Kapital magazin 714

n Големите преземања почнаа! Ќе ја фати ли Македонија овој бран?.................................................................стр.12 n Центар, Карпош и Битола со најмногу компании во Македонија........................................................................стр.26 n Што ги очекува хрватските граѓани и компании?...........................................................................................................стр.42

број 714 цена 100 ден. | 5 јули, 2013, петок | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

COVER STORY

KaKvi se stransKite turisti vo MaKedonija?

ostanuvaat KratKo, MalKu tro[at, ne se vra]aat!

razli~ni matematiki na MMF i na vladata za prihodite vo buxetot

statisti~ka gre{ka vo Buxetot od 160 milioni str. evra?! 22 vMro – dPMne i dui so usoglasen stav za sporot so Grcija

вО ОвОј БрОј

str.

16

vreme e za nova energija pregovorite za imeto da bidat direktni! str.

38

Капитал број 672 12.09.2012

4

 Големите преземања почнаа! Ќе ја фати ли Македонија овој бран?.................................................................стр.12  Центар, Карпош и Битола со најмногу компании во Македонија........................................................................стр.26  Што ги очекува хрватските граѓани и компании?...........................................................................................................стр.42

БРОЈ 714 ЦЕНА 100 ДЕН. | 5 ЈУЛИ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

НАВИГАТОР

COVER STORY

KAKVI SE STRANSKITE TURISTI VO MAKEDONIJA?

OSTANUVAAT KRATKO, MALKU TRO[AT, NE SE VRA]AAT!

Razli~ni matematiki na MMF i na Vladata za prihodite vo buxetot

Statisti~ka gre{ka vo Buxetot od 160 milioni str. evra?! 22 VMRO – D so usoglasen stav za sporot so Grcija

Vreme e za nova energija pregovorite za

str.

16

str.

38

сОдРжИНА 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Зошто домашните бизнисмени се апатични и без самодоверба?

10 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 16 cover story

Какви се странските туристи во Македонија? Остануваат кратко, малку трошат, не се враќаат!

22 АНАЛИЗА

различни математики на ММФ и на владата за приходите во буџетот Статистичка грешка во Буџетот од 160 милиони евра?!

ИздВОјуВАмЕ

www.kapital.mk www.kapital.mk

Туристи

За пет години во македонија дошле 27% повеќе странски туристи, но статистиката пресмета дека тие во македонија во просек остануваат неполни четири дена, не трошат повеќе од 14.000 денари сосе цената на аранжманот и освен хотелот каде што се сместени, никој друг не може финансиски да го почувствува нивното присуство. Ова се должи и на слабата разноликост на туристичката понуда во македонија, но и на платежната (не)способност на гостите. годинашнава туристичка сезона не ветува многу. Хотелиерите и туристичките работници очекуваат најмногу 10% повеќе туристи годинава, што е минимален пораст во однос на претходните години .

XX Стр. 16

26 КОмПАНИИ И ПАЗАрИ

домашните компании низ статистичка лупа Центар, Карпош и Битола со најмногу компании во македонија

30 КОмПАНИИ И ПАЗАрИ

Форум за креативни индустрии И малите земји со креативност можат да бидат конкурентни!

32 ИНТервЈу

ЏОН ЊуБигиН, стратегиски конултант и претседавач на Креативна англија За успешен бизнис треба да размислувате глобално!

38 ПОЛИТИКА

вМрО – дПМНе и дуи со усогласен став за спорот со грција време е за нова енергија: преговорите за името да бидат директни!

42 БАЛКАН БИЗНИС ПОЛИТИКА По влезот на Хрватска во еу Што ги очекува хрватските граѓани и компании?

47 СПеЦИЈАЛеН ПрИЛОг ЛетО сО стиЛ

58 ПрОфИЛ

виНарНиЦа трајКОвсКи Тајниот рецепт на дедото Стево

60 НА руЧеК СО...

ЗОраН НарашаНОв, директор на винер осигурување Животот бара брзи одлуки, човек мора да биде енергичен!

16 Нова енергија

екслузивното интервју на министерот за евроинтеграции фатмир Бесими за Капитал, во кое тој предложи преговорите за спорот за името да се кренат на повисоко ниво, да се вклучат директно премиерите и да се формираат тимови кои би ги воделе преговорите, наместо досегашните „амбасадори – преговарачи“ дополнително доби на тежина со писмото кое премиерот Никола груевски го испрати до својот грчки колега Андонис Самарас. груевски недела подоцна официјално го нуди истото до Самарас – со што практички се открива дека ова е државна позииција и се презентира една усогласена игра на македонската влада. Од Атина засега нема одговор .

XX Стр. 38

66 СвеТОТ НА вИНОТО треНдОви розoвото е во мода

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

38

Капитал број 714 05.07.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Ako vlasta navistina saka doma{nite kompanii da stanat poagresivni i pove}e da izvezuvaat na novi stranski pazari, treba javno i iskreno da gi povika da investiraat i da im veti deka sekoj {to }e investira }e dobie poddr{ka od dr`avata za sekoe novootvoreno rabotno mesto. Da obezbedi niski kamatni stapki i pove}e evtini pari vo ekonomijata, kako {to pravat site zemji vo vreme na kriza. Ako dr`avata nema volja i pari za da go napravi toa, toga{ vo najmala raka, treba da prestanat kritikite za doma{nite kompanii i biznismeni.

Oti namesto dr`avna pomo{ i olesnuvawa, doma{nite kompanii i biznismeni se ostaveni so godini da rabotat vo uslovi na te{ka nelojalna konkurencija, na pazar koj gi favorizira bogatite uvoznici, vo sistem koj poradi monopolski naru{uvawa, ne mo`e da obezbedi niska i konkurentna cena na energijata, gasot, transportot i na parite. Toga{ ne e ni ~udno {to nemaat nitu energija, nitu samodoverba. Uspeh e {to voop{to gi odr`ale kompaniite `ivi

Зошто домашните бизнисмени се апатични и без самодоверба?

С

транските инвестиции долги години беа најголема фрустрација за Македонија и за македонските политичари, а психологијата вели дека долготрајната состојба на фрустрираност резултира со дезориентирано однесување. Е така некако почнуваме да личиме и ние како држава. Македонските политичари изминативе неколку години се растрчаа низ целиот свет со цел да најдат странски инвеститори. Се организираат шоуа, се плаќаат реклами, интервјуа, промотори... С$ со единствена цел да го убедиме целиот свет дека Македонија е инвестициски рај. И еве, резултатите почнаа да доаѓаат, како што вообичаено бидува во животот кога целата енергија, време и пари ќе се фокусираат на една работа. Иако вредноста на странските инвестиции с$ уште е далеку помала во споредба со инвестициите во земјите од регионот, сега веќе многу политичари од соседните земји ја посочуваат Македонија за пример како добар модел како посветено треба да се привлекуваат странски инвестиции. Сега кога фрустрациите веќе попуштаат, добро е со ладна глава да направиме анализа што сме постигнале. Да се направи споредба колку трошоци досега сме направиле и што сме добиле како држава од странските инвестиции. Колку странските инвестиции навистина ја развиле економијата? Колку нови работни места отвориле? Колкави нето извозен ефекти имаат за Македонија? Македонија не е единствената земја којашто вложува очајни напори за да привлече странски директни инвестиции. И многу други земји во развој во нив ја гледаат гаранцијата и клучот за економскиот развој кој го немаат. Но, дали навистина странските инвестиции се златниот клуч кој ќе го отвори патот за побрз развој на националната економија? Митот за странските директни

инвестиции е можеби еден од најголемите митови на нашето време, но се чини дека последната голема светска економска криза го сруши овој мит. Кризата покажа дека кога на домашната економија не & оди добро, странските инвестиции први се повлекуваат и бегаат во други земји кои им нудат пониски трошоци за производство и подобри услови за бизнис. Затоа, во многу земји с$ почесто се зборува дека мора да се разбере вистинската природа на странските директни инвестиции за да може секоја земја да постави соостветна политика и за да може странските инвестиции навистина да донесат економски развој. С$ почесто се отвораат и дебати за тоа како да се најде вистинскиот модел во кој инвестициите на домашните компании ќе бидат столбот на економијата и ќе отвораат повеќе работни места. Но, не и во Македонија. Во Македонија крупните капиталисти, оние од кои се очекува да инвестираат, се шиканирани и омаловажувани. Додека за странските инвеститори се зборува со пиетет на големи бизнисмени, локалните бизнисмени се нарекувани тајкуни. Демек, незаконски и нечесно се збогатиле. А на никој не му ни паѓа на памет да праша како се збогатиле странските инвеститори. На пример, некој да праша или да направи проблем од тоа како Субрата Рој го заработил првиот милион. За жал, Македонија нема никаква евиденција какви се ефектите од странските инвестиции. Практиката покажува дека на прсти може да се избројат странските инвестиции кои навистина вложиле во технологија, знаење и иновации. Многу почести се случаите кога странците целата добивка што ја заработуваат во Македонија ја вадат и ја носат во матичните земји, додека повеќето од домашните компании речиси целата добивка што ја остваруваат ја реинвестираат во земјата, а немаат ниту приближно толку поволности како

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

КапиталНО што имаат странските инвеститори. Зошто на пример, премиерот никогаш јавно не ги критикува странците дека и покрај тоа што им се дадени еден куп поволности, профитот кој го прават не го инвестираат во земјата, туку си го одлеваат дома или во некои егзотични острови? Податоците покажуваат дека само лани околу 200 милиони долари се одлеани од Македонија како исплата на мнозински акционери од странство или како заеми на нивните матични фирми. Тоа е сосема легално и логично работење, кое само докажува дека секогаш во време на криза странските инвеститори ги одлеваат профитите и инвестираат во матичните земји. Затоа, Македонија мора покрај привлекувањето странски инвестиции, да го поттикне инвестирањето на домашните компании и повеќе да го потпира економскиот развој на домашните инвестиции. Но, како да се направи тоа? Премиерот има право кога вели дека кај бизнисмените владее некоја апатичност, локална ориентираност... Веројатно, точно е и тоа дека на многу бизнисмени им недостига самодоверба и енергија. Ова не е прв пат премиерот да ги критикува домашните бизнисмени. И во фамозниот говор кога се обврза дека во следните шест месеци Владата ќе си ги плати сите заостанати обврски премиерот не пропушти можност да ги искритикува домашните бизнисмени дека не инвестираат, дека не отвораат нови пазари за извоз... Но, што со тоа? И премиерот знае дека домашните компании се многу, многу важни за полнењето на државната каса и за економскиот раст на земјата. Затоа, не може с$ да остане на критики и констатација за тоа колку домашните компании се лоши и слаби, а колку странските инвеститори се важни. Вистинското прашање не е како да се отворат нови извозни пазари, туку зошто македонските компании не инвестираат и не отвораат нови работни места? За да не биде дека премиерот само напразно ги критикува домашните компании, фер е да им даде шанса да се покажат. Еве на пример, Владата може да размисли на домашните компании кои ќе инвестираат, ќе отворат нови работни места и ќе произведуваат за извоз да им ги понуди истите услови што ги имаат странските инвеститори. Да ги ослободи од плаќање царини, придонеси за вработените, данок на додадена вредност во одреден период, да им даде финансиска помош за изградба на нови фабрики, да им донесе гас, електрична енергија и да им ги среди сите комуналии за коишто нема да плаќаат ДДВ, да им одобрува неповратна финансиска помош за сите обуки и инвестиции во човечки ресурси. Па тогаш да видиме и да мериме како ќе работат домашните бизнисмени. Неколку големи и успешни домашни компании уште пред пет години официјално побараа од власта

да земат под закуп дел од зоната Бунарџик и да изградат нови фабрики во коишто ќе произведуваат за извоз. Ако одговорот беше потврден, тој потег сигурно би го зголемил македонскиот извоз, а тој извоз секако, би бил многу поевтин и поконкурентен ако и домашните инвеститори ги добиеја истите бенефиции што ги имаат и странските компании кои произведуваат во зоната. Но, од тоа барање до денденес нема ништо. И малкуте домашни компании коишто градат нови фабрики и капацитети не одлучуваат да градат во Бунарџик или во некоја друга слободна економска зона, иако според закон, наводно, тоа им е дозволено. Далеку од памет е да се мисли дека некоја домашна компанија не сака да добие

7

имаат разни шеми за поттикнување на инвестициите во форма на ослободување од данокот на профит и персоналниот данок на доход, во зависност од тоа колкава е инвестицијата, колку луѓе вработува, дали е производна и извозно ориентирана, колку реинвестира итн. И тоа се прави прилично јавно, со однапред утврдена програма за државна помош, за којашто аплицираат сите инвеститори, без разлика дали се домашни и странски. Ако државата нема волја и пари за да го направи тоа, тогаш во најмала рака, треба да престанат критиките за домашните компании и бизнисмени. Оти наместо државна помош и олеснувања, домашните компании и бизнисмени се оставени со години да работат во услови на тешка

За да не биде дека премиерот само напразно ги критикува домашните компании, фер е да им даде шанса да се покажат. Еве на пример, Владата може да размисли на домашните компании кои ќе инвестираат да им ги понуди истите услови што ги имаат странските инвеститори. Да ги ослободи од плаќање царини, придонеси за вработените, данок на додадена вредност во одреден период, да им даде финансиска помош за изградба на нови фабрики, да им донесе гас, електрична енергија и да им ги среди сите комуналии за коишто нема да плаќаат ДДВ, да им одобрува неповратна финансиска помош за сите обуки и инвестиции во човечки ресурси. Па тогаш да видиме и да мериме како ќе работат домашните бизнисмени.

50% ослободување од почетната инвестиција или да биде ослободена од плаќање ДДВ, персонален данок на доход и данок на добивка, придонеси... Проблемот е многу поголем од тоа. Ако власта навистина сака домашните компании да станат поагресивни и повеќе да извезуваат на нови странски пазари, треба јавно и искрено да ги повика да инвестираат и да им вети дека секој кој ќе инвестира ќе добие поддршка од државата за секое новоотворено работно место. Да обезбеди ниски каматни стапи и повеќе евтини пари во економијата, како што прават сите земји во време на криза. Тоа не е ништо чудно или непознато. И многу поразвиени земји од нас

нелојална конкуренција, на пазар кој ги фаворизира богатите увозници, во систем кој поради монополски нарушувања, не може да обезбеди ниска и конкурентна цена на енергијата, гасот, транспортот и на парите. Тогаш не е ни чудно што немаат ниту енергија, ниту самодоверба. Успех е што воопшто ги одржале компаниите живи. Оти најголемиот дел од некогашните успешни фабрики и компании одамна се пропаднати. Ако Македонија не направи нешто за да ги поттикне домашните инвестиции, листата со пропаднати компании кои ќе им се нудат на странците ќе биде многу поголема од овие 400 некогаш успешни компании кои сега им се нудат на странски инвеститори.

MILIONSKI PROTESTI VO EGIPET

фото вест

N

Капитал број 714 05.07.2013

Нема смирување на ситуацијата во Египет. На улиците во Каиро, каде што со денови протестираат неколку милиони луѓе, има најмалку 16 луѓе погинати во директен судир со поддржувачите на актуелната администрација на Мурси. Немирите избија ден пред истекувањето на рокот кој му го даде војската на Мурси и на опозицијата за да ги надминат разликите. Мурси во понеделничкото телевизиско обраќање рече дека нема намера да се повлече и ја повика војската да го повлече својот ултиматум. Подоцна на својот налог на Твитер наведе дека ги отфрла сите „диктати“, без разлика дали доаѓаат од земјата или од странство. И американскиот претседател, Барак Обама, се вклучи во решавањето на хаосот кој изминатите денови владее во Египет. Во телефонски разговор со Мохамед Мурси, Обама на својот колега му препорачал да им излезе во пресрет на демонстрантите. „Претседателот Обама го охрабри Мурси да направи одредени чекори и да покаже дека може да реагира на барањата на опозицијата“, се вели во официјалното соопштение на Белата куќа. Ставот на Обама, кој може да се смета и како порака до египетските генерали, кои наголемо најавуваа воено решение е дека моменталната криза во Египет може да се реши само по политички пат. Агенциите пренесуваат дека војската планира да го суспендира Уставот кој го поддржуваат исламистите и да го распушти парламентот. На страна на војската, која нагласува дека не станува збор за закана со државен удар, застана и полицијата. Ситуацијата дополнително ја вжешти и палењето на седиштето на партијата Васат, која важи за политичко крило на организацијата Муслимански браќа, за која се смета дека стои зад сите случувања поврзани со Арапската пролет. Според пишувањата на светските медиуми, Египет може да се смета за целосно поделена земја. За време на т.н. Арапска пролет во 2011 година на плоштадот Тахрир против владеењето на тогашниот претседател, Хосни Мубарак, заедно протестираа претставниците на сите социјални слоеви и верски определувања. Две години подоцна демонстраните се поделени на повеќе групи, кои не сакаат ниту да разговараат меѓусебе, а камоли да продолжат да дејствуваат заедно. Поради сето тоа, повеќе не станува за некаков конструктивен дијалог меѓу страните во конфликтот. Демонстрантите се децидни и бараат исклучиво оставка на Морси. Гамал Солтан од Американскиот универзитет во Каиро им префрла на Муслиманските браќа за зголемената исламизација на државниот апарат. Опозицијата најави дека ќе продолжи со демонстрации с$ додека Мурси не замине од функцијата и не бидат распишани нови избори.

Капитал број 714 05.07.2013

10 ...позицијата на капитал...

www.kapital.mk

Нов пазар барај, не губи го стариот Сите пазари се подеднакво важни, но некои мора да бида “поеднакви“ од другите. Тоа се пред с$ оние земји што културолошки и по менталитет поблиски до Македонија Игор Петровски igor.petrovski@kapital.mk

Н

еодамна зборував со менаџер во една домашна, извозно насочена фабрика, кој што на темата извозни пазари ми го кажа следново: “Што се занесуваме со далечните неосвоени пазари на Казахстан и Азербејџан, а уште не сме припариле кај нашите најблиски соседи?! Знаеш ли колкав е извозот на нашава компанија во Бугарија, Грција, Албанија? Не сакаш да знаеш! Не можеме да ги пробиеме овие три пазари, па да пукнеме! “ Овој разговор ми падна на ум пред некој ден кога ги слушав изјавите од Стопанската комора на Македонија, околу ситуацијата со македонскиот извоз: “Настапот на нови пазари – предуслов за раст на извозот“, ете така беше насловена прес конференцијата. Тука во суштина и нема ништо спорно - заради

намалените нарачки од постоечките пазари во ЕУ, предизвикани од кризата, мора да бараме алтернативни пазари. Но, што станува со извозот во Западен Балкан, односно Албанија, Србија, Црна Гора, Косово и Босна и Херцеговина (до вчера беше и Хрватска, сега е веќе во ЕУ). Гледан како регион, тој ни е втор по значење, иако таму оди само околу 20% од вкупниот македонски извоз, додека 70% е насочен кон ЕУ, каде како трговски партнер доминира Германија. А, извозот во Западен Балкан минатата година се намали за 20%. И првите четири месеци од годинава, продолжува да паѓа, за 16% во однос на истиот период лани. Дали ова како држава и компании, не треба повеќе да нe загрижи, одошто бариерите што ги имаме на патот кон пазарите на бившите советски републики, Блискиот исток и северна Африка? Сите пазари се подеднакво важни, но некои мора да бида “поеднакви“ од другите. Тоа се пред с$ оние земји што културолошки, по менталитет и на секој друг начин се поблиски до Македонија. Компанијата од почетокот на текстов не е осамен случај.

Разговарајте со било кој извозник, ќе ви го каже истото. Ако не може нашите прехранбени производи, на пример, да се најдат во продавниците во Бугарија, Босна или Хрватска, како ќе ги пробиеме во Туркменистан?! Ризикот од високата концентрација на македонскиот извоз во мал број земји (70% од извозот во 6 земји) мора да се намали со пробивање нови пазари, но дајте прво да пробаме кај тие во регионот да си го вратиме извозот на старото ниво и да го зголемиме во догледно време, па ќе дојдат на ред и далечните пазари. И една Словенија виде дека најсигурни пазари и се балканските, па се враќа на нив, откако почна да ги губи западноевропските. Но, за да се случи посилен извоз во регионот, мора и компаниите и државните надлежни институции да си ја завршат домашната задача. Првите да направат производи што некој ќе сака да ги купи, а вторите да работат на сите инфраструктурни, логистички, трговско-нетрговско –бариерни прашања што се испречуваат на патот на македонскиот извоз.

Индустријата крена рачна Во услови кога компаниите од реалниот сектор с$ уште преживуваат трауми од рецесијата, половина од активните фирми се под блокади, главниот ризик за државата е полнењето на Буџетот. Александар Јанев aleksandar.janev@kapital.mk

Т

аман помисливме дека индустријата го разби малерот од последните две години, кога производството континуирано паѓаше, последните статистички податоци за мај потврдија дека кризата не попушта толку лесно. Спласна пптимизмот од претходните два-три месеци дека доаѓа ера на заздравување на економијата. Падот во мај од 2,8% на годишно ниво можеби не е катастрофален, но загрижува колапсот на главните индустриски гранки врз кои се потпира целата економија. Металуршките компании го намалиле производството за над 20%, прехранбената индустрија за околу 7%, текстилната за 4%.

Во услови кога компаниите од реалниот сектор с$ уште преживуваат трауми од рецесијата, половина од активните фирми се под блокади, главниот ризик за државата е полнењето на Буџетот. Штом македонските компании помалку работат, тоа значи дека помалку пари се слеваат од даноци и од придонеси. Првите пет месеци од годината покажаа дека државната каса не се полни како што се очекуваше, а откако излегоа и податоците дека дефицитот во овој период надминал 200 милиони евра, стана јасно дека Буџетот повторно ќе биде главна тема (засега надвор од собраниските тела, без индикации за реприза на декемвриските случки). Знаејќи дека кризата нема лесно да се предаде, ММФ поинаку ги предвиде работите за годинава за разлика од Владата. Според

пресметките на монетарците, во државната каса годинава ќе се слеат 2,24 милијарди евра, што е за 160 милиони евра помалку во споредба со владините пресметки. Токму затоа уште пред два месеци, за време на посетата на мисијата на ММФ во земјава, монетарците ја предупредиле власта дека ќе мора во текот на годината да направат ребаланс на Буџетот за да не излезе дефицитот надвор од предвидените граници. Меѓутоа, одговорот на тоа бил дека ребаланс немa да има, но ќе се одложат некои од предвидените проекти. Токму тоа од што стравуваа бизнисмените. Можеби е голем предизвик е да се одржат дадените ветувања во непредвидливи услови, но за доброто на оваа земја, капиталните инвестиции мора да се реализираат до крај.

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

...позицијата на капитал...

11

Лов! Ем во минато, ем во матно... Има една длабоко точна, (иако непријатна) мисла дека човекот додека е жив е социјален и медицински проблем, а кога ќе почине - комунален...Веројатно исто е и со државата. Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Не е потребно спектакуларно историско знаење за да биде јасно дека начинот на којшто во оваа држава се детектирале, се ловеле, но и се казнувале „кодошите“ секогаш бил спорен. Сега само тој процес е озаконет и е наречен лустрација... А од самиот почеток, македонската лустрација навестуваше дека ќе биде обична лакрдија. Нормално е дека за каква и да е одлука на Kомисијата (за чијшто состав и тоа како треба да се дискутира) ќе наидеше на отпор и на неприфаќање. Кај неистомислениците, кај роднините на откриените „шпиони“, кај нивните пријатели, кај разни групи. Не е нормално сите мирно да прифатат дека дадена личност којашто во денешното општествено живеење значи многу или многу постигнала во својата фела, всушност својот успех го должи на подмолно „цинкарење“ и на соработка со службите. Но, проблем е кога пет години се ловат исклучиво „кодоши“ само со дадена

идеологија и чии имиња предизвикуваат немир само кај одредена структура граѓани. Проблем е кога наметнатата дилема за селективноста во работата на Комисијата практички се офира на најотворен можен начин. Бесрамно. Проблем е кога претседателот на Комисијата за лустрација ја тера „инквизицијата“ практички незаконски, оти нема мандат. Работи со истечен мандат и тоа неколку години. И за крај, ако сакате – проблем, и тоа како, е фактот што се лустрираат мртви луѓе! Дегутантно... Ако поентата на законот е да се спречи лустрираните да вршат јавна функција, зошто тогаш на столбот на срамот се ставаат починати? Ова е преседан без граници. Во ниту една држава ова не е случај. Од што се штити државата со фактот дека Славко Јаневски веќе нема да може да биде носител на јавна функција? Како во сегашноста и во иднината може да пречи или наштети Јаневски? На каква функција воопшто може да биде носител починат човек? Дали ова не ги премина сите граници? Зарем воопшто има поголема крајност од смртта? Не е воопшто битно дали Јаневски е

најдобриот писател, дали е заслужено (или плагијаторски) автор на првиот македонски роман и дали и како се цени неговото творештво. На крајот на краиштата и тогаш имало власт и тогаш веројатно истакнатите културни (и не само културни) дејци биле блиски до неа. Исто како што и сега, на пример, дадени актери се фаворизираат, се „субвенционираат“ дадени режисери, се форсираат дадени сликари... Да, не треба да е така. Но, веројатно не планира оваа држава некогаш по десетици години да се лустрираат некои нови „деца на револуцијата“!? Оти тоа е круг без излез! Време е Македонија да сфати дека ваквата политика не води никаде освен во себеуништување. Дека на дневен ред мора да се најдат вистински прашања. Вистински проблеми (економски, политички, социјални, меѓуетнички) и да се нудат вистински решенија. На Македонија & треба визија, а не лов ем во минато, ем во матно! Оваа држава секако може да преживее и без процесот на лустирање, којшто особено после повеќе од две децении самостојност не е само непотребен, туку се граничи со глупост.

Држава на врски! Ваквото однесување не треба да изненадува. Треба само да се свртиме наназад, во времето кога седевме во училишните клупи, каде што всушност и се запознаваме со поимот „поминување со врски“. Што друго да се очекува од нација едуцирана во тој дух Габриела Делова

Gabriela.delova@kapital.mk

В

оопшто не изненадуваат податоците од истражувањето на агенцијата Рејтинг спроведено меѓу вработените во приватниот сектор за тоа каква е нивната перцепција за постоењето корупција во нашата земја - 72% од нив сметаат дека тендерите ни се корумпирани, а 50% како најчеста форма на корупција ги посочуваат врските. Тоа само уште еднаш го потврди она што на сите нам ни е веќе одамна познато - бизнисот во Македонија се води со врски. Добро позната формула за успешен бизнис, секако, е постоење дебела бизнис-врска со власта, но и длабок џеб за поткупување на оние институции или личности каде што врските с$ уште не се воспоставени. И ваквото однесување воопшто не

треба да изненадува. Доволно е само да се свртиме наназад, во времето кога седевме во училишните клупи, каде што можеби за првпат се запознаваме со поимот „поминување со врски“. Така, што друго да се очекува од нација едуцирана во тој дух. Поминувањето со врски е категорија длабоко навлезена во нашиот генетски код. Врски за во школо, врски за на факултет, врски за вработување, врски за лекување, врски за социјална помош, врски за субвенции... Оттука изненадува чудењето зошто во Македонија состојбите со корупцијата со години наназад се на позиција статус кво. И државата и приватниот сектор не мрднале со прст за промена на ваквите состојби, а уште помалку Државната комисија за спречување корупција која од привезок на власта (како што ја нарекуваше опозицијата) се претопи во тело коешто постои само физички. И зошто би мрднале, кога ваквата состојба им одговара на сите. На сите,

оти тие што се или беа незадоволни излезот од ваквиот магичен круг го најдоа надвор од државата. А за тие што останаа конформизмот стана нивна карактеристика, а подпросечноста стил на живеење. Во вакви услови, никулците на промените тешко е да се посадат. Оти во бизнис-општеството во коешто мнозинството смета дека бенефитите од корупцијата се поголеми на сметка на казните со кои би се соочиле, прво е потребно да се промени матрицата на размислување, да се создаде бизнисетиката, па потоа да научиме како да ги почитуваме законите. Просекот не создава економски просперитет и пазарна конкуренција. Просекот не создава реформи и напредок. Просекот не создава европски, уште помалку демократски вредности. Дотогаш патувај Хрватска, патувај Европа! Нас ни останува уште многу да направиме во оваа наша чудесна земја!

Капитал број 714 05.07.2013

12 НАВИГАТОР > БРОЈКА

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА НеделАТА

36%

паднаа цените за роамингуслугите во земјите-членки на Европската унија, согласно со одредбата на Европската комисија

ХеРмАН ВАН РОмпуЈ

претседател на Европски совет

победник на неделата

СлАВче ТРпеСКИ

+

Со имплементирање на стандарот ISO 9001:2008 се создава основа за подобрување на квалитетот на катастарските услуги според однапред дефинирани и стандардзирани процедури. Овој потег на директорот Славче Трпески го сместува Катастарот во редот на модерните и професонални институции каде што се добиваат стандардизирани и професионални услуги. Ова пред само неколку години беше незамислива ситуација. Катастарот беше едно од најнепосакуваните места каде што граѓаните, компаниите и инвеститорите заглавуваа со месеци, па дури и со години за да дојдат до потребниот документ. Реформите на институцијата и во оваа фаза воведувањето на стандардизирано работење во Агенцијата за катастар на недвижности ја прават институцијата место каде што се завршува работа во стандардизирана постапка. Ова, секако, сериозно позитивно влијае врз подобрување на деловната клима за водење бизнис. Лесното и ефикасно регулирање на сопственоста на имотот и други имотнопртавни работи, како еден од основните постулати во бизнисот, дефинитивно ќе им оди во прилог на инвеститорите и на компаниите.

Процесот на европска интеграција нема да заврши без интеграција на балканските земји во Европската унија.

македонија доби мобилен оператор со етничка таргет-група

Ч

етвртиот по ред мобилен оператор во Македонија којшто деновиве се промовира на пазарот веројатно е единствен во Европа којшто има етничка таргет-група. Изјавата на извршен директор и претседател на Бордот на директори на Албафон, Адриан Хоџа, дека нивна таргет-група, како четврт мобилен оператор, ќе бидат граѓаните во Македонија со албанско етничко потекло се коси со сите закони и теории на современата економија.

КОЈ е КОЈ ВО ТРГОВИЈАТА НА БАлКАНОТ?

Големите преземања п Ќе ја фати ли Македон

ПАзАРНИ удЕлИ НА ТРгОВСКИТЕ СИНџИРИ ВО 2012

(Извор - Business Monitor International)

ТИНЕКС

ВЕРО

КАМ

7% 5% 5% Во 2012 година малопродажбата во земјава паднала од 1% во однос на 2011 година, но големите синџири супермаркети, хипермаркети и дисконти продолжиле со ширење на своите малопродажни мрежи и унапредување на понудата пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

онсолидацијата на трговијата во земјите од поранешна Југославија уште не е направена. Големото прегрупирање допрва претстои! Вакво предвидување неодамна објави Business Monitor International, организација која ја анализира потрошувачката на храна и пијалаци во

10 земји од Југоисточна Европа. Анализата дека во Бугарија, Хрватска, Чешка, Унгарија, Полска, Романија, Русија, Србија, Словенија и Турција потрошувачката ќе порасне најмалку за 33% до 2016 година и ќе достигне 555 милијарди долари, е доволно провокативна и инспиративна за нови играчи да влезат во овој примамлив сегмент. Само што беше објавен овој извештај, предвидувањата почнаа да се остваруваат. Се случи преземањето на најголемиот словенечки трговски синџир Меркатор од страна на хрватскиот концерн Агрокор со што практично се создаде еден од

www.kapital.mk

Светскиот бизнис во насока на прагматизам, а со единствена цел поголем профит, во последниве децении успеа да исфрли, односно да го подели општеството на најразлични целни групи, како по религиска припадност (видови храна), политичко убедување (различни реквизити и облека), економска состојба (во зависност од цената), но не и етничка припадност. Уште пострашно е што оваа поделба на целни групи се одвива во сектор кој е создаден за да не ги дели луѓето и каде што и физички е невозможно да се делат, бидејќи еден телефонски импулс како основна мерна единица за плаќање на никој начин не може да се разграничи дали ќе го користи личност со македонска, ромска, турска, албанска, влашка, бошњачка или каква било друга етничка припадност.

Капитал број 714 05.07.2013

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

0,3%

порасна бројот на работници во индустријата во мај годинава во однос на мај минатата година, објави Државниот завод за статистика

лидери

почнаа! нија овој бран? А

13

мисла на неделата Ние деНес се давиме во иНформации, Но сме гладНи за зНаење.

Џон Несбит американски истражувач и писател

губитник на неделата

ЖИВКО муКАеТОВ

најголемите трговци во Источна Европа со проценет годишен приход од 8 милијарди евра. Дали овој бран на окрупнување и консолидација на трговијата ќе ја зафати и Македонија? Може ли да се очекуваат нови трговски синџири по минатогодишниот влез на Карфур? Ќе се случи ли некое интересно преземање? Ќе расте ли потрошувачката? Ова се прашањата коишто им ги поставивме на трговските синџири во земјава, но, за жал, не добивме одговор. Македонските трговски синџири, удобни во своите позиции, воопшто не се расположени да зборуваат за трендовите на кои укажува оваа анализа, ниту за состојбите на македонскиот пазар. Според анализата на BMI, во текот на 2012 година малопродажбата во земјата паднала од 1% во однос на 2011 година, но големите синџири супермаркети, хипермаркети и дисконти (оние кои биле вклучени во анализата) продолжиле со ширење на своите малопродажни мрежи и унапредување на својата понуда. Според оваа анализа, Тинекс е водечки малопродажен синџир во Македонија со 7% удел во 2012 година. Втор е Веро со пазарен удел од 5%, а нему му се доближува синџирот маркети КАМ, кој остварил најголем раст во категоријата и е на трето место со речиси 5% пазарен удел. Во анализата се констатира дека сите три компании успеале да ја зголемат својата видливост на пазарот и да ја прошират својата продажна мрежа. Од синџирот супермаркети Жито велат дека потрошувачките навики на Македонците се многу променети во изминативе неколку години. „Ако ме прашавте пред 5 или повеќе години ќе немав сомнеж и веднаш ќе ви одговорев дека најголемиот дел од луѓето пазаруваат во мали локални дуќанчиња. Денес, иако можеби побавно од очекувањата, таа слика е сменета и с$ повеќе граѓани сакаат да пазаруваат во поголеми супермаркети,со обезбеден бесплатен паркинг, каде што ќе можат да најдат с$ на едно место од основните прехранбени производи, па с$ до овошје и зеленчук, пекарски производи, месо и риба, слатки и готови јадења“, вели Стојанче Тодороски, маркетинг-менаџер во Жито дециден дека удобноста, бројните акции и награди кои ги нудат поголемите супермаркети полека ама сигурно го заменува локалното малско дуќанче.

лкалоид а.д. Скопје регистрираше ново друштво во Турција, чија цел е зајакнување на постојните позиции на Алкалоид на пазарот во Турција и пробивање на Блискиот Исток

ЗОРАН мИлАНОВИќ

С

о спектакуларна прослава, во понеделникот Хрватска го одбележа влезот во Европската унија, со што стана полноправна членка на европското семејство

не им беше неделата

мОхАмед мОРсИ

Р

асте бројот на граѓани во Египет коишто бараат предвремени претседателски избори и заминување на актуелниот претседател, Мохамед Морси, од претседателската фотелја

НИКОлА ТОдОРОВ

Д

олгонајавуваниот електронски систем за издавање електронски рецепти само што беше пуштен во употреба веднаш падна и остави многу болни без терапија

_

ТОме АџИеВ Одлуката за лустрација на покојниот академик Славко Јаневски ја прели чашата и го запали црвеното светло за акција. Статутарно нелегитимниот претседател на Комисијата за верификација на фактите, Томе Аџиев, чиј мандат е истечен веќе неколку пати, почна да задира во самите корени на македонското културно историско наследство, придобивките од народноослободителната војна и самата државотворност на земјава. Очигледно, желбата за „културна револуција“ и бескомпромисна пресметка со идеолошки неистомисленици отишла дотаму што примери за оние „неподобните“ се даваат преку изживување врз спомените на мртви луѓе и играње со емоциите на нивните најблиски. На Томе Аџиев и на слепите послушници околу него, кои 100 пати покажале дека имаат спорен кредибилитет и морален интегритет, мора да им се каже едно големо „не“ додека не биде предоцна. Ако некој пред седум години кога Стојан Андов го предложи Законот за лустрација мислеше дека е „нездраво поставен лов на вештерки“, со ваквата „инквизиторска“ комисија за лустрација тој се претвори во лов во матно, односно лов на с$ и сешто што би можело да налета или да се најде од онаа другата или за слепите, секогаш темна страна. Македонија можеби ги немала Толстој, Достоевски, Ниче, Хегел, Едгар Ален По, но дефинитивно имала луѓе коишто се издвојувале од другите и ја задолжиле оваа земја. Ги имала Рацин, Андревски, Јаневски, Крле, Попов и други. Ако не се запре оваа практика веднаш, може само да се нагаѓа кој е следен.

Капитал број 714 05.07.2013

14

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

Бруто-надворешниот долг достигна 73,5% од Б БдП Бд П (во милијарди евра)

4.48

4.58

4.55

4.85

4.95

4.94

5.09

5.16

5.50

Б

руто-надворешниот долг стигна до ниво од 5,5 милијарди евра, што е 73,5% од брутодомашниот производ (БдП), објави Народната банка. Растот на надворешниот долг, заклучно со првиот квартал годинава, главно се должи на задолжувањата на јавниот сектор, додека долгот на приватниот сектор може да се каже дека стагнира. за три месеци, долгот кон странство пораснал за 333 милиони евра.

светот низ медиумите...

The Economist

Уличните демнстрации и незадоволствата на населението од локални изолирани случаи стануваат глобална појава која истовремено се манифестира насекаде низ светот. лондонскиот весник се прашува дали е ова реален одраз на состојбата во економијата. lll

Time

американскиот магазин прави интересна анализа на потрошувачкиот менталитет на американците и неговата поврзаност со среќата на населението. Според некои социолози, оваа неприродна врска е отидена премногу далеку и може многу опасно да влијае во иднина. lll

Der Spiegel

Германските медиуми продолжуваат со силна поддршка на демонстрантите во турција. иако премиерот ердоган и неговата влада успеаја да ја смират ситуацијата во земјата, демократски насторените германски медиуми сè уште гледаат надеж во опозицијата. lll

The New Yorker

Њујоршкиот магазин ги анализира како феномен големите протести во Бразил и во турција. иако се тврдеше дека овие земји се идните столбови на светската економија состојбите на теренот очигледно ги демантираат статистичките податоци. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Груевски: Странците се закануваат дека ќе ја извадат ДУИ од Влада

2 Македонија и „киселото грозје“ 3 Да се подигне нивото на преговорите со Грција – да се вклучат премиерите, или барем министри

4 Буџетската дупка надмина 200

милиони евра. Можен е ребаланс?!

0, 3 % 2,3% 4,2%

пораснаа трошоците за живот во јуни годинава во споредба со претходниот месец, објави Државниот завод за статистика пораснаа цените на мало во јуни годинава во споредба со јуни 2013 година изнесува растот на трошоците за живот во јуни во споредба со истиот период лани

Од дното до врвот:

Запознајте ја Џанг Сјин, една од најбогатите Кинески Џанг Сјин пораснала во сиромаштија, а на 14 години веќе почнала да работи во фабрика. Денеска е побогата од Доналд Трамп, Стивен Спилберг и од Опра Винфри пишува:

александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

инеската жена-бизнисмен којашто заработува од бизнисот со недвижности е седма најбогата жена во светот ако се земе предвид богатството натрупано со сопствен труд. Според „Форбс“, таа „тежи“ 3,6 милијарди долари, дури 800 илјади повеќе од славната Опра Винфри, којашто стана синоним за жена којашто самостојно ја изградила кариерата и го создала богатството. Искачувањето на Џанг Сјин од дното до врвот не само што ја фрла во сенка приказната за напредокот на Кина како земја, туку поголем дел од

урбаните кинески населби се пони со логоата на компанијата на Сјин, СОХО Кина (SOHO China), коишто може да се видат низ цел Пекинг. СОХО Кина поседува 18 згради во Пекинг, меѓу коишто се наоѓаат некои од познатите знаменитости, а неодамна компанијата се прошири и во Шангај, каде што купи или изгради 11 недвижности. Два нејзини проекти во Пекинг - еден комплетиран минатата година, вториот уште во изградба – се дело на познатиот добитник на „Прицкеровата награда за архитектура“, Заха Хадид. Приказната за успехот на Џанг Сјин почнува пред 47 години во Пекинг, кога во очи на револуцијата на Мао Ѕедунг се родила Џанг. По победата на комунистите, нејзините образовани родители ги испратиле на преквалификација. По враќањето во Пекинг со мајка &, Сјин го почувстувала пеколот на

2,900

МБИ10

МБИД

2,700 2,500 2,300

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2,100 1,900

1,700 06/10

прОЦенки...

ВаљОн сараќини министер за економија

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

Хрватските производи во македонија ќе поскапат за најмалку 10%

Очекуваме најмалку 10% зголемување на цените на хрватските производи во Македонија поради влезот на Хрватска во Европската унија. Ќе поскапат тутунските, млечните и земјоделските производи од Хрватска, но не и македонските на хрватскиот пазар, прогнозира министерот за економија, Ваљон Сараќини. Тој појаснува дека цените на хрватските производи кои се увезуваат во Македонија и во сите поранешни југословенски републики ќе се зголемат бидејќи околу 40% од производите коишто се извезуваат од Хрватска во овој регион ќе бидат предмет на царина и на квота.

12/10

мби 10 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100

МБИ 10 1,900

1.729,25 1,700

МБИ 1006/10

12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10 2010/2012

1.729,25

2010/2012 2010/2012

1.729,25 1.729,25 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

2010/2012 2010/2012 Max. 2,827.62 2,827.62 Повторно негативен тренд на Max. Комерцијална банка НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонската берза. Индексите никако да1,808.47 2010/2012 2010/2012 Min. Min. 1,808.47

2.000,00 2.000,00 1.729,25 1.729,25 1.729,25 1.729,25 2010/2012 Max. 2,827.62 берза. Се очекува бројките да ги+0,25% потврдат 2010/2012 Max. 2,827.62 2010/2012 Min. 1,808.47

МБИ 10 МБИ 10 Комерцијална банка растечка траекторија МБИ 10 фатат континуирана 10 низата административни мерки иМБИ покрај

НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК со НАЈГОЛЕМ кои значително се зголеми бројот на +0,25% МБИ 10 коишто котираат на Македонската друштва Комерцијална Комерцијална банка банкаMax. 2010/2012 2,827.62

прогнозите на инвеститорите. НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 2010/2012 Min. 2010/2012 Max. 1.729,25 2.000,00 2.000,00 2010/2012 Min. Цементарница УСЈЕ

1,808.47 1,808.47 2,827.62 1,808.47 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. +0,25% +0,25% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Цементарница УСЈЕ Комерцијална банка НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Комерцијална банка Комерцијална банка НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Комерцијална банка -3.00%

15.520,00 15.520,00 2.000,00 2.000,00 2.000,00 2.000,00 2.000,00

НАЈГОЛЕМКомерцијална НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК банка ГУБИТНИК Цементарница Цементарница УСЈЕ УСЈЕ

+0,25% -3.00%

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 15.520,00 15.520,00 DOW JONES Цементарница УСЈЕ

+0,25%

+0,25% +0,25% +0,25%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Цементарница УСЈЕ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

-3.00%

15.520,00

Цементарница УСЈЕ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Цементарница УСЈЕ Цементарница УСЈЕ

15.520,00 15.520,00 15.520,00 15.520,00

-3.00%

-3.00%

DOW JONES DOW JONES 16,000

-3.00%

16,000

-3.00%

15,000 DOW JONES

-3.00% -3.00%

15,000

14,000 14,000

DOW JONES

JONES JONES DOW

13,000

13,000 DOW

16,000 15,000 14,000

DOW JONES JONES DOW 12,000 12,000 16,000 11,000 11,000 16,000 15,000 10,000 10,000 15,000

07/11 10/11 10/11 01/12 01/1204/12 04/1207/12 07/1210/12 10/12 01/13 04/13 07/11 01/13 04/13

14,000 14,000 16,000

13,000 16,000 13,000 15,000 16,000 16,000 12,000 15,000 14,000 12,000 12,000 15,000 15,000 11,000 14,000 13,000 11,000 11,000 14,000 14,000 10,000 13,000 12,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 13,000 10,000 10,000 13,000 12,000 07/1111,000 10/11 01/12 07/1104/12 10/1107/12 01/1210/12 04/1201/13 07/1204/13 10/12 01/13 04/13 12,000 12,000 11,000 10,000 11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 10,000 11,000 -42,55 -0,28%

13,000

14.932,41 14.932,41

07/11-42,55 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 -0,28% 07/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/12 10/12 10/12 01/13 01/1304/13 04/13 07/11 10/11 Последните две недели берзите во САД сеПАЗАРИ многу поразлични од тоа што се ДРУГИ 14.932,41 ДРУГИ ПАЗАРИ навикнавме да го гледаме во последните шест100 месеци. и надолен FTSE 6.303,94 -0,06% -42,55Варирачки -0,28% FTSE 100така може да 6.303,94 -0,06% тренд, се опише состојбата Nikkei225 14.055,56 -0,31% со индексите на Њујоршките берзи и на Nikkei225 14.055,56 -0,31% S&P 500 1.614,08 -0,05% 14.932,41 14.932,41 останатите поголеми3.433,40 места -0,28% за тргување -42,55 -42,55 ДРУГИ -0,28% S&P 500 ПАЗАРИ 1.614,08 -0,05% Nasdaq -0,03% -42,55 -0,28% со хартии од вредност во САД.

-42,55 -0,28% Nasdaq 3.433,40 -0,03% DAX 7.910,77 -0,92%

10,000 10,000

14.932,41 14.932,41 сиромаштијата и стегите. „Родена сум и израснав додека градот беше мирен, без автомобили, без светлата на продавниците, без улици... Луѓето се возеа исклучиво со велосипеди“, се сеќава на детството богатата кинеска жена-претприемач. На 14 години со мајка & се преселила во Хонг Конг, каде што дошла без образование, без ничија поддршка и поминала пет години работејќи за мизерна плата во фабрики за евтини играчки, облека или електроника, обидувајќи се за заштеди пари за да се школува во Англија. „Во Хонг Конг беше многу тешко. Не бев образована, никој не можеше да ми помогне, не го знаев ни локалниот јазик“, се сеќава Џанг на своите почетоци. Пет години тешка работа биле потребни за Сјин да собере пари за авионска карта до Лондон и за курс по англиски јазик. Успеала да добие стипендија со помош на којашто магистрирала економија на Кембриџ, што & овозможило да се вработи во Њујорк. Наместо да остане на високата

позиција на Волстрит, Џанг Сјин се враќа во Пекинг, каде што се запознава со сегашниот сопруг, со којшто во 1995 година ја основа компанијата СОХО Кина, која пак, прераснува во најголема компанија за работа со недвижности. „Луѓето беа возбудени во разговорите за менување на Кина. Тоа беше време на исклучителни интелектуални вибрации. Почувствував дека земјата се менува и навистина сакав да бидам дел од тоа“, изјави Џанг Сјин за Си-енен. Иако приказната за Џанг Сјин е толку неверојатна што во Кина стана славна, таа не е единствениот таков случај. На листата на „Форбс“ за 2013 година од 24 милијардерки коишто сами го создале своите „царства“, шест се од Кина. Тоа е повеќе од која било друга земја, со исклучок на САД. „Жените од мојата генерација доживеаја културна револуција, немаштија, почнале од нула, но одеднаш во Кина видовме единствена можност... и одлучивме да ја искористиме.“

FTSE 100 6.303,94 14.932,41 1.173,81 7.910,77 14.055,56

-0,06% -0,17% -0,92% -0,31% -0,28% -0,28% 1.173,81 -0,17% 1.614,08 -0,05% Nasdaq 3.433,40 -0,03% FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE 100 6.303,94 6.303,94 -0,06% DAX 7.910,77 -0,92% FTSE 100 6.303,94 -0,06% FTSE 100 6.303,94 -0,06% -0,06% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.173,81 -0,17% Nikkei225 14.055,56 -0,31% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 14.055,56 14.055,56 -0,31% Nikkei225 14.055,56 -0,31% -0,31% S&P 500500 1.614,08 -0,05% евро долар 500 1.614,08 -0,05% Фунта евро 1.614,08 S&P 500 S&P S&P 1.614,08 -0,05% -0,05% FTSE 100 6.303,94 -0,06% FTSE 100 6.303,94 -0,06% Nasdaq 3.433,40 -0,03% Nasdaq 3.433,40 -0,03% Nasdaq Фунта Nasdaq 3.433,40 -0,03% -0,03% Nikkei225 14.055,56 -0,31% евро долар СТАПКА СТАПКА евро 3.433,40 ВАЛУТИ DAX 7.910,77 -0,92% Nikkei225 14.055,56 -0,31% DAX 7.910,77 -0,92% DAX DAX 7.910,77 7.910,77 -0,92% -0,92% S&P 500 1.614,08 -0,05% TOPIX 1.173,81 -0,17% S&P 500 1.614,08 СТАПКА -0,05% СТАПКА

TOPIX DAX Nikkei225

-42,55 TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

други пазари

TOPIX

ВАЛУТИ

1,2957 1,1679 TOPIX 1.173,81 -0,17% Nasdaq -0,03% TOPIXевро 1.173,813.433,40 1.173,81 -0,17% -0,17% евро долар 3.433,40 -0,03% ПРОМЕНА DAX 7.910,77 -0,92% СТАПКА СТАПКА DAX 7.910,77 -0,92% -0,17% +0,01% ВАЛУТИ TOPIX 1.173,81 ПРОМЕНА -0,17% ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.173,81 1,2957 -0,17% 1,1679 Фунта Nasdaq ПРОМЕНА

ВаЛуТи

ВАЛУТИ +0,01% ПРОМЕНА Фунта евро

£ € 1,1679

Фунта евро +0,01% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА

ВАЛУТИ Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКАевро

1,1679 Фунта евро ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ

ПРОМЕНА СТАПКА 1,1679 1,1679 +0,01% ЗЛАТО СТАПКА 1.245,90

ПРОМЕНА

1,2957

1,1679

+0,01% ЗЛАТО ПРОМЕНА 1,1679

1,1679 +0,01% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,01% ЗЛАТО

ПРОМЕНА +0,01% +0,01% 1.245,90 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.245,90

-0,17% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1,2957

евро долар -0,17% евроСТАПКА долар евро долар СТАПКА

1,2957 евро долар

евроСТАПКА долар СТАПКА ПРОМЕНА ПРОМЕНА

104,75 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

1.245,90 104,75

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ

1.245,90 ЗЛАТО 104,75 ЗЛАТО зЛаТО ЗЛАТО ЗЛАТО Нафта Брент

1.245,90 1.245,90 1.245,90 Нафта Брент 104,75

1.245,90

104,75 Нафта Брент Нафта Брент Нафта Брент нафТа Нафта Брент бренТ 104,75 104,75 104,75

104,75

ПРОМЕНА СТАПКА 1,2957 -0,17%1,2957 СТАПКА

-0,17% ПРОМЕНА 1,2957

1,2957 -0,17% -0,17%

+0,20%

ПРОМЕНА -0,17% -0,17% ПРОМЕНА

+0,20% +0,20%

+0,72% +0,20% +0,72%

+0,20% +0,72%

+0,20%+0,20% +0,20% +0,72% +0,20%

+0,72%

+0,72%+0,72% +0,72% +0,72%

пОдаТОЦиТе се Од ден 03.07.2013 дО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02

Капитал број 714 05.07.2013

www.kapital.mk

16 cover story: КаКви се странсКите туристи в

Ostanuvaat kra malku trO[at, ne se vra]aat!

Z

За пет години во Македонија дошле 27% повеќе странски туристи, но статистиката пресмета дека тие во Македонија во просек остануваат неполни четири дена, не трошат повеќе од 14.000 денари сосе цената на аранжманот и освен хотелот каде што се сместени, никој друг не може финансиски да го почувствува нивното присуство. Ова се должи и на слабата разноликост на туристичката понуда во Македонија, но и на платежната (не)способност на гостите пишува:

дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива капитал

Г

одинашнава туристичка сезона не ветува многу! Хотелиерите и туристичките работници очекуваат најмногу 10% повеќе туристи годинава, што е минимален пораст во однос на претходните години и недоволен за посакуваните и потребните инвестиции во туристичкиот развој. Иако според статистиката, Македонија

од година во година ја посетуваат с$ повеќе странски туристи, хотелиерите и угостителите се задоволни, но велат дека за да се повтори далечниот рекорд од 1987 година, кога Македонија имала 1,18 милиони туристи, од кои дури 689 илјади биле странски (зборуваме за период кога туристите од ексјугословенските простори не се сметаат за странци), потребно е многу, многу повеќе од желба. Угостителите „млаките“ туристички сезони ги припишуваат како грев на државата, која според нив, не прави никакви инвестиции за подобрување на туристичката атрактивност на земјата, а независните експерти

На кои места најмногу ноќевале туристите во Македонија 2008

2009

2010

2011

2012

2 235 520

2 101 606

2 020 217

2173034

2 151 692

Скопје

251 950

240 695

229 521

254553

269 813

Бањски места

137 166

134 840

216 526

220640

216 516

домашни

Планински места

110 012

120 891

160 336

161382

144 293

странски

1 562 487

1 418 318

1 250 866

1309184

1 287 377

Други места

173 905

186 862

162 968

227275

233 693

ВКУПНО

4.500.000

вкупно

4.000.000

3.500.000 3.000.000

Други туристички места

*Извор: Завод за статистика

2.500.000

2.000.000 1.500.000 1.000.000

Раст и пад на бројот на туристи

500.000 0

1958

1959

1960

1961

1962

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

19

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

во МаКедонија?

atkO, O,

17

27%

пораснал бројот на стр ански туристи за пет години 2008-2012 година ,

9%

пораснал бројот на вк упни туристи за пет години 2008-2012 година ,

122,3

Профил на странсКиот турист во МаКедонија Ма остануВа } Во Македонија остану

3,95 дена

милиони долари деви н прилив од туризмот зе е остварен лани

} Просечно троши По

14.000 } 98% } 40 } 100.000 денари

се ссМесуВа Во хотел Во

од регистрираните случаи иМа над

години (Во 80% од случаите) доаѓа од град ПоголеМ од жители

} доаѓа со

семејството } втор пат доаѓа Во Македонија По (Во 27% од случаите)

} доаѓа или со

автомобил авион или со

(Во 85% од случаите)

} негоВиот аранжМан ВклучуВа саМо

појадок (во 61% од случаите)

низ годините

984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Капитал број 714 05.07.2013

www.kapital.mk

18 cover story: КаКВи се странсКите туристи В

дел од вината гледаат во пасивноста и неинвентивноста на самите угостители. Како и да е, непобитен е фактот дека за три децении бројот на туристи е преполовен, а со тоа и можностите за поголеми приходи во оваа гранка, неопходни за понатамошни инвестиции. Освен физичкото намалување на гостите во нашите туристички центри, друг уште пострашен проблем кој го наведуваат угостителите се потрошувачките навики на туристите коишто доаѓаат. Според последното истражување на Заводот за статистика од 2010 година,

се очекува македонија оваа година да ја посетат повеќе од 15.000 холандски туристи како резултат на проектот на Владата за субвенционирани чартер-летови

странските туристи кои во Македонија во просек остануваат неполни четири дена (3,95 дена) во земјава, не трошат повеќе од 14.000 денари за време на целиот престој, односно сосе цената на аранжманот со кој се дојдени. Според туристичките работници, ова е премалку и подеднакво се должи и на слабата разноликост на туристичката понуда во Македонија, но и на платежната способност на гостите што доаѓаат.

Долгогодишен менаџер на познат хотел во Скопје, вели дека туризмот не е само хотелот, туку дека бенефит од странските туристи треба да имаат целиот град и државата, што не е случај во Македонија. „Со полна одговорност тврдам дека квалитетот на гостите опаѓа. Хотелските гости коишто што биле сместувани во сите хотели во Скопје во осумдесетите и деведесетите биле пет класи над денешните гости. Значи, од повисока

ВинсКиот и планинсКиот туризам единстВена сВетла точКа

П

ланинската клима на Берово во комбинација со неколкуте луксузни и квалитетни сместувачки капаците секоја наредна година привлекува с$ поголем број туристи. Според податоците што ги добивме од македонските туристички агенции, Берово за пет години има раст на бројот на туристи од над 200%. Прилеп пак, за само една вечер од регионално популарниот фестивал на пивото „Пивофест“ собира повеќе од 150.000 посетители од земјата и од странство. Според Државниот завод за статистика, бројот на туристи во планинските места е зголемен од 43.165 во 2008 година на 68.809 во 2012 година. Според Никола Голубов, менаџер на туристичката агенција Аурора, која поседува свој елитен сместувачки капацитет во Берово, само во нивниот објект за една година бројот на туристи е пораснат за над 80%. „Планинската клима, вкусната храна, можноста за прошетки во природа, возење велосипед по планински патеки и пред с$, неколкуте нови екстралуксузни сместувачки капацитети придонесоа за ваквиот позитивен тренд во ова до неодамна заборавено планинско место, кое според сите податоци, станува нова топ туристичка дестинација“, вели Голубов. Од друга страна, винските подруми во најголемите винарници годишно ги посетуваат по неколку илјади гости од земјава и од странство, а бројот на посетители и манифестации се зголемува особено во последните

неколку години. Илија Ѓоргиев, менаџер на ресторанот во винарницата Стоби, кој е последен отворен од низата винарници, вели дека работите се одвиваат подобро од очекувањата и дека дефинитивно има голем интерес за ваквиот вид туризам. Во иднина планираат да се посветат на што поголема промоција. „Тоа што за шест месеци во новоотворен ресторан ќе ве посетат над 1.000 луѓе е јасен индикатор дека станува збор за добар бизнис, кој во иднина неминовно ќе се развива. Иако сме оддалечени од сите поголеми градови, луѓето доаѓаат специјално за да ручаат кај нас. Сметам дека Стоби во иднина ќе стане Мека за транзитните туристи кои ја користат магистралата Е75 и неодминлива дестинација на патот од Скопје кон Грција“, вели Ѓоргиев. Освен доброто вино и храна, интимноста и изолираноста се дополнителен фактор кој ги привлекува посетителите да поминуваат во македонските винарници. Во винарницата Попова Кула, каде што функционира помал сместувачки капацитет, сметаат дека заокружената понуда е интересна за посетителите. Во пролетниот период имале многу резервации за 30-ината легла. Сместувачки капацитети наскоро најавуваат и од винарската визба Бовин од Неготино, а за оваа идеја размислуваат и во други винарници.

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

во МаКедонија?

категорија, поквалитетни и подобри потрошувачи отколку сегашниве. Истото се случува во сите хотели, а не верувам дека новите суперлуксузни хотели кои се градат ќе бидат исклучок“, вели тој. Едноставното објаснување за ова, според Димче Стефановски, долгодишен охридски угостител и поранешен директор на хотелскиот комплекс Метропол, лежи во тоа дека квалитетните и платежно силни гости одат таму каде што има најквалитетна понуда, а тоа дефинитивно не е Македонија. „Тоа во 80тите години не беа ниту охрид нема Грција, ниту Бугарија, аквапарк, нема ниту Албанија, туку шопинг-центри, Македонија и затоа ни лунапарк каде имавме многу повеќе што туристите би го одврзале гости кои беа и платежно паричникот поспособни. Сега работите се променети. Во која категорија на хотели најмногу престојуваат туристи во Македонија Соседите инвестираа 2008 2009 2010 2011 милијарди во инфраструктурата, ВКУПНО 2 235 520 2 101 606 2 020 217 2 173 034 имаат поквалитетна понуда и земаат Хотели, вкупно 733 641 721 490 688 171 887 543 поголем број од поплатежно способните Хотели***** 119 610 126 924 136 160 176 478 туристи“, констатира Стефановски. Хотели**** 267 240 210 525 188 494 328 253

Како да се промени ситуацијата во наша корист?

19

2012 2 151 692 936 891 170 059 371 419

Хотели***

53 577

83 376

105 227

193 395

223 677

Хотели**

198 186

215 785

197 004

114 816

121 052

Хотели*

95 028

84 880

61 286

74 601

50 684

Иновации, инвестиции, новитети... Вака Пансиони, вкупно 5 253 5 201 4 366 3 730 4 253 некако изгледа туристичкиот микс кој во Пансиони** 3 444 3 175 2 676 2 466 2 669 иднина би можел да ни донесе и повеќе Пансиони* 1 809 2 026 1 690 1 264 1 584 Мотели, вкупно 4 929 3 626 5 626 5 429 17 191 и поквалитетни туристи. Сега тие се Мотели**** 1 506 исклучок, а не правило. Мотели*** 3 536 „Освен плажа и скара, ништо ново не се Мотели** 4 361 3 173 4 766 4264 6 666 нуди во Охрид. Имаме екстремно скап Мотели* 568 453 860 1165 5 483 паркинг-простор, нема ниту еден шопингПреноќишта 7 628 5 715 6 345 6520 7 240 центар, немаме аквапарк, немаме ниту Бањски лекувалишта 128 265 128 626 215 662 220053 216 185 затворен базен, дозволивме туристите Планински домови и куќи 1 113 1 520 1 435 1 460 1 146 да ни се досадуваат, а тоа ниту по Работнички одморалишта 56 921 59 336 46 954 63 325 49 115 Детски и младински одморалишта 111 209 99 034 78 667 64 622 61 619 учебник не е дозволено“, вели Елида Младински хотели 7 297 6 905 4 834 6 043 5 380 Битракова, сопственик на најстарата Кампови, некатегоризирани 145 418 127 524 110 340 99 306 94 833 охридска приватна туристичка агенција. Куќи, станови за одмор и соби за издавање, вкупно 881 254 787 614 754 122 738 019 681 251 Пред три години во Охрид и во Берово Привремени сместувачки капацитети 7 505 13 675 2 417 5 011 7 962 никнаа првите македонски ресорти, Коли за спиење 8 973 7 446 6 955 4 210 4 585 хотели од затворен тип кои нудат Некатегоризирани објекти за сместување 136 114 133 894 94 323 67 763 64 041 *Извор: Завод за статистика повисоко ниво на услуга и повеќе содржини. Тие за прв пат по подолго Во кој регион од Македонија доаѓале најмногу туристи време направија мал чекор 2008 2009 2010 2011 2012 кон модерното хотелиерство, 605 320 587 770 586 241 647 568 663 633 ВКУПНО кое многу одамна не се Вардарски регион 7 799 9 448 10 572 12 064 15 867 милиони денари годи подразбира само како издавање нава се Источен регион 13 739 12 680 13 054 13 615 18 865 одвоени за субв станови. Со оглед на тоа ен ци он ир Југозападен регион 276 669 257 480 234 665 249 746 251 462 на туристичките агенц ање дека на територијата на цела 84 031 90 998 84 856 108 555 106 978 Југоисточен регион туроператорите за ии и Македонија постои само еден 62 325 50 740 69 712 76 469 72 054 Пелагониски регион стр ан ск и го воден парк, неколку спа-центри сти Полошки регион 19 153 31 596 31 828 29 153 29 884 коишто може да се каже дека Североисточен регион 3 395 3 560 3 098 3 803 4 446 ги задоволуваат светските 138 209 131 268 138 456 154 163 164 077 Скопски регион стандарди, а бројот на хотели * Извор: Завод за статистика во коишто функционираат базени хотелиерот треба да му понуди на земјава, треба да ги смести гостите од се брои на прсти, на хотелиерството гостинот с$ што тој може да замисли странство во хотели, а само во неколку во земјава дефинитивно му треба и да посака и само на таков начин од нив има придружни содржини од позитивен пример за напредок. понудата е комплетна. типот на дополнителни активности, спаВилата Александар крај Охрид е од „Кај нас и чистачките знаат англиски центри, базен и друго. затворен тип, има два базени, внатре јазик. Идејата ни е да понудиме с$ „Тоа е сосема мал дел од хотелите и надвор, ресторан, фитнес-центар, што му е потребно на еден гостин. кои имаат некаква визија всушност, приватно обезбедување, масажа, а Затоа, сметам дека кога во Охрид ќе се што треба да претставува хотелот. продава и оригинални парчиња од изградат стотина вили како Александар, Македонија не е Турција, која нуди светскиот бренд за луксузна долна градот ќе стане навистина монденски“, луксузен туризам од хотели со облека Викторијас сикрет, па и не е вели Димовски. најразлични содржини. Немаме море, чудно што овде престојувале неколку Сиромашната содржина во хотелите немаме Ајфелова кула, Биг Бен, канали регионални претседатели и министри, им задава главоболка и на агенциите како Венеција или Таџ Махал како како и гости од светски компании кои коишто работат со дојдовен туризам. Индија, но имаме прекрасни природни последниве неколку години ја посетија Така, агенцијата Компас, една од убавини, еколошка средина, с$ уште Македонија. ретките во Македонија која е посветена неистражена и неоткриена. Хотелите Сопственикот Стојан Димовски, кој на носење групи странски туристи во во соработка со агенциите имаат што е повратник од САД, смета дека

60

Капитал број 714 05.07.2013

20 cover story

да понудат како екстрасодржини во нивните услуги, но во нашето секојдневие, каде што секој кревет е важно да биде полн, каде што поддршката на државата се сведува на минимум во областа на туризмот, хотелиерите се борат да го задржат и овој стандард кој го имаат и да успеат да не ги затворат вратите“, велат од туристичката агенција Компас. МН: Зошто инвестиците се на ниски гранки? Македонските туристички работници, кои се едни од најетикетираните како летаргични и неинвентивн, имаат и своја страна на приказната. Љупчо Цветановски, раководител на хотелот Климетица од Охрид, вели дека под моменталните услови кои ги нудат банките, инвестирањето средства од кредит во туризмот значи сигурно заглавување. „И во туризмот, како и секаде, има инвентивни и неинвентивни луѓе кои не сакаат да вложуваат. Но, јас со сето мое искуство тврдам дека доколку се обезбедат подобри услови на кредитирање од банките за конктретнава намена, ќе има голем интерес и луѓето повеќе ќе вложуваат во туризмот“, вели Цветановски. Вината целосно не може да се префрли на угостителите, смета и Филип Мишевски, заменик-генерален директор на хотелскиот комплекс Метропол. „Ние го направивме нашето во поглед на промоцијата, склучивме договори со холандски, фински, српски и со грчки агенции, но бројот на туристи може да се зголеми максимум до 10%. За да се направи екстра-пробив, потребни се пред с$, нови содржини и инфраструктура. Ако сакаме масовен туризам, прво ни треба продолжување на сезоната, потоа аквапарк, пристаниште за глисери и мали јахти. Тоа ние, приватниците, не можеме самостојно да го правиме. Ни треба поддршка од државата. И за да дојдат туристите до Охрид неопходен е и автопат

www.kapital.mk

до Скопје, Драч и до Битола“, вели Мишевски.

Речиси милион евра за субвенции

Владата годинава планира да потроши вкупно 60 милиони денари (974.000 евра) за субвенционирање на туристичките агенции и на туроператорите кои ќе донесат поголем број странски гости. Како што е најавено, ќе се субвенционираат туристичките посети не само од земјите од Бенелукс, туку и од Финска, Норвешка, Данска, Шведска, Русија, Украина, Обединетите Арапски Емирати и од Јапонија. Државата ја зголеми и сумата пари со коишто ќе се субвенционираат нискобуџетните авиокомпании. За оваа намена годинава се предвидени 86 Онаму каде што милиони денари, а се вложува има и за 2014 година 135 поврат. Масовната милиони денари. изградба на Скопје во Придобивките последните неколку од овој вид години го направи градот дестинација субвенции веќе со најголем раст на се познати. бројот на туристи Преку Визер лани се отворени шест нови линии, а годинава и дополнителни две. Се прогнозира дека годинава Македонија ќе ја посетат 15.000 државјани на кралството. Угостителите, кои апсолутно се задоволни од програмата на субвенциионирање и природно бараат нејзино проширување, велат дека државата Расте интересот може да направи за планински и и многу повеќе за вински туризам. поттикнување на Берово и туризмот и даваат винарниците Тирана. Од конкретни примери. стануваат контактите туристичка Стојан Брчески, со другите дестинација долгогодишен угостители угостител од дознавам дека и Струга, вели дека кај нив состојбата не инфраструктурата е фактор е многу поразлична. Мое кој е најтесно поврзано со мислење, а и на повеќето туризмот и дека последиците од мојата фела е дека најмногу се чувствуваат на изградбата на Коридорот терен.

8 е единствен начин за да „Конкретно, во нашиот хотел се вратат овие туристи и бројот на косовски туристи е намален за 40% по изградбата евентуално да се донесат нови“, вели Брчески. на автопатот Приштина–

И според останатите колеги на Брчевски изградбата на овој автопат наголемо се чувствува во Западна Македонија. Навиките на граѓаните на Косово за Тирана, Драч и Валона да патуваат преку Струга и Ќафасан сега се сменети. Планината Проклетија, како некогаш непремостива пречка меѓу Албанија и Косово, е победена. За жал, на штета на Македонија.

Капитал број 714 05.07.2013

22

www.kapital.mk

АнАлизА

РАзлични мАтемАтиКи нА ммФ и нА

StatiSti^ka gre[ka vo Buxetot od i n o i l mi ! ? a r ev

160

Владата испланира дека приходите од даноци, придонеси и од акцизи во државната каса годинава ќе изнесуваат 2,4 милијарди евра. Наспроти тоа, ММФ проценува дека приходите во Буџетот ќе изнесуваат 2,24 милијарди евра, што значи, доколку се оствари ова сценарио, во касата ќе недостигаат 160 милиони евра. Дека ова сценарио е веројатно покажаа и првите пет месеци од годината, кога буџетските приходи потфрлија за 1,3% во споредба со истиот период лани. Од друга страна пак, од јануари до мај државата потрошила 202 милиони евра повеќе отколку што имало од приходи, што значи дека веќе е потрошен удел од 70% од планираното ниво на буџетскиот дефицит за цела година пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

М

фотографија:

Фотоархива на Капитал атематиките на Владата и на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) вообичаено се разликуваат, но резултатот може да биде разлика и од

дури 160 милиони евра. Владата на пример, испланира дека приходите од даноци, придонеси и од акцизи во државната каса годинава ќе изнесуваат 2,4 милијарди евра. Наспроти тоа, ММФ проценува дека приходите во Буџетот ќе изнесуваат 2,24 милијарди евра, што значи, доколку се оствари ова сценарио, во касата ќе недостигаат 160 милиони евра. Дека ова сценарио е веројатно покажаа и првите пет месеци од годината, кога буџетските приходи потфрлија за 1,3% во споредба со истиот период лани.

Од друга страна пак, од јануари до мај државата потрошила 202 милиони евра повеќе отколку што имало од приходи, што значи дека веќе е потрошен удел од 70% од планираното ниво на буџетскиот дефицит за цела година. Споредено со лани, вкупно се потрошени 10,3% повеќе пари. Ова темпо на трошење ја отвори дилемата кај економистите - дали Владата наскоро ќе мора да ги скрати расходите со ребаланс на Буџетот за да се остварат однапред утврдените проекции?!

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

АнАлизА

23

А ВлАдАтА зА пРиходите Во буџетот

10,3% 202 1,3% повеќе потрошила Владата од Буџетот за пет месеци годинава споредено со истиот период лани

помалку пари се собрани во државната каса оваа година во споредба со лани

милиони евра се потрошени повеќе отколку што имало во Буџетот, со што за пет месеци е направен 70% од дефицитот за цела година

Капитал број 714 05.07.2013

24

Анализа

Александар Тиеман

Зоран Ставрески

ајверојатно ќе биде потребно поголемо кратење на трошоците за да се постигне таргетираниот дефицит, пишува во најновиот извештај на ММФ за Македонија.

уџетот се полни според планираното. На расходната страна исто така, реализацијата е во рамките на очекувањата, објаснија од Министерството за финансии откако се објавија податоците за буџетските приходи во првите пет месеци.

министер за финансии

Б

претставник на ММФ во Македонија

Н

ММФ во својот најнов извештај за Македонија посочува дека многу е веројатно Владата да треба да ги ревидира трошењата од Буџетот во насока на одржување на дефицитот во рамките од 3,5% од БДП, што е еднакво на 288 милиони евра. „Субвенциите и другите тековни трансфери значително се зголемија во првиот квартал од годината, што доведе до нагло создавање буџетски дефицит. Иако се чини дека тоа е реалокација на планираните годишни расходи во првите три месеци, најверојатно ќе биде потребно поголемо кратење на трошоците за да се постигне таргетираниот дефицит. Власта за време на посетата на ММФ во Македонија не планираа ребаланс на Буџетот, со објаснување дека јавните финансии ќе се консолидираат преку одложување на некои планирани, но с$ уште непочнати проекти“, пишува во извештајот на ММФ. Но, ваквите најави од власта повторно ја истакнуваат слабата страна на државата, која кога е ставена во тесно, неможејќи да ги скрати тековните трошоци за плати, пензии и за субвенции, посегнува по капиталните проекти. Податоците покажуваат дека во првите пет месеци од годината Владата инвестирала 110 милиони евра од вкупно 305 милиони предвидени за изградба на капитални објекти. Динамиката на реализација на капиталните инвестиции е иста како и лани, што значи дека зголемениот дефицит оваа година не е резултат на инвестициска фискална политика, туку напротив. „Очекувано беше трошењата и буџетскиот дефицит да бидат поголеми во првите пет месеци од годинава, особено во периодот јануари-март.

Имплицитно знаеме дека тоа беше поради локалните избори. Но, буџетски дефицит од 10% од БДП во првиот квартал е огромна бројка. Особено ме загрижува што дефицитот беше генериран за тековни трошоци, како пензии, социјала, субвенции... Оттука, корекција на политиката е неминовна. Се забележува и дека од април натаму веќе државната каса благо се затегнала, меѓутоа изгледа дека ќе биде потребно значително затегнување до крајот на годината ако сакаме да завршиме на проектираниот дефицит. Ова е неопходно, затоа што и со проектираниот дефицит од 3,5% од БДП веќе креиравме поголем притисок врз јавниот долг, а да не зборуваме за ситуација дефицитот да се зголемува“, оценува професорот Марјан Петрески. Академикот Абдулменаф Беџети исто така експлицитно е против продлабочување на таргетираниот буџетски дефицит, бидејќи како што вели, тој и сега е на историски највисоко ниво. „Очигледно е дека дефицитот во државниот буџет ќе мора да се одржува на планираното ниво преку затегање на расходната страна. Не се очекува драстично зголемување на приходите, но дури и да се остварат тие според планираната динамика, мислам дека нема да биде доволно за да се покријат направените трошења во првите 3-4 месеци“, смета Беџети. Професорот Михаил Петковски пак, вели дека ребалансот на Буџетот ќе зависи од динамиката на економскиот раст во следните неколку месеци. „Ако економијата во следниот период

ММФ во својот најнов извештај за Македонија посочува дека многу е веројатно Владата да треба да ги ревидира трошењата од Буџетот во насока на одржување на дефицитот во рамките од 3,5% од БДП, што е еднакво на 288 милиони евра. Но, монетарците исто така, наведуваат дека власта ги информирала дека нема да прави ребаланс, туку за да ги консолидира јавните финансии, планира да одложи некои од планираните проекти

продолжи да расте со побрзо темпо, би можело да дојде до зголемување на приходите во државната каса и на тој начин би се избегнал ребаланс. Меѓутоа, не ги исклучувам ризиците поради актуелната криза во Европа. Треба да видиме дали ќе се остварат најавите дека втората половина од годината ќе биде подобра за економијата и дали заздравувањето ќе биде трајно. Од тоа зависи како ќе треба да се води фискалната политика“, истакна Петковски. Од Министерството за финансии пак, велат дека буџетските приходи и расходи се одвиваат според предвидената динамика. „Буџетот се полни според планираното. На расходната страна исто така, реализацијата е во рамките на очекувањата. Ликвидноста на Буџетот е на високо ниво и без проблем се одвива исплатата на сите обврски, вклучувајќи ги и исплатите кон фирмите, пензионерите, земјоделците и сите други корисници на буџетски средства“, велат од Министерството за финансии.

Дефицитот се покрива со кредити и со државни записи

Буџетскиот дефицит, проектиран на 288 милиони евра, Владата го финансира главно преку задолжувања со кредити и државни записи. Како што е познато, во декември Собранието по неколку дена тензии со опозицијата го изгласа Законот за задолжување кај Дојче банк за 250 милиони евра. Во оваа операција на задолжување како гарант се јави Светска банка, којашто гарантираше задолжување во износ од 155 милиони евра. Рокот на отплата на заемот е седум години, со грејс-период од пет години. Отплатата ќе се врши на две рати, при што првата рата, во износ од 95 милиони евра, треба да се плати на денот на достасување по пет години од денот на повлекување на парите, додека втората рата, во износ од 155 милиони евра, треба да биде отплатена на денот на целосното достасување на заемот, односно седум години од денот на повлекување на парите. Министерот за финансии, Зоран Ставрески, изјави дека во вакви времиња ова е исклучително поволен заем. Тој рече дека на овој начин, избегнувајќи задолжување со еврообврзница, ќе се заштедат околу 90 милиони евра. Иако надвор од Собранието, СДСМ ја критикуваше Владата за прекумерните задолжувања, со објаснување дека овие пари власта ги позајмува како поддршка

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

Анализа

за своето опстојување и за да ги добие парите, власта била подготвена да направи с$, алудирајќи на инцидентите во Собранието на 24 декември. Истиот ден пратениците изгласаа и задолжување кај Светска банка за 50 милиони долари. Овој програмски заем за развојни политики од Светска банка е наменет за подобрување на конкурентноста на македонската економија и се доделува врз основа на исполнување на сите услови што се поврзани со реформи во неколку области поврзани со конкурентноста. Освен овие кредити, дефицитот тековно се финансира и со издавање државни записи на аукции што ги организира Министерството за финансии. Според последните податоци, во периодот од почетокот на годината до мај нетозадолжувањето со записи изнесува 130 милиони евра.

Бизнисот ги бара капиталните инвестиции Економистите и бизнисмените се едногласни дека државата не смее да ги одложува проектите за изградба на крупни инфраструктурни објекти, што единствено може да & дадат здив на домашната економија. „Бизнис-заедницата очекува од Владата да ги реализира своите ветувања за подобрување на патната инфраструктура, особено поврзувањето

на земјата со Албанија и со Бугарија со автопат. Тоа ќе отвори нови перспективи на домашната економија. Освен автопатиштата, за развојот на бизнисот многу е битен и железничкиот транспорт и затоа, сметам дека мора што повеќе да се вложува во модернизирање на пругите и инвестиции во нови вагони“, смета генералниот директор на Макстил, Александар Панов. Бизнисмените оценуваат дека со модернизирање на инфраструктурата Владата ќе создаде подобри услови за инвестиции и развој на бизнисот, а истовремено, преку ангажирање на градежната оператива ќе ја заживее економијата. Дел од нив очекуваат зголемување на инвестициите во енергетиката. „Кога би бил премиер, јас би им дал приоритет на проектите од областа на енергетиката, пред с$ изградбата на хидроцентрали и гасификацијата на земјата. Енергијата е огромен трошок за бизнисот, кој постојано се зголемува. Тоа пак, ја намалува нашата конкурентност. Јас сум голем противник на трошењето пари од даноци за непродуктивни проекти. Дури ни најбогатите држави не се расфрлаат со пари за градење музеи или споменици. Овој економски раст што се поттикнува со ангажирање на градежните компании во проектот ‘Скопје 2014’ е неодржлив и краткорочен“, изјави генералниот

25

директор на Глобус, Раде Трајковски. Бизнисмените се свесни дека постојат многу ограничувачки фактори поради кои државниот Буџет сепак, има поголема социјална компонента отколку развојна, но и во такви услови, сугерираат државата повеќе да инвестира во проекти што најбрзо ќе ги вратат вложените пари. „Кога зборуваме за капитални инвестиции, сигурно не мислам на разубавување на главниот град. Добро е, го разубавивме, но доста е. Државата сега да се фокусира на подобрување на условите за водење бизнис преку инвестиции во клучните инфраструктурни проекти. На пример, како држава многу малку вложуваме во искористување на водните потенцијали на земјата за произведување струја и поради тоа, имаме голем увоз. Штом се зголеми домашното производство, автоматски ќе се намали и трговскиот дефицит, а друга придобивка е и пониската цена на хидроенергијата. Ова е само еден пример како државата може да го поттикне забрзувањето на економскиот раст со посакувани стапки од 5% или 6%“, вели директорот на конфекцијата Мода, Ангел Димитров. Македонските бизнисмени сугерираат Владата да остане доследна на своите ветувања и до крај да ги реализира сите планирани капитални проекти во Буџетот.

Капитал број 714 05.07.2013

26

www.kapital.mk

Компании и пазари

Домашните Компании низ статистичКа лупа

Centar, Karpo[ i Bitol so najmnogu Kompanii vo maKedonija

o

д вкупно 74.424 компании коишто биле активни заклучно со последниот ден од минатата година, во Македонија има само 335 компании (0,45%) што влегуваат во категоријата големи, односно вработуваат над 250 луѓе. Најголем број се микрокомпании, 53.117, што значи дека имаат

од еден до девет вработени. Убедливо доминираат трговските компании или речиси 40% од вкупниот број компании. Скопје ја потврдува улогата на главен економски и административен центар со најголем број активни компании во државата или 37% од вкупниот број компании во земјата

www.kapital.mk

la

Капитал број 714 05.07.2013

Компании и пазари

27

70%

од големите мпании во Македонија се ко стационирани во Скопје

7.278

компании имало на кр ајот од 2012 година во Центар, каде што имаопштина јмногу компании во Македонани ја

18

компании (н алку во Македонија) имајм а во општина Вранештица

37%

од македонските комп ании се трговски

11%

од македонските комп се преработувачкиании

Капитал број 714 05.07.2013

28

www.kapital.mk

Компании и пазари

пишува:

Дејности со најмал број компании

igor.petrovski@kapital.mk

Број на фирми во 2012

фотографија:

Дејности во врска со недвижен имот

493

Финансиски дејности и осигурување Снабдување со вода; отстранување отпадни води;и управување со отпад Јавна управа одбрана;задолжително

321

игор петровски

Фотоархива на Капитал

И

бруцошите по економија ќе ви одговорат на прашањето зошто Германија е локомотива на европската економија и остана најотпорна на економската криза: затоа што е најголем европски производител на индустриски стоки и го снабдува целиот свет со производи што имаат највисока додадена вредност: автомобили, машини, електроника, возови, бродови... Правилото дека моќна и стабилна економија може да изгради само оној што има високоразвиена индустрија се покажува и на примерот на САД, Јапонија, Кина, но и на помалите земји, но силни економии како Шведска или Данска, на пример. Државите како Исланд или Латвија, коишто се потпреа на секторите финансии или други услуги како носители на нивниот брз развој до пред големата светска криза, покажаа дека кога форсирате нешто што физички не може да го напипате и градите кули од воздух, на крајот неминовно завршувате со пукање на балонот. Македонија не е исклучок од овие економски правила. Домашната економија е слаба и неконкурентна затоа што е базирана на неколку суровински или полупроизводни индустриски гранки и има мал број производи со повисока додадена вредност. Во неодамна излезениот Статистички годишник на Македонија, издаден од Државниот завод за статистика, во поглавјето за деловни субјекти се наведува дека заклучно со 31.12.2012 година, најголем број од компаниите (37%) се од дејноста трговија на големо и на мало или 27.307 компании од вкупно 74.424 активни. Меѓу првите пет економски сектори според бројноста на фирмите е преработувачката индустрија со 8.251 компанија, транспорт и складирање со 6.445 компании, стручни, научни и технички дејности со 5.707 компании и објектите за сместување и сервисни дејности со храна со 4.611 компании. Значи, трговијата останува најатрактивна за терање бизнис во Македонија, како што е впрочем, сите изминати 22 години од почетокот на транзицијата. Најголем број од трговските компании се со еден до девет вработени, значи во категоријата микрокомпании, поточно 24.140 фирми од вкупно 27.307 или речиси 90%. Најмногу трговски компании се регистрирани на територијата на општина Центар, 1.829, а следуваат Битола (1.498), Тетово (1.310), Аеродром (1.279) и Куманово (1.273).

413 268

социјално осигурување Преработувачка индустрија

182

Извор:Државен завод за статистика

Скопје(број на компании како процент од вкупниот број во Македонија) Вкупно

27.210

37%

Микро

17.826

34%

Мали Дејности

20.341

43%

631

50%

335 493

70%

со најмал број компании

Средни Број на фирми во 2012 Големи во врска со недвижен имот Дејности

4% 1.829

Финансиски дејности и осигурување Најголем број основани и Снабдување со вода; отстранување избришани компании во 2012 отпадни води;и управување со отпад Јавна управа одбрана;задолжително

социјално осигурување Преработувачка индустрија Трговија на големо и мало Извор:Државен завод за статистика од македонските компании се Објекти за сместување и сервисни земјоделски дејности со храна Преработувачка индустрија

472 389 413

321

268 избришани основани 182 2.131 2.216

преработувачки компании во 809 (најмногу 494 Македонија) има во Куманово

Скопје(број на компании како процент од вкупниот број во Македонија)

Транспорт и складирање

Градежништво Вкупно Извор: Централен регистар на Македонија

Микро

трговски компании (најмногу во Мали Македонија) има во општина Центар Средни

681

433

477

617

444 27.210

189 37%

17.826

34%

631

50%

335

70%

земјоделски компании 20.341(најмногу во43% Македонија) има во Свети Николе

Големи

Најголем број основани и избришани компании во 2012 основани избришани Трговија на големо и мало Објекти за сместување и сервисни дејности со храна Преработувачка индустрија

2.131

2.216

809

494

681

433

Транспорт и складирање

477

617

Градежништво

444

189

Извор: Централен регистар на Македонија

СеКоја деСетта Компанија е Со нула вработени

Д

ржавната статистика регистрирала дека 7.158 компании од вкупно 74.424 на 31.12.2012 година се со нула вработени, а меѓу нив се и компании со неутврден број вработени, како што објаснуваат во Заводот. Според податоците од Централниот регистар на Македонија (ЦРМ), минатата година најмногу нови компании се основани во областа трговија, 2.131, но 2.216 компании од оваа дејност се избришани од трговскиот регистар. Втор сектор според бројноста на новоотворени фирми е хотелиерството и угостителството, односно објекти за сместување и сервисни дејности со храна, со 809 новоотворени компании, додека преку годината избришани се од регистарот 494 вакви компании. Од преработувачката индустрија се основани 681 нова компанија, а се избришани 433, што значи дека „природниот прираст“ е 248 компании во овој сектор. Следува транспорт и складирање со 477 новоотворени фирми и 617 избришани, додека во градежништвото се формирани 444 нови фирми, а избришани се 189.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

www.kapital.mk Дејности со најголем број компании

Капитал број 714 05.07.2013

Број на фирми во 2012 Трговија на големо и мало

27.307

Преработувачка индустрија

8.251

Транспорт и складирање Стручни, научни и технички дејности Објекти за сместување и

6.445 5.707 4.611

сервисни дејности со храна

Број на активни компании според големина

Микро (1-9)

53.117

Мали (10-49)

20.341

Средни (50-249)

631

Големи (250+)

335

Општини со најголем број компании Град Скопје

27.210

Центар

7.278

Карпош

4.033

Битола

3.980

Аеродром

3.903

Куманово

3.192

Општини со најмногу големи фирми (над 250 вработени) Центар

134

Гази Баба

33

Карпош

24

Аеродром

19

Битола

15

Најголем број регистрирани преработувачки фирми (Територија на град Скопје) Центар

463

Гази Баба

379

Карпош

355

Аеродром

341

Кисела Вода

332

Најголем број регистрирани преработувачки фирми (Надвор од Скопје) Куманово

472

Прилеп

374

Битола

364

Тетово

356

Охрид

343

Најголем број земјоделски компании Свети Николе

389

Битола

277

Скопје

226

Велес

122

Кавадарци

121

Извор: Државен завод за статистика

Најголем број регистрирани трговски фирми Центар

1.829

Битола

1.498

Тетово

1.310

Аеродром

1.279

Куманово

1.273

Извор: Државен завод за статистика

Најмногу преработувачки компании во Куманово

Од вкупно 74.424 компании коишто биле активни заклучно со последниот ден од минатата година, во Македонија има само 335 компании (0,45%) коишто влегуваат во категоријата големи, односно вработуваат над 250 луѓе. Во македонската економија доминира бројот на микрокомпании со број на вработени од еден до девет и тоа 53.117 компании. Следуваат малите (10-49 вработени) со 8.833 и средните (50-249) со 631 деловен субјект активен во 2012 година. Во Скопје, со население од околу една третина од вкупната популација на Македонија, некако се запазува пропорцијата и кога се работи за бројот на компании коишто се регистрирани во главниот град, односно 27.210 или 36,5% од вкупниот број активни компании во земјава. Во Скопје се наоѓаат 34% од микрокомпаниите, 43% од малите, половина од средните и дури 70% од големите компании во Македонија. Општина во Скопје со најголем број фирми, а воедно и во Македонија, е Центар, со 7.278 деловни субјекти, а повеќе од една третина од големите компании во земјава или 134 имаат седиште на територијата на оваа општина. Тоа е разбирливо со оглед на фактот дека најголемите банки, телекомуникациски компании, градежни и нафтени компании и сл. се со седиште во Центар. Следува Гази Баба со 33 големи компании (тука е металуршкиот сектор, некои големи дистрибутери), Карпош (24), Аеродром (19) и општина Битола со 15 големи компании. Во овој контекст, треба да споменеме дека не значи дека таму каде што се наоѓа седиштето на фирмата се наоѓа и производниот капацитет, како што е случајот кај преработувачката индустрија. Од Заводот за статистика ни објаснија дека токму затоа во општина Центар се наоѓаат 463 преработувачки компании, најмногу од сите општини во Македонија по Куманово (472), а очигледно е дека во централната скопска општина не може да стане збор за производни капацитети, туку првенствено за секторите услуги. Кога сме кај преработувачките капацитети, следни според бројот на регистрирани фирми од производната дејност се општините Гази Баба (379), Прилеп (374), Битола (364), Тетово (356), итн. Кога Македонија, меѓу другото, ја декларираме и како земјоделска земја, да видиме колку компании се активни во секторот земјоделство, шумарство и рибарство. На последниот ден од минатата година имало 2.963 регистрирани и активни земјоделски компании, од коишто најголем број се во општина Свети Николе (389), а следуваат Битола (277), Скопје (226), Велес (122) и Кавадарци со 121 земјоделска компанија.

29

Капитал број 714 05.07.2013

30 Компании и пазари

www.kapital.mk

Форум за Креативни инДустрии

I malIte zemjI so kreatIvnost mo@at da bIdat konkurentnI! Во организација на Британскиот совет во Македонија и Министерството за култура минатата недела се одржа дводневен форум за креативни индустрии чијашто цел беше да се споделат најдобрите практики и примери за развој на овие индустрии и во Македонија. Македонските учесници имаа можност да се запознаат со искуствата на Британија, Малта, Естонија и Словенија

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

алите држави с$ повеќе важат за држави коишто полесно напредуваат, полесно прават промени и полесно се адаптираат на новите трендови во светот. И малите земји, како што е Македонија, преку креативни бизниси и иновации можат да бидат компетитивни на регионалните и на глобалните пазари, бидејќи креативноста во функција на економијата значи додадена вредност на производот, заштеда на трошоци, но и раскажување приказна којашто ќе привлече инвестиции. А истовремено развојот на креативните индустрии може да креира и нови работни места. Ова е заклучокот од дводневната дебата на тема „Искуствата од европските земји во развојот на креативните индустрии“

во организација на Британскиот совет во Македонија и Министерството за култура. Дека креативните индустрии можат значително да ја придвижат економијата и да донесат до поголем раст и просперитет на националното стопанство зборуваат веќе потврдените искуства во Европа. Само за илустрација, 3% од БДП на Естонија се обезбедува од креативните индустрии, а за време на економскиот „бум“ креативните индустрии во Велика Британија генерираа двапати побрз раст од останатите економски гранки и вработеноста двапати повеќе е зголемена во однос на останатите сектори, соопштија дел од учесниците на форумот.

Креативната индустрија не е поврзана само со културата!

Оттука, она што Македонија како земја мора да го сфати е дека креативната индустрија не е поврзана само со културата. Туку дека таа се однесува и на економијата, технологијата и општеството. Токму миксот на сите овие

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

Компании и пазари елеонора запрова

директорка на Британскиот совет во Македонија

С

игурна сум дека присуството на нашите гости и долгогодишни соработници ќе бидат инспирација за тоа што може да направи мала земја како Македонија во областа на креативните индустрии за да ја претвори креативноста во економски потенцијал и да овозможи отворање нови работни места. сектори, кластери може да создаде една успешна приказна и еден профитабилен бизнис. „Креативните индустрии не се поврзани само со културата, туку се однесуваат и на економијата, технологијата и општеството. Тие се спојуваат во нов вид креативна економија. Обединетото Кралство е поголемо од Македонија, но голем дел од принципите што ги воспоставивме во изминатите 30 години се применливи овде. Малите нации се многу интересни како успеваат да се снајдат во новата економија. Тие се двигатели на промените и затоа секогаш кога се зборува за индекс на успех, доминираат малите држави - за индексот БДП по жител, за образование итн. Тоа е феномен во целиот свет“, рече Џон Њубигин, претседавач на Креативна Англија и стратегиски консултант за креативни индустрии во Велика Британија. Според него, она што е важно за креативните индустрии, за креативните индивидуалци е дека секогаш треба да размислуваат меѓународно, глобално. Тој тврди дека талентот за која било работа во светот може да се најде секаде. Прашањето е, вели Њубигин како да се направи тој талент видлив и продуктивен. „Она што важи за природните ресурси со кои располага една земја е дека со секојдневната нивна употреба истите се трошат. Но, ова не важи и за знаењето и креативноста. Напротив, знаењето и креативноста растат со нивната употреба и нивното споделување“, вели Њубигин и додава дека создавањето мрежа, поврзувањето со партнери не само во рамките на една држава, туку и регионално и глобално е многу важно за успехот на ваквите индустрии. Дека малите држави можат да бидат многу успешни ако размислуваат

енТони аТард

ЕУ проектен координатор во Центарот за креативност во Малта.

М

алта е могу мала држава. Остров. Да се биде мала држава значи дека мора да се размислува регионално и меѓународно.

регионално и меѓународно тврди и преставникот од Малта, Ентони Атард, кој во моментот е ЕУ проектен координатор во Центарот за креативност во Малта. „Малта е могу мала држава. Остров. Да се биде мала држава значи дека мора да се размислува регионално и меѓународно“, вели Атард. Потребата од градење мрежи и меѓународна соработка ја истакна и Тина Пездирч Нограшек од Словенија којашто работи како раководител на проекти за креативни идустрии во Агенцијата за регионален развој на Љубљанскиот урбан регион. „Тоа што сакам да го истакнам како најважно во овие индустрии е градењето партнерства со другите организации, со приваниот и со јавниот сектор и создавање мрежа во која може да се споделат искуствата“, вели Нограшек. Директорката на Британскиот совет во Македонија, Елеонора Запрова, рече дека искуствата на гостите ќе бидат основа и инспирација за креирање на политиките за креативни индустрии во Македонија. „Сакаме овој настан да биде инспирација за нови партнерства во сферата на креативните индустрии во Македонија, но и пошироко. Сигурна сум дека присуството на нашите гости и долгогодишни соработници ќе бидат инспирација за тоа што може да направи мала земја како Македонија во областа на креативните индустрии за да ја претвори креативноста во економски

31

Тина пездирч нограшеК

раководител на проекти за креативни идустрии во Љубљана

Т

оа што сакам да го истакнам како најважно во овие индустрии е градењето партнерства со другите организации, со приваниот и со јавниот сектор и создавање мрежа во која може да се споделат искуствата.

потенцијал и да овозможи отворање нови работни места“, рече Запрова. Оттаму најави и дека Британскиот совет годинава ќе организира и интензивни обуки за креативно претприемништво наменети за претприемачи од областа на дизајнот и информатичката технологија. Инаку, ова е втора година по ред како Британскиот совет во Македонија во соработка со Министерството за култура организираат настани со кои го поттикнуваат напредокот на креативните индустрии, креативните бизнис и економии во земјава.

Капитал број 714 05.07.2013

32

www.kapital.mk

интервју пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

В

Xon Wubigin

стрАтеГисКи КонултАнт и претсеДАвАч нА КреАтивнА АнГлијА

Za uspe[en biZnis treba da raZmisluvate globalno!

о организација на Британскиот совет во Македонија и Министерството за култура, минатата недела се одржа Форум за креативни индустрии. „Капитал“ имаше ексклузивна можност да биде дел од oвоj настан, на кој експерти од Велика Британија, Естонија, Малта и од Словенија ги споделија искуствата и придобивките од развојот на креативната економии кај нив. За тоа што значат креативните бизниси, кои се придобивките од фузијата меѓу јавниот и приватниот сектор со креативните индустрии и што треба да имате на ум ако сакате да започнете свој бизнис зборува британскиот експерт Џон Њубигин, стратегиски консултант за креативни индустрии, новинар и претседавач на Креативна Англија, во ексклузивно интервју за „Капитал“.

XX Минатата недела во Скопје учествувавте на Форумот за креативни индустрии во организација на Британскиот совет во Македонија и Министерството за култура. Може ли да ни кажете што претставуваат креативните индустрии според вас? Постојат многу дефиниции за тоа што е креативна индустрија, но јас сметам дека ги означува оние бизниси кои најчесто потекнуваат од индивидуалниот креативен процес и многу често подразбираат вклученост на уметност или на уметници. Креативната индустрија всушност, е индустрија на иновации и промени, а бидејќи креативноста може да биде многу променлива, често е поврзана со употреба на дигиталната технологија. Креативната индустрија е онаму каде што овие три работи се сооединуваат: работата на уметникот или индивидуалната работа на креативната личност, иновациите и промената и дигиталната технологија, но клучниот обликувач на креативната индустрија е дека тоа се работи кои во себе содржат интелектуална сопственост и многу од индустриите кои ги дефинираме како креативни индустрии нивната основна цел е токму генерирање на интелектуалната сопственост.

XX Постои ли златна формула, стратегија како овие креативни индустрии да станат повидливи и попрофитабилни во земја како што е Македонија? Нема, но она што сметам дека е интересно е дека секоја држава во светот сега се интересира за креативните

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

интервју

индустрии. Ако погледнете во актуелниот петгодишен план на Кина, кинеската влада дебатира за тоа како кинеската култура да биде основа на новата кинеска економија. Како го изразуваат тоа? Тие велат дека мора да направиме промена. Од „направено во Кина“ да направиме промена во „дизајнирано во Кина“. Со други зборови, тие сфатија дека производството не е тоа во што лежи вистинската вредност на еден производ. Вистинската вредност лежи во дизајнот, во процесот на дизајнирање. Затоа сега тие се заинтересирани познатиот слоган „направено во Кина“ да го променат во „дизајнирано во Кина“. Мислам дека тоа важи и за сите други држави во светот. Погледнете ја Кореја. Кореја е сериозно фокусирана на развојот на нови идеи во иновативни производи и иновативни услуги. Владата ги поттикнува сите производствени капацитети во Кореја да размислуваат за дизајнирање. Да размислуваат за иднината. Да не го копираат она што го прават Американците, да не го копираат она што го прават Европејците, туку да креираат свој дизајн. Погледнете ги компаниите како Самсунг во Кореја. Тие започнаа речиси од никаде, а за 10 години успеаја да бидат најиновативен електронски бизнис во светот.

XX Велите, државите с$ почесто се свртуваат кон креативните индустрии. Дали ваквото размислување е поврзано со актуелната финансиска сотојба во светот и барање излез од кризата? Не сметам дека е поврзано со финансиската криза. Мислам дека е резултат на тоа што производствената технологија станува глобална. Многу е лесно за производителите да направат фабрики таму каде што с$ е поевтино. Можеби ја прават облеката во Мароко една година, потоа се селат во Бангладеш, а потоа во Индонезија. Го селат производството таму каде што работната сила е поевтина и таму каде што регулацијата на работните права е послаба. Работата со новата економија е во тоа што вредноста што е креирана не е во процесот на производството, туку многу повисоко во тој синџир на создавање. Мислам дека секоја држава разбира дека тоа е сега многу важно за економиите да можат да просперираат. Исто така, има и едно друго прашање кое подразбира дека со развојот државите сфаќаат како културата, добриот стандард на живеење, добриот квалитет на животот и културната дефиниција се многу важен дел од тоа што ја прави една држава поатрактивна од друга. Насекаде во светот, дури и во Емиратите, земјите трошат огромни средства за музеи, концертни сали, барови, кафетерии, културни, уметнички, социјални центри, поради тоа што тие знаат дека луѓето сакаат да живеат во такво опкружување. Луѓето сакаат да работат во место кое го сметаат за атрактивно, а ако успееш да го направиш местото атрактивно, тогаш ти привлекуваш добри луѓе да дојдат и да ти помогнат да ја изградиш економијата.

XX Во Вашето обраќање велите дека и владите треба да ги поддржуваат ваквите креативни индустрии. Но, со оглед на економската криза, како да го направиме тоа во држава со големина како Македонија? Како да

33

За тоа што значат креативните бизниси, кои се придобивките од фузијата меѓу јавниот и приватниот сектор со креативните индустрии и што треба да имате на ум ако сакате да започнете свој бизнис зборува британскиот експерт Џон Њубигин, стратегиски консултант за креативни индустрии, новинар и претседавач на Креативна Англија во ексклузивно интeрвју за „Капитал“

ги поттикнеме овие индустрии? технологија. Неопходни им беа вештини Мислам дека веќе се преземени за да видат како луѓето манипулираат со неколку чекори и во Македонија во податоците и на кој начин ја употребуваат оваа насока. Знам за даночните стапки, дигиталната технологија. Што значи, за олеснителните даночни давачки за покажавме дека постои конекција меѓу работодавците кои ги поддржуваат челикот и игрите. Истото важи и за вработените за едукација и тренинг, сите сите останати сектори. Оттука, за имате многу имагинативни политики јавниот скетор, а исто така и за иднината за wi-fi. Сите тие работи се важни на приватниот сектор, врзувањето со да ги преземе државата. Значи, не креативноста е витално за растот на секогаш е потребно Владата директно новата економија. Без разлика дали е да инвестира во креативните бизниси, во Латинска Америка, во Африка, на туку најважно е да помогне во истокот, с$ повеќе постои согласност содавањето на климата во којашто ќе дека ова вкрстување на секторските може да цветаат креативните индустрии. иновации е круцијално за успех. Мора да Знам дека во Скопје конкретно има ја обедините индивидуалната креативност многу празни згради и дека Владата со новата технологија и со новиот процес размислува како да ги направи на производство. Тоа е вистинскиот пат по достапни за претприемачите. Тоа се којшто ќе растат идните економии. едноставни акции. Секако дека ја чинат XX Се чини дека во Британија Владата нешто, но повеќе треба да се многу внимание се посветува размислува дека тоа е начин преку кој на креативните индустрии. Што Владата го креира опкружувањето во беше пресвртна точка за јавниот, кое креативните индустрии но и приватниот сектор може да се развиваат, да наоѓаат врска и да на ист начин како што во соработуваат со ваквите минатато владите секогаш се индустрии? обидуваа да креираат добра Мислам дека луѓето едноставно, клима за производство, за Мора да ја сфатија дека ова е начинот на земјоделство. Но, сега во обедините којшто може да постигнат раст.

XXI век тие размислуваат индивидуалната Повторно ќе посочам еден како да креираме вистинско пример - Јагуар Ленд ровер креативност опкружување за креативни (Jaguar Land Rover), големата со новата индустрии. компанија за автомобили технологија XX Колку овие индустрии во Британија, која е една од треба да имаат поддршка и со новиот најуспешните компании којашто процес на и од приватниот сектор? ја имаме. Министерот за наука Секако дека треба. Она што за производство. во Британија ми кажа дека ги мене е интересно во Британија, Тоа е посетил студијата за дизајн во САД и во многу други држави на оваа компанија и рече дека вистинскиот пат во Западна Европа е тоа што с$ речиси сите што работат таму повеќе се зголемува кругот на по којшто ќе се од индустријата за игри. приватните бизниси. Сфаќаат растат идните Таму има креативни дизајнери дека треба да размислуваат економии. и артисти коишто работеле покреативно. Ќе ви дадам во филмската индустрија и пример за Шефилд во Англија. Стар град во индустријата за игри, а сега работат познат по челикот каде што навистина во индустријата за автомобили, бидејќи постојат големи компании за челик. сфатија дека автомобилската индустрија Специјалистите во овие компании сфатија истовремено е најпрвин модна индустрија, дека за да бидат успешни, треба да бидат второ инженерска индустрија, па затоа поврзани со високата технологија. Треба да мора да имаат креативни дизајнери, ги разберат податоците и треба да научат како и добри инженери со цел да бидат како да ги употребуваат таквите податоци. успешни. Ние соработувавме со нив и ги убедивме XX Во таа смисла, што ќе им дека треба да инвестираат во бизнисот препорачате на младите во земјава со игри и во компаниите за дигитални кои с$ уште се ентузијасти и медиуми, бидејќи тие обезбедуваат размислуваат за создавање свој вештини кои сигурно може многу да & бизнис? помогнат на индустријата со челик. На Во земја со големина на Македонија она што почетокот изгледаше навистина чудно за апсолутно е најважно е да размислувате една компанија со челик да инвестира во како глобален граѓанин, жител на светот дигиталните медиуми, но сфатија дека ако и да гледате што се случува насекаде сакаат да останат конкурентни со Корејците, околу вас. Не смеете да се насочите со Кинезите, мора да размислуваат како само на случувањата во Македонија. да ја употребат последната и најнова Мора да размислувате меѓународно,

Капитал број 714 05.07.2013

34

www.kapital.mk

интервју

интернационално. Една од работите коишто се трудиме да ја направиме сега додека сме во Македонија е да ги поврземе малите нации во Европа - Естонија, Македонија, Малта, Словенија. Постои ли нешто што на пример, малите нации треба да го прават заедно? Да размислуваат заедно, да разменуваат мислења, да разменуваат добри практики. Мислам дека тоа е начинот на којшто помогнавме да расте европската економија - преку размена на добри идеи. А не да рамислуваме; „О, јас сум од Естонија, од Македонија и тоа не ме интересира“. Не. Ние треба да размислуваме глобално и затоа, секој млад поединец во Македонија треба да размислува меѓународно и да гледа меѓународно ако сака добар и исполнет живот за себе и за своето семејство.

XX Во вашето предавање исто така се осврнавте и на тоа дека е потребно да се најде специјалност. Што мислите со тоа поточно? Тоа значи дека не можете да речете: „Ајде да направиме креативни индустрии во Македонија“ и да го направите тоа тукутака. Прво треба да се запрашате кои се вештините кои ги имате во Македонија. На пример, знам од последната моја посета на Скопје дека има многу добри компании кои се занимаваат со специјални ефекти. Многу изненадувачки, но имате специјални ефекти кои се со светски квалитет. Бев во Холивуд и спомнав за ваквите компании и таму ми кажаа дека знаат за вас. Тоа е една област на пример. Можеби сакате

да размислите како да ги развивате тие вештини, бидејќи тоа е нешто што веќе го имате. Нема поента во измислување нова индустрија кога веќе имате добра која постои тука. Сега треба да размислите кои се квалитетите што ги имате, кои се вештините кои ги поседувате, кои се талентираните луѓе што ги имате и како да го развиете тоа. Имате огромен потенцијал како туристичка дестинација. Тоа е уште една област за којашто можете да размислувате. Треба да се погледне кои се традициите, кои се културните јаки страни на Македонија, кои се талентите кои веќе постојат во земјава и како да ги реинтерпретирате овие предности за потребите на XXI век. Тоа е она што го мислам кога зборуваам дека е потребна специјалност. Мислам дека е потребно државата да има стратегија за тоа кои се бизнисите и вештините што ќе се развиваат. Што ќе & помогне на Македонија да се исткане на меѓународен план и повеќе да не се зборува за Македонија како за мала држава некаде на Балканот, туку да се рече на пример: „О, Македонија. Тоа е земјата од каде што доаѓаат специјалните ефекти“, на пример. Треба да имате идентитет на бренд.

XX Нешто што би сакале да додадете? За мене е многу интересно да дојдам во Скопје по втор пат и да видам дека дури и за време од една година, кога глобалната економија се справува со тешкотии, работите овде се менуваат. Можеби луѓето чувствуваат дека треба да се направи

Мислам дека потребно е државата да има стратегија кои бизниси и вештини коишто ќе се развиваат. Што е тоа што ќе & помогне на Македонија да се истакне на меѓународен план и веќе да не се зборува за Македонија како за мала држава некаде на Балканот. Туку да се рече на пример: ‘О, Македонија. Тоа е земјата од каде што доаѓаат специјалните ефекти’, на пример. Треба да имате идентитет на бренд. прогрес на друг начин, но понекогаш е подобро работите да се направат побавно, а да бидат направени на вистински начин, отколку да се направат набрзина и да не бидат добри. Се надевам дека она што го правиме овде ќе им помогне на луѓето во Македонија во јавниот и во приватниот сектор да размислуваат повеќе меѓународно и мислам дека сите ние треба да ги делиме искуствата меѓусебе. Бидејќи една работа што ја знаеме е дека никој не ги знае вистинските одговори. Сите, без разлика дали се Кинези, Американци, Корејци, Македонци, сите се прашуваат и бараат одговори. Затоа, колку повеќе делиме искуства, толку повеќе ќе успееме.

капитал број 714 05.07.2013

36

политика

амбасадорска „каша“

П

оранешниот вицепремиер за евроинтегрции, Васко Наумовски, ќе биде новиот амбасадор во Вашингтон, пишуваат медиумите. Наумовски ќе го замени досегашниот амбасадор и преговарач во процесот за името Зоран Јолевски. Освен смената на Јолевски, медиумите пишуваат и за нови рокади во амбасадорските фотелји. Така актуелниот амбасадор во Хаг, Никола Димитров ќе замине во Москва, Оливер Шамбевски од Пекинг ќе замине во Рим, а Веле Трпевски од Тирана, пак, ќе оди во Австралија. За амбасадорско место, како што пишуваат медиумите, се подготвува и

> БРоЈки

2

нови поштенски марки промовираше минатата недела Јавното претпријатие Македонски пошти со познатите личности од албанската историја, Хазив Али Улќинаку и Реџеп Митровица

1.400

поранешниот министер за надворешни работи, Антонио Милошоски, кој најверојатно ќе го преземе дипломатското столче во Загреб, а актуелната амбасадорка таму, Даниела Караѓозева, најверојатно ќе замине во Канада. Она што засега официјално е познато е дека Владата веќе почнала да ги разгледува и пријавите стигнати на адресата на Владата во врска со поранешниот вицепремиер амбасадорските позиции објавени на за евроинтеграции, ако се јавен конкурс. Според информациите, верува во информациите во и дел од пријавените на овој јавноста од владини кругови конкурс ќе бидат испратени се "токми" за амбасадор во како амбасадори и конзули.

Вашингтон.

САМОПЕРцЕПцИЈА: 50 приватниот сектор во

пензионери во септември ќе одат на бесплатно бањско летување, соопшти министерот за труд и социјална политика, Диме Спасов

26

судии добија прекршочни пријави од Државната комисија за спречување на корупцијата поради ненавремено поднесување на анкетните листови за имотната состојба, соопшти Комисијата

255

милиони денари за субвенции во земјоделството исплати Министерството за финансии

facebook 1 Душата нема да ни ја земат, ама од душа не се #живее Влатко Огњановски

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

2 На конкурсот за Амбасадори

од 2 милиони жители во РМ, амбасадори по раѓање, онака генетски, конкурирале само 2 000 ????

Shpresa Jusufi

3 Да не беше во Идризово и

Љубе ќе беше Европа за нас Сречко Поповски

фотографија:

фотоархива на капитал

З

а успешен бизнис во земјава потребна е добра бизнис-врска со државата и многу пари. Ова накратко е заклучокот ако добро се проучат податоците од последната

анкета направена од агенцијата Рејтинг во соработа со Државната комисија за спречување корупција и Мисијата на ОБСЕ во Скопје со која се испитува мислењето кај вработените во приватниот сектор за перцепцијата на корупција во земјава. Истражувањето покажува дека дури 72,5% од вработените во приватниот сектор сметаат дека за да се обезбеди бизнис преку државен тендер компаниите се користат со поткуп, а 50,1% сметаат дека врските се најчестата форма при корупција. „Најлесен начин за добивање јавен тендер, преку коруптивно и неетичко однесување според оценка на 50% од вработените во

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

По 60 нови граѓански организации се формираат месечно

Н

ови 380 нови граѓански огранизации се регистрирани во првата половина од 2013 година, односно по 60 новоформирани никнуваат секој месец, објавува центарот за институционален развој – цИРа. Според информациите од цИРа, најмногу се регистрирани во областа на спортот, развојот на културата, заштитата на животната средина, младинските прашања и образованието. Една третина од здруженијата се занимаваат со различни области од спорот, додека по само едно

здружение е формирано во областите на намалување на сиромаштијата, развојот на општествена одговорност, заштитата на животни, како и борбата против зависностите. Во овој период се формирани 6 аналитички и истражувачки центри. Областите на почитување на правата на жените, економскиот развој, заштита и промоцијата на правата на специфични групи на интерес, промоција на здрави животни навики, како и меѓуетничка кохезија се со 5 гражански организации.

50% од оди бизнис со врски! Според информациите од Министерството за финансии и Бирото за јавни набавки во 2012 година секој работен ден се правеле по 70 електронски аукции. Биле склучени речиси 24.000 договори за јавни набавки во вредност од 917 милиони евра, односно 12% од БДП. Од вработените во приватниот сектор72,5% гледаат корупција во овие тендери приватниот сектор, се врските на бизнисот со власта. На второ место е економската моќ на компаниите за плаќање поткуп“, се вели во заклучокот на истражувањето. Како најчеста причина поради која постои корупцијата во земјава, вработените во приватниот скетор го наведуват неказнувањето на коруптивните дејства во државата. Анкетата исто така покажува дека 25,3% од вработените во приватниот сектор сметаат оти придобивките од корупцијата се поголеми наспроти казните за ваквото дејство. Од ваквата практика во земјава, најмногу трпат средните претпријатија, покажува истражувањето. Дури 63% од анкетираните вработени во средните претпријатија сметаа дека не добиле тендер или нов бизнис поради тоа што некоја од конкурентските компании се послужила со поткуп или со друга форма на корупција. Гледно по сектори, вработените во приватниот сектор најмногу корупција гледаат во градежништвото (68,1%) и во секторот трговија (38,1%).

Истражувачко новинарство за стоп на корупцијата!

Она што е интересно е што најголемиот дел од вработените во приватниот сектор, 49,2%, како најефикасен начин за спречување на корупцијата го сметаат истражувачкото новинарство. Според нив, ниту државата, ниту пак приватниот сеткор на прави доволно за да се справи со корупцијата. Оттука, процентот на вработени кои веруваат во државните антикорупциски закони и

компаниските антикорупциски политики е мал, односно 33%. Претседателот на Државната комисија за спречување корупција, Ѓорѓи Сламков, смета дека е потребен системски пристап во справувањето со корупцијата во земјава. „Потребни се дополнителни активности за подобрување на владеењето на правото, заштитата на конкуренцијата, како и јакнење на деловната клима во земјава“, вели Сламков. Претставникот на Мисијата на ОБСЕ во Скопје, Маркус Ролофс, исткана дека корупцијата е секаде во светот и дека за нејзино искоренување потребно е секој да ја игра својата улога во општеството. Според Миле Бошков од Бизнис конфедерацијата на Македонија во државава, нема ниту раст, ниту намалување на индексот на корупцијата. „С$ уште мора корпоративната заедница да учи како треба да се спречи на етички начин корупцијата во водењето бизнис. Корупцијата е навлезена во образованието, градежништвиото, дури и во земјоделството, а во зависност од потребата за профит ја менува формата, односно го менува секторот“, изјави Бошков. Инаку, истражувањето кое го направи агенцијата Рејтинг е спроведено од 15 до 19 мај оваа година меѓу 800 вработени во приватниот сектор на ниво на цела Македонија. Со анкетата се опфатени сопственици, менаџери како и вработени на нераководни функции.

бум-трес

37

Ѓорге Иванов

претседател на Р.М.

З

а нас ова има големо значење, бидејќи прв пат, со влегувањето на Хрватска во ЕУ, Македонците влегуваат во ЕУ. Знаете, во хрватскиот устав Македонците се признаени и некои евробирократи ќе немаат алиби да не го користат зборот Македонци и Македонија“. Просто е неверојатно какви с$ тези вади Иванов.

нИКола груевсКИ

премиер на Македонија

Ќ

е го издржиме и ова некако (притисок за промена на името, н.з.). Таква ми била судбината, да имам таков мандат“. Груевски изгледа долго време е на власт, па заборава дека ваквата тешка судбина ја делеа сите негови претходници. Без исклучок.

благИца новКовсКа

директор на Државен завод за статистика

М

акедонија ќе успее да спроведе квалитетен попис на населението кога ќе биде подготвена да ги почитува меѓународните с т а н д а р д и “. К а д е б е ш е директорката на Заводот пред три години кога почна пописот да излезе со ваков став?

twitter 1 Влатко Васиљ@VlatkoVasilj

Во Македонија не е скапо. Во Македонија е немаштија. Различно е.

2 Ina@mnogufina29 Jun

Може и јас сум соработувала со тајни служби ама од кај да знам нели тајни се

3 Боби@BatmanSaysT29 Jun

Kај и да е, и Тито ќе го окркат од нашава лустрација.

Капитал број 714 05.07.2013

38

www.kapital.mk

политиКа

ВМРо – ДпМНЕ и ДУи со УсогласЕН с

Vreme e za noVa pregoVorite za da bidat direkt

www.kapital.mk

стаВ за споРот со гРција

a energija: imeto tni!

капитал број 714 05.07.2013

политика

39

Екслузивното интервју на министерот за евроинтеграции Фатмир Бесими за Капитал, во кое тој предложи преговорите за спорот за името да се кренат на повисоко ниво, да се вклучат директно премиерите и да се формираат тимови кои би ги воделе преговорите, наместо досегашните „амбасадори – преговарачи“ дополнително доби на тежина со писмото кое премиерот Никола Груевски го испрати до својот грчки колега Андонис Самарас. Груевски недела подоцна официјално го нуди истото до Самарас – со што практички се открива дека ова е државна позииција и се презентира една усогласена игра на македонската Влада. Од Атина засега нема одговор пишува:

катерина синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на капитал

Е

кслузивното интервју на министерот за евроинтеграции Фатмир Бесими за Капитал минатата недела, во кое тој предложи преговорите за спорот за името да се кренат на повисоко ниво, да се вклучат директно премиерите и да се формираат тимови кои би ги воделе преговорите, наместо досегашните амбасадори – преговарачи доби на тежина со писмото кое премиерот Никола Груевски го испрати до својот грчки колега Андонис Самарас. Груевски го нуди истото – со што практички се открива дека ова е всушност државна позиција и се презентира една усогласена игра на македонската Влада. „Да се видиме уште оваа седмица. Двете земји би имале придобивка од решение, што во овој момент не е можно бидејќи разговорите не напредуваат така како што би требало и така како што се очекува. Затоа, предлагам создавање тимови на чело со премиерите на двете држави, кои директно би разговарале за решавање на спорот. Македонија бара поддршка

Капитал број 714 05.07.2013

40

www.kapital.mk

политика

од јужниот сосед за почетокот на пристапните преговори на РМ со Европската Унија. Тоа не само што ќе придонесе за посветла иднина за двете земји и за регионот туку и ќе ја подобри климата за успешно затворање на проблемот за името. разговорите би се одвивале во рамките на мандатот на амбасадорот Нимиц за изнаоѓање решение и дека Република Македонија искрено посакува Грција и денес да биде истакнат партнер и поддржувач на нашата држава во отпочнување на пристапните преговори со Унијата.“ ова се дел од поентите во писмото на Груевски до Самарас. Само една недела претходно, министерот за евроинтеграции Фатмир Бесими практички го навести ова преку ексклузивното интервју за Капитал. Она што на почетокот личеше на индивидуален став на министерот (кој патем доаѓа од редовите на коалицискиот партнер ДУИ), всушност излезе дека е официјален став на македонската Влада. Официјално, ставот на министерот за евроинтеграции, Бесими дека потребно е процесот на преговори за спорот за името со Грција да се подигне на повисоко ниво не наиде на реакции во јавноста, но она што е поинтересно е дека тој не наиде на реакции ниту во

самата Влада од каде што се додека не излезе информацијата со пратеното писмо велеа дека не се запознати со идеите на Бесими. А Бесими, не кажа ништо поразлично од тоа што го пишал Груевски. Тој порача дека процесот на решавање на спорот трае премногу и дека потребни се нови идеи: „Мислам дека мора да се даде временска рамка, тоа недостасува. И второ, мислам дека нивото мора да се подигне повисоко. Да не се делегира на ниво на амбасадори, туку да се подигне на министри барем или најдобро, на премиери, со што би влегле во директни преговори. Секако, друг аспект е што ова прашање би требало да биде консензуално внатре во земјата и да има придонес од сите политички партии за да имаме јасен сигнал дека ова прашање нема да се користи за сопствен рејтинг“ изјави министерот. Во однос на самиот спор за името тој кажа дека последниот предлог на медијаторот Метју Нимиц е добра основа за да чекориме поблиску кон решение (официјално од македонската Влада нема став дали Македонија го прифатила или не овој предлог, ниту за каков точно предлог станува збор иако се лицитираше во јавноста со неколку варијанти, н.з).

„Затоа го реков тоа „дека секој ден сме поблиску“.Обединетост за решавање. Тоа ни треба. Многу е важно дека мора да сме заедно. И уште едно би додал, дека другите варијанти што се слушаат како шпекулации во јавноста дека Македонија ќе гледа други алтернативи надвор од ЕУ и од НАТО се неодржливи. За Македонија е најдобра евроатлантската перспектива од кој било апсект гледано. И не би било сериозно и кредибилно Македонија да игра на карта дека се повлекува од овој процес. Тогаш би испратиле лош сигнал. А еден од нашите најсилни аргументи е токму нашата посветеност“ порача Бесими. Она што извори за Капитал од македонската Влада го откриваат е дека поентата пред се е да се изгради единството по ова прашање внатре: „Точно дека ние сакаме да покажеме дека Македонија „не спие“, да ја докажеме нашата конструктивност, но главната поента е дека ние мораме да формираме единство дома. Тие тимови за преговори би биле од мешан состав. Во нив би влегле претставници со мешан етнички состав, но и од сите релевантни политички партии, кои мора исто така да се усогласат за ова прашање. Не

Средба – ракување: Иванов и Папуљас конечно се видоа!

М

акедонскиот претседател Ѓорге Иванов во Загреб во рамките на маргините на прославата за влезот на Хрватска во ЕУ се виде со грчкиот колега Каролос Папуљас. „На моја иницијатива прв пат се сретнавме со грчкиот претседател и разговаравме отворено како луѓе за нашите две општества, за нашите граѓани, и како можеме ние како претседатели да придонесеме да има една поголема соработка меѓу двете општества, бидејќи треба да ги следиме добрите односи, добрите трендови кои почнаа да се случуваат меѓу граѓаните на нашите две земји. Остана да го продолжиме разговорот. Вети дека ќе имаме и друга можност повторно да разговараме.

Така што, ова го чувствувам како еден пробив, бидејќи од нашата независност досега немало средба меѓу грчки и македонски претседател“, изјави Иванов. Но, иако Иванов изјави дека со Папуљас разговарале отворено за подобра соработка меѓу двете општества, а дури и најави продолжување на разговорите, како да не се договориле со Папуљас во врска со презентацијата на нивниот момент пред домашната јавност. Од Грците веднаш стигнаа негативни тонови. Како што пренесе дописникот на Канал 5 од Атина, во Кабинетот на Папуљас изјавиле дури дека воопшто немало средба, туку само ракување и обид на македонскиот претседател да го покани Папуљас на кафе. Дипломатски лошо одиграно, ПР лошо спакувано.

www.kapital.mk

капитал број 714 05.07.2013

политика

41

Никола Груевски

премиер и лидер на ВМРО-ДПМНЕ

В

о писмото со својот грчки колега премиерот Никола Груевски му предлага на Андонис Самарас создавање тимови на чело со премиерите на двете држави, кои директно би разговарале за решавање на спорот и бара поддршка од Самарас за почетокот на пристапните преговори на РМ со ЕУ. смееме да чекаме веќе. Македонија губи многу“ велат тие. Засега од партиите нема реакции. До затворањето на овој број на Капитал од ВМРО – ДПМНЕ останаа без коментар, а од СДСМ го ценеа само предлогот на Бесими како несериозен ако не е усогласен во самата Влада. Аналитичарите исто така постојано повикуваат на единство, оти без тоа, велат тие, не е ниту битно дали некоја идеја или потег (на министер, премиер, сеедно...) е добра или не. Главниот проблем според нив е отсуството на

подготвеност на највисокиот полиитчки врв, претседателот на државата и премеирот да се зафатат со вистинско и директно решавање на овој проблем бидејќи се свесни дека во процесот ќе мора да отстапат од некои домашни и меѓународни политики кои ги воделе изминативе години. Со демонстрација на единство и на вакви потези тоа се анулира: „Поддршка од меѓународнот фактор ќе отсуствува се додека странците слушаат разногласие. Ним страв им е да поддржат и добри иницијативи кои

би се криела опасност од засилување на неединството внатре, па дури и етничка поделба“ анализира за Капитал професорот и поранешен шеф на дипломатијата, Денко Малевски. Токму затоа, усогласените ставови на македонските коалициски партнери можат да бидат одлична основа за градење на внатрешниот консензус. Процес во кој секако ќе треба да се вклучат и останатите релевантни политички субјекти на македонската политичка сцена.

Капитал број 713 28.06.2013

www.kapital.mk

42

По Влезот на ХрВатсКа Во еУ

[to gi o~ekuva hrvatskite gra|ani i kompanii?

П

етгодишната рецесија, високата невработеност, долгот и дефицитот создадоа атмосфера на рамнодушност и чувство на беспомошност со кои Хрватска дочека еден од најважните настани во својата историја, 22 години од прогласувањето на независноста и крвавата војна - влезот во Европската унија

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Х

рватска влезе во ЕУ. Прославата на централниот плоштад во Загреб заврши со прекрасен огномет, кој не успеа да ја распрсне бучната скепса за слабоста на хрватската економија и нејзиниот

капацитет да се справи со силната конкуренција на заедничкиот европски пазар. Исплашени се граѓаните најмногу од порастот на цените, воздржани се компаниите поради неизвесноста на новата бизнис-клима, скептични се „старите“ Европејци дека во семејството добиваат уште еден проблематичен член кој може многу да ги чини! Затоа и изостана еуфоријата од 2004 година, кога осум поранешни комунистички

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

Количини производи кои граѓаните можат да ги купат во друга земја во ЕУ за лични потреби и без трошок да ги внесат во Хрватска 800

цигари

400

цигарилоси

1

земји влегоа во ЕУ, а бројни европски влади стравуваат од приемот на уште една слаба јужноевропска економија на која туризамот & е најсилна страна. „Со висока невработеност од 20%, пад на животниот стандард, ендемска корупција во политичката елита и пад на меѓународниот кредитен рејтинг на ниво junk, на многумина Хрвати не им е до славење“, напиша „Вашингтон пост“. Колку е голема скепсата кон Унијата

43

килограм тутун за пушење

10

литри јаки алкохолни пијалаци

90

литри вино

110

литри пиво

покажува и вицот кој го цитираше новинарот Тим Јуда од Блумберг, во кој Британците им велат на Хрватите: „Земете ја нашата маса. Ние штотуку заминуваме“. На неговото прашање: “Зошто, за име божје, Хрватите сакаат во ЕУ?“, претседателот Иво Јосиповиќ наведе две причини: прво, гаранција за мир, затоа што ЕУ е заснована на мировен проект. Второ, конкурентноста, затоа што мала земја од 4,3 милиони

жители сака да биде дел од голем политички и трговски блок затоа што „расцепканите европски стопанства не се конкурентни“. Некои аналитичари сметаат дека хрватските компании нема брзо да почувствуваат бенефит од Унијата, затоа што силната конкуренција од Европа може да ги одведе во сигурна пропаст застарените компании. Како најголеми колатерални „жртви“ од влезот во ЕУ

Капитал број 713 28.06.2013

44

www.kapital.mk

веДрана руДан писателка

О

на што се нарекува Република Хрватска можеше да се ‘самоубие’ и на попаметен начин.

Оливер ДрагОјевиќ пејач

Н

е славам. Влегуваме во ЕУ под нивни правила, а тоа не е најсјајна ситуација. Ние тешко се прилагодуваме и ќе треба време пред сето тоа да профункционира, ако воопшто профункционира. До тој момент малку кој може да предвиди што ќе добиеме, а што ќе изгубиме. Не сум добар прогнозер, но не сум оптимист.

Тереза КесОвија пејачка

Ј

ас веќе долго време сум во Европа, така што овој влез не ми изгледа како голем чекор. Секако, ако тој влез значи дека ќе бидеме џуџиња во прегратка на Кинг Конг, тоа никако не е добро за нас. Очекувања немам. Ако сама не заработам, никој нема да ми даде. На крајот на краиштата, кога некој ви дава или ви подарува нешто, мора да се запрашате зошто го прави тоа.

ТариК ФилипОвиќ актер

М

оите чувства се поделени затоа што се работи за голема непознаница. Се надевам и очекувам некои работи да се стават во ред, затоа што беззаконието на овие простори се пренесува од колено на колено и се надевам дека влезот ќе донесе и некои позитивни промени. Во секој случај, многу сум љубопитен и ќе видиме како ќе се одрази врз стандардот на граѓаните. Постои мала доза страв и зрнце тага, чии причини не можат да се дефинираат.

јОсипа лисац пејачка

С

игурно дека влезот во ЕУ е позитивен за нас, особено затоа што секогаш ни треба некој отстрана за да ни каже дека вредиме, затоа што уште не сме самостојни. Позитивно сум ориентирана затоа што отсекогаш сме биле дел од Европа, а Загреб беше ‘мала Виена’. И покрај тоа што Балканот го сметам за преубав простор, ние ја немаме таа балканска култура. Кај нас секогаш се вртеше Европа, а европски делуваме и преку науката, културата и спортот. Впрочем, не сме баш сложни, но се надевам дека во ЕУ тоа малку ќе се подобри.

Со влегувањето на Хрватска во ЕУ, Унијата стигна до границите на Босна и Херцеговина, Србија и Црна Гора. Иако тоа нема да биде тврда шенгенска граница, на сила стапуваат повисоки стандарди и нова регулатива во патничкиот и во стоковиот промет. Последиците најмногу ќе ги почувствуваат производителите на земјоделско-прехранбени производи во БиХ и во Србија, кои традиционално своите производи ги пласираат на хрватскиот пазар! се сметаат бродоградилиштата. Овој да штедат или да се задолжуваат со сектор, во кој порано работеа 10 илјади кредити. Слободно можат и да вршат луѓе, а сега преживува од државна купопродажба на девизи на странски помош, со одлука на Брисел мора да се девизни пазари, но и да очекуваат реструктурира, што значи и отпуштање пониски цени и поголем избор при работници. купување на осигурителни полиси За економските предизвици коишто на пример, затоа што кредитните и стојат пред земјата во интервју за финансиските институции и друштвата Си-ен-ен хрватскиот премиер, Зоран за осигурување со седиште во друга Милановиќ, истакна дека предност е што држава-членка сега можат непосредно хрватското стопанство е ориентирано на да ги нудат своите услуги и во Хрватска. повеќе страни, што во услови на криза Со влезот во ЕУ нема да се оданочуваат е голема предност, но ја потенцираше каматите на граѓанските заштеди, затоа кондицијата на Италија како главен што ЕУ не наметнува таква обврска на трговски партнер на Хрватска. членките. Промени нема да има во „Сакам Италија да биде ‘електрана’ системот на оданочување на недвижносна услуги и индустрии како што беше тите, затоа што се во доменот на нациопред 25 години, кога имаше погоем налната даночна политика, но даночниот БДП по жител од Шведска. Италија е третман на хрватските граѓани и на нашиот главен трговски партнер и секој правните лица при купување недвижпозитивен или негативен настан таму ности во некоја од земјите-членки на ЕУ влијае и на Хрватска“, рече Милановиќ. ќе биде ист како и за другите странски Настрана од визијата на хрватскиот физички и правни лица. премиер, секојдневието на Хрватските граѓани веќе хрватските компании е тагуваат по можноста за дефинирано од сегашноста, поврат на ДДВ, која тие во која веќе 13 месеци по масовно ја користеа ред паѓа потрошувачката, при купувањето во граѓаните штедат Словенија, затоа што буквално на с$, а падот како земја-членка на по сиромаштија ќе бид е Хрватска на потрошувачката моќ ЕУ, таква можност во ЕУ, по Романија и Бугарија е повеќе од очигледен. повеќе нема. Предност Згора на тоа, тука е и е тоа што сега може да растечката конкуренција носат готовина и чекови од ЕУ, каде што има без ограничување на дури 274.000 компании износот кога патуваат во што произведуваат храна. странство, но ако пренесат За сите нив Хрватска не над 10.000 евра, мора е само нова европска писмено да ги пријават членка, туку нов речиси на цариникот. петмилионски пазар. Царинскиот надзор над од младите Хрвати се Ова е многу важен спроведувањето на надеваат дека ќе најдат работа во ЕУ податок ако се знае царинските постапки дека Хрватска 70% од престанува на денот храната ја увезува од ЕУ, на пристапување во а таа извезува таму само Унијата кон Словенија и една третина од вредноста кон Унгарија, а продолжуна увезеното. Оттука и ва на надворешните гранистравот на домашните ци на ЕУ, односно на грапроизводители од силната ничните премини со европска конкуренција, Србија, БиХ и со Црна која комбинирана со Гора. Ова нема да високите трошоци за биде тврда шенгенска е невработеноста во Хрватска, производство, високите граница, но на сила а 50% меѓу младите даноци и несредениот стапуваат повисоки пазар, креира неповолна стандарди и нова деловна клима за регулатива во патничдомашните компании! киот и во стоковиот промет, од кои се очекува Што ќе се смени за најмногу последици да хрватските граѓани? имаат производителите Во поглед на на земјоделскофинансиското работење, прехранбени производи хрватските граѓани во БиХ и во Србија, кои ми лиј ард и евр а до 2020 година веќе можат слободно традиционално своите оче кув а оф ицијален Загреб да отвараат сметки производи ги пласираат како европска помош во странски банки за на хрватскиот пазар!

3-та

70%

20%

11,7

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  8 јули 2013 година, од 12.00-15.30 часот Клуб на новинари, Скопје

ИМПЛЕМЕНТИРАЊЕ НА ОДРЕДБИТЕ ОД ПРАВИЛНИКОТ ЗА КОРИСТЕЊЕ НА ДИГАЛКИ И ИНДУСТРИСКИ ТРАНСПОРТЕРИ СОДРЖИНА НА СЕМИНАРОТ:

 Одредби од Законот за техничка инспекција

поврзани со користењето на техничката опрема;

 Одредби од Правилникот за користење на

дигалки и индустриски транспортери;

 Временски распоред, активности, начин и постапка

на вршење на технички прегледи и периодични испитувања;  Обврски по изведените периодични технички прегледи;  Кој ги врши техничките прегледи;  Постапка и обврски на независното правно лице при вршење технички преглед на техничката опрема;  Документација која ја следи техничката опрема при ставање во употреба и користење;  Законски рокови за постапување (преодни и завршни одредби од правилникот);  Казнени одредби.

Дали поседувате дигалки и индустриски транспортери (крански, портални, возила со монтирани дигалки за подигнување на лица и товар, виљушкари, транспортни траки и сл.)? Дали вашата опрема е исправна за работа? Дали вашата опрема има добиено решение за ставање во употреба? Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 05.07.2013 година.

ПРЕДАВАЧИ: Лазе Атанасов

државен технички инспектор во Државниот инспекторат за техничка инспекција.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 714 05.07.2013

58

www.kapital.mk

Profile

ВИНАРНИЦА ТРАЈКОВСКИ

Tajniot recept na dedoto Stevo пишува:

Александар Шољаковски

Т

рајковски е мала винарница и дестилерија, со капацитетот од 20.000 литри вино и 40.000 л и т р и в и њ а ц и (б р е н д и) и ракии. Производниот погон е сместен во една мала зграда во дворот на нивната викендичка во селото Крњево, на триесетина километри над Кавадарци, на северните падини на Кожуф, на брегот на реката Бошавица, во областа Витачево. Оние коишто знаат ќе разберат дека овие имиња не се само нафрлени како локација, туку дека тука и во околината расте грозје кое се издвојува по својот квалитет и особеност. Во соседството е и веќе познатото Барово, со насадите кои н$ прославуваат низ светот. Кои ли се мотивите за да се почне еден ваков бизнис, со оглед на тоа што семејството има и друг, би рекле многу поелегантен бизнис - трговија со електроматријали и електро уреди? Но, таа трговија овозможила инвестирање во винарството, пред с$ од задоволство и како предизвик. Билјана Трајковска е млада жена која се школувала во најдобри странски школи, имала одлична работа во Франција, но се вратила тука со јасен предизвик дека

Често говориме за предностите на семејниот пристап, за семеен бизнис, за бизнис поттикнат од семејни наследства, сеќавања и умеења. Винарницата или како што сопствениците повеќе сакаат да кажат, дестилеријата Трајковски е школски пример за таквиот пристап. Буквално, овде с$ е во рамките на семејството сака да прави вињаци и ракии! Таа нема класично енолошко образование, но со љубопитност и истрајност успеала да го надополни тоа, особено со честите престои во Словенија кај познати винари. Сега е на постдипломски студии на Земјоделскиот институт за винарство во Скопје. Не знаеме дали зад ова стојат и фамозните записи на дедото Стево, кој уште од 1922 година правел ракија надалеку чуена, позната и барана. Тој бил педантен и ја запишал формулата. Тајната на оригиналните записи се чува и ден-денес како своевидна светиња, но и рецепт за успехот на Трајковски. Дознавме само тоа дека во жолтата лозова ракија се ставаат зрна од шест сорти грозје, а во специјалното бренди „трајковски” дури и дванаесет и дека се чува во буре три години. И дека дабовите буриња за лозовата жолта ракија се од Кичево, а за брендито се француски. С$ друго врзано со фантастичниот шмек и совршените ароми на овој еликсир е дел

од строго чуваната семејна тајна. Мајсторот за ракијата е таткото Илија, за вињакот е одговорна Билјана. За црвените вина е таткото, за белите ќерката. Вињакот или брендито „трајковски” (не смееме да го наречеме коњак, иако тоа сосема го заслужува) се израз на перфектна експресија на старите знаења за компонирање на различните (12) ракии доведени до хармонија. Брендито и вињакот се разликуваат само по времето на стареење. И вината се впечатливи. Одлични и свежи „гренаш”, „ризлинг” и „шардоне”. Црвеното вино од стопроцентен „каберне совињон”, како и „вранецот” заслужуваат особено внимание. Лесни, питки и содржајни. Оваа мала винарница-дестилерија е уредена во потполност по стандардите ХАСАП. Просторот е рационално искористен. Грозјето го добиваат тука од околината на 40 километри во круг нема никаквов индустриски капацитет, лозјата се на

www.kapital.mk

Капитал број 714 05.07.2013

Profile

59

НајдобриТе виНа од МаКедоНија

Големо вино со голема иднина

Производниот погон е сместен во една мала зграда во дворот на семејната викендичка на Трајковски во селото Крњево, на триесетина километри над Кавадарци

Црвеното вино од стопроцентен „каберне совињон” како и „вранецот” заслужуваат особено внимание.

Р

За вињакот е одговорна ќерката билјана Трајковска

во специјалното бренди „трајковски” се ставаат зрна од дури дванаесет сорти грозје и се чува во буре три години висина од над 600 до 700 метри надморска височина, а струењата од Кожуф и по течението на Бошавица создаваат микроклима благотворна за специфичностите кои ги носат со себе. Грозјето го купуваат од лозарите во околината, а договорот се темели на долгогодишна доверба, пријателство и разбирање. Немаат никаков проблем со нив и со квалитетот кој го доставуваат. Всушност, пријателството, соседството се главните гаранции за квалитетот на тоа што го добиваат. Каде може да се најдат производите на Трајковски? Па, можете да ги сретнете по многу продавници, на граничните „фришопови“. Нивните испораки одат до Холандија, Босна, Канада, Велика Британија. Засега, велат, амбициите во производството се заокружени, но останува нов предизвик, а тоа е учеството на семејството Трајковски во развојот на винскиот или на селскиот туризам.

(„Барово” црвено, винарница Тиквеш, асамблажа од „кратошија“ 85% и „вранец“ 15%, регион Барово, берба 2010 година, 14,5% алкохол, цена 990 денари) етки се вината кои се наметнуваат уште на стартот. Со две-три берби „барово” успеа да се постави како сериозно вино со голема перспектива, она за што се работи и сонува со години. „Барово“ се сместува во редот на најпрестижните македонски вина со идентитет и посебност. За тоа редовно добиваат и врвни светски признанија. Под вештината на умеењето на винскиот гуру Филип Камби, оваа асамблажа стана возможна и ја открива разновидноста и богатството кои ја чинат двете веројатно најпроминентни сорти од ова подрачје. Има барем неколку елементи зошто „барово” се издигна и како парадигма на посебноста на тероарот. Висорамнината Барово се наоѓа на надморска височина од 600 до 650 метри покрај течението на Бошавица, со идеална (голема) промена на деноноќните температури, што се смета за иделен придонес за ароматското богатство на виното. Со слаби, но задоволувачки врнежи, со 120 до 150 сончеви денови во време на вегетацијата, тука се наоѓаат услови за големи вина. Тука постојано има некој благ провев, природна свежина која доаѓа или од реката или од грандиозниот Кожуф. Лозјата се под големи косини, теренот е глинен, богат со карбонати. „Барово” се добива од единственото лозје од некои 7-8 хектари, старо 35 години, со значајни редукции на родот. Од хектар едвај се добиваат 2.500 илјади литри течност. Затоа, „барово“ се пакува во само 26.000 шишиња. Бербата е рачна, во мали гајби кои веднаш се ставаат на ладно, на некои 4 степени Целзиусови. „Барово“ по ферментацијата одлежува во дабови буриња, но овојпат не во класичните бордо барик од 225, туку во буриња од 228 литри, какви што се користат во Бургундија. Барово е силно вино не само по алкохолот (14,5%), туку и по сите други својства. Тука ќе најдете црни шумски плодови и што уште не. Ќе можете да ги почувствувате фините танини и да се воодушевувате со долгиот финиш. Ова вино се памети по сите својства. И затоа е посебно. Балансот се достигнува доколку го декантирате половина час до час пред пиењето. Се пие на 16 до 18 степени Целзиусови. Силното вино бара и силна храна. Јагнешко, прасечко, јарешко, дивеч се измислени за ова вино. Добар бифтек би бил идеален. Турлитава топло се препорачува. Добрите големи вина ја имаат таа моќ да се врежат во сеќавањето по мирис, потоа и по вкус. Ако го засакате виното „барово”, не може да ви лизне од сеќавањето, зашто се работи за големо вино со голема иднина. А.Ш.

Тие веќе го работат тоа, имаат своја понуда за пикник, за викенд, за ручек и дегустација на нивните вина и ракии, кои се организираат во двор на нивната викендичка во Крњево. Тука можете да добиете с$ најдобро што расте и се прави само тука - овошје, зеленчук, козјо сирење, јагнешко и јарешко печено во фурна, селски леб под вршник, турлитава, колбаси... Постои можност за удобно сместување во околните викендички. Тука не запираат нивните планови. Идејата е да се направи мал спа-центар со базен и с$ што следува, да се овозможи риболов во планинска река, зашто виното и ракијата одат со с$! Семејството Трајковски ја нашле насоката во развојот на овој свој семеен бизнис. Прават добро вино, ракијата веќе е бренд за почит, а нивните тенденции кон развој на винско-селски спа-туризам може да бидат пионерски чекор. Но, голем чекор.

капитал број 714 05.07.2013

60

www.kapital.mk

на руЧек со...

Зоран нарашанов директор на Винер осигуруВање

@ivotot bara brzi odluki, ^ovek mora da bide energi^en!

www.kapital.mk

капитал број 714 05.07.2013

на руЧек со...

61

како мал мн у сака в да станам пилот, а моите родиог тели пак, сака а да бидам доктор

Еден од главните менаџерски принципи што ги следам е да им дадам автономија на организациските единици, на менаџерите, на своите вработени, избор во одлучувањето, а потоа сами да се соочат со реалноста и да сносат одговорност за сопствените одлуки. Животот бара брзи одлуки, човек мора да биде енергичен и да ја креира својата судбина“, вели нарашанов Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

А

ктуелниот директор на Винер осигурување, Зоран Нарашанов, има многу интересен кариерен пат. Магистер по машински науки, сега е на чело на најбрзорастечката н ајбрзорастечката осигурителна компанија на македонскиот пазар, а претходно има работено и како професор во средно училиште, како менаџер на проекти од Светска банка и УНДП, како директор во големи македонски компании...

„Горд што сум директор на компанија која е дел од семејството на големата австриска осигурителна куќа, Виена иншуренс груп, којашто сите свои членки, без оглед дали се од најголемиот или од најмалиот пазар, ги третира со еднаква почит. Имаме фантастичен раст последниве 4-5 години, а главните точки на коишто го фокусираме нашиот развој се грижа за клиентот, поволни цени за нашите осигурителни продукти и брза исплата на штетите. Ние го разбивме стереотипот кај јавноста дека осигурителите се троми организации коишто само сакаат да ви ги земат парите за осигурување, а не и да ви ја исплатат евентуалната штета“, вели Нарашанов. Роден во Скопје во 1965 година, Зоран вели дека целиот живот го поминал во Карпош 1 и 2, освен периодите поминати

во Австралија, на кои ќе се навратиме малку подоцна. „Учев основно во Вера Циривири–Трена и се сеќавам во трето одделение требаше да рецитираме една стихотворба, а јас ја немав научено. Кога дојде редот на мене, се преправав дека ме боли стомакот, па учителката ми рече да си одам дома. Дури замоли и некого од персоналот во училиштето да ме испрати. Утредента ме праша како сум и кога јас кажав дека с$ е во ред, рече: ‘Зоране, ајде сега изрецитирај ја стихотворбата’. Јас повторно не ја знаев, затоа што ми беше тешко да ја научам. Таа случка ми отвори очи за две важни нешта во животот: дека не смеам да лажам и дека имам многу лоша меморија штом не можам да научам една обична стихотворба на памет, хаха. Затоа, постојано се трудам да ги завршам сите работи што можам сега и

капитал број 714 05.07.2013

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

денес, а не утре, затоа што до утре може да ги заборавам. Едно од моите правила што ме води низ животот и низ кариерата е: она што можеш да го завршиш денес, не го оставај за утре“, вели Нарашанов. Средното училиште го завршил во гимназијата Орце Николов и веднаш потоа заминал во војска, во тогашната ЈНА.

Во истата војничка спална на Горан Бреговиќ

„Бев стациониран во Ниш во истата касарна и во истата спална каде што неколку години пред тоа престојувал Горан Бреговиќ, со таа разлика што кога тој одел на стража покрај оградата го чекале 200 хистерични девојчиња, а нас не н$ чекаше никој, хаха. Армијата е добра животна школа, затоа што те учи на дисциплина и на почит кон авторитети. Но, исто така, се трудиш и ти самиот да заслужиш одредена почит од останатите војници и од старешините. Исто така, тогаш сфатив дека светот не е само Карпош и Скопје. Запознав еден куп различни луѓе, со различен социјален ‘бекграунд’, карактери, навики..“ По враќањето од војска се запишал на Машинскиот факултет, иако првобитната замисла не му била таму да го продолжи школувањето. „Мене и на неколкумина мои најблиски другари ни се допадна тоа што на Машински факултет немаше мешаница како на некои тогаш атрактивни факултети, туку пријавата за упис едноставно ја оставаш во сандаче, а при првото влегување во холот видовме дека на огласните табли стојат распореди со предавања за целата година, со термините за испитите и со сите останати потребни информации за студентите. Тоа некако ни остави впечаток дека се работи за многу добро организирана институција. Од факултетот како придобивка не ви останува толку таа количина ‘сурово’ знаење што го добивате, колку способноста добро да си го организирате времето и ресурсите, а секако, и способноста да се користите со книгите и ос податоците како извори на знаење, затоа што тоа е клучно понатаму во бизнисот и во животот. Секогаш имате пристап до знаење, само зависи од вас како ќе се послужите со него.“

Австралиска епизода

По дипломирањето Зоран го избегнува работењето во металскиот гигант МЗТ, чиј стпендист бил, и се вработува како професор во средното училиште АСУЦ. „Беше тоа периодот кога старата држава се распаѓаше, почнуваше транзицијата кон новиот систем и ми беше навистина тешко кога од една страна, гледав дека додека ги едуцираш младите деца за техничките струки што ги нудеше училиштето, претпријатијата и фабриките каде што тие треба утре да се вработат пропаѓаат една по една. Гледајќи дека ситуацијата не оди на добро, решив со работна виза да заминам во Австралија, каде што имам и роднини. Австралија е прекрасна земја, со огромни можности за работа и комфорен живот, но носталгијата по кусо време ме врати назад.“ Се вратил повторно во АСУЦ како професор, а

со Ханс раумауф, претседател на надзорниот одбор на Винер

Во Лас Вегас на конференција

станал и претседател на комисијата за полагање возачки испити, искуство за коешто вели дека му донело безброј анегдоти, како онаа кога сопруга на тогашен министер во Владата полагала возачки испит. Зоран на шега им рекол на испитувачите да & кажат дека не положила. Тие навистина & го кажале тоа. „Во тоа време немаше мобилни телефони, но за 10 минути успеаја да ме најдат од ‘горе’ и да ми кажа дека кандидатката сигурно положила, хаха.“ Во меѓувреме се посветува на академската надградба и магистрира на Машинскиот факултет во областа индустриско инженерство и менаџмент. По искуството како средношколски професор, Нарашанов работел на широк спектар комплексни проекти проекти од Светска банка и од УНДП за градење капацитети на владини и на локални институции во Македонија. Во Братис„Работејќи на овој тип проекти учиш лава, словачка, што значи системска ориентираност, пред претседателската администрирање, процедури, палата известување, координација, сето тоа со

www.kapital.mk

капитал број 714 05.07.2013

нарашанов во музејот на сигмунд Фројд во виена

на руЧек со...

63

со македонските музички ѕвезди на прослава на винер

голем љубител на Формула 1

на син ми му купувам макети од бродови и авиони коишто потоа јас ги составувам

Н

арашанов вели дека работата му налага чести службени патување и секаде каде што има логика да се стигне со автомобил, тој го практикува тоа. „Обожавам да возам, возењето по добар автопат ме релаксира. Годишно не сум под 50-тина илјади поминати километри. Од своите патувања гледам на својот син првоодделенец да му донесам модел на авион, брод и сл., кој потоа треба да го состави. Таа љубов кон моделарството ми е пренесена од татко ми, кој своевремено беше секретар на Народна техника, место каде што се случуваа сите активности од овој тип во Македонија. Но, на малиот очигледно му се поинтересни некои други, виртуелни работи, видеоигри, Интернет и сл., па моделите на крајот ги составувам јас, хаха“, вели Зоран, кој има уште две

деца - постара ќерка-матурант и помала полуматурант. Слободното време што му останува се труди да им го посвети ним, а често заедно патуваат низ светот. „Службено често патувам во Виена, се разбира. Таму е седиштето на компанијата за којашто работам и секојпат ме воодушевува со својата моќ да те апсорбира за секунда, да почувствуваш веднаш една огромна стравопочит кон неверојатното културно наследство концентрирано во овој град. Од патувањата надвор од Европа би го издвоил она во Лас Вегас, каде што бев на конференција за лидерство. Голем впечаток ми остави таа огромна оаза на забавата изградена среде пустина, каде што ако имаш позитивна енергија и пари коишто си подготвен да ги изгубиш во казината, ти си добредојден.“

капитал број 714 05.07.2013

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

се запишав на Машински оти ми изгледаше како добро организиран факултет

За успех клучна орната работа, но мора да имаше нап и малку среќа во жи вотот

Животот бара брзи одлуки, мора да си енергичен

определени правила на игра, а сепак, со одреден степен креативност.“ Потоа, Нарашанов кариерата ја продолжува во Кјуби Македонија, поранешен ЗОИЛ, тогаш најголемата осигурителна компанија во земјата. Бил директор на Секторот на услуга за клиенти, администрација и човечки ресурси, каде што успешно ги спроведува комплексните проекти за централизација и подобрување на ефикасноста и на профитабилноста на компанијата. Следува понатамошен развој на кариерата во Македонски телеком, каде што бил главен директор за човечки ресурси и право. „Телеком е фантастично училиште за менаџмент, особено за градење лидерски капацитети. Во него постигнавме импресивни деловни резултати и супериорна корпоративна култура, којашто е на највисоко ниво во земјава. На една конференција во Лас Вегас, Америка, добив телефонски повик од претставник на инвестициски фонд. Повик кој што првично го игнорирав, но луѓето беа упорни и повторно ме контактираа кога се вратив во Скопје. Ми понудија раководно место во компанија што беше дел од нивното инвестициско портфолио, а тоа беше Сигма осигурување. Сигма осигурување во тој период беше мала осигурителна компанија, којашто беше во процес на преземање од страна на ТБИХ, односно стратешкиот партнер Винер штедише од Виена, денес дел од супермоќната Виена иншуренс груп. Едно што понудата за тоа место беше атрактивна, второ што го чувствував како предизвик да преземам фирма која допрва треба да се спаси, да се преструктурира, да се ребрендира и да расте, но за околината, па и за мене самиот кога ќе размислам подобро изгледаше како најголема глупост да напуштиш врвно директорско место во Телеком. Јас преминав во Сигма на почетокот на 2008 година, а фирмата беше во големи проблеми, со загубена лиценца за работа, блокирани сметки и за само неколку недели јас од топ менаџмент позиција во најмоќната македонска компанија се најдов во позиција на најголем ‘лузер’. Но, како што сум упорен и тврдоглав, а богами и среќлија и никогаш не се предавам, се обидов да се носам со таа ситуација како што знам и умеам. Подоцна се случи преземањето од Виена иншуренс груп, се ребрендиравме во Винер осигурување и оттогаш имаме

постојан двоцифрен раст на пазарот. Ако им се посветиш на луѓето во твојот тим, ако им дадеш можност да покажат што знаат, успехот ќе дојде.“ Нарашанов вели дека растот на Винер се базира токму на довербата што им се укажува на младите таленти и програмата за нивно селектирање и регрутирање никогаш не завршува. Секако, драгоцено е и знаењето на повозрасните колеги и мајсторијата е да се создаде синергија меѓу младоста и искуството, додава тој. „Ние секогаш сме отворени за луѓе кои сакаат чесно и одговорно, напорно да работат во успешна компанија.“

„Ќе докторирам емоционална интелигенција“

Нарашанов вели дека еден од главните менаџерски принципи што ги следи е да им даде избор на своите вработени, слобода во одлучувањето, а потоа да се соочат со одговорноста за сопствените одлуки. Животот бара брзи одлуки, човек мора да биде енергичен, вели тој. „Верувам во автономија и индивидуализам, како и во емоционална интелигенција. Со овој термин последниве години поинтензивно се занимавам и сфатив дека отсуството на емоционалната интелигенција е една од главните причини зошто имаме конфликти на работа, дома, во општеството, генерално. Емоционалната интелигенција значи да управуваме со сопственото однесување совладувајќи ја општествената комплексност, донесувајќи одлуки кои ја детерминираат нашата судбина. Соодветно треба да ги сфатиш луѓето како размислуваат, да се спознаеш и себеси и да можеш да ги контролираш емоциите во насока на успешна комуникација, координација и рационалност. И докторатот што го подготвувам е на оваа тема, односно влијанието на ЕИ врз лидерските стилови и ефективноста“, вели Нарашанов. Што се однесува на успехот, тој смета дека тој никогаш не е сигурен, често не е ни планиран во толкав обем, но неговата суштина е во напорна, посветена работа, пред с$. „Од работата во Австралија, каде што во меѓувреме бев уште пет пати, и од она што го имам како искуство со англосаксонскиот менаџерски стил на работа, можам да кажам дека има големи разлики меѓу тоа како тие ја сфаќаат работата како фактор за успех, а како ние во Европа. Еве, гледате, и во време на криза никој во Европа не споменува дека треба да се работи, туку дека треба да се штеди. Кој постигнал раст со штедење?!“

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  10 јули 2013 година, од 12.00-15.30 часот Клуб на новинари, Скопје

ИМПЛЕМЕНТИРАЊЕ НА ОДРЕДБИТЕ ОД ПРАВИЛНИКОТ ЗА КОРИСТЕЊЕ НА ЛИФТОВИ И ТРАНСПОРТЕРИ СОДРЖИНА НА СЕМИНАРОТ:

Дали поседувате лифтови и транспортери (лифтови/лифтовски платформи за превоз на лица, платформи за скали кои се движат по водилка, транспортери за лица, сервисна лифтови, извозни постројки во рудници, лифтовски платформи и подигачи во театри и сл.)?

 Одредби од Законот за техничка инспекција

поврзани со користењето на техничката опрема

 Одредби од Правилникот за користење на

дигалки и индустриски транспортери;

 Временски распоред, активности, начин и

постапка на вршење на технички прегледи и периодични испитувања;  Обврски по изведените периодични технички прегледи;  Кој ги врши техничките прегледи;  Постапка и обврски на независното правно лице при вршење технички преглед на техничката опрема;  Документација која ја следи техничката опрема при ставање во употреба и користење;  Законски рокови за постапување (преодни и завршни одредби од правилникот);  Казнени одредби.

Дали вашата опрема е исправна за работа? Дали вашата опрема има добиено решение за ставање во употреба? Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 05.07.2013 година.

ПРЕДАВАЧИ: Лазе Атанасов

државен технички инспектор во Државниот инспекторат за техничка инспекција.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

66

Капитал број 714 05.07.2013

www.kapital.mk

светот на виното

тРенДови

Rozovoto e vo moda Хит на минатото лето беше розе виното. Оваа година ќе биде исто, зашто дваесетина години по ред розе виното е едно од најбараните вина, а потрошувачката постојано расте

С

екогаш се поставувало прашањето зошто розе вината во последниве децении бележат најголем раст на потрошувачката. Розе виното влегува во редот на преферираните вина и со оглед на тоа дека квалитетот на овие вина постојано расте. Ако некогаш тие биле во редот на пополнување на понудата, нешто како спореден производ, сега розе виното се издвојува како посебност, како стил на вино и секако - начин на живот. Кај нас, до пред некое време розе виното беше нешто како вино на компромис. Кога друштвото на маса не можеше да се договори дали ќе пие бело или црвено, се нарачуваше - розе! Но, немањето навика за розе вино има и практични објаснувања. До пред некое време производителите немаа предизвик да прават добри розе вина. Затоа последниве години почнаа да излегуваат некои добри и многу добри розе вина. Дали е прашањето во потрагата по нешто ново или пак, затоа што вкусовите се заситени, потрошувачите почнаа да бараат нешто друго. Тоа друго се најде во розе виното, кое на најдобар начин ги обединува свежината на белото вино и карактерноста на црвеното. А притоа е пријатно за консумација. Некои вински критичари сметаат дека розе виното не случајно се пие во

летните и во пролетните месеци, затоа што се работи за вино кое на секој начин отсликува радост, полет, ентузијазам и нешто ново. Розе виното е и вино за разговор, за комуникација. Не е далеку времето кога две пријателки ќе закажуваат средба со: „Одиме на чаша розе!“. Финесите на розе виното веќе се издиференцирани. Се разликуваат неколку нивоа на розовата нијанса во вината, од боја на јагода, на блед рубин, па с$ до бојата на кајсија или праска. Инаку, за оние коишто не знаат, розе виното се произведува од црвени сорти грозје. Бојата се добива од кожинките на ова грозје. Но, мошне бргу кожинките се отстрануваат, па така виното не може да се обои како што тоа се случува кај црвените вина. Но, денес розе вината се мешаат и со бели сорти, па така комплексноста станува особена. Овој тренд на розе го следи и шампањското и сите други пенливи вина. На пример, побарувачката на розе шампањ постојано се зголемува. А притоа тие се и најскапите. Како пример за подемот на розе виното се наведува јужната француска област Прованса, која е позната во историјата по производи коишто се поврзани со добриот вкус, мирис и боја. Прованса, којашто се наоѓа меѓу Алпите и Медитеранот

е позната по убавата природа, импресивните планини и шуми. Неретко патувајќи низ југот на Франција сосема директно ќе го почувствувате мирисот на лаванда, оригано, рузмарин. Вината од Прованса никогаш не ја доживеале славата на соседната област околу Рона или уште пославната Бургундија на север. Дури во седумдесеттите години на минатиот век со розе вината се менува винската слика за Прованса. Денес 87% од вкупното производство на Прованса е посветено на розе вино. А тоа се повеќе од 150 милиони шишиња вино. Во Прованса велат дека производството на розе вино е нешто што се вбројува во „уметност на живеење“. Розе виното има и други елементи на привлечност. Особеностите на розе виното одлично одат со летните зеленчуци и со морски плодови и риба. Лукот во готвењето се сложува перфектно со острината на розе виното. Розе вината се пијат и како аперитив, но се особено интересни во сложувањето со многу зачинетите кујни, како што е индијската, на пример. Не случајно најголемите трендсетери во светот на филмот, Анџелина Џоли и Бред Пит, на својот имот во Прованса почнаа да прават свое розе вино чија промоција, се разбира, беше проследена со голема помпа и публицитет низ целиот свет.

ВИНО И ЗДРАВЈЕ

со вино и чоКолаДо пРотив алцхајмеР

Истражувачки тим на Универзитетот во Оксфорд, Велика Британија, дошол до сознанија дека виното, чоколадото и чајот, ги зголемуваат когнитивните функции на мозокот поради исклучителното богатство на флавоноиди коишто ги содржат, а кои со своето антиоксидантно дејство поволно влијаат на целиот организам. Истражувајќи го дејството на флавоноидите со кои се богати црвеното вино, чајот и чоколадото, докажано е дека тие изразито поволно дејствуваат на мозокот. Флавоноидите се состојки кои ги има

во билките и затоа ги нарекуваат биофлавоноиди. Нив ги има и во агрумите, во екстарктот на билката гинко, во зелениот и во белиот чај, темното чоколадо, шпарглите и во кожинката на црното грозје, односно во црвеното вино. Имаат изразити антиоксидантни својства и затоа истражувачите веруваат дека зголемениот обем на внесување преку храната можат значително да го намалат ризикот од развојот на Алцхајмеровата болест.