиев и Иван Крастев. Прокопиев важи за познат бизнисмен и извикан експерт во бугарската јавност. Тој е

„Росен Плевнелиев се покажа дека има милиони во офшор-сметки и тоа излезе уште во Викиликс, нели сфативте. Тој истиот комедијант, кој се прави морален ментор и тоа на нацијата, којшто дава оценки кој каков треба да биде и како треба да се развива, кој се прави вчудовиден и шокиран од кандидатурата на Дељан Пеевски, а во истото време медиумите на Пеевски работеа за него четири години, за тој истиот Росен Плевнелиев, како и за Бојко Борисов, Цветанов. Така што овие луѓе не само што се лицемери, туку се и престапници и ќе одговараат за своите дела.“

Маја МанолоВа

заменик-претседател на Парламентот

„Слушнав дека има некакви информации. Не можам да ги коментирам оти не сум во тек со тоа што се пишува. Претпоставувам дека во најмала рака, ќе има новинарско истражување на случајот и каква и да е вистината, новинарите ќе ја изнесат во јавноста.“ поранешен претседател на влијателната Конфедерација на работодавци и индустријалци во Бугарија и поранешен заменик-претседател на Унијата на издавачи во Бугарија. Прокопиев ја претставува Бугарија и во неколку меѓународни тела како што е Светската асоцијација на весници и Консултативниот совет на групацијата Уникредит. Иван Крастев пак, е претседател на Центарот за либерални стратегии во Софија. Тој е член на одборот на Европскиот совет за надворешни работи, како и член на советодавниот одбор на фондацијата Ерсте. Откако седна на претседателската функција во Софија, Плевнелиев & е познат на македонската јавност не само по неговото македонско потекло, туку и по неговата националистичка реторика и критики кон политиките на Македонија, особено кон проектот „Скопје 2014“.

капитал број 712 21.06.2013

58

www.kapital.mk

на руЧек со...

Дарко Димовски директор на Ми-да Гранд Моторс

@ivotot e premiera bez reprizi, da go @iveeme so polni gradi!

www.kapital.mk

капитал број 712 21.06.2013

на руЧек со...

59

Некогашен активен спортист, страствен „ѕвездаш“, речиси една деценија во хотелиерството, а потоа „шифт“ во продажбата на автомобили: нашиот овонеделен гостин во „На ручек со...“ вели дека секој ден треба да го живееме како да ни е последен и да не трошиме енергија за небитни работи ја

оѓам со позитивна енерги

на сите предизвици им при

наше то МенИ од менито на арабеска овојпат одбравме морски шпагети, рижото со зеленчук и „шардоне“ на тиквеш

кога бев во средно училиште, извесен два спорта ис пе од тренирав товремено – од бојка и кошари рка

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

И

нтересна животна сторија има Дарко Димовски, актуелниот директор и претседател на Управниот одбор на Ми-Да Гранд Моторс, компанијата која е генерален импортер на возилата Форд за Македонија. За време на детството, имал сосема други соништа за тоа што сака да биде во животот. Го обожавал спортот, бил и с$ уште е страствен

навивач на белградска Црвена Ѕвезда, а благодарение на својата натпросечна висина, успешно се занимавал со два спорта истовремено, кошарка и одбојка. „Тренирав во клубот Работнички, кошарка во салата во Градски парк, одбојка на Кале. Цело време се плашев само едниот тренер да не дознае дека тренирам и друг спорт. Но, некаде во втора година средно, кога ми кажаа дека во младинскиот кошаркарски тим на Работнички нема место за мене, решив да се посветам само на одбојката. Стигнав и до младинскиот репрезентативен тим. Отидовме на квалификациски меч за европско младинско првенство во Словачка, што беше еден од првите официјални мечеви на некоја македонска спортска селекција по осамостојувањето. Меѓутоа, бев

потполно разочаран од тоа каков третман добиваше таа селекција од аспект на организација, логистика и сл., што решив да кажам збогум и на таа спортска авантура. Воопшто, бев разочаран од тоа каква поддршка добивав од страна на клубот, почнувајќи од тоа да ни помага околу усогласувањето со училишните обврски, на пример. Затоа што активно занимавање со спорт, бара жртвување на други работи. А, учев во Корчагин, каде што и не можевте туку така да отсуствувате од настава поради спортот, а тоа да не се одрази во дневникот со оценките“, вели Димовски, со насмевка сеќавајќи се на своите младешки години. По средното училиште, Дарко се запишал на Машинскиот факултет во

капитал број 712 21.06.2013

60

www.kapital.mk

на руЧек со...

Скопје, но сосема случајно, преку свои познаници, дознал дека се бара рецепционер во хотел Континентал. „Можностите дома, што се однесува до финансиите, не беа баш сјајни, беше средина на 90-тите, транзиција, па решив паралелно да работам и да студирам. Не беше едноставно, факултетот е од оние што не може да се студираат вонредно, па наутро одев на предавања и вежби, втора смена на работа во хотелот, а кога бев трета смена успевав да ’украдам‘ по некој час за да учам“, вели Димовски. Во тоа време, Континентал и Гранд хотел беа единствени големи хотели во Скопје, (Александар Палас с$ уште не беше изграден, н.з.), а во времето кога Гранд се реновираше за да се ребрендира во Холидеј ин, Континентал остана практично единствениот репрезентативен хотел каде што навраќаа сите познати светски личности коишто од Димовски некоја причина престојуваа во градот. со својот Димовски имал можност да пречекува “дрим тим“ во гости од калибарот на британскиот принц Ми-Да Гранд Чарлс, славниот шпански пејач Хулио Моторс Иглесијас, разни спортски репрезентации...

Иглесијас сакаше да гледа фудбал, па концертот доцнеше 2 часа

„Имаше многу згоди и незгоди со сите тие познати личности. Различни луѓе, различни карактери, некои од нив скромни и едноставни, некои пак каприциозни и разгалени ѕвезди со специфични барања, но излегувањето на крај со сите тие ситуации беше само искуство повеќе за мене. Тоа беа моменти кога не требаше да бидам само рецепционер, туку и да менаџирам разни проблеми, и можеби и затоа почувствував дека би сакал во животот да се занимавам со некаков тип менаџмент со луѓе и процеси, па од насоката термодинамика на Машинскиот факултет, се префрлив на менаџмент и организација , нешто што тогаш беше модерно и го воведоа како посебна насока на факултетот“, се сеќава Димовски. Од случките со славните гости на хотелот, ја издвојува таа кога Хулио Иглесијас го однеле од Континентал во импровизираниот апартман што го подготвиле за него на Градскиот стадион, а тој се побунил зошто нема телевизор. Вечерта играла шпанската репрезентација на Светското првенство во Франција, 1998 година, и тој сакал да го гледа натпреварот. „Веднаш му однесов телевизор со антена и молев Бога таа да фаќа сигнал како што треба, затоа што, како што е страствен љубител на фудбалот, Иглесијас веројатно би збеснал доколку не му овозможевме да си ја гледа својата селекција на ТВ. За среќа, сликата беше одлична, тој си го гледаше мечот, а концертот доцнеше два часа, хаха.“

семејството Димовски -Дарко, Зорка и малата андреа

Од хотелиерство во продажба на автомобили

Дарко останал во Континентал девет години, во меѓувреме дипломирал, и потоа, во 2005 година се случува момент којшто му го менува животот и работата, и е зачеток на она што е неговата денешна позиција во кариерата. Негов другар се вработува во салонот на Ми-Да Моторс, увозникот на Форд за Македонија, па со негова препорака и Дарко почнува да работи како продавач на автомобили. „Беше малку ризично тоа што го направив, затоа што од хотелот каде што имав девет

на сантјаго Бернабеу, 2010, финале на Лигата на шампиони

www.kapital.mk

капитал број 712 21.06.2013

на руЧек со...

години стаж, отидов на друго место, каде што практично почнувам од нула, па уште и на проба. А, згора на с$ и не се разбирав многу од автомобили. Но, си реков, ’Дарко, не знаеш многу за автомобили, но знаеш како со луѓе, тоа е твојата предност‘ и така по четири дена работа во автосалонот го продадов својот прв автомобил, се сеќавам, тоа беше една „форд фиеста“, на купувач од Гостивар, со кого и ден-денес сме пријатели. Тоа ми ја зголеми самодовербата и решив дека дефинитивно ќе го работам тоа понатаму во животот.“ По работата во продажба, и неколку промени во менаџерската структура на Ми-Да Моторс, сопственикот на компанијата, Марјан Миновски, решава да стави менаџер за продажба од редовите на вработените што потекнуваат од самата фирма, а не да носи менаџери од страна. Дарко ја добива позицијата менаџер за продажба на Волво, автомобилскиот бренд којшто Ми-Да го презема од претходниот дилер. „За 7-8 месеци, практично без никаков со маркетинг, успеавме да продадеме околу 30 другарите на возила Волво, што беше одлично за бренд од пештерски повисок ценовен сегмент како овој. Резултатите туризам ги постигнавме, едноставно затоа што јас се раководам секогаш од мотото ’клиентот е најважен‘. Јас настојувам што повеќе да разговарам со клиентите, да им обрнам внимание, да им објаснам што е најдобро за нив, да им кренам на телефон ако ме бараат за некој проблем откако ќе купат возило кај нас... Сакам и на останатите вработени да им ја пренесам таа вредност на компанијата: никогаш да не престануваат да се грижат за своите купувачи.“ Некаде во 2010 година, поради кризата и дозволата за слободен увоз на половни возила, прометот на сите автомобилски увозници паѓа драстично, па и Ми-Да Моторс не останува Во имуна на овој проблем. С$ поголемите Валенсија тешкотии на фирмата, предизвикале кај службено сопственикот Миновски да размислува за стратешки партнер и во 2011 година паѓа одлука тоа да биде израелската компанија Гранд аутомотив, застапник за Форд и И да врне уште неколку автомобилски брендови и да вее... на повеќе балкански пазари. На со Борче на почетокот од минатата година врв на Водно преземањето на Ми-Да и официјално се објави и фирмата стана Ми-Да Гранд Моторс. Гранд аутомотив е дел од Тавура холдинг, чии сопственици се дел од една од најголемите бизнис-групации во Израел, ИДБ, групација со импресивно портфолио и здружени инвестиции низ светот во речиси сите клучни индустрии. Активата на ИДБ изнесува околу 40 милијарди долари“, вели Димовски, којшто станува директор на Ми-Да Гранд Моторс, откако претходно Миновски му го доверил директорското место на „старата“ компанија Ми-Да Моторс. „Ете, веќе година и половина сум прв човек на компанија што има странски сопственик, чиишто амбиции се да ја прошири продажната и сервисна мрежа, но и да донесе нови автомобилски брендови во Македонија“, вели Димовски.

Планинарењето ми дава сила

К

ако и секој топ-менаџер на компанија, работата на Дарко Димовски е напорна и стресна, без јасно дефинирано работно време. Тој вели дека релаксација бара во времето поминато со своите најблиски, сопругата Зорка и ќеркичката Андреа, и со качувањето на Водно секој викенд. „Со години со мои блиски другари редовно одиме на Водно, без оглед какви се временските прилики. Така ги полнам батериите и се ослободувам од стресот. Одам и на сите спортски настани каде што можам да стигнам, концерти и сл.“, вели нашиот соговорник. Дарко себеси се опишува како човек кој на сите предизвици и проблеми се труди да им пријде со позитивна енергија, со разбирање за соговорникот, без непотребна нервоза и драматизирање. „Животот што го живееме е премиера по која нема репризи, значи секој ден мораме да го живееме со полни гради, како да ни е последен. Особено откако формирав семејство и добив дете, сфатив дека има милион работи за коишто едноставно не вреди човек да троши енергија и нерви.“

61

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  10 јули 2013 година, од 12.00-15.30 часот Клуб на новинари, Скопје

ИМПЛЕМЕНТИРАЊЕ НА ОДРЕДБИТЕ ОД ПРАВИЛНИКОТ ЗА КОРИСТЕЊЕ НА ЛИФТОВИ И ТРАНСПОРТЕРИ СОДРЖИНА НА СЕМИНАРОТ:

Дали поседувате лифтови и транспортери (лифтови/лифтовски платформи за превоз на лица, платформи за скали кои се движат по водилка, транспортери за лица, сервисна лифтови, извозни постројки во рудници, лифтовски платформи и подигачи во театри и сл.)?

 Одредби од Законот за техничка инспекција

поврзани со користењето на техничката опрема

 Одредби од Правилникот за користење на

дигалки и индустриски транспортери;

 Временски распоред, активности, начин и

постапка на вршење на технички прегледи и периодични испитувања;  Обврски по изведените периодични технички прегледи;  Кој ги врши техничките прегледи;  Постапка и обврски на независното правно лице при вршење технички преглед на техничката опрема;  Документација која ја следи техничката опрема при ставање во употреба и користење;  Законски рокови за постапување (преодни и завршни одредби од правилникот);  Казнени одредби.

Дали вашата опрема е исправна за работа? Дали вашата опрема има добиено решение за ставање во употреба? Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 05.07.2013 година.

ПРЕДАВАЧИ: Лазе Атанасов

државен технички инспектор во Државниот инспекторат за техничка инспекција.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 712 21.06.2013

64

www.kapital.mk

технологии и бизнис

Pove]e od Pre И

нтернетот секојдневно станува с$ поголемо и покомплексно место. Дневно се отвораат илјадници нови интернет-страници, а податоците коишто се поставуваат се мерат со стотици илјади гигабајти, повторно дневно. И сето тоа би било залудно доколку не постои начин истото да си го пронајде својот пат до публиката. Затоа тука се интернет-пребарувачите , коишто секојдневно се с$ поинтелигентни и пооптимизирани, трудејќи се да соберат и да прикажат што е можно повеќе информации за одредена тема или клучен збор којшто корисникот ќе го внесе во полето за пребарување. Кога се појавија на почетокот, интернет-пребарувачите не беа ништо повеќе од едноставни алгоритми со огромни бази од интернетстраници низ кои пребаруваа и даваа резултати само со присуството на некој клучен збор или фраза која ја побарал корисникот. Денеска, 20-ина години подоцна, работите се сосема поинакви. Денес пребарувачите, не само што имаат огромна база од сето тоа што е на Интернет, туку се трудат најдобро што знаат и умеат да „разберат“ што бара корисникот, т.е. да го дефинираат најпрвин контекстот којшто го бара, а потоа да му понудат најдобри резултати. Различните пребарувачи, на различен начин го постигнуваат ова. Додека некои се трудат едноставно да соберат доволно информации од сите релевантни извори и истите да ги поврзат, други пак одат

чекор понатаму т.е. вметнуваат размислувања и изјави од вистински луѓе во врска со бараниот поим и на тој начин додаваат социјална компонента која на пребарувањето му додава дополнителна тежина. Токму Bing е еден од пионерите во овој начин на пребарување и претставување на резултатите. За оние, веруваме ретките, коишто досега не слушнале за Bing да кажеме дека тоа е интернет-пребарувач кој под ова име и со овие функции постои од 2009 година, но на него ветеранот Мајкрософт работеше долго, трудејќи се само со квалитет и разнообразност да се обиде да им се наметне на клиентите пред конкуренцијата која до тој момент суверено владееше. Тоа не е ни малку лесна работа имајќи предвид дека веќе постоеше и с$ уште постои пребарувачки џин кој едно време дури и беше поим за пребарување. Полека, но сигурно Bing успева во својата мисија на прибирање на база на корисници, пред с$ со точноста на понудените резултати при пребарување, брзината, дополнителните сервиси коишто се обединети под неговото име и секојдневно се надградуваат, но и со оригиналниот интерфејс кој секогаш вклучува различна позадинска слика која не само што изгледа убаво, туку истовремено и едуцира за она што се прикажува на неа. Додека обичен корисник, кој не истражува подлабоко можеби нема да најде некоја разлика меѓу резултатите кои ги прикажува Bing и неговата конкуренција, сепак секој ќе

забележи и тоа каква разлика кога се пребаруваат слики и други графички елементи од страници. На прв поглед с$ изгледа исто, се впишува термин и се добива бесконечна листа со резултати чија релевантност се намалува како се иде подолу. Но, кога ќе се кликне на сликата тогаш веќе Bing ја покажува својата оригиналност. Додека останатите пребарувачи само ќе ги затемнат резултатите и ќе ја прикажат селектираната слика, Bing овозможува многу повеќе. Така тука веднаш останатите резултати се покажуваат како лента која се поставува во горниот дел, под неа е прикажана избраната слика, како и опцијата да се преземе во сите достапни големини. Не само што е споменат изворот на истата, туку преглед на содржината на страната каде што се наоѓа оваа слика се прикажува веднаш под неа. Разликата кај пребарувањето на видеа пак, е евидентна уште на страницата со резултати. За прегледување на содржината сега нема потреба ниту да кликнете на видеото, доволно е само да застанете со покажувачот од глувчето и видеото започнува да се репродуцира.

Bing мапите се уште еден адут со кој овој пребарувач постојано се натпреварува со конкуренцијата и досега одлично му оди. Покрај основните опции за пребарување по мапа, како и дополнителните за определување најдобра патека меѓу две точки или пак, проверка дали има или не сообраќај на некоја делница во реално време, тука се и

www.kapital.mk

Капитал број 712 21.06.2013

технологии и бизнис

ebaruva^ оригиналните опции со коишто Bing е издвоен од конкуренцијата. Таков е Bird eye или поглед од птичја перспектива. Ова се разликува од обичните авионски снимки по тоа што наместо под 90, сликата се прикажува под алгол од 45 степени, што овозможува една малку поинаква перспектива која е пореална и истовремено овозможува прикажување на повеќе детали коишто не можат да се видат од сателитските и авионските снимки. Токму пред некој ден од компанијата обелоденија дека додале нови 270 терабајти фотографии во база, што заедно со постојните 500 терабајти веќе овозможуваат покриеност од 1,5 милиони километри квадратни со вакви фотографии, што можеби е малку споредено со вкупната површина на Земјата, но сепак е многу повеќе од останатите опции, а и добар почеток, се разбира. Од ден на ден Bing станува с$ поголем и помоќен. Додавањето на поголеми или помали измени како и подобрувањето на самата опција за пребарување, но и на дополнителните сервиси, овозможуваат да се креира еден совршен и комплексен систем којшто иако стартуваше релативно доцна (дури 12 години по својот најголем конкурент, што во ИТсветот претставува цела вечност), сепак секојдневно надоместува со оригиналност и нови технологии, пробивајќи си го успешно патот до с$ поголем број нови корисници.

65

66

Капитал број 712 21.06.2013

www.kapital.mk

светот на виното ВИНО И ХРАНА

Пица оди со пенливи вина

К винсКи МаЈстоРии

[to se toa sulfiti? Некои луѓе се жалат на главоболка и чувство на слабост кога пијат црвено вино. Сметаат дека за тоа се виновни сулфитите. Но, контрадикторно е затоа што црвеното вино содржи многу помалку сулфити отколку белото. Кај црвеното, улогата на конзерванс ја преземаат танините, па така се додава многу помалку сулфур диоксид. Главоболките и чувството на слабост попрвин би се објасниле со состојките слични на хистамините во црвеното вино, како и со некои други супстанци кои ги има во кожичката на црното грозје. Но, сулфитите не се причината за тегобите

В

еројатно сте забележале дека на некои вински етикети стои назнаката „содржи сулфити“. Тоа значи дека во виното има сулфур диоксид. Сулфур диоксиод е хемиско соединение од сулфур и од кислород, а во виното се создава само од себе, природно значи, за време на ферментацијата на гроздовиот сок, но во сосема мали количества. Но, винарите и самите го додаваат затоа што за виното тоа му доаѓа безмалку како аспирин и витамин Е за човекот. Сулфур диоксидот дејствува антибактериски, односно оневозможува виното да се расипе и да стане киселина. Таа супстанца исто така оневозможува слаткото вино повторно да ферментира во шишето. Освен што ја одржува бојата на виното затоа што не дозволува оксидација, сулфур диоксидот го одржува виното свежо и го заштитува од дејството на кислородот кое кај виното може да биде погубно. Теденција е кај винарите и покрај овие позитивни својства на сулфур диоксидот, да го употребуваат максимално штедливо исто како што луѓето се воздржуваат од преголема доза лекови иако, нели, тие им дејствуваат позитивно. Но, с$ што е претерано не е добро, па така и во овој случај. Освен тоа, технологијата во винарството е толку напредната што винарите веќе и немаат потреба од преголема употреба на оваа супстанца. Затоа назнаката на етикетата „содржи сулфити“ може да ве збуни зашто се помислува на тоа дека содржината на сулфити е поголема од нормалната. Но, тоа произлегува од законските обврски во многу земји. На пример, во САД сите мораат да

ја декларираат оваа состојка ако изнесува повеќе од 10 промили. Ова е поради тоа што болните од астма имаат проблем со сулфитите и оваа мерка на предупредување е направена најмногу поради нивна заштита. Бидејќи во виното има најмалку меѓу 10 и 20 промили, оваа обврска се однесува речиси на сите вина. Исклучок се таканаречените еколошки или биолошки вина во кои не се додава сулфур диоксид, па затоа на нив и не се става ова предупредување. Стварното ниво на сулфити во виното изнесува меѓу 100 и 150 милиграми по литар (но, толку има и во сувите кајсии, на пример). Некои вина имаат поголеми вредности зависно од видот на виното. Белите десертни вина имаат најмногу сулфити, потоа средно слатките бели и розе вината, бидејќи ним им треба најмногу заштита. Сувите бели вина имаат помалку, а сувите црвени најмалку сулфити. И покрај дозволеното ниво на сулфити во виното, тоа знае и да се злоупотреби. Имено, за да се обезбедат, некои производители ставаат повеќе сулфити од дозволеното. Едно време важеше досетката „нека те боли тебе главата, само да не ме боли мене“. Тоа значи - ќе ставам сулфити за да го обезбедам виното, да не ми се врати како расипано, а за ефектите, кому му е важно! Нашите производители се мошне претпазливи во оваа област. Познато е на пример дека во вината на Тиквеш од Кавадарци има за 50% помалку сулфити од пропишаните норми коишто важат во ЕУ. Еден од начините да го неутрализирате или намалите дејството на сулфитите е декантирањето или отворање на виното час или два пред служењето.

акво вино би пиеле со пица? Ова прашање се поставува ако ги отфрлите оние банални решенија како што се пиво или Кока-Кола. Пицата сепак е содржајно јадење, иако е непретенциозна, но сепак доволно богата со разновидни вкусови коишто бараат и нивно урамнотежување. Премногу често се сретнуваме со пицата за да бидеме индиферентни со што би ја пиеле. Таа го освои светот, а винопијците не се индиферентни. Пиците се премногу разнолики за да се утврдат стриктно вината коишто одговараат, зашто и сите одговараат. За пицата „маргарита“, на пример, би дошло одлично некое бело свежо вино со многу ароми. За оние зачинети „пепероне“ секако некој добар „вранец“ којшто и самиот е зачинет. Со „кватро формаџи“ би одговарало пенливо вино, но лесно, не од оние премногу извиканите. Всушност, пенливото вино ќе оди добро со најголемиот број пици. Со пици со шунка одлично би одело вино од сортата „мерло“. Со оние пици кои имаат лук во составот розето ќе биде успешна варијанта. Со неутралните, не многу зачинети со зеленчук и сувомеснато, нашата „т’га за југ“ би била одлична.