Kapital magazin 723

n БРИК Не Се ПОвеќе “јАК шТИК“........................................................................................................................................стр.22 n СПеЦИјАЛеН ПРИЛОГ: event ИНдуСТРИјАТА чеКА ПОдОБРИ вРеМИњА!...................................стр.38 n ќе јА ПРежИвее ЛИ МедИуМСКИОТ ПАЗАР НОвАТА РеГуЛАТИвА?.....................................................стр.32

број 723 цена 100 ден. | 6 септември, 2013, петок | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

МедиуМските и бизнис лидери од регионот во скопје

Mo@e li Balkanot zaedni^ki da pravi Biznis? str.

16

годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2013 n www.kapital.mk

ЛИДЕРИТЕ НА МАКЕДОНСКАТА ЕКОНОМИЈА Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подотвува годишната едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И НАЈУСПЕШНИ, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија. Во едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето профит остварени во 2012 година. Покрај главните рангирања компаниите ќе бидат анализирани и рангирани според повеќе различни показатели и индикатори за ефикасноста и упешноста во работењето. Сите рангирања ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбзедени од официјални институции. Во едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со лидерите во секоја индустрија како и следните анализи : XX Најголемите предизвици и потенцијали за компаниите во 2014 година XX Кои се индустриите кои ќе го носат економскиот развој на Македонија во следните 20 години?

XX Како да се зголемат домашните инвестиции?

XX Како и каде може да се отворат 100 илјади нови работни места XX Тајните на лидерите во производството на храна Во рамки на едицијата во посебни текстови ќе бидат анализирани најуспешните компании во следниве сектори: XX Енергетика, нафта и гас XX Прехранбена индустрија XX Металопреработувачка индустрија XX Телекомуникации XX Градежна индустрија и индустрија за градежни материјали XX Трговија Се надеваме дека едицијата Капитал 200 најголеми и најуспешни ќе им биде корисна и на компаниите, на банките, на маркетинг агенциите, на медиумите и на странските компании заинтерсирани за влез на македонскиот пазар со цел да носат подобри бизнис одлуки во ова неизвесно време. Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103 и 105

ЛИцА зА КОНТАКТ: АлексАндрА стојменовА бобАн ѓорѓиевски

Капитал Капитал број број 723 672 06.09.2013 12.09.2012

www.kapital.mk www.kapital.mk

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР ИЗдВОјуВАме 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Нашето неединство е нашиот пораз

10 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 16 cover story

има ли синергија меѓу бизнисмените на Балканот?! Југосфера или Балканлукс за економски спас на регионот!

22 АНАЛИЗА

Забавуваат довчерашните локомотиви на светскиот раст БРИК повеќе не се „јак штик“

синергија

Ако една македонска компанија договори стратешка соработка со некоја компанија од Словенија, која пак поседува и фирми во Србија, и притоа создадат еден конкурентен производ кој ќе го освои регионот од вардар до Триглав, па и пошироко, се вика синергија, Југосфера, Балканлукс или како и да е. меѓутоа, дури и по неколку години откако постојано се дискутира за овој општествено-економски феномен или обид економски (не политички) да се реобединат поранешните југословенски републики, идејата с$ уште е хипотетичка.

БРИК

високи цени на храната, валути во слободен пад, инвеститори што го селат капиталот и забавен раст земјите во развој, особено од групата БРИК, се соочуваат со проблеми кои го заматија сјајот на економиите коишто поминаа декада на силен раст. Тоа може да донесе побавен економски развој во наредните години и да го загрози целосното закрепнување на светската економија, вели „Форчн“ во својата анализа деновиве.Како може да се одрази ова на македонската економија?

XX Стр.16

XX Стр. 22

28 КОмПАНИИ И ПАЗАРИ

Прегрупирања на регионалниот телекомуникациски пазар Дојче преку Хрватски телеком станува газда и на Оне?!

30 ПОЛИТИКА

ахмети во атина Приватна посета за државни работи!

32 ПОЛИТИКА

Кога државата го озаконува финансиското партнерство со најголемите телевизии: Ќе ја преживее ли медиумскиот пазар новата регулатива?

38 СПеЦИЈАЛеН ПРИЛОг ивеНт иНдустрија с$ помалку корпоративни настани еvent индустријата чека подобри времиња! КаПитал аКадемија Одлични теми, вистински предавачи, прецизна логистика!

49 ФељТОН

Букурешки мировен договор 100 години потоа – продолжение број 5 македонија и ден-денес ги чувствува последиците од Букурешт 1913

16

22

Закон за медиуми

“Ивент“ индустрија

Ако и најголемите играчи на македонската медиумска сцена не се подготвени да истрчаат на слободно-пазарниот терен решението никако не смее да биде финансиско партнерство со државата и тоа во сооднос 50/50, особено во услови кога главната забелешка од Брисел е дека проблемот кај нас не е во законската регулатива, туку во високиот степен на економска и политичка зависност на медиумите. Ќе ја преживее ли медиумскиот пазар новата регулатива?

Падот во event индустријата најмногу се чувствува во намалената побарувачка на услуги и помали буџети за оваа намена. Конкурентската битка за клиенти во еден ваков амбиент се води со намалување на цените, што, пак, не остава простор за нови инвестиции коишто се клучни за напредок во оваа индустрија! Компаниите коишто се свесни дека без инвестиции можат да се простат од event бизнисот се одржуваат во живот со барање работа и на околните пазари и со придобивање нови клиенти со квалитетот на услугите. Читајте повеќе во нашиот специјален прилог за event индустријата.

XX Стр. 32

XX Стр.38

52 НА РуЧеК СО...

миКи ЦрНОКраК

сопственик на модна агенција

Здравиот живот и начин на исхрана можат да го преродат секој човек

58 СвеТОТ НА вИНОТО вински теми GRAND CRU, Што е тоа?

32

38

Капитал број 723 06.09.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Edinstvoto koe treba da go slavime za `al, go nema. Go nema nitu na ekonomski, nitu na politi~ki plan. Oti da go imavme, ne }e moraa politi~kite partii da potpi{uvaat memorandum vo koj pismeno }e se obvrzat deka nema da ja popre~uvaat evroatlantskata integracija na zemjata. Za kakvo edinstvo zboruvame koga po 22 godini nezavisna dr`ava sme se dovele vo situacija da treba pismeno da se obvrzuvame deka nema samite da si go blokirame napredokot.

Toa e apsurd. Za kakvo edinstvo zboruvame koga sredbata me|u liderite na dvete najgolemi partii na vlast e vest na denot. Za kakvo edinstvo zboruvame koga vo nitu edna op{tina so mnozinsko albansko naselenie nema istaknato nitu edno makedonsko zname, iako toa e propi{ano so zakon. Za kakvo edinstvo zboruvame koga makedonskite ministri odat da otvoraat {koli i sali samo i isklu~ivo vo makedonski op{tini, a albanskite ministri na vlast se obra}aat samo na albanski jazik. Tuka nema ni „E” od edinstvo

Нашето неединство е нашиот пораз С

итуацијата со холандските инвеститори веќе добива трагикомични димензии. Кој прв ги донесе Холанѓаните во Македонија? Јавната кавга меѓу двете најголеми партии за оваа дилема деновиве беше главна окупација на македонската јавност. Летаа соопштенија, деманти, па деманти на демантите за да се докаже вистината дали заслугите за струмичката инвестиција треба да ги понесе струмичкиот градоначалник или владејачката партија. На посебни пресконференции да ја кажат вистината излегоа заменик-министерот за економија и македонскиот амбасадор во Холандија. Се чека уште амбасадорката на Холандија да се произнесе за оваа дилема. Жешки докажувања има и на социјалните мрежи, па се појавија тврдења дека ниту Заев, ниту ВМРО-ДПМНЕ не се заслужни за носењето на Холанѓаните. Холанѓаните во Струмица ги донел скопски таксист! Ако продолжат уште малку овие докажувања, ќе стане извесен и крајот. Кутрите Холанѓани нема да знааат кој пат да го фатат за да си избегаат од Македонија. Исто како што пред неколку години француската Монтипе се откажа од инвестицијата во Македонија. Само една година откако министерот кој беше убеден дека е најзаслужен за носењето на инвестицијата во Македонија влезе во војна и преку контраинтервју во „Капитал“ го нападна францускиот амбасадор во земјава дека се кити со туѓи

перја. Кој и да беше во право, ваквата ситуација изгледа многу смешна. Особено за странските бизнисмени. За волја на вистината, вакви ситуации на препукување - кој прв ги нашол и ги донел инвеститорите во Македонија - се случуваат многу често. Па така, неколкупати досега се случувало клучните луѓе за привлекување инвестиции да се бламираат по медиуми демантирајќи се меѓусебе. На пример, едниот ќе се пофали дека тој е најзаслужен за некоја инвестиција, па другиот ден ќе се јави другиот за да го демантира тоа што овој го кажал и да му сугерира на новинарот кај кого треба да се јавува ако го интересира вистината за некоја странска инвестиција. До толку ли е бре луѓе, очајна ситуацијата со инвестициите? Па мора да се водат вакви смешни војни и подметнувања? И тоа меѓу главните луѓе и институции, кои по логика на нештата, треба заеднички да работат на главната цел - привлекување повеќе странски инвестиции во Македонија? Што е битно чија е заслугата? Барем да беше некоја тешка инвестиција ќе разберевме, ама за инвестиции од еден или неколку милиони евра да се „тепаат” десет луѓе кој да се нареди на сечење лента?! Тоа навистина е многу смешно. Па има многу поголеми домашни инвестиции кои поминуваат тивко и без никаква објава во медиумите само поради тоа што не дошол премиерот или некој министер на сечење лента. Но, за жал,

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

КапиталНО

7

Ситуацијата со холандските инвеститори веќе добива трагикомични димензии. Кој прв ги донесе Холанѓаните во Македонија? Ова е главната дебата деновиве на која се препукуваат двете најголеми партии. За волја на вистината, вакви ситуации на препукување - кој прв ги нашол и ги донел инвеститорите во Македонија - се случуваат многу често. Па така, неколкупати досега се случувало клучните луѓе за привлекување инвестиции да се бламираат по медиуми демантирајќи се меѓусебе. На пример, едниот ќе се пофали дека тој е најзаслужен за некоја инвестиција, па другиот ден ќе се јави другиот за да го демантира тоа што овој го кажал и да му сугерира на новинарот кај кого треба да се јавува ако го интересира вистината за некоја странска инвестиција. До толку ли е очајно во рајот што му го продаваме на светот? домашните инвеститори не се „ин”. Еве еден предлог. Во името на единството, кое е главно мото на годинешната прослава на независноста на Македонија, може министрите (Албанци и Македонци заедно) да одат на „роуд шоу” низ Западна Македонија, па потоа низ Источна Македонија и во име на единството да посетат неколку од стотиците мали погони и фабрики за кои досега никој не ни чул. Да ги прашаат колку инвестирале, кој е најзаслужен за инвестицијата, што може да им помогне државата...? Дури слоганот за следната прослава на независноста може да биде: „Бизнисот н$ обединува и н$ прави горди”. И да се промовираат најзаслужните за промовирање на инвестициите во Македонија. Но, на политичарите сигурно нема да им се допадне тоа што ќе го чујат и ќе го видат, оти бизнисмените кои

одлучиле да инвестираат се тие кои се најзаслужни за инвестицијата. Тие се хероите кои презеле ризик за да ја направат оваа земја економски поуспешна и понезависна. И ако некој треба да се фали и да слави за некоја инвестиција, тоа се бизнисмените, а не политичарите или министрите, кои земаат плата за да им ги обезбедат потребните услови на бизнисмените. Но, за жал, за овие 22 години независност Македонија не успеа да се согласи за што треба да се обедини. Единството кое треба да го славиме за жал, го нема. Го нема ниту на економски, ниту на политички план. Оти да го имавме, не ќе мораа политичките партии да потпишуваат меморандум во кој писмено ќе се обврзат дека нема да ја попречуваат евроатлантската интеграција на земјата. За какво единство зборуваме кога по 22

години независна држава сме се довеле во ситуација да треба писмено да се обврзуваме дека нема самите да си го блокираме напредокот. Тоа е апсурд. За какво единство зборуваме кога средбата меѓу лидерите на двете најголеми партии на власт е вест на денот. За какво единство зборуваме кога во ниту една општина со мнозинско албанско населeние нема истакнато ниту едно македонско знаме, иако тоа е пропишано со закон. За какво единство зборуваме кога македонските министри одат да отвораат школи и сали само и исклучиво во македонски општини, а албанските министри на власт се обраќаат само на албански јазик. Да, точно е дека „нашето единство е наша победа”, но за жал, денес, кога славиме 22 години државност, можеме единствено да се согласиме дека не сме единствени.

I OVA E EVROPA!

фото вест

Капитал број 723 06.09.2013

I

И ова е Европа! Вака би гласел најкраткиот коментар од македонска перспектива за случувањата со двојазичните табли во Вуковар. Притоа, не ја земаме предвид само Хрватска како земја-членка на Европската унија, која дозволи демонстранти во присуство на полиција да ги отстранат законски поставените табли, туку и официјален Брисел, односно Европската комисија, која не се почувствува повикана да ги коментира случувањата во Вуковар, со образложение дека јазичната политика била во надлежност на националните законодавства на државите-членки на Унијата. Како ли само би реагирала Европската комисија ако во Македонија, каде што противзаконски се поставуваат дури и еднојазични табли на јазик што не е официјален на државно ниво, демонстранти од македонска националност тргнеа на пример, да ги отстранат таблите со незаконски променетите имиња на училиштата во Чаир. За пофалба во вуковарскиот случај е што барем државниот врв - премиерот Зоран Милановиќ и претседателот Иво Јосиповиќ - покажа дека се на европска висина во носењето со предизвикот. И покрај притисокот од опозицијата (ХДЗ, која ја искористи можноста да ја поткопа патриотската подобност на премиерот), Милановиќ ја отфрли секоја можност за одложување на поставувањето на таблите на латиница и на кирилица на зградите на државните институции во Вуковар. „Можам да прифатам дека определен број луѓе не се задоволни од таблите испишани на кирилица во Вуковар. Ако сме цивилизирана држава, која ги штити етничките малцинства и го почитува законот, тогаш треба и ќе го направиме тоа“, истакна хрватскиот премиер, кој ги повика демонстрантите во Вуковар, кои според него, протестираат на незаконски начин, да прифатат дека српско-хрватскиот конфликт е завршен и оти поминале повеќе од 20 години од прифаќањето на амнестијата. „Хрватска треба да покаже либералност во победата и мирот, силна верба и волја и да ги почитува законите“, оцени Милановиќ. Двојазичните табли беа поставени во Вуковар во понеделникот во согласност со законот кој предвидува задолжителни двојазични знаци во местата каде што повеќе од една третина од локалното население припаѓа на некоја од малцинските заедници. Во знак на протест стотици Хрвати излегоа на демонстрации и насилно ги отстранија таблите.

Капитал број 723 06.09.2013

10 ...позицијата на капитал...

www.kapital.mk

Изгубени во просторот Македонските бизнисмени не покажуваат никаква иницијатива за поврзување со партнери од регионот. Ако ги прашате зошто не одат ниту на регионалните самити каде што се предлагаат, но и се реализираат конкретни идеи за здружување на компании, ќе ви одговорат „не бевме поканети“ Александар Јанев aleksandar.janev@kapital.mk

Т

оа што го заговараат најмоќните бизнисмени од регионот, а го нарекуваат Југосфера или Балканлукс, би требало едноставно да биде процес на обновување на сите прекинати бизнис-врски меѓу некогашните југословенски републики. Зошто? Бидејќи и по две децении од распадот на Југославија, економската слика на таканаречената Југосфера е очајна: лоша инфраструктура, ниска продуктивност, долги прекини во развојот поради војни, одлив на милиони луѓе надвор од регионот. И сето тоа на простор на кој живеат помалку луѓе отколку во Шангај. Ако ја замислиме Европа како град, тогаш регионот на бивша Југославија би бил само сиромашно предградие во кое, пак, Македонија би била колку еден станбен блок. Гледано од светска перспектива, во време кога главната дилема на големите велесили е дали да

ја нападнат Сирија или не, а Европа не може да се справи со должничка криза, тешко дека некој однадвор многу се грижи за овој регион. Затоа с$ почесто се апострофира идејата за економско реобединување на 20-милионискиот пазар од Вардар до Триглав. Меѓутоа, додека бизнисмените од регионот (па дури и претседателите и премиерите) постојано ја дискутираат во јавноста идејата за формирање Југосфера, а некои од нив како Тедески и Тодориќ дури станаа и пионери преземајќи конкретни чекори, од наша страна нема никаква иницијатива. Македонските бизнисмени не одат ниту на регионалните економско-политички самити каде што се предлагаат, но и се реализираат конкретни идеи за здружување на компании и секаков друг вид соработка на Балканот. Ако ги прашате зошто, ќе ви одговорат „не очекуваме ништо посебно од вакви настани“, или пак, „не бевме поканети“. А, покана за ваков настан во принцип не се ни праќа до компаниите, едноставно треба да ја забележат некаде по медиумите најавата за самитот, да ја

сфатат неговата суштина и да оценат дека мора да се појават таму. Тие како да немаат нагон да излезат малку отаде Табановце, да разменат енергија со своите партнери или конкуренти од регионот, да ги продлабочат можностите за соработка, затоа што на крајот на денот, дали се од Македонија, од Србија или од Хрватска, компаниите имаат исти проблеми и предизвици: премногу се мали за да освојуваат пазари какви што се кинескиот или рускиот, страдаат од недоволна конкурентност. Па, дури и сите зборови се вишок само доколку се погледне еден од извештаите за 500 најголеми компании во Југоисточна Европа, каде што редовно има едвај по една компанија што ја брани честа на Македонија, а домашни компании што направиле некаква аквизиција во регионот воопшто нема. Исходот од оваа домашна бизнисстратегија е следен: големите компании од соседството коишто растат, ќе н$ купат сосе партали или во попознатата варијанта, ќе стануваме нивна колонија извозник на евтина суровина за нивните фабрики.

Златна средина Но, се што е сјајно не е злато, рекле старите, па затоа да видиме каде тоа свети Македонија со својата бизнис клима, а каде треба уште да се работи Игор Петровски igor.petrovski@kapital.mk

М

акедонската економија ја зголемила својата конкурентност последнава година, покажува извештајот на Светскиот економски форум (СЕФ) од Давос. За разлика од минатата година, кога бевме паднале за едно место подолу, сега сме седум места погоре, на 73-то, од 148 земји во светот. Не е лошо. Таман некаде на средина. Златна средина. Но, се што е сјајно не е злато, рекле старите, па затоа да видиме каде тоа свети Македонија со својата бизнис клима, а каде треба уште да се работи. Во поглед на процедурите за почнување бизнис сме на второ место, за корпоративните даночни стапки

сме шампиони. Одлични сме и во делот на заштита на инвеститорите, 19-ти. И сето ова е добро во поглед на атрактивноста за привлекување странски инвеститори. Но, според капацитетот на државата да ги задржи сопствените талентирани луѓе, сме жива катастрофа – 123 место. Ниту кај потприрањето врз професионален менаџмент не сме сјајни – 110-то. Инфраструктура исто така плаче за подобрување – според квалитетот на патиштата сме на 111 место, а на железницата на 99-то. Поразителен е и индикаторот за прифаќањето на новите технологии, на ниво на бизнис сектор – 121 место од 148 на ранг листата на СЕФ. Во делот на деловната софистицираност, исто така сме слаби – на пример, во категоријата спремност на раководителите да делегираат авторитет, Македонија е

исто така на 121 место. Светскиот економски форум заклучува дека најпроблематични фактори за водење бизнис во земјава остануваат пристапот кон финансирање, слаба инфраструктура, недоволно едуцирана работна сила, неефикасна владина бирократија, корупција, итн. Има уште работа. Добро е што вицепремиерот Пешевски деновиве рече дека Владата ќе продолжи да ги посетува фирмите и на лице место да ги слуша нивните проблеми и забелешки. Така би се идентификувале главните жаришта што ја намалуваат конкурентноста. Затоа што попусто се сите реформи во насока нејзино подобрување, ако носистелите на тие политики немаат допир со реалноста, со она што се случува на терен. Сепак, конкурентноста на крајот на денот, се крои во фабричките погони.

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

...позицијата на капитал...

11

Неофицијално официјална средба За да му се верува на Ахмети, прво треба да му се верува на Груевски, а тие и двајцата не оставаат простор за вистинска доверба кога едно прават надвор, а друго зборуваат дома. Останува само впечатокот дека и едното и другото го прават со меѓусебен договор... Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Н

ејасна е потребата на македонскиот дел од владата да ја презентира посетата на лидерот на ДУИ, Али Ахмети, на Атина како негова приватна прошетка. Тој во Атина беше пречекан од заменик-претседателот на грчката влада, Евангелос Венизелос, но и од заменик-министерот за надворешни работи, Димитрис Кукрулас. Заедно со Ахмети, пак, во Атина беше македонскиот вицепремиер, Муса Џафери, што од друга страна ќе каже дека на масата седеле двајца колеги, двајца вицепремиери на две раскарани земји. Тоа е де факто билатерална средба!Ако, пак, на ова се додаде дека во официјалните изјави се соопшти оти спорот за името бил главна точка на разговор, но и дека одма потоа, Венизелос отишол кај Самарас, да рапортира за тоа како

поминала средбата, изјавите дека Ахмети отпатувал на југ во „приватна режија“ се рамни на приказни за мали деца. Јасно е дека тука станува збор за контакт на двата државни врва, а не за посета на македонски лидер на партија. Во јавноста се соопшти дека Ахмети го информирал Груевски за посетата. Но, приказната што се продава и се пакува е дека Ахмети му кажал на премиерот, не дека не кажал кај оди, ама дека бил „пуштен таму“ само затоа што не може да му се „ограничи“ или забрани движењето... кога е приватно! Е, сега... Факт е дека со владата на Самарас обидите за воспоставување некаков „тач“досега беа безуспешни. Но, секој кој умее да чита меѓу редови ќе сфати дека Ахмети е пуштен како олеснувач. Неговата посета само поради тоа што е Албанец многу лесно и Самарас и Груевски можат да ја спакуваат пред своите електорати... А, во суштина, конечно да се топи ледот во позадина. Ако е вака (а поинаку не може да биде,

оти владата досега ќе паднеше, зашто нема или не треба да има премиер што ќе дозволи коалицискиот партнер да оди кај „непријателот“ приватно и да зборува за државни работи?), тогаш пристапот кон темата не е политички искрен. И не е фер. Разбирливо е дека спорот за името е исклучително чувствително политичко прашање, но и на југ и тука требаат искрени лидери кои пред својата јавност ќе умеат да ја презентираат потребата од закопување на секирите. Овие потези, како средбата на Ахмети треба отворено да се поддржат, а не да се користат за партиски рејтинг и уште пострашно, за да им се дава етнички предзнак. За оваа држава опасна е тезата дека Албанците сакаат да ни го продадат името (истата се туркаше и кога Бесими отиде во Атина). Уште поопасна е дека Ахмети работи на своја рака и дека Груевски нема никаква контрола врз ваквите (државни) потези. Треба да се даде шанса за секој кој може да помогне. Треба да се верува...

Спортска прослава без победнички тим Овој 8 септември ќе го одбележиме спортски, но без победа дома, не може да очекуваме ништо на страна. Само слоганот на прославата му порачува „Нашето единство е наша победа“ на нашиот тим кој не знае да игра усогласено ниту за најголемите приоритети Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

С

о наближувањето на Денот на независноста, вообичаено е да се преслушаме до каде сме во однос на големите амбиции и на нив соодветните перспективи што на Македонија & ги ветивме пред 22 години. На субјективно ниво секој од нас, со доволно долго сеќавање за да може да споредува, си дава одговор - повеќе според економски, отколку политички критериуми. Во објективното, пак, не смее да се потценува политиката како фактор во економијата, колку и понекогаш политичките проблеми да изгледаат тривијално. Да почнеме со политичкиот дијалог кој можеби е на најниско ниво од независноста до денес - за каква држава н$ смета ЕУ во однос на овој „бенчмарк“ јасно е од тоа што еврокомесарот Филе со олеснување го

поздрави извештајот на Комисијата за 24 декември, иако владејачката партија веднаш побрза да потенцира дека нејзините потписи имаат тежина каква што може да носи само хартиено шамивче за бришење нос. Комисијата беше формирана одвај, со интервенција на булдожер-дипломатија, зашто немавме капацитет да продолжиме откако набрзо по минатиот 8 септември пратеници и новинари беа насилно отстранети од пленумот на Собранието. Сериозен предизвик до следниот Ден на независноста ќе биде имплементацијата на препораките од ад-хок комисијата. Важен предизвик кој Владата очигледно не го перцепира како таков е одржувањето на пописот, кој откако премиерот во 2011 година го прекина во с$ уште докрај неразјаснети околности, се заканува да се одложува во недоглед. А дури и последната екс-ЈУ држава која падна на тестот попис, Босна, смогна политичко-институционални сили за поправен испит, и следниот месец ќе ја организира статистичката

операција неопходна за сите економскосоцијални планирања на државата. За незатворените прашања поврзани со санацијата на меѓуетничкиот соживот по конфликтот од 2001 година, односно со имплементацијата на Рамковниот договор, нема потреба ниту да се зборува. Ризици тлеат од начинот на кој се вработува рамковно, на кој се спроведуваат законите за употреба на знамињата и јазиците. Досегашниот тек на изготвувањето на новата регулатива за медиумите најавува уште еден опасен предизвик за македонската демократија, од кој, колку и да сакаме да се правдаме само со грчките блокади, исто така ни зависи евроатлантскиот пат. Владата прославата на овој 8 септември ја замисли спортски, но без победа дома, не може да очекуваме ништо на страна. Само слоганот на прославата му порачува „нашето единство е наша победа“ на нашиот тим, кој не знае да игра усогласено ниту за најголемите приоритети.

Капитал број 723 06.08.2013

12 НАВИГАТОР > БРОЈКА

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА НеделАТА

1,3%

пораснаа цените на мало во август годинава во споредба со истиот период лани, објави Државниот завод за статистика

ХеРмАН ВАН РОмПуЈ

Оваа, 2013, година е добра за проширување на ЕУ кон Балканот.

претседател на Европски совет

победник на неделата ЗА ПОлОВИНА ГОдИНА ВлеГле 101,4 мИлИОНИ еВРА СТРАНСКИ ИНВеСТИЦИИ

СТИВ БАлмеР

+

Иако следната година заминува во пензија, извршниот директор на една од најголемите ИТ-компании во светот, Мајкрософт, Стив Балмер, ќе остане запаметен по потезите кои ги презеде во последните години од својот работен стаж. Аквизициите коишто ги направи Мајкрософт изминативе две години, а особено последната, купувајќи го бизнисот со мобилни уреди на Нокиа, покажува дека компанијата е повеќе од сериозна во намерата да го зголеми уделот на пазарот на мобилни уреди. За склучување на зделката којашто вреди 5,44 милијарди евра Мајкрософт ќе почека до крајот на првиот квартал од 2014 година, а заедно со целата мобилна дивизија од Нокиа ќе ги добие сите патенти кои се во сопственост на финскиот гигант. Нокиа, некогашниот неприкосновен лидер на пазарот на мобилни телефони, последните неколку години се соочуваше со финансиски проблеми бидејќи изгуби дел од уделот поради големиот успех на „паметните“ телефони на Самсунг и на Епл, а Мајкрософт за тоа време работеше на развивање на својот софтвер за мобилни уреди, Windows Phone. Сега со технологијата на Нокиа и своите технолошки ресурси Мајкрософт силно ќе & се спротивстави на конкуренцијата, која станува с$ посилна на глобалниот пазар. Ова е важен чекор за иднината на двете компании, бидејќи претставува добитно решение како за вработените, така и за акционерите и за крајните корисници. Аквизицијата ќе го забрза растот на одделот на Мајкрософт во мобилниот бизнис, а со тоа ќе се зголемат и развојните можности на пазарот.

Најмногу пари од Македонија се одлеваат на Сент Винсент и Гренадини Островот Сент Винсент и Гренадини, кој се наоѓа во Карипското Море, покрај по убавите плажи и извозот на банани е познат и по поволните даночни законодавства кои на многу странски и домашни компании им овозможува да плаќаат многу ниски даночни стапки

П

рвата половина од годината во Македонија влегле вкупно 101,4 милиони евра странски директни инвестиции, објави Народната банка на Македонија. Тоа е за 21,8% повеќе споредено со лани. Но, ако се анализира структурата на портфолиото на странски капитал, произлегува дека најголем дел од инвестициите, односно 54,2 милиони евра се всушност заеми

од странство што ги повлекле странските инвеститори. Инвестираниот акционерски капитал и реинвестираната добивка во овој период изнесува 48,8 милиони евра, што е за 25% помалку од лани. Доколку продолжи ова темпо на инвестирање до крајот на годината, тоа ќе значи дека може да се очекува двојно подобар резултат од лани, но далеку помалку од првичните најави

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.08.2013

НАВИГАТОР

Неделникот „Република“ слави една година постоење

Н

еделникот „Република“ обележува една година од излегувањето на првиот број. За ова релативно кратко време, и покрај кризата што го зафати медиумскиот пазар последниве години, „Република“ успеа да го сврти вниманието кон себе и да ја добие потребната препознатливост. Неделникот фокусиран на политичките случувања, спортот и забавата од самиот почеток ги освојува симпатиите на читателите и со големата посветеност на пакувањето - фотографијата, графичкиот дизајн и печатот. Редакцијата на „Капитал“ ви посакува многу голем успех и долговечност.

13

мисла на неделата

> БРОЈКА

2,8% пораснаа трошоците за живот во август 2013 година во споредба со август минатата година, објави Државниот завод за статистика

лидери

Ако Ѝ должиш нА бАнкАтА 100 долАри, тоА е твој проблем, но Ако Ѝ должиш 100 милиони, тоА е нејзин проблем.

Жан Пол Гети американски индустријалец, основач на нафтената компанија Гети

губитник на неделата

НОВАК ЃОКОВИќ

20,36

милиони евра се одлеале од Македон а на овој егзотичен остриј ов во првата половина од годи ната

37,63

милион евра се инвестии Обединет циите од ото Кралс тво дека годинава Македонија ќе привлече 300-400 милиони евра странски директни инвестиции. Најмногу странски инвестиции во првите два квартали или 37,63 милиони евра дошле од Обединето Кралство. Втор најголем инвеститор е Австрија од каде што во првата половина од годината дошле 24,70 милион евра, а трета е Турција со 10 милиони евра инвестиции, додека сите други инвестиции од останатите земји се помали од 10 милиони евра. Интересно за анализа е и тоа каде се одлеваат најмногу пари. Во првите два квартали најмногу пари или 20,36 милиони евра се одлеани на Сент Винсент и Гренадини. Следат Словенија, каде што за овој период се одлеани 2,82 милиони евра, и Србија, каде што се одлеале 2,38 милиони евра. Во Бугарија во изминативе шест месеци се одлеани 1,83 милиони евра, 1,53 милиони евра се одлеале во Израел, додека во Србија се одлеани 1,43 милиони евра.

С

ред Америка да ги критикуваш Американците за планираната воена акција во Сирија е морална порака, но и храбар потег од човек кој е на врвот во спортот

ИВО ВО ЈЈОсИПОВИќ

Х

рватскиот претседател го осуди кршењето на двојазичните табли, но државата е на потег да покаже колку знае да го почитува својот Устав

не им беше неделата

мАРИАНО РАхОЈ

И

покрај сите реформи на владата на Мариано Рахој, Шпанија с$ уште се соочува со непроменeта стапка на невработеност во последните шест месеци.

АНТОНИО мИлОшОсКИ

Н

ајновиот од низата „бисери“ на пратеникот на ВМРО-ДПМНЕ на Твитер дека Телма сака да биде А1 може да се протолкува и како закана за овој медиум

_

ПлАмеН ОРешАРсКИ Бугарскиот премиер, Пламен Орешарски, неславно ги „прослави“ 100-те дена од формирањето на неговиот кабинет. Масата на незадоволни граѓани (околу 2.000) која секојдневно се собира на софиските улици барајќи подобри услови за живот нема намера да престане со демонстрациите. Незадоволството на граѓаните почна да се манифестира уште кај претходната влада на Бојко Борисов, но откако Орешарски успеа да направи влада се очекуваше дека тој ќе умее да воспостави ред. Нему, тоа не му појде од рака. Секој ден пред Парламентот и во центарот на градот се слушаат повици за негова оставка, а на целиот хаос кој с$ уште владее во неговата земја тој враќа со коментари дека неговиот кабинет сигурно многу подобро би работел во мирна општествена атмосфера. Оваа изјава на Орешарски е во најмала рака неумесна, оти многу е лесно да се биде премиер во таква утопија. Тој добро знае каква беше состојбата во земјата кога дојде на власт и каква амтосфера наследи (четворица Бугари се самозапалија во знак на протест поради тешките економски услови). Нејасно е како Орешарски мисли да владее понатаму ако се надева дека нештата ќе се смират сами од себе...

Капитал број 723 06.09.2013

14

НаВиГатОР

www.kapital.mk

ГРафиК На Неделата...

топ 5 најголеми компании на Балканот (приходи во милијарди евра) Извор: Coface.rs

3.59

ИНА, Хрватска

3.26

ПЕТРОЛ, Словенија

1.99

НИС, Србија

1.96

ХСЕ, Словенија

1.78

КОНЗУМ

К

омпанијата Coface по втор пат ја објавува ранг-листата на најголеми компании во адриатик регионот, базирана на приходите на компаниите остварени во 2012 година. Според ова рангирање, најголема компанија во регионот е хрватската иНа.

3 фаКти Кти за... К

4.873

1.347 824

слободни работни места има во Македонија

или најмногу слободни работни места има во преработувачката индустрија

работни места има во трговијата на големо и на мало

светот низ медиумите...

Time Magazine

„„тажниот „т ттажниот ажниот воин“ е насловната страница на последниот број на магазинот Time, кој ја обработува темата за воен удар во Сирија и одлуката на американскиот претседател, Барак Обама. lll

Bloomberg Businessweek

Последното издание на Bloomberg Businessweek е посветено на постапките на рускиот претседател, Владимир Путин, и на неговата одлука да не преземе ништо во врска со Сирија. lll

The Economist

лондонски Economist во својот последен број цврсто го покажува својот став во однос на прашањето за Сирија, испраќајќи порака кон светските лидери: „Удрете го силно“. lll

БеРиќетНа ГОдиНа

Добриот и квалитетен род на грозјето ќе ги наполни испразнетите залихи на вино пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

FT Weekend Magazine

Викенд-магазинот на Financial Times во својот последен број ја обработува темата за климатските промени, директно од првата линија, каде што се случуваат најголемите промени тибет. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Со СДСМ направивме чекор напред за подобрување на политичкиот дијалог!

2 Ми опадна оптимизмот за

преговорите со Македонија!

3 Се замрзнува имотот

на Алпине Бау Скопје

4 За половина година влегле 101,4

милиони евра странски инвестиции

фотографија:

фотоархива на Капитал

Г

роздоберот, кој е во полн ек, ќе резултира со добра берба, од која ќе се соберат 125 милиони тони грозје, што е за 10 илјади тони повеќе од лани. Освен што е количински подобар од минатогодишниот, годинашниот род е и со многу добар квалитет, велат експертите и ова го оценуваат како многу добар фактор, особено затоа што поголем дел од залихите на вино се потрошени поради зголемениот извоз на винарниците и потребата да произведат поголеми количини годинава. Дел од винарниците потврдуваат дека годинава ќе откупат и ќе преработат повеќе грозје во споредба со минатата година.

125 100-120 70% милиони килограми винско грозје ќе се наберат годинава од македонските лозја

милиони литри вино годишно произведуваат македонските винарници

од вкупното производство се извезува

„Испразнетите залихи на вино во македонските вински подруми и договорите за извоз коишто ги склучија винарниците во изминатиот период се главните причини поради кои може да се очекува зголемен

МБИ10

2,900

МБИД

2,700 2,500 2,300

www.kapital.mk

60 секунди брифинг

2,100 1,900

прОЦенки...

ВаљОн сараќини министер за економија

уште 14 мали хидроцентрали до крајот на годинава и тендер за нови 80

Четириесет милиони евра е вкупната инвестиција во 30-те мали хидроцентрали, од кои 16 веќе работат, а 14 треба да бидат пуштени во употреба до крајот на годинава. „Станува збор за сериозна инвестиција. Ова е нов сектор. Досега е завршена огромна работа. Изградени се 16 мали хидроелектрани во период од една и пол година и до крајот на годината ќе бидат завршени уште 14“, изјави министерот за економија, Ваљон Сараќини. Министерот истакна дека на крајот на овој месец ќе се објави нов тендер за изградба на уште 80 мали хидроцентрали.

ТОп ВесТи...

македонската економија поконкурентна од лани!

М

1,700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

берза

мби 10 2,900 2,700 2,500

акедонија е 2,300 рангирана на 73 2,100 МБИ 10 1,900 место во Извештајот 1,700 за конкурентност 2013МБИ 10 1.631,45 2014 година што оваа 2010/2012 Max. 2,827.62 МБИ 10 1.631,45 недела го објави Светскиот МБИ 10 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 економски форум. Тоа значи 1.631,45 1.631,45 2010/2012 Min. 1,808.47 дека конкурентноста на НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Max. Max. 2,827.62 2,827.62 УНИ Банкаминимален, домашната економија се 2010/2012 Конечно но целонеделен НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. Min. 1,808.47 1,808.47 континуиран раст на Македонската МБИ 10 подобрила во споредба со МБИ 10 УНИ Банка МБИ 10 1.313,00 берза. Ова е растот од минатонеделното 10 лани, кога земјата се најде НАЈГОЛЕММБИ тргување кое се одрази со поместување НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК 1.313,00 +13,19% 1.631,45 1.631,45 на индексите по нагорна траекторија 1.631,45 на 80 место. МБИ 10 УНИ Банка УНИ Банка за прв пат по неколкумесечен пад2,827.62 на2,827.62 2010/2012 Max. +13,19% 1.631,45 2010/2012 Max. 2010/2012 Max. 2,827.62 Во овогодишниот Извештај, кој многумина мислеа дека се 2010/2012 Min. не му 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Min. 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 1.631,45 гледа крајот.

1.313,00 Светскиот економски форум1.313,00 2010/2012 Min. 1,808.47 Интекс Скопје НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. на Македонија & додели 4,1 +13,19% +13,19% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Min. Интекс Скопје УНИ Банка 1.600,00 поени од можни 7, па на НАЈГОЛЕМ УНИ Банка УНИ Банка ДОБИТНИК 1.600,00 1.313,00 НАЈГОЛЕМ Банка ДОБИТНИК листата од 148 економии ја НАЈГОЛЕМУНИ -11.00% НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 1.313,00 УНИ Банка 1.313,00 +13,19% -11.00% смести подолу од земјите Интекс Скопје Интекс Скопје 1.313,00 +13,19% +13,19% 1.313,00 како Руанда, Колумбија, +13,19% DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 1.600,00 Виетнам, Еквадор и Грузија,1.600,00 +13,19% DOW JONES Интекс Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК а пред Боцвана, Хрватска и -11.00% -11.00% Интекс Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 1.600,00 Интекс Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Романија. Интекс Скопје Интекс Скопје -11.00% 1.600,00 Како и секоја година, 1.600,00 DOW JONES DOW JONES 1.600,00 16,000 1.600,00 -11.00% во Извештајот на 16,000 -11.00% 15,000 DOW JONES -11.00% Светскиот економски -11.00% 15,000 14,000 14,000 форум се наведува дека DOW JONES 13,000 13,000 DOW JONES DOW најпроблематични фактори DOW JONES JONES DOW JONES 12,000 12,000 за водење бизнис во 16,000 16,000 11,000 11,000 16,000 Македонија се пристапот до15,000 10,000 15,000 10,000 15,000 07/11 10/11 10/1101/12 01/1204/12 04/1207/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13 07/11 10/12 01/13 04/13 07/13 финансии, неадекватната 14,000 16,000 14,000 14,000 13,000 16,000 инфраструктура, 13,000 13,000 15,000 16,000 16,000 12,000 15,000 14,000 12,000 12,000 неадекватно 15,000 15,000 11,000 14,000 13,000 11,000 11,000 14,000 едуцираната работна 14,000 10,000 13,000 12,000 13,000 10,000 10,000 сила, слабата работна 13,000 12,000 07/1111,000 10/11 01/12 07/11 04/12 10/11 07/12 01/12 10/12 04/12 01/13 07/12 04/13 10/12 07/13 01/13 04/13 07/13 12,000 12,000 11,000 етика, неефикасната 14.810,31 10,000 14.810,31 11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13 10,000 11,000 -30,64% -0,21% јавна администрација, -30,64% 10,000 10,000 корупцијата, како и 07/11 10/11 01/12 04/12 04/12индекси 07/1210/12 10/12во 01/1304/13 04/1307/13 07/13 Клучните берзански 07/11 10/11 01/12 07/12 01/13 САД ги пробија долните граници од недоволниот капацитет ДРУГИ ПАЗАРИ последните шест месеци и продолжуваат 14.810,31 ДРУГИ ПАЗАРИ за иновации. Авторите да паѓаат. Различни6.497,39 се коментарите FTSE 100-30,64% -0,14% и предвидувањата на6.497,39 експертите-0,21% FTSE 100 -0,14% на Извештајот како Nikkei225 13.978,44 14.810,31 за14.810,31 причините за ваквата појава, а +2,99% Nikkei225 13.978,44 +2,99% S&P 500 1.632,97 -0,32% 14.810,31 проблематични ги надворешното воено инволвирање на 14.810,31 -30,64% -30,64% 3.589,87 ДРУГИ -0,21% -0,84% -0,21% S&P 500 ПАЗАРИ 1.632,97 -0,32% Nasdaq американската се наведува како -30,64% -0,21% -30,64% армија наведуваат и даночните Nasdaq 3.589,87 -0,21% -0,84% DAX 8.221,05 -0,28% еден од нив.

FTSE 100 6.497,39 -0,14% 14.810,31 TOPIX 1.149,18 +2,81% DAX 8.221,05 -0,28% стапки, нестабилноста на Nikkei225 13.978,44 +2,99% -0,21% -30,64% -0,21% TOPIX 1.149,18 +2,81% ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.632,97 -0,32% политиката и на владата, ДРУГИ ПАЗАРИ други пазари ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Nasdaq 3.589,87 -0,84% слабото јавно здравство и FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE 100 6.497,39 6.497,39 -0,14% DAX 8.221,05 -0,28% FTSE 100 6.497,39 -0,14% FTSE 100 6.497,39 -0,14% -0,14% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.149,18 +2,81% Nikkei225 13.978,44 +2,99% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 13.978,44 13.978,44 +2,99% инфлацијата.

Nikkei225 13.978,44 +2,99% +2,99% S&P 500500 1.632,97 -0,32% евро долар 500 1.632,97 -0,32% Фунта евро 1.632,97 S&P 500 S&P S&P 1.632,97 -0,32% -0,32% FTSE 100 6.497,39 -0,14% Според одделните FTSE 100 6.497,39 -0,14% Nasdaq 3.589,87 -0,84% Nasdaq 3.589,87 -0,84% Nasdaq 3.589,87 -0,84% -0,84% Nikkei225 13.978,44 +2,99% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 3.589,87 ВАЛУТИ DAX 8.221,05 -0,28% Nikkei225 13.978,44 +2,99% индикатори во извештајот сеNasdaq DAX 8.221,05 -0,28% DAX DAX 8.221,05 8.221,05 -0,28% -0,28% S&P 500 1.632,97 -0,32% TOPIX 1.149,18 +2,81% S&P 500 1.632,97 СТАПКА -0,32% 1,3171 1,1805 TOPIX 1.149,18 +2,81% истакнува дека Македонија TOPIX СТАПКА Nasdaq -0,84% TOPIXевро 1.149,183.589,87 1.149,18 +2,81% +2,81% евро долар Фунта Nasdaq 3.589,87 -0,84% ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,3171 1,1805 е подобрена посебно во DAX 8.221,05 -0,28% СТАПКА СТАПКА DAX 8.221,05 -0,28% +0.01% +0,19% ВАЛУТИ TOPIX 1.149,18 ПРОМЕНА +2,81% ПРОМЕНА делот за ефикасност на ВАЛУТИ TOPIX 1.149,18 1,3171 +2,81% 1,1805 ВАЛУТИ ВаЛуТи ВАЛУТИ +0.01% +0,19% ПРОМЕНА ПРОМЕНА пазарот, подетално за евро долар Фунта евро евро долар Фунта евро +0.01% +0,19% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ поедноставните процедури СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА за започнување бизнис 1,3171 1,1805 ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро СТАПКА ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА СТАПКА 1,3171 1,1805 ПРОМЕНА ПРОМЕНА и деновите потребни евро долар ФЈУЧЕРСИ Фунта евро ПРОМЕНА ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1,3171 1,1805 1,1805 +0.01%1,3171 +0,19% истиот да почне, како и ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА 1.394,00 +0,19% ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.01% ПРОМЕНА 1,3171 1,1805 трошоците поврзани со овиеПРОМЕНА ЗЛАТО -0,15% 1,3171 1,1805 ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.01% +0.01% +0,19% 1.394,00 процедури. Се забележува +0,19% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.394,00 +0.01% +0,19% -0,15% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент и подобрување во делот на -0,15% +0.01% +0,19% ЗЛАТО заштита на инвеститорите, ФЈУЧЕРСИ115,13 ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент фЈуЧерси Нафта Брент распределбата на јавните ФЈУЧЕРСИ 1.394,00 +0,98% ФЈУЧЕРСИ 115,13 фондови, како и во -0,15% 1.394,00 ЗЛАТО 115,13 ЗЛАТО зЛаТО ЗЛАТО +0,98% транспарентноста на -0,15% +0,98% ЗЛАТО Нафта Брент донесување одлуки на 1.394,00 1.394,00 1.394,00 Нафта Брент јавните институции. Во 115,13 1.394,00 -0,15%-0,15%-0,15% +0,98% областа на пазарот на труд -0,15% 115,13 се забележува подобрувањеНафта Брент Нафта Брент Нафта Брент +0,98% нафТа бренТ во делот на распределба Нафта Брент 115,13 115,13 на плати, стимулацијата за 115,13 115,13 +0,98%+0,98% +0,98% работа и продуктивност на +0,98% работниците.

06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13 07/13

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13

Повеќето винарници најавуваат откуп на поголеми количини винско грозје од годинешната берба, која се оценува како доста квалитетна откуп на грозје од страна на нашите членки во однос на минатата година“, вели Ѓорѓи Петрушев, извршен директор на здружението Вина од Македонија, во кое членуваат десет македонски винарници, кои остваруваат околу 80% од вкупниот извоз на вино. Во винарницата Стоби очекуваат за 20%25% поголем род од сопствените лозови насади, од кој ќе се произведат до 4,5 милиони тони вино. „Иако производството на вино ќе биде нешто поголемо од минатогодишното, не

очекуваме поголемо зголемување на извозот, затоа што европскиот пазар е преплавен со евтино вино од Португалија и од Шпанија, кое е со послаб квалитет од нашиот“, вели Дане Јованов, директор на Стоби. Во Сковин пак, ни потврдија дека остануваат во рамките на минатогодишните количини за откуп и преработка на 17-18 милиони килограми грозје грозје и производство на 13-14 милиони литри вино наменето за пазарите во ЕУ, Јапонија и во регионот.

09/12

£ €

€ $

пОдаТОЦиТе се Од ден 03.09.2013 дО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02

Капитал број 723 06.09.2013

www.kapital.mk

16 cover story: Медиумските и бизнис лидери

Mo@e li Balkanot zaedni^ki da pravi biznis?

www.kapital.mk

и од регионот во Скопје

Капитал број 723 06.09.2013

17

Ако една македонска компанија договори стратешка соработка со некоја компанија од Словенија, која пак поседува и фирми во Србија, и притоа создадат еден конкурентен производ кој ќе го освои регионот од Вардар до Триглав, па и пошироко, се вика синергија, Југосфера, Балканлукс или како и да е. Меѓутоа, дури и по неколку години откако постојано се дискутира за овој општествено-економски феномен или обид економски (не политички) да се реобединат поранешните југословенски републики, идејата с$ уште е хипотетичка. Речиси нема конкретни примери на заедничка соработка на компании од Македонија со фирми од Хрватска, Словенија, Србија, Црна Гора или Босна и Херцеговина. А сите менаџери сонуваат да го освојат целиот 20-милионски пазар на некогашната заедничка држава, Југославија. Но, засега с$ се сведува единствено на југоносталгија

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

ко една македонска компанија договори стратешка соработка со некоја компанија од Словенија, која пак поседува и фирми во Србија, и притоа создадат еден конкурентен производ кој ќе го освои регионот од Вардар до Триглав, па и пошироко, се вика синергија, Југосфера, Балканлукс или како и да е. Меѓутоа, дури и по неколку години откако постојано се дискутира за овој општественоекономски феномен или обид економски (не политички) да се реобединат поранешните југословенски републики, идејата с$ уште е хипотетичка. Речиси нема конкретни примери на заедничка соработка на компании од Македонија со фирми од Хрватска, Словенија, Србија, Црна Гора или од Босна и Херцеговина. А сите менаџери сонуваат да го освојат целиот 20-милионски пазар на некогашната заедничка држава, Југославија. Во услови на силна конкуренција во Европа, македонските бизнисмени велат дека компаниите од регионот мора да размислуваат за спојувања со некои фирми од другите земји, за да обезбедат опстанок и побрз развој. Според нив, во следните неколку години неминовно ќе се случи повторно поврзување меѓу компаниите од земјите од поранешна Југославија, со што ќе се отвори посакуваниот поголем пазар за пласман на нивните производи. Засега, с$ се сведува единствено на југоносталгија. За генералниот директор на Витаминка, Сашо Наумоски, идејата за зголемување на економските врски со партнери

од регионот е интересна, но сепак е заглавена во фаза на размислување. „Ние немаме никаква соработка со компании од поранешна Југославија, иако би било корисно. Доколку се појави добар партнер, ние сме заинтересирани да соработуваме. Сме имале неколку обиди во минатото да соработуваме со Подравка или со Дрога Колинска, но сите обиди завршија неуспешно. Генерално, сметам дека ова е добра идеја, бидејќи само окрупнување на компаниите во прехранбената индустрија може да им помогне целосно да го освојат регионот, па да се прошират и на трети пазари“, вели Наумоски. Скептицизмот е заеднички именител во размислувањата на речиси сите бизнисмени. „Идејата за поголема соработка меѓу компаниите од регионот е одлична, но да бидеме реални и тешко изводлива. Тоа го докажа и периодот по распадот на Југославија од кога всушност и нема примери за заедничко работење на фирми од различни земји за заеднички настапи на трети пазари. Сметам дека треба да има поголема иницијатива кај самите бизнисмени, поголема регионална синергија на разни саеми каде што може да се договорат некакви заеднички проекти“, вели Златко Калеников, претседател на Сојуз на стопански комори. Економистот на Виенскиот економски институт, Владимир Глигоров, вели дека последните неколку години откако интензивно се дискутира во јавноста создавањето на таканаречената Југосфера, покажаа дека всушност идејата е многу покомплицирана отколку што изгледа на прв поглед. „Големината на тој заеднички пазар што го создаваат земјите од поранешна Југославија е доволно атрактивна за да се размислува постојано на оваа тема, но се чини дека соработката оди многу тешко. Сега во време кога цел Балкан е во рецесија, можеби и уште потешко, бидејќи едноставно нема пари. Мислам

дека нема што многу да се полемизира, бидејќи ако има интерес некои компании од регионот да се поврзат или да ја зголемат соработката, тие тоа и ќе го направат. Би било интересно на тој начин да пробаат да освојат и други пазари на Блискиот Исток и во други неразвиени земји, а такви можности гледам во градежниот сектор и во воената индустрија“, потенцира Глигоров. Според него, државите од регионот би требало да водат покоординирани економски политики, во смисла на надминување на трговските бариери, а не како последниот пример меѓу Македонија и Србија со условување на извозот и увозот и наместо за соработка, зборуваат за трговска војна. „Политичарите треба да размислат за дополнителни мерки и договори за олеснување на трговијата меѓу балканските земји и со тоа да ја стимулираат економската соработка меѓу компаниите“, оценува Глигоров. Универзитетскиот професор Марјан Петрески смета дека Балканот има огромен потенцијал за бизнис-соработка, бидејќи, според неговите истражувања, трговската размена во рамки на ЦЕФТА е под својот потенцијал за 20%-30%. „Поголемо бизнис-вмрежување требаше да биде направено многу порано, меѓутоа ние долго време се занимававме со политички проблеми. Секако, никогаш не е доцна. Компаниите треба да ги искористат предностите што би ги дало регионалното бизнисповрзување, како што е сличен јазик, блиски култури, делење исто минато, а да не зборувам за географската близина. Сепак, верувам дека најлесен начин за потесна бизнис-соработка на Балканот е преку преземања/ спојувања на компании, како и преку директни инвестиции (како што се на пример инвестициите на Агрокор надвор од Хрватска или инвестицијата на македонската компанија Алкалоид во Србија). На ваков начин овие компании

Капитал број 723 06.09.2013

www.kapital.mk

18 cover story: Медиумските и бизнис лидери Живко Мукаетов претседател на Управниот одбор на Алкалоид

Сметам дека доколку настапиме заеднички со останатите компании од регионот, ќе имаме многу подобар настап на големите пазари кои ни се цел.

Tреба да направиме заедничка стратегија за освојување нови пазари. Во фокус ни се арапските пазари, рускиот пазар и делот кој ги опфаќа советските републики. Треба да се бараат синергии и заеднички интереси.

Сашо Наумоски генерален директор на Витаминка

Ние немаме никаква соработка со компании од поранешна Југославија, иако би било корисно. Доколку се појави добар партнер, ние сме заинтересирани да соработуваме. Сме имале неколку обиди во минатото да соработуваме со Подравка или со Дрога Колинска, но сите обиди завршија неуспешно. Генерално, сметам дека ова е добра идеја, бидејќи само окрупнување на компаниите во прехранбената индустрија може да им помогне целосно да го освојат регионот, па да се прошират и на трети пазари.

Златко Симоновски

генерален директор на Факом

Сите менаџери од регионот мора да направиме максимални обиди да се поврземе на каков било начин со цел да освоиме нови пазари и клиенти. Ние конкретно, постојано правиме обиди да се здружиме во конзорциум со некоја друга фирма и да бидам искрен тој модел успешно функционира. Соработуваме најчесто со европски компании, а со фирми од регионот помалку. Всушност, соработуваме со една хрватска градежна компанија со која заеднички работиме на инфраструктурен проект.

се поврзуваат со локалните фирми и така побрзо се јакне бизнис-мрежата и отвора можности за нови соработки. Верувам дека на среден рок ваков процес на балканско ширење ќе може да гледаме и од странските директни инвестиции кои во поединечните земји од Балканот дојдоа од други земји во светот“, истакна Петрески. Но, и Петрески смета дека за да се стимулира побрзо поврзување на регионот треба да се залагаат и владите од балканските земји. „Овој процес би се одвивал побрзо доколку владите на балканските земји опстојат на патот на реформите на бизнис-климата, спроведувањето на прописите, судскиот систем... А, најголем мотор на регионалното бизнис-поврзување може да биде напредувањето на патот кон ЕУ, бидејќи тоа гарантира хармонизација на законодавствата и намалување на политичкиот ризик, кој беше значаен во овие земји“, вели Петрески.

Извозот во регионот паѓа

Најголеми трговски партнери на Македонија и сега се поранешните југословенски земји, но размената е далеку под нивото на стоки што се тргувале во поранешна Југославија. Србија веднаш зад Германија, е втор најголем партнер за извоз, но и за увоз на стоки во Македонија. Меѓутоа, наместо извозот во регионот да расте, статистиката потврдува дека Македонија ги губи пазарите во регионот. Само лани извозот во земјите на Балканот паднал за 21,4% споредено со претходната година. Од вкупен извоз од 4 милијарди долари за 2012 година во Словенија, Хрватска, Србија, Црна Гора, Босна и Херцеговина и во Косово сме извезле стоки во вредност од 978 милиони долари. Менаџерите велат дека има многу македонски производи кои би можеле да бидат многу атрактивни за продажба на големиот југопазар, со што ќе се подобри и билансот во трговската размена. Храната и пијалаците, земјоделските производи, виното, овошјето и конзервираната храна каде што имаме огромна компаративна предност поради подобрата клима и пораното зреење на производите можат да бидат основа за синергија. Менаџерите велат дека успешно може да се продаваат и македонските текстилни и кожни производи. Соработката особено може да се оствари преку поврзување на градежните компании и договарање заеднички настап на трети пазари. Живко Мукаетов, претседател на Управниот одбор на Алкалоид, на една од средбите со регионалните бизнис-лидери кои се дел од Самит 100 изјави дека

треба да се бараат синергии и заеднички интереси меѓу компаниите од регионот. „Сметам дека доколку настапиме заеднички со останатите компании од регионот, ќе имаме многу подобар настап на големите пазари кои ни се цел. Tреба да направиме заедничка стратегија за освојување нови пазари. Во фокус ни се арапските пазари, рускиот пазар и делот кој ги опфаќа советските републики.“ И Златко Симоновски, генерален директор на ФАКОМ, смета дека сите менаџери од регионот мора да направат максимални обиди да се поврзат на каков било начин со цел да освојат нови пазари и клиенти. „Ние конкретно, постојано правиме обиди да се здружиме во конзорциум со некоја друга фирма и да бидам искрен тој модел успешно функционира. Соработуваме најчесто со европски компании, а со фирми од регионот помалку, бидејќи неколкуте металопреработувачки компании од поранешна Југославија, како Машинска индустрија Ниш (МИН), хрватски Ѓуро Ѓаковиќ и Гоша Смедерево веќе не работат во полн капацитет. Всушност, соработуваме со една хрватска градежна компанија со која заеднички работиме на инфраструктурен проект“, вели Симоновски.

Тедески и Тодориќ први пионери во Југосферата

Кога пред три години, најголемата хрватска компанија од прехранбената индустрија, Атлантик група, ја купи словенечката фирма Дрога Колинска, всушност се покажа дека таканаречената Југосфера, може да стане реалност. Иако имаше и такви коишто зборуваа дека Хрватска ја поразила Словенија и дека тоа, всушност, бил најголем настан во историјата на овие две држави по ослободувањето на Книн. Три години потоа, претседателот на Управниот одбор на Атлантик група, Емил Тедески, вели дека навистина нема смсла бизнис интересите да се подведуваат под национализам. Тој е еден од најгласните заговарачи на идејата за економско реобединување на регионот. „Атлантик група не ја порази Словенија. Ние како компанија во таа трка победивме неколку моќни финансиски фондови, бидејќи имавме најдобра понуда и точка. Секоја друга интерпретација нема врска со здравиот разум. Три години по аквизицијата, и најголемите скептици се уверија дека направивме с$ што ветивме. Денеска сме интегрирана компанија која расте, имаме одлично искуство во Словенија, Србија, Македонија и во Босна и Херцеговина“, истакна Тедески.

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

19

и оД реГионот во сКоПје ГоДишен извоз оД МаКеДонија во реГионот Словенија

74

милиони евра

Хрватска

БиХ

98

84

милиони евра

милиони евра

Србија

17.340

295

милиони евра

10.200

БДП по жител во земјите од регионот (евра)

Косово

392

3.640

3.420

Црна Гора

милиони евра

4.130

Хрватска

31

милиони евра

5.210 Словенија

Црна Гора

Србија

Македонија

БиХ

22 ГоДини По јуГославија, МаКеДонија на оПашКата

И

по 22 години од распадот на Југославија, Македонија с$ уште се соочува со основните структурни проблеми во економијата и претставува вистинско разочарување во регионот, коментираат меѓународни економски аналитичари. Анализирајќи ги економските показатели на сите поранешни југословенски држави, Македонија заостанува зад соседите и се наоѓа на самото дно. Економистите ја рангираат нашата земја во неславно друштво со Косово и Босна и Херцеговина, како најслабо развиени земји по распадот на бившата југословенска република. Еден од најголемите проблеми за Македонија с$ уште е огромната стапка на невработеност од околу 30% од населението. Меѓутоа, невработеноста драстично се зголеми и во соседните земји откако Балканот го зафати рецесија што трае неколку години. Сепак, невработеноста во Црна Гора, на пример, е два ипол пати помала од кај нас и изнесува само 12,8%, во Словенија 13%, во Хрватска стапката на невработени луѓе е 19,6%, во Србија 24,1%. Неприкосновен лидер според бројот на луѓето што не работат во однос на вкупното население е Босна и Херцеговина со стапка на невработеност од дури 44,5%. Доколку пак, ги споредиме паричниците на поранешните Титови пионери од сите земји, Македонците заработуваат речиси најмалку. Со просечна плата од 1.000 евра, Словенците заработуваат најмногу и се најбогати Југословени. Хрватите земаат просечна плата од 710 евра, а Црногорците и Босанците по 480 и 410 евра соодветно. Македонецот заработува три пати помалку од Словенците и речиси исто колку и Србинот. Со просечна плата од околу 360 евра, нашиот народ е најслабо платен во регионот. Со бруто-домашен производ од 3.640 евра по жител, Македонија е и економски најслабо развиена земја од поранешна Југославија. Останатите југословенски држави многу побрзо се развиваа по распадот. Иако Македонија остана настрана од военото жариште и денес, за жал, има БДП што претставува само една третина од европскиот просек и тоа ја остава на економското дно меѓу сите поранешни југословенски земји. Единствено Босна, која четири години беше во војна има сличен БДП по жител со Македонија, од околу 3.420 евра по жител. Најголем напредок по распадот оствари Словенија, која има речиси пет пати поголем БДП по жител од Македонија, односно 17.340 евра. Експертите коментираат дека регионот се наоѓа во длабока криза и не предвидуваат блескава иднина на среден план. „Очекувањата се дека регионот и во наредните 2-3 години ќе стагнира, состојбата сега не ветува брзо закрепнување од кризата и силен економски напредок во блиска иднина. И економски раст од 2% или 3% нема да се почувствува и да ја подобри економијата. Единствено Словенија, па можеби и Хрватска која стана дел од ЕУ, ќе продолжат да се развиваат со побрзо темпо. Македонија, Србија, Босна и Херцеговина и Црна Гора заостануваат зад нив и ќе се соочат со сериозни проблеми на патот кон Европа“, вели Владимир Глигоров.

влаДиМир ГлиГоров економист од Виенски економски институт

Големината на тој заеднички пазар што го создаваат земјите од поранешна Југославија е доволно атрактивна за да се размислува постојано на оваа тема, но се чини дека соработката оди многу тешко. Сега во време кога цел Балкан е во рецесија, можеби и уште потешко, бидејќи едноставно нема пари. Ако има интерес некои компании од регионот да се поврзат или да ја зголемат соработката, тие тоа и ќе го направат. Би било интересно на тој начин да пробаат да освојат и други пазари на Блискиот Исток и во други неразвиени земји, а такви можности гледам во градежниот сектор и во воената индустрија.

еМил теДесКи

претседател на Управниот одбор на Атлантик група

Кога Тим Џуда од ’Економист‘ го номинираше терминот Југосфера, а Атлантик група го апострофираше како начин на економска интеграција, веќе објаснив дека не подразбира романсирање, ниту ренесанса на политичко здружување. Со слична култура и музика, економијата секогаш полесно се поврзува, секако пред политиката. Ширењето во регионот е логично, бидејќи компаниите во регионот го познаваат пазарот и имаат потрошувачи што веднаш ќе ги препознаат нивните брендови, од Словенија до Македонија. Сепак, некогаш сме биле дел од ист пазар и тоа е многу значајно олеснување.

ивица тоДориќ

претседател на Управниот одбор на Агрокор

Ние мораме да почнеме да работиме на наш регионален Бенелукс. С$ би било подобро од тоа што го имаме сега. Словенечкото градежништво, на пример, пропадна, а пропаѓа и хрватското, па веќе нема да имаме градежници. Во такви услови ќе дојде австриски Штрабаг, ќе го освои цел пазар и ќе стане главен градежник за цел регион. Можеби така е пазарната логика, но зошто да не дојдат тие овде, да реструктурираат неколку градежни компании од Словенија и од Хрватска, на пример, па таа компанија да стане најголем регионален играч?!

МиоДраГ Костиќ сопственик на МК група

Ако не се опаметиме навреме, ќе бидеме само публика на голем европски натпревар.

Капитал број 723 06.09.2013

www.kapital.mk

20 cover story

Тој вели дека поимот Југосфера кај некои с$ уште предизвикува раздор, но, според него, тоа е минимумот којшто ни треба за побрз економски развој. „Кога Тим Џуда од ’Економист‘ го номинираше тој термин, а Атлантик група го апострофираше како начин на економска интеграција, веќе објаснива дека не подразбира романсирање ниту ренесанса на политичко здружување. Со слична култура и музика, економијата секогаш полесно се поврзува, секако пред политиката. Ширењето во регионот е логично, бидејќи компаниите во регионот го познаваат пазарот и имаат потрошувачи коишто веднаш ќе ги препознаат нивните брендови, од Словенија до Македонија. Сепак, некогаш сме биле дел од ист пазар, и тоа е многу значајно олеснување“, истакна Тедески. Своите зборови Тедески ги поткрепи со податок дека дури 80% од приходите на компанијата ги остварува во целиот регион. Сопственикот на Агрокор, кој исто така направи голем чекор во поставувањето на темелите на Југосферата преземајќи го словенечки Меркатор, Ивица Тодориќ, исто така предлага да се зацврстат економските врски во бивша Југославија, меѓутоа и пошироко во регионот вклучувајќи ги и Полска, Украина, Романија, Италија и Австрија. „Ние мораме да почнеме да работиме на наш регионален Бенелукс. С$ би било подобро од тоа што го имаме сега. Словенечкото градежништво,

ЈугославиЈа од еКономсКи раЈ до Крвав КраЈ

Ј

угославија како една од најголемите држави во Европа, пред деведесеттите години од минатиот век, претставуваше пример за економска благосостојба. Бруто-домашниот производ (БДП) по жител во 1990 година на ниво на цела Југославија достигнал до 2.700 долари. Титовата република можела да се носи рамо до рамо со некои од најразвиените економии во Европа. Но, рушењето на југословенскиот сон, во текот на деведесеттите години им донесе многу економски проблеми на сите поранешни југословенски држави. Крвавите војни кои зедоа данок од околу 200.000 убиени граѓани и милиони раселени, распадот на големиот пазар како и лошото управување и нетранспарентната приватизација на компаниите силно удри и ја сруши економската сигурност што ја имаа граѓаните. На некои од поранешните југословенски републики им беа потребни и по 20 години за да го достигнат стандардот што го имале граѓаните пред распадот на Југославија. Единствено Словенија веднаш по војната почна да остварува подобри економски резултати. на пример, пропадна, а пропаѓа и хрватското, па веќе нема да имаме градежници. Во такви услови ќе дојде австриски Штрабаг, ќе го освои цел пазар и ќе стане главен градежник за цел регион. Можеби така е пазарната логика, но зошто да не дојдат тие овде, да реструктурираат неколку градежни компании од Словенија и од Хрватска, на пример, па таа компанија да стане најголем регионален играч?“, се прашува Тодориќ. Тој дури предлага, без оглед на неосгласувањата меѓу сосоедните земји, да се формираат кластери и комори кои заеднички би отишле кај италијанските и австриските банкари да договорат

некоја соработка. Истите ставови за здружување на регионалните компании ги дели и српскиот бизнисмен Миодраг Костиќ, сопственик на МК група. Тој во јавноста веќе ја претстави својата слика за заедничка компанија составена од Агрокор, МК група, Атлантик, Нектар и Подравка која би се викала АМАНП. Овој гигант би имал приходи од 7 милијарди евра. „Ако не се опаметиме навреме, ќе бидеме само публика на голем европски натпревар“, изјави Костиќ. Тој исто така најави дека неговата компанија е подготвена да приватизира хрватски хотели и фабрики за шеќер штом се укаже можност.

Капитал број 723 06.09.2013

22

www.kapital.mk

анализа

Забавуваат довчерашните локомотиви на светски

BRIK pove]e ne se ”jak [tik” пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.com.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонски владини делегации на чело со премиерот Груевски изминативе 2-3 години најмалку 10 пати отидоа на „роуд шоу“ во Кина, Индија, Бразил и во Русија, земјите познати како група БРИК (на која во 2010 & се приклучи и Јужноафриканската Република, па станаа БРИКС) во потрага по инвеститори. Овие земји, заедно со уште неколку брзорастечки економии од т.н. трет свет беа таргетирани како потенцијални извозници на капитал, односно изградба на фабрики во индустриските зони кои Македонија ги подготви за таа намена. Но, забревтаните економии на БРИК во моментов се соочуваат со проблеми. Високи цени на храната, валути во слободен

пад, инвеститори кои си заминуваат со капиталот и забавен раст... На неволјите за довчерашните „економски тигри“ не им се гледа крајот. Политичарите во повеќе земји во развој периодов се мачат да ја стопираат брзата депресијација на националните валути преку покачување на каматните стапки и затегната монетарна политика, но тоа може да донесе побавен економски развој во наредните години и да го загрози целосното закрепнување на светската економија, вели „Форчн“ во својата анализа деновиве. Минатата недела централната банка на

Индонезија одржа итен состанок, на којшто реши да ја покачи каматната стапка со цел да го сопре остриот пад на домашната валута во однос на американскиот долар. Централните банкари и на Бразил и на Индија исто така, се борат да ја одржат стабилноста на своите валути, а Бразил лансираше изненадувачка програма од 60 милијарди долари за да го сопре падот на својата валута, реалот.

Марјан Петрески

универзитетски професор

Треба да продолжи намалувањето на македонската трговска и финансиска зависност од ЕУ. Каков и да биде развојот на настаните во БРИК, тие с$ уште не ја постигнале својата „рамнотежна“ состојба, односно с$ уште треба да го затвораат јазот до технолошката граница, што дава многу можности за нас: нови пазари и инвестирање на капиталот.

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

анализа

23

Високи цени на храната, валути во слободен пад, инвеститори што го селат капиталот и забавен раст земјите во развој, особено од групата БРИК, се соочуваат со проблеми кои го заматија сјајот на економиите коишто поминаа декада на силен раст. Како може да се одрази ова на македонската економија? Зошто Земјите БРиК се соочуваат со пРоБлеми

Морган Стенли: "не се виновни само Федералните резерви"

40%

од светската по лаци ја живее во земјитпу е БРИКС

25%

иот РаСтт

од светскиот создава во земјитБДе ПБРсе ИКС

Земјите во развој беа приморани да реагираат и во пресрет на најавените промени во политиката на американските Федерални резерви (американската централна банка), коишто би можеле да ја кратат програмата за купување о б в рз н и ц и в е ќе с л ед н и от м е се ц. странските пари почнаа да испаруваат од земјите во развој и да се враќаат во саД, затоа што инвеститорите се подготвуваат за постепеното намалување на впумпувањето пари во економијата од страна на Федералните резерви. со други зборови, западните инвеститори коишто го однесоа вишокот пари во земјите во развој, каде што имаа подобри стапки на оплодување на капиталот, сега ги враќаат парите дома затоа што нивните домашни економии почнаа да покажуваат знаци на закрепнување. падот на валутите на земјите во развој особено ги погаѓа оние кои во голема мера зависат од увоз. во земјите што увезуваат нафта и храна – најчесто за долари – основните потреби ќе станат поскапи за просечниот човек. исто така, постои стравот дека оние што се задолжиле во овие земји нема да може да ги враќаат кредитите деноминирани во долари. ако ова биде масовно, домашните банки ќе претрпат големи штети, а некои од послабите можно е да пропаднат.

Можат ли земјите БРИК да го повлечат остатокот на светот надолу? овие црни сценарија

Ручир шарма, шеф на тимот за стратешки инвестиции во морган стенли (Morgan Stanley) одговорен за пазарите во развој, го предвиде сево ова. Долго време предупредувањата на шарма беа засенети од економистот Џим о’Нил, до пред неколку месеци голема ѕвезда на Голдман сакс (Goldman Sachs), човекот кој пред 12 години всушност, го создаде РучиР ШаРМа: Главен инвестициски акронимот БР БРиК (BRIC) од првите букви на Бразил, стратег на Морган Стенли Русија, индија и Кина, четворката што тој ја за пазарите во развој идентификуваше како нов пол на економската Проблемите на моќ, наспроти саД и еу. во својата книга “Breakout земјите во развој Nations“, издадена на почетокот од годинава, шарма нема да завршат спори со тезите дека Кина и останатите растечки наскоро пазари наскоро ќе го претркаат Западот како двигатели на светската економија. За „Форчн“ стратегот на морган стенли вели дека проблемите на пазарите во развој нема да завршат наскоро. „оптимизмот што се градеше околу пазарите во развој достигна налудничави размери во 2009 и во 2010 година. општиот став беше дека сите тие економии ќе растат и дека Западот ќе бележи перманентно опаѓање. она што јас го видов беа длабоки структурни проблеми во Бразил, индија и насекаде, кои во голема мера беа игнорирани. Реалноста е дека некои земји во развој ќе поминат добро, некои лошо и сметам дека пазарот почна да го сфаќа тоа“, вели ш шарма. тоа што Федералните резерви на саД се подготвуваат за помало печатење пари т е делумно причината за бегањето на капиталот од земјите во развој. „видовме дека земјите што имаат дефицит во тековната сметка, односно зависат од странски капитал имаат најлоши економски перформанси во последно време. Но, ликвидноста не е единствениот проблем. имавме масивен кредитен раст во Кина, можеби најголем во економската историја. На тоа му доаѓа крајот. а Кина е мамутот кај пазарите во развој. ако Кина забави со растот, сите земји што имале бенефит од неа ќе забават исто така“, објаснува шарма. тој, а и некои други светски економисти прогнозираат дека Кина се движи кон побавна патека на раст, околу 5%-6% годишно и дека тоа не е тврдо приземјување, но пазарите с$ уште не го калкулирале во себе овој тренд. исто така, Бразил, Русија или јужна африка не се очекува да растат со побрза стапка од саД во следните 3-5 години, а тоа е разочарувачки, затоа што пер капита доходот во овие земји е околу една четвртина од американскиот. Растот на Бразил се засноваше најмногу врз „бумот“ на продажбата на стоки за широка потрошувачка, а државата повеќе се грижеше да ги направи граѓаните среќни за некои егзистенцијални потреби, отколку да инвестира во инфраструктура што ќе обезбеди реален раст на долг рок. сега, кога заврши „бумот“ во личната потрошувачка, аналитичарите не гледаат од каде би дошол некој нов раст. „ако земјите во развој доживеат комплетен крах, тоа нема да биде добро ниту за саД и останатите развиени земји, но мислам дека тоа нема да се случи. јас повеќе би обрнал внимание на постепената промена на брзините што ќе се случи: големите пазари во развој ќе забавуваат, додека истовремено се враќа довербата и капиталот се враќа во саД, јапонија и на останатите развиени пазари“, заклучува шарма. деновиве се во главите на економистите и на инвеститорите, кои се грижат дека економиите на земјите во развој ќе ги погоди инфлација, скапи кредити и многу побавен раст, додека саД и еу истовремено бележат економско закрепнување. „ова забавување и не е толку резултат на самата криза колку на степенот на технолошки напредок што го постигнаа овие економии, односно она што во

економската наука го нарекуваме ‘кечинг ап’ – колку тие повеќе се доближуваат до границата на технолошкиот развој (поставена од технолошките лидери како саД, Германија, јапонија), толку нивниот раст повеќе и повеќе ќе забавува. Но, за сметка на тоа, ќе се појават некои други БРиКс. Но, мора да имаме предвид дека потенцијалот за ‘кечинг ап’ е значително намален и кај останатите земји во развој, повторно не во таа мера поради кризата,

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

анализа Крвна слика на најголемите светски економии Еве краток преглед на тоа како се свртија тркалата на среќата кај најголемите светски економии: Индија Како што напиша Блумберг, Индија се соочува со „криза на кредибилитетот“. Процесот на економски реформи што почна во 90тите години на минатиот век наиде на ѕид. Корупцијата и преголемата бирократија се само дел од проблемот. Индија има сериозни структурни проблеми: како што Марк Мобиус од инвестициската фирма Френклин Темплтон (Franklin Tempelton) кажа за „Глобал поуст“ (GlobalPost), „изненадувачки е што владата се однесува како ништо драматично да не се случува во економијата“. Бразил Протестите за време на Купот на конфедерациите пред два месеци ги рефлектираа фрустрациите што многумина ги чувствуваат од растечките цени и забавената економија. „Волстрит журнал“ (Wall Street Journal) напиша дека Бразил „ќе остане товар на остатокот од светот во следните неколку години“. „Економијата останува зависна од потрошувачката, главно стимулирана од кредити, но и потрошувачката и кредитите покажуваат знаци на исцрпеност. Индустријата продолжува да стагнира, невработеноста едвај се одлепи од историски најниските нивоа, а загрижувачки е што ги нема големите инвестиции што требаше да ја поправат бразилската лоша инфраструктура“, пишува весникот. Кина Двоцифрениот економски раст последниве 15 години извади милиони Кинези од тешката сиромаштија и ја качи националната економија на второ место во светот. Кинеските производи се на полиците во САД и секаде на планетава, а кинеските компании инвестираа милијарди долари низ светот. Но, најголемата нација во светот во моментов се соочува со забавен раст, делумно предизвикан од светската економска криза, но исто

така, бидејќи се обидува да се префрли од економија изградена врз државна потрошувачка кон онаа базирана врз потрошувачка на населението. Русија Растот на Русија паѓа шест последователни квартали. Меѓу април и јуни порасна за само 1,2%. Овие бројки доаѓаат по декада на силен раст, благодарение на затегнатата монетарна политика и фискална дисциплина. Но, сега, кога нејзината економија почна да се тетерави, овие исти политики се критикувани. Рускиот аналитичар Марк Адоманис за Кварц (Quartz) истакна дека иако Русија има некои значителни домашни проблеми, од крајот на 2012 и на почетокот на 2013 година поширок блок земји од Источна Европа, сосе Русија и Украина, почнаа да слабеат економски. Со други зборови, Русија ги чувствува ефектите од регионалното економско ослабување. САД, ЕУ САД и ЕУ во меѓувреме с$ уште закрепнуваат од последиците на кризата што почна во 2008 година, но покажуваат и знаци на заздравување. Како што забележа „Њујорк тајмс“ (New York Times): „Дури и најоптимистичките прогнози не ги гледаа САД и Европа како достигнуваат двоцифрени стапки на раст кои Кина и Индија ги имаа изминатава декада. Аналитичарите очекуваат дека растот во САД ќе биде помалку од 2% годинава и блиску до 3% следната. Со оглед на тоа што развиените економии с$ уште држат 60% од глобалната економија, дури и побавен раст може да предизвика повеќе економска активност одошто побрз раст во земјите во развој.“ Но, како што вели весникот, дури и тој скромен раст на Западот може да биде доведен во прашање ако се влошат економските проблеми на Кина.

25

Светските инвеститори сега се свртија кон Филипини, Мексико и Источна Европа

И додека БРИКС мака мачат за да ја задржат старата патека на растот, некои нови „бриксови“ стапуваат на сцена. Како што велат од инвестицискиот сектор на Голдман Сакс, нивни најнови „облози“ се земјите што прават економски реформи и каде што има ново политичко лидерство. Тоа се случува во Филипини, Мексико и Пакистан. Морган Стенли инветмент менаџмент неодамна вложи пари во Источна Европа. „Гледаме можност за заработка таму. Фундаменталните показатели на Полска и на останатите се прилично добри, а има и знаци дека ЕУ излегува од рецесија“, велат во Морган Стенли. колку поради тоа што во моментов сите останати кандидати за ‘нови’ БРИКС (како што се Мексико, Турција, Нигерија и други) се многу помали од БРИК (поединечно и вкупно)“, смета Марјан Петрески, универзитетски професор. Некои светски аналитичари сметаат дека проблемите на земјите во развој не би требало да ја дестабилизираат целата светска економија. „Засега, изгледа дека тоа се проблеми на земјите во развој. Мислам дека ефектот врз глобалната економија ќе биде мал. Но, финансиските пазари работат по чудни правила и секогаш може да се случат некои невообичаени домино-ефекти и пренесување на кризата, како што бевме сведоци со кризата во Азија во 1997 и 1998 година“, вели Герет Ледер, економист во Капитал економикс (Capital Economics) во Лондон.

Како би можело да се одрази сето тоа врз македонската економија?

„Не мислам дека ова се лоши вести за Македонија. Напротив, треба да продолжи намалувањето на нашата трговска и финансиска зависност од ЕУ. Каков и да биде растот во БРИК, тие с$ уште не ја постигнале својата „рамнотежна“ состојба (односно с$ уште треба да го затвораат јазот до технолошката граница), што дава многу можности за нас – нови пазари и инвестирање на капиталот. Меѓутоа, лекцијата од големата зависност од ЕУ е дека најдобра стратегија за Македонија е онаа која ќе се базира на голема географска и производна диверзификација на трговските и на финансиските текови, што значи дека кампањите за привлекување на странските директни инвестиции не треба да се потпираат на едно географско подрачје или една индустрија”, смета професор Петрески.

Капитал број 722 30.08.2013

28

www.kapital.mk

Свет

ПрегруПирања на регионалниот телеКомуниКаЦиСКи Пазар

Doj^e preku Hrvatski telekom stanuva gazDa i na пишува:

васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

ојче телеком преку Хрватски телеком станува најсериозен кандидат кој е заинтересиран да го преземе мнозинскиот удел на Телеком Словенија (74%), кој од неодамна државата го стави на продажба. Ова се прогнозите на хрватските и на словенечките медиуми и аналитичари. Останатите кандидати кои пред речиси пет години се натпреваруваа за преземање на Телеком Словенија во процесот кој беше блокиран од тогашната влада на Јанез Јанша, како Теленор, Телеком Австрија, Бритиш телеком и исландскиот оператор Скипти, овојпат делуваат незаинтересирано. Ако се случи ова преземање, тогаш развојот на настаните на македонскиот

телекомуникациски пазар би бил многу интересен. Бидејќи Телеком Словенија е сопственик на вториот најголем оператор во Македонија, Оне, а Дојче телеком, преку Маџар телеком е газда на Т-Мобиле Македонија и Македонски Телеком?! Експертите велат дека се можни две сценарија, но во секое од нив Оне треба да оди на продажба. Прашањето е само КОГА би се продавал? Имено, доколку Дојче телеком успее во намерата да го купи Телеком Словенија, поради регулаторните препреки на македонскиот пазар веднаш по аквизицијата ќе биде приморан да го продаде операторот Оне поради тоа што ќе има преголема конкуренција на пазарот. Според податоците, во првиот квартал од годинава Т-Мобиле Македонија има учество од 48,76% на пазарот на мобилна телефонија (активни претплатници), додека Оне поседува 23,14%. Втората опција е Телеком Словенија уште пред евентуалната продажба на Дојче телеком да го продаде македонскиот оператор Оне. Словенечките аналитичари тврдат

дека подетални официјални податоци за продажбата на Телеком Словенија нема да има уште некој месец. Имено, следниот месец се очекува словенечката влада да избере советник за приватизација на државниот телекомуникациски оператор. Најверојатно, тоа ќе биде една од поголемите светски инвестициски банки. Потоа следува проценка на вредноста на компанијата, а потоа изработка на тендерот. Пред речиси два месеци, кога Собранието на Република Словенија донесе одлука за продажба на државните акции во 15 компании, меѓу кои е и Телеком Словенија, од компанијата за „Капитал“ соопштија дека одлуката на Владата да бара стратешки инвеститор за Телекомот е најдобра можна одлука. „Во Телеком Словенија ќе бидеме целосно кооперативни и ќе соработуваме во сите фази на процесот, истовремено штитејќи го интересот на компанијата“, рекоа тогаш од компанијата. Според последните податоци за првото полугодие од 2013 година, Групацијата

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

Компаниии и пазари

29

Хрватски телеком со поддршка на Дојче телеком останува најсериозен купувач во процесот на приватизација на Телеком Словенија, бидејќи некои од потенцијално главните конкуренти за преземање како што се Телеком Австрија и Теленор се воздржани, додека други како Бритиш телеком однапред истакнуваат дека не се заинтересирани за оваа аквизиција. Ако Дојче телеком го преземе Телеком Словенија, тогаш македонскиот оператор Оне, кој е во сопственост на Словенците, ќе мора да се продава поради преголемата концентрација на пазарот, со оглед на тоа дека Дојче телеком, преку Маџар телеком е сопственик и на најголемиот оператор... нето добивКа во милиони евра, прва половина од 2013 80 70

69

60 50

75,5

53,1

40 30

33,16

30,9

20

17,3

10 0

Маѓар телеком

a one?! и телеком србија на продажба!

П

ланот на новиот министер за финансии, Лазар Крстиќ, предвидува продажба на Телеком Србија, компанија којашто претставува „златна кокошка“ за српскиот буџет. Од српската влада истакнуваат дека не можат да ја остават државната телекомуникациска компанија да се бори со конкуренцијата. Тие наведуваат дека конкурентските компании с$ повеќе вложуваат, а кога ќе се погледне сегашната структура на сопственоста, тогаш лесно се заклучува дека телекомот на долг рок не може да опстане, пишува Б92. Неодамна турските компании Доушхолдинг и Сабанџи груп покажаа заинтересираност за учество во приватизацијата за Телеком Србија.

Телеком Србија

Хрватски телеком

Телеком Словенија генерираше 395,6 милиони евра приходи од работењето, што претставува зголемување од 1% во однос на истиот период минатата година. Нето профитот на Телеком Словенија за овој период е зголемен за 17% во однос на истиот период од 2012 година и изнесува 30,9 милиони евра. Во истиот период приходите на операторот ОНЕ се зголени за 17%, раст кој и донесе позитивна добивка од оперативното работење од 600 илјади евра, во споредба со загубата од 3,8 милиони евра од првите два квартали минатата година. Загубата е намалена на 600 илјади евра од 4,6 милиони евра во истиот период минатата година.

Зошто Хрватски телеком е најсериозен купувач на Телеком Словенија?

Хрватскиот телеком со поддршка на Дојче телеком нема многу конкуренција во процесот на приватизација на Телеком Словенија, бидејќи некои од потенцијално главните конкуренти за преземање, како што се Телеком Австрија и Теленор, се воздржани, додека други како Бритиш телеком однапред истакнуваат дека не се заинтересирани за оваа аквизиција. Александер Страуник, портпарол на Бритиш телеком, за хрватски „Пословни дневник“ изјави дека овој пат не се воопшто заинтересирани за Телеком Словенија. Имено, Бритиш телеком

БХ телеком

Македонски телеком

Tелеком Словенија

пред пет години во конзорциум со Бејн капитал и Аксос капитал предаде обврзувачка понуда за купување на Телеком Словенија, а истото тогаш во име на Дојче телеком го направи Маџар телеком и исландскиот оператор Скипти. Овојпат Дојче телеком се враќа во игра преку Хрватски телеком, а исландски Скипти не се очекува да конкурира со оглед на тоа што работи со загуба и поминува низ процес на финансиско реструктурирање. Од норвешкиот оператор Теленор пак, не сакаат да го коментираат овој процес на приватизација. Истакнуваат дека нивните планови за преземања во Јадранскиот регион, како Телеком Словенија или пак, Теле2 Хрватска се само шпекулации. Во оваа индустрија во регионот Теленор работи многу добро, а е присутен на пазарите во Србија, Црна Гора и во Унгарија, па логичен чекор би било да се насочи на пазарите во Хрватска и во Словенија. Телеком Австрија пак, има нешто поразлична позиција, бидејќи овој оператор веќе е присутен во Словенија. Сопственик е на вториот најголем мобилен оператор во земјата, СиМобил, кој многу успешно му парира на Телеком Словенија на подрачјето на мобилната телефонија. И од Телеком Австрија засега не сакаат да коментираат за потенцијалната аквизиција на Телеком Словенија, пишуваат хрватските медиуми.

Капитал број 723 06.09.2013

30

www.kapital.mk

политика

Во Работната група за 24 декември засега културно

И

ако членовите на Работната група за имплементација на препораките од Комисијата за 24 декември атмосферата на досегашните седници ја опишуваат како конструктивна и позитивна -никој не сака да биде обвинет за саботер уште во оваа фаза - работата се очекува да запне веќе на наредната седница, кога треба да се дефинираат начелните заклучоци со посебен осврт на препораките со назнаката „итност“. Досега

> БРОЈКИ

130

милиони евра од државниот Буџет се потрошени за изградба на новото училиште „Александар Македонски“ во Аеродром

80

Работната група ја утврди само агендата и динамиката за работа која предвидува средби најмалку двапати неделно, а за завршување на задачата ќе биде ангажирана и стручна служба од Собранието и експерти од Канцеларијата на ЕУ во Скопје. Приоритети на групата се ревизија на скратените постапки во Собранието, измени на Деловникот, и дефинирањето нова постапка за носење на буџетот.

Ахмети во Атина Приватна посета за Интересен е фактот што грчкиот шеф на дипломатијата, Евагнелос Венизелос, веднаш по средбата со лидерот на ДУИ, Али Ахмети, се сретнал со премиерот Андонис Самарас со кој, меѓу другото, разговарал и за Македонија

специјалисти од приватниот сектор се селат во јавниот сектор, соопшти министерот за здравство, Никола Тодоров

14

мали хидроцентрали ќе се изградат до крајот на оваа година, информира министерот за економија, Ваљон Сараќини. Овие хидроцентрали се дел од владиниот проект изградба на 30 мали хидроцентрали

500-700 првачиња помалку се запишуваат во просек во изминатите пет-шест години. Оваа учебна година 20.800 првачиња за првпат ќе седнат во училишните клупи

facebook

пишува:

Габриела Деловa

gabriela.delova@kapital.mk

1 Ретки се земјите кои имаат Премиери. Повеќето добиваат само Репризи

фотографија:

фотоархива на Капитал

Бетмен велит

2 Слобода е кога ти ќе бидеш ти и тоа никому нема да пречи. Влатко Василј

3 "Спомениците" од Рамстор

поише ми се свиѓаат него тие од "Скопје 2014". Мислам, ак је ленд, нек је Дизниленд Сашо Кокаланов

И

зненадува изјавата на македонскиот министер за надворешни работи, Никола Попоски, за оценката на посетата на лидерот на ДУИ, Али Ахмети, на официјална Атина. Веројатно во отсуство на каква било желба од страна на грчки владини претставници за каква било билатерлна средба со македонскиот државен врв, Попоски единствено

оправдување најде во квалифицирање на посетата на Ахмети на Атина како „приватна“. Ахмети, патем, веќе е втор претставник од ДУИ кој се среќава со официјални владини претставници на Грција. И додека министерот Попоски го тврди тоа, на официјалната интернет-страница на Министерството за надворешни работи на Грција, уште од саботата стоеше официјалното соопштение кое ја најавуваше средбата на Ахмети со грчкиот вицепремиер и министер за надворешни работи, Евангелос Венизелос, закажана за 2 септември. Секако, со оглед на тоа дека Ахмети нема државна функција, средбата не може да се квалифицира како државничка, но истовремено никако не треба да се смета ниту за приватна, оти средбата сепак се случи во кабинетот

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

Нимиц на 9 септември доаѓа во регионот

М

едијаторот Метју Нимиц на 9 септември доаѓа во посета на регионот. Веста доаѓа ден по средбата на лидерот на ДУИ, Али Ахмети, со шефот на грчката дипломатија, Евангелос Венизелос, која се одржа во Атина. Нимиц прво ќе патува во Атина, а потоа на 11 септември ќе дојде во посета на земјата. Само за потсетување, последната средба со Нимиц заврши со старо-нов предлог, за кој иако нема официјален стaв, сепак,

низ дипломатските кулоари се зборуваше дека од македонска страна беше оценет како добра основа за понатамошните разговори за името. Дипломатски извори од Атина пак, тогаш коментираа дека предлогот на Нимиц не е прифатлив за Грција. Останува да видиме дали Нимиц доаѓа со компромисно решение за двете страни или само ќе ги ресетира преговорите.

А а државни работи! на Венизелос, а не надвор од него, коментираат дел од аналитичарите. Интересен е фактот што Венизелос, веднаш по средбата со Ахмети, се сретнал со премиерот Андонис Самарас со кој, меѓу другото, разговарал и за Македонија. „Премиерот на Грција, Андонис Самарас, и лидерот на ПАСОК и потпретседател на владата, Евангелис Венизелос, вчера одржаа средба во просториите на Владата за да разговараат за тековните случувања. Според извори од ПАСОК, централно место во разговорите имале надворешната политика на државата и развојот на настаните во Сирија, а станало збор и за ситуацијата во Египет и за Поранешната Југословенска Република Македонија (FYROM). Во разговорот за FYROM учествувал и заменик-министерот за надворешни работи, Димитрис Куркулас“, пренесува грчката информативна агенција АНАМПА. Сосема друго е прашањето зошто македонскиот амбасадор во Атина, Сашко Стефков, не беше дел од посетата. „Капитал“ побара одговор од портпаролот на ДУИ, Бујар Османи, но Османи остана недостапен за одговор. Загриженост од ваквиот исход постави и пратеникот и поранешен министер за надворешни работи, Антонио Милошоски, кој на Твитер напиша: „Мал проблем е што Ахмети има средба со Венизелос во Атина. Голем проблем е што од неа е исклучен македонскиот амбасадор, претсавникот на државата.“ Дали присуството на Стефков во кабинетот на Венизелос бил непожелен за ДУИ или станува збор за дипломатска некоординираност, е диелма која мора да се реши и за истата да се бара одговорност. Дел од аналитичарите одат и дотаму што сметаат дека, ако веќе и двете

страни потврдуваат дека за оваа посета бил информиран и премиерот Никола Груевски, тогаш се поставува прашањето дали можеби станува збор за меѓупартиски договор меѓу ДУИ и ВМРО-ДПМНЕ. Според нив, оваа е одличен компромис, кој преку отсуството на амбасадорот, на македонската владејачка партија им дава алиби средбата да не ја сметаат за државничка, додека истовремено ДУИ со средбата пред својот електорат остава впечаток дека го засилува притисокот за побрзо решавање на спорот со името и деблокирање на евроатлантската иднина за земјава.

Решението за големата дилема, Ахмети го остави кај Нимиц! Големата дилема на Ахмети - изолација или интеграција - која се чини сакаше да ја реши со посетата на Атина, с$ уште остана дилема. Всушност, решеноста на Ахмети да притисне за прашањето околу името, се чини беше дадена само за внатрешна употреба, оти непосредно по средбата со Венизелос, Ахмети го повтори заклучокот кој веќе со години се повторува по секоја средба - решението за спорот за името треба да се бара кај медијаторот Метју Нимиц. Всушност, наивно би било да се очекува дека Ахмети може да направи што било во врска со проблемот за името, оти мандатот за ова жешко прашање е кај премиерот, Никола Груевски. Што точно разговарал Ахмети со Венизелос, засега не е познато. Само за потсетување, пред неколку месеци, Ахмети од Софија соопшти дека последниот предлог на Нимиц е Горна Македонија. Дали овој предлог бил дел од дијалогот меѓу Ахмети и Венизелос ниту од македонска, ниту пак од грчка страна засега не се открива. Ахмети само накратко соопшти дека со Венизелос не разговарал за конкретен предлог.

бум-трес

31

НиКола ГруевсКи

премиер

В

о Струмица, Заев победи со непрочистен избирачки список.“ Премиерот објаснува дека и да нема „саглам“ изборна регулатива, опозицијата може да победи... во Струмица.

спиро ристовсКи

министер за труд и социјална политика

М

е загрижува фактот што секоја година имаме с$ помалку и помалку првачиња, што е резултат на намалениот наталитет.“ Наместо да заклучува која е причината, Ристовски нека понуди решенија... оти и отселувањето, не само наталитетот, влијае на оваа состојба.

иво иваНовсКи

министер за администрација и информатичко општество

Н

евладиниот сектор што е директно или индиректно финансиран од Фондацијата Отворено општество е тој којшто не се согласува со содржината на законите“... Министерот со ставот дека секоја критика е „соросоидна“ нема да го обели образот од срамот со новиот закон за медиуми.

twitter 1 Antonio Miloshoski@amiloshoski4h

Мал проблем е што Ахмети има средба со Венизелос во Атина Голем проблем е што од неа е исклучен амбасадорот на МК, претставникот на државата.

2 Миле Паника@mile_panika4h

Брачен пар највеќе се зближува со зимање кредит за стан на 30 години.

educated брада@ 3 The viksaaskool25m

во ОУ „Александар Македонски“ на физичко ќе вежбаат со копје.

Капитал број 723 06.09.2013

32

www.kapital.mk

политика

Кога државата го озаконува финансиското партне

]e ja pre@ivee li m pazar novata regul Ако и најголемите играчи на македонската медиумска сцена не се подготвени да истрчаат на слободно-пазарниот терен решението никако не смее да биде финансиско партнерство со државата и тоа во сооднос 50/50, особено во услови кога главната забелешка од Брисел е дека проблемот кај нас не е во законската регулатива, туку во високиот степен на економска и политичка зависност на медиумите

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Н

ајочигледен индикатор дека Предлог-законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги што деновиве ја помина амандманската фаза во Собранието ја промашува една од своите основни цели - да го постави медиумскиот бизнис на пазарна основа, која од своја страна е и најдобра гаранција за независноста на медиумите, е прифаќањето на амандманот со кој Владата стана партнер во сооднос 50/50 со приватните национални телевизии во финансирањето на продукцијата на домашна играна и документарна програма. Овој амандман што предизвика најголемо внимание во медиумско-експертската јавност е прифатен во услови кога како главен проблем за (не)зависноста на македонските медиуми дебело е потцртана дистрибуцијата на владини реклами без законски критериуми. Критериуми нема ниту за тоа како ќе се избира во кои проекти ќе вложуваат сега озаконетите партнери - Владата и приватните национални телевизии, ниту за лимитите до која сума може да се движи кофинансирањето. „Начинот на исплата на средствата и висината на средствата за покривање на трошоците се утврдуваат со подзаконски акт што го донесува Владата“, е наведено во прифатениот амандман предложен од пратениците на ВМРО-ДПМНЕ, како потврда на дискреционото право на Владата во овој контекст. Она што е јасно е дека на

пазараната логика во функционирањето на медиумите може да се заборави, како и на нивната независност која и досега беше мисловна именка, пред с$ поради влијанието на владините кампањи. Меѓу оние што од бизнис аспект ќе претрпат најголема колатерална штета се секако приватните продукциски куќи (со исклучок на оние што редовно ги работат кампањите на Владата) кои тешко дека ќе може да „првнат“ во целата оваа кампања за заживување на изворната македонска продукција, во услови кога моќните телевизии партнерски со Владата ќе го преземат овој аспект од државниот интерес. Продукциските куќи засега молчат, но факт е дека партнерството 50/50 не само што ќе го претвори во тврдина веќе освоениот медиумски простор од страна на Владата, туку ќе значи и сериозно мешање на државата во содржините што ќе ги емитуваат националните приватни телевизии - Владата ќе одлучува кој проект на телевизиите со национални концесии ќе го кофинансира. Во истиот дух со отворањето на овој нов канал за одлевање пари од државниот буџет кон навлијателните медиуми, Владата, поточно нејзиниот претставник за законот, министерот за информатичко општество и администрација, Иво Ивановски, не дозволи да се затвори и стариот добро разработен канал преку кој со парите на граѓаните им се плаќа на одредени медиуми емитувањето на владините реклами. Ивановски го одби амандаманот со кој се предлагаше воведување забрана за донации од страна на медиумите во изборните кампањи, како и амандманот со кој се предвидуваше неселективна, пропорционална распределба на владините реклами според рејтинзите на телевизиите, тиражите на печатот, бројот на посетите на интернет порталите. Предлагачите на овие два амандмани, пратениците на опозицијата, истите ги

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

ерство со најголемите телевизии:

mediumskiot lativa? образложија со потребата да се оневозможи влијанието на Владата врз медиумите, односно, како што самите се изразија - „да се стави крај на маѓепсаниот круг Влада - провладини медиуми, во кој Владата дава милиониски суми за да се рекламира на овие медиуми, а тие потоа & ги враќат парите како спонзорство во изборната кампања“. Друг клучен амандмански момент што го издвојуваат соговорниците кои „Капитал“ ги консултираше за потребите на оваа анализа е проширувањето на надлежноста на новата агенција за медиуми (која ќе го замени сегашниот Совет за радиодифузија) и врз печатените медиуми, како и врз интернет-порталите. За долгата рака на агенцијата да може да стигне до буквално сите медиуми се погрижи владејачкото мнозинство со амандманот со кој во членот 23 (што ги предвидува мерките во случај на повреда на прописите од законот) се воведе формулацијата „издавач на медиум“, во описот на субјектите врз кои ќе се врши агенциски надзор. Во овој контекст експертите реагираат и на концентрацијата на моќ кај директорот на агенцијата, и на непропорционалните законски механизми за контрола, односно за заштита од злоупотреба на неговите надлежности.

50/50 за100% контрола

Комуникологот Климе Бабунски вели дека неговото разочарување уште со појавата на првата верзија на новата регулатива за медиумската сфера само се потврдило по завршувањето на амандманскиот дел од расправата за Предлог-законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги. За него прифатениот амандман за партнерство на Владата и приватните национални телевизии во остварувањето на државниот интерес кога е во прашање домашната играна и документарна ТВпродукција е типично озаконување на сивата моќ на власта: „Можноста Владата со 50% од сумата да кофинансира проекти на приватни телевизии и тоа без јасни законски критериуми и стандарди е типично озаконување на сивата моќ на власта. Минимум демократски стандард е јавните пари да се трошат наменски, според однапред познати правила, а одлуките и трошењето да биде проверливо и отворено“, изјави Бабунски за

„Капитал“, додавајќи дека „одлуката на собраниското мнозинство да остане можноста медиумите да спонзорираат партии, не може да не доведе до криминален резултат“. Претседателот на Здружението на новинари на Македонија, Насер Селмани, е уверен дека Владата ќе го искористи ова финансиско партнерство со националните телевизии за конечно замолчување на критичките гласови во највлијателниот медиумски простор: „Со ова Владата со јавни пари го зголемува финансиското влијание врз програмските содржини на телевизиите. Уверен сум дека оваа мерка на Владата ќе се користи за зголемување на влијанието во уредувачката политика на овие медиуми со крајна цел да се замолчат сите критички гласови во мејнстрим медиумскиот простор. А една од главните критики на ЕУ за слободата на говорот во Македонија е дека медиумите работат под силен политички и економски притисок. Со овие интервенции во законот медиумите стануваат уште позависни од Владата и ова ќе има застрашувачки ефект врз нивната независност и сериозно ќе го наруши медиумскиот пазар“, изјави Селмани за „Капитал“, додавајќи дека би можело да се разбере Владата да ги помогне медиумите кои се соочуваат со економски проблеми, како печатените и регионалните/локалните електронски медиуми, со субвенции од 10 до максимум 20% за продукција на содржини од јавен интерес: „Но, намерата вакви субвенции да им се дадат на приватните национални телевизии кои последниве години работат високо профитабилно (за македонски околности), не може никако да се оправда“, вели претседателот на ЗНМ, кој смета дека „можеби уште позагрижувачко е одбивањето на Владата и на парламентарното мнозинство да ги забранат донациите од медиумите кон политичките партии во тек на изборните кампањи, за кои и меѓународните организации сметаат дека се главен извор на корупција во медиумите“ - Ако не се забранат никогаш нема да имаме независни и професионални медиуми, категоричен е Селмани. Главниот и одговорен уредник на телевизијата „24 вести“, Богданка Кузеска, додава дека озаконувањето на контролата преку партнерството на Владата и приватните медиуми претставува опасност Македонија и при некоја идна, нова власт, да не добие

политика

33

капитал број 723 06.09.2013

34

www.kapital.mk

политика

функционални медиуми од аспект на доволно широко пренесување на јавниот општествено-политички дискурс: „Амандманот подразбира економска зависност на медиумите, а со тоа и контрола на истите, земајќи предвид дека се работи за државни пари со кои располага власта со што би се озаконила целосната контрола врз медиумскиот систем во земјава што ќе им послужи и на други влади во иднина“, изјави Кузеска за „Капитал“. Различно од тројцата претходни соговорници размислува управителот на телевизијата „Канал 5“ (која ги исполнува условите за партнерство со Владата), Иван Мирчевски, кој смета дека е сосем легитимно државата да им помогне и на приватните телевизии во создавањето македонска програма, зашто ситуацијата била катастрофална во овој поглед: „Не можам да ги разберам тие што се противат на помошта од државата во создавањето домашна програма. Што е според нив подобро - да купуваме турски, српски, хрватски серии? Барањето државата да го помогне создавањето на македонска програма е сосем легитимно, зашто ситуацијата е катастрофална во овој поглед - кога сме снимиле добра ТВ-серија или сапуница од педесетина епизоди? Нашите актери синхронизираат турски серии. Затоа сметам дека противењето на државната помош во заживувањето на домашната продукција е антимакедонски

специјален прилог

ивановски: тој што е против новите закони директно или индиректно е соросоид!

Н

евладиниот сектор што е директно или индиректно е финансиран од Фондацијата Отворено општество на Џорџ Сорос е тој којшто не се согласува со содржината на законите“, изјави министерот за информатичко општество и администрација, Иво Ивановски, во интервју за „Утрински“. За потсетување, сериозни резерви во однос на законите за медиумската сфера меѓу другите искажаа и најрелевантните новинарски организации во Македонија - Здружението на новинарите и Самостојниот синдикат на новинарите и медиумските работници; последните заедно со Македонскиот институт за медиуми одбија да учествуваат во понатамошната дебата за законите. За новата регулатива загриженост изрази и ОБСЕ со оглед на моменталната состојба со слободата на медиумите во земјата (потврдена во сите извештаи на соодветните меѓународни организации) со став дека „ова законодавство би можело да биде употребено за да се замолчат критичките ставови и да се ограничи слободата на говорот“.

и антиеснавски чин. „Канал 5“ нема никаков политички притисок и доволно е да се одгледаат едни наши вести за да се види дека се најизбалансирани“, изјави Мирчевски.

Цивилната контрола и суперагенцијата - Давид и Голијат

Комуникологот Бабунски зборувајќи за улогата што со новиот закон ќе ја добие агенцијата за медиуми, се осврнува на ставот на министерот Ивановски

искажан во текот на амандманската расправа, дека независноста на директорот ќе произлегувала од стручната служба (на агенцијата), зашто, како што рече министерот, „интенцијата на Владата е стручната служба во регулаторното тело која ќе му ги подготвува материјалите на директорот да биде деполитизирана“. „Концентрирањето на моќта кај директорот на идната агенција за медиуми ќе го претвори нејзиниот

20

СЕПТЕМВРИ 2013

МОБИЛЕН СВЕТ

КАПИТАЛ ВО ОВА ИЗДАНИЕ НА СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ “МОБИЛЕН СВЕТ” ВЕ ИНФОРМИРА

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 105

 Четврта генерација на мобилни комуникациски услуги (4G)  Трите мобилни оператори добија одобренија за користење радиофреквенции од четвртата генерација на мобилни комуникациски услуги. Што тоа конкретно ќе значи за македонските корисници?  Мобилно плаќање во Македонија. Капитал прави анализа на пазарот, и како функционира засега. Кои и каква услуги, пакети, производи и уреди можат да очекуваат македонските корисници?  Кои и какви клауд реченија и услуги веќе се присутни и на нашиот пазар? Како нивната примена може да го подобри вашиот бизнис?

ЛИЦЕ ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

политика Климе Бабунски комуниколог

М

ожноста Владата со 50% од сумата да кофинансира проекти на приватни телевизии без јасни законски критериуми е типично озаконување на сивата моќ на власта. Минимум демократски стандард е јавните пари да се трошат наменски, според однапред познати правила, а одлуките и трошењето да биде проверливо и отворено.

Насер Селмани претседател на ЗНМ

М

ожеби најзагрижувачко е одбивањето на Владата и на парламентарното мнозинство да ги забранат донациите од медиумите кон политичките партии во тек на изборните кампањи, за кои и меѓународните организации сметаат дека се главен извор на корупција во медиумите.

Иван Мирчевски управител во ТВ Канал 5

Д

ржавната помош во создавањето македонска програма е сосем легитимно, зашто ситуацијата е катастрофална во овој поглед - кога сме снимиле добра ТВ-серија или сапуница? Нашите актери синхронизираат турски серии. Противењето на државната помош во заживувањето на домашната продукција е антимакедонски и антиеснавски чин.

Богданка Кузеска главен уредник во ТВ 24 вести

Д

ел од измените во законот се непотребни, како контролата врз електронските и печатените медиуми од страна на директорот на агенцијата. Останува прашањето кој ќе ја има контролата врз контролорот.

Слаѓана Димишкова МАН

М

АН во најголем дел го поддржува носењето на новата регулатива. Останувањето во јавната дебата од МАН го бранат со став дека законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги е обврска на Македонија во процесот на приближување кон ЕУ. „Ако некој го погледнал законот може да види дека има европско знаменце и тоа значи обврска за Македонија, што не е случај со законот за медиуми“, изјави претседателката Димишкова.

совет во гласачка машина. Тоа што министерот Ивановски тврдеше дека независноста ќе произлегува и ќе биде гарантирана од стручната служба на Агенцијата е чудо невидено што првпат го слушам. Нема никаде во овој навистина шаренолик свет, регулаторно тело кое е зависно или независно поради стручната служба. Веројатно не сум доволно умен, ама не можам да замислам како стручната служба ќе ги штити советот и директорот на агенцијата од политички или економски притисоци?! Дали стручната служба во судството ја гарантира независноста на судската власт?“, вели Бабунски. Според главната уредничка на ТВ „24 вести“, Кузеска, контролата врз електронските и печатените медиуми е непотребна и опасна во услови кога нема гаранција против нејзината злоупотреба: „Дел од измените во Предлог-законот се непотребни, како на пример контролата врз електронските и печатените медиуми од страна на директорот на агенцијата за медиуми. Недостига само одговор на прашањето кој ќе ја има контролата врз контролорот“, смета Кузеска. Одговорот на управителот на „Канал 5“, Мирчевски, и во однос на ова прашање се одвојува од останатите: „Првично и јас имав сомнеж, но со внимателно читање на законот може да се увиди дека не постои можност за злоупотреба на овластувањата од страна на директорот на агенцијата. Законот предвидува секоја одлука да мора да го помине јавното сито - не може така лесно, нетранспарентно да се казни или затвори медиум“, вели Мирчевски. Врз основа на начинот на кој се изготвува новата регулатива за медиумската сфера нашите соговорници извлекоа и генерални заклучоци за дилемите кои од почеток го следат процесот - се дебатираше ли доволно во јавноста и дали заклучоците од дебатите беа земени предвид од страна на предлагачот, како и која е вистинската позиција на меѓународниот фактор на кој се повикуваат и Владата и критичарите на законот. „Очигледно е дека сериозните домашни и странски забелешки не се прифатени, што зборува за природата и капацитетот на јавната дебата за новата регулатива. Слушавме дека с$ е усогласено со забелешките, особено меѓународните, но за реалната состојба најдобро зборува тоа што ОБСЕ не се задоволуваше со тоа што ќе даде соопштение по средбите со Владата, туку директно ги објавуваше на својата веб-страница забелешките од своите експерти. Истовремено,

35

и соопшението на делегацијата на Европската комисија во Скопје, дека не се иницијатори ниту на еден, ниту на два нови закони за медиумската сфера, ниту пак барале каква и да е нова регулатива во оваа сфера, е многу корисно за недвисмислена индентификација на состојбите. Штом ова се случува не треба да се имаат илузии за новата регулатива која наместо да обезбедува услови за користење на демократските капацитети на технолошкиот напредок во комуникациите, таа напредокот го користи како причина за воспоставување што поголема контрола“, смета Бабунски. Слично размислува и Кузеска која на дилемата за квалитетот на новата регулатива одговара со став дека најголем дел од проблемите во медиумската сфера не произлегле поради немање соодветни законски решенија: „Потребата од овој закон не требаше да подразбере и брза процедура без јавна дебата и транспарентност, и итност во донесувањето на законот/законите. Се покажа дека токму клучните моменти се содржани во амандманите за кои не се даде доволно време тие да се разгледаат и да се отвори дискусија во јавноста, односно повторно во игра влезе првичната верзија на Предлогзаконот. За вака сензитивна медиумска легислатива потребно е и време и дебата, од која ќе бидат прифатени најдобрите препораки извлечени од досегашните проблеми во медиумската сфера, кои поголем дел не произлегоа поради немање медиумска регулатива. Без ралика кој го бара тоа од нас, потребна е внатрешна согласност за доброто на медиумите, а преку нив за доброто на целата јавност“, вели Кузеска. Со прифаќањето на амандманите на Предлог-законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги што предизвикаа најголема реакција Владата практично ја врати првичната верзија на законот (кој по неа доживеа уште три верзии), покажувајќи дека јавните расправи биле инсценирани само за да се добие впечаток оти постои кооперативност од нејзина страна во однос на домашните и странските забелешки, смета најголемиот дел од медиумско-експертската јавност.

СОВЕТУВАЊЕ НА ТЕМА:  12 септември 2013 година, 9:00-17:00 часот M6 едукативен центар, Скопје

ЗАКОН ЗА АРХИВСКИ МАТЕРИЈАЛ И УРЕДБА ЗА КАНЦЕЛАРИСКО И АРХИВСКО РАБОТЕЊЕ (ОБУКАТА Е НАМЕНЕТА ЗА СТОПАНСКИТЕ СУБЈЕКТИ И ЈАВНИТЕ УСТАНОВИ)

Целта на овој семинар е да се запознаат заинтересираните страни со новата современа правна рамка за уредување на прашањата за канцелариското и архивското работење на имателите на јавен и приватен архивски и документарен материјал.

2. Надзор:

 Прекршочни одредби

3. Уредба за канцелариско и архивско работење:

 Цели и принципи на канцелариското и

архивското работење

СОДРЖИНА НА ОБУКАТА:

 Канцелариско работење

1. Закон за архивски материјал:

 Архивско работење

 Предмет, цел и содржина на Законот за

архивски материјал  Електронски архивски и документарен материјал  Јавен архивски и документарен материјал  Приватен архивски и документарен материјал  Надлежност на државниот архив на Република Македонија  Користење на јавен архивски материјал

 Електронско канцелариско и

архивско работење

 Чување и заштита на конвенционален

и неконвенционален архивски и документарен материјал

Сите заинтересирани за учество на ова советување може да се пријават најдоцна до 10.09.2013 година.  лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

ПРЕДАВАЧИ: м-р Љупчо Фармакоски д-р Иван Алексов

...Фељтон...

Букурешки мировен договор 100 години потоа

br.

5

Makedonija i den-denes gi ^uvstvuva posledicite od Bukure[t 1913

М

акедонија ја одбележува 100-годишнината од најголемата национална трагедија распарчувањето на нејзиниот народ на три одделни единки, кои ни 100 години подоцна не можат да помислат на какво било обединување. Ова е исходот од средбата на 18 делегати претставници на пет балкански земји кои на 10 август 1913 година во Букурешт ја запечатиле судбината на македонскиот народ, кој засекогаш ќе остане поделен поради овој договор. „Капитал“ ќе го покрие одбележувањето на 100-годишнината од Букурешкиот мировен договор со фељтон во пет продолженија, во кои ќе се обидеме да ви ја доловиме состојбата пред, за време на и по Букурешкиот мировен договор. пишува:

дејан азески

dejan.azeski @kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Н

ајголемата национална трагедија на македонскиот народ, Букурешкиот мировен договор од 1913 година, и ден-денес има реперкусии врз односот на меѓународниот фактор кон Македонија, што се одразува врз целокупната политичко-безбедносна и економска стабилност на земјава. Ова за „Капитал“ го тврдат група домашни и странски историчари и експерти за меѓународни односи, за кои еден век не претставува никаква голема временска рамка за да може рапидно да ги промени сфаќањата и ставовите како на големите сили, така и на соседите.

Дали е можно 100 години да не се променил ставот на големите сили кон Македонија?

Непризнавање на името, непризнавање на црквата, непризнавање на јазикот, непризнавање на територијата се само дел од проблемите со коишто се соочува современата македонска држава на средината на втората деценија на XXI век. И покрај тоа што земјава повеќе од 20 години е независна и е меѓународно

признаена од повеќе од 150 земји во светот, с$ уште не може да ги затвори и да ги потврди основните прашања кои го дефинираат постоењето на една држава, народ и нација во светот. Професор доктор Ванчо Ѓоргиев, историчар, е дециден дека Македонија с$ уште ги живее и ги доживува секојдневно последиците од Букурешкиот договор. „Она што ни се случува на политички план во сите сфери е последица токму на

Капитал број 723 06.09.2013

50

www.kapital.mk

Фељтон

Меѓународно непризнавање, внатрешни поделби и оспорување на самото постоење на македонскиот народ, нацијата и на државата се само дел од проблемите со кои подолго време се соочува Македонија, а според историчарите, влечат корени уште од поделбите во Букурешт 1913 година проф. д-р Ванчо Ѓоргиев

историчар

О

на што ни се случува на политички план во сите сфери е последица токму на она што се случи во 1912 и 1913 година. Поучени од она што е реалност, дека Србија го загуби својот дел од пленот од Балканските војни, нашите соседи од југ и од исток поставуваат разни услови и прашања со коишто сакаат да ги попречат сите наши настојувања за целосно интегрирање во меѓународните институции, плашејќи се дека со отворањето на границите ќе дојде до културно и духовно обединување на македонскиот народ.

Константин Никифоров

директор на рускиот Институт за славистика

М

оже да се зборува што било добро, а што лошо и какви с$ има уште нерешени прашања, но Македонија денеска е реалност, постои. Тоа што има Македонци и македонски јазик е факт што не може да се смени, а тоа е најважно.

д-р Михајло Миновски

историчар

О

ва што го имаме денеска е резултат на Букурешкиот мировен договор, а и малку пред тоа, почнувајќи од Берлинскиот договор преку Букурешкиот договор, стигнувајќи сега до политиката на Брисел.

Модерниот пристап необременет од минатото клучен за иднината

П

о сето презентирано за Балканските војни, се поставува прашањето дали балканските земји и народи по 100 години крвави војни и поделби можат да живеат заедно. Веројатно, наједноставниот одговор е дека можат, бидејки така мораат. Камбовски како модел предлага попрагматичен пристап кон заедничките отворени прашања. „Треба да се прифати тезата дека етничките прашања не се решаваат територијално. Со модерен поглед и пристап единствено може да се залечат последиците од Балканските војни“, вели Камбовски. она што се случи во 1912 и во 1913 година. Поучени од она што е реалност, дека Србија го загуби својот дел од пленот од Балканските војни, нашите соседи од југ и од исток поставуваат разни услови и прашања со коишто сакаат да ги попречат сите наши настојувања за целосно интегрирање во меѓународните институции, плашејќи се дека со отворањето на границите ќе дојде до културно и духовно обединување на македонскиот народ“, вели Ѓоргиев. Ѓоргиев додава дека дел од земјите кои во 1913 година учествуваа во поделбата на Македонија и ден-денес сакаат да н$ претстават пред меѓународната јавност дека сме загрозувачки фактор за нивната стабилност и територијален интегритет. Дека тврдењата на Ѓоргиев држат вода доказ се и бројните изјави и дипломатски „излети“ на високите раководители на сите соседни држави без исклучок во годините од прогласувањето на македонската независност наваму. Издвојуваме само дел од нив. „Не зна м за вас лично, но можа м историски тоа да го набљудувам - дека ослободувањето на Македонија започна со Првата балканска војна. Е сега, кој кога смета дека е ослободена Македонија нека смета, но да не победеа здружените балкански земји во таа балканска војна, немаше по Првата светска војна да биде формирана Македонија. Или можеби не знаете дека Македонија е формирана по Првата светска војна како самостојна држава? Или дека по Првата балканска војна е формирана Албанија, и тоа на иницијатива на Србија, која не сакаше да ја дели таа

земја со други држави, туку рече нека биде држава, како што по Првата светска војна многу народи добија слобода“, изјави српскиот претседател, Томислав Николиќ, пред минатогодишната прослава на 100-годишнината од Кумановската битка, која предизвика многу реперкусии во јавноста. „Нашата Македонија, грчка и единствена, е благословено место. И овој благослов нема да биде загубен. Ниту една шанса, ниту пак, предност, ни еден дел од националното богатство нема да биде загубено. Ова важи за цела Грција. Важи особено за нашата Македонија, која е дел од Грција, колку ова и да не им се допаѓа на некои“, тврди грчкиот премиер, Андонис Самарас. „Софија вложува големи напори да не коментира с$ што прави Владата во Скопје. Владата во Скопје треба да ги реши проблемите на еден европски начин за да може да добие наша поддршка. Барањето европско решение за проблемите е предуслов за европскиот пат на Скопје. Од страна на Бугарија тие секогаш го добивале најдоброто разбирање... Десетици илјади граѓани на земјата побараа бугарско државјанство и пасоши и го добија“, е ставот на поранешниот бугарски премиер Бојко Борисов за Македонија.

Букурешт 1913 година - основа на сите идни поделби на Македонија

Тежината на Букурешт за судбината на македонскиот народ е уште поголема бидејќи тогашната поделба со минимални корекции е основата или калапот според

www.kapital.mk

Капитал број 723 06.09.2013

Фељтон

Мегали идејата на Венизелос за голема Грција која вклучува над 50% од територијата на етничка Македонија

Идејата за голема Србија по примерот на Душановото царство во чиј состав е цела Македонија Дали е можна промена на ваквата состојба?

Разбиеното македонско национално единство

Е

гзархисти, патријархисти, бугарофили, србомани, македонски Бугари, Македонци муслимани се само дел од неприродните и објективно непостоечки поделби меѓу македонскиот народ кои се последица токму на поделбите по Букурешт 1913 година. Македонците кои по ваквата тешка одлука на големите сили дефинитивно сфатија дека немаат теоретски шанси да се изборат во скоро време за сопствена независна држава се приклучуваат кон соседите, односно стануваат слуги на нивните големодржавни идеологии без да се свесни за тоа. Поради таквата лоша крв или одлична база за поделби, Македонците и повеќе од често по 1913 година се многу поподложни на манипулации отколку претходно. И сто години по Букурешт с$ поизразено и поизразено ги чувствуваме овие поделби, кои се опасна закана за македонското национално единство. кој е моделирана македонската иднина во целиот нареден век. По речиси идентичен принцип Македонија е поделена и на крајот на Првата светска војна, иако во неа учествувале на различни страни повеќе од 50.000 Македонци. Истото се случува и по Втората светска војна, и покрај скоро седумгодишните страдања на македонскиот народ, ако се смета и континуитетот на грчката граѓанска војна од 1948 година. А и границите на денешната македонска држава целосно се идентични со оние пропишани во Букурешт 1913 година. Професор доктор Михајло Миноски, историчар, вели дека во историјата нема случајности и дека с$ е поврзано. Според него, погрешно е да се занемаруваат меѓународните односи низ историјата, бидејќи ставовите, особено на големите сили, многу тешко се менуваат. „Ова што го имаме денеска“, нагласи, „е резултат на Букурешкиот мировен

51

договор, а и малку пред тоа, почнувајќи од Берлинскиот договор преку Букурешкиот договор, стигнувајќи сега до политиката на Брисел“, вели Миноски. И за претседателот на МАНУ, Владо Камбовски, со Букурешкиот мировен договор е започната големата сага за македонскиот народ, која с$ уште не е завршена. „И денеска не е завршен процесот на создавање нови држави на Балканот. Затоа прашањето на Бук урешкиот мировен договор не е на минатото, туку на сегашноста. На Балканот с$ уште постојат големодржавнички идеологии. Имаме нерешени национални прашања кои ги нарушуваат меѓудржавните односи постојано и повторно“, вели Камбовски. Ставот на Миновски и на Камбовски го делат и најголем дел од нивните колеги кои ги консултираше „Капитал“ за време на пишувањето на целиот фељтон.

Букурешкиот мировен договор е свршен чин кој не може да се менува. Тоа е став и на експертската јавност и на државните претставници, кој е повторен илјадници пати. Она што може да се менува се односите на земјите засегнати со него меѓусебе. Константин Никифоров, директор на рускиот Институт за славистика, смета дека Букурешкиот договор имал огромно значење за Балканот - го определил развојот на земјите во регионот со децении. Со него Македонија конечно била разделена и & е нанесена голема штета. Но, според Никифоров, не треба да се занемари фактот дека денеска имаме постоечка македонска држава, што е најголемата промена од одлуките на Букурешт 1913 година. „Она што се случило во 1913 година има влијание и денеска. Букурешкиот мировен договор за Македонија има двојно дејство. Од една страна, со него конечно била разделена и долго време останала така, а од друга страна, сега еден дел што тогаш се нарекувал Вардарска Македонија стекна независност и стана самостојна држава во која се создаде македонска нација и македонски литературен јазик. За зачувувуање на македонската култура и нација многу е важно што процесите активно се развиваат. Може да се зборува што било добро, а што лошо и какви с$ има уште нерешени прашања, но Македонија денеска е реалност, постои. Тоа што има Македонци и македонски јазик е факт што не може да се смени, а тоа е најважно", вели Никифоров.

капитал број 723 06.09.2013

52

www.kapital.mk

на руЧек со...

Мики Црнокрак

сопственик на модното студио “црнокрак“

Zdraviot @ivot i na^in na ishrana mo@at da go prerodat sekoj ^ovek

www.kapital.mk

капитал број 723 06.09.2013

на руЧек со...

н а ш ето М ен И од богатото мени на арабеска одбравме: гањ њоки со вр и пршута, мед и свинско содесерт бадеми и но“ „топло-лад

За сопственикот на најпозната модна агенција во Македонија, Мики Црнокрак, самодисциплината отсекогаш претставувала предизвик кој на крајот му носел многу успеси. Ваквиот здрав начин на живот заедно со сопругата сакаат да го пренесат на нивните две ќерки, како и на повеќе од 250 манекенки и манекени во нивната агенција за кои вели дека ги чувствуваат како свои деца. Црнокрак за „Капитал“ ексклузивно долови моменти од неговото детство и од неговата младост, и погледи на современото општество и растот и развојот на младите генерации пишува:

Дејан азески

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

лична архива на Мики Црнокрак

П

резимето Црнокрак во последниве десетина години дефинитивно станува синоним за модата и манекенството во Македонија. Дури и во о обични бични разговори кога се коментира совршениот физички изглед на некоја

Доручекот ми се состои сам

о од бадеми, цеден сок и

девојка се вели „изгледа убаво како од Црнокрак“. Гостин во овонеделниот ручек на „Капитал“ е токму главниот “виновник“ за сета оваа преродба во македонското манекенство, Мики Црнокрак, човек кој успеа личното модно искуство од меѓународната сцена да го пренесе на домашниот пазар и да ја создаде најголемата модна агенција која постојано обединува повеќе од 200 манекенки и 70 манекени. Со Црнокрак разговаравме за неговото детство во Карпош 1, летните одмори во Далмација поминати кај родителите на татко му, зимите кај другите дедо и баба во Тетово, за сосема случајниот почеток на неговата манекенска кариера, за семејниот живот со сопругата Светлана и двете ќеркички Моника и Нина, за здравата исхрана и за предизвиците и откажувањата кои се потребни за да се раководи со една вистинска модна агенција.

25 години континуирано сум на диета и ништо не ми недостига

Мики Црнокрак на ручекот со „Капитал“ дојде од посета на неговата мајка каде што кажа дека веќе ја ручал најдобрата пастрмајлија на светот. Тој одговор нас н$ изненади со оглед на фактот што за манекените имаме предрасуди дека воопшто не консумираат мрсна храна. На нашето следно прашање како успева да ја одржи идеалната тежина на 46 години ако консумира пастрмајлија тој ни рече дека правилото го прекршува само 2-3 пати во годината, и тоа на ручек кај мајка му. „Нема резултати без дисциплина и откажувања. Јас буквално 25 години сум на диета. Само ако неколку дена да се опуштам веќе имам некој килограм плус. Со сопругата нонстоп сме на диети, но не на измислени, туку на диети врз база на научна основа кои даваат резултати. Неколку години имаме и личен советник за исхраната, нутриционистот Тања Турунџиева, која стана и наш добар пријател. Претходно си имавме наш режим на исхрана за којшто мислевме дека е здрав, но кога, пред с$, со помош на Тања, а и со наше големо интересирање разбравме што навистина треба да се јаде, дури тогаш сфатив колкави грешки сите ние правиме со храната. Сега дури и децата, иако се

53

мaлтекс

млади, ги учиме на здрава храна, бидејки знаеме дека 90% од сите болести тргнуваат од начинот на исхрана. Јас лично, и сопругата откога почнавме професионално да пристапуваме кон начинот на исхрана се чувствуваме преродени.“ Природно Црнокрак го прашавме што с$ вклучува таквиот начин на исхрана и дали е можно да се живее подолго време на таква, за многумина, слаба храна. „Со години денот го започнувам со пет бадеми, сок од лимон и црвен цитрон и лажица малтекс, кој е многу сличен на медот. Тоа за мене е цел доручек. По половина час почнувам да јадам овошје кое го практикувам преку целиот ден, до главниот оброк, некаде во 5-6 часот попладне. Со тоа што некаде околу пладне јадам лажица малтекс, непечени бадеми, семки од тиква и сончоглед, како и една супена лажица ленено семе. Тоа му доаѓа како некое колаче, а е 100% здраво и природно. После еден таков оброк не помислувам на јадење три четири часа. Не е толку во количината на храната колку што е во начинот на консумирање и лошите комбинации кои се прават. Водата би требало да се пие еден час по оброкот, а не за време или пред. Овошјето не смее да се јаде за десерт, ниту супата пред јадење. А, не смеат да се комбинираат јаглехидрати и белковини.“ И покрај ваквиот за многумина спартански начин на живот и исхрана Црнокрак тврди дека се чувствува најаден и празниот стомак многу ретко ми е преокупација. Црнокрак призна дека има и неколку денови во годината кога, како што рече, ги прекршува диетите и за тоа низ смеа побара прошка и од „Господ и од неговиот фамилијарен нутриционист Тања Турунџиева“. „Апсолутно ништо не ми фали што не јадам обилно и мрсно. Да се храниш здраво е скапо и што е најважно треба многу време. Но, на сите најтопло им препорачувам дека подобро е час-два да се поминат во кујна отколку неколку месеци во болница. Постојат некои денови во година кога ми простува и Господ и Тања Турунџиева, но секогаш има следен ден кога е исклучиво овошје и зеленчук цел ден и така се чисти

капитал број 723 06.09.2013

54

на руЧек со...

на младите им недостигаат детските улични игри кои Фејсбук не може да ги замени

на сите вработени Црнок рак јас и светле сме имво како мајка и татко

Мајка ми ја прави најдобрата пастрмајлија на светот и само таа смее да ми ја наруши диетата

www.kapital.mk

организмот. Ваквата исхрана во комбинација со речиси секојдневното спортување со години ме држи на идеалната тежина, за мене од 84 килограми.“ Сепак, Црнокрак врз база на домашни и странски искуства ги предупреди сите оние кои започнуваат со диети да не претеруваат со изгладнувањето, според него, тоа не е суштина на диетата и на крај може да биде многу опасно. „Неправилната диета со изгладнување е само измачување за организмот без никаков поголем ефект која може да предизвика и крајно негативни и опасни последици како анорексија и болимија.“

„Би го забранил Фејсбук за да им покажам на младите колку е убаво дружењето во живо“

Мики Црнокрак е роден во 1967 година во Тетово каде што неговиот татко, кој по потекло е од околината на Биоград, Далмација, а бил на воена служба каде што се запознал со мајка му. По само неколку години заедно со семејството се селат во Карпош 1 во Скопје каде што го поминува речиси целото детство со оглед на фактот дека основно образование завршува во „Вера Циривири Трена“, средно во „Орце Николов“, а студира на Технолошки факултет, што се три различни локации на оддалеченост од едвај еден километар. „ Бевме генерација која учеше во школо, дома ги фрлавме книгите и одевме надвор. Ептен бевме улични деца и поголем дел од времето бевме надвор. Немаше Интернет, немаше Фејсбук и ги знаевме сите детски игри. За денешниве деца дури и криенките се нешто ново и чудно. Многу ми е криво што не можам тоа да го доловам на новите генерации. Главно времето го поминувавме во маало со многу млади и со многу деца. Кога сето тоа ќе го сумирам и споредам, да сум во можност би го забранил Фејсбукот. Едноставно сакам да им доловам на младите колку се убави средбите во живо наместо преку Интернет.“ Од неговата генерација во „Орце Николов“ на Црнокрак се и познатите новинари и водители Александар Деловски, Борче Николовски, Лазар Темелков, како и актерите Кирил Поп Христов, Тања Кочовска и други подоцна познати фаци од градот. За скопските гиманзии во 80тите години Црнокрак вели дека уште тогаш во „Корчагин“ биле бубалици, а во „Орце Николов“ и „Јосип Броз Тито“ културни фраерчиња. Не можевме да се воздржиме, а да не го прашаме Црнокрак како функционирала

од периодот кога имал долга коса

од средношколските денови

таа слободоумност на 80-тите во комбинација на официрските манири на неговиот татко. Вели дека татко му го научил што е дисциплина, истрајност и упорност во животот, за што му е бескрајно благодарен. Мики Црнокрак има и еден куриозитетен детаљ од неговото детство што го прави различен од другите скопски деца. Тој вели дека дури во повозрасните години дознал како изгледа едно топло скопско лето. „Штом ќе завршеше школската година на 11 јуни веќе со брат ми бевме во Далмација и таму останувавме до крајот на август. Има нешто што е посебно за Далматинците во нивната култура, начин на однесување држење, не е случајно што тие кај и да одеа во светот не се претставуваа ниту како Хрвати, ниту како Срби, туку стриктно како Далматинци. Не можам, а да не ги споменам и Далматинките со кои сум се дружел во мојата младост и за кои генерално можам да кажам дека се едни од најубавите жени во светот.“

Во манекенството влегов тотално случајно, а 25 години не сум излезен од него

Токму во преубавата Далмација Мики Црнокрак се сретнува и со идната професија на неговиот живот, манекенството. Како со неверување раскажува колку случајно влегол во професијата која ќе го одбележи целиот

www.kapital.mk

капитал број 723 06.09.2013

на руЧек со...

55

Во Далмација на одмор

Фотосесија за првата насловна на Мики и светлана, за ревијата екран

Детски безгрижни денови негов живот. „На една од далматинските плажи вплови еден брод на кој се одржуваше модна ревија и мис топлес. Ние, нормално, како млади сакавме да видиме што е, како е по секоја можна цена. Мене ми пријде еден човек и ми понуди да учествувам на модна ревија на бродот бидејќи еден од учесниците се разболел и си заминал дома. Јас тогаш немав поим како изгледа една модна ревија и што точно е тоа, имав едвај 19 години. Но, кога видов колку и какви девојки имаше на бродот јас реков што и да е, ова ќе го направам.“ Веројатно како и кај многу други успешни луѓе талентот на Црнокрак бил затскриен, па при оваа „тригер“ ситуација едноставно само се излил на површината. „Се погоди моите први чекори на модната писта да бидат одлични, дури добив и коментар дека на бината се однесувам како цел живот да го правам тоа. Организаторите не можеа да поверуваат дека тоа ми се први манекенски чекори и ме здржаа на бродот кој крстареше по брегот уште 20 дена. Оттогаш тоа го правевме речиси секое лето, а многу скоро после тоа почнав да одам по модни ревии низ цела Југославија.“ Црнокрак на тој период се сеќава како многу тежок за манекенките и манекените особено во Македонија, затоа што немало професионална агенција што ќе се грижи за нив.

најпознатиот моден пар во Македонија

"Во агенцијата се обидувам да ги исправам сите проблеми низ кои поминав јас"

С

огледувајќи ја ваквата ситуација Црнокрак сметал дека на македонското манекенство дефинитивно му требал еден попрофесионален пристап, и затоа решава со сопругата Светлана да отворат сопствена агенција. „Со агенцијата прво си дадовме пробен период од 6 месеци, но практиката тие 6 месеци, ги покажа исклучително успешни. Еве, веќе 12 години како сме најдобрата и најголемата агенција во Македонија. На 27 интернационални избори имаме лиценци и испраќаме наши девојки и момци да ја претставуваат Македонија. Само минатата година имавме први места на два такви интернационални избори. На еден начин сме вистински амбасадори на македонската убавина.“ Агенцијата Црнокрак овој месец го возобновува и својот најпознат и најуспешен производ Фешн Вик, кој досега е одржан девет пати во Скопје, а оваа година за прв пат ќе се одржи и во Штип, во соработка со локалната власт, како еден вистински долгогодишен центар на македонската мода. Сепак, Црнокрак не крие дека секоја наредна година е с$ потешко да се работи во овој бизнис . „Младите, од генерација до генерација имаат с$ поголем недостиг на општа култура и домашно воспитување во комбинација со непочитување на постари авторитети и често имаме проблеми да ги скротиме сите негативни влијанија и да создадеме една здрава, културна и стабилна личност каква што е особено потребна во манекенството. Сепак, ние во секој момент имаме повеќе од 200 девојки и над 70 момчиња, но секогаш има потреба од нови лица и затоа ги повикувам сите коишто се заинтересирани да н$ контактираат преку нашата веб страна.“ Црнокрак вели дека токму поради фактот што 25 години се наоѓа во истиот бизнис и да сака не може да се прешалтува и да размислува стриктно како бизнисмен, а не како манекен. „Буквално на сите момчиња и девојчиња кои се кај нас јас и Светле сме им мајка и татко. И ние поминавме низ нивниот пат и знаеме колку е тешко и кои се проблемите и сакаме максимално да ги заштитиме и да им помогнеме да направат успешна кариера.“

ЗАСТАНЕТЕ НА ПАТОТ НА ЈАЗИЧНИТЕ БАРИЕРИ! КУРСЕВИ ЗА ДЕЛОВНИ СТРАНСКИ ЈАЗИЦИ

Дали некогаш ви се случило да не го добиете бизнисот поради недоволно познавање на одреден странски јазик или деловна терминологија?

Курсевите започнуваат на 8 октомври 2013 година.



Не сте можеле да земете активно учество на деловниот состанок или семинар поради недостиг на самодоверба поради скромното познавање на стручна терминологија?



Капитал Академија ви подава рака да ја надминете оваа јазична бариера!



Учете деловен англиски, германски, француски и грчки јазик со Капитал Академија!



Сите курсеви се динамични, интензивни и практични. Учесниците се оспособуваат за комуникација во најчестите деловни ситуации: деловна коресподенција, водење телефонски разговори, состаноци, учество на обуки, деловни патувања и сл.



Организираме индивидуални часови, учење во мали групи и in house oбуки наменети за потребите на фирмите.



Предавачи се искусни професори со развиени методологии за брзо учење странски јазик.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

ЕДНОДНЕВЕН СЕМИНАР:  17 септември 2013 година, од 10:00-16:00 часот M6 едукативен центар, Скопје

ПРИМЕНА НА ОБВРСКИТЕ ОД ЗАКОНОДАВСТВОТО КОЕ СЕ ОДНЕСУВА НА ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ НА ЗГРАДИ АГЕНДА:

 начин и период на контрола на системите за греење и

1. Вовед

 типови на згради кај лицата од јавниот сектор за кои е

системите за климатизација

 стратешка рамка на Република Македонија  меѓународни обврски во областа на енергетската ефикасност

за Република Македонија

 Директива за енергетски карактеристики на зградите

(2010/31/ЕУ)

задолжително вградувањето на сончеви колектори

 начинот на вршење на надзор на издадени

сертификати за енергетски карактеристики на зградите и на изготвени извештаи за наодите од контролата на системите за греење и на системите за климатизација.

5. Правилник за енергетска контрола

2. Закон за енергетика

 барања за инвеститорите во поглед на енергетската

ефикасност на зградите  услови и процедури за обуки, полагање на испити и овластување на енергетски контролори  услови и процедури за стекнување на лиценци за вршење на енергетска контрола

3. Правилник за енергетски карактеристики на зградите – Дел 1  методологија за определување на енергетските

карактеристики на зградите

4. Правилник за енергетски карактеристики на зградите – Дел 2  минимални барања за енергетската ефикасност на новите

згради и градежни единици, како и зградите и градежните единици што се предмет на значителна реконструкција  услови за проектирање и градба на нови и значителна реконструкција на постојни згради или градежни единици од аспект на енергетска ефикасност  означување на зградите со сертификати Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 13 септември 2013 година.

 спроведување на енергетската контрола  извештај за енергетската контрола  основните елементи на програмата и начинот на

вршење на обука и полагање на стручен испит за енергетски контролори и на програмата за усовршување на енергетските контролори  постапката за издавање, продолжување и одземање на овластување за енергетски контролор како и постапката за издавање, продолжување и одземање на лиценца за вршење на енергетска контрола.

Еднодневниот семинар ќе го отвори министерот за економија, господинот Валон Сараќини.

ПРЕДАВАЧИ: М-р Андон Киров

Советник за анализа и развој на енергетиката во Секторот за енергетика при Министерството за економија.

Д-р Марко Серафимов

пензиониран Професор на Машинскиот факултет во Скопје.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

13

СЕПТЕМВРИ 2013

НОВИ m

КАПИТАЛ АНАЛИЗИРА:  Oваа есен Македонија ќе добие нови шопинг центри! Во најава е отварање на два трговски центри во Тетово, а од минатата година значително е зголемен и шопинг просторот во Скопје. Што значи тоа? Колкава е искористеноста на капацитете? Кои се новите трговци и брендови на пазарот? Што добија/ќе добијат македонските потрошувачи?

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103

2

 Изградбата на станови годинава порасна за 22,4%! И кредитниот раст држи темпо и изнесува 11%!  Какви се проценките за понудата и побарувачката до крајот на годината – ќе се апсорбираат ли новоизградените станови, главно во Скопје?  Може ли да се очекува натамошен пад на каматните стапки на станбените кредити?  Приказ на понудата на полуксузни резиденцијални објекти!

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

58

Капитал број 723 06.09.2013

www.kapital.mk

светот на виното

винсКи теМи

GRAND CRU,

[TO E TOA? Многу љубители на виното забележале дека на некои етикети стои ознаката GRAND CRU или PREMIER CRU или само CRU и прашуваат што означува таа. Во принцип, станува збор за многу скапи вина

G

RAND CRU или само CRU (се чита гран кри) значи дека виното е изведено од особено добра почва, посебно лозје, минирегион со микроклиматски особености, кој се одликува со посебни, исклучително добри резултати соодветни на еден квалитетен и познат регион. Некаде тоа е одредена комуна, село или посебен винороден терен, уникатно лозје. Уште во антички Рим одредени почви и терени во винските региони имале репутација поради квалитетот на своите вина. Тие се издвојувале од самиот регион или од местоположбата на парцелата поради изложеноста, надморската височина, според тоа дали се од средината или од долниот или пак, од горниот дел на лозјето. Во средниот век калуѓерите воделе извонредна грижа за распознавањето и одредувањето на најдобрите парцели. Во одредени региони во Франција и во Италија постојат и многу подрегиони, кои пак, исто така се номинираат како вина од GRAND CRU. Во Бургундија, прославената француска винска област, дополнителна компликација е називот на виното CLIMAT (клима), што би требало да означува дека е тоа вино од парцела или дел од лозје со поспецифични климатски влијанија од другиот соседен дел на насадите, односно дека носи име на тоа место или локација. Уште во средниот век калуѓерите утврдиле хиерархија на почвите според квалитетот на виното кое се добивало од нив. Во средината на XIX век овие класификации според теренот и почвата биле регистрирани и важат до ден-денес.

CLIMAT претставува ентитет кој може да биде поделен на повеќе различни сопственици. Значи, има различни вина кои се произведуваат на одредена почва со сопствени добри особености поради микроклиматските особености на одредено место. Тоа е дел од тој огромен диверзитет на француските вински региони, во случајов на Бургундија. Овие климатски одредени вина се

класифицираат на етикетите како PREMIER CRU, на исто ниво како и AOC (контролирано географско потекло). На врвот на оваа специјална хиерархија на почвени особености се вината GRANDS CRUS, кои се изведени од едно парче територија кое долго време било познато по своите високи квалитети. Во Алзас историски најдобрите терени се класифицирани во последните педесетина години и се правени според методот во Бургоња, според местата каде што се наоѓаат - Шлосберг, Сомерберг, Шенбург, Туркхајм, но и според сортите грозје („ризлинг”, „пино гри”, „траминер” и „мускат”). Има и производители кои не сакаат да ги именуваат своите вина со GRAND CRU, но тогаш се работи за исклучителни винарници и производители, кои пак, инсистираат на некои свои особености. Кај шампањското ознаките PREMIER и GRAND CRU одговараат на одредени комуни, а не на парцелите, зашто таму производителите на грозје го продаваат своето грозје на големите производители. Па така, според откупните цени, уште пред еден или два века се создавала класификацијата според квалитетот на одредени вински заедници. Се создала скала на вредност од 80% до 100% и според нив се одредувала цената. Значи, еден регион имал одредена скала на вредност и според него и соодветна цена. Оние кои на скалата се вреднувале со 100% биле GRAND CRU, оние со класификација од 90% до 99% се PREMIER CRU. Другите под 90% се во рамките на „останати”. Кај нас не постојат некои специфични ознаки за одредување на овие посебни подрегиони или соодветни локации кои се одликуваат со особен квалитет, освен ознаката за вино со географско потекло. Така на пример, локацијата Барово во долниот дел на Тиквеш и локацијата Бела Вода околу Велешкото Езеро наскоро ќе може да се издвојат како сосема посебни микролокации, затоа што веќе покажуваат исклучителна особеност.

ВИНО И ХРАНА

Какво вино со сардини на скара?

Големи гурмани рекле дека сардините на скара се вбројуваат меѓу највкусните јадења воопшто, особено меѓу јадењата од риби. Оваа риба се смета за многу здрава. Во овие летни денови, особено ако сте на море, искористете ја можноста. Постојат бројни начини за подготовка на сардини, но овој на скара се смета за особено вкусен. Сардината се пече на скара цела, само исчистена од внатрешноста. Мирисот може да биде непријатен за соседството, но постои начин и тоа да се избегне. Рибата пред печењето треба да се протрие со ловоров лист и на решетката од скарата пред печењето да се капне мало количество вински оцет и да се фрлат неколку ливчиња рузмарин. Ова е типично летно јадење со добри ароми, со нежна структура, малку масно, со затскриен вкус на јод и во завршницата мала, но пријатна горчина. На ова јадење треба да му спротивставите некое вино кое е многу печено на сонце, без разлика на типот, зашто за вака содржајна храна може да одговара и бело, и розе и црвено, но вино со карактер во слободно толкување. Во портфолиото на Тиквеш има неколку вина кои потполно ќе одговаараат со сардините на скара. Може слободно да изберете „гренаш блан”, „совињон блан” или „александрија куве” , како белото, така и розевото. Но, слободно пробајте и со црвено „александрија куве”, зашто зачинската компонента на ова вино сосема ќе се покаже во спојот со сардините. Особено ако се гарнирани со некое добро маслиново масло и маслинки како додаток.