Kapital magazin 735

interview

Jitka Pantu^kova претседател на Управен одбор на Охридска банка tuka SME Da Gi ZaDovoLiME PotREBitE Za FinanSiRaWE na kLiEntitE

COver StOrY DoMa[nitE koMPanii DiGnaa GLaS

vLo@uvaME ^EtiRi Pati PovE]E oD StRancitE, nikoJ nE nè FERMa! str.14

број 735 цена 100 ден. | 29 ноември, 2013, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

SkanDaLoZno СПОРЕД ХРВАТСКИ

Mi[kovi] na SREDBa So toDoRi] SE ZakanuvaL DEka LESno ]E Go SMEni PREMiERot GRuEvSki!? 36 str.

exCluSive

GERManSkata vLaDa Za kaPitaL:

Sporot za imeto mora itno da se re{i! 28 str.

Капитал Капитал број број 735 672 29.11.2013 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа до кога ќе се вртиме во круг?

08 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 10 НАвИгАТОр 14 cover story

домашните компании дигнаа глас: Банките и лошата инфраструктура ги кочат домашните инвестиции!

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАме домашни инвеститори

Податокот дека 35 домашни компании во периодот од 2008 до 2012 година вложиле околу 500 милиони евра во различни инвестициски проекти е доволно добар аргумент кој кажува дека домапните инвеститори и тоа како и се важни на Македонија. Но, за жал иако домашните инвеститори повеќе инвестираат од странците, тие како да се надвор од системот. Некооперативниот однос на банките кон домашните компании, честото менување на правила и закони, отсуството на основни предуслови за започнување бизнис на многу локации се главните пречки пред кои се исправени домашните инвеститори.

јитка Пантучкова

Не станува збор за тоа дали сме ние како банките подготвени да кредитираме повеќе или помалку, туку дали приватниот сектор има капацитет да добие повеќе пари. Како банка мора да ги евалуирате сите показатели од работењето на фирмите бидејќи сепак ние работиме и правиме бизнис со парите на наши клиенти кои што ги депонираат како депозити. Тоа ви носи обврска да бидете многу претпазливи кому давате кредити. Не ми се допаѓаат констатациите дека банките во земјава се премногу конзервативни или дека се плашат да кредитираат бидејќи не е вистина“, вели Јитка Пантучкова, прв човек на Охридска банка.

XX стр. 14

22 ИНТервЈу

XX стр. 22

јитКа ПаНтучКОва претседател на управен одбор на Охридска банка Тука сме да ги задоволиме потребите за финансирање на клиентите

30 ПОЛИТИКА

Капитал со анализа на Нацрт-резолуцијата за Македонија Каде Ховит не е во право?

38 БАЛКАН БИЗНИс И ПОЛИТИКА

според хрватски глобус Мишковиќ на средба со Тодориќ се заканувал дека лесно ќе го смени премиерот груевски!?

42 executive

се раздвижува сцената на ангелите-инвеститори европската недела на бизнис ангели почна во Македонија

44 company profile

траНсМет, градежна компанија од скопје Квалитетот и професионалниот однос се нивната најскапоцена “механизација“

48 ИНТервЈу

МегаН Паувел вресвијК тренер за креативно претприемништво

14

22

Каде Ховит греши?

Известувачот за Македонија во европскиот парламент ричард Ховит просто и гласно ја кажа вистината во која македонското општество живее, но прво ја негира како проблем, а оттука и не ја решава – дека „граѓаните се поделени по етничка линија до степен кој може да претставува дополнителен ризик за стабилноста на земјата”. Капитал анализира – колку ова што Ховит го заклучува е резултат на неодговорните политики кои се водат во Македонија од една страна и колку пречи фактот што изјавата на европратеникот, а со тоа и официјалната реакција од Брисел доцни.

Лекции од Нокиа и Блекбери

Некогаш технолошки и пазарни лидери, сега во борба за опстанок. Канадскиот Блекбери и финската Нокиа направија неколку погрешни чекори што треба да се изучуваат на бизнис школите за пример како не треба за идните генерации на менаџери. Клучот на успехот е во способноста на менаџерите да ги разберат трендовите и да профитираат на производи и услуги за иднината, но сега. Тајмингот е битен, исто како и балансирана диверзификација, но никогаш да не се губи фокусот. Кога гугл, епл и самсунг ќе паднат, ќе имаме сосема други лекции за учење. Освен ако нивното паѓање не биде поради истите грешки на Кодак, Нокиа и Блекбери.

XX стр. 30

XX стр. 52

54 НА ручеК сО...

алеКсаНдар МаНиќ - МаНда, урбана и спортска легенда Да ја вратиме душата на скопје и да ги задржиме младите во Македонија

59 сПеЦИЈАЛеН ПрИЛОг БиЗНис и стил

75 сПеЦИЈАЛеН ПрИЛОг Здравје

90 свеТОТ НА вИНОТО ОсНОви На дегустаЦијата(2) устата - материја на вкусовите

30

52

Капитал број 735 29.11.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Poslednite rezultati od stres testovite na bankite poka`uvaat deka ako se slu~i najpesimisti~ko scenario lo{ite krediti bi mo`ele da dostignat do 30% od vkupno odobrenite krediti.

Toa zna~i deka bankite nema da mo`at da naplatat edna tretina od odobrenite krediti na firmite. No, duri i da se slu~i ova najlo{o scenario bankite }e ostanat stabilni i zdravi. I so adekvatnost na kapitalot nad zakonski dozvolenite 8%. Toa samo poka`uva kolku bankite vo Makedonija se “nadueni”.

Ne e voop{to logi~no edna banka vo kriza da ima adekvatnost na kapitalot od nad 20%, duri tri pati povisok od dozvolenoto. Toa zna~i deka bankite si gi ~uvaat parite kaj sebe i gi “investiraat” samo vo sigurni i bezrizi~ni proekti.

До кога ќе се вртиме во круг?

Г

олемиот англиски премиер Винстон Черчил кога во 1925 година ја девалвирал и ja вратил фунтата на вредноста од златниот стандард, со цел да ја спаси индустријата изјавил дека сака да ги види финансиите помалку надуени, а индустријата посреќна. Алудирањето на Черчил дека силната индустрија, а не силната фунта е основата на англиската економија е живо и денес во светот, но многу е силно присутно и во Македонија. Премногу долго банките во Македонија правеа големи профити, а компаниите и економијата одеа по жица. На граница на позитивна нула. Но, кризата која трае и премногу долго ги истошти и многу силни фирми станаа слаби. Силни банки, а слаби компании е ситуација која не е одржлива и чини многу скапо. Цената мора да се плати кога-тогаш. Америка ја плати во 2008 година, Грција и Италија ја плаќаат сега... Прашање на време е кога и колкава цена ќе плати Македонија. И наместо да се разговара за таа цена, и да се направи нешто за тоа да се избегне ако е можно, во Македонија продолжуваме со дебати за дилеми од типот што е постаро кокошката или јајцето. Оти дебатите зошто е закочено кредитирањето на компаниите во Македонија почнува да добива филозофски размери. И веќе станува помалку банално да се разговара на оваа тема и со банкарите и со бизнисмените. Бидејќи секој обид да се влезе малку подлабокот во причините за тоа зошто е замрено кредитирањето упорно завршуваат со одговори од страна на банките дека приватниот сектор нема добри и профитабилни проекти. Ако ги прашате, пак, бизнисмените најголем дел од нив ќе ви кажат дека банкарите немаат слух и чувство за тоа како е да води бизнис во Македонија. Па оние кои се во криза добиваат негативен одговор од сите банки дека се ризизчни, а оние другите на кои им оди подобро не ни помислуваат да земат кредит.

Последите резултати од стрес тестовите на банките покажуваат дека ако се случи најпесмистичко сценарио лошите кредити би можеле да достигнат до 30% од вкупно одобрените кредити. Тоа значи дека банките нема да можат да наплатат една третина од одобрените кредити на фирмите. Но, дури и да се случи ова најлошо сценарио банките ќе останат стабилни и здрави. И со адекватност на капиталот над законски дозволените 8%. Тоа само покажува колку банките во Македонија се “надуени”. Не е воопшто логично една банка во криза да има адекватност на капиталот од над 20%, дури три пати повисок од дозволеното. Тоа значи дека банките си ги чуваат парите кај себе и ги “инвестираат” само во сигурни и беризизчни проекти. Банките постојат за да даваат кредити. Односно за ефикасно да ги алоцираат вишокот на пари во економијата. Ако затаи ефикасната алокација на парите тогаш има блокада на крвотокот воедна економија. Така е барем во теорија. Но, во пракса тоа е малку посложено. Посебно кога на пазарот е се јави и државата, која како најголем инвеститор во време на криза, ја “држи” економијата преку инвестиции коииндиректно преку државните записи, ја финансира исто така од парите од банките, на кои чекаат и се надеваат и компаниите. Е тука компаниите ја губат битката. Оти навистина се поризични од државата. Оти во услови кога не знаат дали и колку можат да си ги наплатат побарувањата, во секој можат да бидат блокирани и да отидат во стечај. Но, колку и да не сакаме да ја допреме таа повторно излегува на виделина. Еве во овој број носечка тема се домашните инвестиции. Се обидовме домашните инвеститори и извозници да ги прашаме кои мерки и политики ќе им помогнат за да го зголемат инвестирањето. И повторно истата тема. Бизнисмени кои со години инвестираат во земјава, кои создаваат нови производи, кои

www.kapital.mk

Капитал број 732 08.11.2013

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 29/11/2013

календар  6 декември БРЕНДОВИ

 13 декември ЕДИЦИЈА ГАЗЕЛИ КОМПАНИИ КОИ РАСТАТ И ВО ВРЕМЕ НА КРИЗА

 20 декември КРЕДИТИРАЊЕ НА НЕДВИЖНОСТИ Кога бизнисмени кои со години инвестираат, кои создаваат нови производи и кои извезуваат јавно ги повикуваат банките во време на криза да престанат да се однесуваат како лихвари и повеќе да се инволвираат и да им помогнат полесно да ја надминат кризата, тогаш очигледно нешто не функционира како што треба. извезуваат јавно ги повикуваат банките во време на криза да престанат да се однесуваат како лихвари. Ги повикуваат да не се грижат единствено само за својот профит, туку малку повеќе да се инволвираат и да им помагаат на компаниите во водењето на бизнисот. И исто така имаме едно интервју со првиот човек на една од поголемите банки со странски капитал која очигледно има планови и доволно капацитет да поддржува многу поголеми проекти од оние кои сега ги поддржува. Од банката, пак, тврдат дека не станува збор за тоа дали банките се подготвени да кредитираат повеќе или помалку, туку дали приватниот сектор има капацитет да добие повеќе пари. Дека секогаш се подготвени да дадат пари за добри проекти што имаат иднина и кои ќе донесат додадена вредност во економијата и позитивни ефекти за бруто домашниот производ.

И додека бизнисмените и банките се обидуваат да се научат да препознаат и создадат добар и прифатлив бизнис проект, државата, која се чини ја има главната улога, не покажува знаци дека има волја да се надмине оваа блокада. Повиците од страна на креаторите на економските и фискалните политики кон банките на јавни прес конференции дека треба да даваат повеќе кредити нема да дадат ама баш никаков ефект. Тоа го знаат сите. Но, наместо главните актери јасно да го посочат проблемот, одбираат да одат по полесниот и помалку ризичниот пат. Компаниите, пак, посебно домашните , се оставени сами да го одат потешкиот пат. Очигледно така ќе биде се додека некој не одлучи да повлече потег со кој банките ќе ги направи помалку “надуени”, а индустријата посилна. Но, ретки се политичарите како Черчил кои имаат визија и храброст да ги повлечат вистинските потези.

 27 декември ЗДРАВЈЕ ДЕЛОВНА 2014 ГОДИНА

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Кој да им каже... С$ додека градоначалниците знаат само понизно да им се умилкуваат на функционерите од централната власт кога овие се во посета на нивниот “атар“, ќе си останат “троми и безидејни“, како што ги опишува еден македонски бизнисмен. Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

К

апитал деновиве работеше на тема околу состојбата со домашните инвестиции, при што разговаравме со дваесетина бизнисмени од неколку градови за тоа кои им се најголемите проблеми во работењето. Симптоматично е што добар дел од нив ги критикуваат локалните власти, без оглед дали се од актуелната или некоја поранешна гарнитура, заради нивната недоволна подготвеност да им го олеснат бизнисот. Па, дури еден бизнисмен од металопреработувачката дејност, вели дека локалната администрација е “безидејна и тромава“. Кој треба да им всади идеи во главите на тромавите градоначалници? На тие што се научија дека најважно е да си од истата политичка опција што ја држи централната власт,

затоа што ќе капне нешто од буџетот накај општината, па ќе можат и да завршат некој проект што го ветиле во кампањата. Кој треба да им каже дека им се отворени многу опции со кои што може да го подобрат животот на граѓаните и работата на компаниите што се на нивна територија? Дека може да реализираат проекти по принципот на јавно-приватно партнерство, на пример. Да, комплицирано е малку, троши време и нерви, ама е изводливо. Ги имаме и првите примери за тоа. А, допрва ќе доаѓаат предизвици што се надминуваат токму преку јавноприватно партнерство. Што мислат тие, кој ќе ги изгради гасоводните мрежи до секое домаќинство и компанија во нивните општини, ако не се ангажираат малку да го привлечат интересот на приватниот капитал? Знаат ли нашите градоначалници дека голем дел од европските фондови не можеме да ги искористиме затоа

што не знаеме како да направиме саглам проект. А, милиони евра стојат на располагање за прекугранична соработка, рурален развој и сл. Кој треба да им го зголеми капацитетот за тоа? Зарем не се потрошија едно чудо пари од САД, ЕУ и останатите донатори наменети за “зголемување на институционалниот капацитет на..... на с$ живо и диво“! Кај се ефектите од сето тоа? Претставниците на локалната власт треба конечно да дораснат на функцијата и одговорноста што ја имаат и да станат способни да ги решаваат проблемите на своите жители, без притоа слепо да се потпираат на поддршката “одозгора“. С$ додека градоначалниците знаат само понизно да им се умилкуваат на функционерите од централната власт кога овие се во посета на нивниот “атар“, ќе си останат “троми и безидејни“, како што ги нарекува нашиот соговорник бизнисмен.

Дали казните ќе ја "решат" сивата економија?!

Резултатот од најмасовната акција на Управата за јавни приходи, во која како што самите најавуваа, не ги штедеа ниту најмалите пиљари, веројатно треба да се бара во приходите од казни од кои што заклучно со октомври, државата инкасирала 24,3 милиони евра, што е 6,1% повеќе од лани. Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

И

ако даночните инспектори во последните два-три месеци направија решето и затворија рекорден број на дуќани, сепак статистиката покажува дека наплатата на даноци за девет месеци годинава се зголемила само за 0,77%. Притоа, причината за слабиот раст на наплатените даноци не би требало да бидат од економска природа, бидејќи бруто домашниот производ (БДП) во сите три квартали се зголемува. Резултатот од најмасовната акција на Управата за јавни приходи, во која како што самите најавуваа, не ги штедеа ниту најмалите пиљари, веројатно треба да се бара во податоците за приходите од казни од кои што заклучно со октомври, државата инкасирала 24,3 милиони евра, што е 6,1% повеќе од лани. А јавноста добро памети дека власта

ветуваше полабава казнена политика. Наместо огромни казни кои го доведуваат во прашање работењето на фирмите, се ветуваше дека власта ќе се претвори во фер играч, дека ќе има пониски казни и едукативен пристап. Строгите дисциплински мерки, високите казни и жолтите ленти на кои пишува „Затворено од УЈП“ можат да донесат само повеќе штета за економијата, која се уште бавно закрепнува од економската криза. Штом дуќаните се затворени, тие не создаваат приходи, што значи дека нема да плаќаат ни даноци. Се што останува од таквите акции се еднократните приходи што ги наплатува државата со казни. Но, дали е тоа целта? Што би било фер? На пример, инспекторите кога ќе одат во контрола кај компаниите, прво да ги утврдат пропустите па да им укажат на даночните обврзници каде грешат. По некое време, нека проверат дали проблемите се надминати. Ако не, тогаш

веројатно нема друга мерка освен казна и затворање додека не се оправат. Резултатот за наплатата на даноците не е уверлив ни дека се намалила сивата економија. Последните истражувања покажуваат дека од две до три милијади евра неоданочени пари се вртат во Македонија како дел од неформалната или сивата економија. Тоа е околу една третина од македонскиот БДП. Се проценува дека околу 70 илјади луѓе во земјава, што се занимаваат најчесто со некои занаетчиски работи како на пример, молери, водоинсталатери или фризери или продавачи на пазар и покрај тоа што работат, се евидентирани како невработени и тие не плаќаат ниту даноци ниту придонеси. Сивата економија е сериозен проблем и тоа мора да се реши без никој да биде поштеден. Затоа мора да се најде одржлив и ефикасен систем како овие пари да се стават во официјалниот систем. Високите казни не ветуваат дека проблемот ќе биде решен!

www.kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

...позицијата на капитал...

9

Г. Ховит, сите сме разочарани!

Додека ЕУ зборува дека Албанците се разочарани што не сме членки на ЕУ на НАТО, дали некој помисли како се чувствуваат останатите етнички заедници во земјава (вклучувајќи ја мнозинската)!100-те илјади бугарски пасоши на што се резултат? Недозволиво е да се потенцира една етничка група како ексклузивен katerina.sinadinovska@kapital.mk „уживател“ на правото да не се чувствува добро со државните неуспеси.... Небаре некој друг им е ога г.Ричард Ховит и целата ЕУ виновен и ги држи како заложници. Со порачуваат дека албанското население во земјава е разочарано тоа само се креира пенал позиција за што не сме дел од ЕУ и НАТО забораваат изјави во кои на пример лидерот на ДУИ, Али Ахмети не потсетува дека е махер дека во оваа земја не живеат само за „гадно да комплицира“... А тоа не е Албанци и дека повеќе од 70 % од добро, ќе се согласите! граѓаните ги гледаат ЕУ и НАТО како Албанските граѓани си имаат избран стратешки државни цели. Тие граѓани (ние) повеќе од дваесет години сведочат политички репрезент -ДУИ којшто на избори им ветил дека ќе ги внесе во како овие заложби се разнебитени на ЕУ и во НАТО. Исто како што имаат секој можен Самит на кој Македонија добива црвено светло. Зарем тоа е лесно и Македонците (ВМРО – ДПМНЕ). Оттука, нема никаква логика тие да се да се гледа како македонски граѓанин? чувствуваат оставено, а ако сепак така Лесно е со тоа да се живее? И тоа да се чувствуваат (оти логиката не секогаш додека соседите одат напред! има врска со емоциите) тогаш има начин Ако заклучиме дека не е, од каде е за изразување на тоа незадоволство. тогаш идејата дека само Албанците Постојат протести, трибини, дебати се чувствувале разочарано!? Што е со останатите граѓани? Македонците не и секако – има избори (не гледаме ли се разочарани? Србите, Власите, дека се менува нешто во изборот на Турците, Ромите? Тие не ли се дават политичките лидерства)! Но, да се со влошувањето на состојбите во користи овој државен проблем како многу сфери (судство, медиуми, алиби за некакви си закани за можни администрација, пазарна економија, компликации е недозволиво! Демек тие владеење на правото)...!? веднаш би го решиле спорот со Грција, Зборуваме за државни цели! Кои не ги ама Македонците не даваат... Секој кој остваруваме. Сите сме разочарани! И малку се разбира во политика знае дека тоа е пораката којашто ЕУ треба да ја ова не е вистина... Од друга страна, да ги сфати... прашаме ДУИ, што е со реформите? Што

Катерина Синадиновска

К

ДУИ направи за нејзиниот електорат да не се чувствува „оставен“ и некоја друга странска држава да не му прилегне при срце повеќе од сопствената (па да посака туѓ пасош)? Лесно е да се потпалува националистички оган. Тешко е да се каже НЕ на својот партнер кога сметате дека тој прави неевропски потези Притоа не е само ДУИ и тоа е поентата што очигледно и Брисел и Ховит (свесно или не) ја забораваат! Што е со ВМРО – ДПМНЕ и што е со 100-те илјади (или колку и да се) бугарски пасоши кои Македонците веќе ги земаа! Дали тоа во очите на г.Ховит можеби наликува на гнев и разочараност!?Оваа држава ќе успее тогаш кога ќе се изгради систем на заеднички вредности околу кои би се градел идентитетот (изјава на амбасадорот на САД Пол Волерс 25.11.13, Тетово!). Во тој систем нема место за индивидуални порази, победи и интереси кога се во прашање целите кои се стожер на истиот. Различностите ќе постојат како украс, не како црв што разјадува од внатре. Ако ова е идејата за која сме се договориле во 2001-та тогаш за државните прашање сме заедно и точка! Ако не е, отворете ја темата. Ама не под појас и не лицемерно скриени зад вашите политички маски и сигурни во моќта на фотелјите.

Со државни пари против законски права Оспорувањето на законско право во владин спот се чини како следен чекор на раскалашеноста созреана во политичкиот амбиент кој не остава надеж дека во блиска иднина власта ќе почувстува доволен притисок за да почне да ги „есапи“ забелешките од претходното ниво - за дистрибуцијата на своите реклами Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Д

осега владините реклами беа спорни поради начинот на дистрибуција - без законски критериуми, поради што ВМРО-ДПМНЕ се сомничи дека со државни, народни пари, ги плаќа партиските трошоци од изборните кампањи, преку добро разработениот канал што опозицијата го нарече маѓепсан круг, кој почнува кога кај провладини медиуми од државниот буџет ќе се прелеаат милиониски суми за рекламирање на Владата, а се свртува кога тие потоа & ги враќат парите како спонзорство во изборната кампања, па, така од избори до избори во непобедлив перпетуум мобиле. Иако има обиди проектите и вредностите што се фалат и бранат во владините реклами да се избанализираат (или

барем начинот на кој се комуницираат во спотовите), сепак, некои критични забелешки во однос на декларираните мотиви за водење на владините кампањи - подобрување на состојбите во здравството, образованието, судството, туризмот, земјоделието ..., не може да има. Не може да & се забележи на Владата предводена од демохристијанска партија што се залага за зголемување на наталитетот, следствено и за сведување на абортусот на минимумот, што подразбира - кога е доведен во опасност животот на мајката. Напротив, добро е младите дејствително да сфатат дека абортусот не е средство за контрацепција. Но, она со што се отиде предалеку (се чини како следен чекор на раскалашеноста созреана во политичкиот амбиент кој не остава надеж дека во блиска иднина власта ќе почне да ги „есапи“ погоре изнесените забелешки, ако не другите, барем оние

што ги има во извештаите на Европската комисија, во однос на начинот на дистрибуција на владините реклами) е што во владините спотови почнаа да не се почитуваат и законите, односно да се оспоруваат законските права - во случајов правото на легален абортус во медицинска установа. И што спотот во кој ова право е изедначено со кривичното дело убиство (потврдено од Советот за радиодифузија), упорно се бутка во етерот, заедно со пораката на поттекстот што ја потрдува тезата за степенот на раскалашеност - ВМРО-ДПМНЕ никогаш не греши, и нема потреба да се повлекува. „Не сме задоволни од одлуката на Советот за радиодифузија - донесена е под политичко влијание на СДСМ и на здруженијата на граѓани финансирани од Сорос кои се залагаат за абортус“, реагираше ВМРО-ДПМНЕ по одлуката на СРД дека спотот не смее да оди во оригинална форма пред полноќ.

Капитал број 735 29.11.2013

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

1,8% се зголемиле цените на становите во третиот квартал од 2013

Волфганг Шојбле

министер за финансии на Германија

победник на неделата

Нема опасност од ширење на кризата во еврозоната. Еврото е стабилно, финансиските пазари повеќе не се загрижени за иднината на еврозоната и нема повеќе опасност од инфекција.

Задолжницата станува задолжителна за договори над 5.000 евра

Компаниите кои ќе склучат договори во вредност од над 5 000 евра, ќе мора да издадат задолжница. Оваа правна мерка од 2015 година станува задолжителна, за зделки со поголема сума. Ваквата мерка треба да придонесе до намалување на неликвидноста на стопанството, односно да се подобри наплатата на побарувањата

Бизнис плус ги д првите плодови

Пол Волерс

+

Американскиот амбасадор во Македонија, Пол Волерс, уште еднаш го потврди впечатокот дека кога јавно зема збор тоа е секогаш во вистинско време - кога ситуацијата бара нешто јасно да се каже, а тој знае што и како. Деновиве првпат директно проговори за прашањето на идентитетот, во конктекст на предизвиците со кои се соочува мултиетничка Македонија, и го препорача она што кај нас одамна требаше да биде спроведено - дека идентификувањето со државата не треба да се прави врз основа на културните, верските или етничките референци, туку со визионерски вредности за една подобра заедничка иднина. Ако за нешто не им недостасува кредибилитет на САД, тоа е секако правото да зборуваат како треба да се менаџираат мултиетничките општества - во САД сите се чувствуваат Американци, без оглед на верската, националната или некоја друга припадност, бидејќи државата го докажува капацитетот да ги спроведува визиите од нејзините основачки документи кои гарантираат еднакви права за сите граѓани. Секако, правото да се гордееме со сопствената култура или вера останува неприкосновено, но обединувањето се прави околу заедничките вредности кон кои стремиме, а во Македонија такви ги има доволно - евроатланските интеграции во прв ред, а потоа сите останати вредности што ги сведочат граѓаните кои на својата држава & посакуваат ваква перспектива.

Б

изнис плус платформата за регионално поврзување на бизнисите, чиј што основач е и Капитал Медиа Гроуп, ја направи првата соработка меѓу бизнисмени од просторите на поранешна Југославија: генералниот директор на босанско-херцеговската компанија Енергоинвест, Енес Ченгиќ и директорот на словенечки Рико, Јанез Шкрабец, ги воодушевија учесниците на деловната конференција што Бизнис плус ја организираше минатата недела во Словенија, со веста дека заедничи ќе учествуваат на источните пазари. Шкрабец на тркалезната маса на која зборуваа бизнисмени од шест земји, нагласи дека успешното работење бара флексибилност, што е клучот на нивниот успех.

“Одиме на пазари каде што Сименс има потреба од нас. Тоа е пазарот на поранешниот Советски сојуз. Си одговоривме на прашањето како да им бидеме значајни на големите - а тоа е да бидеме флексибилни, затоа и сме тоа што сме“, рече Шкрабец. Со тоа се согласи и Ченгиќ кој што истото тоа го рече за својата компанија - важна е флексибилноста. Додаде дека поддршка нема од никаде. Нема ниту бенефиции, ниту стимулации. Притоа е важна помошта од странските банки затоа што домашните, ниту Нова Љубљанска банка, не се во можност да им помогнат. Средбата на Бизнис плус се одржа од четртокот до саботата во Порторож, Постојна и Љубљана. Шкрабец додаде дека не се сомнева во успехот на

www.kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

НАВИГАТОР

и да се зајакне одговорноста на компаниите. Оние кои нема да издадат или потпишат задолжница ќе заработат казна, од 3 до 5 илјади евра. А со неа ќе гарантира дека должникот ќе ги исплати долговите без да биде тужен на суд. Од почетокот на воведувањето досега се издадени 84 задолжници на износ од околу 90 милиони денари, а избришани се задолжници на износ од близу 70 милиони денари.

дава и Регионалната иницијатива формирана со намера да ги поврзе бизнисите од Балканот, веќе почна да ја остварува својата цел: на најновата средба организирана од Бизнис плус минатата недела, словенечки Рико и бх. Енергоинвест најавија заедничко учество на источни пазари регионалната средба, затоа што се работи за еден од пионерските проекти на Финанце и неговите партнери од регионот. Јури Сидорович, претседателот на управата на Дилојт Словенија, учесниците од шесте земји ги предупреди дека еден од најголемите проблеми на распадот на Југославија е прекинувањето на деловните врски. “Тој механизам функционираше совршено, но потоа врските преку ноќ пукнаа. За поправка на штетата не беше направено ништо“, рече Сидорович. Регионалниот деловен клуб Бизнис плус со поврзувањето на бизнисмените од регионот во Словенија ги презеде првите чекори, иако официјално ќе се покрене следната година. Ќе ги поврзе бизнис настроените луѓе од поранешна Југославија и како што на отворањето рече главниот уредник и директор на Финанце, Петер Франкл: “Да ја признаеме љубовта помеѓу нас. Да не се срамиме ниту од таа љубов, ниту од нашето братство и единство“. И токму тоа е Бизнис плус, вистински потез за повеќе бизнис во регионот со пригодно дружење. Следната година за членовите ќе бидат организирани три регионални средби, а вмрежувањето активно ќе се спроведува и во текот на годината.

11

мисла на неделата

> БРОЈКА

4,13

милијарди евра достигна депозитната база во октомври со што вкупните депозити од почетокот на годината пораснаа за над 4%

лидери

Во секој момент на одлука, најдоброто што можеш да го напраВиш е она Вистинското, следното најдобро е погрешното, а најлошо нешто што можеш да напраВиш е да не праВиш ништо.

Теодор Рузвелт поранешен американски претседател

губитник на неделата

Веле САмАК

Ја презентираше најновата странска инвестиција, туниски “Кофикаб“ за производство на електрични кабли за автомобили која од декември ќе започне со работа во Кавадарци

ИВИцА ДАчИќ

Актуелниот српски премиер п успеа да ја започне изградбата на гасоводот Јужен тек која на земјата ќе и донесе 1,5 милијарди инвестиции и 2.500 нови работни места.

не им беше неделата

ВИКТОР ЈАНуКОВИч

Украинскиот претседател реши да ги жртвува евроинтеграциите на земјата поради страв од влошување на односите со Русија.

ЈАНез ЈАНшА

Поранешниот словенечки премиер се соочува со нова финансиска истрага околу неговото работење за време на мандатот. Ова е последната во низа оптужби против него.

_

СпИРО РИСТОВСКИ Министерот за образование и наука немаше друга опција освен несмасно да се брани за топонимот на албански јазик во македонската верзија на името на училиштето во Чаир „Конгреси и Манастирит“. Зашто јасно е што значи двојазичност - во случајов, ако на албански е „Конгреси и Манастирит“, на македонски ќе биде „Битолски конгрес“. Парадоксално (во однос на случајот во Чаир), во кумановското село Лопате (доминантно населено со Албанци) има училиште именувано по истиот историски настан - научната конференција на која во 1908 година е стандардизирана албанската абецеда, на кое, нормално, стои табла „Битолски конгрес“. Министерот неуспешно се обиде да ја врати топката кај противникот (опозицијата) тврдејќи дека тоа што „Конгреси и Манастирит“ не е преведено на македонски јазик како „Битолски конгрес“, туку на таблата на училиштето стои само кириличен транскрипт на албанското име, датира од 2006 година кога на власт била СДСМ. Како да не знаеме дека актуелната власт кога пременува(ше) улици не само што не ја „есапи“ опозицијата, туку прашање е дали воопшто ја интересира ставот на јавноста. На крајот на краиштата, доколку македонската и албанската партија во Владата (кои само во Чаир имаат за решавање уште четири други спорни случаи на преименување училишта) од одредени причини се договориле и македонската веризија да биде „Конгреси и Манастирит“, тогаш министерот Спировски мораше да покаже поголем капацитет да го брани договореното, особено во ситуација кога премиерот му ја префрли топката нему.

Капитал број 735 29.11.2013

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

Расте штедењето во денари 50%

46,2%

45%

40%

извор:НБРМ

35,8%

36,4%

40,7%

49,1%

35% 30%

кв.2/2009

кв.2/2010

кв.2/2011

кв.2/2012

Рекордно високо штедењето во денари

кв.2/2013

Податоците од Народната банка на Македонија (НБМ) покажуваат дека дури 49,1% од заштедите на населението во банките се во денари. Ова е највисок процент на денарски заштеди досега во Македонија, што експертите го толкуваат како зголемена доверба во денарот во однос на другите странски валути, но и како доверба во банките. интересно е што штедењето на денари продолжува да расте и откако банките ги намалија каматите за штедење во денари.

светот низ медиумите...

Ambito Financiero

аргентина се согласи да го прекине судскиот спор против Шпанија околу YPF- најголемата аргентинска компанија за енергенси. Според најавите на аргентинските медиуми вонсудската разрешница на спорот ќе е од обострано значење на двете страни. lll

3 фаКти Кти за... К

140 41,2 23.886

милиони евра повлекле граѓаните од банкомати во септември годинава

милиони евра изнесуваат плаќањата на граѓаните со картички во продавници трговци во земјава заклучно со септември прифаќаат плаќања со платежни картички

Кој го руши угледо македонското земј

Time

Неостварените ветувања на американскиот претседател Барак Обама се во фокусот на сите западни магазини. Човекот кој ветуваше брда и долини за средната класа сега е фатен во ситуација да се повлекува пред интересите на оние исти моќници кои толку ги презираше. lll

The Economist

лондонскиот магазин преку библиски сцени го претставува неуспехот на Обама. Според нив човекот кој себе се сметаше за спасител и веруваше дека може да оди по вода сега се дави во истата таа вода. lll

Der Spiegel

Германската јавност е со поделени мислење во врска со случајот на колекционерот Корнелиус Гурлит. Според неговите противници ваквото негово однесување е оправдување на политиките на нелегално присвојување кои ги вршеше третиот Рајх. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Се тресеше Центар - се роди Жерновски!

2 Само затоа што не е лага, не значи дека не е и манипулација

3 Би сакале да видиме стапки на економски раст од 6% или 7%!

4 Иванов: Жестоко против обидите за бришење на терминот македонски јазик во меѓународните документи

двете последни афери со небезбедна храна која излегува од Македонија ја алармираа јавноста и повторно го отворија клучното прашање дали е навистина безбедно она што го јадеме? фактот дека во рок од две недели во дури две поголеми пратки на земјоделски производи од две различни земји беа констатирани недозволени количини на пестициди , сигурно зборува дека нешто не е во ред. Но, наспроти вистински одговори и акција од надлежните институции најлесно беше темата да се префрли на полето на политика. пишува:

дејан азески

Д

dejan.azeski@kapital.mk

вете последни афери со небезбедна храна која излегува од Македонија ја алармираа јавноста и повторно го отворија клучното прашање дали е навистина безбедно она што го јадеме? Фактот дека во рок од две недели во дури две поголеми пратки на земјоделски производи од две различни земји беа констатирани недозволени количини на пестициди , сигурно зборува дека нешто не е во ред со начинот на производство на храна во Македонија, а уште повеќе со нејзината контрола. Во врска со оваа тема Капитал ги консултираше најповиканите експерти од областа да објаснат дали намерно или случајно се ништи угледот на македонското земјоделие и се

доведува здравјето на граѓаните во прашање? Колку за потсетување покрај краставиците и грозјето, европскиот систем за брзо предупредување (РАСФФ) годинава извести и за загадени јаболка од Македонија со пестициди, недекларирани кикиритки во десерт од лешник, но и за салмонела во смрзнати полжави со путер. „Од 449 испитани мостри, од разни видови земјоделски производи од домашниот пазар и ниту кај еден примерок не е утврдено присуство на остатоци од пестициди над максимално дозволените концентрации“ ова е одговорот кој го добивме од Агенцијата за храна и ветеринарство во врска со нашите истражувања за опасноста од пестицидите. Со слични тврдења излезе и земјоделскиот инспекторат втората надлежна институција која треба да ги заштити граѓаните од штетните ефекти на неправилното користење на пестициди.

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100 1.900

прОЦенки... ЉубОдраг саВиќ

професор на Економскиот факултет во Белград

ќар за србија од Јужен тек дури по 2025

З

аработка од Јужниот тек, Србија ќе има дури по 2025 година, но под претпоставка дека кредит за изградба на српската делница на гасоводот ќе го отплаќа три децении со каматна стапка од 4,25%. Услов е и државата да го собира годишниот приход од транзитната такса од 200 милиони евра.

от на јоделие? Тогаш прашањето е од каде се јавуваат ваков тип на афери и дали навистина е возможно со неколку стотина контроли да се покријат стотина илјади индивидуални произведувачи на овошје и зеленчук кое во помал или поголем обем завршува на пазарите па дури и за извоз? Според Бранко Балтовски сопственик на најголемиот увозник на пестициди Агрохемија и човек кој што се занимава со оваа проблематика преку 50 години во целата афера со пестицидите има класични елементи на трговска војна бидејќи според него одамна во цела Европа се потрошени и забранети сите проблематични пестициди. Но, од друга страна и тој признава дека невозможно е да се контролира како и во колку количини неколку стотина илјади произведувачи во Македонија ги користат пестицидите. „Порано во земјоделските комбинати имаше професионалец вработен само за контрола на пестицидите кој требаше да потпише пред да се купи или да се користи било каков пестицид. Сега земјоделците сами купуваат од аптека каде се продаваат адекватни пестициди со адекватно упатство но тоа ништо не вреди, ако земјоделецот не ги користи соодветно“, објаснува Балтовски и предлага во Македонија да се пременат моделите од Западна Европа за долгорочно решавање на овој проблем. „Во Франција, Германија, Америка постојат така наречени „екстеншн сервиси“,кои се бесплатни и кои даваат стручни совети и техничка подршка за фармерите. Нивната улога е секој фармер да користи адекватна механизација, адекватни пестициди, семенски материјал и слично. Само такви институции кои се во постојана спрега со фармерите можат да ја променат состојбата инаку постојано ќе имаме проблеми. Аптеките и државата во најголем дел си ја вршат својата работа но некој мора да ги контролира и земјоделците на терен“, вели Балтоски. Овие констатации ги потврдија и останатите експерти и институциите со кои се консултиравме. Во земјоделските аптеки навистина нема или е мала можноста да се пласираат недозволени или неквалитетни производи, но исто така нема или многу е мала можноста да се исконтролира како и во колкави количини земјоделците ги користат тие пестициди и од каде се ги увезуваат на “диво”.

1.700 06/10

> брОЈка

ТОп ВесТи...

конзорциум на инвеститори од Латвија основа банка во македонија

Конзорциум од инвеститори предводен од инвеститорот РТБ Капитал планира да основа банка во Македонија. РТБ Капитал, со седиште во Рига, Република Латвија, е специјализирана за обезбедување на услуги на инвестициско банкарство. Стратешка цел на новата банка ќе биде заземање на водечка позиција на Македонскиот и балканскиот финансиски пазар, настапувајќи како комерцијална и инвестициска банка, изјави претставникот на инвеститорот. Имајќи предвид дека предвидувањата за националната економија покажуваат понатамошен засилен развој, Македонија станува атрактивна за инвеститорите. Ова е добар знак за привлекување на инвестиции во земјата, заедно со владините иницијативи насочени кон зголемување на деловната активност. Планирано е средствата на новата банка да достигнат 200 милиони евра во првите две години од работењето. Новата банка ќе се грижи за потребите како на правните, така и на физичките лица, обезбедувајќи стандардни банкарски услуги со посебен фокус на работа со депозити и кредитни производи. „Новата банка ќе биде модерна банка, комбинирајќи ги најсовремените технологии со најдобрите Европски банкарски и деловни стандарди„ истакна претставникот на РТБ Капитал. Како што се истакна, почетокот со активностите на банката е планирано за првата половина од 2014 година.

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

3%

Е зголемена искористеноста на производните капацитети за периодот октомври 2012 (58,4%) октомври 2013 (61,4%).

12/10

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

1.599,00

06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13 07/13

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.599,00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

Min.

1.808,47

1.599,00 1.599,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2010/2012 Max. 2.827,62 Max. ЗК 2010/2012 Пелагонија По двонеделно заздравување НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1.808,47 Min. МБИ2010/2012 10 индексот наMin. Македонската

2.827,62 1.808,47

2.575,00 2.575,00 1.599,00 1.599,00 1.599,00 1.599,00 +3.002.827,62 2010/2012 Max. 2010/2012 2.827,62 тренд како последниотMax. кој траеше 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИ 10 МБИ ЗК Пелагонија МБИ 1010 берза покажува знаци на МБИповторно 10

минимален пад.ДОБИТНИК Иако флуктуациите НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК +3.00 сеМБИ многу 10 мали можно е ова да ЗК Пелагонија ЗК Пелагонија 2010/2012 Max. 2.827,62 преставува влез во нов надолен

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Min.Max. 2010/2012 1.808,47 2010/2012 1.808,47 2010/2012 2.827,62 1.599,00 повеќе од шест месеци. Min. 2.575,00 2.575,00 2010/2012 Min. 1.808,47 Стопанска банка

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +3.00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1.808,47+3.00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКMin. Стопанска банка ЗК Пелагонија ДОБИТНИК ЗКНАЈГОЛЕМ Пелагонија ЗК Пелагонија НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ЗК Пелагонија -2,94%

1.460,00

1.460,00 2.575,00 2.575,00 2.575,00 2.575,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК ЗК Пелагонија Стопанска банка Стопанска банка

+3.00 -2,94%

2.575,00

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 1.460,00 1.460,00 DOW JONES банка Стопанска

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Стопанска банка НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

1.460,00 Стопанска банка НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

+3.00+3.00 +3.00 +3.00

-2,94%

1.460,00 1.460,00 1.460,00 1.460,00 Стопанскабанка банка Стопанска

-2,94%

-2,94%

DOW JONES DOW JONES 17.000

-2,94%

17.000

-2,94%

16.000

-2,94% -2,94%

DOW JONES 16.000

15.000

15.000

14.000 DOW JONES

DOW JONES

14.000

13.000 DOW JONES 13.000

DOW DOWJONES JONES

12.000 12.000

17.000

17.000

11.000 17.000 11.000

16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000

16.000 16.000 10.000 10.000

07.11 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 15.000 15.000

17.000

14.000 14.000

16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 16.000

16.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 15.000 14.000 11.000 13.000

10.000 14.00007.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 13.000 14.000 12.000 10.000 13.000 12.000 07.1111.000 11.11 03.12 07.11 07.12 11.11 03.12 11.12 03.13 07.12 07.13 11.12 03.13 11.13 07.13 13.000 12.000 11.000 12.000 10.000

10.000

16.072,00 16.072,00

07.11 11.11 03.12 07.12 10.000 11.000 11.000 07.11

10.000 10.000

11.11

07.11

03.12

11.11

11.12

03.13

07.13

07.12

11.12

03.13

07.12

03.12

11.12 +0.54% 03.13 07.13

+0.54%

11.13

11.13

11.13

07.13

11.13

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 Dow Jones индексот на Њујоршката ДРУГИ ја ПАЗАРИ берза помина и за многумина 16.072,00 ДРУГИ ПАЗАРИ цифра од 16.000 недостижната FTSE 100 поени и продолжува 6.694,00 +0.54% +0.30% индексни да расти.

100 сите критики 6.694,00 +0.30% Nikkei225 15.515,00 -0.67% ИFTSE покрај на економските Nikkei225 15.515,00 -0.67% политики на актуелната владеачка S&P 500 1.802,00 -0.13% 16.072,00 16.072,00 ДРУГИ +0.54% +0.54% S&P 500 ПАЗАРИ 1.802,00 -0.13% гарнитура во САД, барем во поглед+0.07% на Nasdaq 3.994,00 +0.54% +0.54% берзите таа има и те какви резултати.

Nasdaq 3.994,00 +0.07% DAX 9.299,00 +0.88% FTSE 100 6.694,00 +0.30%

16.072,00 16.072,00

16.072,00 16.072,0015.515,00 1.253,00 9.299,00

TOPIX DAX Nikkei225

-0.52% +0.88% -0.67%

+0.54% +0.54% -0.52% -0.13% други пазари Nasdaq 3.994,00 +0.07%

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.253,00 S&P 500 1.802,00 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.694,00 +0.30% DAX 9.299,00 +0.88% FTSE 100100 6.694,00 6.694,00 +0.30% +0.30% 100 6.694,00 +0.30% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.253,00 -0.52% Nikkei225 15.515,00 -0.67% -0.67% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 15.515,00 15.515,00 -0.67% 15.515,00 -0.67% ВАЛУТИ S&P 500500 1.802,00 -0.13% -0.13% евро-0.13% долар 500 1.802,00 -0.13% Фунта евро 1.802,00 S&P 500 S&P S&P 1.802,00 FTSE 100 6.694,00 +0.30% FTSE 100 6.694,00 +0.30% Nasdaq 3.994,00 +0.07% 3.994,00 +0.07% Nasdaq Nasdaq Nasdaq 3.994,00 +0.07% +0.07% Nikkei225 15.515,00 -0.67% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 3.994,00 ВАЛУТИ DAX 9.299,00 +0.88% Nikkei225 15.515,00 -0.67% DAX 9.299,00 +0.88% DAX DAX 9.299,00 9.299,00 +0.88% +0.88% S&P 500 1.802,00 -0.13% TOPIX 1.253,00 -0.52% S&P 500 1.802,00 1.3541 1.1936 СТАПКА TOPIX 1.253,00 СТАПКА -0.52% -0.13% Nasdaq +0.07% TOPIX ПРОМЕНА TOPIXевро 1.253,003.994,00 1.253,00 -0.52% -0.52% евро долар Фунта Nasdaq 3.994,00 +0.07% ПРОМЕНА

1.1936

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX -0.13% ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.1936

ВаЛуТи ВАЛУТИ -0.13% ПРОМЕНА Фунта евро

£ €

Фунта евро -0.13% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1.1936

+0.02% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1.3541 евро+0.02% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1.1936 ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

-0.13% ЗЛАТО ПРОМЕНА 1.1936

ПРОМЕНА

ПРОМЕНА СТАПКА 1.1936 1.1936 -0.13% ЗЛАТО СТАПКА 1.253,00

ПРОМЕНА

1.3541

9.299,00 +0.88% СТАПКА 9.299,00 +0.88% +0.02%-0.52% 1.253,00 ПРОМЕНА 1.253,00 1.3541-0.52%

1.1936 -0.13% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0.13% ЗЛАТО

ПРОМЕНА -0.13%1.253,00 -0.13% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.253,00

1.3541 евро долар

1.3541 1.3541 +0.02% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0.02% ПРОМЕНА 1.3541

+0.97%

+0.02% +0.97% +0.97%+0.02%

110,86 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1.253,00 ФЈУЧЕРСИ 110,86

-0.13%

110,86 ЗЛАТО 1.253,00 ЗЛАТО зЛаТО

+0.97% -0.13%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1.253,00 1.253,00 1.253,00 Нафта Брент 110,86

1.253,00

+0.97% -0.13%

+0.97% +0.97% +0.97%

110,86 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент нафТа Нафта БрентбренТ 110,86 110,86 110,86

110,86

1.3541

ПРОМЕНА +0.02% +0.02% ПРОМЕНА

-0.13% +0.97%

-0.13%

-0.13% -0.13% -0.13% -0.13%

пОдаТОЦиТе се Од ден 26.11.2013 дО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 735 29.11.2013

www.kapital.mk

14 Cover story

Дома Компшните ании Дигна глас а

Vlo@uVame poVe]e od s nikoj ne nè

p

Податокот дека за четири години домашните компании вложиле 2,7 милијарди евра или четири пари повеќе од странските инвестиции во истиот период , доволно силен аргумент кој покажува дека домашните инвеститори се многу важни за Македонија. Некооперативниот однос на банките кон домашните компании, честото менување на правила и закони, отсуството на основни предуслови за започнување бизнис на многу локации се главните пречки пред кои се исправени домашните инвеститори. Ставени во сенка на странските инвеститори чии главни “патрони“ се владините министри, домашните инвеститори го одат потешкиот пат!

www.kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

15

e ^etiri pati strancite, è ferma!

900

800 700

672

600

Домашни инвестиции*

827

(во милиони ЕУР)

663

583

500 400

200

145

100

160

IZVOR: NARODNA BANKA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

0

2009

Странски инвестиции

(во милиони ЕУР) 2010

2011

72 2012

* Податоците за домашните инвестиции се земени од публикацијата на Државниот завод за статистика “Инвестиции во основни средства,2011“. Пресметката за 2012 година е направена со податоците од извештајот за БДП со претпоставка дека инвестициите на домаќинствата останале на ниво од 2011 година

фотографија: Филип Поповски

336

300

Капитал број 735 29.11.2013

www.kapital.mk

16 Cover story: ДомашнИте КомПанИИ ДИгнаа

марЈан ПетресКИ Американ колеџ

Н

ДИмИтар БогоВ

еколку години наназад ја застапувам идејата да се дизајнира специјална политика која првенствено ќе ги тангира домашните, а нема да ги исклучува странските инвеститори. Сметам дека треба државата да изнајде начин да ја стимулира т.н. домашна додадена вредност, односно да ги стимулира фирмите што повеќе од инпутите што ги користат да бидат од домашно потекло.

гувернер на Народна банка на Македонија

П

окрај одржувањето на макроекономската и финансиската стабилност, особено внимание треба да им се придаде и на точките коишто, според странските и домашните компании, се критични за побрз раст на инвестициите и на домашната економија, а тоа се борбата против сивата економија и корупцијата, одржувањето и проширувањето на патната и железничката инфраструктура.

што дом инве

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

Д

фотографија:

Ивана Кузмановска

а се биде инвеститор на денешно време не е лесна работа. Тешко се доаѓа до пари, тешко се почнува бизнис, уште потешко се продава и извезува. Неизвесноста и несигурноста се главната причина поради која многу домашни менаџери се воздржуваат од инвестирање одложувајќи ги бизнис плановите за подобри времиња. Но, и во едни вакви услови на комплетна воздржаност која владее на домашната бизнис сцена, вредноста на инвестициите на домашните компании е неколкукратно поголема од странските инвестиции! Во 2012 година сме прокнижиле 72 милиони евра странски инвестиции и 827 милиони домашни! Пресметка која ја направи Капитал во отсуство на официјална статистика за домашните инвестиции покажува дека домашните инвестиции воопшто не за потценување и покрај тоа што во стручните дебати и во јавноста не го добиваат заслуженото место. Пресметката колку “тежат“ домашните инвестиции “Капитал“ ја направи со тоа што од инвестициите во основни средства објавени во публикацијата на Заводот за статистика “Инвестиции во основни средства“ ги извадивме инвестициите на државата, инвестициите на домаќинствата и странските директни инвестиции. За 2012 година која не е опфатена во публикацијата, пресметката е направена според податоците за бруто-домашниот производ под претпоставка дека нивото на инвестиции на домаќинствата останало на ниво од 2011 година. Според овие податоци, обемот на домашни инвестиции од 2009 до 2012 пораснал за 23%. Ова укажува дека домашните компании не чекале само економската криза да заврши, туку многу од нив ја искористиле кризата за што подобро позиционирање. Според податоците, пак, од Стопанската комора на Македонија, околу 35 нејзини членки од 2008 до 2012 година вложиле околу 500 милиони евра во различни инвестициски проекти. Станува збор главно за компании од металургија, фармација, прехрана, рударство,

Силен инвестицискиот циклус за секоја држава е важен затоа што води кон поголемо производство, поголем извоз и повеќе вработувањата! Компаниите се децидни дека со посилна поддршка од банките и од државата, македонската економија може да влезе во многу повисоко инвестициско ниво! Бизнисмените и експертите предлагаат мерки и политики со кои ќе се зголемаат домашните инвестиции! енергетика, метална и електро индустрија. “Македонските инвеститори се мошне важни за нашата економија, особено што износот што тие го инвестираат на годишна основа е се уште поголем од износот на странските директни инвестиции. Она што е важно за странските инвеститори е важно и за домашните, а тоа е добра клима за стопанисување, во најширока смисла на зборот: почитување на законите, ефикасност во нивното извршување, праведност пред институциите, добра инфраструктура и други. Меѓутоа, она што јас го застапувам како идеја неколку години наназад е да се дизајнира

специјална политика која првенствено ќе ги тангира домашните, а нема да ги исклучува странските инвеститори. Сметам дека државата треба да изнајде начин да ја стимулира т.н. домашна додадена вредност, односно да ги стимулира фирмите што повеќе од инпутите што ги користат да бидат од домашно потекло“, констатира професор Марјан Петрески од универзитетот Американ Колеџ. Тој објаснува дека овој концепт не се коси со концептот на привлекување странски инвестиции кој е коректен и треба да се задржи, бидејќи преку СДИ добиваме други бенефиции, како трансфер на know-how, побрзо

www.kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

а глаС

17

ВиКтор Мизо

Сашо СаМарџиоСКи

директор на ТИРЗ

В

о технолошко-развојните индустрикси зони влегуваат странски компании кои почнуваат нови дејности кои дотогаш воопшто ги немало во земјава и кои значат влез на висока технологија која за првпат се воведува кај нас. Домашните компании немаат толку голем потенцијал за инвестирање, како странските чии што инвестиции се бројат во десетици милиони евра.

ат о барнаите Подобар пристап до маш тори? XX ести кредити за инвестиции XX Нова патна и железничка инфраструктура XX Либерализација на пазарот XX Брза гасификација XX Намалување на царини и ДДВ за увоз на суровини XX Осигурување на извозот XX Борба против корупцијата XX Намалување на сивата економија поврзување со светските синџири на продажба и слично, туку напротив, можеби ќе привлече и повеќе СДИ во секторите каде што можноста за поголемо поврзување со домашната економија е поголема. “Најголем дел од инпутите на фабриките кои досега дојдоа во Македонија се од увоз, така што додадената вредност се сведува само на вградената работна рака“, констатира Петрески.

Банките се однесуваат како лихвари?!

Прилепска пиварница спаѓа во редот на неколкуте домашни компании кои во текот на оваа година лансираа поголеми инвестиции. Тие инвестираа 7,5 милиони евра во нова линија за полнење пиво и газирани пијалаци во стаклена амбалажа. Велат дека инвестициите се неопходни

генерален менаџер на Прилепска Пиварница

Н

ачинот на кој банките ги поддржуваат инвестициите се типично лихварски. Одобруваат кредит, а потоа компанијата е оставена сама на себе да се справува со сите предизвици во работењето и треба само да го врати кредитот и да ја плати каматата. Би требало банките малку повеќе да се инволвираат и да им помагаат на компаниите во водењето на бизнисот, посебно кога станува збор за почетни бизнис.

што инвесдтобиваат во тех иторите индунсолошките развој триско(Скопјни зони штип е 1 и 2, и тето во)?

XX Ослободување од данок на добивка XX Ослободување од персонален данок XX Ослободување од ДДВ XX Ослободување од акциза XX Ослободување од царина на репроматеријали и опрема за машини XX Субвенции до 500.000 евра за градежни трошоци XX Целосно обезбедена инфраструктура и комунални приклучоци

кога имате пазар со голем број производи и кога сакате да ја одржите лидерската позиција. “Ние знаеме дека ако запреме со процесот на инвестирање во овој бизнис ќе го запреме сопствениот развој, ќе запре градење на односот со вашиот потрошувач кој верува во вашиот бренд. Со новата линија можностите на пиварницата се зголемија, техничкиот капацитет се дуплираше од веќе постоечкиот, а пиварницата стана еколошки поефикасна. Постојано сме насочени кон иновации и инвестиции, затоа што тоа е единствениот начин да се задоволат барањата на потрошувачите кои секојдневно се менуваат и стануваат се поспецифични“, велат од Пиварницата уверени дека “за еден бизнис да биде успешен нема простор за изговор денес е криза“.

Напротив, кризниот период е одличен за инвестирање и развој и најчесто тој период е клучен за тоа колку една компанија е силна за да опстои и да биде лидер на пазарот. Ваквата бизнис филозофија е одлична за македонската економија, но реалните фактори кои ги ограничуваат инвестициите се нивна реалност. За Прилепска Пиварница еден од поголемите ограничувачки фактори за инвеститорите е банкарскиот систем, заедно со бирократијата на државниот апарат и неконзистентните државни политики. “Кога велам банкарскиот систем мислам на начинот на кој се финансираат или подобро кажано не се финансираат одредени проекти и инвестиции. Цело време во државава се вртиме во круг кој е во право, а кој не. Имено, банките

Капитал број 735 29.11.2013

www.kapital.mk

18 Cover story Анатол Кутревски

Илија Гечев

околку се обезбедат урбанизирани зони со сите потребни услови, има домашни компании кои ќе инвестираат на полјана. Најдобар модел за поттикнување на инвестициите е државата да помогне во обезбедување на основната инфраструктура за компаниите да имаат услови за инвестирање.

олем проблем се уште постои во тромата и безидејна локална администрација. Брзата гасификација би помогнала во отварањето на нови металуршки погони во ИГМ кои би работеле со пониски оперативните трошоци што воедно доведува и до зголемена конкурентноста на ваквите прозводи на извозните пазари.

извршен директор на Пекабеско

Д

изјавуваат „ако имате добри проекти, ние ќе ги финансираме”, а стопанството вели „и да имаме добри проекти немаме доволно гаранција за покривање на кредитот”. Што значи дека нешто не функционира како што треба. Потоа, начинот на кој банките ги поддржуваат инвестициите се типично лихварски. Одобруваат кредит, а потоа компанијата е оставена сама на себе да се справува со сите предизвици во работењето и треба само да го врати кредитот и да ја плати каматата. Би требало банките малку повеќе да се инволвираат и да им помагаат на компаниите во водењето на бизнисот, посебно кога станува збор за почетни бизниси. Во заедничка соработка банката може да биде сигурна дека бизнисот добро напредува и дека дадениот кредит е сигурен, односно не е ризичен. Така банката ќе си ги штити своите пласмани, а воедно ќе им помага и на компаниите во нивното делување“, вели Сашко Самарџиоски, генерален менаџер на Прилепска пиварница. Неконзистентноста на државата во менувањето на бројни мерки, акти, дозволи, сертификати, исто така значи креирање несигурна бизнис клима за инвеститорите кои во такви услови не можат долгорочно да го планира својот бизнис. “Мора да се има една конзистентна политика кога се работи за бизнисот, зошто ниедна инвестиција не може да ви се исплати на краток рок (од една година), а ако ви се менуваат постојано условите во кои работите, тогаш нема да издржите“, велат во Прилепска Пиварница. Дел од домашните манаџери со кои разговаравме велат дека голем проблем при инвестирањето, особено кога

генерален директор на ИГМ Трејд

Г

станува збор за green field инвестиции, е отсуството на инфраструктура на локациите каде што сакаат да инвестираат. На многу локации се уште нема соодветни пристапни патишта, атмосферска и фекална канализација, многу често ни струја, а за гас во повеќето случаи нема ни теоретска можност. Реалноста во Македононија е дека многу малку од општините имаат капацитет да ги поддржат инвеститорите со обезбедување соодветни услови. “Доколку се обезбедат урбанизирани зони со сите потребни услови, има домашни компании кои ќе инвестираат на полјана. Најдобар модел за поттикнување на инвестициите е државата да помогне во обезбедување на основната инфраструктура за компаниите да имаат услови за инвестирање “, предлага Анатол Кутревски, извршен директор на Пекабеско, една од ретките компании кои минатата година инвестираше во целосно нов објект. Инвестицијата на Пекабеско во комплетно нова фабрика чини 13 милиони евра, а средствата се обезбедени од ЕИБ кредитната линија со каматна стапка од 5,5% и рок на отплата од 10 години. Повеќето компании кои решија отворено да зборуваат за инвестициската клима во земјава потенцираат дека не бараат поволностите во форма на субвенции кои ги добиваат странските инвеститори, туку основни предуслови за водење бизнис. Инаку, законската регулатива во Македонија не ги дискриминира домашните и странски инвеститори во можноста за инвестирање во

технолошко развојните зони кои се целосно инфраструктурно опремени. Првиот човек на Дирекцијата за технолошко-развојни зони, Виктор Мизо во изјава за “Капитал“ изјави дека имало домашни компаниии кои се интересирале за инвестирање во зоните, но реално се малку. “Во технолошко-развојните индустриски зони влегуваат странски компании кои почнуваат нови дејности кои дотогаш воопшто ги немало во земјава и кои значат влез на висока технологија која за првпат се воведува кај нас. Домашните компании немаат толку голем потенцијал за инвестирање, како странските чии што инвестиции се бројат во десетици милиони евра“, вели Мизо. Додава дека е точно дека гасна инфраструктура има само во зоната, но дека пристапот до инфраструктура за останатите компании зависи и од самите општини. Тоа сега се регулира со нов Закон за индустрикси зони кој на предлог на Министерството за економија сега е во процедура. На генерално лошата инфраструктура за водење бизнис во земјава се жалат и останатите странски инвеститори кои не се лоцирани во некоја од технолошките развојни зони. Во компанијата Кнауф, која од купувањето на фабрика во Дебар во 1997 година, до денес има инвестирано вкупно 40 милиони евра, велат дека нивните инвестиции можеби би биле и поголема доколку им се овозмозела подобра инфраструктура, во форма на подобра патна мрежа и полесен пристап до евтини енергенси. “Дополнителен стимул би дале и евентуални даночни и други поволности, кои би ги овозможила државата за

Спектакуларен ДИГИТАЛЕН БИЛБОРД

+389 2 3100010 office@mediacity.mk www.mediacity.mk

Капитал број 735 29.11.2013

20 Cover story

www.kapital.mk

Глигор Цветанов

генерален директор на Макпрогрес

З

големувањето на потрошувачката е најголем генератор на нови инвестиции и отварање на нови работни места. За да има зголемена потрошувачка потребно е да ги зајакнуваме позициите на домашниот пазар, на постојните извозни пазари како и да отвараме и нови извозни пазари. Овде би го напоменал големиот потенцијал кој го имаат земјите од Магреб и Арапските земји, па би требало да се фокусираме за обезбедување на услови за поголема соработка со тие држави преку потпишување на договори за слободна трговија, ширење на дипломатско- конзуларни претставништва, олеснување на визниот режим и други мерки со цел полесно тргување и проток на стоки и луѓе. инвеститорите кои оперираат надвор од технолошките развојни зони, особено за оние инвеститори кои се инвестиционо и развојно ориентирани“, велат во Кнауф.

Како да се зголемат домашните инвестиции?

Сите се согласуваат дека за економијата и компаниите да излезат од економската криза и да го подобрат работењето со цел да постигнат поголема конкурентност и да продаваат на нови пазари се неопходни инвестиции. Но, никој нема еден единствен одговор на прашањето за милион долари-како да се зголемат инвестициите во време кога компаниите се на колена, а банките тешко даваат кредити? Некои предлагаат поголема борба со корупцијата, инвестиции во инфраструктура, формирање на државни инвестициски фондови... Домашните инвеститори велат дека како никогаш досега е потребно да се спроведат низа реформи на либерализација со цел подобрување на факторите кои влијаат на конкурентноста и продуктивноста на стопанството, односно зголемување на економската слобода, да се обезбеди ефикасно функционирање на институциите на владеењето на правото, пред се преку борбата против корупцијата, зајакнување на независноста на судскиот систем и подобра заштита на имотните права. Гувернерот на Народната банка Димитар Богов смета дека како што ќе се намалуваат ефектите од глобалната економска криза, така ќе се отвори можност да се фокусираме на мерки кои на среден рок би имале поголемо влијание врз зголемувањето на инвестициите. “Покрај одржувањето на макроекономската и финансиската стабилност, особено внимание треба

да им се придаде и на точките кои што, според странските и домашните компании, се критични за побрз раст на инвестициите и на домашната економија, а тоа се борбата против сивата економија и корупцијата, одржувањето и проширувањето на патната и железничката инфраструктура, понатамошното подобрување на регулаторната рамка и инвестициите во квалитетно и специјализирано образование”, смета Богов. Макпрогрес е една од компаниите која со помош на инвестиции во зголемување на производните капацитети успеа да стане извозник во над 30 земји. Оттука тие сметаат дека пред една компанија да влезе во инвестиции треба најнапред да најде пазари на кои ќе го продава тоа што ќе го произведе. “Во нашата компанија инвестициите ги спроведуваме спрема потребите и барањата на потрошувачите затоа сметам дека зголемувањето на потрошувачката е најголем генератор на нови инвестиции и отварање на нови работни места. За да има зголемена потрошувачка потребно е да ги зајакнуваме позициите на домашниот пазар, на постојните извозни пазари како и да отвараме и нови извозни пазари. Овде би го напоменал големиот потенцијал кој го имаат земјите од Магреб и Арапските земји кои се богати држави, а немаат сопствено производство на храна, па би требало да се фокусираме за обезбедување на услови за поголема соработка со тие држави преку потпишување на договори за слободна трговија, ширење на дипломатско- конзуларни претставништва, олеснување на визниот режим и други мерки со цел полесно тргување и проток на стоки и луѓе”, вели Глигор Цветанов, генерален директор на

кондиторската фабрика Макпрогрес од Виница. Металопреработувачката компанија ИГМ Трејд од Кавадарци е најголема домашна гринфилд инвестиција во Македонија која речис целиот профит го реинвестира во нови инвестиции и ширење на бизнисот. Илија Гечев, сопственикот и директор на Трејд од Кавадарци вели дека се задоволни од владините мерки за зголемување на инвестициите, како што се ослободување од данок на профит за реинвестиран профит, ослободување од таксите за уредување на градежно земјиште и мерките за купување на земјиште. “Голем проблем се уште постои во тромата и безидејна локална администрација. Брзата гасификација би помогнала во отварањето на нови металуршки погони во ИГМ кои би работеле со пониски оперативните трошоци што воедно доведува и до зголемена конкурентноста на ваквите прозводи на извозните пазари”, објаснува Гечев. Најголоемата фармацевтска компанија Алкалоид, која е една од најголемите извозни компании и најголоеми инвеститори, растот на компанијата на долг рок го очекува да дојде пред се преку поголемо присуство на извозните пазари. “Оттаму, сите мерки кои би придонеле за стимулирање на извозот се добредојдени. Тоа би донело подобри можности за раст кој мора да биде пропратен со инвестиции во сите сегменти од работењето. Пример за такви мерки се намалување на царини и ДДВ за увоз на суровини за производство на лекови, поделба на ризикот од извозните пласмани со специјализирани институции преку разни форми на осигурување на извозот и слично”, објаснуваат од Алкалоид.

Капитал број 735 29.11.2013

22

www.kapital.mk

Интервју

JITKA PANTU^KOVA претседател на управен одбор на охрИдсКа банКа

TUKA SME DA GI ZADOVOLIME POTREBITE ZA FINANSIRAWE NA KLIENTITE

E

www.kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

Интервју

23

Не станува збор за тоа дали сме ние како банки подготвени да кредитираме повеќе или помалку, туку дали приватниот сектор има капацитет да добие повеќе пари. Како банка мора да ги евалуирате сите показатели од работењето на фирмите бидејќи сепак ние работиме и правиме бизнис со парите на наши клиенти кои што ги депонираат како депозити. Тоа ви носи обврска да бидете многу претпазливи кому давате кредити. Не ми се допаѓаат констатациите дека банките во земјава се премногу конзервативни или дека се плашат да кредитираат бидејќи не е вистина. Вистината е дека секогаш сме подготвени да дадеме пари за добри проекти што имаат иднина и кои ќе донесат додадена вредност во економијата и позитивни ефекти за бруто домашниот производ.

Капитал број 735 29.11.2013

24

Интервју

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Е

дна од најголемите дилеми во економијата во последните неколку години е зошто банките го намалија кредитирањето и тие честопати се на мета и од страна на бизнисмените што не можат да добијат кредит, но и од креаторите на економските политики со критики дека се премногу конзервативни. Претседателот на Управниот одбор на Охридска банка, Јитка Пантучкова, во ова интервју вели дека не се согласува со тие констатации и според неа, банките се навистина подготвени да даваат кредити за сите компании што имаат добар бизнис план кој што ќе донесе додадена вредност во економијата и ќе поттикне економски раст. Таа во интервјуто објаснува зошто банките се претпазливи при одобрувањето кредити, за своите успеси во четиригодишната кариера на чело на Охридска банка која од годинава се приклучи во групата големи банки.

XX Неодамна се преселивте во нова деловна зграда во центарот на Скопје. Што беше причината за оваа одлука? Отворањето на овие нови простории во Скопје беше последната алка во процесот на трансформација на банката од регионална во национална, бидејќи после аквизицијата на Охридска банка со Сосиете Женерал, банката беше повеќе активна на регионално ниво. Во последните шест години, стратегијата на Охридска банка и темпото на развој диктираа да станеме национална банка присутна во цела земја.

XX Охридска банка е прва банка која отвори експозитура и во слободната економска зона Бунарџик. Која е вашата проценка за потребата од експозитура во зоната? Ние сме убедени дека политиката на отворање на експозитури во индустриските зони, не само во Скопје туку и во различни делови од земјата, е силен сигнал и ако може да се каже, иницијатива од наша страна кон странските инвеститори. Веруваме дека индустриските зони се одличен проект за привлекување на странските инвестиции и отворање на нови работни места за граѓаните, така што наша стратегија е банката секогаш да биде блиску до своите клиенти. Оттука нашата присутност во зоните се сведува на тоа да им бидеме на располагање како на компаниите како наши клиенти, така и на граѓаните кои работат во тие фабрики.

XX Како прогнозирате дека ќе се развиваат зоните во Македонија и дали очекувате странските инвеститори во оваа зона наскоро да бидат корисници и на кредити за финансирање на нивните активности во Македонија?

www.kapital.mk

Како што спомнав, мислам дека овие индустриски зони имаат добра перспектива со тоа што постојано се отвораат нови фабрики кои креираат нови работни места и всушност го поттикнуваат економскиот раст на земјата. Во таа насока може да се разгледува и нашето присуство во индустриските зони. Многу е добро што зоните се отвораат во различни делови од земјата, не само во Скопје, што придонесува да се поттикне и регионалниот развој. Како што е познато, вообичаено во индустриските зони се лоцирани фабрики на големи мултинационални компании, така што многу веројатно е тие да станат наши клиенти бидејќи Охридска банка како дел од Сосиете Женерал која е една од најразвиените банкарски групации, има капацитет целосно да ги задоволи нивните потреби.

XX Какви се последните резултати од работењето на Охридска банка? Колку и како кризата ја чувствувате во работењето? Мора да кажам дека сме премногу задоволни од работењето на Охридска банка. После еден период на адаптација во 2010 година кога што дојдов и јас на чело на банката, следуваа две исклучително успешни години кои што донесоа историски најдобри резултати за Охридска банка. Оваа успешна приказна за среќа продолжува да трае и годинава. Можам да кажам дека целосно ќе ги исполниме таргетите што ги поставивме за оваа година, само во првите девет месеци оперативните приходи се зголемија за 35% споредено со истиот период лани, со значително намалување на коефициентот на трошоци и зголемување на продуктивноста.

XX Неодамна гувернерот и министерот за финансии ги повикаа банките да даваат повеќе кредити на компаниите. Како ќе реагирате на овој повик? Мислам дека Охридска банка не е баш најповикана да одговори на повиците за зголемување на кредитирањето, бидејќи во 2011 и 2012 година, и покрај притисоците од економската криза нашето кредитно портфолио порасна три или четири пати над просекот во банкарскиот сектор, притоа зборувам за кредитирање и на компании и на население. Оваа година продолжи истиот тренд, само забележавме благо забавување на кредитниот раст. Можам да кажам дека кредитната активност годинава на Охридска банка е два пати поголема од просекот во банкарскиот сектор и изнесува околу 12% споредено со истиот период лани. Така што наша цел и мисија е да им нудиме на компаниите финансиска поддршка за да можат тие да се развиваат и тоа е всушност причината зошто постоиме.

XX Зошто кредитирањето на компаниите е на многу ниско ниво и покрај тоа што ликвидноста во банкарскиот сектор е на прилично високо ниво? Каква е состојбата во Охридска банка во делот на кредитирањето на компаниите? Тешко е да зборуваме за трендовите во

цел банкарски сектор бидејќи секоја банка има сопствена деловна стратегија но ако ја земе како пример Охридска банка, токму во годините кога најмногу се чувствуваше економската криза ние продолживме силно да се развиваме и да им нудиме на нашите клиенти повеќе кредити за развој. Друга наша предност е што имаме одлична соработка со меѓународни финансиски институции како IFC, EBRD и други, и вообичаено склучуваме поволни договори со нив за повлекување на кредитни линии со добри услови за македонските компании. Тоа значи дека имаме можност да понудиме долгорочни кредити со многу ниски камати. Тоа останува наш приоритет и во иднина, да успееме да договориме со финансиските институции не само што е можно поголема сума како кредитна поддршка, туку и што е можно поповолни услови за клиентите.

XX Во последно време забележлив е трендот на зголемување на кредитирањето на граѓаните. Каква е стратегијата на Охридска банка во овој сегмент? Планирате ли поголем раст и воведување на некои производи? Ние се развиваме како универзална комерцијална банка што значи дека подеднакво внимание им посветуваме и на бизнис секторот и на населението. Тоа ни овозможува да ги диверзифицираме ризиците и да избегнеме некои забавувања во работењето. И оваа стратегија во последните неколку години се докажа дека е најдобра. Вистина е дека во случајот на Охридска банка, растот повеќе се динамизира во корпоративниот сегмент но исто така се трудиме да ги опслужиме и граѓаните. Мислам дека во иднина и ние ќе се фокусираме да оствариме побрз развој и во секторот население. Сега откако завршивме со просецот на трансформација на банката во национална, следно на агендата е да направиме длабока анализа на сите наши производи и да идентификуваме производи кои што би имале силен потенцијал да бидат прифатени од клиентите, како и производи кои што треба да се повлечат од пазарот. Во таа насока, од јануари следната година ќе ни се придружи нов директор за население, наш француски колега со меѓународно искуство од другите земји во развој што ќе ни помогне да ја ревидираме нашата стратегија за население.

XX Охридска банка влезе на македонскиот пазар пред околу шест години. Како се развиваше Банката во овој период? Колку го зголемивте кредитирањето? Какво е пазарното учество на Банката денес? Со влезот на Сосиете Женерал во Македонија во 2007 година и преземањето на помала регионална банка каква што беше тогаш Охридска банка, главната цел беше да се трансформира банката на национално ниво. Во тоа време уделот на пазарот на Охридска изнесуваше околу 3,5%. Денес ако зборуваме за актива, учеството е 7,5%, според заеми пазарното учество е 6,5%. По сектори, околу 5% изнесува

www.kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

Интервју

25

Премногу сме задоволни од работењето на Охридска банка. После еден период на адаптација во 2010 година кога што дојдов и јас на чело на банката, следуваа две исклучително успешни години кои што донесоа историски најдобри резултати за Охридска банка. Оваа успешна приказна за среќа продолжува да трае и годинава. Можам да кажам дека целосно ќе ги исполниме таргетите што ги поставивме за оваа година, само во првите девет месеци оперативните приходи се зголемија за 35% споредено со истиот период лани, со значително намалување на коефициентот на трошоци и зголемување на продуктивноста. уделот на пазарот со кредити за населението и околу 12% е пазарното учество со корпоративни кредити. Според депозитите, пазарното учество на Охридска е 6,5%. Практично двојно го зголемивме пазарното учество и тоа исклучиво преку органско развивање на банката.

XX Од денешен аспект дали одлуката за влез на македонскиот пазар беше добар и оправдан потег? Па, би рекла дека беше многу добра одлука да се дојде во Македонија. Освен успешното присуство на Сосиете Женерал во Македонија, нашата групација е присутна во цел Балкан, освен во Босна и Херцеговина и Косово. Можам да кажам дека наши клиенти се големи мултинационални компании кои што се всушност клиенти на Сосиете Женерал и во Франција, Германија или Латинска Америка и интересно е што кога таквите меѓународни компании, кога ќе одлучат да инвестираат негде на Балканот, тие продолжуваат да соработуваат со Сосиете Женерал. Така што мислам дека успехот на Охридска банка може да го анализираме и како дел од големиот мозаик наречен Сосиете Женерал.

XX Во каква состојба е македонскиот банкарски сектор? Има ли потенцијал да му помогне на стопанството за полесно да ги надмине овој посткризен период? Пак ќе речам дека тешко е да зборувам за состојбите во цел банкарски сектор. Што се однесува до Охридска банка, порастот на кредитирањето зборува колкава е улогата на нашата банка во надминувањето на последиците од економската криза од страна на

приватните компании.

XX Но вие сте и потпретседател на Здружението на бакари во земјава. Без да навлегувам во деловната политика на која било банка, можам да кажам дека банкарскиот сектор во Македонија е исклучително стабилен и особено ако се спореди состојбата со соседните земји. Во оваа прилика мора да истакнам дека тоа се должи и на конзистентните и конзервативните политики на Народната банка. Во сите прилики досега, кога сум зборувала со банкари од Европската банкарска федерација или колеги од други земји, сите безрезервно признаваат дека токму тие политики и помогнаа на Македонија да помине полесно низ тешката економска криза што ја зафати Европа, па и целиот свет.

XX Кога мислите „полесно“ претпоставувам мислите на банките, а не на приватните компании од индустријата? Кога зборуваме за банки, најважно е нејзините клиенти да бидат во добра кондиција. Ако клиентите на некоја банка не се во можност да ги враќаат кредитите на време, тогаш и банката на крајот на краиштата може да пропадне. Не може да постои добра и здрава банка ако нема исти такви клиенти. Затоа не станува збор за тоа дали сме ние како банки подготвени да кредитираме повеќе или помалку, туку дали приватниот сектор има капацитет да добие повеќе пари. Како банка мора да ги евалуирате сите показатели од работењето на фирмите бидејќи сепак ние работиме и правиме бизнис со парите на наши клиенти кои што ги депонираат како депозити. Тоа ви носи

обврска да бидете многу претпазливи кому давате кредити. Не ми се допаѓаат констатациите дека банките во земјава се премногу конзервативни или дека се плашат да кредитираат бидејќи не е вистина. Вистината е дека секогаш сме подготвени да дадеме пари за добри проекти што имаат иднина и кои ќе донесат додадена вредност во економијата и позитивни ефекти за бруто домашниот производ.

XX Тогаш значи слабото кредитирање според вас значи дека приватниот сектор е слаб и не ги исполнува условите за кредитирање? Македонските компании се исто така најмалку задолжени во банките како удел во БДП споредено со многу други земји. Сите компании во земјава главно се финансираат со заеми од банките а воопшто не се користат други извори на капитал. Тоа значи дека тие 100% зависат од банките и тоа е многу голема зависност. Од тука е и притисокот кај банките внимателно да одбираат кому ќе дадат кредит за да ги заштитат граѓаните што им ги довериле парите на чување. Бидејќи само 12% од средствата со кои што располагаат банките се капитал и резерви, а дури 88% доаѓаат од депозити и други извори.

XX Во изминативе две децении во Македонија владееше своевиден олигопол во услови на кој три големи банки го држеа целиот потенцијал во свои раце. Дали сметате дека тоа е причината заради која кредитирањето е се уште на многу ниско ниво како учество од БДП? Да бидам искрена, не се согласувам

Капитал број 735 29.11.2013

26

www.kapital.mk

Интервју

дека трите големи банки правеле олигопол бидејќи тоа е нешто сосема друго. Точно е дека три банки доминираат во банкарскиот сектор. Но од февруари годинава, и Охридска банка според класификацијата на Народната банка, се приклучи во групата големи банки.

XX Во последно време повторно зачестуваат констатациите од различни страни дека Македонија има премногу банки и дека ќе следува прегрупирање и окрупнување. Кој е Вашиот став по ова прашање? Како Охридска банка планира да се развива, органски или можеби преку преземање на некоја помала банка? Јас исто така мислам дека 16 банки се премногу за толку мал пазар. Но не можам да кажам идеална бројка за тоа колку банки треба да има во Македонија. Тоа зависи од идниот развој и од тоа дали ќе има спојувања и аквизиции во секторот или можеби некоја банка ќе се специјализира за инвестициско банкарство. Во врска со нашата стратегија, Охридска банка ќе се развива исклучиво органски.

XX Дали гледате знаци за опоравување и кои се Вашите очекувања за следната 2014 година? Дури и 2013 година беше благо подобра од лани така што трендот е позитивен. Не можам да кажам дека целосно

Отворањето на овие нови простории во Скопје беше последната алка во процесот на трансформација на банката од регионална во национална сме ја надминале кризата но мислам дека најлошото е зад нас. Од тој аспект мислам дека следната година ќе биде уште подобра и дека токму догодина ќе се вратиме на патеката на побрз економски развој. Притоа не зборувам само за еден квартал или една индустрија, туку генерално за целиот БДП. Од подолгорочен аспект, прилично сум убедена дека Македонија има многу позитивна перспектива за развој. Јас

сум овде веќе неколку години и гледам колку се менуваат работите кон подобро. Гледам дека многу се изгради, се подобруваат условите за водење бизнис што особено значи за привлекувањето странски инвестиции. Така што јас сум голем оптимист, па дури и последната инвестиција на Охридска банка од 7,5 милиони евра во нова деловна зграда е доказ на оптимизам и верба во иднината на оваа земја.

Капитал број 735 29.11.2013

28

www.kapital.mk

политика

Спорните лустрациски одредби се протнаа и преку Уставниот суд

К

омисијата за лустрација денеска ќе го отвори досието на Методија Андонов-Ченто, првиот претседател на Президиумот на АСНОМ, кој беше жртва на политички монтиран процес во 1946 од тогашното комунистичко раководство. Со ова се отвора можност за лустрирација лицата вклучени во случајот „Ченто“. Компромитирана лустрација преживеа на последната седница на Уставниот суд, кој не го усвои предлогот за изрекување времена мерка за оспорените одредби од Законот за лустрација, а главна причина за одлуката е недоставувањето стенограмските белешки од владината служба за општи и заеднички работи

> БРОЈКИ

4.311

лица биле вратени од македонските граници во првите девет месеци од оваа година под сомневање дека ќе бараат азил во земјите од ЕУ, соопшти МВР

134

проекти за рурален развој ќе поддржи Владата во 72 општини низ земјава, а за оваа намена предвидени се 1,045 милијарди денари.

40%

Македонија до месец октомври искористила од ИПА фондовите, соопшти вицепремиерот за евроинтеграции Фатмир Бесими.

facebook Македонија владее џубокс 1 Во новинарство ... уфрлуваш колку треба и ти пишуваат што сакаш.

Tomi Tom

за Внатрешни 2 Министерката на средба со струмичките земјоделци А министерот за змејоделство, кога ќе се сретне со полицајците?

Edmond Ademi

потврдија 3 Истражувањата дека мала количина мозок не му штети на вашето здравје. Ама на туѓото... Бетмен велит

од подготвителната седница на Уставниот суд одржана пред седум месеци. Судијата известител за предметот, Наташа Габер, побара од Судот да изрече времена мерка зашто за актуелниот закон Уставниот суд има два пати одлучувано, за неговите контроверзи произјаснета е и Венецијансата комисија, а за голем дел од одредбите до ден денес не е дадено никакво толкување од надлежните институции. Габер доби поддршка само од судијата Бранко Наумовски, но беа надгласани - Судот не донесе одлука за времена мерка за оспорените одредби од Законот.

Ексклузивно: Германска Влада за Капи

Спорот за името мора итно да се пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Н

е е само спорот за името, туку во прашање се и реформите коишто Македонија мора да ги спроведе – ова е одговорот којшто го испраќаат од Владата на канцеларката Анегела Меркел на прашањето на Капитал за можните сценарија во врска со Македонија и очекувањата виза ви престојниот Самит на Европската Унија во Брисел. „Германија силно ја поддржува европската и евроатлантската перспектива на вашата земја и жали што таа продолжува

www.kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

Нови триесет милиони евра од европската комисија за македонија

Н

ови триесет милиони евра и додели Европската комисија на Македонија за продолжување на реформите во земјава и за прекугранична соработка. Договорот го потпишаа вицепремиерот за европски прашања Фатмир Бесими и директорот на Директоратот за проширување на Европската комисија Александра Кас Грање. Дел од средствата предвидени со Националната програма на ИПА се однесуваат на напорите на земјата за зачленување во ЕУ за усогласување на законодавството и практиките, а дел на политиките на земјата. „Со оваа финансиска програма ќе бидат поддржани активностите и реформите во секторите јавна администрација, правда, внатрешни работи и основни права, развој на приватен сектор, земјоделство и рурален развој и животна средина и климатски промени“, рече Бесими.

Итал

о е реши! да биде блокирана поради нерешениот спор за името. Оттука, преговорите кои долго траат треба да резултираат со конечно решение без одлагање. Исто така ја охрабруваме земјата да не ги изгуби од вид реформите кои се однесуваат на интеграциите. Конкретно и особено мислиме на владеењето на правото и прашањата поврзани со таа тематика. Ако сега Македонија се посвети на подобрување на ова поле, тогаш полесно ќе се одвива и процесот на преговори еден ден“ велат од таму.

Каде е Германија во спорот за името?

Интересно е што средбата којашто се случи во Берлин, а не беше најавена помеѓу канцеларката Меркел и медијаторот во спорот Метју Нимиц отвори многу дилеми за евентуалната директна инволвираност на Германија, па дури и лична на Меркел во процесот на решавање на проблемот. Некои македонски медиуми цитираа дел од грчкиот печат дека германската канцеларка Ангела Меркел за време на средбата со грчкиот премиер Андонис Самарас во Берлин барала подигање на ветото за Македонија, како дел од таканаречениот „Американски план“ да се обезбеди нова Времена спогодба и да почнат пристапните преговори меѓу Македонија и ЕУ , а потоа и целосно членство но само

Додека меѓународната јавност е заинтригирана од интересот којшто германската канцеларка Ангела Меркел го покажува за македонско – грчкиот спор во последно време, од нејзината Влада ексклузивно за Капитал велат – спорот мора итно да се реши, но Македонија треба да обрати особено внимание на владеењето на правото! ако дојде до решение за името. „И нивна интеграција во НАТО под времената референца ПЈР Македонија се’ до финалното решение. И нашата земја да го прифати и официјално постоењето на Македонска армија”, пишува во текстот на „То Парон“, кој беше актуелен во земјава последнава недела. Сепак, Капитал во претходниот број анализираше дека ваквите информации не може да добијат посериозен третман од тој на шпекулации, оти во прашање е една конзистентна политика на ЕУ која принципот на консензус нема никогаш да го напушти. Сите релевантни извори од Брисел се децидни дека на овој Самит за Македонија најверојатно нема да биде отворена ниту дискусија, а дека интересот на Меркел е секако добредојден, но не може да се смета оти нешто конкретно бу произлегло од тоа. Официјалниот став од германската Влада само ги потврдува нашите анализи: “За време на неговата посета на Берлин, г. Нимиц ја брифираше Владата, Канцеларката и Министерството за надворешни работи за фазата во која се наоѓаат преговорите и за идните перспективи. Решението на спорот, коешто би ја осигурало регионалната стабилност е високо на агендата на Германската влада, но веруваме дека тоа зависи од двете инволвирани страни кои треба да најдат заеднички прифатливо решение, со поддршка на ООН. Ги охрабруваме двете страни да ја покажат потребната флексибилност“ велат од германската Влада, јасно порачувајќи дека „зајакот сепак лежи“ во Атина и во Скопје и под закрила на ООН.

бум-трес

29

ИлИја ДИмовсКИ

пратеник на ВМРО - ДПМНЕ

Граѓаните повеќе не веруваат на чуда и на лаги, туку очекуваат пожртвувана работа и искреност од политичарите“... колку греши пратеникот докажува вербата во сите чуда од томболи и владини наградни игри, кои немаат врска со „пожртвувана работа"

еваНгелос веНИзелос

МНР на Грција

Сите отворени проблеми на државите-кандидати за ЕУ од западен Балкан не се билатерални, туку европски...“ Европски проблем е што грчката непопустлива политика се користи за систематска блокада на можностите на Македонија да мрдне напред

НИКола тоДоров

министер за здравство

Ова што го гледате е камен ... изгледа како видео игра ... но, после с$ е исто како во симулацијата“, вака заслужи правникот министер за здравство на скромното признание дека не е стручен за хирургија, хирург да му одговори со „не би рекол“?!

twitter 1

ЗнамТешкоЕ@pesimistot2h

2

Kaljo@masniot1h

3

ЗнамТешкоЕ@pesimistot18m

Доктор Хаус кога ќе порасне сака да биде Никола Тодоров.

На секој минстер у влада му даваат ножици, веднаш по доаѓањето на фукнција, пошто кај нас и на излагање од WC се сече црвена лента.

Колку треба попе?

- Колку што 500 милувате денари.

Капитал број 735 29.11.2013

30

политика

Ричард Ховит

известувач за Македонија во ЕП

Граѓаните Албанци во Македонија се чувствуваат „разочарано” поради одложувањето на процесот на евроинтеграцијата на земјата наспроти напредокот на Косово и Албанија. Загрижувачко е тоа што албанското население на земјата може да почне да се чувствува како оставено. Тоа во иднина може да претставува дополнителен ризик за стабилноста на земјата.

капитал број 735 29.11.2013

политика

31

капитал со анализа на нацрт-резолуцијата за Македонија

Kade Hovit ne e vo pravo? Известувачот за Македонија во Европскиот парламент Ричард Ховит просто и гласно ја кажа вистината во која македонското општество живее, но прво ја негира како проблем, а оттука и не ја решава – дека „граѓаните се поделени по етничка линија до степен кој може да претставува дополнителен ризик за стабилноста на земјата”. Капитал анализира – колку ова што Ховит го заклучува е резултат на неодговорните политики кои се водат во Македонија од една страна и колку пречи фактот што изјавата на европратеникот, а со тоа и официјалната реакција од Брисел доцни, со што таа многу лесно може да биде само дополнителен проблем и стимулација за одредени интересни групи. пишува:

катерина синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Г

олема вистина срочи известувачот за Македонија во Европскиот парламент (ЕП), Ричард Ховит во нацрт-резолуцијата по извештајот за напредокот на земјава во 2013 година со потенцирање на фактот дека етничките проблеми во Македонија се се уште предизвик и не се надминати. Ховит многу прецизно детектира два потенцијални проблеми со македонските граѓани од албанска националност – прво, нивна разочараност во државниот неуспех за реализација на евроатлантските аспирации (оттука, Ховит вели дека тие се чувствуваат „оставени”), а второ продлабочување на етничките поделби меѓу децата на училишна возраст. За вториот дел од проблемот, јавноста секако може да се согласи дека е фактичка состојба на терен (за што сведочат честите инциденти кои презентираат меѓуетничко насилство помеѓу нашата младина, во основните и во средните училишта, но и огромниот број на полицајци кои ги обезбедуваат училиштата во етнички мешаните средини). „Жално е што не е постигнат поголем напредок во однос на интегрираното образование и тоа што с$ помалку млади Албанци го владеат македонскиот јазик, а тоа води до разделување и потенцијален конфликт по етничките линии меѓу децата на училишна возраст” пишува во неговиот нацрт на резолуцијата. Овој проблем е јасен, видлив и за него

апсолутно е потребна итна реакција во насока на превенција (не само на санкција) на неколку нивоа – од официјална, преку македонските власти, институции на системот и одговорни политичари, па се до таква која би се одвивала во рамките на секое семејство и би го вклучила и домашното воспитување. Но, првиот заклучок на Ховит не може да биде само чиста вистина без да се анализираат причините кои можеби не се само „природни” туку се и наметнати од страна. Овој заклучок кога е кажан од официјален претставник на Европската Унија може да биде детекција на проблемот, но во исто време, доколку не се третира соодветно да претставува и закана за манипулација на ставот и негова (зло)употреба во понатамошни дејствија. Капитал анализира колку ова што Ховит го заклучува е резултат на неодговорните политики кои се водат во Македонија од една страна и колку пречи фактот што изјавата на европратеникот, а со тоа и официјалната реакција од Брисел доцни, со што таа многу лесно може да биде само дополнителен проблем и стимулација за одредени интересни групи.

Од кога тоа само Албанците се разочарани што Македонија не е дел од ЕУ и од НАТО?

Ричард Ховит вели дека граѓаните Албанци во Македонија се чувствуваат „разочарано”. Разочараноста, според него, доаѓала од одложувањето на процесот на евроинтеграцијата на земјата наспроти напредокот на Косово и Албанија. „Загрижувачко е тоа што албанското население на земјата може да почне да се чувствува „како оставено. Тоа во иднина може да претставува дополнителен ризик за стабилноста на земјата” смета Ховит. Овој став на Ховит е практички ист со ставот на Али Ахмети, лидерот на ДУИ најголемата

Капитал број 735 29.11.2013

32

www.kapital.mk

политика

Се додека и успесите и проблемите на државата се делат по етнички код, оваа земја не може да очекува развој и единство. Примери на евтини провокации има на секој чекор, законите се користат за да се најде дупки во нив, а политичарите секој инцидент го користат за политички поен плус добиен на картата на национализмот (фотографија од пуштањето во употреба на училиштето во Чаир кога јасно се прекрши законот за употреба на јазиците, член 40, со тоа што наместо превод на македонски јазик, на таблата стоеше проста транскрипција)

Денко Малевски

универзитетски професор и поранешен МНР

Знаете, некогаш и не треба да има виновници, си постои т.н „закон на политичката физика“ па нештата се одвиваат сами по себе. Ако оваа ситуација продолжи, многу е веројатно ДУИ не да почне да губи на рејтинг, туку и да се најде на мака со внатрешни незадоволства и партиски фракции. Ахмети и тоа го прави нервозен.

Ѓорѓи Спасов аналитичар

Не мислам дека Ховит дава некакво ексклузивно право на Албанците во нивната разочараност. Неговиот став повеќе го толкувам како залагање за што побрзо почнување на преговорите за Македонија и на предупредување што може да се случи во спротивно.

Рамадан Рамадани аналитичар

ЕУ со ваков приод всушност прави обид и себеси да се амнестира како еден од „гаранторите“ на Рамковниот Договор. А во суштина, ова длабоко покажува и дека за македонските неуспешни евроатлантски амбиции не се виновни само Македонците или само државата туку и политичката понуда од албанските партии и политиката на незаинтересираност на Албанците кои според истражувањата на изборите гласаат со само 35 % излезност.

партија во албанскиот блок, која е и дел од владејачката коалиција, којшто во своето последно интервју порача дека „ако не се најде решение на спорот за името со Грција (што значи да се обезбеди прием на Македонија во ЕУ и во НАТО), Албанците од Македонија ќе си земаат албански пасоши, оти се чувствуваат „оставено”. Дополнително Ахмети порача (се закани) дека тој може да ја комплицира ситуацијата. „Ако не сум тој што можам да го решам овој проблем, можам да бидам тој што гад-но ќе го искомплицира” порача Ахмети. Како планира тоа да го изведе или што подразбира под „гадно”, Ахмети не соопшти, но со оглед на бројот на пратеници во Парламентот јасно е дека тој мислеше на растурање на владината коалиција и дека изјавата му е во насока на притисок кон коалицискиот партнер ВМРО – ДПМНЕ и премиерот Никола Груевски, за при некој нов коалициски договор му бидат исполнети поголеми партиски барања. (свесно не сакаме ни да помислиме дека „гадно” може да означува и сценарио кое веќе е видено во 2001-та!)... Но, Капитал анализира – зошто и Ахмети и Ховит не се ниту праведни, ниту се во право!? Прво, повеќе од 70 % од граѓаните на Македонија се изјасниле дека државата ја гледаат како членка на Европската Унија и на НАТО. Факт што зборува дека разочараноста за која Ховит говори ја делат 70 % од граѓаните најмалку. Притоа, потенцирањето односно издвојувањето на албанската разочараност како можна појдовна точка за нови немили настани, инциденти, раздор, вадење на туѓи пасоши, дури и воскреснување на квази идеи за квази големи држави, одат во прилог само и само на оние кои се залагаат за истото. Чудат ваквите потенцирања, во услови во кои тоа што треба е практички сосема спротивна порака – дека проблемот со интеграциите (како впрочем и сите можни проблеми во оваа земја, со образованието, здравството, економијата, медиумите итн.) се проблем на сите граѓани. Од кога тоа Албанците имаат ексклузивно право да се чувствуваат разочарани за проблем кој е државен и македонски не е јасно!? Аналитичарот Рамадан Рамадани смета дека изјавата на Ховит е во насока на признавање на Брисел дека „ЕУ со ваков приод всушност прави обид и себеси да се амнестира како еден од

„гаранторите“ на Рамковниот Договор“ вели тој.

Како Албанците се чувствуваат „оставено” кога во Владата имаат свој моќен претставник?

Друг проблематичен аспект на ова тврдење на Ховит е учеството на Албанците во Владата и на тој начин во директното креирање на државните политики. Албанскиот гласачки блок и неговите интереси се застапени преку дадени политички претставници. Таканаречениот „мајски договор“ од 2008-та гарантира дека секогаш во Владата ќе биде застапена таа партија од албанскиот блок којашто освоила најмногу гласови. Во 2006-та Груевски направи коалиција со ДПА на Мендух Тачи, иако најголем дел од албанските гласови имаше освоено ДУИ. Поради фактот дека оваа коалиција беше „нефер“ за албанските гласачи дојде и до тој Договор кој сега гарантира дека тој што е победник добива фотелја на коалициски владин партнер. Па затоа веќе на изборите во 2008-та коалицијата се направи од двата победници во македонскиот и албанскиот блок – ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ, и покрај фактот што се сметаа за идеолошки различни (времето покажа дека таа различност баш и не им пречела многу, па еве заедно туркаат петта година од своето владеење). Оттука, прво апсолутно е нелогично да се тврди дека Албанците се чувствуваат оставено, а второ ако веќе така се чувствуваат (оти емоциите не секогаш се логика) тогаш причините за тоа секако дека треба да се бараат во заедништвото коешто во форма на Влада го презентираат ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ, а никако не во одредени етнички димензии на проблемот. Не е возможно да се смета дека ДУИ и Али Ахмети немаат никаква одговорност кога е во прашање македонската надворешна политика. Ако се стави на страна можноста да ја напуштат Владата, (да претпоставиме дека сметаат на тоа дека ако се внатре ќе можат да учествуваат во решавање на проблемот), тогаш се наметнува прашањето – што друго конкретно ДУИ направи за нејзиниот електорат да не се чувствува „оставен“ и некоја друга странска држава да не му прилегне при срце повеќе од сопствената? Лесно е да се потпалува националистички оган и да се расфрлаат закани за етнички компликации. Тешко е да се каже НЕ на својот партнер кога сметате дека

Капитал број 735 29.11.2013

34

www.kapital.mk

политика

тој прави потези, носи закони, креира атмосфера која не е европска и која не оди во насока на исполнување на задачите кои сте си ги задале пред гласачите. Освен со законот за медиуми, за кој ДУИ порача дека нема да даде поддршка, досега не видовме дека Ахмети нешто специјално реагира на сите нереализирани реформи на кои забележува Брисел. „Во суштина, ова длабоко покажува и дека за македонските неуспешни евроатлантски амбиции не се виновни само Македонците или само државата туку и политичката понуда од албанските партии и политиката на незаинтересираност на Албанците кои според истражувањата на изборите гласаат со само 35 % излезност“ смета аналитичарот Рамадани.

Аларм - потсетување за ЕУ

Сепак, дел од експертите сметаат дека ставот на Ховит е апсолутно корисен во една насока – а тоа е потсетување на Европската Унија дека нашата држава има не докрај расчистени меѓуетнички проблеми и дека опасноста тие да ескалираат ќе биде надмината (или намалена) само со нејзина конечна интеграција „ Не мислам дека Ховит дава некакво ексклузивно право на Албанците во нивната разочараност. Неговиот став повеќе го толкувам како залагање за што побрзо почнување на преговорите за Македонија и на предупредување што

Пол Волерс

амбасадор на САД во Р.М

И

нтересна порака којашто сосема може да се стави во контекст на оваа тема испрати американскиот амбасадор во Македонија, Пол Волерс, со ставот дека идентификувањето со државата не треба да се прави врз основа на културните, верските или етничките референци, туку со визионерски вредности за една подобра заедничка иднина. Ако за нешто не им недостасува кредибилитет на САД, тоа е секако правото да зборуваат како треба да се менаџираат мултиетничките општества, па пораката на Волерс јасно оди во насока на креирање на заедништво, и во проблемите и во нивното решавање и во берењето на плодовите од успесите потоа.

може да се случи во спротивно. Значи, Ховит сака да ја потсети ЕУ дека во Македонија етничките проблеми секогаш има можност да бидат чувствителни и притоа да апелира дека токму приемот на Македонија во ЕУ би била одлична превенција за истото“ смета аналитичарот Ѓорѓи Спасов. Поранешниот шеф на македонската дипломатија пак, Денко Малевски порачува дека треба да сме свесни оти без оглед што ќе кажеме како наша аргументација, странците ги интересира дали има извесност дека ќе дојде до криза:

„Прашањето треба да биде како таа да се одбегне. Меѓуетничките односи се столб во оваа земја и ние сме искусиле и воен конфликт. Тука треба да се бараат сите одговори – како да се однесуваме за тоа да не биде ниту тема. Знаете, некогаш и не треба да има виновници, си постои т.н „закон на политичката физика“ па нештата си доаѓаат по него. Ако оваа ситуација продолжи, многу е веројатно ДУИ не да почне да губи на рејтинг, туку и да се најде на мака со внатрешни незадоволства и партиски фракции. Ахмети и тоа го прави нервозен“

TRM FILTER - JA DR@I PRA[INATA NADVOR OD PROIZVODNITE PROCESI

С

ДАРКО БРЕГАР проект менаџер

ловенечката компанија за производство на филтерски системи и елементи TRM Filter од Љубљана е еден од најдолгогодишните партнери на Екотип со кого соработуваат преку 13 години. Од таму велат дека им е драго што компанијата Екотип секоја наредна година е се посилна на македонскиот пазар. „Нашиот извоз е некаде околу 40%, од кои Македонија учествува со удел помеѓу 5 и 10%. Годишно околу 100 до 150.000 евра имаме извоз во Македонија. Драго ни е што имаме таков успешен партнер што не застапува во Македонија и во регионот и се надеваме дека и понатаму ќе имаме и вакви успешни односи и ќе имаме добар успех на крајот“ велат од TRM Filter. Компанијата е присутна во цела Европа, Русија и поранешна Југославија. Компанијата има и своја

фабрика во Србија. Од TRM Filter велат дека се свесни за специфичноста на нивниот програм кој е најважен во изградбата на некоја нова фабрика, но дека веруваат во пазарот и се поголемата желба на луѓето да инвестираат во опрема која гарантира ниска потрошувачка на енергија и нуди добар квалитет . Поради тоа очекуваат раст на работата.

ECOTIP д.о.о. Скопје Бул. Партизански одреди 62/2-39 1000 Скопје Македонија +389 2 3176 907 +389 2 3176 920 e-mail: info@ecotip.com.mk

НЕ ЗАСТАНУВАМЕ ТУКА...

balkan biznis i politika

36

Капитал број 735 29.11.2013

Почнува судењето најголеМиот срПсКи и

Sp hrvatS Mi[k Sredba S Se zakan leSno ]e preMiero

С

удењето на најголемиот српски тајкун и сопственик на Делта Холдинг Мирослав Мишковиќ кое започна деновиве ила своја економска, но и политичка димензија. Политичка димензија посебно за актуелниот потпретседател на Владата на Србија, Александар Вучиќ, кој е spiritus rector на процесот против Мишковиќ. Овој процес е составен дел, или уште повеќе “ударна игла” на неговиот животен политички проект, што самиот го опиша како системско и темелно сузбивање на корупцијата во Србија. Дека ќе се впушти во оваа голема авантура Александар Вучиќ најави уште во летото 2008 година, кога уште беше длабоко во опозиција. Тогаш како генерален секретар на Шешељовата Српска радикална странка го планирал основањето на Српска напредна странка, со која подоцна во пролетта 2012 година ќе дојде на власт. На излет во селото Мало Црниче крај Пожаревац, во друштво во кое се наоѓав и јас, Вучиќ најави дека ако некогаш дојде на власт ќе ги поапси сите корумпирани демократи на Тадиќ, но дека при тоа ќе го поштеди тогашниот претседател на република Србија и на Демократската странка, Борис Тадиќ.

Полн погодок

Моите пријатели во Србија, кои не му се баш најсклони на Вучиќ тврдат дека тој ја почнал овој негов животен политички

проект “чисти раце” во стилоt на голем коцкар, што значи “прво-најголемата карта”. Најголемата карта е секако Мирослав Мишковиќ. Без таа најголема карта, неговата приказна би била празна. Вака ударот има полн ефект. Масата која обично сака да гледа во бесилки, сега, без надеж и сиромашна, е загреана до невидени размери. Политичкиот ефект е постигнат, пред се преку рекордно големата поддршка на Вучиќ и неговата партија. Од друга страна, економската димензија на судењето на Мишковиќ остана некако во позадина. Се случи (контра)ефект сличен на оној во Хрватска, кога беше уапсен поранешниот премиер Иво Санадер, а тоа е-замирање на економските активности и пад на инвестициите. Еден мој близок пријател и врвен познавач на економските и политичките состојби во Србија, ми кажа: ”Тајкуните од типот на Мишковиќ се речиси единствената жива структура на српската економија. Ударот во жариштето на корупцијата, едноставно ги уплаши и нив, а и инвеститорите, и сега се сведе на “арапската врска” на Вучиќ (што е алузија на актуелните политичко-бизнис контакти на Вучиќ со моќниците од Обединетите Арапски Емирати, но со многу малку пари”. Јавноста во Србија, па и во целиот регион, па можеби и пошироко, во овој момент со големо нетрпение очекува

да види кој е следен, односно кој прв после Мишковиќ кој би можел да заврши во затвор-со напомена дека тој секако би требало да биде припадник или барем симпатизер на Демократска странка. Се проценува дека Оливер Дулиќ, поранеше министер за животна средина е во нешто полоша ситуација во однос на другите, но не се исклучени ни некои изненадувања. Новопоставените кадри (од стана на СНС) во јавните претпријатија, агенциите,. Здравствените установи и другите структури во Србија со полна пареа трагаат за малверзации и злоупотреби од страна на своите претходници (главно од ДС), а моите добро упатени извори Со Мишковиќ се сретнав три или четири пати во 2006 и 2007 година. Заедно ручавме во март 2007 година во белградскиот ресторан Калемегданска тераса, во друштво на уште неколку хрватски новинари и новинарки кој ги угости за да им ја презентира својата величина и сјајот на неговата компанија Делта Холдинг, која тогаш беше во незадржлива експанзија. Морам да признаам дека не ми остави најдобар впечаток, и отпрвин се сетив дека станува збор за искомплексиран, а во некоја рака и лош човек.

Животно мото

Онака мал како некаков Наполеон, Мишковиќ на масата неколку пати по ред повторуваше една иста реченица-

о на Мирослав Мишковиќ, и регионален бизнис Моќник

37

pored Ski GlobuS kovi] na So todori] nuval deka ]e Go SMeni ot GruevSki!? Дарко Худелист, познатиот хрватски новинар и публицист во последниот број на хрватскиот магазин Глобус во текст за судењето на најголемиот српски тајкун Мирослав Мишковиќ, инаку сопственик на Делта Холдинг открива многу интересни и контроверзни детали за Мишковиќ. Худелист раскажува за средба на Мишковиќ со Ивица Тодориќ, газдата на хрватски Агрокор, во октомври 2007 година, во која српскиот бизнисмен се разлутил и гласно се заканувал дека лесно ќе го смени тогашниот македонски премиер (н.з Никола Груевски). За што конкретно била кавгата не е опишано, но она што се знае е дека по доаѓањето на власт на ВМРО ДПМНЕ во 2006 година, плановите за ширење на Делта Холдинг во Македонија беа стопирани, а веќе следната година во јуни 2007 година на голема врата се најави влезот на Агрокор во земјава, а хрватскиот бизнисмен Тодориќ дојде лично во Македонија за заедно со премиерот Груевски да ги најават плановите на Агрокор за инвестирање на 200 милиони евра во македонското земјоделие. Можеби во текот на судењето на Мишковиќ ќе дознаеме дали токму таквиот пресврт на настаните со смената на власта било повод за тој да се заканува со смена на тогашниот македонски премиер или пак имало нешто поконкретно? Хрватскиот магазин Глобус во најновиот број пишува за судењето на најголемиот српски тајкун Мирослав Мишковиќ и во текстот чиј автор е познатиот хрватски новинар и публицист Дарко Худелист се откриваат многу интересни детали за тоа колкава е неговата моќ и влијание врз политиките на властите во Србија , но и во регионот. Капитал во целост го објавува текстот на Худелист со оригинален наслов “Тајкунот кој е му пресуди на Вучиќ”.

како тој, односно неговиот Делта Холдинг ќе го “нападне оној”, па потоа ќе му објави војна не некој трет-при што најчесто мислеше на словенечки Меркатор и својата желба да ги победи и понижи сите свои деловни конкуренти и да стане суверен владетел на целиот регион на некогашна Југославија, па и на значителен дел на Источна Европа. Да слиста се околу себе и да стане газда над се и на секого-тоа ни го претстави како свое животно мото, а мене тоа, морам да признаам не ме импресионираше посебно. Ни другите не го доживуваа значително поинаку. Во својот дневник “Zagreb indoors” некогашниот амбасадор на Хрватска во Србија и сегашен директор на белградскиот дневен лист со либерална ориентација, Данас, Радивој Цветичанин го опиша својот разговор со поранешен деловен партнер на Мишковиќ, хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ во Кулмерови двори на 9 октомври 2007 година. Тодориќ тогаш на Цветичанин му раскажал како Мишковиќ во среде Скопје толку се разлутил на тогашниот македонски премиер што на цел глас почнал да вика : “Ќе го сменам”. На прашањето на Тодориќ како тој може да менува премиер, и тоа уште премиер на туѓа држава, Мишковиќ лаконски одговорил “Лесно”. Инаку, за бизнис соработката помеѓу Мирослав Мишковиќ и Ивица Тодориќ пишував во еден есенски број на Глобус

balkan biznis i politika

38

Капитал број 735 29.11.2013 уште во 2006 година. Тоа беше нешто повеќе од обична соработка-обид за интеграција на Агрокор и Делта Холдинг, т.е. создавање на нова хрватско-српска трговска супер сила која би завладеала со Балканот, па и со Источна Европа, а како нивна прва мета беше избран Меркатор, кој израсна во регионален гигант под водство на многу способниот, но и контроверзен Зоран Јанковиќ. Многумина во тој бизнис договор Мишковиќ-Тодориќ препознаа “проект на столетието”: требаше да стане симбол на помирувањето помеѓу Хрватска и Србија, и тоа што е најважно, не било какво помирување, туку помирување кое оди преку економија, кое секогаш е најздраво. Колку што сум упатен тој проект го поддржуваа и Иво Санадер и Борис Тадиќ, со тоа што тие двајцата сакаа во тој проект да го вклучат и Игор Бавчар од Словенија. Еден мој пријател кој сето та го следеше од близина ми рече:” Тоа звучеше моќно, но не успеа. Зошто? Тоа не можев до крај да го сфатам. Мислам дека резервата се јави кај Тодориќ. Тешкиот карактер на Мишковиќ, и што уште не, се покажаа како сериозна пречка. Колку што знам останаа во комуникација, немаше видливо непријателство, но онаа голема визија исчезна бестрага”. Наводно Тодориќ уште во есента 2007 година им зборувал на своите деловни партнери дека тој и Мишковиќ всушност не ни мислеле сериозно, барем не толку сериозно колку што тоа се претставило во јавноста. Но, затоа е сосема неспорно дела Мишковиќ тогаш планирал своето бизнис царство да го прошири и во Загреб, односно во Хрватска. Моите одлично упатени белградски колеги тврдат дека работел со Божо Прко и неговата банка, но и со Јура Радиќ. “Очајнички сакаше да се позиционира во Загреб”, ми рече еден од нив, “но, не помина, и тоа според мое мислење, единствено затоа што беше од Србија”.

Играч на Милошевиќ

На еден тендер распишан во Загреб победата ја однесе Јуре Радиќ и неговата ИГХ, но реализацијата со месеци се одложуваше, бидејќи Радиќ и неговата компанија немаа доволно пари, па наводно позајмиле токму од поразениот Мишковиќ. На прашањето како е тоа можно победникот да не биде во состојба, а второпласираниот да му помага, градоначалникот на загреб Бандиќ во својот стил наводно

По доаѓањето на власт на ВМРО ДПМНЕ во 2006 година, плановите за ширење на Делта Холдинг во Македонија беа стопирани, а веќе следната година во јуни 2007 година на голема врата се најави влезот на Агрокор во земјава, а хрватскиот бизнисмен Тодориќ дојде лично во Македонија за заедно со премиерот Груевски да ги најават плановите на Агрокор за инвестирање на 200 милиони евра во македонското земјоделие. Можеби во текот на судењето на Мишковиќ ќе дознаеме дали токму таквиот пресврт на настаните со смената на власта било повод за тој да се заканува со смена на тогашниот македонски премиер или пак имало нешто поконкретно? одговорил: “Ма ќе се договорат тие”. Но, трговскиот центар за кој конкретно станувало збор, никогаш не е изграден во Загреб. Строго политички гледано, Мирослав Мишковиќ бил играч на Слободан Милошевиќ. Дури на почетокот се зборуваше дека Мишковиќ всушност само раководи со фирмите на Милошевиќ. Во периодот после Милошевиќ, Борис Тадиќ го држеше на дистанца, но истовремено и го предизвикуваше ултимативно барајќи српските тајкуни да направат нешто конкретно за својата земја, па Мишковиќ токму под таквиот притисок плати данок во Србија од продажбата на дел од својата компанија на белгиската Делхаизе. Во близина на Тадиќ имаше луѓе, посебно се истакнуваше Драгољуб Мичуновиќ, кој се залагаа за радикално раскинување со Мишковиќ, нешто слично како Вучиќ денес, но во врвот на ДС или во српската држава секогаш ќе се најдеше некој кој ќе предупредеше: Но, ако го тргнеме, што ќе правиме со 30.000 луѓе кои тој ги вработил?” Инаку, со Мишковиќ беше добар доскорешниот градоначалник на Белград и претседател на ДС, Драган Ѓилас. На некоја важна годишнина на Делта, Тадиќ не присуствувал, но Ѓилас седел на главната маса заедно со домаќините. Некогашната десна рака на Мирослав Мишковиќ во Делта Холдинг, Милка Форцан на време се оттргна од него. Ние двајца релативно често се среќававме, во нејзината канцеларија во Делта, во периодот 2006-2009, и таа неретко знаеше да ме изненади со некоја своја критичка забелешка на сметка на својот шеф (на пр., дека многу и приговорил што ненајавено земала годишен одмор). Сега гледам дека со тие свои зборови всушност си градела отстапница.

Денес Милка Форцан се бави со консултантски работи, а членка е и на Управниот одбор на Народниот театар во Белград. Моите извори тврдат дека своите имотни (значи, не само деловни) односи со Мишковиќ ги средила одамна пред неговото апсење. Еден мој белградски колега ми рече дека Милка, всушност, се чувала од Мишковиќ, дека за него не сакала да зборува пред други и дека дури се стекнувало впечаток дека била во страв дека тој може да и наштети. Тие што најдобро ја познаваат велат дека по разидувањето со Мишковиќ проживеала трауматични денови, и дека знаела да минува часови со теологот Радован Биговиќ. Она што денес може да се каже во корист на Мишковиќ – е дека неговата компанија Делта Холдинг секогаш била здрава, дека е здрава и денес (и покрај апсењето) и дека во економска смисла не прави проблеми. А, освен тоа, од човекот што своевремено беше на црната листа на Вашингтон (пред с$ заради својата соработка со Милошевиќ) Мишковиќ стигна на американската т.н. бела листа. Слушнав дека, кога беше најсилен, американскиот амбасадор во Белград, Мунтер Камерон, го советуваше во сопственоста на компанијата да вклучи уште неколку акционери, што Мишковиќ делумно и го реализираше (отсекувајќи си ја, како гуштер, опашката малку по малку – како што тоа ми го опиша мој пријател од Белград). Многумина на Мишковиќ не му ја забораваат ниту поддршката на толку либерален магазин како што е Време.

Рускиот удар

Сега ќе биде многу интересно да се следи како судењето на Мишковиќ ќе се одразува на актуелните односи и трендови на политичката сцена во Србија. Во глобала, може да се каже: ако Мишковиќ не биде осуден, тоа би

можело да биде почеток на политичкиот крај за Вучиќ (на што некои отворено или прикриено се надеваат). Според најновите прогнози, парламентарните избори во Србија би требало да се одржат на пролет, 2014. Самиот Вучиќ за тоа дава сигнали, и тоа “на сто страни“; пред неколку дена му се јавил дури и на Борис Тадиќ, па тие двајца конечно се виделе (така барем сум информиран, од доверлив извор). Меѓутоа, работата за Вучиќ се комплицира од руска страна. Неговата потпретседателка (во СНС), министерката за енергетика Зорана Михајловиќ, практично е елиминирана од Москва, што многумина набљудувачи на политичките случувања во Србија силно ги изненади. Еден од нив ми рече: “Мислам дека Русите го зашеметија Вучиќ, фрлајќи го на некој начин во нокдаун. Гајле им е ним за министерката – тоа е порака кон него лично. Михајловиќ, инаку, се противеше на руската алчност околу Јужниот тек, што е исправно, но не беше доволно тактична, и ја раскинаа. Ако на Вучиќ не му скокнат на помош Кристоф Хеусген (еден од најважните луѓе во тимот на Ангела Меркел. н.з.) или Америка, ќе има проблеми. Тома Николиќ го гледа и чека, а и Дачиќ има слична тактика“. На Вучиќ секако му оди во прилог што неговиот најголем ривал, претседателот на ДС Драган Ѓилас, е роден антиталент

специјален прилог Годинава поминува во знакот на подобрување на банкарските условите за купување на недвижности. во услови на континуирано голема понуда на нови станови, куќи, трговски и деловен простор новите можности се добра прилика инвестирање.

39

АлексАндАр Вучиќ

Ако Мишковиќ биде осуден моќта на Александар Вучиќ ќе биде неограничена. Ако не биде осуден, тоа ќе биде почеток на крајот на Вучиќ. за политика. Освен тоа, Ѓилас има проблеми и однатре, од Тадиќ, иако многумина мислат дека Тадиќ е “истрошена стока“. Во Белград е во оптек приказна дека западњаците сепак не би сакале политичката сцена во Србија да ја одбележуваат само “остатоците од Милошевиќ и Шешељ“ (т.е. Дачиќ и Вучиќ), туку дека и демократите би требало да се најдат “тука некаде“, во самиот центар на настаните, ако веќе не на власт, тогаш барем до власта. “Во тој случај би отпаднале социјалистите“, ми рече еден политички аналитичар од Белград, “а можеби токму на тоа Вучиќ и работи, затоа што Дачиќ многу му се приближи на Николиќ“.

дрАгАн ЃилАс

Претседателот на дс би сакал да го види поразот на Вучиќ во пресметката со Мишковиќ Од друга страна, многумина во Србија речиси маѓепсано гледаат во Вучиќ; од неодамна го фали и Лепа Брена, и многумина од него чекаат нешто, се надеваат. Меѓу нив се – што само до вчера се чинеше просто неверојатно – и претседателот на ЛДП, Чеда Јовановиќ, шефот на Лигата на социјалдемократи на Војводина, Ненад Чанак, Унгарците, лидерот на СПО Вук Драшковиќ... Ако пак Мишковиќ во блиска иднина биде навистина осуден и казнет, ќе се надеваат, сосема сигурно, и уште повеќе. (Текстот е објавен во најновиот број на хрватскиот магазин Глобус. Автор на текстот со наслов “Тајкунот кој ќе му пресуди на Вучиќ” е Дарко Худелист)

20 кредитирАње нА недВижности

декември 2013

“кАпитАл“ АнАлизирА: n Банките во акција да им помогнат на граѓаните полесно да купат стан. само за девет месеци годинава, станбеното кредитирање пораснало за 7,6%! какви се проекциите за раст на станбеното кредитирање следната година? n Бранот намалувања на каматите на станбените кредити дополнително ја поттикна побарувачката за купување станови. се нудат кредити со историски најниска камата од 2,5%!

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

n какви се прогнозите на банките? Ќе реласираат ли и некои други услови при набавка на недвижности? n како зголеменото кредитирање ќе се одрази врз пазарот на недвижности? Ќе порасне ли побарувачката? стан, дуќан или канцелариски простор – што ќе биде најатрактивна инвестиција во следната година? n Градежниците годинава изградиле помалку станови, но понудата на пазарот е огромна. се очекува зголемена продажба, но дали може да дојде до намалување на цените на станбениот метар квадратен?!

Лицe ЗА КОНТАКТ: АлексАндрА стојменовА

обука на теМа: l 3 декември 2013 година, од 10:00-16:00 часот Капитал академија, Скопје

ПодГотвИтеЛнИ работИ За реаЛно И обЈектИвно ИЗГотвуваЊе на ЗаврШната СМетка каЈ буЏетИте И буЏетСкИте корИСнИЦИ И неПроФИтнИте орГанИЗаЦИИ ЦеЛИ на обуката:

Квалитетот на изготвените финансиски извештаи кои се составен дел на завршната сметка зависи од редовното/ажурното, целосното и законското водење на сметководствената евиденција. Одговорноста за целосна и точна сметководствена евиденција припаѓа на одговорниот сметководител, кој е должен да ги следи сите законски промени кои имаат влијание врз сметководствените принципи и начела, применети при водење на сметководствената евиденција. Многу значаен сегмент во делот на објективноста и реалноста на финансиските извештаи има целосно, правилно и навремено спроведениот попис на средствата, побарувањата и обврските. Наведеното се однесува и за непрофитните организации каде одговорноста припаѓа на работодавачите и на одговорните сметководители.

аГенда

l Попис на средствата, побарувањата и обврските како законска обврска и неопходна потреба u Посебен осврт на досегашното искуство u Усогласување на сметководствената со фактичката состојба l Сметководствени политики и начела за признавање на билансните позиции и искажување на приходи и расходи l Пресметка на амортизација и ревалоризација

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 2 декември 2013 година.

l Деловни книги и сметководствени грешки l Сметководствен третман на евидентирање на данок на добивка l Сметководствен третман на Одлуки на Влада на РМ за времено и трајно користење на недвижни ствари l Сметководствена усогласеност на одделни билансни позиции во рамките на финансиските извештаи

За коГо е наМенета обуката:

Обуката е наменета за сите вработени лица во сметководствениот сектор/одделение во рамките на буџетските корисници и непрофитните организации кои имаат обврска редовно, навремено и целосно да ја водат сметководствената евиденција. Исто така, обуката е наменета за членовите од комисиите за попис на средствата, побарувањата и обврските, кои треба во почетокот на декември да ги започнат активностите во делот на физичко броење и мерење.

Предавач: Бранислав Гулев

вработен во државниот завод за ревизија, како Помошник на главниот државен ревизор и овластен државен ревизор, еден од оснивачите на оваа институција. работното искуство и знаење го стекна како вработен во Заводот за платен промет, како инспектор и ревизор, подоцна во ревизорските компании Ernst&Young и „Македонски ревизорски центар“. во моментот е раководител на секторот надлежен за пензискиот – инвалидски систем, здравствениот систем и социјалната политика.

l лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

Капитал Медиа Гроуп за прв пат во Македонија најавува

gazeli специјална едиција

13

компании кои растат и во време на криза

дЕКЕМВрИ 2013

Капитал Медиа Гроуп, во соработка со експерти и аналитичари, ја подготвува специјална едиција Газели на Македонија, која ќе излезе на 13 декември. Во едицијата ќе бидат рангирани најбрзорастечките и најперспективните мали претпријатија во Македонија. Изборот на компании кои ќе се најдат во едицијата Газели ќе биде направен според точно дефинирани и строго одбрани критериуми и параметри: } да постојат четири последователни години 2009-2012 } да имаат приходи над 6.000.000 денари годишно во период од 2009 -2012 } да имаат растечки приходи во изминатите 4 години (2009-2012) } да имаат добивка во изминатите 4 години (2009-2012) } да имаат минимум 5 вработени, а максимум 50 вработени Едицијата Газели е опширен преглед на најдинамичниот дел на македонската економија со конкретни податоци за работењето на компаниите во последните четири години. Во рангирањето ќе бидат прикажани податоците за приходите, добивката и бројот на вработени на македонските газели во периодот од 2009 до 2012 година, нивниот раст во изминатиов период, како и податоци за тоа во кои дејности работат. Во едицијата ќе можете да ги прочитате следниве анализи: } Кои се македонските газели за 2013 година? } Македонските успешни мали, а големи бизнис приказни } Тајните на компаниите кои растат и во криза } 10 мерки со кои малите бизниси можат да станат големи Едицијата Газели има за цел да го поттикне растот и развојот на малиот бизнис во Македонија, а учеството во овој проект ќе ви донесе можност да ја претставите вашата компанија пред овој најбрзорастечки сегмент во македонската економија. Повеќе информации во врска со едицијата и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110/ 070 262 288 Лице за контакт: Бобан Ѓорѓиевски

Капитал број 734 22.11.2013

www.kapital.mk

42 евроПсКата недела на бизнис ангели Почна

Se razdvi@uva Scen na angelite-inveSt Европскомакедонскиот центар за иновации и знаењеЕМКИЦЕ, со поддршка на Европската мрежа на бизнис ангели – ЕБАН, ќе подготвуваат македонски претприемачи за претставување пред домашни и странски бизнис ангели Пауло андрез

игор Петровски

претседател на Европската мрежа на бизнис ангели

В

igor.petrovski@kapital.mk

о време кога сите зборуваме дека младите во Македонија не сакаат да работат во приватен сектор или пак да почнат свој бизнис, туку преферираат “сигурна“ работа во државната администрација, да се задржиме малку на прашањето зошто е тоа така. Една од причините е секако и неможноста на оние што барем имаат некаква идеја за сопствен бизнис, да ја реализираат, затоа што немаат пари. Ако родителите и пријателите не може да помогнат, банките сигурно нема да го сторат тоа. Тие не се институции што финансираат бизниси во нивната почетна фаза, кои што по својата природа и најризични. Фондови што влегуваат во раната фаза на бизнисите за кои што тие сметаат дека има потенцијал - т.н. венчр-капитал фондови – во земјава нема, значи останува добрата идеја да ја препознае некој што и самиот е претприемач, што знае колку е трнлив патот од стартап да

Д

околку сакате да привлечете странски бизнис ангели како инвеститори пресудно е да имате силна заедница на бизнис ангели во земјата. Тоа е така бидејќи бизнис ангелите од Шпанија или од Финска не разбираат ништо за вашиот правен или даночен систем. Важно е да има бизнис ангели овде кои ќе коинвестираат со странците. направите профитабилен бизнис, што заработил солидна сума на пари преку својот бизнис(и) и сега е подготвен да му помогне на некој млад ентузијаст кој што има добар проект, а нема пари. Во светот таквите луѓе се познати како бизнис ангели или ангели-инвеститори, а во Македонија последниве неколку години почнаа активностите на ова поле, преку формирањето на, засега две, мрежи на бизнис ангели – едната при Центарот за иновации во рамки на Проектот на УСАИД за конкурентност, и

втората (МБАН) која што е формирана во рамки на Европско-македонскиот центар за знаење и иновации –ЕМКИЦЕ. МБАН и ЕМКИЦЕ минатата недела беа организатори на неколку активности, како дел од големиот настан, Европска недела на бизнис ангели, кој што се организира за прв пат на територија на цела Европа, во 33 земји со преку 150 настани. “Со овие активности сакаме да кренеме малку прашина, што се вели, за улогата и значењето на бизнис ангелите во

Капитал број 735 29.11.2013

а во маКедонија

nata titori една економија. Во четирите дена колку што траеше подготвителниот период за Европската недела на бизнис ангели, организиравме затворена сесија на млади претприемачи со инвеститори од Македонија, ден за претриемништво и иновации во средните училишта и факултетите и последниот ден, дискусија меѓу академиската фела и бизнисот, за тоа како овие две заедници може да го помогнат претприемништвото“, вели Илија Вучков, претседател на ЕМКИЦЕ. Тој објасни дека по завршувањето на Европската недела на бизнис ангели, на 24 ноември, почнува процесот на пријавување на младите претприемачи за подготовка на бизнис план на практичен начин. “Тоа не е класичен натпревар, туку подготовка за презентација пред инвеститорите – бизнис ангели. Во декември ќе имаме еднонеделен настан на кој што ќе бидат селектирани и објавени оние што го поминале првиот циклус и тие ќе бидат подготвувани од ЕМКИЦЕ и нашите партнери за да можат кон крајот на јануари или почетокот на февруари, се уште немаме прецизно утврдено, да се презентираат пред домашни и странски бизнис ангели“, објасни Вучков.

Домашните бизнис ангели да се ко-финансираат со странски И претседателот на Европската асоцијација на бизнис ангели (ЕБАН), Пауло Андрез беше во Македонија во деновите пред официјално да почне Европската недела на бизнис ангели, да го поздрави вклучувањето на земјава во оваа активност и да испрати неколку пораки до младите претприемачи, потенцијалните бизнис ангели, но и надлежните институции кои што треба да дадат поддршка на целиот овој концепт.

ПретПриемништво Кој е кој во европа XX Турција и В.Британија имаат најповолни даночни олеснувања за бизнис ангелите.

XX Шпанија има најнапредна политика за поддршка на бизнис ангелите.

XX Ирска има најнапредни знаења и искуства во здружувањето на бизнис ангелите.

XX В.Британија и Шпанија имаат најголема вредност на пазарот за инвестиции од бизнис ангели.

XX Португалија и Холандија имаат најразвиени ко-инвеститориски фондови за бизнис ангелите.

XX Финска има најразвиени мрежи на бизнис ангели во Европа

32% 5,1

заблуди и вистини за бизнис ангелите

1 2 3

Извор: www.eban.org

“Многу земји инвестираат во образование, но во моментот кога младите квалификувани луѓе ќе треба да почнат свој бизнис, тие бегаат во странство, затоа што нема кој да ги поддржи нивните иновативни идеи. Ниту банките, ниту владите, ниту фондовите за поддршка на ризичен капитал не инвестираат во стартапи или во бизниси во рана фаза, како што тоа го прават бизнис ангелите“, иајзви Андрез потенцирајќи дека целта на овој настак кој се одржува во над 30 европски земји е да подигне свесноста за сцената на бизнис ангели и дека младите претприемачи можат да добијат поддршка од нив било каде во светот, само доколку знаат како да ја претстават пред нив својата идеја. Во Македонија, смета тој, потребни се претприемачи, но и силна локална заедница на бизнис ангели кои ќе ко-финансираат заедно со странските инвеститори. “Одлуката за формирање на коинвестирачки фонд треба да ја донесе владата и зависи од тоа дали ви се потребни нови компании или не. Владата треба да мисли, ако вие бизнис ангели инвестирате во нови компании и ние ќе инвестираме во нив. Одлуката за инвестирање во компаниите останува на бизнис ангелите, но парите не од инвестициите на би знис одат кај нив, туку ангелите во Европа се кај компаниите. во ИКТ сектор Ако стартот на компаниите е многу успешен тогаш бизнис ангелите ќе заработат дел од приходите. Ако инвестицијата е многу добра тогаш владата ќе им даде дел од парите на бизнис милијарди евра инве ст ангелите. Доколку бизнис ангелите во Ев ирале ро владата не формира 2012 година па во коинвестирачки фонд или, пак, даночни олеснувања

43

4

5

6

7

Заблуда: Бизнис ангелите инвестираат само во рамки на регионите од каде што доаѓаат. Вистина: Тие се во потрага по добри идеи и проекти насекаде во светот. Заблуда: Има само неколку бизнис ангели во Европа Вистина: Во моментов има околу 260.000 бизнис ангели во Европа и нивниот број постојано расте. Заблуда: Бизнис ангелите се стари бизнисмени исклучени од актуелните трендови Вистина: Новата генерација на млади бизнис ангели забрзано го освојува просторот. Заблуда: Бизнис ангелите се успешни само во САД, каде што им помогнале на Гугл, Фејсбук, Скајп и другите стартапи од Силиконската долина да станат она што се денес. Вистина: Овие компании всушност биле помогнати од европски бизнис ангели на почетокот. Заблуда: Инвестициите од бизнис ангели во почетна фаза на бизнисите се ограничени во споредба со инвестициите од венчр капитал фондовите. Вистина: Во 2012 година во Европа венчр капитал фондовите инвестирале 1,9 милијарди евра во млади компании, додека бизнис ангелите вложиле 5,1 милијарди евра свои пари во исти вакви компании. Заблуда: Бизнис ангелите се “осамени волци“ кои што сакаат да преземат целосна контрола врз стартап бизнисите. Вистина: Точно е дека бизнис ангелите имаат обичај да инвестираат “во глутница“, тоа е како да имате пријател што знае луѓе, а тие знаат луѓе, а тие знаат луѓе... Заблуда: Бизнис ангелите значат само едно: пари! Вистина: Парите на бизнис ангелите доаѓаат заедно со квалитетно менторство и мрежа на контакти. Знаете како велат, дај му на човекот риба и ќе го нахраниш само тој ден, но научи го да лови, и ќе го нахраниш за цел живот! Извор: www.eban.org

се плашам дека и по пет години да го водиме овој разговор ќе бидеме на исто ниво. За нешто да се случи треба да преземете акција. Ние сме тука заедно со ЕМКИЦЕ за да направиме се што можеме за да го формираме овој нов систем“, рече Андрез.

Капитал број 735 29.11.2013

44

www.kapital.mk

company profile

ТрансМеТ градежна КомПанИја од СКоПје Kvalitetot i profesi niot odnos se nivnata najsKapocena “mehaniz пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

еодамна во просториите на општина Ѓорче Петров, беше потпишан договор за јавноприватно партнерство, помеѓу самата општина и градежната компанија Трансмет, со кој што компанијата треба да изгради деловно-административна зграда, во која што 76% од просторот ќе и припадне неа, а остатокот на локалната самоуправа. Сопственикот на Трансмет, Сеад Кочан, со гордост вели дека ова е првиот проект од овој тип во Македонија, откако почна да функционира законската регулатива за јавно-приватно партнерство. Уште еден интересен момент во врска со овој проект, е што тој практично ќе биде првата поголема изведба на објект во високоградба, на компанијата која стана препознатлива во областа на нискоградбените инфраструктурни проекти и рударството. Со г. Кочан, кој што е и генерален менаџер на Трансмет, разговаравме во неговиот кабинет за тоа зошто компанијата има континуиран силен раст последниве десетина години

и која е неговата визија за идниот развој на фирмата. Но, прво да се вратиме каде што с$ почнало. Трансмет е официјално регистрирана во 1992 година, но приказната за компанијата оди малку поназад во времето, кога таткото на Сеад Кочан, Исмет, уште како млад човек заминал на работа во Либија. Таму работел на изградба на нафтени платформи и нафтоводи, научил да ракува со повеќе типови градежни машини, но по десетина година, заради семејни причини се вратил во Скопје. Од парите што ги имал заработено купил опрема – неколку камиони и багери и почнал приватно да работи. Иако практично било невозможно во тоа време – се уште бил социјалистичкиот систем – да се регистрира приватна фирма, г-н Кочан некако успеал да стане подизведувач на тогашните големи градежни компании, Бетон, Гранит, Пелагонија, Маврово и останатите, работејќи на површински копови низ цела Југославија, потоа во РЕК Битола и на други проекти. После неколку години, кога веќе станало и законски можно, ја регистрирал Трансмет, како фирма чија основна дејност се рударството и градежништвото. Името на фирмата всушност доаѓа како кирилична транскрипција на кованицата составена од англиските зборови Тransport, Mining (рударство), Engineering (инженерство) и Trading (трговија). Првичната намера на Исмет Кочан била да се обиде и на

пазарите надвор од Македонија, па затоа одбрал име што би било позвучно за странците. Во, меѓувреме продолжил со проектите во земјава, но со тек на време, со распадот на југословенскиот пазар и транзицијата, и големите градежни компании почнале да паѓаат со бизнисот, па било голем предизвик да се води компанијата во тој период. За жал, во 2004 година, основачот на Трансмет починал ненадејно и неговиот син Сеад Кочан се враќа од странство, за да го преземе управувањето со компанијата заедно со своите браќа Сеид и Дин Кочан.

Од мал семеен бизнис, меѓу топ 100 компании во Македонија

“Со двајцата помлади браќа го продолживме бизнисот, и набргу сфативме што всушност ни оставил во наследство нашиот татко – а, тоа е добар имиџ во фелата, репутација на чесна и одговорна компанија која навремено ги завршува своите проекти и остава зад себе задоволни клиенти и соработници. Ние се задржавме на патеката што ја трасираше нашиот татко, а тоа се површинските копови во рударството, каде што учествувавме со нашата обемна механизација во ископ и транспорт на јаглен за РЕК Битола, како и инфраструктурни проекти – водоводи, канализации, гасоводи, топловоди, улици, патишта, обиколници, итн. Тоа е она што најдобро знаеме да

www.kapital.mk

Капитал број 735 29.11.2013

Сеад Кочан, наследувајќи го семејниот бизнис почнат од неговиот татко уште пред повеќе од 20 години, го продолжи успешниот пробив на Трансмет меѓу врвните градежни компании во Македонија. Специјалисти за нискоградбени инфраструктурни проекти и рударски површински ископи, како што фелата ги препознава, Трансмет подготвено влегуваат во големите проекти што допрва следат во земјава

ionala zacija” го работиме и тука ќе се задржиме и во иднина“, вели Сеад Кочан. Главен работодавец на Трансмет е државата, претежно министерства, јавни претпријатија и општини, кои што се и најголемите инвеститори во јавната инфраструктура во земјава. Компанијата учествувала во повеќе крупни проекти, како што е обиколницата околу Скопје, реконструкцијата на булеварот Теодосиј Гологанов, инфраструктурно уредување на зоната Бунарџик и многу други. “Квалитетната и навремена реализација на

company profile

45

сеад Кочан, пред сликата на својот татко исмет, основачот на трансмет градежните работи што ни се доверени, ни остава простор да н$ ангажираат постојано на нови проекти. Компанијата има повеќе од дводецениска традиција, работела во време на различни политички гарнитури, се менувале влади и градоначалници, но нашата политика на квалитет останува иста: желбата на купувачите и корисниците тежнееме да ја претвориме во нивно потполно задоволство во поглед на квалитетот на завршената работа. Затоа и не случајно, Трансмет силно расте од година в година со своите приходи и добивка. Оваа година најверојатно ќе ја завршиме со двојно поголем обрт од лани, што значи околу 20 милиони евра“, вели Кочан. Со овие завидни бројки, Трансмет од мал семеен бизнис, влезе меѓу врвните 100 компании во Македонија според остварен приход,

Ништо без тимска работа

Сеад Кочан вели дека отсекогаш настојувал градејќи ги бизнис релациите, да гради добри, пријателски односи со сите партнери, а нивната национална, верска, политичка и секаква друга провениенција не го интересира. “Јас сум еснаф човек, гледам да ја завршам работата најдобро што можам, да ги заработам парите за себе и компанијата, да поделам плата за околу 200 луѓе што директно или индиректно зависат од Трансмет и немам намера ниту својата,

ниту нивната егзистенција да ја загрозувам со тоа што би се оптоварувал со било какви непродуктивни комбинаторики. Успехот на Трансмет, се разбира, не е само мој, тоа е резултат на тимската работа. Колку и да звучи ова како фраза што сите милуваат да ја употребат, јас најискрено ви тврдам дека фирмата не би била она што е да не се заедничките напори на сите вработени. Силниот тим е изграден на лични односи, транспарента работна средина, позитивен став и заедничка желба за успех“, вели нашиот соговорник. Тој е оптимист во поглед на иднината на неговата компанија, но и на градежниот сектор во земјава генерално, затоа што допрва се “разгоруваат“ големите инфраструктурни проекти, како што се патиштата за кои што Македонија доби кредит од 600 милиони евра од кинеската влада. “Од позиција и на претседател на Градежната комора при Сојузот на стопански комори, сметам дека добрите денови за македонското градежништво допрва доаѓаат. На повидок се нови проекти, а да не го заборавиме и тековниот Демир Капија – Смоквица, кој што вреди 300 милиони евра. Како фела наше е само да притискаме до надлежните, да се стимулира развојот на млади кадри во градежништвото, затоа што со оваа старосна структура што постои во моментов, има опасност за релативно кусо време да останеме без кадар, иако ќе има многу работа“, порачува Кочан.

Позначајни ПроеКти на Кој што работела трансмет

реконструираната уличка “тоше Проески“ во населба аеродром

Партерно уредување на зоолошката градина-скопје

ископ и транспорт на јаловина во реК битола

Канал за одводнување прочистени води во тирз бунарџик

обука на тема: l 5 декември 2013 година, од 10:00-16:00 часот Капитал Aкадемија, Скопје

ФИСкаЛнИ ДаВаЧкИ Во Рм Данок на ДоДаДена ВРеДноСт, Данок оД ДобИВка И ПеРСонаЛен Данок оД ДоХоД ЦеЛИ на обуката:

Обуката се организира со цел обработка на специфичности од областа на фискалната политика во Република Македонија. Истата е насочена кон разрешување на одредени прашања и дилеми за правилно донесување на одлуки во врска со даночната политика кај правните субјекти даночни обврзници и оние кои се потенцијални даночни обврзници. На обуката ќе се разгледуваат актуелни теми за фискалните давачки во Р.Македонија, како што се: I. ДаНОК На ДОДаДеНа вРеДНОСт (ДДв) l Регистрација и дерегистрација за ДДв (ДДв-01) практичен аспект и потреба l Даночни периоди и даночна пријава (ДДв-04) специфичност кај самостојни вршители на дејност (адвокати) l Утврдување на даночен долг и утврдување на претходен данок (специфичности – избегнување на даночно затајување) l евиденција и пријавување на претходен данок и даночен долг l Некои специфичности при оданочување на услугите - според местото на прометот, според местото на вршењето на услугата, каде фактички се извршува, според местото на примателот на услугата l Даночни износи што се внесуваат во поле 14 од ДДв пријавата l Даночен третман на прометот поврзан со станови и станбени згради l Дигитална економија – темната страна на медалата II.ПеРСОНалеН ДаНОК ОД ДОхОД (ПДД) l Даночен обврзник, даночна основа и стапка - Утврдување на одделни видови на приходи - лични приходи, приходи од самостојна дејност, приход од имот и имотни права, приходи од

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 3 декември 2013 година.

авторски права и права од индустриска сопственост, приходи од капитал и капитални добивки, добивки од игри на среќа и други наградни игри, други приходи l Утврдување, пресметка и наплата на ПДД (ПДД-ГИ и ПДД-ГДП) III. ДаНОК ОД ДОбИвКа l Даночен обврзник, даночна основа и стапка u Даночно непризнати расходи (Дб – за оданочување на даночно непризнати расходи) l Задржување на данок на приход платен на странски правни лица u Избегнување на двојно оданочување на добивката (ДД-И) l Поедноставен даночен режим за трговските друштва (Дб-вП) u трговски друштва кои се ослободени од плаќање годишен данок на вкупен приход IV. РеГИСтРацИја, КОРИСтење И ДОСтава (E-ДаНОцИ)

За коГо е наменета обуката:

За широк спектар на корисници (сметководители и други заинтересирани лица, трговски друштва, јавни претпријатија, трговци поединци и други деловни субјекти).

ПРеДаВаЧ: ленче Папазовска

има 25 годишно работно искуство во сметководството и 5 години во деловното право. активно учествувала на 15 симпозиуми во земјата и странство. основач е и управител на сметководственото биро “книгоприма консалтинг ДооеЛ” Скопје од 1990 година. Председател e на извршниот одбор на Заедница на сметководствени и финансиски работници на град Скопје и претседател на собранието на Сојузот на сметководители на Република македонија.

l лицe за контакт: Гордана михајловска и Ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

executive 48

капитал број 735 29.11.2013

Меган Паувел вресвијк Kompaniite koi zapo~nale vo najte{kite ekonomski vremiwa se najsilni! тренер за креативно ПретПриеМништво

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

ивана кузмановска

В

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

о рамки на програмата за креативно претприемништво, Британски совет работи со иновативната агенција Неста од Велика Британија во поддршка на претприемачките вештини на луѓе од креативниот сектор ширум светот. Разговаравме со Меган Пауел Вресвијк, овластен тренер на Неста за време на нејзината посета во Скопје и работилницата за креативно претприемништво за дизајнери од Македонија. Меган зборува од своето искуство во повеќе бизниси кои ги започнала и водела, како и академската

работа во универзитетски стартап центар за поврзување на идеи и производи развиени од студенти со фирми кои ги откупуваат нивните прототипови.

XX Г-ѓа Вресвијк, како вие се најдовте во креативниот сектор? Тоа е навистина долга приказна. Започнува кога имав 12 години. Моето семејство во тој момент имаше пекара. Имавме навистина голема пекара и ги снабдувавме со леб сите локални ресторани и продавници. Бевме доста познати. Потоа моите баба и дедо се разболеа и одлучивме да ја продадеме. Мојата мајка тогаш одлучи дека сака да отвори продавница за долна облека. Па на 13 години работев во ваква продавници полна со многу убави парчиња долна облека и се вљубив во тоа. Во тој момент, на 13 години одлучив дека сакам да бидам моден дизајнер. И тука започна целата приказната. Отсекогаш сум ја сакала уметноста, но токму во тој момент се случи тоа. Знаев

дека тоа сакам да го правам. Тоа стана моја пасија.

XX Што е потребно една личност да има за да започне бизнис? Многумина велат најважна е идејата. Но дали е важна само идејата? Потребно е да се има добра, одлична идеја. Но сепак тоа е само идеја. Мислам дека секој што сака да започне свој бизнис треба навистина добро да го познава пазарот и не можам доволно да нагласам колку е важно да се знаат основите на вашиот пазар, но и да се направи длабоко истражување на самиот пазар. Исто така треба да се види дали постојат фондови, дали има фондови кои можат да го финансираат тој бизнис. Честопати се случува да има, но сепак тие пари не се доволни особено во овој период кога постои економска криза. Затоа сметам дека добра идеја, добро познавање на пазарот, огромен ентузијазам и одлучност се клучни за да се започне еден бизнис.

executive 50

Капитал број 735 29.11.2013 XX Вие имате огромно искуство во сите сфери и сектори на водење бизнис. Креативната индустрија се чини нов сектор, кој во последно време е во подем. Но, како бизнис секторот реагира на креативните индустрии? Бизнис страната од процесот наречен водење бизнис гледа на креативноста како на нешто што не го разбира доволно и честопати смета дека таа не им е потребна. Креативната страна пак во истиот тој процес гледа на бизнисот како на нешто што исто така не им е потребно. Но, во реалноста ни се потребни двете. Потребно е да се соединат и да работат заедно. Имам искуство со многу компании во кои сметководителите ја водат компанијата, а дизајнерите го работат само својот сектор потиснати таму во некој ќош. Но во последните 10 години, бизнис секторот, започна да се интересира што креативната страна во компанијата прави и што тие постигнуваат. И всушност ќе видите дека тоа не е само процес на дизајнирање туку цел еден концепт на ставање на креативноста за потребите на бизнисот. Така всушност се доаѓа до создавање на креативен бизнис кој според мене се уште е поим кои многумина од луѓето не го разбираат.

XX Британија се чини има воспоставено одлична врска меѓу креативниот и бизнис секторот. Како го прават тоа Британците и на што се должи оваа соработка? Мислам дека имаме доста добра историја на дизајнирање на креативноста. Успешноста во Британија мислам дека се должи на фактот што дизајнерите беа тие што го превземаа чекорот да станат бизнисмени, а бизнис секторот пак сега се труди да стане покреативен. Се уште се работи на тоа, не е процес кој е целосно завршен, но верувам дека креативната страна се повеќе е носечката кога се размислува за правење бизнис.

XX Покрај искуството во секторот за дизајн, имате искуство и во многу други области почнувајќи од автоматиката, па се до спорт и здравје. Што е она што го научивте од работата во овие сектори? Сметам дека најголемата работа што ја научив е дека во секој бизнис постои јадро на активности што ги правиме и што се исти, без разлика за каков бизнис станува збор. И тоа сметам дека е најдобрата пракса во бизнисот. Без разлика дали станува збор за наука, технологија, животен стил - бизнисот е тоа што е најважно. Но, интересно е што размислувањата се различни. Кога имате некој од спорт, некој од секторот на дизајнери, или пак инженер во една иста соба тие сметаат дека немаат ништо заедничко. Но штом ќе почнат да зборуваат, нивните различности почнуваат да доаѓаат до израз. Неодамна се сретнав со двајца претставници од науката и тие воопшто не гледаа врска со бизнис секторот и со креативноста. Но, ги запознав со некои од моите студенти по креативност. Дискусијата што се разви меѓу нив покажа нешто сосема друго: научниците се тие што создаваат нови материјали, а дизајнерите рекоа

Експертот за креативна индустрија од Британија, Меган Пауел Вресвијк во интервју за Капитал ја открива врската меѓу креативната индустрија и бизнис секторот. Таа го разбива митот и стереотипното размислување дека уметноста и водењето бизнис се две спротивставени страни кои немаат допирна точка и објаснува зошто бизнисот кој се врти кон креативни решенија и соработува со дизајнери, уметници и научници е многу подобар и поуспешен. Инаку Меган и е позната на македонската јавноста како ментор и учесник на Скопје Дизајн Вик која во Македонија дојде благодарение на Британскиот Совет. дека тие материјали можат да се употребуваат за многу нови работи, и така почнаа да им ги отвораат очите на научниците кон неверојатни можности. Токму тоа е најмногу што ми се допаѓа од работата во различни сектори.

„За успешен стартап мора одлично да го познавате пазарот“ XX Која област во која сте работеле за вас била најинтересна и најатрактивна? Не можам да изберам. Навистина ми е тешко да изберам. Има сосема различни и брилијантни работи за секој сектор. Креативниот сектор како целина е навистина возбудлив. Се е интересно. Секогаш има забава, секогаш има нешто ново, нешто иновативно што доаѓа. И тоа се однесува за секој сектор, науката, автомеханиката и за се друго. Мислам дека како заклучок она што мене ми се доаѓа се новите изуми. И да гледам како луѓето размислуваат иновативни во тоа што го работат. Тоа е она што најмногу ме привлекува.

XX Ваша стручност се и правата на интелектуална сопственост. Колку луѓето се свесни дека имаат вакво право? Луѓето се уште недоволно разбираат што навистина значи терминот права за интелектуална сопственост и што е тоа што можеме да го заштитиме. Честопати младите дизајнери кои одат на факултет развиваат добри идеи и сакаат да ги изнесат во јавноста. На мојот факултет се трудиме да им помогнеме да разберат каква заштита им треба. Доста често гледам млади студенти кои ги споделуваат своите идеи меѓусебно, што во некои случаи е одлично бидејќи да се има отворен однос со општеството е многу важно. Но од друга страна без да знаат дека имаат право на заштита се ставаат на ризик да загубат се. Тоа сум го видела и навистина е тажно. Мислам дека правото на интелектуална сопственост е од витално значење. Јас ги охрабрувам сите мои студенти активно да гледаат каква интелектуална сопственост имаат или можат да имаат и како да ја заштитат. И се трудам тие тоа да го направат на вистинскиот начин. На тој начин преку својата обезбедена идеа можат да бидат посигурни во себе и истата да ја изнесат надвор пред светот.

XX Која е пораката која сакате да ја пренесете до младите

претприемачи во Македонија и оние што работат во креативниот сектор? Би сакала луѓето од креативниот сектор да ги охрабрат претприемачите на тој начин што претприемачите ќе ги поддржат преку бизнис менторство, финансиска поддршка или обуки. За претприемачите овде, би сакала да порачам, ако имате добра идеја осигурајте се дека истовремено го познавате и пазарот, и држете го ентузијазмот постојано. Бидејќи тоа е навистина важно. И ако имате пад и сметате дека е неуспех, на тоа гледајте не е неуспех туку лекција од која може многу да се научи.

XX Која е вистинската поддршка што може да се даде на креативната индустрија со цел таа да биде поуспешна? Мислам дека е многу важно да се инвестира во оваа индустрија и да постои добра врска, добра соработка меѓу бизнис секторот и креативната индустрија. Не е само со креативната индустрија и претприемачите, туку внатре во самиот креативен сектор тие навистина треба да разберат дека за да имате добар бизнис треба да научат како се прави бизнис колку што е можно повеќе за од таа идеја да направат успех. Тие мора да знаат што сакаат да постигнат, каде е нивното место на пазарот, и со такво разбирање тие ќе бидат во можност да напредуваат. Ако универзитетите можат да ги поддржат луѓето, да им овозможат место каде ќе можат да ги научат ваквите вештини, тогаш тоа би било одлично.

XX Дали во услови на економска криза креативната индустрија може да го најде своето место или треба да чека на подобри времиња со оглед на тоа што се уште оваа гранка е нејасна за многу од бизнисмените? Велат токму во тешките времиња се буди креативноста и претприемништвото. И целосно се согласувам со тоа. Компаниите кои започнале во најтешките економски времиња всушност се покажаа како најсилни компании. Како што економијата започнува да се подобрува ги зема овие компании со себе. Ако започнете кога животот е одличен – да се прави бизнис се чини многу лесно. Но тогаш во тешки економски услови неуспесите се нижат. Мислам дека ако во најтешките времиња се успее да се направи бизнис тогаш обезбедени сте доживотно.

executive 52

Капитал број 735 29.11.2013

Торстен Хајнс, поставен за шеф на Блекбери во јануари 2012та, не успеа да донесе пресврт во компанијата, па беше заменет на почетокот од месецов.

Бери УДел На БлеК иот во глоБалН артфоНи Пазар На см 2009 2013

21% 2,9%

Lekcii od Nokia i B BLekB sekoj BizNis treBa da gi Подготвил:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

М

ајкрософт ја купи Нокиа, поточно нејзиниот оддел за производство на мобилни телефони, по кого што всушност финската компанија стана најпозната во светот. Акционерите на Нокиа ја одобрија зделката вредна 7,4 милијарди долари, со надеж дека новиот сопственик ќе знае како да ја прекина мизеријата на, не така одамна, глобалниот лидер во мобилната телефонија. Сега Нокиа, ослободена од непрофитабилната гранка, ќе се фокусира на развојот на телекомуникациска мрежна опрема, нејзината втора клучна област. Ова е најголемата стратешка промена за Нокиа уште од времето кога престана да произведува чизми и автомобилски гуми пред неколку децении. Уште еден глобален гигант , канадската фирма Блекбери Лтд (порано RIM – Research In Motion), прославена по своите мобилни уреди омилени особено кај деловните луѓе, преживува тешки моменти. За помалку од пет години, исто како и Нокиа, и Блекбери под налетот на Ајфон, Самсунг и останатите нови владетели на пазарот, забележа пад на продажбите и профитот, а само во јуни годинава, откако компанијата објави нето загуба од 84 милиони евра, нејзините акции паднаа за 28%. Компанијата направи промени во топ

Некогаш технолошки и пазарни лидери, сега во борба за опстанок. Канадскиот Блекбери и финската Нокиа направија неколку погрешни чекори што треба да се изучуваат на бизнис школите за пример како не треба за идните генерации на менаџери. менаџментот, отпушти илјадници вработени, се мачи со стратешките планови и бара купувач што ќе ја спаси. Додека Нокиа и Блекбери грчевито се борат за опстанок, има уште неколку технолошки гиганти кои што денес не се ниту бледа сенка на некогашната корпоративната слава - Кодак, Моторола, Нетскејп... се само дел од фирмите што или веќе ги нема, или беа пред банкрот, па затворија или продадоа дел од своите суштински дејности. Каде згрешија овие фирми и што не научија Нокиа и Блекбери од нивниот неуспех?

Падот на Кодак и што Нокиа и Блекбери не научија од тоа Истмен Кодак беше еден од најуспешните брендови во САД, а потоа и во светот. Нивниот успех со иновациите во фотографската област и производството на филмови им беше долго време силна конкурентска предност. Меѓутоа, технолошкиот развој постави големи предизвици пред Кодак, што компанијата не успеа да ги совлада. Со појавата на дигиталната фотографија многу фирми влегоа на тој пазар и станаа лидери, зад кои што Кодак само каскаше. Просто чудо е

како толку успешна компанија може да дозволи да биде исфрлена од пазарот, без да реагира навремено. Но, Кодак отиде низбрдо не само затоа што не реагираше на време, туку затоа што нивните стратегии беа промашени. На крајот, компанијата беше оставена зад опашката на многумина сериозни конкуренти фокусирани на истражување и развој, што ја доведе и до банкрот во 2012 година.

Диверзификација

Кога Кодак сфати дека е во голема неволја, тие се обидоа со повеќе мерки да ја поправат штетата. Прво, одлучија да се обидат во неколку несродни бизниси, надвор од нивниот основен бизнис. Неискуството и непознавањето на тие бизниси доведе до нивен неуспех и само ги зголеми финанскиските проблеми на фирмата. Ова не може да се каже за Нокиа и Блекбери. Тие решија да се држат до тоа што го знаат најдобро – развојот на мобилни телефони. За кусо време, нивниот успех ги заслепе и го закочи во тоа да одитат во истражување на нови можности кои што излегуваа на пазарот. Нокиа имаше силен тим на хардверски инженери фокусирани на развој на прецизни телефони без

Стратегии и лидерСтво дали Мајкрософт, новиот сопственик на Нокиа ќе ја врати старата слава на финската национална гордост – на фотосот се Стивен елоп (десно) и Стив Балмер, шефовите на Нокиа и Мајкрософт

понекогаш личност од надвор може да направи потребни промени што ќе ја спасат компанијата, како што е случајот со Ај Би Ем (IBM), на пример.

Кога успехот им удира во глава на менаџерите

Неколку поуки од неуспехот на Кодак, Блекбери, Нокиа...

53

XX Бизнисите се менуваат денес Додека Кодак не успеа со и во иднина, повеќе одошто се диверзификацијата, Самсунг од друга менувале во минатото. Така страна, растури на светскиот пазар што, не се потпирајте 100% со ширење во повеќе сектори. Едно е сигурно за Самсунг – тие никогаш на брилијантното минато на не престануваат со учење и не се вашата компанија. “скрасуваат“ на едно место. Нокиа го X X Ќе чуете многу глупости градеше својот развој како “мајстор од компании што одат на диверзификацијата“ – почнувајќи надолу по ридот – нешта од производител на хартија во како “транзиција“, “нова 1865-та, па преку гума, кабли, стратегија“, “синергии“, електроника, компјутери, па дури и Удел нА ноКи телевизори. Но, кога на ширењето “истражување нови можности“, А во глобАлн во паралелни дејности требаше да итн. Кога имате проблем, пАзАр нА смиот му се обрне најмногу внимание, Артфони признајте дека имате проблем. компанијата се заглави во својот X X Внимавајте со вашата компауспех во мобилната телефонија.

2007 нија да не завладее ароганција, Просто неверојатно е колку многу опиеност од успехот, одбивање Нокиа инвестираше во истражување и развој. За жал, тие никогаш не да се соочите со неуспехот, 2013 ги искористија докрај сите тие префрлање на вината кон пронајдоци. Ја преценија моќта на други. брендот и ја платија крајната цена XX Сетете се на ефектот на “жаба кога потрошувачите се свртеа кон во зовриена вода“ – кога жабата Ајфон и никогаш не и се вратија на ќе ја ставите во ладна вода што Нокиа. Ова го објаснува фактот што ги напуштија развојот на своите таблет постепено се загрева, таа нема уреди уште во 1990 година, кога можеа да скокне од садот и жива ќе се да бидат пионери. свари. Нокиа беше долго време Блекбери, од друга страна, упорно во зовриена вода (читај: не ги одбиваше да ја прифати Андроид сфаќаше промените околу неа платформата наместо да ја искористи што се случуваа постепено) и да водат сметка за најважната желба за да го подобри својот оперативен не го прифаќаше фактот дека на корисниците: употребливоста. Тие систем ВВ10 на својот нов Z10 Blackberry исто така ја потценија популарноста на водата ја убива. телефон. Значи, миксот на ароганција т.н. “паметни телефони“ - смартфони, и кусогледост за новите трендови беше X X Личност што си го занемарува затоа што најголем дел од продажбата совршено орудие да ги кутне на колена семејството со години, тешко на Нокиа во 200 година не беше од довчерашните пазарни лидери. дека ќе ја врати довербата на смартфони. Во фирмата сметаа дека Клучот на успехот е во способноста на блиските. Нокиа долго време влегувањето во смартфон бизнисот би менаџерите да ги разберат трендовите го правеше тоа со своето било ризичен чекор. и да профитираат на производи и семејство – своите верни услуги за иднината, но сега. Тајмингот Ангажирање менаџери корисници. е клуче, исто како и балансирана од други индустрии диверзификација, но никогаш да не се XX Кога компаниите ќе доживеат Следната реакција на Кодак беше губи фокусот. да ангажира топ менаџери од фирми голем успех и многу ќе Кога Гугл, Епл и Самсунг ќе паднат, ќе што се тотално надвор од нивната пораснат, често стануваат имаме сосема други лекции за учење. индустрија, од ХП и од Моторола. премногу бирократски. И тоа е Освен ако нивното паѓање не биде Стратегијата беше да се вбризгаат една причина за нивниот пад. поради истите грешки на Кодак, Нокиа и нови идеи во фирмата како резултат на Блекбери. диверзифицираното искуство на новиот претседател. Меѓутоа, резултатот беше катастрофален; најверојатно Берзанската вредност на Нокиа и Блекбери во заради некооперативната природа iPhone на некои од топ менаџерите кои што моментот на лансирање на секој модел на ајфон потекнуваа од самите редови на Нокиа Кодак, а ја посакуваа фотелјата на $ 114,5 млрд “ЦЕО-то“, но беа извисени. Во случајот 3g на Нокиа, тие ангажираа глевен извршен директор од Мајкрософт, Стивен Елоп. Ова не е случај и со Нокиа Блекбери, кој што во 2012 назначи за 15,2 млрд $ ЦЕО и претседател човек од внатре, 3gs Блекбери Торстен Хајнс, менаџер кој му се 5,43 млрд $ Блекбери придружи на компанискиот тим во 4 $ 40 млрд 2007 година. Проблем беше само што новиот шеф немаше свежи идеи, 4s туку ги спроведуваше стратегиите на 5s/5c 5 своите претходници, т.е. основачите на Блекбери, Мајк Лазаридис и Џим Балзили.

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ова е класичен индикатор дека

49,4% 3%

Beri eri [to i Nau^i

-87% -86,5%

капитал број 735 29.11.2013

54

www.kapital.mk

на руЧек со...

АлексАндАр МАниќ МАндА урбана и спортска легенда

Da ja vratime Du[at Skopje i Da gi zaDr@ mlaDite vo makeDon

www.kapital.mk

според Маниќ голема штета е што младите не ја имаат таа среќа да ја доживеат златната младост на нивните родители и воопшто не го зачудува што масовно се иселуваат. Тој смета дека скопје се уште е убаво место за живеење и излегување но се повеќе ја губи душата и дека не треба да се стои на страна, туку тие што се во можност, да направат нешто за да го спречат овој процес.

НА ш ето м еН И од богатото мени на Арабеска избравме цезар ни салата и тестени со четири видови сирење

ata na r@ime onija

Капитал број 735 29.11.2013

55

пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

опуларниот скопски угостител Александар Маниќ-Манда, кој покрај тренди „локалите“, Скопје го памети и како пливачка легенда, за Капитал ја раскажа својата приказна. Тој се обиде да ни прикаже една слика за материјалната, културната и духовната ерозија на градот и неговите жители од златното време на крајот на 80 те години до денеска. Според него голема штета е што младите не ја имаат таа среќа да ја доживеат златната младост на нивните родители и воопшто не го зачудува што масовно се иселуваат. Тој смета дека Скопје с$ уште е убаво место за живеење и излегување, но с$ повеќе ја губи душата и дека не треба да се стои на страна, туку тие што се во можност да направат нешто за да го спречат овој процес.

Чаир е најубавата и најградската скопска населба

Потеклото на Александар Маниќ – Манда, е интересно како и неговиот живот. Тој е роден и пораснат во скопската населба Чаир, а неговата мајка е по потекло од Славонска Пожега во Хрватска, додека татко му е од Пирот во Србија. Маниќ за населбата и градот во кој пораснал има само најубави зборови. „Израснав и долги години проживеав во Чаир, најубавата и најградска скопска населба. Баба ми ме шеташе во паркчето во Чаир ,а во шумите и ливадите на Гази Баба ги поминав најубавите моменти од детството. Интересен детал од мојата младост е фактот дека откако завршив основно школо во Песталоци, татко ми кој беше професор во средното училиште Моша Пијаде во Бутел, инсистираше да се запишам таму. Подоцна ми беше дури и класен. Едноставно бев доста немирен и сакаше да ме држи под контрола“ Маниќ сепак наследил нешто од неговиот татко Томислав, кој е и познат естраден уметник. Има завршено нижо музичко школо, а во младоста имал

и сопствена група со која има држено и концерти. Денеска Александар е сопруг на Тања Маниќ и родител на ќерката Јовица која има 14 години и синот Петар кој е помал и има седум години. „На децата сум горд. Ќерка ми е шеста година во музичко, и има настапувано на неколку натпреварувања, а покрај тоа се занимава со одбојка. Син ми од оваа година почна да свири гитара. Мојата филозофија е да не им наметнувам на децата ништо. Што сакаат тоа треба да прават со сопствениот живот, а мое е да ги подржам. Мојата единствена желба е да бидат тука, да бидат среќни, а што ќе биде понатаму со нив ќе покаже времето. Голем противник сум на трендот каде што с$ повеќето млади заминуваат од Македонија и се ќе направам за моите деца да останат тука“ вели Маниќ.

Попусто што како нација сме екстремно талентирани за пливање

Александар Маниќ е поранешен рекордер на Македонија во пливање на кратки патеки и првиот Македонец кој професионално настапувал за клуб надвор од земјава, односно во Белградска Црвена Звезда. Тој во моментов е с$ уште активно вклучен во пливањето преку неговиот клуб Бисер, но признава дека денешните пливачи имаат многу потежок пат и услови отколку многу поуспешните претходни генерации. „Со пливање започнав од 7-мо одделение. Јас дотогаш тренирав фудбал и еднаш не однесоа на базен, на школско првенство и успеав без никакви припреми да освојам диплома за второ место. После година дена станав првак на Македонија. Разликата во однос на денес е што мене спортот успеа и општествено и интелектуално да ме збогати. Настапував насекаде низ Југославија, безмалку сите места ги прошетав во државата. Јас и денес одржувам контакти со тие луѓе од поранешните ЈУ републики со кои пливавме заедно“. Меѓу причините за падот на македонското пливање, Маниќ го споменува и големиот социјален јаз кој е се поприсутен помеѓу семејствата на младите. „С$ чини пари, а родителите не се моќни да им овозможат услови за

капитал број 735 29.11.2013

56

www.kapital.mk

на руЧек со...

Во алијансата за позитивна Макед влегов за да ги задржам децата во

А

лександар Маниќ во последно време е актуелен и по политичкиот ангажман во граѓанското движење Алијанса за Позитивна Македонија, каде што е еден од иницијаторите и основачите. Околу неговите побуди за повторното политичко активирање, по она во СДСМ каде е поранешен секретар на општинската организација Центар, тој вели дека се поттикнати од грижа за иднината на неговите деца и сите останати млади во Македонија, за кои што вели дека ако не се преземе нешто за кусо време, колективно ќе си заминат од земјава. „Мој голем пријател е Владо Бучковски кој ми ја презентираше и ме внесе во оваа идеја. Во Алијансата за позитивна Македонија најзастапено е прашањето за нашите деца и за нивното иселување. Во движењето има луѓе кои се свесни дека не е исто да седиш на страна да гледаш и да пробаш нешто да смениш. Ние ако не смениме нешто во државава и не пробаме нешто да направиме поразлично ќе си заминат сите млади од државава. Еве сега како што шетаме и како што гледаме има баби и дедовци останати сами, нема вода кој да им даде, цели фамилии им се иселени. Најдовме еден дедо на кој сите 17 внуци му се иселени. Тоа е нешто страшно што еден ден најверојатно и нам ќе ни се случи. Јас ќе направам с$ децата да ми останат овде. Но, ако оди вака нема шанси да ги

Маниќ на пливачките денови се сеќава како најсреќни во неговиот живот тренирање на своите деца - затоа и немаме спорт. Во мое време не требаше родителот да има пари за неговото дете да постигне нешто, едноставно требаше да е само талентирано. Јас имам две деца - едното тренира фудбал, другото одбојка и јас за нив треба да одвојам 50 евра месечно само за членство. Плус ако одат на некои натпреварувања, доплаќам пари. Додека во минатото сите пливачи што беа познати потекнуваа од скромни и нормални семејства, сега дете со такво потекло не може да се бави со спорт што е навистина жално“ Маниќ ни ги посочи и истражувањата кои ги има спроведено неговиот клуб

по основните училишта во Македонија кои покажуваат дека 60% од децата се непливачи, што лично го запрепастило. „Поталентирани од нашите пливачи нема, со многу помалку труд ние на ниво на Југославија постигнувавме врвни резултати. Но, од друга страна имаме единствен факултет за физичка култура во светот каде професорите се непливачи. Владата вети 9 нови базени и ништо не стана од тоа. Тоа се крупни проекти кои и да ги направиш е проблем да се одржуваат. Најдобро е наместо тоа да се направат 15 мали базени низ училиштата, и тука ќе се прави обука на деца, а ќе може да се користат и за клубови и македонското пливање за 5 години повторно ќе биде едно од подобрите на Балканот. Струга беше најдобар пример каде од еден обичен школски 25 метарски базен излегоа најдобрите пливачи и ватерполисти во Македонија“ Според Маниќ во македонскиот спорт се останати поединци кои даваат пари од свој џеб за да го одржат во живот. „ Возобновувањето е еден процес за кој очигледно се нема слух. Немаше слух ниедна влада до сега. Пливањето е единствен спорт кој ти спасува живот, ако не знаеш да пливаш можеш

задржиш. Нема веќе вера, националност и сл., сите го гледаат економскиот интерес“. Политичката иднина на движењето Маниќ ја гледа како коректив на власта. „Ние не претендираме по секоја цена да ја освоиме власта, но сакаме да бидеме нејзин коректив. Ние можеме со проекти да ја раздвижиме и политиката и економијата. Едноставно мора да пробаме нешто да смениме и да направиме. Сметаме дека на ова движење треба да му даваме меѓуетнички аспект. Јас се изненадив какви се етнички заедници ни пристапија за кои јас ниту знаев дека ги има во Македонија, како Египќани, Руси, Хрвати. Веројатно поради ваквата наша отвореност кон сите, ни пристапуваат и членови на СДСМ, ВМРО ДПМНЕ, поранешна Демократска Алтернатива“ Маниќ смета дека нивното движење ќе претставува и веќе претставува позитивен пример за рушење на концептот на националните партии. Тој вели дека покрај двата локални штаба во Скопје и во Штип, веќе е поставена организациската структура и во десетина да загинеш. Ова што се дават луѓе секое лето мислам дека 90% е од тоа, некои мислат дека знаат да пливаат и се случуваат такви трагедии. Во самиот развој на децата во основно училиште нема подобар спорт за развој од пливањето. Единствен спорт каде што работи секој мускул на телото. Непроценлива е добивката од развој на овој спорт ако успее тоа да се направи“. Маниќ за да ни ја долови атмосферата во целокупниот македонски спорт, ни предложи да прашаме неколку деца и да го пресметаме процентот од нив кој знае барем еден фудбалер од најпознатиот македонски спортски колектив Вардар, што според него е најсилен индикатор за состојбата во која се наоѓаме.

Скопје ја изгуби душата која ја имаше пред 90-те

Александар Маниќ додека се уште бил активен пливач го отворил кафулето Манда во ТЦ Мавровка, кој беше познат како прв „кафич“ во Македонија со ди-џеј кабина. Раскажува дека случајно неговото тогашно друштво, во кое има денес многу актуелни успешни луѓе од сите области, одлучува да има свој простор каде што ќе доаѓаат културни, урбани луѓе да се релаксираат и забавуваат.

www.kapital.mk

донија о земјава

други поголеми градови како Прилеп, Кавадарци, Штип, Крива Паланка, Куманово, Гевгелија, Битола, Охрид, Гостивар, Тетово, Кичево каде наскоро може да се очекуваат и првите штабови и општински организации на партијата. „Скопје немаше толку многу кафулиња во отј период, Матиник од попопуларните се појави исто во тој период, и имаше повеќе клубчиња по згради. Ние бевме на некој начин различни од нив. Прв Ди-Џеј во Манда беше Јанко, денеска попознат како Јади Бурек и Стела, тогашната негова девојка. Потоа, во првата постава на Манда беше и Бајо Зизи Топ на шанк, Сашо Шкипер кој сега е професор на ФОН и Милорад Цајиќ - Цајо, сегашен менаџер во модниот бизнис. Сегменти од атмосферата во култното Во Манда прв пат во Скопје се појавија скопско кафуле Манда коктелите Б52, Оргазам и други, што беше нешто невидено и ново во тоа возевме Југо, сите бевме исти, а фраери време. Манда беше позната и по текила беа тие кои сами ќе фатеа женска, а не со парти, првата текила парти секој четврток помош на пари. И беше многу поопуштена се организираше токму кај нас“, се сеќава атмосферата и секој ден се излегуваше, на сланите денови на Манда, Маниќ. дури и понеделник беше најубав ден Тој во периодот што следел е коза прошетка во град. Животот беше сопственик и на познатите дискотеки побезгрижен, кај мене на врата стоеше Мед и Џурасик Парк во градскиот парк во менаџерот кој ги поздравуваше гостите и Скопје, на локалот Манда Роса во ГТЦ, ги пречекуваше наместо бодигард кој ќе а долги години го менаџира и воениот ги навредува и брка. Немаше забрана за базен во Аеродром. За крајот на 80 те пушење, забрана ова, за она... Бар за тоа и почетокот на 90 те кажува дека биле време убаво проживеавме“. период со душа кој Скопје со времето ја Маниќ во моментов поседува свој кафиќ, изгубил. кој се вика исто така “Манда“, во зградата „Луѓето тогаш едноставно имаа повеќе “Тифани“ на Партизанска каде што е пари и беа опуштени. Немаше фраери последните две години. со мерцедеси од 200, 300.000 евра сите

Капитал број 735 29.11.2013

57

Берлускони се воодушеви од големината на спортското друштво Црвена Ѕвезда, каде што јас пливав

Маниќ воениот рок го отслужува во Белград каде продолжува да се занимава со пливање. Набрзо добива понуда од пливачкиот клуб Црвена Ѕвезда професионално да настапува за клубот. Така во Белград останува наредните две години до самото распаѓање на Југославија и од градот има само убави спомени. „Во Белград луѓето се космополити. Има луѓе од сите краеви на регионот, а никој не го забележува тоа. Мене иако имам српско потекло ме ословуваа со „Македонац“. Јас често го анализирав тоа и сфатив дека тоа за нив не е етничка одредница, туку само регионална. Сите луѓе од сите краишта за нив се исти и ги делат само според тоа дали се добри или лоши“. За пливачкиот клуб и општо за спортското друштво Црвена Ѕвезда има само добри зборови. Вели дека таквиот начин на организација и посветеност и на раководниот и на тренерскиот кадар е одраз на високо развиена спортска култура која е развиена во Белград. „Во 1989 та година додека јас престојував во Белград играа Црвена Ѕвезда и Милан во полуфиналето на Лигата на Шампиони. Целиот град беше возбуден околу тој натревар, а јас бев некако уморен од тренинзи и сакав да одморам. Наеднаш после тренингот добивме наредба сите без исклучок да се појавиме во една од конференциските сали во подтрибинскиот простор на Маракана. Кога влеговме таму видовме дека во салата се собрани сите професионални спортисти кои настапуваат за клубовите обединети во спортското друштво Црвена Ѕвезда, кои беа преку 30 на број. Што значи, дека во салата имаше повеќе од стотина професионални спортисти на Ѕвезда. Сликата беше неверојатна - после неколку минути влегоа претседателите на Ѕвезда Цветковиќ и на Милан, Силвио Берлускони. Се сеќавам дека тој беше воодушевен од големината на Белградска Ѕвезда“. Според Маниќ токму поради тоа Црвена Ѕвезда денеска после повеќе од 20 години тешки економски и политички кризи се уште може да вади врвни светски спортисти и да биде се уште актуелен европски првак во многу екипни спортови како што е во ватерполо последнава година.

ПОКАНА На 19. декември 2013 година во просториите на НБРМ, на 8 кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 11-тата сесија на Клубот на истражувачите, на којашто ќе бидат презентирани два истражувачки материјала: and Monetary Policy Effects in South Eastern European Economies“ 1.. „Fiscal од авторите Горан Петревски, Јане Богоев и Драган Тевдовски и labour market activity of poor and female: Let’s make work pay in Macedonia“ 2.. „Increasing од авторите Никица Мојсоска Блажевски, Марјан Петрески и Деспина Петреска. Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 16. декември 2013 година на: телeфон: +389 2 3298110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетални информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

специјален прилог

6 БРЕНДОВИ

ДЕКЕМВРИ 2013

ДА СЕ БИДЕ БРЕНД Е СОН НА МНОГУ КОМПАНИИ, ПРОИЗВОДИ, УСЛУГИ, ЛУЃЕ... ШИРУМ СВЕТОТ. ДА СЕ СТАНЕ, ПАК, ТОП БРЕНД Е ПОЗИЦИЈА КОЈА ТРЕБА СЕРИОЗНО ДА СЕ ОДРАБОТИ. КАПИТАЛ ВО ОВОГОДИШНОТО ИЗДАНИЕ НА “БРЕНДОВИ“ ВИ ДОНЕСУВА:  Анализираме – кои се ТОП балкански брендови? Кои македонски брендови се наоѓаат на оваа листа?  Зошто во Македонија немаме рангирање на домашните брендови? Зошто оваа дебата воопшто не се ни отвора?  Кои се најважните параметри кои треба да ги знаете за еден бренд за да може да ја пресметате неговата вредност и/или јачина?  Кој на Балканот се занимава со пресметка на вредноста на брендовите?  Кои се најдобрите и највредните глобални брендови за 2013 година!?  Што за еден бренд значи да се најде на најпрестижните листи кои ги вреднуваат и категоризираат брендовите?  По кои методологии светските аналитички куќи ги вреднуваат брендовите? Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk; sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА САЊА САВОВСКА

90

Капитал број 735 29.11.2013

www.kapital.mk

светот на виното

основи на ДеГУстаЦиЈата (2)

Ustata

ma{inerija na vkusovite

О

сновно е кога го имате виното во устата да постигнете и полна концентрација. Земете пола голтка вино и задржете го во устата, подотворете ги усните за да можете да вдишете сосема малку воздух со кој ќе преминете преку течноста. Потоа така проветрената голтка маткајте ја низ устата со сета сила, како кога јадете некоја добра вкусна храна. Тоа е моментот кога треба да се опуштите и да го проголтате она што сте го ставиле во уста. Тогаш почнете да мислите што сте почувствувале, кој вкус - дали е тоа ванила, тост, тутун, можеби кафе, чоколадо, нешто како путер, овошје...

ПОСЕБНОСТИ

Можеби ќе откриете нешто што го нема на можниот попис на вкусови за тоа вино. Знајте дека некои чувствуваат дизел гориво, нафта, гума(!?) и се што е во доменот на човековата фантазија, а не мора да биде гадно и непитко. Устата е машинеријата за вкусови, тука се рецепторите за слатко, горчливо, солено и кисело и за петтиот вкус умами кој е се уште во фаза на научно докажување и елаборација. Додека го маткате виното низ уста како да имате џамлија на пример, виното ќе ги активира сите тестери, а алармот ќе се прати до мозокот каде што ќе се изврши рекапитулација на вашите дотогашни познавања на вкусот.

ПРЕЦИЗНОСТ

Што ќе почувствувате? Дали е виното слатко или суво. Ако е бело ќе ги почувствувате добрите (или лошите) киселини. Ако е црвено вино, тогаш до израз доаѓаат танините. Тие се создаваат во семките на грозјето, во кожичката, но и при начинот на елаборација, особено ако виното стоело во дабови буриња. Велат, нема добро вино без силни танини, но тоа не е точно, зашто ако ви го здрват јазикот или ви ги отапат непцата, ви ја сушат устата, тогаш нешто не е во

ред со виното.

ТЕЛО

Ќе забележите дека вината се различни по тоа како се доживуваат при дегустацијата, дали има комплетно чувство на полнотија, на тежина, комплексност. Тоа е телото на виното. Може да биде полно, средно и светло (или лесно).

ИНТЕНЗИТЕТ На аРОМИТЕ

Вината со силни ароми не секогаш се подобри од другите. Зашто мирисите можат да бидат непријатни.

РаЗЛИка

На овие параметри ќе ја направите разликата. Зашто сортите грозје имаат многу одредени карактеристики, вкусови и ароми, но за да бидат нешто посебно треба да добијат квалитети кои се создадени во самата елаборација, чувањето, времето на одлежување и така натаму.

БаЛаНС

Балансот е она што ги разликува вината, што ги прави различни и ги определува како обични, добри, многу добри и совршени. Балансот е идеалната рамнотежа помеѓу квалитетите на виното.

Тоа е односот и сложувањето помеѓу алкохолноста, шеќерноста, танините, киселините и аромите. Ако се тие добро вкомпонирани тогаш се добива добро вино. Зашто, не е доволно некое вино да биде силно со алкохол, а за тоа да нема оправдување во другите елементи. Ако е пресилно, нема доволно изразени ароми затоа што ги анулира силината на алкохолот. Неизбалансираните вина може да ги препознае секој аматер, зашто тоа се препознава и по изразот на лицето.

ТРаЈНОСТ На ВкуСОТ

Современите вина се кратки, имаат ароматичен првичен удар, но бргу замира. Долготрајноста односно траењето на добрите особини на виното даваат можност и за посолидно оценување. Има еден испробан метод - затворете ги очите, напијте се добра голтка вино, завртете ја во устата, проголтајте. Потоа сочекајте минута две, ако и натаму ја чувствувате благотворноста на она што сте го испиле, тоа значи дека имате нешто добро во чашата. Ако го заборавите веднаш, тогаш веројатно пиете некое обично вино. (крај)

ФРаНЦуСкИ ПаРадОкС

Е

дна студија (произлезена од повеќенационалниот мониторинг за трендовите во детерминираноста за кардиоваскуларни промени) направена од Светската здравствена организација, во почетокот на осумдесеттите, покажала дека нивото на холестерол кај јужните европејци за разлика од оние кои што живеат на северот од Европа е пониско и со тоа е помал ризикот за кардиоваскуларни компликации и заболувања. Оваа смалена опасност од срцеви заболувања е мошне позначајна кај Французите на југозападот кои, како што е познато, јадат храна која е богата со масти. Ова се објаснува со дејството на танините од црвеното вино, кое таму е задолжителен состав на скоро секој оброк. Самата појава е позната како француски парадокс (french paradox). Ресвератролот е уште една состојка во црвените вина која придонесува кон намалување на кардиоваскуларните заболувања. Македонскиот вранец изобилува со оваа моќна состојка, особено кога се работи за вино од висококвалитетниот сегмент, каков што е случајот со Вранец спешл селекшн на Тиквеш.

62 за продажба 72 станови локали за издавање

1

ГОДИНА

ГРАТИС камата

1

ГОДИНА

ГРЕЈС период

бул. Јане Сандански Населба Аеродром, Скопје