Kapital magazin 736

politika [to mo@e poposki Da stori, osven Da najavuva novi BlokaDi?...str.34

analiZa Zo[to se krijat kompaniite koi gi finansiraat partiite?...str.28

svet kiev se u[te ne e spremen Da se raZveDe oD moskva str.46

број 736 цена 100 ден. | 6 декември, 2013, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

132

str.

20

53

50

Промет на Македонска берза (без блок трансакции) во милиони евра 2008

2009

Bu^kovski:

72

66

2010

извор: Македонска берза

2011

2012

31

Dosta e oD Deca vo Dr@avni^ki fotelji

2013*

koj gi uBiva BerZata i akcionerstvoto? akcionerite vo kompaniite stanaa tajna Dr@avnite pretprijatija “oDBivaat” Da kotiraat na BerZa e namalen prometot na BerZata Za eDna goDina

48,7%

suDeweto na najBogatiot srpski BiZnismen gi otkriva vrskite pome\u politikata i BiZnisot (2)

mi[kovi]:

interview

]e gi ka@am site imiwa na str. politi^ari koi gi pla]av! 38

вО ОвОј БрОј СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

VI NDO BRE TO GO [ ENIJA M PRO ETOT SV

...БРЕНДОВИ

петок 6/12/2013 /www.kapital.mk

KAKO SE GRADAT MAKEDONSKITE BRENDOVI?

PO TERK NA

DIREKTOROT ILI PO MERKA NA

PAZAROT? КОИ СЕ НАЈВРЕДНИТЕ СВЕТСКИ БРЕНДОВИ?

apple

APSOLUTEN [AMPION ZA 2013 2013!!

PETAR LAZAROV i KALIN BABU[KU MAKEDONIJA EKSPORT KONSALTING

BREND NE SE PRAVI SO ZGODNI HOSTESI!

Капитал Капитал број број 736 672 06.12.2013 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа театар пародија

08 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 10 НАвИгАТОр 14 cover story

Наместо да се зголеми, транспарентноста ја снема! Кој ги убива берзата и акционерството ?!

20 ИНТервЈу

владО БучКОвсКи, претседател на Главниот одбор на алијанса за позитивна Македонија Доста е од деца во државнички фотелји – Алијансата нуди луѓе од кариера!

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАме се спуштаат завесите

Основен предуслов за да постои тргувањето со акции преку берза е постоење на транспарентност. Да постојат информации за работењето на компаниите и за оние кои ги управуваат и поседуваат компаниите. Ако информацијата за тоа кој е сопственик во некое акционерско друштво е тајна, тогаш зошто некој би купувал акции во таа компанија? Но, очигледно оваа “грешка” со која се сокрија акционерите никој нема намера да ја исправи. Што директно ја отвора дилемата дали некој намерно ги сокри сегашните и идни акционери?

деца во државнички фотелји

Поранешниот премиер, а сегашен претседател на главниот одбор на Алијансата за Позитивна Македонија, владо Бучковски во интервју за Капитал прецизно ја илустрира македонската политичка сцена која во моментот е „киднапирана“ од пратеници, министри, политички директори и функционери, на кои тоа им е првото вработување во животот и кои надвор од фотелјите не знаат што со себе. Тоа, според него, е главниот проблем за политичкиот примитивизам, згаснатиот политички дијалог, најдолниот облик на бипартизам во кој нема место за тој што не мисли ни црно, ни бело.. За сето ова, тој тврди дека неговата партија има лек...

XX стр. 14

XX стр. 20

28 БИЗНИс И ПОЛИТИКА

Капитал анализа: Зошто се кријат компаниите кои ги финансираат партиите?

34 ПОЛИТИКА

Шефот на дипломатијата најави ново црвено светло од еу за Македонија Што може Попоски да стори, освен да најавува нови блокада?

38 БАЛКАН БИЗНИс И ПОЛИТИКА

судењето на најбогатиот српски бизнисмен ги открива врските помеѓу политиката и бизнисот Мишковиќ: Ќе ги кажам имињата на сите политичари кои ги плаќав!

46 свеТ

украина заглавена помеѓу истокот и Западот Киев се уште не е спремен да се разведе од Москва

50 executive

14

20

Тајни донатори?!

Ако се погледнат финансиските извештаи на партиите од последните неколку кампањи меѓу донаторите уверливо доминираат физички лица. Освен медиумите, меѓу донаторите во изборните кампањи нема други компании. вистинско прашање за дебата е зошто компаниите не донираат во изборните кампањи на политичките партии? И, дали навистина не донираат, или тоа го прават на начин што им овозможува да избегнат да се појават во официјалните листи на донатори? Тоа во други држави е кривично дело.

XX стр. 28

Зошто треба да го ослободите својот стартап од вишокот “маснотии“?

уште едно црвено светло

За жал на министерот за надворешни работи Попоски не му преостанува ништо друго да стори, освен да најави нова блокада од еу за Македонија. Оти „во системот на европските институции не постои подготвеност за придвижување на нашата земја во тој правец“. Прашањето што се наметнува до него и до останатите челници на македонската надворешна политика е следно – дали во земјава постои подготвеност и ако постои, со што конкретно таа се манифестира освен преку изјави?

XX стр. 34

59 ФељТОН

Најпознатите светски говори- продолжение 1 Франклин Делано рузвелт, поранешен претседател на сАД

62 НА ручеК сО...

александар димитров, декан на технолошко металуршки факултет Нано технологијата ќе биде темел на идниот напредок на науката

66 свеТОТ НА вИНОТО

МиШел рОлаН “алхемичарот на тероарот”

28

34

Капитал број 736 06.12.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Vo Makedonski {umi i ponatamu }e nema koj da gi se~e drvata. Tuku za se~ewe drva }e se anga`iraat privatni firmi~ki so sme{ni imiwa, za ~ii uslugi javnoto pretprijatie Makedonski {umi godi{no pla}a, veruvale ili ne, okolu 13 milioni evra. Zna~i sekoja godina dr`avata tro{i 13 milioni evra za da se ise~at drvata vo {umite nad koi monopolot go ima javnoto pretprijatie Makedonski {umi. I namesto toa da go pravat del od vrabotenite 2.300 lica vo Makedonski {umi ili za toa da se vrabotat lu|e, na konkursot primenite lu|e se vrabotuvaat vo teatar Komedija.

Navistina nekoj si igra teatar. Samo {to ova pove}e li~i na parodija, so koja nekoj o~igledno ja ismejuva i si igra majtap so dr`avata

Театар пародија

Д

еновиве беше одбележан првиот работен ден на вработените во јавното претпријатие Македонски шуми преку проектот во јавноста попознат како државна ”томбола”. Во многу свечен амбиент владиниот вицепремиер за економски прашања и директорот на Македонски шуми отидоа да ги посетат првите кои од јавното шумарско претпријатие беа прераспределени ни помалку, ни повеќе туку во театарот Комедија. Па директорката на новоформираниот Театар јавно се заблагодари и потенцираше дека вработувањата во нивниот театар се добродојдени. За на крај да поентира директорот на Македонски шуми Жарко Караџоски гордо изјавувајќи: Многу беа скептици, не веруваа и го критикуваа целиот процес и велеа дека станува збор за реклама, но со ова денеска се покажува дека било реалност”, изјави Караџоски прецизирајќи дека до крајот на неделава сите 1.600 вработени на конкурсот за социјално загрозени категории ќе бидат прераспределени на “реални” работни места низ државните институции. Додека во јавното претпријатие ќе останеле да работат само околу 60 лица. Истиот тој Караџоски пред само шест месеци во текст кој Капитал го објави за масовните вработување во ова јавно претпријтие, тој на широко ја објаснуваше потребата од новите вработувања . “ЈП Македонски шуми има долгорочна стратегија. И ваквиот чекор е дел од таквата стратегија. Во медиумите на долго и на широко се пишуваше

зошто ова претпријатие не ја врши самостојно целата работа, туку зависи од соработката со многу надворешни компании. Токму ваквиот чекор е во таа насока, односно намалување на трошоците кон надворешните соработници, а со тоа зголемување на капацитетите за работа на самото претпријатие“, изјави тогаш за Капитал Караџоски. Денес гледаме дека овие изјави од пред половина година биле само добра маска зад која требало да се протурка проектот масовно вработување во јавните служби. И дека во Македонски шуми и понатаму ќе нема работници кој ќе ги сечат дрвата. Туку за сечење дрва и понатаму ќе се ангажираат приватни фирмички со смешни имиња, за чии услуги јавното претпријатие Македонски шуми годишно плаќа, верувале или не, околу 13 милиони евра. Значи секоја година државата троши 13 милиони евра за да се исечат дрвата во шумите над кои монополот го има јавното претпријатие Македонски шуми. И наместо тоа да го прават дел од вработените 2.300 лица во Македонски шуми или за тоа да се вработат луѓе, на конкурсот примените луѓе се вработуваат во таетар Комедија. Навистина некој си игра театар со вработувањата во државните служби. Само што ова повеќе личи на театар Пародија. Со која некој очигледно ја исмејува и си игра мајтап со државата. Поинаку не може да се објасни ваквиот несериозен однос. Веќе станува трагикомично наоѓањето причини и давањето на објаснувања за да се вработуваат

www.kapital.mk

Капитал број 732 08.11.2013

КапиталНО

7

Агенцијата за вработување ја информираше јавноста дека ќе отварала диспензирани канцеларии во Липково и Јегуновце. Па после нели нормално ќе треба да се вработи директор во оваа диспензирана канцеларија, па директорот нормално ќе треба да си вработи и советници и помлади референти... И се ова било резултат на напорите кои Агенцијата ги вложувала “за да им излезе во пресрет на своите клиенти кои живееле на поголема оддалеченост до најбискиот центар за вработување”?! И на овој начин ќе им овозможела олеснето користење на нејзините услуги. Какви бре луѓе црни услуги? луѓе во јавните служби. Па се измислуваат и нови банални работни места и нови јавни институции. Еве еден пример кој само докажува дека некој се заиграл во театарот пародија. Агенцијата за вработување ја информираше јавноста дека ќе отварала диспензирани канцеларии во Липково и Јегуновце. Па после нормално ќе треба да се вработи директор во оваа диспензирана канцеларија, па директорот нормално ќе треба да си вработи и советници и помлади референти... И се ова било резултат на напорите кои Агенцијата ги вложувала “за да им излезе во пресрет на своите клиенти кои живееле на поголема оддалеченост до најбискиот центар

за вработување”?! И на овој начин ќе им овозможела олеснето користење на нејзините услуги. Какви бре луѓе црни услуги? Можеби овој проект има за цел да ги стави во систем мигрантите од Пакистан и Авганистан кои се одомаќинети во Липково? Или има за полесно бришење на невработените? Па ако е тоа целта, нема потреба да се прават вакви циркузи. Ако е целта да им се најде работа на оние кои се веќе вработени, а седат дома, тогаш нема потреба сите други да не прават луди. Оти и онака веќе стануваме алармантно луда нација. Среќа што се спроведоа реформите во здравството, па сега може тоа

и официјално да го потврдиме. Оти проектот Мој термин покажал дека за три месеци биле издадени повеќе од 16 илјади упати за шизофренија и депресија. Односно, дека психичките растројства се на врвот од болестите за кои пациентите во Македонија бараат лекарска помош. Затоа не треба да не чуди што потрошувачката на диазепам алармантно се зголемува. Не треба да не чуди и тоа што вработените социјално загрозени лица од Македонски шуми се вработуваат во театар. Диазапамот е само во функција за полесно разбирање на претставата. Се си има смисла и логика во овој наш театар Пародија.

Капитал број 736 06.12.2013

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Редно време е да стартува Фондот за иновации Македонските иноватори и старт-ап компани повеќе од една година чекаат да

стартува трошењето на најавениот Фондот за иновации “тежок“ 24 милиони евра! Да не дозволиме и 2014 година да биде уште една изгубена година! Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

С

тереотипот дека кинеските компании се најдобри во копирање на оригинали веќе е минато. Кинеските компании денеска се едни од најиновативните во светот. Дури и The Economist пишувајќи за кинеските иновативни компании деновиве напиша дека нивните колеги од развиениот запад треба од нив да почнат да ги учат лекциите за иновативност! Времињата незапирливо се менуваат! Светот граба напред. Гладијаторската битка за секој пазар, за секој купувач, за секој долар профит е безмилосна. Во свет во кој што милуваме да кажеме дека “се е измислено“, конкуренцијата се бори единствено со иновативни идеи,

нешто ново било да е нов производ, нов маркетиншки пристап, иновација во пакување или дистрибуција... Новото, иновацијата е парадигмата на 21от век! Ова го сфатија успешните компании, а се повеќе го усвојуваат државите. Големи пари одвојува и Европската Комисија за оваа намена затоа што повеќе од јасно е дека европската економија тешко се справува со конкуренцијата која доаѓа од иновативно настроените економии. Само во соседна Бугарија ЕУ вложи над 20 милиони евра во двата новоформирани фонда за поддршка на старт-ап компании и иновативност. Тие веќе се голем хит и привлечен магнет за бројни иновативни компании и креативци од поширокиот регион. Идеи, креативен потенцијал и иновативна моќ дефинитивно има. Фалат пари! Македонските иноватори и старт-ап

компани иновативно настроени повеќе од една година чекаат да стартува трошењето на најавениот Фондот за иновации “тежок“ 24 милиони евра. Една година за три години, денеска на прагот на 2014 година се уште не е профункциониран. Пред само неколку дена премиерот изјави дека Фондот и системот за негово менаџирање веќе се конституирани. Детали за тоа во пошироката јавност и меѓу компаниите и иноваторите кои со нетрпение го очекуваат фондот – се уште нема.

2014 година е на прагот. Иновативните идеи не признаваат национални граници. Потребата да најдат примена во светот кој се менува со молскавична брзина ги тера иноваторите да бараат нови можности во отсуство на домашна поддршка. Да не дозволиме и 2014 година да биде уште една изгубена година!

Незадолжителни ефекти од задолжителната котација

Ниту инвеститорите вложуваат повеќе пари во акции, ниту пак се зголеми транспарентноста на компаниите откако се воведе задолжителна котација. Како и да ја анализирате задолжителната котација, произлегува дека ефектите од неа се баш незадолжителни.А тоа не беше целта што требаше да се постигне. Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

К

ако и да ја анализирате задолжителната котација на берзата што пред половина година ја воведе државата за 84 акционерски друштва, произлегува дека ефектите од неа се баш незадолжителни. Прво, иако понудата на пазарот на хартии од вредност се зголеми со нови акции од компаниите што мораа да котираат на берзата, тоа не го зголеми интересот на инвеститорите повеќе да вложуваат. Во првата половина од годината, на пример, додека се уште ги немаше задолжително котираните друштва на берза, прометот од тргувањето е дури и поголем отколку во втората половина откако се зголеми понудата со нови акции. Така просечниот дневен промет од почетокот на годината до денот кога почна задолжителната котација изнесува околу 120 илјади евра, додека пак во периодот потоа, прометот со акции изнесува околу 106 илјади евра дневно. Дополнителен коментар за некакви придобивки од задолжителната котација во насока на раздвижување на

берзата би бил вишок. Ако ја анализираме задолжителната котација од аспект на зголемување на транспарентноста како што постојано инсистираа и надлежните, повторно се сомневам дека ќе се оправда целта од нејзиното воведување. Наместо поголема транспарентност, законските измени за задолжителна котација доведоа да не може да се види кој колку акции има во ниту едно акционерско друштво! Централниот депозитар за хартии од вредност веќе не ги објавува податоците со акционери над 5%, бидејќи според законските промени, тоа веќе не е нивна обврска, туку на Македонска берза. На веб страницата на Берзата пак, инвеститорот би требало да ја бара структурата на акционери за новите задолжително котирани компании во проспектите каде што податоците се од почетокот на годинава, додека пак за веќе котираните друштва, проспектите се од пред 10 и повеќе години, кога почнувале со котација на Официјален пазар, што значи дека се застарени и нерелевантни. Освен тоа, за да ги дознае инвеститорот сите

промени во структурата на акционери, ќе треба да потроши многу време пребарувајќи ги сите нивни последни ценовно чувствителни известувања и споредувајќи ги со претходните состојби, што доведува до опасност да се направи грешка во собирањето на бројките. Накратко, задолжителната котација одеднаш го искомплицира тоа што практично до вчера беше многу едноставно! Зарем тоа се подразбира под поголема транспарентност како услов за привлекување на што повеќе инвеститори!? И третата придобивка од задолжителната котација како проект требаше да биде излегувањето и на државните компании на берза, но оваа идеја веројатно умре уште во моментот кога се роди. Менаџерите на јавните претпријатија одбивале да ги објават финансиските извештаи на берзата плашејќи се веројатно дека некој „ќе го пика носот каде што не треба“. Ако може да биде задолжителна за приватните компании, тогаш мора да биде задолжителна и за државните фирми! Или толку транспарентноста им е најголемиот проблем?

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

...позицијата на капитал...

9

Нештата за кои не се разговара!

„Името не значи ништо. Розата би мирисала исто и со друго име“ – Шекспир... Оние кои мислат дека Шекспир пред пет века сакал да порача дека Македонија треба да го смени името, нека ги отворат очите за вистинската порака во цитатот. Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Г

олема врева се крена со говорот на амбасадорот на САД, Пол Волерс. „Не можете да се дефинирате по својата националност, која е различна, ниту по верата, која исто така се разликува, или по културата, која е слична, но не е иста“ зборуваше тој и ги зовре страстите најмногу кај оние кои се самопрогласени заштитници на македонштината, но за изненадување и кај дел од интелектуалците, политичарите, новинарите кои многупати досега се однесувале кон идентитетот како кон одамна надмината тема, која не може да биде загрозена. Ова последното е доказ дека вештачки наметнатата дебата во однос на максимално реалните обиди за посегнување кон она што СМЕ... успеала во својата цел – сите, па и најголемите трезвени мислители се опфатени од еуфоријата на бранењето на она што никој никогаш не може ни да ни го одземе!Пораката на Волерс до граѓаните беше дека мора тие да го пронајдат она што им е заедничко и за тоа да има

поширока дебата. Зовриените емоции вреснаа во еден глас дека за идентитетот нема дебата, (а внимавајте Волерс вели – вредности!) притоа и тоа како отворајќи дебата. Мал момент на триумф на разумот над емоцијата е потребен, за да стане јасно дека тука некој „глуми лудило, некој го режира, а некој е навистина луд“. Најголемите поборници за зачувување на македонскиот идентитет се истите тие кои целото свое време го трошат на отворање дискусии за истиот. А тој никогаш не смее да биде тема. Оти ако е тема, стануваат и предмет на прашање! Зарем никој не сфаќа дека ова е играта во којашто Грција сакаше да влеземе? Зошто воопшто да дебатираме за идентитетот? Зошто изјавата на Волерс (или чија било изјава) треба да ни забоде колец во срцето? Не навредил? Во ред, пратете протесна нота, вратете со политичка изјава, но зошто да не повреди?Зошто да бидеме толку чувствителни на оваа тема? Што нас не засега како некој се обидува да не дефинира? Што сме ние? Македонци! Се чувствуваме ли Македонци? Ако се чувствуваме вистински така, кој тогаш тоа може да го смени? Кој документ,

извештај, изјава, провокација, притисок? Може ли да се смени емоција? Не станува ли таа саде посилна со обидот за нејзина негација? Проста психологија е тоа.. Од каде тогаш овој страв? Оваа параноја? Треба ли да докажуваме што сме? Емоција се докажува ли? Нели таа просто Е. Зрачи! Постои! Блеска... Можете да смените знаме под притисок, Устав, дури и име, назив... Но, не можеме да смените суштина на еден народ, кој знае, многу добро знае како себеси се дефинира! Тоа е пораката којашто ние треба да ја пратиме. И да застанеме таму... Оти, некои дебати навистина не заслужуваат да се родат. Други пак, не смеат! Оваа тема не беше тема пред 5 години. Секој којшто не сфаќа дека се работи за евтина грчка или меѓународна ако сакате игра, НО со силна домашна поддршка, на картата на нашата примарна емоција, а со цел зашеметување на народот, истиот тој кој секогаш бил и ќе остане македонски, е неосвестен. Ако целта на Грците беше да ја прошират рамката на спорот за што подолго да ни држат пиштол во глава, тогаш браво... Им помогнавме да успеат! Прашањето е кој и што ќарува дома со тоа!?

"13-та плата" ниту на шега!

Хуморот се задушува за да се сопре како перцептивен процес, а кај нас се прави с$ за да се оттргне вниманието од реалните проблеми, за да не се поврзат точките што ја откриваат сликата на корпусот што го направил деликтот Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

П

о две децении постоење згасна најпознатото хумористично шоу во Македонија, „К-15“, не поради некој пад на популарноста што не може да го преживее слободното дејстување на неумоливите законитости на пазарот. За симптоматичноста на околностите во кои очигледно стануваме земја од која ѓавoлот ја однел шегата (фразата ја употреби и премиерот, пред локалните избори во Струга) многу кажува изјавата на еден од творците на проектот „К-15“, Љупчо Бубо Kаров, дека „шоуто престанува да постои бидејќи нема медиум каде што може да се емитува (?!), и зашто има медиуми каде што и ние самите не сакаме да бидеме емитувани бидејќи добиваме понуди со договори до кој процент би требало да бидат критикувани власта и опозицијата, или медиуми кои велат поважно ни е 50 вработени луѓе да земаат плата и да опстане телевизијата“. Нема потреба да ги именуваме односните медиуми

(сите точно претпоставуваме кои се), кои и во случај да не добиле инструкции „од горе“ за конкретниов случај, очигледно се добро издресирани за просто рефлексно да знаат како треба да се постават. Критериумот за „политичка коректност“ што го наметнуваат тие што можат, недвосмислено порачува (со нас) нема „зезање“, можеби зашто стравуваат дека даваат премногу поводи за да бидат исмеани. Општествата во кои се цензурираат хуморот и сатирата (до степен на автоцензура дури и во најприватните кругови) не само што се сметаат за болни, туку се и трагикомични. Кај нас трагичните ситуации во државата и по осум години иста власт сеуште комично се објаснуваат исклучиво со одекот на катастрофите од некогашното владеење на денешната опозиција, или со глобалната економска криза. А и според медицинската наука хуморот е здрав механизам на одбрана (пред с$ на психичкото здравје), зашто со него се открива самата суштина на кризната ситуација и се олабавува драматичноста што инаку би можела да предизвика зголемување на напнатоста

до точка на пукање. Во овој контекст, хуморот се задушува кога се сака да се сопре како перцептивен процес, а кај нас се прави с$ за да се оттргне вниманието од реалните проблеми, за да не се поврзат точките што ја откриваат сликата на корпусот што го направил деликтот. Затоа нема јавни дебати, а и тие што ги има не успеваат доволно да ја сензибилизираат јавноста за своите агенди. Погледнете ја само ситуацијата со пратеничките прашања - најважниот институт за парламентарна контрола на Владата кој целосно ја изгуби смислата - и поради капацитетот на опозицијата, но уште повеќе поради неможноста да се предизвика таква реакција на јавноста што ќе значи притисок (врз власта) за наоѓање ефикасни решенија, и ако таквите се непопуларни. Дури и успехот со прашањето за Мијалков, Шеќеринска го постигна во категоријата забава. Можеби од овие причини последната седница за пратенички прашања беше потрошена за само две прашања, а демотивираните опозиционери беа фатени од провладините портали на „гезме“ во „Џино“.

Капитал број 736 06.12.2013

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

5,3% е намален патниот транспорт на стока во третиот квартал

Штефан Филе

Еврокомесар за проширување

победник на неделата

Џеф Безос

+

Сопственикот на Амазон Џеф Безос е жив пример дека копаниите кои ги водат иновативни сопственици и директори имаат најголем успех. Тие растат и во криза благодарение на новите иновативни производи кои ги креирааат. Тие знаат дека прво треба да создадете потреба за некој производ или услуга, а потоа тие да ги направите и да му ги понудите на потрошувачот. Џеф Безос деновиве направи светска фама околу неговата компанија Амазон промовирајќи сосема нова услуга со која наскоро ќе се овозможи испорака на пратките директно на врата на купувачот. И тоа со беспилотно летало. Новата услуга која е наречена Prime Air сиугурно ќе направи револуција на пазарот на он лајн малопродажба. Со помош на овој систем Амазон планира да ги укине сите досегашни начини на испорака и купената стока преку порталот Amazon.com купувачите ќе ја добиваат на врата и тоа само за половина час од нарачката. Проектот на Безос со малите беспилотни летала ќе заживее за пет години и тие ќе можат да носат пратки со тежина до 2,3 килограми, кои опфаќаат 86% од сите нарачки преку Amazon.com. Откако купувачот ќе го стисне копчето за плаќање, малиот робот се подига во воздух и полетува до адресата на купувачот. Е тоа е разликата помеѓу иновативните бизнисмени и обилните бизнисмени. Овие првите размислуваат најмалку десет години пред вторите.

Мислам дека е фер од мене да побарам од земјите-членки повеќе од заклучок дека ”ќе се вратат на македонското прашање за време на следното претседателство со ЕУ и се надевам дека ќе имаме накаква појасна порака на претстојниот Самит на Европскиот совети ќе имаме некаква насока за ова прашање овој месец

Македонските вина се претставија во Прага и во Варшава

Вината на девет македонски винарии (Тиквеш, Стоби, Сковин, Далвина, Попов, Дудин, Бовин, Камник и Попова Кула) со помош на Министерството за земјоделство се претставија пред увозници и дистрибутери на вино од Чешка и Полска, како и пред вински критичари, новинари и сомелиери. Овој проект Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство на Македонија го реализира во рамките на програмата за

Ако се оправдани, зошто се кријат бројките?!

Македонија никако да колку „усти се хранат пишува:

Габриела Делова

М

gabriela.delova@kapital.mk

асовните вработувања во администрација никако да прекинат. После досега најголемиот оглас за вработување со кој се бараа 1.600 лица од социјално ранливите категории во ЈП „Македонски Шуми“, се нижат огласи за 400 полицајци, 300 лица со инвалидитет,400 здравствени работници, 170 професионални војници, 254 административци... Листата продолжува... Уште колку вработувања ќе има до крајот на годината, тешко е да се претпостави. Во меѓувреме министерот за информатичко општество и администрација, Иво Ивановски, кој патем две години е одговорен за администрацијата никако да преброи колку луѓе брои овој бирократски апарат. Оправдувањата за ваквата статистичка операција тој ги бара во

уставните измени кои само дефинираа кои сектори се евидентираат како државни, а кои како јавни служби. „Во однос на државните службеници, таа бројка е достапна на Министерството за информатичко општество и администрација. Извештајот за 2013 година ќе излезе во првиот квартал од 2014 година. За јавниот сектор ние веќе немаме ингеренции во поглем дел затоа што Уставниот суд ги укина тие дејности уште на почетокот на годината“, вели Ивановски. Колку и да му изгледа на министерот Ивановски уставната одлука како логично оправдување, нелогично е една држава, особено после помпезно најавениот Регистар за пребројување на администрацијата, како и реформите во насока на создавање е-администрација и е-Влада, да не знае

Колку и да му изгледа на министерот Ивановски уставната одлука како логично оправдување, нелогично е една држава, особено после помпезно најавениот Регистар за пребројување на администрацијата, како и реформите во насока на создавање е-администрација и е-Влада, да не знае колку и брои администрација. Молкот ги доведува во прашање не само успешноста на реформите, туку и оправданоста на целиот процес на вработување во администрацијата

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

НАВИГАТОР

поддршка на извозот на македонски производи. За време на еднодневните прмотивни настани се организира и семинар за вино од сортата вранец, при што се промовираат специфичните карактеристики на вранецот и се дегустираат македонски вина од оваа сорта, бидејќи вранецот претставува главна сорта на грозје за македонското вино.

мисла на неделата

> БРОЈКА

6,9% е зголемено индустриското производство во октомври годинава

лидери

а избрoи т“ од Буџетот! колку и брои администрација. Колку и да е тешко да се следат бројките, после толку вработувања и преминувања на вработените едни во други државни или јавни институции, ваквите реформи и сервери требаше лесно да го пресметаат конечниот број. Молкот од ресорниот министер и од самата држава, не само што ги доведува во прашање реформите за кои се потрошија милиони евра државни пари, туку ја доведува во прашање и оправданоста на вработувањата кои се случуваа во последната година. Ако овие вработувања се оправдани, тогаш зошто се крие вистинската бројка на администрацијата?! Вработувањата во администрација се претворија во магичен круг кој постојано се врти. Новите вработувања на Македонците, според рамковниот договор повлекуваат и нова огласи за вработување на Албанци, Турци, Власи, Срби, Роми итн. Накратко, новите вработувања, значат и нови рамковни вработувања. Во таа насока, само за да се запази правичната застапеност, квалитетот ја изгуби смислата, па се вработуваат и лица чија компетентност не соодветствува на позициите во огласите. Во медиумите на големо се пишување за стоматолози, уметници и музичари кои се вработуваа како советници или стратези за меѓународни односи. Постојат дури и примери кога 57 годишни лица се вработуваат на позиции како помлади советници,а партиите посочуваат и на примери кога од една етничка група, лицата се пишуваат како припадници на друга само да ја зголемат шансата за вработување во администрацијата. И додека партии квантитативно бројат по колку лица од нивните членови ќе се сместат во државните и јавните институции, со години нема решение што ќе се прави и со 1.500 лица (според последниот Извештај на ЕУ) кои повеќе од четири години седат дома, а земаат државна плата. Нелогична се чини постапката да се објавуваат нови огласи и да се вработуваат нови луѓе, кога цела војска „вработени“ чекаат да бидат распределени во некоја од институциите.

11

Земјата е опасно место За живеење, но За жал опасноста не доаѓа од оние што се лоши, туку од оние што не подигаат глава.

Алберт Ајнштајн научник

губитник на неделата

МИОдРАГ КОсТИќ

Газдата на српската МК Комерц како спонзор на самитот за Западен Балкан во сред Брисел побара побрз влез на регионот во ЕУ

ХАЈНц ФИшеР

Австрискиот претседател јасно кажа дека никој нема да изгуби ако Македонија ги започне преговорите за членство без претходно решен спор за името.

не им беше неделата

ИВО ИВАНОВсКИ

Иако е ресорен министер веќе две години се мачи да преброи колку вработени има во јавната администрација

ЖАРКО КАРАџОсКИ

Иако пред шест месеци на широко ја објаснуваше долгорочната стратегија на Македонски шуми за нови вработувања, сега пак ќе нема кој да сече дрва

_

ГОРдАНА ЈАНКулОсКА Министерката за внатрешни работи, Гордана Јанкулоска, не е единствен функционер до кој треба да се адресира одговорност за пречестите безбедносни инциденти - малолетничките тепачки, но и пукотниците како последната во центарот на Скопје, но таа е лицето на институцијата задолжена за превенција и за спречување на истите. Ако нема задоволителни резултати во ситуација кога Скопје е преполно со полиција и безбедносни камери, а МВР тврди дека презема и низа мерки, како последните едукативнопревентивни работилници за феноменологијата на насилството и за законските последици од девијантното однесување, очигледно е дека сеуште не е лоцирано каде е проблемот. Впечатокот е дека се лекуваат само симптоми, без да се знаат (или признаат) причините. Конфузијата меѓу ставовите на министерката Јанкулоска и на премиерот Никола Груевски за тоа дали има злоупотреба на деца за политички цели и за чии цели во тој случај би се работело остана неразјаснета. Јанкулоска на почетокот на серијата инциденти што се случија во автобусите на ЈСП излезе со став дека човек со здрав разум не би можел да направи една таква монструозна конструкција да ги злоупотреби децата за да креира криза, но истиот ден премиерот го сугерираше спротивното дека ваквите случувања се повторуваат кога се приближува некој важен датум од евроатланската агенда. Крајно време е некој да излезе и да каже што всушност се случува, зашто без прецизна дијагноза нема успешно лекување.

Капитал број 736 06.12.2013

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

Просечна каматна стапка на депозити (во %) 1,5

I.13

извор:НБРМ

1,3

1,2

1,2

1,2

1,2

1,2

1,1

1,2

1,1

II.13

III.13

IV.13

V.13

VI.13

VII.13

VIII.13

IX.13

X.13

Просечната камата на новопримените депозити во банките годинава се намалила од 1,5% во јануари на 1,1% во октомври. Но и покрај намалувањето на пасивните камати, интересот за штедење во банките расте. заклучно со октомври, депозитната база достигна 4,13 милијради евра.

1,2% 6,5% 6%

е полемена бруто-платата во септември во однос на истиот период лани има најголеми зголемување на платите во транспорт и складирање

се намалени платите во секторот рударство

светот низ медиумите...

The Economist

дали се сериозни намерите на официјален ттехеран да изнајде заеднички прифатливо решение со западот за нуклеарната програма? Ова се прашува лондонскиот магазин и предупредува дека западот игра на несугурно. lll

Der Spiegel

Составувањето на новата влада на ангела Меркел значи губење на тлото под нозете на нејзините политички противници. иако официјално опозиционите партии остварија релативнот добар резултат, фактите покажуваат дека сите порази се исти. lll

Gulf News

Според локалните медиуми новото раководство во иран се обидува да си ги врати позициите во регионот и повторно да се наметне како носечка економска и политичка сила во тој дел на светот. lll

Time

американската политичка сцена и личностите инволвирани во неа се една од главните теми за анализа на овонеделното издание од њујоршкиот магазин. Според аналитичарите не се изолирани случаите на „неконвенционални“ луѓе на високи раководни места. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Според хрватски Глобус Мишковиќ на средба со Тодориќ се заканувал дека лесно ќе го смени премиерот Груевски!?

Македонија и “Ре2 Моvember Медика” во заедничка акција четири пати повеќе од 3 Вложуваме странците, никој не не ферма!

Ќе продолжи да па на становите во Ск

С

ветскиот интернет-портал за недвижности „Глобал проперти гајд“ во својата анализа за македонскиот пазар на недвижности проценува дека цените на становите во Скопје ќе продолжат да паѓаат до крајот на годинава, а се очекува да се стабилизираат некаде во втората половина на 2014 година. Според Глобал проперти гајд, македонскиот пазар на недвижности повторно слабее по краткото закрепнување во 2011 година и просечната цена на становите во земјава генерално се намалила за 0,4%. Тоа намалување најмногу се должи на поевтинување на становите во Скопје за 0,5%, при што сега тие просечно се продаваат за 939 евра за квадратен метар. За разлика од Скопје, становите во

другите македонски градови поскапеле за 4,9% и достигнале 693 евра за квадратен метар. Анализирајќи ја првата половина на годинава, „Глобал проперти гајд“ објавува дека во јуни биле издадени 27,7% помалку градежни дозволи од истиот период претходната година, но истовремено бројот на одобрени станбени кредити пораснал за 11,5%. Така, вкупната вредност на станбените кредити во јуни достигнала 333,4 милиони евра. Податоците покажуваат дека само мал дел од земените кредити се хипотекарни, односно тие зафаќаат само 4,3% од македонскиот БДП. Сепак и оваа бројка е благо зголемена во однос на таа од 2010 година, кога хипотекарниот пазар зафаќал 3,6% од БДП. Народната банка на Македонија (НБМ) пред извесно време објави дека

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100 1.900

прОЦенки...

1.700 06/10

> брОЈка

нуриеЛ рубини

американски економист

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

следи нова финансиска криза

мби 10

Светот е повторно на ивица на нова финансиска криза, бидејќи ниските камати во Франција, Германија и другите развиени економии поттикнуваат кризна состојба на пазарот на недвижности”, вели познатиот американски економист Нуриел Рубини кој предивидува дека многу скоро надуваниот балон на пазарот на недвижности ќе експлодира, после што треба да очекуваме нова хипотекарна криза и рецесија во светската економија.

1,9

милијарди евра ќе чини изградбата на Јужен тек во Србија

ТОп ВесТи...

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

1.581,00

06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13 07/13

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.581,00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

Min.

1.808,47

1.581,00 1.581,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2010/2012 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. 2.827,62 Шпаркасе ДОБИТНИК ИНАЈГОЛЕМ покрај минималниот 2010/2012 2010/2012 Min.континуиран 1.808,47 Min. 1.808,47

6.500,00 6.500,00 1.581,00 1.581,00 1.581,00 1.581,00 +30% и 2010/2012 инвеститорите се прашуваат дали2.827,62 2010/2012 Max. Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИ 10 МБИ Шпаркасе МБИ 10 раст во10 последните две недели МБИ 10 на Македонската берза се индексите

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК наоѓаат на границите на тромесечниот +30% МБИ 10 Од друга страна јавноста минимум. Шпаркасе Шпаркасе 2010/2012 Max. 2.827,62

некој нештоГУБИТНИК превзема за даMax. ја1.808,47 санира НАЈГОЛЕМ 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min. 2010/2012 2.827,62 1.581,00 6.500,00 6.500,00 ваквата очајна 2010/2012 Скопски пазар состојба. Min. 1.808,47

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +30% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1.808,47+30% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКMin. Скопски пазар Шпаркасе НАЈГОЛЕМ Шпаркасе Шпаркасе ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ ШпаркасеДОБИТНИК -12,00%

1.415,00

1.415,00 6.500,00 6.500,00 6.500,00 6.500,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Шпаркасе Скопски пазар Скопски пазар

939 27,7%

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 1.415,00 1.415,00 DOW JONES Скопски пазар

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Скопски пазарГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ

1.415,00 Скопски пазар НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

аѓа цената копје

Македонскиот пазар на недвижности повторно слабее по краткото закрепнување во 2011 година и просечната цена на становите во земјава генерално се намалила за 0,4%. цените на становите во земјава благо пораснаа во изминатите три месеци, по континуирано намалување од речиси две години. И покрај благиот пораст на цените, тие се уште се пониски од тие на почетокот на 2012 година. Статистичките податоци на НБМ покажуваат дека становите биле најскапи во 2008 година, по што почна нивната постепена стабилизација. Денес станбениот квадрат се продава просечно за 991 евро, за разлика од пред две-три години кога чинеше 1.165 евра.

+30%+30% +30% +30%

-12,00% -12,00%

Скопскипазар пазар Скопски 1.415,00 1.415,00 1.415,00 1.415,00

-12,00%

DOW JONES DOW JONES 17.000

-12,00%

17.000

-12,00%

16.000

-12,00% -12,00%

DOW JONES 16.000

15.000

евра е просечната цена за квадрат во Скопје

помалку дозволи биле издадени во јуни годинава

+30% -12,00%

6.500,00

15.000

14.000 DOW JONES

DOW JONES

14.000

13.000 DOW JONES 13.000

DOW DOWJONES JONES

12.000 12.000

17.000

17.000

11.000 17.000 11.000

16.000

фероинвест слави 10 години постоење

М

акедонската компанија Фероинвест на 4 декември одбележа 10 години постоење. Историјата на компанијата започнува со купувањето на Брако, а денеска во рамките на групацијата функционираат неколку компании кои се занимаваат со разни дејности: металопреработувачката индустрија, обновливи извори на енергија како и трговија со електрична енергија. Фероинвест покрај Брако, во својот состав има 19 мали хидроелектрани, Аквават - компанија што се занимава со дизајнерски пристап и проектирање на малите хидроелектрани, компании за одржување на хидроелектраните, за продажба на струја. Фероинвест како македонска компанија со растот на Брако и функционирање на пазарите надвор од Македонија, како и создавање на дополнителни бизниси за краток временски период успеа да избори свое место меѓу најуспешните македонски компании. Главен извршен директор на Групацијата е професорот Кочо Анѓушев, а неговиот тим брои околу 700 вработени.

15.000 14.000 13.000 12.000 11.000

16.000 16.000 10.000 10.000

07.11 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 15.000 15.000

17.000

14.000 14.000

16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 16.000

16.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 15.000 14.000 11.000 13.000

10.000 14.00007.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 13.000 14.000 12.000 10.000 13.000 12.000 07.1111.000 11.11 03.12 07.11 07.12 11.11 11.12 03.12 03.13 07.12 07.13 11.12 11.13 03.13 07.13 13.000 12.000 11.000 12.000 10.000

10.000

16.072,00 16.072,00

11.13

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 10.000 11.000 11.000 07.11

10.000 10.000

11.11

03.12

07.12

11.12

+0.54% 03.13 07.13

+0.54%

11.13

07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.12 03.13 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 07.11

На почетокот ДРУГИ ПАЗАРИ на последниот месец 16.072,00 ДРУГИ ПАЗАРИ од календарската 2013 та година, индексите FTSE 100 во САД бележат 6.595,00 целогодишен +0.54%-0.83% FTSE 100 -0.83% континуиран раст. 15.749,00 За6.595,00 ваквата состојба Nikkei225 +0.60% воглавно е одговорна позитивната Nikkei225 15.749,00 +0.60% S&P 500 1,80 -0.27% 16.072,00 16.072,00 економска клима која се1,80 создаде после ДРУГИ +0.54% +0.54% S&P 500 ПАЗАРИ -0.27% Nasdaq 4.045,00 -0.27% санационите мерки 9.401,00 на владата. +0.54% +0.54%-0.04% Nasdaq 4.045,00 -0.27% DAX

16.072,00 16.072,00

FTSE 100 6.595,00 16.072,00 16.072,00 1.262,00 9.401,00 15.749,00

TOPIX DAX Nikkei225

-0.83%

други пазари 4.045,00

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.262,00 S&P 500 1,80 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

+0.29% -0.04% +0.60% +0.54% +0.54% +0.29% -0.27%

Nasdaq

-0.27%

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.595,00 -0.83% DAX 9.401,00 -0.04% FTSE 100100 6.595,00 6.595,00 -0.83% -0.83% 100 6.595,00 -0.83% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.262,00 +0.29% Nikkei225 15.749,00 +0.60% +0.60% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 15.749,00 15.749,00 +0.60% 15.749,00 +0.60% ВАЛУТИ S&P 500500 1,80 евро -0.27% -0.27% долар 500 1,80 -0.27% Фунта евро S&P 500 S&P S&P 1,806.595,00 1,80 -0.27% FTSE -0.83% FTSE 100 100 6.595,00 -0.27% Nasdaq 4.045,00 -0.27%-0.83% 4.045,00 Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.045,00 -0.27% -0.27% Nikkei225 15.749,00 +0.60% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.045,00 ВАЛУТИ DAX 9.401,00 -0.04% Nikkei225 15.749,00 +0.60% DAX 9.401,00 -0.04% DAX DAX 9.401,00 9.401,00 -0.04% -0.04% S&P 1,80 -0.27% TOPIX 1.262,00 +0.29% S&P 500 500 1,80 -0.27% 1.3551 1.2089 СТАПКА СТАПКА TOPIX 1.262,00 +0.29% Nasdaq -0.27% TOPIX ПРОМЕНА TOPIXевро 1.262,004.045,00 1.262,00 +0.29% +0.29% евро долар Фунта Nasdaq 4.045,00 -0.27% ПРОМЕНА

1.2089

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX -0.13% ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.2089

ВаЛуТи ВАЛУТИ -0.13% ПРОМЕНА Фунта евро

£ €

Фунта евро -0.13% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1.2089

+0.02% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1.3551 евро+0.02% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1.2089 ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

-0.13% ЗЛАТО ПРОМЕНА 1.2089

ПРОМЕНА

ПРОМЕНА СТАПКА 1.2089 1.2089 -0.13% ЗЛАТО СТАПКА 1.223,00

ПРОМЕНА

1.3551

9.401,00 -0.04% СТАПКА 9.401,00 -0.04% +0.02%+0.29% 1.262,00 ПРОМЕНА 1.262,00 1.3551+0.29%

1.2089 -0.13% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0.13% ЗЛАТО

ПРОМЕНА -0.13%1.223,00 -0.13% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.223,00

1.3551 евро долар

1.3551 1.3551 +0.02% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0.02% ПРОМЕНА 1.3551

+0.16%

+0.02% +0.16% +0.16%+0.02%

111,45 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1.223,00 ФЈУЧЕРСИ 111,45

-0.00%

111,45 ЗЛАТО 1.223,00 ЗЛАТО зЛаТО

+0.16% -0.00%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1.223,00 1.223,00 1.223,00 Нафта Брент 111,45

1.223,00

+0.16% -0.00%

+0.16% +0.16% +0.16%

111,45 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент нафТа Нафта БрентбренТ 111,45 111,45 111,45

111,45

1.3551

ПРОМЕНА +0.02% +0.02% ПРОМЕНА

-0.00% +0.16%

-0.00%

-0.00% -0.00% -0.00% -0.00%

пОдаТОЦиТе се Од ден 03.12.2013 дО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 736 06.12.2013

www.kapital.mk

14 Cover story

Наместеоми, л да се зго оста Н т Н е р а п траНс сНема! ја

132

72

66 53 промет на македонска берза (без блок трансакции) во милиони евра *податоците се од јануари до декември

2008

2009

2010

2011

Koj gi ubiva i aKcionerst

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

31,3% 2008

-72,9%

Движење на МБИ 10 *податоците се од јануари до декември

2009

2010

2011

2012

-17,2%

-13,4%

-12,3%

2013*

-8,9%

48,7% 3,87 се намали прометот на Македонската берза од јануари до декември годинава споредено со лани (без блок трансакциите)

милиони евра се истргувани со акции од друштвата што ги опфати задолжителната котација што е 10% од вкупниот промет

50 извор: Македонска берза

2012

31 2013*

berzata stvoto?!

n

15

Ниту задолжителната котација со која државата натера 84 нови акционерски друштва да ги понудат своите акции на пазарот на капитал, не ги даде очекуваните резултати. Половина година потоа, бројките покажуваат дека инвеститорите со акциите на задолжително котираните компании направиле промет од само 3,87 милиони евра, што е 10% од вкупниот промет годинава. И наместо да ја зголеми транспарентноста на акционерските друштва, задолжителната котација ги сокри дури и акционерите со удели поголеми од 5%. Колку е лоша сликата на домашниот пазар на хартии од вредност покажуваат и податоците за пад на прометот од јануари до декември годинава за 48,7% споредено со истиот период лани, а основниот индекс МБИ 10 загуби 8,9% од својата вредност.

Капитал број 736 06.12.2013

www.kapital.mk

16 Cover story: Наместо да се зголеми, транспар Иван Штериев

директор на Македонска берза

С

Елена Јакимовска-Петровска

огласно законската регулатива податоците за акционерите кои поседуваат над 5% од акциите со право на глас иницијално ги објавуваат во Проспектот што компанијата го доставува до Берзата при поднесувањето на барањето за котација. За сите понатамошни промени на сопственоста кај акционерите со над 5% од главнината, друштвото треба да ја извести јавноста преку соодветна објава на вебсајтот на Берзата

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

амо богат принц од странство веројатно би можел да ја разбуди нашата заспана убавица – берзата, бидејќи ниту задолжителната котација со која државата натера 84 нови акционерски друштва да ги понудат своите акции на пазарот на капитал, не ги даде очекуваните резултати. Половина година потоа, бројките покажуваат дека инвеститорите со акциите на задолжително котираните компании направиле промет од само 3,87 милиони евра, што е 10% од вкупниот промет годинава. Колку е лоша сликата на домашниот пазар на хартии од вредност покажуваат и податоците за пад на прометот од јануари до декември годинава за 48,7% споредено со истиот период лани, а основниот индекс МБИ 10 загуби 8,9% од својата вредност. Берзанските аналитичари велат дека локалните инвеститори немаат капацитет да вложуваат во акции иако тие се потценети во однос на финансиските резултати што ги објавуваат компаниите. Веќе ниту економската криза не може да биде алиби за слабата побарувачка бидејќи најголемите светски берзи, па дури и во земјите од регионот годинава прикажаа раст. „Македонскиот берзански пазар покажува големо заостанување зад овогодишните глобални и регионални трендови. Додека словенечкиот, српскиот и хрватскиот индекс пораснаа за 12%, 8,5% и 1,8%, македонскиот главен индекс МБИ 10 оваа година продолжи да паѓа. Инвеститорите купуваат воглавно акции на фирми кои исплаќаат дивиденда или се потенцијални мети

директор на Централен депозитар

Ц

ДХВ известува за акционерската структура на компаниите онака како што налагаат законските промени од почетокот на годинава. Наша обврска е да ги објавиме акционерите со над 5% од капиталот само во фирмите што спаѓаат во групата ‘друштва со посебни обврски за известување’, a сега се 20-тина такви фирми. Депозитарот е спремен да прифати секаква законска промена што ќе налага поинакво известување за акционерската структура, но дотогаш ќе известуваме на овој начин

за преземање. Дури 90% од пазарот е препуштен на локални вложувачи и додека не се случи било каква промена во политиката која ќе ги стимулира домашните и странските инвеститори, не очекувам промени нити во прометот, ниту во движењето на индексот. Можам само да кажам дека цените на акциите моментално се потценети ако ги имаме предвид резултатите што ги објавија компаниите и тука лежи потенцијалот за раст“, вели Горан Марковски, главен извршен директор на КБ Публикум. Лазар Камчев, главниот извршен директор на КД Фондови оценува дека задолжителната котација имала влијанија во делот на понудата но според него, изостанува посериозен интерес од страна на инвеститорите. „На овие ценовни нивоа, (релативно многу ниски) земени по основ на МБИ 10, цените на акциите на одредени компании нудат добра основа за реализација на капитални добивки во иднина. Од друга страна дивидентните политики на дел од компаниите веќе се доближуваат до приходот од камати на орочени средства во банките до една година. Банкарските депозити се на доста високо ниво, а каматните стапки на депозитите се значително намалени, доколку ги анализираме овие два параметри во период од неколку години наназад", вели Камчев и додава дека во такви услови повторно, македонскиот инвеститор би се нашол во неповолна позиција, поради тоа што барем во делот на инвестирање се покажало дека се следбеници и почнуваат откога некој друг веќе ќе изгради позиции со тоа што си ги намалуваат можностите за заработка.

Наместо да се зголеми, транспарентноста ја снема?!

Како една од главните придобивки на задолжителната котација, надлежните постојано истакнуваа дека ќе биде зголемувањето на транспарентноста на акционерските друштва. Но, наместо тоа, законските измени за задолжителна котација доведоа до следнава ситуација:

сега не може да се види кој колку акции има во ниту едно акционерско друштво! Што е во најмала рака скандалозо и го доведува во прашање постоењето на берзата како место на кое се тргува со акции, и воопшто на акционерството. Ако пробате во моментов да дознаете кој има повеќе од 5% акции во било која компанија што котира на Официјалниот пазар на Македонска берза, нема да успеете. Зошто? Затоа што Централниот депозитар за хартии од вредност (ЦДХВ) веќе не ги објавува податоците со акционери над 5%, а според законските промени, тоа веќе не е нивна обврска, туку на Македонска берза. Дури и од Министерството за финансии велат дека структурата на акционерите треба да ја објавува Македонска берза согласно правилникот, но тоа не било во нивна надлежност бидејќи не се регулирало со закон. На веб страницата на Берзата, не може да се види кој акционер – физичко или правно лице - има над 5% акции во котираните акционерски друштва. Директорот на Македонска берза, Иван Штериев, кој инсистираше задолжителната котација да се разгледува како мерка која значително ќе ја зголеми транспарентноста на акционерските друштва, не одговори зошто се сокрија дури и акционерите што имаат повеќе од 5% од акциите во некоја компанија, но во претходен допис до нашата редакција, од Берзата објаснија дека “согласно правилата за котација на Македонската берза, котираните друштва податоците за акционерите кои поседуваат над 5% од акциите со право на глас иницијално ги објавуваат во Проспектот што издавачот на хартии од вредност го доставува до Берзата при поднесувањето на барањето за котација. Проспектите се објавени на веб страницата на Берзата, на подстраницата посветена за секое од котираните друштва. За сите понатамошни промени на сопственоста кај акционерите со над 5% од главнината, како и за новите акционери кои стекнале над 5% од главнината на акциите со право на глас, издавачот треба да ја извести јавноста

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

17

рентноста ја снеМа! лазар КаМчев

главниот извршен директор на КД Фондови

О

на што очекувам за следната година е да почне прелевањето на средствата на глобалните пазари на капитал т.е. инвеститорите да почнат да се повлекуваат од развиените пазари, барем за делот на капиталните добивки и да бараат реалокација на капиталот, меѓу другото и на “заспаните” пазари на капитал кај кои изминатиот период макроекономските ризици имаа големо влијание“

преку соодветна објава во системот за електронско известување на котираните друштва на Берзата (СЕИНет)“. Според ова објаснување, инвеститорот би требало да ја бара структурата на акционери во новите задолжително котирани компании во проспектите каде што податоците се од почетокот на годинава, додека пак за веќе котираните друштва, проспектите се од пред 10 и повеќе години, кога почнувале со котација на Официјален пазар, што значи дека се застарени и нерелевантни. Освен тоа, за да ги дознае инвеститорот сите промени во структурата на акционери, ќе треба да потроши многу време пребарувајќи ги сите нивни последни ценовно чувствителни известувања и споредувајќи ги со претходните состојби, што доведува до опасност да се направи грешка во

Горан МарКовсКи

главен извршен директор на КБ Публикум.

М

акедонскиот берзански пазар покажува големо заостанување зад овогодишните глобални и регионални трендови. Дури 90% од пазарот е препуштен на локални вложувачи и додека не се случи било каква промена во политиката која ќе ги стимулира домашните и странските инвеститори, не очекувам промени нити во прометот, ниту во движењето на индексот

собирањето на бројките. Накратко, задолжителната котација одеднаш го искомплицира тоа што практично до вчера беше многу едноставно? Самир Латиф, експерт за корпоративно управување и актуелен претседател на УО на Институтот на директори, вели дека постои целосна законска и подзкаонска основа да се доставуваат задолжително информациите за акционерите со над 5% и промените во врска со овие удели. “Ако сакам да купам акции во некое друштво јас сакам да знам кои се поголемите акционери, затоа што тие се важни во процесот на одлучување и може да влијаат врз понатамошниот развој на компанијата. Во моментов можеби е отежнато да се видат овие состојби на едно место, како што беше случајот додека ЦДХВ ги објавуваше

овие информации, но мислам дека тоа е заради следнава причина: ЦДХВ е место каде што автоматски се запишува секоја промена во сопственичката структура, затоа што таму се наоѓаат акционерските книги на сите акционерски друштва, додека Берзата ја добива таа информација од секоја компанија откако ќе се изврши промената во акционерската структура. Верувам дека Берзата работи на техничко решение што ќе овозможи лесен увид во состојбата со поголемите акционери“, вели Латиф.

Државните компании одбиваат да се појават на берза?!

Иако помина половина година откако министерот за финансии Зоран Ставрески, најави дека Владата ќе ги натера и јавните претпријатија да

Капитал број 736 06.12.2013

18

котираат на берза, засега нема ништо од реализацијата на оваа идеја. Ставрески тогаш изјави дека „во следниот период Владата ќе ги натера дел од друштвата што се во државна сопственост или јавните претпријатија да се подготват за издавање на хартии од вредност на берзата и на тој начин државата дополнително да даде придонес во надминувањето на актуелните состојби и во развој на пазарот на хартии од вредност“. Меѓутоа, како што дознаваме од Министерството за финансии, менаџерите на јавните претпријатија всушност не сакале да чујат за котирање на берза. Засега нема официјален одговор дали Владата ќе го реализира овој проект што го најави министерот Ставрески. Што е идејата? Овие претпријатија во корпоративна форма, по пат на нови емисии на акции или со продажба на дел од акциите би можеле да се докапитализираат и да соберат доволно свеж капитал за нови инвестиции. Така тие би ги санирале загубите направени во минатото со што ќе се симнат од грбот на државата, од која постојано цицаат субвенции. Наместо да работат со загуби, приватните инвеститори ќе имаат интерес, дотолку повеќе што ќе вршат и притисок, тие компании да работат со добивка. Од претпријатија кои се превработени со партиски заслужни работници, може да станат здрави фирми кои ќе имаат толку вработени колку што е навистина потребно. Да признаеме, ова е идеја во насока на вистинско реформирање на државните компании кои останаа неприватизирани, бидејќи важат за легла на корупција и криминал и места каде што се вработуваат сите најзаслужни партиски кадри. Јавните претпријатија, кои со години трупаат долгови и загуби, а за возврат добиваат пари од државниот буџет, сега ќе треба да ги отворат финансиските и деловните книги пред јавноста! Веројатно транспарентноста е главната пречка што ќе мора да ја премостат овие компании, дури и на недоволно развиен пазар на капитал каков што е нашиот. Во акционерските друштва со мнозински државен капитал сигурно и понатаму би се задржал принципот на партиско именување на директорите, но кварталните финансиски извештаи, можноста за увид во деловните книги и други прашања кои би ги интересирале поединечните акционери наголемо би можеле да ја нарушат комотната атмосфера во јавниот сектор. Елиминирањето на нивната деловна затвореност кон јавноста би донело и многу други позитивни нус-ефекти.

www.kapital.mk

Еве што е транспарентност !

Видливи сите поголеми акционери – и оние со над и со под 5% акции!

Колку да видите почитувани читатели како треба да изгледа транспарентно известување за акционерската структура на компании котирани на Берза, ја земавме како пример базата на акционерски друштва што е слободно достапна на веб страницата на Централниот регистар на хартии од вредност во Србија. Во неа, има детални податоци за сопственичката структура на 2181 компанија, каде што за секоја од нив се сортирани 10, 20, а во некои случаи и 50 најголеми акционери – тоа во посебни табели според бројот на акции, според бројот на гласови и според вредноста на акционерскиот капитал. И тоа не само акционерите што поседуваат над 5% акции, туку и оние со 0,05%, доколку такви влегуваат во поголемите! Ние за жал, се уште може да сонуваме за ваква транспарентност. Преку намалување на бројот на вработени, подобрување на квалитетот на услугите и елиминрање на партиските работи, граѓаните секако би профитирале. Берзата исто така може да има корист преку зголемување на обемот на тргување и прометот. Според податоците од Централниот

регистар за 2012 година, најголемите 10 јавни претпријатија во земјава имаат долгови од 215 милиони евра, половина од нив работат со добивка, а половина со загуба. Експертите коментираат дека појавувањето на државните фирми на берзата, значително може да го подобри нивното работење.

vlaDo 20 Интервју Bu^kovski Капитал број 736 06.12.2013

www.kapital.mk

претседател на ГлавнИот одбор на алИјанса за позИтИвна МаКедонИја

Поранешниот премиер, а сегашен претседател на Главниот одбор на Алијансата за Позитивна Македонија, Владо Бучковски во интервју за Капитал прецизно ја илустрира македонската политичка сцена која во моментот е „киднапирана“ од пратеници, министри, политички директори и функционери, на кои тоа им е првото вработување во животот и кои надвор од фотелјите не знаат што со себе. Бучковски вели дека тоа е главниот проблем за политичкиот примитивизам, згаснатиот политички дијалог, најдолниот облик на бипартизам во кој нема место за тој што не мисли ни црно, ни бело, застојот и регресот во остварувањето на европските и атлантските интеграции, но и сериозната опасност од внатрешна дестабилизација поради меѓуетничките односи кои се користат исклучиво за партиски, евтини игри. За сето ова, тој тврди дека неговата партија има лек...

Dosta e oD Deca vo Dr@avni^ki f alijansata nuDi

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

Интервју

21

fotelji lu\e oD kariera!

Капитал број 736 06.12.2013

22

www.kapital.mk

Интервју

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Како Вие ја протолкувавте изјавата на амбасадорот Пол Волерс која предизвика толку реакции во јавноста? Внимателно ја следев изјавата што ја даде амбасадорот Волерс во Тетово, а од друга страна во ист контекст ја прочитав и изјавата што вие ексклузивно ја објавивте од германската Влада и пораката од канцеларката Меркел во истата. Во неколку мои анализи говорев дека ние многу полесно ќе дојдеме до решение за името ако ја имаме поддршката на Вашингтон и на Берлин. Намерно велам Берлин, оти јасно е дека поддршката од Брисел оди преку Берлин - Германија е најмоќната членка на ЕУ. Нашите пријатели мора да ја отстранат опасноста која виси, а за која немаме одговор – дали евентуалниот компромис би го загрозил нашиот идентитет. Не ни се доволни само изјави од овој тип, како оваа на Волерс или пораките од Берлин дека треба веднаш да се реши спорот. За да дојдеме полесно до решение, нам ни треба да ни биде решен проблемот со идентитетот, кој ние сметаме дека посредно го загрозуваат на пример извештаите на ЕУ за напредокот, каде срамежливо се споменува терминот „македонски“ и тоа кога се зборува за Владата, а тој термин не се користи за нашиот народ или јазик. Оттука треба да разберат оние кои сакаат да ни помогнат, нашите пријатели во Вашингтон и во Берлин, дека сега повеќе од кога било, ни треба зајакнување на нашата позиција, особено во последниве години кога гледаме дека де факто е загрозен нашиот идентитет. Постои стравување и кај мене дека ако однапред не го затвориме ова прашање, тоа за името ќе биде тешко да го решиме. Затоа, ако можам да изберам на кој начин треба да ни помогнат нашите пријатели, тогаш прво би посакал да го забетонираат ова прашање со идентитетот. Потоа многу полесно би нашле заедничко прифатливо решение што ќе направи дистинкција помеѓу нашата Република Македонија и географскиот поим Македонија.

XX Г. Бучковски од каде сега овој став? Па Вие велевте дека дебатата за идентитетот и неговото евентуално загрозување е наметната вештачки. Да, јас тврдев дека за идентитетот не преговараме и дека најдобро ќе го одбраниме ако станеме дел од НАТО и од ЕУ. Но, сега сите мораме да се соочиме со реалноста. Грците успеаја да го наметнат овој став во институциите во кои членуваат или имаат влијание. Па ги имаме извештаите, резолуциите и други документи во Организации во кои тие вешто ги користат своите дипломатски пријатели. Станува јасно дека грчкото инсистирање за решение „ерга омнес“

е всушност битка која го загрозува и нашиот идентитет. Многу полено ќе најдеме решение и полесно може да се брани каков било компромис, ако не читаме извештаи во кои би бил спорен јазикот на кој зборуваме или фактот дека сме македонски народ. Доминира чувството кај просечниот Македонец дека евентуалниот компромис ќе ни го загрози идентитетот. Затоа треба вештина за ова да се отсрани. Прво, тука мора да се смири атмосферата ако сакаме решение. Не може какво било решение дополнително да ја дестабилизира земјата. Македонија и сега е на раб од дестабилизација со овој застој, за кој мора да признаеме дека има вина и самата ЕУ. Мора да изнајдат решение. Ова е атипичен проблем, такво решение е и потребно. Прво да се тргнат овие опасности од кои се плаши просечниот Македонец, па потоа да влеземе во една рационална завршница. Секое друго решение само дополнително ќе ни ги влоши внатрешните состојби. Имаме сериозна поделба, дека едните по секоја цена го бранат името, а другите – се мисли на опозицијата, се предавници. И тоа создава вештачка, наметната дилема дека во Македонија постојат политичари кои се подготвени да го прифатат грчкиот ултиматум ан блок и така да го решат спорот. Тоа е далеку од вистината.

XX Но, Македонија е силно разединета внатре. Македонија има сериозен проблем со неединството околу решавањето на прашањето за името. Ние не ги изградивме нашите црвени линии. Дури има тенденција, пред се од власта, особено после 2008-та да се води таа кампања интензивно. Таа е опасна пропаганда. И јас сум убеден дека идеите дека некој е подготвен да „продаде име или идентитет“ повеќе ги подгрева (и кај нас и во Атина) нашата актуелна власт отколку што гледам дека кој било опозиционер е подготвен таа да биде цената што би ја платил за компромис. Втората грешка е однесувањето на ДУИ. ДУИ пред својот електорат има дадено ветување дека ќе ја внесе земјата во ЕУ и во НАТО и сега влегоа во една своја кампања, одејќи во неколку важни европски и светски дестинации каде се обидуваат да покажат дека во Македонија де факто има паралелна дипломатија и тоа апсолутно ги слабее нашите позиции. Со тоа, почнуваат да калкулираат некои во Атина дека проблемот е во македонскиот дел и особено во ВМРО – ДПМНЕ. Тоа не е добро. Јас секогаш сум велел дека и да постигнеме некакво решение тоа не може да биде без ВМРО – ДПМНЕ. Гаат илузии оние опозиционери, но и претставници на меѓународната организација дека тоа е можно без оваа партија. Мислам дека и да постојат добри намери кај Ахмети и кај ДУИ тие се контрапродуктивни. Да бидеме искрени – овој проблем е чувствителен за Македонците. Јас или Вие можеби не размислуваме така, но просечниот Македонец, чие мислење го респектираме, не би сакал некој Албанец да го реши „нашиот“ проблем. Од ова произлегуваат такви провокации

и информации кои не беа демантирани. Божем полу на шега, но јас тоа го сфаќам многу сериозно – Славјанскоалбанска Македонија! Тоа не враќа неколку чекори назад и не исправа пред дилемата дали самите можеме да го решиме спорот, додека знаеме дека нерешавањето вешто ќе се користи само за влошување на состојбите. Темпирана бомба е тоа и младите кои беа користени во последните години како топовско месо за манипулирање гледаме завршија и во физички пресметки по автобуси или на улица. Затоа сум загрижен дека целиот застој може да има влијание за дестабилизација. Да не се лажеме, Македонија со ЕУ и со НАТО е една држава, без нив сосема друга приказна – кршлива.

ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ се две лица на една паричка!

XX Така е, но не гледаме дека Владата и двата најголеми коалициски партнери нешто особено инвестираат во единството. Напротив. Охрискиот рамковен договор се сфати само како алиби за вработување во администрацијата, а сегрегацијата на општеството само се засилува. Па на локалните избори, Кичево е пример. Се водеше етничка кампања. Додека Ахмети плаќаше авиони само за да победи „Албанецот“, лично премиерот држеше говори дека старо и младо и здраво и болно треба да излезе да гласа за Македонецот. За каков искрен пристап зборуваме? ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ се две лица на една паричка и многу лесно ги користат меѓуетничките односи за зголемување на својот рејтинг, но ништо не направија за да се зголеми рејтингот на Македонија. Забораваат, а особено тоа треба да го знае ДУИ и Ахмети дека Македонија во 2005-та доби кандидатски статус токму заради Охридскиот договор и неговата успешна имплементација. Сите говореа дека нашиот пат до Брисел е „виа Охрид“. Од тогаш до денеска се направија неколку чекори кои го уназадија тоа. Вработувањето по секоја цена наши млади сограѓани Албанци и Албанки кои седат дома, а земаат плата иритира. Затоа има два термина – едно е соодветно, друго е правично. Ако на овој начин сакаш да стигнеш до соодветна бројка, таа нема да биде правична. А меѓу тие луѓе сигурно има некој кој сака вистински да работи, да се докажува, да се надградува секојдневно во нашата администрација, за која сметам дека е гломазна и партизирана и таму ќе мора да претстои сериозна реформа. П: Не е само до Рамковните вработувања. Гледаме дека без престан се вработуваат и Македонци. ВМРО – ДПМНЕ плашејќи се дека примањето само на припадници на албанската заедница ќе ги загрози неговите партиски интереси, не се откажува од неконтролираното вработување на свој кадар. Водев евиденција до минатата година и никаде не беше тоа демантирано. Над 40 илјади партиски војници вработија од 2006-та. Тоа е факт. И ете го кругот.

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

Интервју

23

Понесени од еуфоријата со кандидатскиот статус многу повеќе правевме работи за Македонија, отколку за СДСМ. И тука влеговме во една замка што ја постави повторно ВМРО – ДПМНЕ, со поддршка тогаш моќната А1 телевизија, со еден Велија Рамковски, со една Ленче Николовска, за која сега кога ќе видам дека таа предводи една од комисиите на СДСМ, простете но, имам нагон за повраќање. Тоа се апсурдите на македонското општество – тие кои ја рушеа нашата власт сега се први тупаници на СДСМ. Ја споменав Николовска, но тука се и половина од новинарските пера кои се сега најжестоки во критиките за овој „режим“. Истите тие најотворено ја рушеа нашата Влада и го носеа и донесоа Груевски на власт. Јас не жалам што не бев како Груевски. Ама жалам што не го пресретнав формирањето на НСДП. Ако не се формираше НСДП, ако не ни ги земеше тие 7 пратеници, ќе победеше СДСМ и верувам дека веќе ќе бевме членка на НАТО и ќе бевме при крај со преговорите со ЕУ. Ако се сеќавате, во 2005-та сите проекции беа дека до 2012та веќе ќе сме членка Примате нови 1000 Македонци. На секои нови 1000 Македонци мора да вработите нови 250 Албанци и дојдовме до тука. Сите гледаме дека станува збор за превработеност. Вие правевте сериозни анализи во вашиот неделник за мерките во Србија. Па младиот Крстиќ (Лазар Крстиќ, министер за финансии на Србија н.з) не измисли топла вода, туку едноставно се соочи со мерките кои се неопходни. Една Влада еден ден ќе мора да го стори тоа – или да се намалат платите или да се отпуштат вработени.Тоа е табу тема кај нас. Не може така. Неконтролирано се полни администрацијата и сите се смеат. Срамота. Овие не одат на работа, знаеме зошто – нема толку инвентар, нема столчиња каде да седат. Физички е веќе преполна администрацијата со партиски војници.

Не се каам што не бев како Груевски

XX Бевте премиер во време на тешки одлуки. Како сега се сеќавате на тие денови, на тие 18 месеци. Што беше најтешко? Која грешка ја направивте, што сметате дека беше успех? Реално во периодот додека јас бев премиер беа носени тешки одлуки. И

нема ниту една логична причина Бугарија да не биде наш стратешки партнер!

XX Споменавте дека ќе отворате табу –теми. Ги споменавте Бугарите и граѓаните со бугарски пасоши. Став кој наиде на жестоки реакции во јавноста. Очекував. Јас сакам докрај да бидам искрен и сите ќе бидеме такви. Тоа ни е пресметан ризик. Тоа е нашата идеја. Во периодот кој претстои ќе ја брануваме јавноста, ама позитивно, со идеи, проекти, дебати. Пријателството со Бугарија мора да е приоритет. Да препознаеш кој од соседите може да е стратешки партнер. Кој ни е нам стратешки партнер? Ајде да видиме. Да зборуваме отворено. Ако заради 20 и повеќе проценти сограѓани Албанци тоа треба да се Косово или Албанија, нека се Косово и Албанија. Што правиме ние за таа соработка со нив? Не гледам дека градиме посебни односи со нив. Со Грција не можеме, имаме проблем? Добро. Со Србија? Власта глуми дека имаме некакви проблеми, но во суштина најблиски ни се односите со Белград, што е контра основните постулати на кои е создаван ВМРО – ДПМНЕ. Јас не гледам добра причина зошто Србија да е фаворит. Тоа се некои стари тези дека ние со Србите треба да сме сојузници зошто заедно ќе сме посилни контра Албанците кои се заедничкиот „непријател“ и „злото“ и дежурниот виновник ако нешто не чини во земјата или регионот. Помина тој филм. Македонија треба да погледне сериозно кон Софија и да подаде рака. Да не чепкаме во минатото, оти нема да може да изградиме иднина. Но, во заедничкото минато сигурно има еден настан или една личност која е позитивна и за едните и за другите. Од каде е ова инаетење не ми е јасно. Даваше предлози на времето Трајковски, Прванов... Од друга страна, да стигнете до Софија ви требаат „три дена јавање“. Како ќе отвораме перспективи? До каде не отиде Груевски со овие роуд –шоуа, а до Софија ниту автопат, ниту пруга. Како ќе развиваме бизнис? Тоа ни е суровата реалност.

Капитал број 736 06.12.2013

24

www.kapital.mk

Интервју

одлуките кои некој претходно ги донел требаше да се имплементираат тој период. Заблуда е дека додека јас бев премиер беше решена новата територијална поделба и Кичево и Струга се со нови граници. Не е така. Тоа беше претходно. Тоа вешто се искористи во тој период од опозицијата и беше иницијална каписла за опозицискиот блок кој почна да се формира. За 18 месеци власт ние само еднаш имавме повисок рејтинг од ВМРО – ДПМНЕ, тоа беше кога го добивме кандидатскиот статус, па кога после подолг период во Македонија се почувствува една еуфорија и една силна победничка атмосфера.

XX Не ви падна тогаш на памет да распишете предвремени парламентарни избори? Ќе распуштевте Собрание и ете нов мандат... (се смее, н.з) Не. Сакав Македонија да победи, а не по секоја цена да победи СДСМ. Знаев тогаш дека имаме работа пред нас. Моравме да го донесеме новиот изборен законик, да ве потсетам во март 2005-та имавме лоши локални избори, особено во регионите со албанско население, меѓу ДУИ и ДПА имаше инциденти и се обидувавме со новиот законик да ги елиминираме тие проблеми.

XX Од оваа дистанца мислите дека сте биле политички наивен? Или овие политички тактитки кои сега ги спроведува Груевски, особено во делот на пропагандата не ги умеевте? За пропагандата Никола Груевски воспостави нови стандарди.

XX Ретко која партија би можела да ги достигне? Не да ги достигне, никоја нема да може ниту да ги спушти. Секоја идна Влада ќе мора да се носи со тоа. Ако го поделиме на четвртини владеењето на Груевски, тврдам дека секоја од тие четвртини е послаба од 18-те месеци на владата која јас ја водев.

XX Ама Вие не се рекламиравте!? Реално. Тука тој е многу повешт и создаде една атмосфера која му дава за право и на идни парламентарни избори да влезе како фаворит. Ние во тие избори влеговме кога веќе еуфоријата беше спласната и обичните проблеми почнаа да го мачат граѓанинот. Ни навестија дека ако изборите бидат фер и демократски, и ако направиме реформа на правосудството, (пред носење беше и новиот закон за полиција), се доврши процесот на децентрализација во 2006та ќе почнеме преговори за ЕУ. За НАТО веќе не беше ни прашање, никој не се сомневаше дека ќе влеземе. И понесени од таа еуфорија многу повеќе правевме работи за Македонија, отколку за СДСМ. И тука влеговме во една замка што ја постави повторно ВМРО – ДПМНЕ, со поддршка тогаш моќната А1 телевизија, со еден Велија Рамковски, со една Ленче Николовска, за која сега кога ќе видам дека таа предводи една од комисиите на СДСМ, простете но, имам нагон за повраќање. Тоа се апсурдите на македонското општество – тие кои ја рушеа нашата власт сега се први тупаници на СДСМ. Ја споменав Николовска, но тука се и половина од новинарските пера

Да се пазарев со ВМРО – ДПМНЕ, немаше 7 години да минувам низ голгота со судии што читаат пресуди напишани вон судот!

XX Како ги доживувате критиките лично кон вас дека новиот политички обид ви е само за пазар Да се пазарев со власта немаше 7 години да ја поминувам оваа голгота. Не посакувам никој да поминува низ ова низ кое минувам. За нешто за кое сум убеден и денеска би потпишал дека така треба да е направено. Во време на војна треба да се верува на генералите. Јас имав задача да го одбранам територијалниот интегритет и суверенитет. Јас така работев. Сите знаат. Дури и тие што ме обвинуваат, во кулоарите зборуваат дека сум невин. Јас сум невин и таа битка ќе ја добијам. Но, оние кои сметаат дека на овој начин ќе ме елиминираат од политичката сцена дополнително ме мотивираат. Имам јас се уште сила за многу битки. Ниту еден доказ не понудија дека имам вина во тоа што сум го послушал Генералштабот и сум набавил делови за тие 55 тенкови да бидат во функција во време на конфликт. Небулозите, тргнувајќи од позицијата дека јас сум професор, кои ги сретнав низ судството ми се уште еден мотив плус да направам таму амбиент да се случат таму сериозни реформи за никој да не може вака лично да се пресметува со неистомислениците. Јас не ни верував до кое дереџе е судството. Човекот кој најмногу се залагаше за реформи во судството и да нема влијание политиката во судството и кој влезе во уставни реформи и го создаде Судскиот совет сум јас. И сега се соочувам со реалноста дека создаден е монстурм. Чудовиште. Да имавме вистински Судски совет ќе им ја „пресечеше главата“ на сите судии, 10 или 15 кои се подготвени да прочитаат пресуда напишана на друго место. Тие се само спикери. Сите знаат дека половина од судските пресуди се пишуваат надвор од судските канцеларии. Мене ми е ова што сега го правам нешто што во дадениот момент ми е насушна потреба, не за мене лично, туку за моите деца и за иднината на татковината. Не сакам моите деца да ја напуштат земјата, како што многу туѓи деца ја напуштија. Тоа е клучниот проблем и тоа е основниот столб на политиката на Алијансата. Власта како да бега од овој клучен проблем. Промовира политика за зголемување на наталитет, ама тоа не се решава така. И да ги родиме децата, тие ќе се преселат или тие кои сега зачнуваат децата ги раѓаат надвор. Постојано потпишувам месечно по десетици препораки за најдобрите студенти да аплицираат за странските универзитети и кога прашувам дали ќе се вратат никој не вели да. Граѓаните си најдоа сродна душа во нашата алијанса и сите кои не веруваат или се скептични ќе бидат изненадени. Сите ќе бидат изненадени всушност. Некои пријатно, некои не. кои се сега најжестоки во критиките за овој „режим“. Истите тие најотворено ја рушеа нашата Влада и го носеа и донесоа Груевски на власт. Јас не жалам што не бев како Груевски. Ама жалам што не го пресретнав формирањето на НСДП. Ако не се формираше НСДП, ако не ни ги земеше тие 7 пратеници, ќе победеше СДСМ и верувам дека веќе ќе бевме членка на НАТО и ќе бевме при крај со преговорите со ЕУ. Ако се сеќавате, во 2005-та сите проекции беа дека до 2012-та веќе ќе сме членка.

XX Значи велите дека сте ја оставиле земјата во една солидна позиција и со силен меѓународен рејтинг. Како тогаш за само 6-7 години се упропасти сето тоа? Кои се клучните грешки? Позицијата на Македонија беше меѓународно респектирана како никогаш претходно. Тоа не е само моја заслуга или на тој тим за кој многумина велат дека е најдобриот што Македонија го имала на надворешно –политички план. значи јас, Митрева и Шеќеринска. Но, имаше серија потези кои само ги продолживме и од периодот кога на чело на државата беше покојниот претседател Борис Трајковски, но и некои потези кои беа за поздравување на Бранко Црвенковски, како претседател на државата. Не е нескромно, Македонија

беше миленик на Меѓународната Заедница. Правевме сериозни напори да се стабилизира регионот, а моите лични напори, особено виза ви независноста на Косово придонесоа да сум единствениот премиер од Македонија кој за овие 23 години добил покана за посета на Белата куќа. Во тој момент, јас таму говорев во името на Албанија и Хрватска. Значи во тој момент, Македонија беше во очите на Вашингтон многу пред овие земји. Јас како премиер уживав доверба кај нашите граѓани албанци. Но, мене тоа не ми донесе поен плус. Напротив. Ние живееме во поделен свет и обратна е пропорционалноста – колку помалку те сакаат Албанците, повеќе ќе те сакаат Македонците. И тоа е еден од најголемите проблеми кои Македонија ги има. Ако ги видите анкетите и денеска ќе забележите дека Груевски има многу мала или никаква поддршка кај Албанците, ама тоа него не го загрижува, утре на парламентарните избори тие не му се целна група.

XX Да, но на претседателските? Е тука има проблем. Во право сте, кај претседателските има проблем и затоа мислам дека кандидат од опозицијата може да победи.

XX Како ја цените изјавата на Ахмети дека нема да го поддржат Иванов за нов мандат? Има простор за сомневање дали ДУИ воопшто ќе

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

Интервју

поддржи вмровски кандидат или Ахмети само си ја крева цената? Ахмети ќе има многу висока цена ако има само претседателски избори. Ако има и вонредни парламентарни, сите калкулации паѓаат во вода заедно со цената на Ахмети. Ако има кандидат кој не им се допаѓа на Албанците, можно е или да победи тој на опозицијата или да пропаднат изборите. Цензусот од 40 % во вториот круг е тежок да се достигне.

Груевски требаше да ја прифати подадената рака од Заев за консензус за името!

XX Јасно ја поздравивте изјавата на лидерот на СДСМ Зоран Заев околу црвените линии во спорот. Заев како да му навлезе во омиленото политичко поле на премиерот, она за патриотизмот, па Груевски не ја прими подадената рака. Ќе повторам – исклучително е добар потегот на Заев, но под услов да беше поздравен од ВМРО – ДПМНЕ и тоа да беше причина за една сериозна средба на Груевски и на Заев. Но, тоа не се случи. Пропуштивме огромна шанса. Некој не сака да го изгуби ореолот дека е единствениот патриот. Мислам дека Заев ова го направи искрено и тоа треба да се поздрави, особено од Алијансата која сака и прави дополнителни напори за клучните прашања да се гради

консензус.

XX Ајде да речеме дека ВМРО не ја поздрави изјавата од теснопартиски интереси, но зошто делови од СДСМ, особено блиски на претходниот лидер Црвенковски ја осудија? Колку Заев ја консолидира партијата? Пеокупиран сум со нашата партија на терен, имам само спорадични информации , но според моја проценка тој има големи проблеми. Самиот си знае кои се и не би сакал со своја изјава само дополнително да му ги влошам.

Имаме подобар тим и од ВМРО – ДПМНЕ и од СДСМ!

XX Каде и како Алијансата го гледа просторот за свое политичко дејствување? Македонија е соочена со сериозен проблем, а тоа е недостатокот на политичкиот дијалог. Срамота е да не научиме за 23 години што е абецеда на парламентарната демократија – дека власта и опозицијата мора да соработуваат, а за да може да соработуваат мора да разговараат. Ние дојдовме во ситуација кога нема разговор, воопшто нема разговор и тука вината најголема е кај ВМРО – ДПМНЕ. Тие се на власт. Денеска и просечниот граѓанин затоа е разочаран. Половина не знае за кого ќе гласа. 20 % нема да

25

гласаат, но 25-30 % велат дека не знаат. Тука е нашата шанса. Тоа се 250 – 300 илјади гласачи на кои ние ќе им понудиме сериозна програма. Бидејќи немаат сериозна програма тие се приклонуваат на едните или другите и се флуктуирачки, но на следните избори, нашата опција, евентуално ГРОМ кој исто така го сметам за сериозна опција, имаме сериозна шанса. Сега ќе говорам за нас. Ние ќе излеземе со исклучително добра екипа, нескромно ќе кажам, каква што нема ниту ВМРО – ДПМНЕ ниту СДСМ. Тимот што го правиме околу нашиот претседател Љупчо Зиков ќе биде составен од имиња, кои сега на почетокот можеби ништо не значат на пошироката јавност, им значат само на оние кои се занимаваат со политика, но тоа ќе бидат новите политички ѕвезди, јас ве уверувам.

XX Македонија е и заситена од звучни политички имиња... Да. Луѓето од нашиот тим се сосема етаблирани во своите професии. Ние, тројцата основачи на партијата бевме исправени пред таква одлука, да се формира таков тим. Ние сме три генерации. Господинот Јорданов, од кого нема поуспешен бизнисмен во земјава, на крајот на своите шеесетти е една генерација, јас на почетокот на своите педесетти сум друга и Зиков на почетокот на четириесеттите е трета генерација. Сосема без двоумење ние дадовме шанса токму на генерацијата која ја предводи Зиков. Јас и Минчо свесно сме само претседатели на партиските тела. Сакаме Зиков и тимот околу него, Игор Камбовски, Александра Србиновска, Рубин Земон, Дане Јованов и останатите да го промовираме како една млада, полетна, но и доволно искусна екипа која веќе има сериозен успех зад себе. Ние не нудиме тотални анонимуси кои сега прва задача во животот ќе им биде да ги промовираат политиките на Алијансата, туку напротив оние кои се веќе истакнати и имаат зад себе кариери.

XX А се политички неизвалкани. Тоа беше идејата? Да. Па да бидеме реални, политиката е валкана работа. Најчистото лице да го ставите во политика, после извесен период во дневната политичка битка која кај нас оди до истребување ќе биде извалкано и ние сме тука за да го победиме тоа. Знаете, ако доаѓате од средина во која веќе си имате професија, сосема поинаку ја сфаќате политиката.

XX Се изнагледа Македонија особено во последните години луѓе на кои прво вработување им е државен секретар, пратеник, министер... Па и во партиите е така. Полно со луѓе кои без партиска функција се никој и ништо во општеството и затоа тие се подготвени битката којашто треба да доминира витештво и џентлменство да ја претворат во битка до истребување и по каква било цена да задржат функции. Затоа е стравот од промената на власта. На овој начин на кој се бие битката, утре губењето на власта значи и буквално губење на слободата. Овде толку има акумулирано негативна енергија.

XX Очекувате политички реваншизам? Одмазда гледаме постојано низ годиниве. Таа е водилка во политиката, особено во овој момент и на крајот страда државата и граѓаните. И тоа мора да се промени.

Капитал број 736 06.12.2013

26

Интервју

Нашиот претседателски кандидат ќе биде фаворит на изборите!

XX Се подготвувате ли за избори? Ако зборуваме за предвремени парламентарни избори тие не зависат до нас. Ние секако дека се екипираме. Јас мислам дека преголем луксуз е во март 2013-та локални, март 2014 претседателски, март 2015-та парламентарни. Цело време сме во кампања. Ништо во државата не работи, сите сме преокупирани со избори. Тоа е причина според мене зошто кога сме вака блиску со термините треба да има споени избори. И втората причина се настаните од 24 декември. Тој скандал кој се случи ги сруши сите мостови за соработка меѓу власта и опозицијата. Ако некој те исфрли како партал од Собранието ти не можеш да се вратиш и нормално да функционираш. Во овој момент Собранието не функционира. Нема веќе таму простор овие исти пратеници заеднички да работат. Ние работиме, се подготвуваме за сите сценарија и да има и да нема предвремени избори. Ако нема, секако ќе бидеме подготвени за претседателските избори. Ќе имаме наш кандидат. И слободно можам да кажам дека тој ќе биде фаворит и ќе влезе во вториот круг.

XX Кој ќе биде тоа? Нашата Алијанса почива на исклучителна доверба и почит меѓу нас тројцата основачи. Претседателските избори ќе бидат многу битни. Ние и да не победиме, замислете што ќе значи нашиот кандидат да влезе во вториот круг. Алијансата преку ноќ ќе биде хит! Ние сме свесни за тоа. Јас отворено реков дека некој од нас тројца треба да е кандидатот. Мене ако ме прашате кој, јас би рекол Јорданов, пред се заради неговото искуство, карактер, тој е таткото којшто може да ги обедини сите. Ако Јорданов се колеба ќе ги разгледаме другите можности, дали можеби јас, или може да биде најмладиот од тројцата основачи Зиков. Ние разговараме и со други, но видете кое е нивото. Мора да биде респектиран, реализиран, почитуван и прифатен и од албанските сограѓани, некој кој се залага за нашиот концепт за граѓанска Македонија. Кандидат на сите граѓани. Најголемата опозициска партија вели дека нема свој кандидат, бараат надпартиски. Ако веќе немаат, еве нека го поддржат нашиот.

www.kapital.mk

Ние ќе се трудиме со начинот на нашето дејствување да го промениме ова. Ќе почнеме да отвораме дебати. Сите прашања, ама буквално сите прашања ние сме спремни да ги отвориме и да разговараме за нив. Еве неделава дебатиравме за изборниот законик. Не може Македонија да оди назад. Наместо да зборуваме за електронско гласање, ние зборуваме сега за регрес, за оставање на отпечаток од прст. Страшно.

Дека сме приврзок на власта кажуваат тие што се исплашени од нашата снага!

XX Видовме каков калибар на човек ни прати ОБСЕ за да предложи стратегија за ажурирање на Избирачкиот список. Џон Арон има искуства низ африканските земји За жал ние сме во рангот со тие држави. Се однесуваме како дел од африканските племиња и никој не ни е виновен за овој политички примитивизам што го манифестираме освен самите ние.

XX Во врвот на партијата имате луѓе од различна етничка структура. Која беше идејата? Тој сегмент сакаме да го засилиме. Нашиот сопартиец Рубин Земон е потпретседател на Главниот одбор, заради неговата едукација, тој е доктор на науки кој се занимава со правата на малцинствата верувам дека ќе биде големо освежување на политичката сцена. Тој ќе се бори за правата на граѓаните повеќе од кој било. Тој е припадник на мала етничка заедница, на Египќаните, и е експерт на Советот на Европа и борец за правата на граѓаните. Со такви истакнати луѓе ќе сакаме да го подигнеме и нивото на политичка култура, но и нивото на оние кои се занимаваат со политика. Нашите луѓе не се влезени во политиката затоа што нема што да работат, па треба преку Алијансата да градат кариера. Сите се истакнати во своите области и сакаат да бидат еден тим, предводен од Зиков, кој ќе направи пресврт на политичката сцена. Многумина ме прашуваат што е за вас сериозен пресврт!? Па сериозен пресврт е ако успееме да влеземе во Парламентот, но и да покажеме дека не влегуваме таму само за да бидеме дел од власта по каква било цена. Ако немаме сериозен потпишан коалициски договор ние можеме да издржиме да бидеме надвор од власта. Ако не биде прифатено да се отворат горливите економски прашања, ако не понудиме решение за белата чума, јавната администрација, правата на обичниот граѓанин, преиспитување на неуспешните реформи на судството или да дозволиме некој да ги користи апаратите на власта контра правата на нашите граѓани.

XX Ова што го зборувате не оди во прилог на тезите дека сте приврзок на власта, формирани од ВМРО – ДПМНЕ со цел да ја растурите опозицијата и да станете нивен партнер во некоја нова владина коалиција, токму по секоја цена Ние никако не можеме да бидеме продолжена рака на ВМРО – ДПМНЕ. Најголемата грешка во периодот додека Црвенковски беше на чело на СДСМ беше неговата упорност да направи само еден единствен опозициски субјект, а во

рамките на тој единствен субјект тој да биде единствениот човек кој смее да каже што е правилно, а што не. Секој кој имаше поинакво мислење, а тука предничев јас, требаше да биде исплукан и ставен на столбот на срамот. Зошто? Затоа што зборував дека со неговите политики не можеме да го симнеме Груевски од власта и дека тој ќе се зацврсти.

XX Што се покажа како точно.. Да. СДСМ стана лоша копија на ВМРО – ДПМНЕ. Ако тврдите дека некој е диктатор или дека владее преку режим, мора со секој ваш потег да бидете крајно либерални и демократични и да почитувате поинакво мислење. Да стимулирате да има различно мислење, а не секој мисли поинаку да биде стигматизиран или сатанизиран. Мислам дека таква замка има и денешниот СДСМ. Дел од неговите истакнати членови, повторно како да тежнеат тие да бидат единствени опозиционери.Тие и никој друг.

XX Велите дека полошо од монопол е само дуопол. Реално е така. Глумиме дека имаме повеќепартиски систем. Нема повеќепартиски систем. Да имаше ќе бевме членка веќе на ЕУ и на НАТО. Тука има бипартизам во најгруба варијанта, каде што тешко може обичниот граѓанин да најде сериозна разлика. Тоа е проблемот и затоа вака убедливо победуваше ВМРО – ДПМНЕ. ВМРО – ДПМНЕ победи во 2008-та заради новите лица? Ајде и СДСМ веднаш извади нови лица и се заблагодари на сите кои нешто значеа. Ќе остане само Бранко, дајте нови лица. Па тоа не успеа, па ајде од почеток, пак нови лица... Не е само до новите лица. Се бара квалитет. Една од професиите во кои колку си постар, толку си поквалитетен е политиката. Погледнете го парламентот, полн со деца. Ако сме млада држава, ова сепак на ништо не личи.

XX А Владата? Владата е „бетер“ од Парламентот. Па нормално дека ќе имаме стратешки државни грешки. Да се вратам на критиките кон нас и наводната поврзаност со власта. Тоа прво ни е очекувано, а второ ни е пресметан ризик. Кога немаш аргументи – етикетирај.

XX За да биде презентирана програмата ќе чекате избори? Не. Ние работиме на тоа интензивно. Зиков го предводи тоа и делот за економската програма и проекти и според неговите кажувања тоа ќе биде готово за некоја недела. Зависи од пи-ар стратегијата како тоа ќе го пласираме во јавноста, но никој не се сомнева дека во економијата особено нудиме една сериозна програма по која ќе биде препознатлива нашата Алијанса. Но, не бегаме и од жешките политички теми, од она што нам ни пречи во оваа држава. Ние сме де факто бипартиска, но и бинационална држава. Има страшна фрустрација кај помалите етнички заедници и дури и асимилација особено на граѓаните со исламска вероисповед. Тие сфаќаат дека во ова време на сиромаштија полесно ќе најдат работа ако се пишат Албанци. Видете го 20 метарското албанското знаме во Лабуништа. Во Лабуништа каде што јас сум го чул најизворниот македонски јазик.

капитал број 736 06.12.2013

28

бизнис и политика

капитал анализа:

Zo[to se krijat kompaniite koi gi finansiraat partiite? пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Д

еновиве во јавноста наголемо се проблематизира одредбата од Изборниот законик, според која правните лица може да донираат до 5% од приходот што го оствариле во претходната година. И меѓународната заедница и домашната граѓанска асоцијација „Мост“ ја оспоруваат одредбата за петте отсто сметајќи дека ги става во нееднаква позиција и донаторите и политичките

партии, зашто хипотетички е можно еден донатор (компанија со голем обрт) да ја финансира целата кампања на одредена политичка партија или на повеќе партии, па дури и на сите учесници во изборниот процес. Бидејќи 5% од вкупниот обрт на некоја од големите македонски компании се доволни за да се покрие сумата што заедно ја трошат сите учесници во една изборна кампања. Но, во услови кога освен медиумите, меѓу донаторите во изборните кампањи нема други компании, проблематизирањето на оваа одредба се сведува на обично теоретизирање во стилот што би било кога би било. Вистинско прашање за дебата би било зошто компаниите не донираат во изборните кампањи на политичките партии? И, дали навистина не донираат, или тоа го прават на начин што им

овозможува да избегнат да се појават во официјалните листи на донатори? Ако се погледнат финансиските извештаи на партиите од последните неколку кампањи меѓу донаторите уверливо доминираат физички лица. Во финансискиот извештај на коалицијата на ВМРО-ДПМНЕ за изборите 2013 за градоначалник на Скопје и на другите општини како донатори се запишани околу 1.700 приватни лица, од кои најголем дел дале по 1.000 евра. Во истиот извештај единствените правни лица што се јавуваат, кои се и најголеми донатори (во вкупната сума од 1,54 милиони евра што ВМРО-ДПМНЕ ја собрало од донации) се неколку медиумски компании - МПМ со околу 256 илјади евра, Сител со 163 илјади евра, Канал 5 со 157 илјади евра, ТВ Алфа

t

капитал број 736 06.12.2013

бизнис и политика

29

Невообичаено е во држава со исклучително исполитизирано општество компаниите, особено (по)големите, толку да се држат настрана од политиката, што воопшто ги нема на листите на донатори во финансиските извештаи на партиите од изборните кампањи. За тезата дека ова е така само во официјалниот дел, додека во позадина прикриено си работи финансискиот интерес меѓу бизнисот и политиката, прифаќа да зборува само опозицијата. За бизнис-заедницата прашањето зошто нема компании (со исклучок на медиумските) меѓу донаторите во изборната кампања е политичко, и како такво не е предмет на перцепција на трите најголемите бизнис комори во Македонија, кои, барем ако се заклучува од нивните изјави, од политиката бегаат како од ѓавол со 78 илјади евра. И кај коалицијата предводена од СДСМ во финансискиот извештај за овогодинешните локални избори меѓу донаторите нема компании - се појавуваат само приватни лица, со исклучок на Трендоленд, која е наведена поради попустот од (симболичните) околу 700 евра што & го дала на коалицијата за рекламирање на Офф.нет. Од „Сојузот за иднината“ во извештајот навеле дека од донации собрале 9.250 евра. ДУИ за истата кампања добиле 224 илјади евра донации, повторно главно од граѓани, а меѓу компаниите донатори (вкупно пет) најмногу дала Ева-Аг Дооел 16.260 евра. И во извештајот на ДПА меѓу донаторите е наведена само една компанија, Нота-Ми Дооел, со сума од 1.000 евра, додека вкупните донации што ги добила албанската опозициска партија изнесуваат 16.560 евра.

Донирањето табу тема во бизнис-заедницата

Институциите надлежни за контрола на парите во политиката, бизнисзаедницата, аналитичарите и претставниците на политичките партии, даваат различни толкувања за тоа зошто ги нема компаниите од листите на донатори во партиските изборни кампањи. Но, извесната комплементарност на нивните изјави составува прилично јасна слика на проблемот. Членот на Државната комисија за спречување на корупцијата, Мирјана Димовска, која е можеби најупатена во проблематиката, бидејќи членуваше во работната група што во Министерството за правда работеше на измени на Изборниот законик, најнапред потенцира дека ставот на Антикорупциската комисија е оти во Законикот треба да се врати старата одредба - фиксна сума како лимит за донирањето на правните лица во изборната кампања, наместо

актуелната според која компаниите може да донираат 5% од вкупниот приход остварен во претходната година. Предлогот (кој чека зелено светло од партиите) е правните лица да може да донираат најмногу 30.000 евра. Според Димовска, тоа што компаниите, особено поголемите - кои можат да дадат, ги нема меѓу официјалните донатори, се должи на тоа што партиите чиј најголем трошок во кампањата е рекламниот, кога ги имаат за донатори медиумите, немаат потреба од други моќни финансиери. „Ако тргнеме од финансиските извештаи на партиите од кампањите ќе се види дека тие најмногу пари трошат за медиуми, па затоа држат до тоа медиумите да ги имаат како донатори. Доколку ги обезбедат медиумите, не им се неопходни донации од други правни лица, односно компании“, изјави Димовска за „Капитал“. Нејзиниот поранешен колега од Антикорупциската комисија, Драган Малиновски, пак, не верува дека компаниите остануваат или се оставени настрана од страна на партиите во изборните кампањи. А за тоа зошто ги нема во извештаите го дава следново објаснување: „Моето чувство е дека компаниите донираат прикриено. Тие ги финансираат партиите во континуитет и надвор од кампањата, такашто не мора да се појават во извештаите за изборниот период. Сметам дека ова со стотиците физички лица кои се јавуваат во извештаите како донатори на по 1.000 евра е фарса - парите во најголем дел ги обезбедуваат компании-донатори“, вели Малиновски. Според претседателот на Советот на СДСМ за економски прашања, Кире Наумов, компаниите избегнуваат да донираат (барем јавно) во изборните кампањи поради начинот на владеење на актуелната власт: „Проблемот е во начинот на владеење на оваа власт. Kомпаниите се плашат да донираат, не само во период на кампања. Треба да прашаат дали и каде треба да се рекламираат, дали треба да поддржат некој проект, изградба на некој објект.

Капитал број 736 06.12.2013

30

www.kapital.mk

бизнис и политика

Тоа што компании официјално не се појавуваат како донатори во кампањата и на владејчката партија е резултат на тоа што власта не сака да признае кои $ се финансиерите - не сака да ја врзуваат со крупниот капитал, туку сака преку донациите да претстави дека е поддржана од народот“, изјави Наумов за „Капитал“. Од ВМРО-ДПМНЕ не успеавме да добиеме став по прашањето, иако за целта бевме препраќани од човек на човек, и ниту еден од нив не ни даде одговор - сите се правдаа дека прашањето не е во нивна надлежност. Слично реагира и бизнис-заедницата, чиј став (врз база на изјавите што ги добивме) може да се сумира како - ова е политика, а ние не се занимаваме со неа. „За тоа се надлежни пратениците кои си ги бира народот, од една страна, а од друга, донирањето не е пропишана облигациона обврска. За нас ова е, пред с$, политичко прашање“, велат од Стопанската комора на Македонија, дополнувајќи дека „станало практика партиските лидери да бараат средби со членките на нашата Комора и пред нив да ги обрзложуваат своите погледи и приоритетите за мандатот за кој бараат подршка од електоратот, но досега не се случило Комората да зазема страна и да влијае врз волјата на граѓаните“: „Што се однесува до компаниите, Стопанската комора на Македонија ниту смее, ниту може да им наложува или пак да им сугерира на Компаниите каде да ги насочуваат своите средства. Одлуката на една компанија дали, колку и каде да се појaви како донатор на одредена политичка партија е исклучиво нејзино право“, велат од овој репрезент и застапник на интересите на стопанството. Краткиот одговор, пак, на Сојузот на стопански комори е дека немаат став по прашањето. „Ние имаме усогласеност околу тоа да немаме став во однос на политички прашања. Сојузот на Стопански Комори едноставно нема став околу ова прашање“, изјавија од таму. Сличен став имаат и од Стопанската комора на северозападна Македонија: „Никогаш не сме се занимавале со оваа проблематика која е целосно политичка. Ние, со нашите членки, никогаш не сме дискутирале околу тоа дали тие даваат или не пари во политичките партии и зошто тоа го прават или не“.

Кој ги донира милијардите во американските изборни кампањи?

В

о земјата во која либерализмот е една од матриците на националната самосвест, системот на финансирање на предизборните кампањи е уште еден пример за функционирањето на слободниот пазар. Изборниот систем на Соединетите американски држави, особено во финансискиот дел, е многу послободен во споредба со другите демократии. Последен прилог кон с$ послободниот систем на финансирање на изборните кампањи во САД се таканаречените Супер ПАК-ови (Super PACs), односно Супер политичкоакциски комитети (Political action committee), преку кои со судска одлука во 2010 година им беше дадено право на индивидуалци, корпорации, синдикати и други групи да можат да даваат неограничени донации во политичките кампањи. Единствено ограничување за Супер ПАК-овите е да не се координираат директно со политичките партии или со кандидатите. Во етичкиот аспект на ваквата либералност на финансирањето што овозможува моќните донатори да бидат повлијателни во политиката од партиските функционери, нема да навлегуваме. На изборите 2012, на кои актуелниот претседател на САД, Барак Обама, го избори вториот мандат, тој од донации собра 1,20 милијарди долари од кои потроши 1,11 милијарди, а поразениот републиканец Мит Ромни доби 1,18 милијарди од кои во кампањата употреби 928 милиони. Повеќе од третина од добиените пари на контото на Обама потекнуваат од помали донатори, за разлика од Ромни, чија кампања со 75 % ја финансираа големи донатори - што поединци, што корпорации. На листата најголеми донатори на Обама се Универзитетот на Калифорнија, Microsoft, Google, Универзитетот

Харвард, а кај Ромни водат Goldman Sachs, Bank of America, Morgan Stanley, JP Morgan Chase. Преку Супер ПАК-овите големи суми во кампањата донираа познати бизнисмени, а трите најголеми донации отишле кај Ромни - сопствениците на казиното Las Vegas Sands, брачниот пар Шелдон и Миријам Аделсон, донирале 30 милиони долари, магнатот од градежниот бизнис, Боб Пери, 17 милиони и 250 илјади долари, а основачот на „TRT Holdings“, Роберт Роулинг, 6,1 милион долари. На четвртото место е првиот најголем донатор на Обама, хеџфонд менаџерот Џејмс Симонс, кој ја помогнал кампањата на актуелниот претседател со 5 милиони долари, а на петтото, повторно на листата на Обама, се наоѓа претседателот на Newsweb Corporation, Фред Ејкнер, со донирани 4,5 милиони долари. Листата, пак, на топ-десете донатори меѓу компаниите ја прават спомнатата Las Vegas Sands со нешто над 11 милиони долари (сите за републиканците), Goldman Sachs со 4,7 милиони (71% за републиканците, 29% за демократите), медиумската корпорација Comcast со 2,7 милиони (64% за демократите, 36% за републиканците), AT&T со 2,5 милиони (65% за републиканците, 35% за демократите), DreamWorks Animation со 2,3 милиони (99% за демократите, и само 1% за републиканците), Microsoft со 2,2 милиони (68% за демократите, 32% за републиканците), хемиската компанија Huntsman Corporation со 2,2 милиони (сите за републиканците), конгломератот Honeywell со 2,2 милиони (63% за републиканците, 37% за демократите), Bank of America со 2,1 милион (74% на републиканците, 26% на демократите), и познатата компанија од авиоиндустријата Lockheed Martin со 1,9 милиони (62% за републиканците, 38% за демократите).

Капитал Медиа Гроуп за прв пат во Македонија најавува

gazeli специјална едиција

13

компании кои растат и во време на криза

дЕКЕМВрИ 2013

Капитал Медиа Гроуп, во соработка со експерти и аналитичари, ја подготвува специјална едиција Газели на Македонија, која ќе излезе на 13 декември. Во едицијата ќе бидат рангирани најбрзорастечките и најперспективните мали претпријатија во Македонија. Изборот на компании кои ќе се најдат во едицијата Газели ќе биде направен според точно дефинирани и строго одбрани критериуми и параметри: } да постојат четири последователни години 2009-2012 } да имаат приходи над 6.000.000 денари годишно во период од 2009 -2012 } да имаат растечки приходи во изминатите 4 години (2009-2012) } да имаат добивка во изминатите 4 години (2009-2012) } да имаат минимум 5 вработени, а максимум 50 вработени Едицијата Газели е опширен преглед на најдинамичниот дел на македонската економија со конкретни податоци за работењето на компаниите во последните четири години. Во рангирањето ќе бидат прикажани податоците за приходите, добивката и бројот на вработени на македонските газели во периодот од 2009 до 2012 година, нивниот раст во изминатиов период, како и податоци за тоа во кои дејности работат. Во едицијата ќе можете да ги прочитате следниве анализи: } Кои се македонските газели за 2013 година? } Македонските успешни мали, а големи бизнис приказни } Тајните на компаниите кои растат и во криза } 10 мерки со кои малите бизниси можат да станат големи Едицијата Газели има за цел да го поттикне растот и развојот на малиот бизнис во Македонија, а учеството во овој проект ќе ви донесе можност да ја претставите вашата компанија пред овој најбрзорастечки сегмент во македонската економија. Повеќе информации во врска со едицијата и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110/ 070 262 288 Лице за контакт: Бобан Ѓорѓиевски

Капитал број 736 06.12.2013

32

www.kapital.mk

политика

Македонија „средно корумпирана“

М

акедонија се најде на 67 од вкупно 177 држави по перцепција на корупција, покажува најновиот Извештај на Трансапренси Интернешнл што е скок од две места споредено со Извештајот од лани кога Македонија се најде на 69 позиција. Оваа позиција Македонија ја дели со Црна Гора, а зад себе како покорумпирани земји во регионот ги остави Босна и Херцеговина, Србија, Бугарија, Грција, Косово и Албанија. Пред Македонија, како земји од регионот кои подобро се справуваат со корупцијата се Хрватска, Турција и Словенија.

Според Слаѓана Тасева, Претседател на Транспаренси Интернешнл Македонија, корупцијата во земјава и понатаму преставува проблем од висок приоритет. „Очигледно е дека активностите кои ги превземаат властите се недоволни, а институциите се неефикасни. Недостатоците во владеење на правото создаваат сериозна недоверба на граѓаните во судството и собранието, како институции кои треба да обезбеда гаранција на владеење на правото, заштита на јавниот интерес и просперитетна држава“, заклучува таа.

> БРОЈКИ

170

Професионални војници бара Министерството за одбрана за во Армијата за работа на определено време од три години

100

Зошто Советот на Европа се враќа во С

Стразбур одблиск на влошените пол

лица се вработени во ресорот труд и социјална политика преку владиниот проект за вработување на 1.600 лица од социјално ранливи категории

80

лица се вработени во институциите на Министерството за образование и науки преку владиниот проект вработување на 1600 лица од социјално ранливи категории

facebook Македонија се намалила 1 Во корупцијата. Народот веќе нема пари ни за подмитување.

Vlatko Vasilj

Американец има 2 Кога проблем што го фрустрира и

мачи оди на психијатар. Кога во Македонија некој има ист таков проблем, се јавува во утринска програма.

Sead Džigal

Балканскиот полуостров 3 На живеат народи кои го прават животот на нормалните луѓе неподнослив!

Branko Trickovski

Советот на Европа којшто пред три години ја затвори својата канцеларија во Скопје, се враќа во Македонија – потег на Стразбур што за многумина значи јасен сигнал, оти политичките процеси во земјава се влошени. Во моментот СЕ свои канцеларии има во Албанија, Ерменија, Азербеџан, БиХ, Грузија, Молдавија, Србија, Украина и Косово.

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

Каков орден ќе добие орбан во скопје?

П

ремиерот на Унгарија Виктор Орбан доаѓа во официјална посета на земјава, за која многу не сакаат да зборуваат ниту во Владата, ниту во Кабинетот на шефот на државата, Ѓорге Иванов, иако според неофицијални информации, токму од таму тој ќе добие и орден за заслуги. Нашите извори не откриваат за каков орден се работи, а од службата за односи со јавност на Претседателот, иако најавија, останаа без коментар до затворањето на овој број на весникот. Посетата на Орбан единствено ја потврди шефот на дипломатијата, Никола Попоски, кој во разговор за Капитал изјави:

„Да, знам дека ќе дојде, најавена ми е таа посета, но воопшто не сум запознаен со детали и мислам дека е планирана за почетокот на следната година. Не знам за каков орден се работи.“ Виктор Орбан последен пат го посети Скопје во мај 2011-та, кога порача дека премиерот Никола Груевски ја има поддршката на европската десница. Орбан важи за „лошото момче“ во ЕУ и неговото владеење во последниот период е на тапет на тешки обвинувања дека спроведува диктатура, го партизира општеството и ги гуши медиумските слободи.

сКопјЕ?

ку ќе внимава литички процеси!

Н

ешто помалку по три години кога Советот на Европа реши да ја затвори Канцеларијата во Скопје, Известувачот на оваа организација за Македонија, Роберт Валтер кој неделава беше во посета на земјава, најави нејзино повторно активирање. Преку ваквата Канцеларија, Советот на Европа сака поблиску да ги следи политичките состојби во земјава, а Валтер на 13 декември во Стразбур ќе ги објави досегашните заклучоци за политичките случувања во Македонија Отворањето на Канцеларијата, многумина го гледаат како лош знак за земјава, преку кој Советот на Европа јасно покажува дека политичките случувања во Македонија се повеќе од сериозни. Покрај препораката за повторно отворање канцеларија, британскиот десничар Валтер, кој заедно со претседателот на Парламентарното собрание на Советот на Европа, Жан Клод Мињон, минатата недела беше во посета на Македонија, во извештајот се осврнува и на проблемот за името. „Комитетот изразува жалење што прашањето за името продолжува да го одложува отворањето на пристапните преговори со Европската Унија и обидите на земјата да се приклучи во НАТО и се надева дека Грција ќе избере пофлексибилен пристап“, се наведува во извештајот.

Toj пишува и дека јавниот живот во Македонија останува силно поделен по политички и етнички линии и дека властите треба да продолжат со спроведување на Охридскиот рамковен договор, а партиите да се обидат да одржуваат повеќе конструктивен дијалог. „Комитетот ги поздравува законските

реформи, но бара повеќе работа за да се осигури непристрасност и независност на судскиот систем, со што ќе добие доверба од јавноста и изразува загриженост од силно контроверзниот закон за лустрација. Исто така, се бара подобрување на слободата на медиумите“, пишува во извештајот, кој беше презентиран пред Комитетот за почитување на обврските и заложбите на земјите-членки на Советот на Европа. За кревкоста на македонските институции зборуваше и Мињон лично на средбите со македонските политичари.

- Демократските институции с$ уште се кревки, парламентарниот бојкот и употребата на итни постапки за донесување важни закони предизвикуваат загриженост кај меѓународната јавност. Ова е многу загрижувачки затоа што употребата на итната постапка неодамна предизвика насилни судири дури и внатре во парламентот. Сите сме согласни дека постои потреба да се создадат цврсти гаранции за да се избегне повторување такви ситуации во иднина, особено за развивањето конструктивен дијалог меѓу мнозинството и опозицијата, како и меѓу сите политички сили, во една пријатна средина на меѓусебно почитување - рече Мињон пред македонските пратеници. Само за потсетување, во 2010 година кога Советот на Европа ја затвори Канцеларијата од Министерсвото за надворешни работи таквиот чин го правдаа како политика на Советот да остави отворени „малку канцеларии пред се во земјите каде што има посериозни политички проблеми“. Во моментот СЕ свои канцеларии има во Албанија, Ерменија, Азербеџан, БиХ, Грузија, Молдавија, Србија, Украина и Косово.

бум-трЕс

33

ЕвангЕлос вЕнизЕлос

вицепремиер на грчката Влада:

"Грчките позиции во врска со проширувањето, а посебно во врска со критериумите за интеграција на ФИРОМ во НАТО се целосно јасни и се поврзани со општите критериуми на НАТО, а не со билатералните односи Грција – ФИРОМ“, изјави Венизелос, откако со години Македонија добива акламативна потврда од НАТО дека ги исполнува критериумите за членство

ШтЕфан филЕ

еврокомесар за проширување

Перспективата за Самит во декември, но и за подоцна, и понатаму за Македонија е темна“. Додека сонцето за нашите интеграции изгрева на југ, од Брисел ништо ново. Ни светлина, ни зрак...

спиро ристовсКи министер за образование

Суштината на СМС известувањата е во насока да се обезбеди побрза и навремена информација кај самиот родител“ - министерот како напредок во образовниот процес ја собјаснува можноста родителите што поитно да дознаат дека детето им добило „двојка“.

twitter 1

i999y@i999y45m

2

Koce Petrov@kocepetrov1h

3

LJUBEN Sara@ljubensara3h

Зошто да страдаме каа може да уживаме во немаштијата #македонијаседма Ако Македонските новинари не знаат што е Бура, а што невреме, тогаш како да им верувам дека знаат посуштествени нешта како слобода, право. Ние не закачуваме чорапи за подароци од Дедо Мраз. Сите подароци ќе ги изгубиме низ дупките! :-(

34

политика никола попоски

Сите соговорници со кои разговаравме на темата Европскиот совет да додели датум за почеток на преговорите со Македонија, не чувствуваат можност да се убеди Грција дека е корисно да ги започнеме преговорите.Таму не постои подготвеност за придвижување на нашата земја во тој правец.

Шефот на дипломатијата најави ново црвено светло од еУ за македонија

[to mo@e

PoPoski

da stori, osven da najavuva novi blokadi?

www.kapital.mk

капитал број 736 06.12.2013

политика пишува:

катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

М

акедонска должност е да направиме максимум климата во ЕУ во однос на Македонија да се промени и интензивно ќе се работи на тоа, вклучително и со оние кои донесуваат одлуки во Атина“. Ова е утехата којашто истовремено требаше да биде и добрата вест, откако шефот на македонската дипломатија Никола Попоски прво и многу директно ја соопшти лошата – дека и на престојниот Самит на ЕУ, Македонија нема што да очекува. Попоски по средбите коишто ги имаше минатата недела во Брисел со европратениците Ричард Хауит, Чарлс Танок и Едвард Кукан, по којзнае кој пат оцени дека позицијата на Атина е многу јасна, и таа е клучната детерминанта што влијае врз донесувањето на одлуката за тоа дали Македонија ќе ги започне преговорите со ЕУ. „Сите соговорници со кои разговаравме на темата Европскиот совет да додели датум за почеток на преговорите со Македонија, не чувствуваат можност

прашање. Од друга страна, пораките што ни се упатени од Атина се дека немаат волја да покажат поголемо ниво на конструктивност ни за време на грчкото претседавање со Унијата во однос ние да ги почнеме пристапните преговори“, изјави Попоски.

Кога „ќе сториме се што можеме“ не е доволно...!

Тезата за напредокот на Македонија констатиран во Извештајот и ветувањето дека (во иднина) ќе сторат „се што можат“ се практички двата столба на кои Попоски го темели „ублажувањето“ на новата европска шлаканица за земјава. Но, и мала анализа е доволна за да се заклучи дека и двата столба се прилично нестабилни. Прво, Извештајот не е документ со којшто министерот би требало да се фали и да го користи како аргумент во својата експликација. Факт е дека и оваа година Македонија доби препорака за членство, но Извештајот сосема прецизно посочи низа сериозни проблеми на македонските нереформирани институции, но и на политичките процеси кои заостануваат зад развиените западни демократии. Неговиот колега, министерот за европски интеграции Фатмир Бесими на пример, во последното интервју за „Капитал“ порача дека Извештајот носи само една добра вест – а тоа е препораката за членство, која оваа година „висела“

35

смеат да се амнестираат. Брисел многу лесно може да каже дека токму Високиот дијалог е тој „уникатен“ начин кој го смислија за да ни ги олеснат реформите, а факт е дека година дена подоцна не гледаме оти некој сериозно се води според неговите одредби. Токму затоа, многу јасно се наметнува дилемата зошто Македонија навистина не стори се или барем не се обиде да ги тргне сите проблеми кои не зависат од спорот за името, а на Грција (или на некои други членки или во крајна линија на целата ЕУ) само им служат како алиби за да се држи земјава настрана: „Власта опстојува на тезата дека Македонија остварила с$, а само Грција & е препрека за членство во ЕУ. Вистината е дека власта повеќекратно ја заслабна позицијата на Македонија, и тоа на два фронта. Првиот е во однос на црвените линии во спорот за името, кои не се државни, не се ни владини, туку партиски - на ВМРО-ДПМНЕ. Да сакаше ВМРО-ДПМНЕ да има поцврста позиција на надворешен план, прво ќе изградеше национален консензус за прашањето на името. Навидум 'тврдата позиција' за името се користи за одржување на рејтингот на партијата, а на оние што се занимаваат со 'досието Македонија' во државите - членки на ЕУ и НАТО, тоа им е совршено јасно. Овие наоди се ограничувачки фактор за поддршката во ЕУ и за нашиот став во однос на името. Вториот фронт се демократските

Прилично немоќно изгледаат изјавите на македонскиот министер за надворешни работи Никола Попоски, кога порачува дека и на престојниот Самит на ЕУ, јасната позиција на Атина за блокада на македонските евроатлантски интеграции нема да се промени, па Македонија нема што да очекува, оти „во системот на европските институции не постои подготвеност за придвижување на нашата земја во тој правец“. Прашањето што се наметнува до него и до останатите челници на македонската надворешна политика е следно – дали во земјава постои подготвеност и ако постои, со што конкретно таа се манифестира освен преку изјави? да се убеди Грција дека е корисно да ги започнеме преговорите и мислам дека оваа позиција на Атина е многу јасна, клучна детерминанта што влијае врз носењето на одлука за почеток на преговори. Минатите циклуси видовме дека имаше придвижување и напори да се убеди Атина, но оттаму немавме позитивен одек. Согледувањата на сите кои се внатре во системот на европските институции е дека таму не постои подготвеност за придвижување во овој правец“, изјави тој. Попоски во оваа прилика го спомена и Извештајот на Европската комисија за напредокот на земјава, како доказ за неправдата која и се прави на Македонија: „ Во Извештајот се констатираше дека имаме напредок во сите оние поглавја што беа дефинирани во Пристапниот дијалог на високо ниво. Зголемениот интерес за тоа со какви тешкотии Македонија се соочува во процесот на почнување преговори е во интерес на ЕП оти европскиот законодавен дом секогаш стоел за задржување на кредибилитетот на проширувањето. Мислам дека сме во фаза во која практично сите соговорници се свесни дека тешкотиите во кои Грција се наоѓа се доволно голем товар за нив да не се занимаваат со ниту едно друго

пред опасноста да и биде одземена на земјата. Затоа, Извештај со дадена препорака за која во самата Влада велат дека била ставена „колку да не биде одземена“ (Попоски добро знае дека во ЕУ институциите тоа (му) го велат уште појасно) и со забелешки за немање на основна форма на политички живот – политичкиот дијалог, институции со недоволен капацитет, затаена реформа на администрацијата и судството, нарушена медиумска слобода... би требало да се скрие во фиока и да се работи според неговите забелешки наместо победнички да се„мафта“ со него. Тезата пак дека „нашата дипломатија ќе стори се што може“ отвора две прашања – дали досега не се стори се што се може, и второ што се прави во услови кога „се што се може“ не е доволно! „Македонија е исправена пред сериозен ризик од враќање назад“ е пораката на сите релевантни европски функционери. И додека прашањата за нив се кријат во основаните сомнежи за немањето на капацитет на Унијата да смисли еден уникатен начин на кој ќе може да се реши македонскиот уникатен проблем и секако на двојните аршини кои ЕУ ги применува кога е во прашање приемот на нови членки, прашањата за дома не

процеси. Регресот во функционирањето на институциите и човековите права го покажуваат сите релевантни извештаи на меѓународни и национални владини и невладини организации“, оценува Малинка Ристевска – Јорданова од Институтот за европска политика.

Зошто ни треба ЕУ?

Во меѓувреме, регионот оди напред. Многу анализи напишавме во изминатите години за придобивките од евентуалната интеграција на Македонија, но за патот којшто другите земји го изодеа (некои го одат) и компаративни анализи со македонските проблеми. Сите се сведуваат на еден заклучок – во ваква економска, внатрешно – политичка, безбедносна, па и географска констелација – за Македонија нема подобра алтернатива од ЕУ и од НАТО. Ако се тргне Грција настрана како постара членка, мало истражување е доволно за да се забележат придобивките кои Бугарија ги оствари или кои на пример Хрватска ја очекуваат. Од 1 јануари 2014, Хрватска ќе добие дури 11,7 милијарди евра неповратна помош од европските финдови. Хрватскиот БДП по глава на жител според податоците на Евростат за 2012 година изнесува 10.300 евра, а во ЕУ 25

Капитал број 736 06.12.2013

36

www.kapital.mk

политика

600 евра што покажува дека БДП е за 2,48 пати поголем од хрватскиот. Според податоците на Евростат во моментот кога Хрватска ќе влезе во ЕУ, хрватскиот БДП по жител ќе изнесува 61% од просекот на досегашните 27 земји членки на ЕУ, што Хрватите ги сместува на самото дно. Иако со влезот во ЕУ на хрватските производи им се отвора нов 500 милионски пазар, хрватските бизнисмени пред влезот на земјата во Европската унија беа исплашени од загубата на пазарите на ЦЕФТА со 25 милиони потрошувачи. Најлошото сценарио на кое предупредува Хрватското здружение на работодавачи е дека извозниците годишно ќе губат 46,5 милиони евра. Во следните седум години Хрватската Влада ќе инвестира седум милијарди, во развој на туризмот. Овие инвестиции двојно ќе ги зголемат приходите од туризам на вкупно14,3 милиони евра годишно, а бројот на ноќевања ќе се зголеми за 43%. Тоа ќе отвори 30.000 нови работни места. Исто така, Хрватска ќе влезе во топ 20 листата на најконкурентни туристички земји во светот, ќе биде рај за инвеститорите и туристите. Ова ќе се реализира доколку се спроведе Стратегијата за развој за туризмот која ја донесе хрватската Влада. Во моментот во областа на туризмот во Хрватска работаат над 95.000 луѓе, што е седум проценти од вкупниот број на работни места во државата. Кога сме кај „идентитетските прашања“ - со влезот во Унијата, хрватскиот јазик стана 24-тиот службен јазик во Европската унија, а нејзините граѓани освен хрватското добиваат и европско државјанство. Во Европскиот парламент Хрватска ќе има 12 претставници до крајот на овој состав, а на следните европски избори догодина ќе има 11.Хрватските производи на македонскиот пазар се очекува да поскапат за околу 10 отсто. Со влезот во ЕУ, хрватските извозни производи ќе бидат со зголемени даноци и царини, што пак ќе предизвика поскапување на млечни производи и другите производи на пример на македонскиот пазар, а ќе поскапат и хрватските цигари. Бугарија, пак добила 1,7 милијарди евра од ЕУ во 2012, а внела (во буџетот на ЕУ) 417 милиони евра Во 2012 Бугарија добила вкупно 1,7 милијарди евра од буџетот на ЕУ, а во него внела нешто под 417 милиони евра. Најголем дел од средствата очекувано дошле од кохезивниот и структурниот фонд, од кој се финансираат програми како “Регионален развој“ и „Животна средина“ - 849 милиони

Главна „ѕвезда“ на престојниот Самит се очекува да биде Србија. Договорот за нормализирање на односите со Косово, изборите во новата држава кои поминаа со “пристојни инциденти“ и имплементацијата на потребните одредби договорени во Брисел со комесарот Кетрин Ештон и косовскиот премиер Хашим Тачи, му даваат право на Ивица Дачиќ да најавува успех овој декември. евра. Дополнителни 747 милиони евра дошле од земјоделските фондови, од кои 426 милиони евра за директни плаќања и 308 милиони евра за Програмата за развој на селските реони. За 2013 сеуште не се знае каква сума ќе добие Бугарија, но оваа седмица пратеникот на БСП, Димчо Михалевски, прецизираше дека голем дел од плаќањата што земјата ги правела во однос на европрограмите не се уште утврдени во буџетот на Европската комисија. „Откако Комисијата од технички причини престана да плаќа од 1 ноември, а најверојатно ќе продолжи да плаќа од март, Бугарија треба да добие 1,6 милијарди левови, кои сеуште не се утврдени“, тврди Михалевски. Овие милијарда и половина левови, кои Бугарија ги чека, веројатно ќе бидат потврдени во март, кога ЕК традиционално плаќа. Тие не се поврзани со 245 милиони левови, кои Бугарија треба да ги најде за „Животна средина“ до крајот на годината, бидејќи плаќањата по програмата беа прекинати, дури не бидат поправени пропустите во системот на јавни набавки. Грција, Португалија и Шпанија, државитечленки кои беа најсилно погодени од финансиската криза во Европа, во 2012 биле најголемите нето приматели на средства од буџетот на ЕУ. Шведска, Данска и Германија биле најголеми донатори на средства во Заедницата. Бугарските искуства покажуваат дека по влезот во ЕУ земјата изгубила голем дел од традиционалните пазари за нивните земјоделски производи, а средствата

кои се добиваат од ЕУ за развој на земјоделството се исплаќаат дури после подолг период. Емил Дурев експерт за земјоделство од Бугарија кој на Агровизбис форумот кој се одржа неодамна во Скопје зборуваше на тема влијанието на влезот во ЕУ земјоделството на земјата: "Нашите статистики за земјоделското производство и извозот и покрај големите средства кои ги добивме од унија се негативни. Програмите кои ги наметнува ЕУ за рурален економски развој даваат ефект но после долго време и бараат максимални залагање и стручност. Со оглед на тоа што влезот во ЕУ значи губење на одредени пазари за земјоделството влезот во ЕУ барем во почетните години е предизвик за земјоделството" изјави тој. И додека Црна Гора веќе тера преговори (иако не според планираната динамкиа според ЕУ) и прави реформи кои до вчера беа незамисливи (на пример најави отпуштања и намалување на платите во јавниот сектор), а Албанија се уште е заглавена во реформскиот процес за кој новиот премиер Еди Рама доби поддршка да го отвори, главна ѕвезда на овој Самит се очекува да биде Србија. Договорот за нормализирање на односите со Косово, изборите во новата држава кои поминаа со “пристојни инциденти“ и имплементацијата на потребните одредби договорени во Брисел со комесарот Кетрин Ештон и косовскиот премиер Хашим Тачи, му даваат право на Ивица Дачиќ да најавува и да очекува позитивен исход за неговата земја овој декември.

balkan biznis i politika

38

Капитал број 736 06.12.2013

Судењето на најБогатиот СрпСКи БиЗниС ги отКрива врСКите помеѓу политиКата

Mi[kovi]:

]e gi ka@aM iMiwata n politi^ari koi gi pla Судењето на Мишковиќ има многу поголема тежина од обично судење на бизнисмен кој ја злоупотребил положбата или затајувал данок. Ова судење на виделина ќе ги изнесе спрегите и врските помеѓу политичарите и бизнисмените кои со години функционираат не само во Србија, туку и во соседните земји, а според многумина и во Македонија. Ќе ги изнесе на виделина вечните заложништва на големите бизнисмени или т.н. тајкуни од страна на политичарите на власт, кои никогаш не беа осудени за своите наводни криминали во приватизацијата, а заради кои мораа со години да ги плаќаат политичарите за да си ги купат слободата и мирот.

подготви:

Биљана Здравковска Стојчевска

Ј

biljana.zdravkovska@kapital.mk

ас имам едно палто, една куќа, еден автомобил и живеам нормално”. Вака бизнисменот Мирослав Мишковиќ се опиша себеси на првото сослушување во судскиот процес против него кој пред десетина дена почна во Белград, а во кој тој се терети дека со злоупотреба на положбата и малверации во приватизацијата на претпријатијата за патарини ја оштетил државата за 25 милиони евра. “Вие денес му судите на најголемиот бизнисмен во Србија и на еден од водечките бизнисжмени во регионот. Денес овде не му се суди на Мирослав

39

МлаЃан динкиЌ

драган ЃилаС

Божидар ЃелиЌ

Ќе прозбори ли Мишковиќ кои се политичари биле на неговиот платен список?

СМен и БизниСот

na site a]av! Мишковиќ, сопственикот на Делта Холдинг, туку им се суди на пазарната економија и на приватните бизнисмени. Обвинети се пазарот, капиталот, профитот... Ова судење во јавноста е окаратерисано како процес против корупцијата, како дел од оние 24 приватизации кои ги прати и Европската унија. Но, јавноста во Србија мора да знае дека во целата оптужница против мене нема ниту еден збор корупција”, изјави Мишковиќ.

Kонтрадикторностите со коi најбогатиот Србин, Мишковиќ се опиша себеси во одбрана пред Специјалниот суд за организиран кримина, ја шокираа јавноста која со денови пред да почне сослушувањето беше опседната со вести за десетици милиони евра, кои овој

бизнисмен ги давал на на скапи странски адвокати и лобистички групи. Во оваа помпа околу скапите адвокати за одбрана влезе лично и потпретседаелот Александар Вучиќ изјавувајќи дела бизнисменот Мишковиќ нема да може да изврши притисок врз правосудството со ангажирањето на светски познати бранители.”Ако мисли дека тоа е начин за да изврши притисок врс судиите, не верувам дека тоа е можно. Уверен сум дека судот независно ќе одлучува. Но, луѓето во Србија повеќе би сакале Мишковиќ тие пари наместо за скапи адвокати да ги потрошеше на градинки или училишта”, изјави Вучиќ. Инаку, за многумина во српската, па и во регионалната јавност, судењето на Мишковиќ се смета како личен и најголем политички проект на Александра Вучиќ, кој многу аналитичари веќе го гледаат како кандидат за премиер на следните избори во Србија кои треба да се одржат во првата половина од следната 2014 година. Коментарите на политичките аналитичари се дека Вучиќ својата политичка кариера и сегашниот висок рејтинг го темели токму на борбата против корупцијата која ја почнал прилично коцкарски, односно прво со најголемата карта. Но, токму тука тие го гледаат и најголемиот ризик. Бидејќи ако во овој помпезен судски спор Мишковиќ не биде осуден, тога тоа би можеле да биде почеток на политичкиот крај на Вучиќ. Оттука, судењето на Мишковиќ има многу поголема тежина од обично судење на бизнисмен кој ја злоупотребил положбата или затајувал данок. Ова судење на виделина ќе ги изнесе спрегите и врските помеѓу политичарите и бизнисмените кои со години функционираат не само во Србија, туку и во соседните земји, а според многумина и во Македонија. Ќе ги изнесе на виделина вечните заложништва на големите бизнисмени или т.н. тајкуни од страна на политичарите на власт, кои никогаш не беа осудени за своите наводни криминали во приватизацијата, а заради кои мораа со години да ги плаќаат

политичарите за да си ги купат слободата и мирот.

Тајкун кој со години го плаќал државниот врв!?

Многу политичари во Србија не можат да спијат мирно заради тоа што Мишковиќ може да го каже на на следното рочиште кое е закажано за 26 декември. Бидејќи на последното рочиште Мишковиќ најави дека тогаш ќе открие кој се политичар бил на неговиот платен список. “Нема сега да кажувам имиња. Наскоро ќе ги откријам сите имиња”, изјави Мишковиќ. Српските медиуми веќе прогнозираат дека политичарите од Демократската странка на Борис Тадиќ ќе се најдат први на тапет, бидејќи тие во изминатиов период биле најмногу доведувани во врска со Мишковиќ. Поранешниот министер за трговија Слободан Милосављевиќ имал надимак министер за Делта, заради кредитот од 40 милијарди динари кој своевремено го обезбедил за трговсите ланци, а од кој повеќе од третина завршил во рацете на Мишковиќ. Поранешниот вице премиер Божидар Ѓелиќ самиот си призна дека неговата консултанстка куќа работела за Делта Холдинг. И конечно тука се и поранешниот претседател Борис Тадиќ и екс- министерот за економија Млаѓан Динкиќ, па и сегашниот претседаетл на ДС Драган Ѓилас за кои се пишува дека со години се во полујавни бизнис партнерства со фирмите на Мишковиќ. Сите овие ликови имаат причини да се плашат од тоа што Мишковиќ ќе го каже на 26 декември во обид пред судот да докаже дека е невин. Но, почесниот претседател на ДС и некогаше претседател на Србија, Борис Тадиќ вели дека не стравува од можноста Мишковиќ во својот исказ да го спомне него. “Не постои никаков страв бидејќи токму

БориС тадиЌ

поранешен претседател на Србија и на ДС

Не постои никаков страв бидејќи токму јас како претседател на ДС го сопрев финансирањето на Мишковиќ, кое го наследив од своите претходници. Впрочем за тоа постојат многу сведоци”, вели Тадиќ во изјава што се смета за своевидно прво јавно признание дека фунционери од ДС се наоѓале на платниот список на Мишковиќ.

balkan biznis i politika

40

Капитал број 736 06.12.2013 јас како претсеадтел на ДС го сопрев финансирањето на Мишковиќ, кое го наследив од своите претходници. Впрочем за тоа постојат многу сведоци”, вели Тадиќ за весникот Курир. Интересно е тоа што оваа изјава на Тадиќ е своевидно прво јавно признание дека фунционери од ДС се наоѓале на платниот список на Мишковиќ. Своевидна јавна тајна е дека се4гашниот претседател на ДС Ѓилас и Мишковиќ имале долгогодишна деловна соработка уште од декември 2005 година, кога е основан дневниот весник Прес, во чија

сопственичка структура имале непосредно учество, за што цело време се молчеше. Потпретседателот на Српската напредна странка, Небојша Стефановиќ смета дека судењето на бизнисменот Мишковиќ покажува дека во редот на правно уредени држав, но го покажува исто така и огромното влијание на“тајкуните” во минатото и на нивната спрега со власта и политичарите. “Очигледно е дека влијанието на тајкуните кои биле во спрега со власта и политичарите било огромно во минатото, а дека нивното влијание кое се протега и на одредени средства

Мишковиќ: Ќутев цели 23 години

“Јас сум Мирослав Мишковиќ, роден Моравец, цели 23 години ќутев и трепв разни навреди. Никогаш не сум дал интервју. Српската јавноста го запозна Мирослав Мишковиќ преку таблоидите, во мене виде човек кој секој ден прави барем по едно кривично дело, кој краде, лаже, пере пари и малтретира работници. За трговскиот ланец Макси, додека не беше продаден, три до пет пати неделно се пишуваше дека е монопол, а кога се продаде на бегиски Делез, не беше објавен ниту еден напис за тоа. Во последните десет години на државата и платив данок од милијарда и 800 милиони евра. Често додека бев во притвор се штипев себе си за рака за да се освестам и да се запрашам дали е ова вистина, бидејќи јас исто работам и со Макси и со банката, а ова што ми се суди го работат секој ден стотина бизнисмени”. Вака Мишковиќ го почна своето излагање во Судот во кое се изјасни како невин и ги отфрли сите оптужби за криминал и корупција. заинформирање и одредени бизниси е присутно и понатаму”, смета Стефановиќ. Во своето излагање Мишковиќ кажа многу интересни детали. Како на пример дека своевремено сакал да го купи словенечки Меркатор, но кога приговорите биле при крај, одредени политичари од власта, чии имиња како што рече ќе ги објави наскоро, на луѓето од делагацијата од Словенија им рекле дека тој не е способен за таа работа. Оптужницата го терети Мишковиќ и уште десетна други соработници дека од 2005 до 2010 година незаконски извлекувале пари од патните претпријатија и дека преку затајување на данок ги оштетите претпријатијата за 16,95 милијарди динари, а буџетот за 472 милиони динари. За двете дела злоупотреба на положбата на одговорно лице и за затајување на данок законски е предвидена максимална законска казна затвор од 10 години. Мирослав Мишковиќ беше пуштен од притвор на 23 јули годинава, кога притворот со приложување на гаранција во вредност од 12 милиони евра, а која ја уплати неговата компанија Делта Холдинг, му беше дозволено да се брани од слобода. Привремено му е одземен пасошот и му е изречена мерка забрана за напуштање на престојувалиштето, со обврсла за пријавување во полиција секој прв работен ден во месецот. Во следниот број на Капитал ќе читате: Како Мишковиќ ја градеше својата бизнис империја и која е цената да се биде успешен бизнисмен на Балканот!

balkan biznis i politika

42

Капитал број 736 06.12.2013

Земјите од регионот со стратегија

Milion novi Mesta za sedu

Како одговор на Стратегијата на ЕУ: Европа 2020, Советот за регионална соработка во Сараево донесе стратегија која предвидува милион нови работни места, подобрување на условите за живот во регионот, враќање на конкурентноста и побрз економски развој до 2020.

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

осле неколкуте иницијативи за поголемо интегрирање на Балканот и поинтензивна регионална соработка, со цел побрзо интегрирање во ЕУ, Советот за Регионална Соработка(СРС) во Сараево успеа на една маса да ги седне претставниците од министерствата за економија на Албанија, Црна Гора, Србија, Македонија, Косово, Романија, Хрватска и Босна и Херцеговина на која договорија и усвоија стратегија за подобрување на условите за живот во регионот, враќање на конкурентноста и поголем економкси развој во земјите од регионот. Со оваа

Стратегија регионот по прв пат се обврза заеднички да се бори против проблемите со кои се соочува Балканот не само на патот кон ЕУ туку и во меѓусебните односи. Целта на ваквата соработка, како што се вели во Стратегијата, е пред се отворање на милиони нови работни места до 2020 година и зголемување на стапката на вработеност од 39 % на 44 %. Понатаму, зголемување на бројот на високо образовани луѓе во работната сила за 300.000 и повеќе од двојно да се зголеми вкупниот регионални трговски промет и тоа од 94 на 210 милијарди евра. Исполнување на ваквата амбициозна програма, учесниците на минатонеделниот состанок во Сараево ја гледаат преку регионална соработка за зголемување на конкурентноста, подобрување на образованието и зголемување на ефикасноста на администрацијата, олеснување на меѓусебно признавање на дипломите, воведување на брза

43

Горан Свилановиќ генерален секретар на СРС

Имаме 11 цели кои министрите ги договорија и ги усвоија. Бројката која експлицитно објаснува што се случува во регионот од почетокот на кризата, која се прели во сите земји од регионот, покажува дека изгубивме 800.000 работни места. Затоа акцентот е ставен на една од договорените цели, а тоа е милион нови работни места.

800 210 44%

илјади работни места милијарди евра е планирано затворени во регионот од да достигне трговијата во почетокот на кризата регионот до 2020

треба да стане стапката на вработеност до 2020 година

rabotni uM godini! интернет постапка за царинење, понатаму поттикнување на регионалната трговија и инвестициии наместо преку ефтина работна сила земјите од регионот да се натпреваруваат преку иновации и компетентна работна сила. Евроамбасадорот во Сараево, Петер Соренсен, кој исто така присуствуваше на конкференцијата, поздравувајќи ја ваквата инцијатива порача: „Оваа стратегија содржи јасни насоки за владата како да го извлечат максимумот од регионалната соработка и е потенцијал за постигнување на економско опоравување и преземање на потребните реформи. Исто така, потребно е оваа стратегија да биде во целост имплементирана за да се поправи имиџот на регионот и да се покаже дека овие земји се способни за соработка и унапредување на сопствената економска конкурентност“, вели Соренсен. Македонскиот амбасадор во БиХ, Рами Реџепи кој ја преставуваше Македонија на овој настан рече:

„Македонската влада самостојно има поставени слични цели и се придружува кон проектот за нови милион работни места и структурно прилагодување кон ЕУ стандардите“, рече Беџети. Хрватскиот министер за економија, Ведран Кружиќ, вели дека важноста на ваков документ се гледа во отворањето нови работни места, иновации, економски развој и конкурентност. Амбасадор во БиХ , Драган Ѓуровиќ, пак рече дека стратегијата е извонреден механизам преку кој сите земји од регионот најмалку еден чекор побрзо ќе се движат во интеграците. "Стратегијата ги вклучува сите аспекти на општеството - од работни места, соработка, развој , инфраструктура, с$ е како сложувалка и секој знае што мора да се направи и кои работат заедно за да го направи тоа ", рече амбасадор , додавајќи дека СРС со оваа програма доби "соодветна улога за регионот и претставува директна врска со ЕУ. "

Петер СоренСен евроамбасадор во БиХ

Потребно е оваа стратегија да биде во целост имплементирана за да се поправи имиџот на регионот и да се покаже дека овие земји се способни за соработка и унапредување на сопствената економска конкурентност.

Бранко ружиќ

министер без ресор задолжен за евроинтеграции во Србија

Кога имате цел да ја зголемите стапката на вработеност, но и да го намалите трговскиот дефицит, или да видите зголемување на директните странски инвестиции, мислам дека тоа се цели кои покажуваат определеност и ниво на свест во регионот за тоа како да се решат проблемите кои мораме да ги надминеме.

balkan biznis i politika

44

Капитал број 736 06.12.2013

Реални ли се бројките и очекувањата?

Со вистинска политичка волја и детален акционен план, преставниците на СРС се убедени дека бројките и целите на стратегијата се достижни. Целите се амбициозни и ние стоиме зад тоа, дека доколку се исполнат сите цели на оваа стратегија, резултатот би бил милион работни места, вели координаторот на проектот, Сањин Арифагиќ. „Дали тоа ќе биде можно зависи од многу работи, пред се од политичката поддршка за имплементација на оваа стратегија, од ресурсите кои се на располагање за имплементација на стратегијата, од капацитетите кои ги имаме. Ние навистина не се сомневаме, дека ако се спроведат мерките, тие ќе имаат позитивно влијание на економскиот развој. Дали е бидат милион работни места или 900.000 не треба да се ситничари“, вели Арифагиќ. За Сабина Шкртиќ, помошник на министерот за економија на Хрватска, да се достигнат овие цели, најважно е да се дефинира планот на активности преку кои ќе се постигнат истите. „Јас сум човек кој ги сака бројките па сакам да видам може да се дојде до милион. Земете предвид дека има неколку земји, дека се работи за подолг период и дека можеби, кога ќе ги ставиме во просек и ќе ги поделиме по земји, оваа бројка не би била фасцинантна. Но една работа која е неизбежна е дека секоја држава мора да

Храната, пијалоците и туризмот приоритет

Производството и преработка на храна и пијалоци и туризмот се првите сектори за кои преставниците на овие држави нашле консензус за регионална соработка. "Ние постигнавме консензус за два сектори како приоритетни: производство и преработка на храна и пијалоци и туризам. Овие сектори треба да се гледаат низ призмата на петте столбови на стратегијата : интегриран, паметен, одржлив и инклузивен раст , поткрепен со добро владеење - преку давање приоритет на отстранување на пречките во трговијата и промоција на инвестициите, подобрување на вештините и промовирање на мобилноста на работната сила и приоритет на инвестиции во инфраструктурата ", генералниот води сметка за стапката на вработеност. Во ред е да се постават целите, но поважно е да се дефинира планот на активности кој ќе ги прати таквите цели“, вели Шкртиќ. Инаку, првата активноста во имплементација на стратегијата е владите на земјите потписнички да подготват акциони планови преку кои треба да најават на кој начин ќе ги остварат

секретар на Советот за регионална соработка (СРС) , Горан Свилановиќ и додаде дека во самата стратегија се договорени вкупно единаесет цели. овие цели на државно ниво. Европската комисија понуди техничка и финансиска помош за подготовка на плановите, по што следи фазата на имплементација. СРС ќе координира на кој начин стратегијата ќе се реализира во претстојните години, а пак реализација на стратегијата ќе се најде и во Извештаите за напредокот на земјите од регионот.

Капитал број 736 06.12.2013

www.kapital.mk

46 Свет УКраина заглавена помеѓУ иСтоКот и запа

Kiev se u[te ne da se razvede od

Одбивањето на официјален Киев да го потпише долго најавуваниот и многу извесен трговски договор со ЕУ е еден од најсилните дипломатски удари за Брисел во последните две децении. Оваа за многумина изненадувачка одлука најверојатно покрај економските причини е предизвикана и од растечкото политичко влијание на Русија во регионот, но и на најавеното формирање на Евроазиската економска унија која е сочинета од земји кон кои Украина најмногу извезува.

пишува:

дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

вропската унија силно негодува поради одлуката на Украина да го отфрли склопувањето на трговскиот договор со ЕУ, украинската полиција со водени топови и солзавци ја брани одлуката на украинските власти, а Брисел и Москва се препукуваат на тема кој извршил поголем притисок на официјален Киев. Вака отприлика изгледа моменталната состојба околу се поактуелното украинско прашање кое и те како ја одредува судбината на земјата. Најизненадувачки во целата работа е што потпишувањето на далекусежниот трговски и политички договор помеѓу Украина и ЕУ кој требаше да се случи на самитот на унијата во Вилнус минатиот петок, само пет дена претходно беше целосно извесна работа. Наместо тоа самоуверените бриселски дипломати

и челници на унијата добија одговор во вид на студен туш дека Киев сака поцврсти трговски врски со Москва. Од сето тоа произлегува прашањето кои се тие толку силни економски или политички причини, за една држава да донесе една ваква стрмоглава одлука?

Кои се „понижувачките услови“ на Брисел“?

Украинскиот претседател Виктор Јанукович изјави дека финансиските услови понудени од ЕУ биле понижувачки и дека тоа е причината за одбивањето на договорот. „Украина само бара договорот за придружување да биде поповолен од сегашниот и да ги обезбеди нејзините трговски врски со Русија. Земјата не се откажа од европските интеграции туку само бара пауза да ги реши проблемите настанати во работењето со партнерите од поранешните советски републики“, вели Јанукович. Во Москва веќе предложија идните преговори за договорот да се водат трилатерално со учество на ЕУ, Украина и Русија. Од друга страна, двајцата највисоките претставници на ЕУ, претседателот на

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

Свет

адот

e e spremen d mosKva

47

виКтор ЈанУКович

претседател на Украина

Украина не се откажа од европските интеграции туку само бара пауза да ги реши проблемите настанати во работењето со партнерите од поранешните советски републики. Украина само бара договорот за придружување да биде поповолен од сегашниот и да ги обезбеди нејзините трговски врски со Русија

риСто С ниКов Сто ниКовСКи К Ков поранешен македонски амбасадор во Москва

Пред неколку години имавме слична ситуација со Грузија. Нивниот тогашен претседател Сакашфили сакаше да користи евтини руски енергенси, а да биде сојузник со запад. Сите знаеме како заврши Сакашвили. Тоа едноставно во меѓународната политика не функционира така

владимир пУтин претседател на Русија

Европскиот совет Херман ван Ромпуј и претседателот на Европската комисија Жозе Мануел Баросо со невообичаено остар јазик ја осудија оваа одлука и нагласија дека за нив клучна причина за ваквата одлука на Киев е притисокот кој го врши Русија. Поради тоа како што рекоа вратата на ЕУ за Украина е се уште отворена. „Свесни за надворешните притисоци на кои Украина е изложена веруваме дека краткорочните интереси нема да ја загрозат долгорочната корист која ова партнерство би ја донело. ЕУ нема да ја присилува Украина ниту било кој друг партнер да бира помеѓу Унијата и било кој друг регионален ентитет. Ние поради тоа изразуваме силно неодобрување на позициите и акциите на Русија во таа смисла“. Според светските медиуми пресвртот всушност настанува после повеќемесечните руски притисоци кои вклучувале и закани за прекин на снабдувањето со гас и ваведување на трговски ограничувања. Според поранешниот македонски амбасадор во Москва, Ристо Никовски Украина во моментов користи огромни енергетски повластици од Русија и

дека клучното прашање е дали некој што поклонува милијарди има право да поставува услови кон оној што ги зема тие милијарди? „Пред неколку години имавме слична ситуација со Грузија. Нивниот тогашен претседател Сакашфили сакаше да користи евтини руски енергенси, а да биде сојузник со запад. Сите знаеме како заврши Сакашвили. Тоа едноставно во меѓународната политика не функционира така“, вели Никовски. Како резултат на долгата политичка и територијална поврзаност како и историска испреплетеност 17,3% (повеќе од 8 милиони луѓе) од населението во земјата се уште е национално определено како руско, а рускиот јазик го зборуваат повеќе од 90% од луѓето. Поранешниот украински претседател Виктор Јушченко, во неговата колумна во „Фајненшал Тајмс“ предупреди дека власта во Киев тргнала во опасна политичка игра. Според него, многу работи во светската геополитика ќе зависат од оваа одлука на Киев. „На договорот за придружување не треба да се гледа како на техничко, политичко, меѓународни или правно прашање. Не во прашање само чекор

Неможноста за приклучување на Украина кон Евроазиската царинската унија е условено од создавањето зони на слободна трговија помеѓу Киев и ЕУ. Станува збор за тоа дека Украина ќе биде принудена да го укине поголемиот дел увозни тарифи и да го отвори својот пазат за производите од ЕУ .Таквото отворање на пазарот за нас е мошне опасно и неприфатливо на сегашната етапа на развој на нашата економија

малинКа Јорданова

директор на Институтот за европска политика

Ова секако значи шамар за европските интереси. Украина е за ЕУ значајна како трговски и политички партнер. Ваквиот пресврт значи дека ЕУ ќе мора да изнајде поинакви начини за соработка со Украина (па и други земји во руското соседство) и да ги земе предвид интересите на Русија. Украина ќе лавира меѓу ЕУ и Русија, што и натаму ќе предизвикува и внатрешни политички поделби. Секако дека оваа држава ќе бара подобра понуда од ЕУ и поопипливи придобивки. Асоцијативниот договор, сам по себе, очигледно не е доволен „морков“ за Украина.

Капитал број 736 06.12.2013

48

www.kapital.mk

Свет

Одлуката на Киев сепак не значи дека целосно и врти грб на ЕУ туку купување време во кое ќе може добро да се размисли за идната голема геополитичка одлука од која ќе зависи украинската и регионалната иднина. кон интеграции со ЕУ, туку и основа за значајни геополитички промени“ вели Јушченко.

Украинската економија е целосно зависна од Русија

Украина во последните три месеци поради намалениот обем на трговија со Русија, имала загуби од пет милијарди долари и според многумина тоа е основната причина зошто таа земја одбила да потпише договор за придружување во ЕУ. Ваквите бројки не се случајност ако се знае дека дури 25% од украинскиот извоз оди кон Русија, а повеќе од 50 во земјите од ЗНД (поранешен СССР). Раководителот на парламентарната група на владеачката украинска Партија на регионите на Александар Ефремов, објаснувајќи ја причината поради кои Киев отстапи „минута до дванаесет“ рече дека поради се позаострените односи со Русија „практични запреле со работа претпријатијата од секторите машиноградба и бродоградба, а се појавиле проблеми и во авиоиндустријата“ Претходно украинските претпријатија од прехранбената индустрија објавија дека имаат големи загуби поради промените на царинските процедури за извоз на роба во Русија. Ефремов вели дека владата на премиерот Микола Азаров оценувајќи ја користа и штетата од можниот договор со Унијата одлучила дека Украина и премногу брзо се движи кон договорот за асоцијација со ЕУ и дека тој процес треба да се забави. Азаров напомена и дека одлуката за запирање на преговорите за асоцијација со ЕУ нема стратешки туку тактички карактер и дека соработката со Унијата ќе продолжи. Според зборовите на Азаров, преку откажувањето на договорите со ЕУ, владата на Украина ширум ја отвори вратата во потполност да се регулираат сите трговски спорови со Русија која за многу украински компании е главен извозен пазар. Не случајно ваквите превирања околу Украина се случуваат во период кога Русија, Белорусија и Казахстан на самитот во Минск(24 ти октомври) ја потврдија својата намера до 2015 година врз основа на Царинската унија да формираат Евроазиска економска унија. Како што е најавено на оваа Унија која е досега најсериозен конкурент на ЕУ перспективно би можеле да & се приклучат и Турција, Индија, а во комбинаториките се споменува и Сирија. Рускиот претседател Владимир Путин на тогашната прес-конференцијата по завршувањето на заседанието на Високиот евроазиски економски

Дали постои можност за нова „Портокалова револуција“?

О

колу 100.000 луѓе на улиците на Киев кои протестираат веќе цела недела со најава за уште многу помасовни протести за про- западните медиуми се јасна најава за нова „портокалова револуција“. Колку за потсетување во 2004 та година под таа парола беше срушен про- рускиот претседател Леонид Кучма и беше доведена нова про -западна влада на чело со Јулија Тимошенко и нов про- западен претседател во името на Виктор Јушченко. Но, нивната катастрофална економска политика и тотална неспособност на надворешно политички план доведе т.н. „Портокалова револуција“ да трае неславни неколку години за повторно во Киев да се врати на власт условно речено проруската опција на чело со Јануковиќ.Објективните аналитичари се скептични дека е можно повторување на 2004-та со оглед на „кревката“ политичка сила на сегашниот бунт, бидејќи сите проценки, а и реалната состојба на плоштадите во Киев и во помалите градови покажува дека оној ентузијазам и масовно одушевување од пред 9 години е само далечно минато. Како што пренесува украинското издание на весникот „Комерсант“ не постои ниту неопходно единство помеѓу лидерите на опозицијата, а и според нив насилното свргнување од власта на Виктор Јануковиќ скоро сигурно би предизвикало сериозни воени судири. Тоа го потврди и лично премиерот Никола Азмаров кој директно изјави: „Во секој случај нема да чекаме пред нашите очи да се спроведе технологијата на насилно рушење на власта од 2004 та“. Од друга страна, според „Комерсант“ шефот на државата и неговото опкружување многу добро знаат дека ако на било каков начин ја предадат власта ги чека токму она што тие и го прават на Јулија Тимошенко која е зад решетки. Така да многу е веројатно дека овој пат ќе се борат до самиот крај. Она што е главната разлика во однос на 2004 е тоа што тогаш демонстрантите можеа објективно да се фатат за фалсификуваните изборни резултати, нешто што го немаат како правен адут во моментов поради што изостанува и масовна морална подршка од западните земји. Како второ, според аналитичарите, Брисел не е подготвен преку поддршка на демонстрантите да предизвика мини граѓанска војна во земјата за која ќе се надева дека ќе е нејзин иден составен член. Како клучна гаранција дека ваквата украинска политика ќе продолжи и во иднина е најавата на Виктор Јануковиќ дека ќе се кандидира на изборите и во 2015 година и рејтингот на сегашните анкети кој кажува дека повторно ќе победи. совет во Минск изјави дека Украина по потпишувањето на спогодбата за асоцијација со ЕУ нема да може да се приклучи на Царинската унија. „Не, тоа не е можно. Неможноста за приклучување на Украина кон Царинската унија е условено од создавањето зони на слободна трговија помеѓу Киев и ЕУ. Станува збор за тоа дека Украина ќе биде принудена да го

укине поголемиот дел увозни тарифи и да го отвори својот пазат за производите од ЕУ .Таквото отворање на пазарот за нас е мошне опасно и неприфатливо на сегашната етапа на развој на нашата економија“,изјави Путин. Дека пораката на Путин беше сфатена и разгледана најголем доказ е последната одлука на Киев да го отфрли трговскиот договор со ЕУ.

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

50

www.kapital.mk

Lean Startup

Zo[to treba da startap od vi[

игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Н

еодамна пишувавме за SuperFounders, организирана мрежа за поддршка на start-up компании (понатаму стартапи), кои што се наоѓаат во својата најрана фаза. Носителите на овие идеи стартуваа едномесечна програма во Скопје, која се состои од неколку работилници чија што цел е да им се помогне идејата која ја имаат, а која сама по себе не е доволна за да се излезе пред потенцијалните инвеститори, да се дотера до фаза на таканаречен mvp (minimum viable product-MVP) – стратегија која се користи за брзо и квантитативно тестирање на производ или негова карактеристика. Тоа подразбира дека замисленото треба да се провери дали е product fit и customer fit, односно дали одговара на потребите на пазарот, односно потрошувачите. Овој процес е дел од т.н. lean startup концепт, промовиран од Ерик Рајс, претприемач од Силиконската долина во САД. Lean startup филозофијата подразбира дека стартап компаниите ги алоцираат своите ресурси колку што е можно поефикасно, без непотребно

Lean startup, што буквално преведено би значело “виток стартап“ е концепт што значи дека компаниите ги алоцираат своите ресурси колку што е можно поефикасно, без непотребно губење на време, пари, труд...

губење на време, пари, итн. Овој пат ќе дадеме малку поопширен вовед за lean startup концептот, а следните броеви на Капитал ќе може да прочитате за практични искуства на претприемачи од Македонија, регионот и светот со оваа филозофија на почнување бизнис.

Без непотребно трошење на време

Lean методологијата особено се користи во развој на веб и мобилни проекти. Тоа значи дека идејата не ја развиваме две години и дури потоа да тргнеме со работа, па да добиеме фидбек од корисниците. Потребно е да го најдеме својот MVP или минимум одржлив производ, а потоа својот проект да го развиваме во согласност со барањата на корисниците и промените на пазарот. Што ако сме работеле на нешто две години и на корисниците тоа не им се допаѓа? Дали нашиот производ е флексибилен и дали е брзо адаптибилен? Затоа денес

од каде lean startup?

З

постојат нови методологии за развој на проекти и бизниси кои што ни овозможуваат заедно со потрошувачите да развиваме производи и услуги и така да дојдеме до нешто профитабилно и употребливо. Така настанал и концептот за lean startup, кој што вели дека треба да се креираат брзи прототипови за тестирање на пазарната претпоставка, и да се користи фидбек од страна на корисниците за нивна еволуција побрзо одошто со традицио-налните практики на развој на производи.

а да се разбере концептот на Lean Startup да ја објасниме малку позадината, т.е. концептот од кого што се развил. Конкретно поимот lean доаѓа од производството, а врзан е со методологијата што своевремено е развиена во Тојота, низ нивниот производен систем, а подоцна е популаризирана од страна на американскиот универзитет МИТ, кои што во 1990-те години ги истражувал причините заради кои јапонските производители се толку поконкурентни од американските и европските. Lean методологијата денес се користи во многу области, од логистика, здравство, проектен менаџмент, па с$ до образование. Основната цел е создавање на поголема вредност за купувачот со употреба на што помалку ресурси: капитал, време, информации, простор и човечки труд. Исто и кај Lean startup, основната цел е создавање вредност за купувачот со употреба на што помалку ресурси и елиминација на сите загуби во процесот. Најголема загуба е изработка на производ што корисникот не го сака, па затоа кај Lean startup-от се инсистира на чекор-по-чекор исфрлање на верзии од производот и учење од информациите добиени од корисниците.

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

ПретПриемништво

51

a go oslobodite svojot [okot “masnotii”? Намалување на “отпадот“

ериК рајс

Денешните хај-тек претприемачи претприемачот имаат под своја контрола повеќе од Силиконската од само обична можност за долина што го инвенција на нови технологии измисли поимот – тие усовршиле дисциплина lean startup и методологија потребна за користење на овие технологии со цел да ги задоволат потрошувачите. Таквата комбинација на нови технологии и нови разбирања отклучува нови можности. За да се максимизираат овие можности, оваа генерација претприемачи комбинира екстремно мали трошоци со побрз временски циклус за да произведат Lean startup. Крајната цел на лин стартапот е да го пронајде местото каде што неговата визија се сретнува со реалноста. Тоа не е ниту капитулација на она “што потрошувачите мислат дека сакаат“, ниту на она “што компанијата мисли дека потрошувачите сакаат“. Во својата книга објавена во 2011 година, Ерик Рајс Овде се работи за компании кои се направени постојано да учат. Lean објави пет основни принципи на Lean startup startup понекогаш се дефинира и како Lean thinking или Lean мислење, Претприемачите За управување со експериментите применето во претприемничкиот процес. се насекаде развиени се неколку алатки, меѓу Централниот принцип кај lean thinking e Рајс вели дека не е потребно да кои и валидациска плоча развиена од да го намали “отпадот“. Процесите кај работите во гаража, за да имате страна на Lean Startup Machine.

Lean Startup го намалуваат “отпадот“ стартап, па дава и дефиниција Иновативна преку зголемување на фреквенцијата за стартап: “Човечка институција метрика на контакти со реалните потрошувачи, и дизајнирана да направи нови За да се подобри аутпутот што го така тестирајќи и избегнувајќи погрешни производи или услуги во услови на остварува стартапот и иноваторите пазарни претпоставки што е можно екстремна неизвесност“. Со оваа ги држи одговорни, потребно е во порано. дефиниција спомнува дека стартапите тек на развојот на стартапот да се се насекаде околу нас и дека Lean фокусираме и на оние помалку Startup може да се примени во било интересни активности како што која компанија, со било која големина се: Како да се мери напредокот, во било кој сектор. како да се постават рокови, како да Претприемништвото се приоритизира работата, а што е менаџмент бара сосема нов пристап осмислен Стартап според овој принцип е токму за стартапите и луѓето што се институција, а не само производ, одговорни за нив. па затоа, како таков бара нов начин Изработи – на менаџмент, и тоа токму заради мери – учи карактеристиката дека се одвива во Основната активност на стартапот е да услови на екстремна неизвесност. ги претвори идеите во производи, да За такви услови мора да постои и ја измери реакцијата на корисниците поинаков начин на управување од и од тоа да учи, т.е. да донесе одлука оној традиционалниот. дали е потребно да се задржи Валидирано насоката или треба навигација. Сите учење успешни стартап процеси би требало Стартапите не постојат само за да бидат насочено кон забрзување да создаваат производи и услуги, на ваквиот круг на учење. За да биде заработуваат пари или служат на ваквото учење успешно, потребно е корисниците. Тие постојат за да да се осмислат добри експерименти, научат како да направат одржлив како и метрика со која ќе се следат Lean бизнис. Ваквото учење може да реакциите на корисниците. manufacturing биде научно валидирано, на начин Без успешно изработени како концепт на да се прават чести експерименти со експерименти и со лошо поставена производство кои претприемачите го тестираат метрика, стартапот може да отиде во прва го секој елемент на својата визија. погрешна насока.

Пет основни ПринциПи на Lean Startup-от 1

4

2

5

3

спроведе тојота

еднодневна обука: l 26 декември 2013 година, 9.30-16.00 часот

Капитал академија, Скопје

КАНЦЕЛАРИСКОTO И АРХИВСКОTO РАБОТЕЊЕ, ПРЕДИЗВИК НА МОДЕРНОТО АДМИНИСТРАТИВНО И ЕЛЕКТРОНСКО РАБОТЕЊЕ

(Обуката е наменета за стопанските субјекти и јавните установи) На обуката ќе се презентираат и предлог-Упатството за начинот и техниката на постапување со архивскиот и документарниот материјал во канцелариското и архивското работење; Правилникот за кадровски, технички и просторни услови за работа на документарните центри и Упатството за начинот на одбележување на документите со подолги рокови на користење.

Агенда:

Закон за архивски материјал l Предмет, цел и содржина на Законот за архивски материјал l Електронски архивски и документарен материјал l Јавен архивски и документарен материјал l Приватен архивски и документарен материјал l Надзор l Прекршочни одредби Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 24 декември 2013 година.

Предлог-Уредба за канцелариско и архивско работење l Предмет, цел и содржина на предлог-Уредбата за канцелариско и архивско работење l Чување и заштита на конвенционален и неконвенционален архивски и документарен материјал l Запознавање со предлог-Упатството за начинот и техниката на постапување со архивскиот и документарниот материјал во канцелариското и архивското работење l Софтерски пакет l Правилник за кадровски, технички и просторни услови за работа на документарните центри и l Упатството за начинот на одбележување на документите со подолги рокови на користење

Предавачи: М-р Љупчо Фармакоски Д-р Иван Алексов

l лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

www.kapital.mk

лиДерство и стратегии

совети за животот оД најбогатите луѓе во историјата

Mark kjuban претприемач, сопственик на Далас маверикс страст

Познавај си го твојот бизнис и индустријата подобро од било кој друг на светот. Сакај го тоа шт го работиш, или не го работи воопшто.

врски

Многу е полесно да си фин, полн со почит, да се ставаш себеси во кожата на потрошувачите, да сфатиш како може да им помогнеш уште пред да ти побараат помош, одошто да се обидуваш да обновиш раскината врска со потрошувач

ризик

Ако сте подготвени и знаете што ќе ве снајде, тоа не е ризик. Само треба да сфатите како да стигнете до таму. Секогаш постои начин да стигнете до целта.

пари

иновација

Ако има 10.000 луѓе што сакаат да направат една иста работа, тогаш зошто ти да бидеш број 10.001?

53

Парите се табела каде што може да се рангираш себеси според тоа како ти оди во однос на другите луѓе

напор

Една од работите што сите ние можеме да ја контролираме е напорот. Вложете време и напор да станете експерт во тоа што го работите. Тоа ќе ви даде предност затоа што повеќето луѓе не го прават тоа.

executive 54

Капитал број 736 06.12.2013

Роланд Мичелиќ

диРеКтоР на глобалното паРтнеРство Let’s Work

Vo Makedonija fali pretprieMni^ki duh i pogoleMa inicijatiVnost пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

Глобалното партнерство меѓу ИФЦ, најголемата институција на Светска банка фокусирана на развој на приватниот сектор и меѓународните финансиски институции, бројни компании и други партнери насловена Let’s Work е базирано на истражувањето за работни места спроведено во јануари годинава преку кое се детектираа слабите точки на компаниите и државите во нивниот потенцијал за отварање нови работни места. Визијата е во следните три години секоја од земјите вклучени во истражувањето во заеднички напори со компаниите да ги острани клучните пречки во насока на креирање нови работни места

Д

околку Македонија сака да го достигне европскиот просек на вработеност што го има Европската Унија, мора до 2020 година да отвара по 39.000 работни места секоја година. Тоа е околу три пати повеќе од бројот на работни места кои се отвараа во последните 6-7 години“, изјави во разговор за Капитал лидерот на глобалното партнерство Let’s Work, Роланд Мичелиќ кој минатата недела во Скопје пред компаниите од автомобилскиот и агро-бизнис секторот го презентираше најновиот проект на Меѓународната финансиска корпорација (ИФЦ) насочена кон креирањето нови работни места и зголемување на вработеноста. “Мислам дека Македонија е способна да го постигне тоа ако успее да привлече повеќе странски инвеститори и да ги зајакне вредносните синџирите на странските компании, односно да вклучи што повеќе домашни компании во нивниот систем на добавувачи. Тоа е веќе испробан и успешен модел на зајакнување на домашните компании преку странските инвеститори“, вели Мичелиќ.

XX Седнавте на иста маса со многу домашни и странски компании со цел да детектирате што е потребно и како да се отворат нови работни места. Дојдовте ли до некои заклучоци? На крајот на состанокот учесниците се согласија на неколку приоритетни области вокои треба заеднички да се работи во иднина. За автомобилската индустрија тоа се: креирање стратегија за следната фаза од развојот на автомобилската индустрија во Македонија, јакнење на врската меѓу работодавачите и школите. Треба да се направи и оценка на ефикасноста

на постоечките кредитни линии на банките имеѓународните финансиски институции за малии средникомпании кои работат во овој сектор, како и развој на нови фирми за нивно кредитирање. Компаниите од агро-бизнис секторот пак детектираа дека најголемите нивни проблеми за ширење на капацитетите и отварањето нови работни места се недоволната инфраструктура, особено за наводнување, а бараат во Македонија да влезат големи компании од агро-бизнис секторот кои би донеле посовремена технологија и нови работни места.

-Зошто ги одбравте токму компаниите од автомобилскиот и агро-бизнис секторот? Тие не беа единствените сектори кои беа идентификувани со потенција за нови вработувања. тука се и трговскологистичкиот сектор, текстилната индустрија, но проценивме дека токму во овие два сектори имаме реални шанси во блиска иднина да креираме нови работни места и дека има голем простор за привлекување на странски инвестиции.

XX Дали тоа значи дека имате конкретна програма која ја разработувате заедно со Владата за да се постигнат овие цели или станува збор само за проекции? Светска банка , чиј што составен дел сме, имплементира две програми во Македонија. Една се однесува на конкурентноста и начините како таа да се подобри. Втората е насочена кон обуки и развој на вештини. Сметаме дека е многу важно да се седне на иста маса со компаниите, да слушнат нивните проблеми и потреби за да можат да отвараат нови работни места.

XX Што покажа истражувањето кое го правевте? Кои се најголемите пречки во Македонија за отварање нови работни места,особено ако се знае дека и покрај намалувањето на стапката на невработеност на околу 28%, таа се уште е една од повисоките во Европа? Што се однесува до силните страни, Македонија спроведе навистина многу

интервју

Капитал број 735 29.11.2013

реформи за подобрување на бизнис климата во земјата. Се наоѓате во друштво на светските земји-топ реформатори и во извештајот Дуинг Бизнис сте рангирани на 25-то место што е далеку пред многу развиени европски земји. Тоа е добро. Во моментот најголемите ограничувања на вашиот пазар ги гледам во делот на знаењата и компетенциите на работната сила. Анализата покажува имате добри технички знаења во земјата, но многу малку во емоционални и социјални вештини, а се однесуваат на преземање иницијатива и проактивност. Негативни се оценките и за претприемничките вештини. Пристапот до финансии исто така останува големо ограничување во потенцијалот за отвoрање нови работни места, посебно за малите компании. Понекогаш работиме и со банките за да обезбедиме на претприемачите совети како да направат бизнис план и друго. Ова го работиме и со големите компании кои сакаат да развијат синџири на набавка, при што се подобруваат вештините за избор на најдобрите компании во тој синџир.

XX Домашните компании постојано се жалат на пристапот до финансии и многу малу мерки за поттинување на нови капацитети а со тоа и отворање нови работни места. Која треба да биде улогата на државата во поттикнување на приватниот сектор да отвораат нови работни места? Различни земји даваат различни бенефиции за привлекување странски инвеститори Она што сметам дека позитивно за Македонија е дека бенефициите кои државата им ги дава на странските инвеститори се наменети за отварање нови работни места, што е многу добар модел. Да не заборавиме дека привлекувањето странски инвестиции значи донесување на врвна експертиза во земјата која во други услови би ја немало. Некои од инвеститорите кои дојдоа во земјата се глобални лидери и истражувањето кое го спроведовме покажа дека тие имаат големо влијание врз вработувањето преку ширење на синџирот на добавувачи на еден пазар. Така, истражувањето покажа дека од 7-25 нови работни места се отвараат индиректно на секое новоотворено работно место.

XX Во Скопје се сретнавте и со компаниите и со многу владини министри. Од она што го слушнавте за Македонија, кои се клучните препораки во насока на креирање нови работни места? Многу од правилните политики веќе се применети. Подобрување на инвестициската клима, проактивноста во привлекување на инвестиции веќе дава резултати и ја става Македонија на инвестициската мапа. Мислам дека следните чекори ќе бидат идентификувани заедно со приватниот сектор. Дефинитивно развојот на менаџерски способности и знаења е поле на кое треба да се работи. Неопходно е вклучување на приватниот сектор во креирање на наставните програми, во завршните испити, а потребно е и комбинирање на стручни обуки со формалното образование. Ми се допаѓа идејата за отварање што повеќе места и можности за пракса на студентите и соработка со приватните иституции за обука и тренинг за да им се излезе во пресрет на потребите на компаниите. Пристапот до финансии и натаму останува предизвик. Обезбедување на финансии паралелно со развој на менаџерските способности (како се изработува бизнис план, финансиски план, како се пристапува кон финансиските институции) би можело да даде позитивни ефекти.

XX Ја споменавте Визијата 2016. Која е вашата визија во однос на отварање нови работни места како еден од начините за излез од економската криза? До 2016 година сакаме да биде во позиција сите земји да ги дијагностицираат своите недостатоци за да може да преминеме на следниот чекор- реално да се креираат нови работни места. До 2016 година дефинитивно глобалните проблеми нема да бидат решени, но барем да покажаме дека има примери на земји каде со јакнење на приватниот сектор може да се даде сериозен придонес во креирањето нови работни места. Се надевам дека до 2016 ќе може да ја посочиме Македонија како позитивен пример што и како треба да направат и други земји кои се соочуваат со потребата од креирање нови работни места.

55

executive 56

Мартин Купер “таткото“ на мобилниот телефон

Капитал Капитал број број 736 729 06.12.2013 18.10.2013

За прв пат продажбата на смартфони во светот ја надминала онаа на основните модели

К

pameten vs obi^en

KaKov tip na mobilen telefon imate?

ако претприемач, што би правеле без вашиот паметен телефон – смартфон? Можноста да проверите имејл, да читате и средувате документи, па дури и да го менаџирате платниот список од вашиот мобилен, стана составен дел од животот на секој деловен човек. Но, чекајте. Да видиме прво, дали воопшто поседувате смартфон? Новиот извештај од аналитичката куќа Гартнер вели дека за прв пат продажбата на смартфони во светот ја надминала онаа на основните модели. Во вториот квартал годинава, смартфоните достигнале продажба од 225 милиони уреди. Според Гартнер, тоа е за 46,5% повеќе од истиот период лани. Продажбата на обичните “глупави“ телефони изнесувала 210 милиони, пад од 21%. За оние што ги интересира кој е кој на пазарот: Самсунг (Samsung) продал најмногу смартфони, повеќе од 71 милион уреди. Епл (Apple) е втор со речиси 32 милиони, а ЕлЏи (LG) на трето место со 11,4 милиони уреди. За некого, можеби е тешко да поверува дека доминацијата на паметните телефони не дојде и многу порано. Досега, повеќето дедовци и баби научија да ги користат “чудата“ на модерното време, како лаптопите, смартфоните, па дури и социјалните медиуми, зарем не? Според Гартнер, најголем раст на пазарот за смартфони има надвор од САД – во Азија, Латинска Америка и источна Европа, кои што имаат стапка на раст на продажбата од 74, 56 и 32% респективно.

Кој продава најмногу смартфони во светот

Извор:Gartner, податоците се за втор квартал 2013

71

SamSung

милион

32

AppLe

милиони

Зависници од паметни телефони се вратиле на обични модели

А

11,4

LG

милиони

мериканскиот весник Desert News, има интересна сторија за неколку американски зависници од паметните уреди, кои едноставно решиле сосема да ги отфрлат и да се вратат на базичните модели или пак да ги тргнат сите “паметни“ функции од смартфонот, и практично да го претворат во “глупав“. Како на пример, дизајнерот Џејк Неп, кој што вели дека е многу посреќен откако му направил “лоботомија“ на својот iPhone, oдносно го онеспособил веб пребарувачот, имејл, Твитер, Инстаграм и Фејсбук. Зошто? “Затоа што не можев веќе да ја поднесам таа бесконечност во мојот џеб. Моето внимание толку се расплинуваше на сите страни, што чувствував дека секогаш нешто пропуштам, па се чувствував фрустрирано и непродуктивно“, вели тој. Стивен Хакет, пак, си поставил цел да издржи без својот iPhone цела година. Да ужива посматрајќи ги луѓето во кафуле, во чекалница на доктор, во метро.. Но, издржал само два месеци. “Да си без смартфон е чудно. Почнав да забележувам дека луѓето се игнорираат едни со други, задлабочени во своите телефони. Тоа ме лутеше. Сфатив дека е поубаво да немаш уред што ќе ти го одвлекува вниманието“. Но, на работа му било стресно. Пропуштал некои важни мејлови. Еднаш се загубил возејќи, затоа што немал навигација на телефонот. Му недостасувало и фотографирањето на неговите дечиња. Па, почнал пак да го користи ајфонот, но сега малку поинаку. “Сега многу повеќе време ми стои во џебот, и повеќе ми служи како алатка, одошто како причина да ги игнорирам тие околу мене“, вели Хакет.

ЕдноднЕвна обука l 12 декември 2013 година, од 10:00-16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

КаКо да ги унапредување вашите продажни вештини?

СПИн-открИвањЕ на ПотрЕбИтЕ на куПувачИтЕ ЦЕл на обуката:

СодржИна на обуката:

учесниците на обуката ќе се запознаат со различни техники и алатки за унапредување на продажбата, водејќи сметка за потребите на купувачите. при тоа ќе осознаат и колку начинот на комуникација влијае на процесот на работење и на резултатите на продажбата. вештините и знаењето стекнати во обуката ќе им овозможат на учесниците на обуката да ги направат потребите промени во однесувањето кон купувачите за да креираат поефикасен пристап и зголемена продажба. исто така обуката ќе даде одговор како со помош на поставување на прашања се откриваат експлицитните и имплицитните потреби на купувачите, која е техниката на поставување на прашања, кои видови на прашања се поставуваат согласно фазите на продажбата.

l прилагодување на продажбата кон купувачот l техники за откривање на потребите на купувачот l Спин како алатка во продажбата l техники на продавање со користа на производот l Создавање партнерство со купувачите

За кого Е намЕнЕта обуката:

За сите претставници од компании кои се занимаваат со продажба и работа со купувачи и кои имаат основни познавања од техники на продажба, а им е потребно усовршување на посебени сегменти во процесот на продажбата

обуката ќЕ ПомогнЕ:

l да се разберат кои вредности (вештини, знаење и однесување) треба ги има современиот продавач l да се усовршат техниките на воспоставување комуникација за да се препознаваат знаците кои водат кон успешна продажба l да се усовршат техниките за идентификување на потребите и очекувањата на купувачот l да се унапреди техниката за продавање корист т.н. FAB во продажбата l да се одбере вистинскиот пристап при справување при рекламации/жалби.

ПрЕдавач: М-р вера Бошковска Сите заинтересирани за учество на оваа работилница можат да се пријават најдоцна до 10 декември 2013 година.

l лицe за контакт: гордана михајловска и ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

специјален прилог

деЛовна

27

декември 2013

повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk телефонскиот број: 02 3298 110/ 070 262 288 I лице за контакт: бОбАн ѓОрГИевсКИ

2014

0 1 4

n Дали македонската економија во 2014 година ќе направи поголем исчекор? Прогнозите се дека економски раст на земјата следната година ќе изнесува од 3,2%! Што треба да се склучи за оваа прогноза да стане реалност? Што тоа конкретно ќе значи за македонските компании и граѓаните воопшто? n Дел од странските инвеститори во земјава најавија ширење на своите капацитети и нови инвестиции. Колку инвестиции, странски и домашни, ќе прокнижи македонската економија во следната година? Кои ќе бидат најголемите предизвици за инвеститорите? n 2014 е годината кога е најавен старт на неколку клучни инфраструктурни проекти. Анализираме кој ќе биде ефектот врз домашната економија од повеќето инфраструктурни проекти зацртани за календарот во 2014 година? n Извозот и во годината што доаѓа останува врвен приоритет на компаниите. Отварањето нови пазари и освојувањето нови потрошувачи е високо на агендата на повеќето компаниите. Ги прашуваме: кои ќе бидат новите извозни дестинации на македонското вино, конзервни производи, македонските земјоделски производи, кондиторијата, компонентите за автомобилската индустрија, македонските лекови... Кои ќе бидат извозните лидери во годината што доаѓа? n Kакви кредитни и каматни политики ќе скројат за 2014 година и колку ќе бидат расположени банките да ги поддржат инвестициските и бизнис планови на деловниот сектор? Ќе се отворат ли конечно банкарите кон потребите на менаџерите и претприемачите? Какви нови банкарски продукти се подготвуваат? Ќе понуди ли нешто ново Македонската банка за поддршка на развојот?

КАКвА ГОДИнА ДОАѓА И нАјвАжнО ОД сe:

ДАлИ нОсИ нОвИ И ПОГОлеМИ бИзнИс МОжнОстИ?!

КАПИтАл вО нОвОГОДИШнИОт брОј вИ ГИ ДОнесувА ДетАлИ зА “ДелОвнА 2014“

ЕдноднЕвна обука l 24 декември 2013 година,

10.00-17.00 часот Капитал Академија, Скопје

МАРКЕТИНГ СО МАЛ БУЏЕТ

(обука наМЕнЕта За ситЕ МаркЕтинГ профЕсионаЛци и/иЛи МаЛи работни тиМови) Традиционалниот начин на рекламирање чини многу пари. Буџетите на малите и средни компании не се ни од далеку во можност да ги поднесат трошоците за рекламирање во традиционалните канали. Многу компании се откажуваат од било какви маркетинг активности уште на самиот почеток, бидејќи мислат дека се потребни огромни средства за рекламирање! Како да го развиете вашиот маркетинг и да извадите максимум со скромниот маркетинг буџет? Во програмата „МАРКЕТИНГ СО МАЛКУ ПАРИ“ ќе научите како да најдете нови клиенти или зголемите рентабилноста од вашите постоечки клиенти. Ќе научите како да го препознаете кој е вашиот купувач и како да допрете до него. Со оваа програма ќе научите како да го направите вашиот бизнис уште поуспешен.

За коГо Е наМЕнЕта обуката:

Што ќЕ научитЕ:

обучувач: Петар Лазаров

l Важноста и функцијата на маркетингот во малите компании l Бренд и брендирање l Како да составите Маркетинг стратегија и важноста на истата за компанијата l Што е истражување на пазарот и како да се направи со минимални средства l Како да го направите вашиот потенцијален купувач во потрошувач l Ефикасни активности и концепти за рекламирање со малку пари

l Маркетинг професионалци l Сопственици на мали компании l Бизнис професионалци кои сакаат да се запознаат со маркетингот и неговото значење и важност l Вработени кои се одговорни за маркетингот во малите компании l Маркетинг почетници и ентузијасти

ко-сопственик на Macedonia Export Consulting, компанија специјализирана за промоција и трговија со македонски производи на меѓународен и локален пазар, која нуди консултантски услуги за маркетинг, продажба и извоз. Лазаров е еден од креаторите на брендовите MAMA’s и TIP OF THE WEEK и има повеќе од 12 години практично и теоретско искуство во маркетинг, брендирање и продажба.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 22 декември 2013 година.

l лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

специјален прилог Годинава поминува во знакот на подобрување на банкарските условите за купување на недвижности. во услови на континуирано голема понуда на нови станови, куќи, трговски и деловен простор новите можности се добра прилика инвестирање.

20 КРЕдИТИРАњЕ НА НЕдВИжНОСТИ

декември 2013

“кАпитАл“ АнАлизирА: n Банките во акција да им помогнат на граѓаните полесно да купат стан. само за девет месеци годинава, станбеното кредитирање пораснало за 7,6%! какви се проекциите за раст на станбеното кредитирање следната година? n Бранот намалувања на каматите на станбените кредити дополнително ја поттикна побарувачката за купување станови. се нудат кредити со историски најниска камата од 2,5%!

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

n какви се прогнозите на банките? Ќе реласираат ли и некои други услови при набавка на недвижности? n како зголеменото кредитирање ќе се одрази врз пазарот на недвижности? Ќе порасне ли побарувачката? стан, дуќан или канцелариски простор – што ќе биде најатрактивна инвестиција во следната година? n Градежниците годинава изградиле помалку станови, но понудата на пазарот е огромна. се очекува зголемена продажба, но дали може да дојде до намалување на цените на станбениот метар квадратен?!

Лицe за контакт: АлексАндрА стојменовА

...Фељтон... НАјпозНАТиТе СвеТСКи говоРи

Франклин Делано рузвелт

br.

1

поранешен претседател на САД

EdinstvEno nE[to od [to trEba da sE pla[imE E samiot strav Капитал од овој број почнува со нов фељтонНајпознатите светски говори. изборот е направен според говорите кои оставиле најголем впечаток и кој намногу мотивирале, и ки станале запаметени низ историјата. ги објавуваме во надеж дека истите ќе ги зголемат лидерските капацитети во бизнисот и политиката.

Н

Најпознатиот и најдолговечен американски претседател Френклин Делано Рузвелт на неговата инагурација во Белата Куќа на 4 ти март 1933 та година го одржува еден од своите најпознати говори. Тој на тогаш исплашената и разочарана американска јавност длабоко погодена од економската криза и најавува нова смела политика за економска преродба на кризата. Многумина овој говор го сметаат за пресечна точка од кога САД го започнуваат походот кон станување прва економска и политичка светска сила.

Капитал број 733 15.11.2013

60

Нашата примарна задача сега е да ги вработиме луѓето. Ова не е нерешлив проблем ако се соочиме со него мудро и храбро. Може да биде остварен со директно инволвирање на самата Влада, третирајќи ја задачата како што ја третираме итноста на војна, но истовремено, преку ова вработување, ќе оствариме огромни потребни проекти за стимулирање и за преорганизирање на користа од нашите природни ресурси. пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Ј

ас сум сигурен дека моите сограѓани Американци очекуваат дека на моето воведно обраќање ќе им дадам ветувања и решение за моменталнава состојба. Крајно време е да се каже вистината, сета вистина, искрено и смело. Ние не треба да се срамиме од чесното соочување со условите во нашата држава денес. Нашата големата нација ќе издржи како што издржа, ќе оживее и ќе просперира. Па, на почеток, дозволете ми да ја искажам мојата цврста верба дека единствената работа од која треба да се плашиме е самиот страв – безимен, неразумен, неправеден терор, кој ги парализира потребните напори за да се претвори назадувањето во напредок. Во секој темен час од нашиот национален живот, владеењето на искреноста и на живоста во комбинација со разбирање и поддршка на самите луѓе биле суштински до нашата победа. Поради тоа јас сум убеден дека вие повторно ќе му ја дадете поддршката на лидерството во овие критични денови. Со таков дух од моја и од ваша страна, ќе ги соочиме и победиме нашите заеднички тешкотии. Многумина се загрижуваат само за материјалните нешта. Вредностите се намалија на „фантастично“ ниво; даноците пораснаа;

нашата платежна моќ опадна; Владата во секоја сфера е соочена со сериозно ограничување во приходите; средствата за размена се замрзнати од струите на трговијата; исушените лисја на индустриските претпријатија лежат на сите страни; фармерите не можат да најдат маркети за своите производи; многугодишните заштеди на повеќе од илјада семејства повеќе ги нема. Сепак, нашата катастрофа доаѓа од првобитниот неуспех. Ние сме погодени од епидемијата на скакулци. Споредено со опасностите што ги имале нашите предци, бидејќи тие верувале и не се плашеле, ние се уште имаме многу на што да бидеме благодарни. Природата се уште ни ја нуди својата распродажба, а човечките напори го умножуваат тоа. Многу нешта се на нашиот праг, но генералната употреба чемрее пред очите на снабдувањето. Првенствено ова е поради тоа што владетелите на размената на човечките добра опаднаа, преку својата тврдоглавост и преку својата некомпетенција, го признаа својот неуспех и абдицираа. Практиката на бескрупулозните менувачи на пари беше обвинета во судот на јавното мислење, одбиена од човековото срце и ум. Среќата не лежи во самото поседување пари; лежи во радоста на достигнувањето, во возбудата на креативниот напор. Радоста и моралниот стимул за работа повеќе не смее да се заборават меѓу лудата трка по профит. Овие мрачни денови ќе добијат вредност и ќе не чинат, ако тие не научат дека нашата вистинска судбина не е да бидеме послужени, туку да си служиме себе си и на своите колеги. Признавањето за паѓањето на

материјалното богатство како стандард за успех оди рака под рака со напуштањето на лажното верување дека јавната функција и високите политички позиции се вреднувани само од стандардите на гордоста на позицијата и на персонален профит; и мора да има крај на спроведувањето во банкарството и во бизнисот, што пречесто му даде свечена вистина на подобието на грубото и себично лошо работење. Реставрацијата повикува на промени во самата етика. Оваа нација бара акција и тоа акција веднаш. Нашата примарна задача сега е да ги вработиме луѓето. Ова не е нерешлив проблем ако се соочиме со него мудро и храбро. Може да биде остварен со директно инволвирање на самата Влада, третирајќи ја задачата како што ја третираме итноста на војна, но истовремено, преку ова вработување, ќе оствариме огромни потребни проекти за стимулирање и за преорганизирање на користа од нашите природни ресурси. Конечно, во нашиот напредок кон продолжување на работата бараме две заштитни мерки против враќањето на злата на стариот поредок; мора да има строг надзор на сето банкарство, кредити и инвестиции; мора да има крај на шпекулациите со парите на другите луѓе и мора да има обезбедување на соодветна, но звучна валута. Основните идеи кои ги водат овие специфични размислувања за национално опоравување не се особено националистички. Од круцијално значење е признавањето на значењето на старата добра и перманентно значајна манифестација од американскиот

Среќата не лежи во самото поседување пари; лежи во радоста на достигнувањето, во возбудата на креативниот напор. Радоста и моралниот стимул за работа повеќе не смее да се заборават меѓу лудата трка по профит.

Кој е Френклин Делано Рузвелт?

Најдолговечниот американски претседател на власт во САД доаѓа во 1933 та година откако во ноември 1932 триумфира на изборите над републиканскиот кандидат Хувер. Рузвелт веднаш се зафаќа со обнова на уништената земја од Големата Депресија, а неговиот економски модел на државни инвестиции во инфраструктурата наречен New Deal станува општо познат и многу копиран во подоцнежната историја на светот. Поради заслугите на Рузвелт тој е единствениот претседател на САД кој е кандидиран и избран по трет пат на функцијата во 1940 та година. Заслугите на Рузвелт се огромни и во победата на сојузниците во Втората Светска Војна, а американското вклучување во војната после нападот на Перл Харбор се смета за клучно за и исходот на истата. Рузвелт во 1944 та една година пред неговата смрт е избран по четврти пат на функцијата претседател на САД.

пионерски дух. Тоа е патот кој треба да не води кон опоравување. Тоа е единствениот начин и силно уверување дека опоравувањето ќе се случи. На полето на светската политика јас ќе нагласам дека оваа нација останува на добрососедската политика и на политиката на соседи кои меѓусебно ќе се почитуваат и на соседи кои ќе си ги почитуваат обврските и светоста на договорите и со светот и со соседите. Ако го согледувам темпераментот на нашите луѓе точно, ние сега ќе ја сватиме како што никогаш не сме сватиле претходно нашата поврзаност и зависност еден од друг. Дека ние не можеме само да земаме туку дека треба и да дадеме исто така. Дека ако сакаме да одиме напред ние мора да се однесуваме како истренирана и лојална армија која е спремна да се жртвува за доброто на општата дисциплина, бидејки без таква дисциплина никаков прогрес не е направен и ниедно лидерство не станува ефикасно. Јас знам дека ние сме спремни да ги посветиме нашите животи на таква дисциплина, бидејки тоа му овозможува на лидерството да се посвети на повисоки цели. Со земањето на оваа обврска јас претпоставувам дека лидерството на оваа голема армија на нашите луѓе ќе се посвети на дисциплиниран напад на нашите заеднични проблеми. Акција во оваа слика и во оваа насока е возможна и во формата на владеење наследена од нашите претходници. Нашиот устав е толку едноставен и практичен што прави возможно секогаш да се задоволат необичните потреби со промена содржината без потреба од губење на есенцијалната форма.

Затоа нашиот конституционален систем се докажа себеси како најсупериорен функционирачки политички механизам кој современиот свет го произвел. Веќе се има соочено со секој можен стрес за експанзија на територии за војни во странство, за внатрешни потреси и за потреси во однос на светките односи. Треба да се надеваме дека нормален баланс помеѓу извршната и законодавната власт може да биде целосно адекватен за да се соочиме со тешката задача пред нас. Но исто така тешко барање е и потребата за неодложна акција која би можела во некоја форма да излегува надвор од јавните процедури. Јас сум спремен под мојата уставна обврска да предложам мерки од кои завојувана нација на средина на војна би имала потреба. Овие мерки или некои слични на нив какви Конгресот би предложил врз основа на нивното искуство јас ќе гледам во рамките на моите уставни надлежности да ги доведам до брза адаптација. Но во случај кога конгресот нема да успее да преземе некој од овие чекори ,а националната опасност ќе остане критична јас нема да се двоумам да превземам порадикални мерки. Јас нема да се двоумам да побарам од Конгресот

да се употреби единствениот останат инструмент за соочување на кризата. Извршна власт на ниво на војна со извршни овластувања големи како оние кои би се донеле за време на војна. За довербата која ми е доверена јас ќе возвратам со храброст и посветеност кои одговараат на времето. Нема да направам ништо помалку од тоа. Се соочуваме со тешки денови кои следуваат пред нас охрабрени од нашето национално единство со јасен консензус за барање на старите морални вредности со чиста сатисфакција која доаѓа од светата обврска на должноста како на младите така и на старите. Ние гарантираме движечки и траен национален живот. Ние не се сомневаме во иднината на есенцијалната демократија. Граѓаните на САД не покажаа слабост и неуспех. Во согласност со нивните потреби тие побараа мандат кој ќе гарантира директна и бескомпромисна акција. Тие прашаат за дисциплината и насоката под капата на лидерството. Тие ја направија сегашноста инструмент на нивните желби. Во духот на примањето на подароци јас го прифаќам овој подарок. Во името на нацијата барам благослов од Бога. Тој го штити секој од нас. И тој ќе ме води во деновите кои доаѓаат“.

капитал број 736 06.12.2013

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

АлексАндАр димитров декан на Технолошко меТалуршки факулТеТ

NaNo tehNologija bide temel Na id Napredok Na Nauk

www.kapital.mk

според професорот Александар димитров младите уште во нивниот зачеток треба да се поттикнуваат да бидат смели, бидејќи навиките кои ќе ги стекнат тогаш ќе се одлика на целиот нивни живот. тој вели дека не треба да се жали по ништо загубено во минатото, бидејќи многу веројатно тоа допринело за многу подобра индина. според димитров, со помош на современата наука општеството и животот на луѓето во иднина ќе станат многу полесни поедноставни и поквалитетни.

Капитал број 736 06.12.2013

63

Денешните студенти се многу пазахтев

ни и попосветени од нивните колеги од

пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

рофесорот на технолошко металуршки факултет Александар Димитров покрај тоа што е успешен научник во многу специфичното поле на нано технологијата и омилен декан помеѓу студентите, за кој многумина велат дека го препородил факултетот, е и човек со многу пошироки сфаќања и интереси. Капитал ексклузивно ви ја прикажува неговата приватна страна, неговите доживувања од бројните патувања, неговата страст и сласт за науката и најважно од се неговите погледи на иднината.

Бев капиталистички воспитан во социјалистички систем

нА ш еТо м ен И од богатото мени на Арабеска избравме Качаторе и десерт Топло ладно

ata ]e dNiot kata

Професорот Александар Димитров е роден во Кавадарци 1958 година, каде што го завршува основното образовани. Тој самиот вели дека е роден во според него „работничка фамилија од социјализмот со високоразвиени сваќања за пазарна економија и капиталистички принципи на работење“. „Татко ми беше раководител на книжарница, а мајка ми шнајдерка. Иако татко ми важеше за подобро снајден во градот, мајка ми заработуваше три пати повеќе од него. Тој парадокс некако ми се врежа во главата. Исто така, бев под влијание на дедо ми кој беше предвоен „џамбаз“, трговец помеѓу Галичник и Солун. Тој и после војната кога му забранија да тргува беше успешен земјоделец кој никогаш не сакаше да се потпре на државна плата. Неговите зборови дека „држава со вакво уредување не бива и дека капитализмот ќе се врати на голема врата“ ми останаа врежани во паметењето до ден денес“. Веројатно под влијание на сета оваа позитивна енергија на само 14 години во 1972 година младиот Александар Димитров се одлучува на неконвенционален потег да ги напушти: гимназијата, каде што веќе бил запишан, родниот град Кавадарци и да се пресели сам да живее во Скопје. „Едноставно во гимназијата во Кавадарци

пред 10 години

имав многу блиски роднини професори и не можев да си дозволам како еден од најдобарите ученици во основното училиште Тоде Хаџи Тефов, за мене да се зборува дека некој ме протуркал со врски низ средното училиште. Барем тогаш така размислував и одлучно дојдов во Скопје да се запишам во средно архитектонско со намера да станам архитект“ Сепак и самиот Димитров признава дека оваа негова одлука навистина тешко го погодила бидејќи да се живее сам на тие години во интернат не е ни малку едноставно. „Во тие моменти дури размислував и да се вратам назад. Но, како и денес така и тогаш не сакав да потклекнувам пред ниеден предизвик и тоа ми се исплати. Брзо се вклопив со систем со луѓе со пријатели со школо и веќе не ни можев да помислам да се вратам назад. Животот во Скопје во тоа време беше многу поразличен од било кој друг град во државава, а за сега не сакам ниту да разговарам, оти не се ни споредува“ Во меѓувреме, целосно се менуваат работите и неговата кариера тргнува во сосема друга насока. Наместо на архитектура, продолжува на Технолошко - металуршкиот факултет каде ги поминува сите скалила од обичен бруцош до декан на истиот факултет, но вели дека се започнало со смелата одлука како многу млад да дојде во Скопје. Во сите тие премрежија и борби со животот и кариерата Димитров наоѓа време да создаде и сопствено семејство на само 26 години. Сопругата Емилија и синот Филип се негови најголеми подржувачи и сопатници во сите приватни и професионални успеси. „Сопругата Емилија е дипломиран градежен инжинер која моментално работи како професор во средното градежно училиште. Синот е веќе успешен софтверски инженер со сопствена компанија. Единствено што можам да му замерам е што не ја продолжи семејната традиција да се жени на 26 години како татко му и дедо му, бидејќи веќе има 29 години. Во се друго е добар и многу успешен“.

Најлошото секогаш излегува на најдобро

Како многу млади луѓе во последните неколку децении во Македонија и Димитров станува жртва на бирократски процедури и задкулисни игри. Во 1980

капитал број 736 06.12.2013

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Животната филозофија на Димитров е никогаш да не се откажува

се што научив во Aнглија го применив во мојот факултет

На крај не можеше да изостане нашето прашање дали после толку време поминато во Англија деканот има желба во својот факултет да преслика нешто од тамошното универзитетско функционирање. „Се што можев да пресликам од англиските универзитети на ниво на факултет веќе пресликав. Јас функционирам по англиски принцип. Прво функционирам како декан кој што е од 8 до 16 во деканска канцеларија, второ ако сум слободен вратата кај мене е отворена и секој може да дојде на разговор. Направив единствен клуб на професори, каде што тие можат да пијат кафе и чај ефтино и каде можат да разговараат помеѓу себе и со странки. Тоа е принцип од англиските факултети. Тоа е место каде можат да се релаксираат, а потоа да се вратат полни со енергија на работа. Наставнички совети ги скратив од 3 сати на 40 минути. Функцијата едноставно ја сфаќам менаџерски и така ја работам“. Сепак и покрај ваквата почит кон англиското општество и начин на уредување Димитров вели дека никогаш не би живеел во Англија. „Лидс конкретно е делот на островот кој се стеснува. Таму облаците не се движат туку трчаат. Таму е тоа време кое што можеш да го осетиш во текот на еден ден да се промени десет пати. И снег и дожд и сонце можеш да доживееш во еден сат и да те шекне. Таа клима е многу чудна и променлива и особено за луѓе од овој дел е неиздржлива и за нашиве организми претставува вистинско малтретирање“.

година, од за него неразбирливи причини, ја губи извесната стипендија од кавадаречки Фени. По завршувањето на факултетот во 1983 година, одреден период работи како надворешен соработник-истражувач кај професорот Хаџи Јорданов на факултетот за Металургија. Но, и покрај желбата на професорот да ме вработи како асистен, ова беше невозможно заради отпочнување на постапка за интегрирање, во тоа време, на двата засебни факултета, Технолошки и Металуршки. „И покрај сите добри желби и напори за поизтивни решенија, поради финансиски и бирократски причини, не само јас, туку сите кои беа во слична позиција како мене останаа одреден период без решен статус и без примања. Но, кога ќе размислам од денешна перспектива многу подобро за мене што работите испаднаа така". И навистина стипендијата која требало да ја добие од Фени во 1980 година ќе го условела да се вработи во компанија која се затвори во 1984 година, а одложената асистенска позиција му дава ретка можност за еден човек од науката да се докаже и во реалниот сектор. „Бидејќи се оженив и не можев да чекам, се вработив во фабриката Купром во населба Хром, Скопје. Таму, од работно место технолог во производство, стигнав до позиција технички директор за само четири години. Тоа сето значи дека мене никој не може да ми замери како на повеќето колеги дека никогаш не сум се докажал во реалниот сектор.“ И покрај добрата позиција која ја имал во компанијата, Димитров вели дека ни пет минути не размислував кога ја добил понудата за заслуженото асистентско место на Технолошко Металуршкиот факултет. За академската кариера вели дека е нешто што го исполнува, а дека луѓето од науката се негови идоли од најмлади години.

Случајно се запознав со нанотехнологијата

Распадот на Југославија Димитров го дочекува како асистент и магистрант на Технолошко-металуршки факултет. Во овој период станува и стипендист на Британскиот совет. Уште еднаш судбината си поигрува со него и неговото извесно одење во Британија е искомплицирано. На крај преку тешки маки ќе успее да издејствува шест месеци или половина од предвиденото време за истражување да помине на универзитетот во Лидс. Сепак краткото време таму ќе го искористи максимално за да се зближи со еден од врвните професори на универзитетот кој ќе му биде поткрепа и основа за сите понатамошни успеси. „Неколку години подоцна, во 1998 година, добив тримесечна стипендија од ТЕМПУС за собирање материјал за пишување на книга. Професорот од Лидс веќе беше префрлен во Кембриџ на позиција Декан на факултетот за Наука за материјали и металургија и веднаш ми ги отвори вратите на нивните библиотеки и архиви за таа намена. Искрено разговарав со него и му кажав дека собирањето литература за што сум оригинално дојден можам да го правам и во попладневните часови и дека е добро ако има нешто научно да се сработи тоа да го направам“. Тогаш, Димитров за прв пат се сретнува

со претседателот Ѓорѓе Иванов

со современиот свет на наноматеријалите. Нешто што ќе биде белег на целата негова понатамошна кариера. „Професорот ми даде да работам на постапка за добивање на „Carbon nanotubes“ или на наше јаглеродни нано цевчиња или јаглеродни нано туби. Тоа беше толку ново што јас едвај имав слушнато дека постои. Случајно или не, после месец и половина посветена работа ги добив првите резултати кои покажуваа извонредни карактеристики подобри од сето тоа добиено претходно што ми ги отвори вратите за сите понатамошни успеси во овој дел“. Нано димензијата математички е 10 на -9 та или нешто што е неколку илјади пати помало од човечко влакно. Нано цевчињата поради нивните извонредни механички карактеристики, висока термичка и електрична спроводливост, високи транспортни и сорпциони карактеристики и висока сензитивност се сметаат за материјал на иднината. Благодарение на нив денеска имаме екстра тенки екрани со екстра добра резолуција, а како што ни најави Димитров, нано технологијата во иднина ќе не награди со компјутер со големина и дебелина на А4 лист кој ќе има многу повеќе можности од денешните компјутери. „Среќен сум тоа што го научив во Англија успеав да го применам и пренесам на мојот факултет. Сега, тимот со кој работам е вклучен во меѓународен проект финансиран од Брисел. Проектот го раководи Професор Анита Грозданов, мој близок соработник и продекан за наука. Тимот од нашиот факултет, заедно со уште десет други европски институции работи на креирање сензор, кој што ќе дава информација за концентрацијата на тешките метали во океанските води со помош на нанотехнологијата“ Во меѓувреме Димитров почнува да работи и со еден уште посовршен материјал од наноцевчиња кој е познат под името графен.

www.kapital.mk

Капитал број 736 06.12.2013

65

Во професорскиот клуб во Оксфорд

Нано цефчиња зголемени под микроскоп

Во Кембриџ за време на една од многуте посети

Графен материјал на иднината

Во младите денови во дворот на Средношколскиот интернат „Тоа е материјал што е уште посовршен од јаглеродните наноцевчиња, кој е откриен во 2004 година од двајца научници кои за тоа добија Нобелова награда. Сфатив дека графенот не е тешко да го добијам и дури во одреден момент увидов дека јас ја имам технологијата во раце, а не сум свесен за тоа. Нашата идна цел е лабораторискиот материјал да се подигне на полуиндустриско ниво и да почне да се произведува и да има поголема добивка. Графенот кој го произведуваме во моментот на светските пазари чини 200 до 300 долари од грам. Нашите резултати досега покажаа дека имаме графен кој е меѓу еден и два долари производна цена. Ако успееме да го произведуваме во килограми тоа е навистина голем производ“. Технолошко-металуршкиот факултет во моментов е во преговори со светската корпорација Морган за соработка во производството, а нивната лабораторија интензивно се опремува за помасовно производство. Димитров вели дека на негово големо изненадување во Македонија има се поголем интерес за нанотехнологијата. „Отворивме нова студиска програма Инжинерство на материјали и нанотехнологии на која што веќе се запишаа 20 студенти. Минатата година организиравме и државен натпревар за наноматеријали - материјали на иднината на кој се пријавија 430 тима од 42 гимназии со 1.200 учесници. За материјал што никогаш не го слушнале во школото. Ова е доказ дека доаѓа ново време и нови успеси“.

Големо значење и придаваме на соработката со стопанството

Според Димитров, компаниите во Македонија се уште не се спремни технички да го применат нивното знаење во делот на најсовремените технологии и од тоа да направат профит. Но, според него тоа не треба да претставува пречка за поголема соработка помеѓу факултетот и стопанството. „Објективно во Македонија стопанството воопшто не се занимава со наука. Ние работиме делумно во апликација на науката односно компаниите имаат проблем и ние им го решаваме. Успеавме да потпишеме со 20 од најголемите компании договори за пракса кои ги вклучуваат сите потребни и неопходни услови за студентите. Тие сфатија што е идејата и што е целта и кој е нивниот интерес. Вистинска компанија може само така да размислува“. Според Димитров, парите кои една компанија ќе ги вложи во квалитетен кадар со сигурност ќе се вратат неколкукратно и поради тоа според него инвестирањето во кадри мора да се сфати како најдоходовна инвестиција.

66

Капитал број 736 06.12.2013

www.kapital.mk

светот на виното винсКи ЛиЧности

Mi[el Rolan “alheMi^aRot na teRoaRot” Го сметаат за најпопуларниот вајнмејкер на светот. Иако оспоруван и обвинуван за “униформирање” на виното, неговите услуги ги користат преку 700 винари од Бордо и уште многу други низ целиот свет. Мишел Ролан, “алхемичарот на тероарот”, е неспорно најангажираниот енолог на светот

К

ако во многу други области и во енологијата има многу насоки, ориентации, своевидни школи и пристапи. Носител на една од тие концепции е Мишел Ролан, францускиот енолог кој ја обележува денешнава епоха во винарството. Роден во 1947, израснал во Померол, една од областите на регионот Бордо. Неговите родители поседувале имот и позната винарница. Детството и младоста ги поминува меѓу лозјата и со виното. Се школува на една од најдобрите енолошки школи во светот, во Бордо. Работи во добри лаборатории и на 30 годишна возраст започнува да го управува семејниот имот. Тогаш велат на неговата врата зачукала судбината - од група сопственици на винарници и лозја од Калифорнија е замолен да им помогне да се изучат можностите за оптимизирање на винскиот потенцијал на американските простори. Така започнува неговата кариера која ќе го однесе на четири континенти. Овој “летачки” енолог е најславниот меѓу оние кои своите услуги ги нудат низ целиот свет. Освен во Франција неговите совети се користат и во САД, Италија, Шпанија, Аргентина, Јужна Африка и така натаму. Само во Бордо неговата лабораторија ја користат 700 винарници. Тој самиот поседува пет марки вина од висока класа. Има

удели во имоти во Аргентина, Јужна Африка, Шпанија. Не се знае колку тежи финансиски. Не сака да говори за тоа колку чинат неговите совети, но се знае дека цената се движи од 2.000 до 30.000 евра. Започнал со својата активност пред четириесетина години за да стигне до фазата кога поминувал и по половина година во авиони, шетајќи низ светот за да ги консултира своите клиенти и да ги надгледува своите имоти. Има способност да дегустира и по 100 вина дневно и да ги дели советите без грешка за тоа кога да се бере, колку да сече, колку и каков квасец да се стави во виното, како да се проветри, на која температура да стасува, кога да се барикира. Особено ја ценат неговата способност да ги асамблира вината, да ги меша различните сорти грозје од различни места и лозја. Од еден вински автор бил наречен “Наполеон на асамблажата”. Талентот е само дел од од приказната за него. Другото се однесува на неговата способност за маркетиншки настап. Рано сфатил дека пазарот на вино е на светско ниво, а не на нивото на одредена земја. Веднаш по појавата на Роберт Паркер ја сфатил силината на она што го работел денес најголемиот авторитет за вино, “винскиот адвокат”. Го обвинуваат дека со своите вина му повладувал на Паркер, односно на неговиот вкус и правел вина

кои се заокружени, малку потешки, со ублажени танини, со мириси на ванила добиен од новиот барик и вина кои можат да се пијат без предолго да одлежуваат. Мишел Ролан, велат, токму такви вина создавал, со што си купил влезница меѓу американските “јапи” во деведесеттите години на минатиот век. Станува Диор на овие вина за кои велат дека се “паркеризирани”. Сепак тој е голем мајстор, кројач на високата енолошка мода. Но, велат исто така дека сепак не ги заборавил и оние “прет - а - порте” вина што би значело нешто како винска конфекција. Неговите вина и оние кои тој ги советува, по правило ги добиваат најголемите оценки во водичите на Паркер. Доволно е велат само да се стави името на Ролан на некоја етикета, па тоа вино да има голем комерцијален успех. Неговата слава се прошири со најзначајниот документарец на Носитер, “Мондовино”. Во филмот тој ги изнесува тезите за модерната енологија, постојано низ громогласно смеење. На обвинувањата за “мекдоналдизација” на виното и за “колаборационист на странскиот вински империјализам, се до обвинувањата дека заради некој претпоставен вкус прави вина од кои се отстранети сите траги на културата, историјата и почвата тој одговара: “Не е моја грешка што луѓето ги сакаат вината кои ги правам!”

ВИНО И МЕДИЦИНА

со вино против деменција

Истражувањата на Универзитетот во Гетеборг, Шведска, покажале дека виното е успешна превентива против деменцијата, вклучувајќи ја и Алцхајмеровата болест. Истражувањата се започнати уште во 1968 година и се насочени на истражувањата за начинот на живот кај 1.458 жени. Жените биле поделени на неколку категории според типот на алкохолните пијалоци кои ги консумирале, како и според зачестеноста на консумирањето. Во текот на испитувањето кај 162 жени дошло до дементни промени. Крајните резултати покажале дека кај оние кои пиеле вино најретко се појавила

деменција, додека тоа не било случај кај оние кои пиеле пиво и други пијалаци. Уште една студија објавена од Данскиот институт за превентивна медицина во Копенхаген, а чии резултати се поклопуваат со шведските, зборува за поволностите од консумирањето вино. Благотворното дејство го предизвикуваат соединенијата на флавоноиди пронајдени во црвеното вино. Овие соединенија се антиоксиданси и служат да се намали лошото влијание на слободните радикали кои се отпуштаат кога човечкото тело го претвора кислородот во енергија. Флавоноидите во виното можат да ги намалат шансите за срцев удар и појава на слични болести.

62 за продажба 72 станови локали за издавање

1

ГОДИНА

ГРАТИС камата

1

ГОДИНА

ГРЕЈС период

бул. Јане Сандански Населба Аеродром, Скопје