Kapital magazin 647

COVER STORY: STE^AJ NA MAKEDONSKI NA^IN biznis magazin

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BLA@O DIMITROV

sopstvenik na Bitolska pivara

DA BE[E BITOLA VO GERMANIJA, ]E IMA[E DESET PIVARNICI VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

INTERVIEW

KRISTINA KAM^EVA-STOJ^ESKA SOPSTVENIK NA KARA

NA TEKSTILOT MU TREBA DR@AVNA POMO[! ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 647 CENA 100 DEN.|21 MART, 2012, SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: STE^AJ NA MAKEDONSKI NA^IN biznis magazin

4M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

BLA@O DIMITROV

SODR@INA SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

STE^AJ

sopstvenik na Bitolska pivara

DA BE[E BITOLA VO GERMANIJA, ]E IMA[E DESET PIVARNICI VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

INTERVIEW

KRISTINA KAM^EVA-STOJ^ESKA SOPSTVENIK NA KARA

NA TEKSTILOT MU TREBA DR@AVNA POMO[! ...samo samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 647 CENA 100 DEN.|21 DEN.|21 MART, 2012, SREDA|GODINA SREDA|GODINA 13

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Aleksandar Ivanovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

12 COVER STORY Ste~aj na makedonski na~in Ste~ajnite proneveri tabutema vo Makedonija 18 INTERVJU Kristina Kam~eva-Stoj~eska, sopstvenik na KARA Na tekstilot mu treba dr`avna pomo{!

22 KAPITAL AKADEMIJA Redno vreme e generalniot direktor da stane prodava~!

28 INTERVJU Bla`o Dimitrov, sopstvenik na Bitolska pivara Da be{e Bitola vo Germanija, }e ima{e deset pivarnici

Uspe{en ste~aj e koga nekoja firma od ste~ajot }e izleze prestrukturirana i }e prodol`i normalno da raboti. Od takov ste~aj }e imaat korist site doveriteli, vklu~itelno i dr`avata. Pra{aweto koe neminovno se nametnuva tuka e dali makedonskite ste~ajni upravnici navistina ne znaat {to zna~i i kako da se napravi restrukturiraweto na edna firma ili pak, vo Makedonija namerno se tolerira ste~aite da bidat fingirani procesi vo koi nekoi doveriteli po polesen pat i za evtini pari }e dojdat do imotot na firmata koja padnala vo ste~aj?

Str.12

Cover story

32 MENAXER Patot do uspehot na mlekarnicata Zdravje-Radovo Nema zastanuvawe so investiciite – sledna cel se sopstveni farmi 36 COMPANY PROFILE SEF Company Prijateli na sekoj dom 38 NA RU^EK SO...

Darko Gelev-Brejk, muzi~ar i biznismen Zaquben sum vo muzikata 42 MEDIUMSKI BIZNIS Volstrit sè pozagri`en za sudbinata na vesnicite 1 dolar digitalna reklama “jade” 7 dolari od pe~atenite reklami 44 PRETPRIEMNI[TVO Biznis-[kolata na Harvard analizira Sedum pra{awa i odgovori za uspe{en start ap 46 MOBILE WORLD CONGRESS 2012 Sivus na Mobile World Congress 2012 Preku golemite saemi se osvojuva svetot 62 TEHNOLOGII I BIZNIS Transparentnost e klu~niot zbor

12 POVTORNO PIVO OD BITOLA Se se}avate na Bitolsko pivo i Kenbach, dvata brendovi na Bitolska pivara? Po nekolku godi{na pauza ovie dva brenda od 30 mart povtorno }e bidat na proda`ba na makedonskiot pazar, blagodarenie na radovi{kata kompanija Mardi koja pred 1,5 godina na licitacija ja kupi Bitolska pivara. Vo izminatiov period noviot sopstvenik na Bitolska pivara i sopstvenik na Mardi, Bla`o Dimitrov zaedno so negoviot tim intenzivno rabote{e na nejzino revitalizirawe. Podatokot deka vo Bitolska pivara se vlo`eni okolu 10 milioni evra, zboruva sam za sebe.

Str. 28

Intervju

28

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

NAJDOBAR PROMOTOR NA MAKEDONIJA

SIMON TRP^ESKI E NAJD PROMOTOR NA MAKEDON PORADI NEDOSTIGOT OD SON^OGLED

MAKEDONIJA GUBI 34 MILIONI EVRA GODI[NO akedonija godi{no gubi 34 milioni evra bidej} i ne proizveduva dovolno son~ogled i re~isi celoto maslo za jadewe koe go tro{i go uvezuva od stranstvo. Od 1990 godina povr{inite pod ovaa kultura vo kontinuitet se namaluvaat, a uvozot na surovo maslo dostignuva 30.000 toni godi{no.

Momentalno vo Makedonija funkcioniraat pet prerabotuva~ki kapaciteti, ~ie maksimalno proizvodstvo vo posledniot period e okolu 7.000 toni son~ogled, dodeka realnite potrebi se 50.000 do 60.000 toni, {to e ednakvo na 30.000 hektari posadeni so son~ogled.

Makedonija godi{no uvezuva 30.000 toni surovo son~ogledovo maslo, koe se upotrebuva vo doma{nite prerabotuva~ki kapaciteti. Osven zgolemuvawe na povr{inite so son~ogled, od Stopanskata komora baraat pogolema za{tita od uvozot na nekvalitetni proizvodi.

M

lavna nagrada za umetnost i nauka, nagrada za `ivotno delo i specijalna nagrada od Kapital Media Group se trite nagradi so koi v~era se zakiti najdobriot promotor na Makedonija, kralot na pijanoto, maestro i muzi~ki as, Simon Trp~eski. Glavna nagrada vo kategorijata turizam, izvoz i pretpriemni{tvo dobi turisti~kiot vodi~ Qup~o Juzme-

G

GRAFIK NA NEDELATA

DVOJNO POGOLEM RAST NA VLO@UVAWATA

303,5 MILIONI EVRA STRANSKI INVESTICII VO 2011 kupnite stranski investicii vo 2011 godina dostignaa 303,5 milioni evra, objavi Narodnata banka. So toa se ostvarija o~ekuvawata na Vladata i na premierot Nikola Gruevski deka saldoto na stranskite investicii }e dostigne 300 milioni evra. Nekolku golemi stranski kompanii lani otvorija fabriki vo zemjava, a u{te nekolku se vo faza na izgradba.

O~ekuvawata za 2012 godina se deka nivoto na stranski investicii } e dostigne 350 milioni evra, pa so ogled na najavenite investicii i tempoto na realizacija, golemi se {ansite da se realiziraat.

Premierot neodamna potvrdi deka deset stranski kompanii donele odluka da investiraat vo Makedonija, a u{te deset investitori se pred nosewe odluka za investicii vo Makedonija.

V 600

STRANSKI DIREKNI INVESTICII VO MAKEDONIJA (vo mil.evra)

300

303,5

344,8

400

399,9

506,7

500

IZVOR: DR@AVEN ZAVOD ZA STATISTIKA

145

159,1

100

77,2

200

2009

2010

0 2005

2006

2007

IZVOR: NARODNA BANKA NA MAKEDONIJA

2008

2011

BROJ 647

21/03/2012

7

www.kapital.mk

DOBAR NIJA

ski, nagrada za diplomatija od dobra volja dobi makedonskata ko{arkarska reprezentacija, a pobednik na javnoto glasawe preku Fejsbuk e promotorot Aleksandar Bogatinov.

Nagradata „Najdobar promotor na Makedonija”, inicirana od proektot Macedonia Loves You, organizirana vtora godina po red, ima cel da im oddade priznanie na lu|eto koi vistinski ja nosat Makedonija vo srceto i prenesuvaat i drugi lu|e da se vqubat vo nea. „Posebno mi e drago

{to postoi vakva inicijativa da se nagradat onie koi vo svoeto pole si ja vvr{at odli~no svojata rabota i imaat ddostignuvawa vredni za celata dr`ava.

Sakam da se zablagodaram i na orgaS nnizatorite i na Kapital Media Group zza specijalnata nagrada. Veruvam deka iima pri~ina zo{to tie odlu~ile da me nnagradat”, istakna Simon Trp~eski.

Nagrada za `ivotno delo, pokraj piN jjanistot Trp~eski, dobija i Virxinija EEvans od Toronto, koja organizirala {est makedonski filmski festivali vo { TToronto, i Gradimir Pankov, umetni~ki direktor na Les Grands Ballets Canadiens de Montreal.

Vo kategorijata specijalni nagradi direktorkata na Kapital Media Group, Gordana Mihajlovska, mu vra~i nagrada na pijanistot Trp~eski, koj izrazi ogromna blagodarnost {to kompanijata go izbrala tokmu negovoto postignuvawe.

Nagradi za promotori na Makedonija dobija i makedonskata ko{arkarska reprezentacija, baletanot Igor Kirov i promotorot Luts Domel.

Nominiraweto za nagradite trae{e od 14 oktomvri 2011 do 31 januari 2012 godina na javno otvoren izbor, a pobednicite bea izbrani spored odnapred utvrdeni pravila i uslovi pred devet~leno `iri, no i preku glasovite dobieni od Fejsbuk. Proektot Macedonia Loves You na najgolemata socijalna mre`a Fejsbuk mo`e da se pofali so pove}e od 27.000 oficijalno registrirani qubiteli na zemjata, koi pomognaa informaciite za izborot da se prenesat {irum svetot.

BUSINESSBRIEF

@IVKO GRUEVSKI IZDADE KNIGA ZA MAKEDONSKATA MASONERIJA

d pe~at izleze knigata “Masonski mozaik: li~ni pogledi” od @ivko Gruevski, poznat biznismen i ~len na Golemata masonska lo`a na Makedonija.

Izdava~ot Kultura, preku izvorno svedo{tvo na aktuelen mason, ni ja prenesuva storijata za po~etocite i golemoto finale na istoriski prvata suverena “Golema lo`a” vo zemjava. Vo Kultura velat deka knigata na Gruevski e izvonredna mo`nost javnosta da ja razbere realnata su{tina za “golemata slika”, da go sogleda celosniot prikaz na kompleksniot “masonski mozaik” i da dobie generalna pretstava za masonerijata – eden od najmisti~nite i najkontroverznite globalni fenomeni na ~ove~kata civilizacija.

O

NAJBOGATITE BANKARI VO SVETOT godine{noto rangirawe na milijarderite vo svetot na magazin Forbes se najdoa 1.153 lica.

Voamerikanskiot XOZEF SAFRA

Mesto na rangiraweto: 52 Bogatstvo: 13,8 milijardi dolari Banka: Grupo Safra Vozrast: 73 godini Dr`ava: Brazil

LUIS KARLOS SARMIENTO

Mesto na rangirawe: 64 Bogatstvo: 12,4 milijardi dolari Banka: Grupo Aval Acciones Vozrast: 79 godini Dr`ava: Kolumbija

Samo mal del od niv se bankari. Eve koi se najbogatite bankari vo svetot: PETR KELNER

Mesto na rangirawe: 110 Bogatstvo: 2 milijardi dolari Banka: PPF Vozrast: 47 godini Dr`ava: ^e{ka

SULEJMAN AL RA@DI

Mesto na rangirawe: 160 Bogatstvo: 5,9 milijardi dolari Banka: Al Rajhi Bank Vozrast: 92 godini Dr`ava: Saudiska Arabija

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Vo ovoj moment politi~arite treba da se fokusiraat na nao|awe na~ini kako ekonomiite da rastat pobrzo na kratok rok, a ne na fiskalni ograni~uvawa koi mo`e da bidat mnogu {tetni za ekonomskiot rast.

9,8% iznesuva nevrabotenosta na Turcija

50%

}e se zgolemi emisijata na gasovi vo svetot do 2050 godina

123

dolari za barel dostigna cenata na naftata

TIMOTI GEJTNER MINISTER ZA FINANSII NA SAD

TRENDOVI

KRIZATA IMA I DOBRI STRANI

SLABATA EKONOMIJA ]E JA POEFTINI HRANATA enite na hranata godinava } e se namalat, bidej}i zgolemuvaweto na nevrabotenosta vo zemjite vo razvoj i razvienite zemji }e ja namali pobaruva~kata i potro{uva~kata na prehranbeni proizvodi, velat prognozite na Organizacijata za hrana i zemjodelstvo pri Obedinetite nacii.

Cenite na hranata ve}e po~naa da se namaluvaat, pa taka vo fevruari godinava cenite na hranata bile poniski za 9,5% vo sporedba so rekordnite ceni na hranata od fevruari 2011 godina.

MMF ve}e izjavi deka svetskata ekonomija godinava }e zabavi na 3,3% od lanskite 3,8%.

C

KRISTIN LAGARD, pretsedatel na Me|unaroden monetaren fond

SVETSKATA EKONOMIJA POLEKA SE STABILIZIRA

eficata na Me|unarodniot monetaren fond (MMF), Kristin Lagard, e uverena deka svetskata ekonomija po~nuva poleka da se stabilizira, no predupredi deka borbata protiv ekonomskata kriza s$ u{te ne e zavr{ena. “Svetskata ekonomija se oddale~i od rabot na bezdnata i imame pri~ina da bideme optimisti~ni�, izjavi Lagard, potenciraj}i deka i pokraj optimizmot, mora site da bidat pretpazlivi. [eficata na MMF povika na dopolnitelni finansiski reformi so cel da se nadmine prezadol`enosta koja gu{i mnogu ekonomii.

[

10 VOVEDNIK

Ekonomski (ne)patrioti Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Vremeto koga treba{e da se poka`uva pogolem ekonomski patriotizam go propu{tivme.

Nekoi industrii i fabriki se nepovratno uni{teni i izgubeni.

Vinovnicite nikoj ne gi spomenuva. Novite „vinovnici” za site ekonomski neuspesi se onie koi uspeale svoite komanii da gi napravat pogolemi i poprofitabilni. Politi~arite so site sili se trudat da ja ubedat javnosta deka ako ovie bogata{i bile pogolemi patrioti nemalo tolku da se zbogatat. Izvrteni tezi koi sekoga{ lesno se pridavaat vo zemja koja 20 godini ima pove}e od 30% nevrabotenost

o posledno vreme Makedonija e soo~ena so golemi naplivi na patriotizam. Ne go davame imeto, ne go davame jazikot, ne go davame identitetot, istorijata, kulturata... No, koga stanuva zbor za malku pokonkretni raboti kade {to patriotizmot treba da se doka`e i na delo, toga{ odedna{ drugi kriteriumi po~nuvaat da va`at.

Na primer, dr`avata godi{no ima tenderi vo vrednost od nad 700 milioni evra. Ako se napravi edna kratka analiza na toa od kogo dr`avnite institucii najmnogu kupuvaat prehranbeni i konditorski proizvodi } e se vidi na delo na{iot nadaleku poznat patriotizam. Na javnite nabavki caruvaat distributerite koi vo Makedonija prodavaat proizvodi uvezeni od regionalni i od stranski firmi ili nivnite pretstavni{tva vo Makedonija.

Makedonskite kompanii proizvoditeli i izvoznici na prehranbeni i konditorski proizvodi se zastapeni vo daleku pomal broj i so daleku pomali vrednosti na tenderite. Ako gi pra{ate onie koi odlu~uvaat koi firmi }e gi dobijat nabavkite nivniot odgovor sekoga{ glasi deka ovie ponudile poniska cena. Da sigurno }e ponudat poniska cena koga site ovie firmi od svoite mati~ni zemji dobivaat bezbroj javni i skrieni izvozni subvencii. Od druga strana, vo re~isi site zemji vo regionot site nabavki na hrana se so mnogu detalni uslovi i kriteriumi koi kompaniite koi nemaat proizvodstven pogon vo mati~nata zemja nema {ansi da dobijat na tender.

Da bevme malku pogolemi patrioti srazmerot me|u doma{nite i stranskite firmi na javnite nabavki }e be{e poinakov. Da bevme malku pogolemi patrioti nema{e da dozvolime golemite industriski kapaciteti koi nekoga{ bea ekonomski i izvozni lideri da se raspa|aat i da umiraat vo ste~ajnite postapki koi traat so godini. Da bevme patrioti nema{e da go prodademe edinstveniot rudnik od koj se vadi svetski poznat mermer na gr~ki biznismen za 19 milioni evra kolku {to iznesuva izvozot vo samo edna godina.

Da bevme pogolemi patrioti nema{e da dozvolime da propadnat fabriki kako

V

FAS 11 Oktomvri, @elezara, Slavija, Centro, Teteks, MZT, Alumina, Suvenir, Porcelanka, Godel, Gazela...

No, toa e s$ vo minato svr{eno vreme...

Vremeto koga treba{e da se poka`uva pogolem ekonomski patriotizam go propu{tivme. Nekoi industrii i fabriki se nepovratno uni{teni i izgubeni.

Vinovnicite nikoj ne gi spomenuva.

Novite „vinovnici” za site ekonomski neuspesi se onie koi uspeale svoite kompanii da gi napravat pogolemi i poprofitabilni. Politi~arite so site sili se trudat da ja ubedat javnosta deka ako ovie bogata{i bile pogolemi patrioti nemalo tolku da se zbogatat.

Izvrteni tezi koi sekoga{ lesno se pridavaat vo zemja koja 20 godini ima pove}e od 30% nevrabotenost.

No, patriotizmot e mnogu merliva kategorija. Posebno vo ekonomijata.

Eve za primer konkreten slu~aj. [to e pogolem patriotizam od toa koga eden ~ovek svoite za{tedi od dolgogodi{nata rabota vo stranstvo odlu~uva da gi vrati i investira vo Makedonija? No, tuka go snao|a druga belja od patrioti koi ve~no se zagrozeni od site koi `iveat i rabotat vo Makedonija i iznao|aat me|usebni konflikti. Pa na ovoj patriotov povratnik od stranstvo biznisot mu e zamrznat oti nikoj ne saka da bide turist vo region kade {to postojano ima tenzii i konfliti. Koja e cenata sega na patriotizmot?

Eve u{te eden slu~aj. Koga pred nekoe vreme eden navistina uspe{en biznismen go pra{av {to navistina mo`e da mu pomogne da go zgolemi negoviot izvoz vo stranstvo, edinstvenoto barawe be{e negovata anonimna molba do dr`avata ako e mo`eno barem na izvoznicite pobrzo da im se vra} a DDV. Oti i za golemite i za malite kompanii parite vrzani za DDV pri uvoz se zna~ajna stavka za da mo`e da srabotat i izvezat. Pa ako vo ova vreme na nelikvidnost ne gi dobijat navreme nitu parite od DDV, ima rizik ne da ne izvezat, tuku da soprat so proizvodstvo i da gi otpu{tat rabotnicite privremeno doma. Kade e sega tuka patriotizmot? Koi se patriotite - onie koi investiraat i otvoraat novi rabotni mesta ili onie koi lesno gi tro{at nivnite pari?

28 MART SPECIJALNA EDICIJA

KAPITAL TOP 100 IZVOZNICI

KAPITAL MEDIA GROUP vo sorabotka so doma{ni analiti~ari i eksperti ja podgotvuva ~etvrtata godi{na edicija TOP 100 IZVOZNICI za 2012.

ko od ekonomskata kriza mo`e da izlve~e nekoja pouka ili lekcija toa e deka samo kompaniite i dr`avite koi izvezuvaat mnogu pobrzo izleguvaat i ja prebroduvaat ekonomskata kriza. Tokmu zatoa sega koga na Evropa i se zakanuva ekonomska recesija zgolemuvaweto na izvozot i nao|aweto na novi izvozni pazari stanuvo pova`no od sekoga{.

Zemjite ve}e i otvoreno lobiraat i vodat valutni vojni so cel da go zgolemat izvozot na kompaniite. Kade e Makedonija vo ovaa vojna za izvozno osvojuvawe na svetot?

Ova e vreme koga Makedonija kako dr`ava so site raspolo`ivi kapaciteti mora otvoreno i organizirano da zastane zad izvoznicite i pogolemiot izvoz da go stavi vo funkcija na pogolemiot ekonomski rast i otvaraweto na novi rabotni mesta.

Vo edicijata TOP 100 IZVOZNICI za 2012 godina }e bidat vklu~eni glavnite poenti od izlagawata na u~esnicite na Prvata rabotna konferencija za izvoz “Kako i kade pove}e i podobro da izvezuvame.

Perspektivi za 2012 godina�, koja se odr`a na 29 fevruari vo organizacija na Kapital Akademija.

Vo godine{nata edicija TOP 100 IZVOZNICI }e bidat vklu~eni pove}e rangirawa spored razli~ni pokazateli: Top 100 najgolemi izvoznici Top 50 najizvezuvani proizvodi Top 10 izvozni pazari Top 10 neto izvozni industrii Top 10 najbrzoraste~ki izvozni pazari Izvoznite aduti i perspektivi na Makedonija vo 2012 godina Kako da se zgolemi izvozot na hrana od Makedonija?

Analiza na izvozot na vino od Makedonija Izvozot na uslugi od Makedonija Tajnata na uspe{nite izvozni strategii

A

Za site informacii i pra{awa okolu oglasuvaweto obratete se do marketing sektorot na e-mail: prilozi@kapital.com.mk tel: 02 3298 110 lice za kontakt: Jasmina Savovska Tro{anovski

12 COVER STORY:

STE^AJ NA MAKEDONSKI NA^IN

STE^AJNITE PRONEVERI TABU-TEMA VO MAKEDONIJA

Ste~aj na makedonski zna~i deka firmata sigurno }e propadne, a imotot }e se rasprodade za badijala. No, ste~ajot e uspe{en samo koga firmata od ste~aj }e izleze prestrukturirana i }e prodol`i da raboti. Toa vo Makedonija se slu~uva mnogu retko. Zo{to?

Dali ste~ajnite upravnici se navistina needucirani i ne znaat {to zna~i i kako da se napravi restrukturiraweto na edna firma ili pak, vo Makedonija namerno se tolerira ste~aite da bidat fingirani procesi vo koi nekoi doveriteli po polesen pat i za evtini pari }e dojdat do imotot na firmata koja padnala vo ste~aj? Iako vo izminatite 20 godini preku ste~aj bea uni{teni mnogu firmi, ste~ajnite proneveri vo Makedonija se u{te se tabutema, a ste~ajnite upravnici prodol`uvaat da bidat nedopirlivi od zakonot.

Kapital pra{uva do koga?

MARIJA SEVRIEVA BIQANA ZDRAVKOVSKA

inatata nedela makedonskata javnosta be{e svedok na eden navistina redok nastan. Zavr{uvawe na ste~aj na firmata Godel, nekoga{en gigant za proizvodtsvo na proizvodi od ko`a koj denes ve}e ne postoi. Dr`avata svika pres-konferencija za da se pofali so uspe{no zavr{eniot ste~aj. [to e uspehot?

Dr`avata uspeala od ste~ajnata postapka na Godel, koja trae od 2000 godina, da si naplati del od svoite pobaruvawa od 140 iljadi evra i za taa vrednost dobila 14 apartmani vo hotelot Eurotel vo Struga. Dr`avnata pravobranitelka Olivera Kitanova sve~eno pred kamerite mu gi vra~i klu~evite na ministerot za ekonomija, Vaqon Sara}ini. Za na krajot dvajcata da poentiraat deka ovoj slu~aj e dokaz deka instituciite na pravniot sistem funkcioniraat, a zakonite mora da se po~ituvaat.

Dodeka nie go slaveveme uspe{no zavr{eniot ste~aj vo firma koja ve}e odamna propadna i ne postoi, svetskite mediumi objavija deka investiciskata banka Leman braders, koja otide vo ste~aj vo septemvri 2008 godina, izlegla od ste~aj i deka e podgotvena da po~ne da gi ispla}a kreditorite i doveritelite.

Vo Makedonija slu~aite nekoja firma ili banka koja e vo ste~aj da se spasi i da prodol`i da raboti se mnogu retki i re~isi ne se spomenuvaat.

Ste~aj spored makedonskite zakoni zna~i deka firmata koja }e otide vo ste~aj sigurno }e propadne, a imotot koj }e ostane }e se rasprodade za da mo`e ste~ajnite doveriteli da naplatat kolku-tolku od pobaruvawata.

Site eksperti za ovaa problematika,

M

13

no i biznismeni koi rabotat vo realniot sektor potenciraat deka za uspe{en ste~aj mo`e da se falime koga nekoja firma od ste~ajot }e izleze prestrukturirana i }e prodol`i normalno da godini trae najraboti. Od takov ste~aj }e dolgata ste~ajna imaat korist site dopostapka vo Makedonija veriteli, vklu~itelno i dr`avata. No, pra{aweto koe neminovno se nametnuva tuka e dali ste~ajnite upravnici se navistina ste~ajni postapki needucirani i ne znaat se po~nati od {to zna~i i kako da se 1994-1997 godina napravi restrukturiraweto i s$ u{te ne se zavr{eni na edna firma ili pak, vo Makedonija ste~aite se namerno fingirani procesi vo koi nekoj doveritel saka po polesen pat i za evtini pari da go kupi imotot na firmata? „Kapital� analizira zo{to ste~aite vo Makedonija traat

17

12

VAQON SARA]INI MINISTER ZA EKONOMIJA

Celta na formiraweto na rabotnata grupa so koja raboti li~no i premierot, i se sostanuva edna{ mese~no, e da mo`eme vo najkratok rok da se re{at ste~ajnite postapki. Na ovie sredbi zaedno so site nadle`ni institucii se razgleduvaat site otvoreni ste~ajni postapki. Aktivno rabotime na nivno zatvorawe.

NAJDOLGI STE^AI VO MAKEDONIJA Firma 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

PARTNER INVEST DOO AD @ITOKOOP SEMOS ELEKTRONIK TP KUPROM PUTNIK MAK DOO BEKON BEROVO R@ OGNOOTPORNO DOO JURIS BUJOTO AD TRESKA TRGOMEBEL INTERKOMERC

Sud SKOPJE SKOPJE SKOPJE KUMANOVO SKOPJE SKOPJE KUMANOVO SKOPJE SKOPJE SKOPJE

Data na otvorawe 11.03.1995 05.04.1995 01.10.1995 27.12.1995 01.07.1996 15.07.1996 26.11.1996 24.12.1996 23.04.1997 02.06.1997 09.07.1997

Ste~aen upravnik SIMON MIHAJLOSKI DRAGI MOMIROVSKI SIMON MIHAJLOSKI MARINKO SAZDOVSKI RADOSAV ]IPROVSKI PEPI PANEV DRAGI MOMIROVSKI SIMON MIHAJLOSKI RADOSAV ]IPROVSKI DU[KO TODEVSKI BOGOQUB MAKREVSKI

o tabelata e listata na ste~ajni postapki koi traat najdolgo vo Makedonija. Duri 12 stea~ajni postapki s$ u{te ne se zatvoreni iako se po~nati u{te od 1994 do 1997 godina. Spored evidencijata na Ministerstvoto za ekonomija, najdolga stea~ajna postapka e ste~ajot otvoren vo 1994 godina vo firmata Bosna Doo. Ste~ajnite postapki vo osum firmi traat od 1995 i 1996 godina, a vo tri od 1997 godina. Od Ministerstvoto za ekonomija objasnuvaat deka ovie sta~jni postapki se vodat spored Zakonot za prisilno poramnuvawe, ste~aj i likvidacija od 1989 go-

V

Data na prezemawe

Vkupno godini na traewe

26.05.2005 20.06.2009 02.07.2009 19.06.2009 15.07.2002 15.07.2009 15.02.2005 03.09.2010 23.04.1999 18.06.2009 15.09.2009

16,82 16,75 16,26 16,02 15,51 15,47 15,1 15,03 14,7 14,59 14,49

Anga`man na ste~aen upravnik vo godini 6,6 2,53 2,5 2,53 9,47 2,46 6,88 1,33 12,7 2,54 2,29

dina. Vo tabelata se navedeni samo imiwata na ste~ajnite upravnici koi sega gi vodat i godinata koga gi prezemale, dodeka prethodnite ste~ajni upravnici koi se razre{eni ne se navedeni. Ste~ajniot upravnik Simon Naumovski vodi duri tri od ovie dolgometra`ni ste~ajni postapki. Po dve ste~ajni postapki imaat Radoslav Kiprovski i Dragi Momirovski. Iako ima slu~ai vo koi novite ste~ajni upravnici gi vodat ste~ajnite postapki po desetina godini ili od 2002 godina, 2005 godina tie s$ u{te ne se razre{eni.

dolgo i zo{to ste~aite 14 rekordno sekoga{ zna~at smrt za firmata koja oti{la vo ste~aj poradi toa {to ne mo`ela navreme da si gi servisira obvrskite.

STE^AJNITE UPRAVNICI OSTANUVAAT NEDOPIRLIVI Spored podatocite od Ministerstvoto za ekonomija vo Makedonija vo momentot ima 376 aktivni ste~ajni predmeti, od koi 12 se otvoreni u{te od periodot 1994-1997 godina. Od po~etokot na godinava ima zatvoreno samo eden ste~aj, a minatata godina bile zatvoreni 105 ste~ai.

Od druga strana, vo najnoviot Izve{taj na Svetskata banka Duing biznis se istaknuva deka ste~aite vo Makedonija traat vo prosek po 2 godini, {to e

mnogu daleku od makedonskata realnost.

Dokolku insituciite na sistemot rabotat koordinirano i efikasno ste~ajnite postapki bi traele mnogu pokratko, veli zastapnikot na dr`avata vo nagolem broj ste~ai, dr`avnata pravobranitelka, Olivera Kitanova.

Spored nea, pravobranitelstvoto koe e samo edna alka od sinxirot uspe{no si ja sproveduva svojata rabota, no postojat i mnogu subjektivni faktori koi gi pravat odredeni ste~ai deceniski. Za „subjektivnite” faktori dr`avnata pravobranitelka Kitanova ne saka da zboruva. „Naj~esto pri~ini za odolgovlekuvawe na ste~ajnite postapki se nedostigot od informacii, dokumentacija, podatoci. Na{ata cel e sekoga{ pobrzo re{avawe na postapkite za za{tita na imotot na dr`avata od obezvrednuvawe”, veli Kitanova.

Kitanova ne e edinstvena koja ne saka da zoruva za „subjektivnite” pri~ini za rekordno dolgoto traewe

OLIVERA KITANOVA DR@AVEN PRAVOBRANITEL NA MAKEDONIJA

Novite odredbi na Zakonot za ste~aj sozdavaat zakonski mo`nosti za pobrzo re{avawe na ste~ajnite postapki. Tie }e bidat pobrzi samo ako instituciite na sistemot rabotat koordinirano, bidej}i dovolno e edna alka vo sistemot da zabavi i da se zako~at rabotite.

na ste~aite vo Makedonija. Vo izminative 20 godini ste~aite dobija tretman na odredena tema za koja obi~nata javnost ne znae mnogu, dodeka odredeni strukturi mnogu dobro ja iskoristuvaat za da dojdat evtino do imotot na nekoja firma koja nenamerno, no mnogu ~esto i namerno zaglavila vo dolgovi.

Od najgolemiot gra|anski sud, Osnoven 2 Skopje, velat deka dol`inata na postapkite ne zavisi vo site slu~ai od sudijata koj go vodi predmetot. „Zakonot se menuva premnogu ~esto i naj~esto bez na{a konsultacija. Ne mo`eme da ja prifatime kvalifikacijata deka sudiite koi sudat ste~ai se neiskusni bez da se napravi seopfatna i stru~na analiza od Ministerstvoto, po {to mo`e da se diskutira”, velat od kancelarijata za odnosi so javnost vo Osnoven 2.

Ni ste~ajnite upravnici ne sakaat mnogu da se znae za nivnata rabota, iako zakonite im davaat mo`nost

tie da se odnesuvaat kako vistinski gazdi vo firmata koja zapadnala vo ste~aj. Tie imaat pravo suvereno da ja upravuvaat ste~ajnata postapka, da zaka`uvaat sudski ro~i{ta, da prodavaat imot, da upravuvaat so parite koi se slevaat na smetkata na firmata vo ste~aj...

Obidot na vlasta rabotata na ste~ajnite upravnici da ja napravi javna i transparentna do`ivuva fijasko. Minatata godina vo ramki na Centralniot registar be{e formiran sistem za elektronsko vodewe ste~aj vo koj ste~ajnite upravnici treba{e javno da referiraat za site potezi koi gi prezemaat i za sostojbata vo koja se nao|a ste~ajot. Iako ovoj sistem be{e najaven kako eden od ~ekorite za pobrzo zavr{uvawe na ste~aite, no i prozorec kon na~inot na koj se upravuva so kompaniite vo ste~aj, toj s$ u{te pretstavuva samo baza za toa kolku postapki se aktivni ili zatvoreni, no ne i vo koja faza se nao|aat. „Centralniot registar, kako del od proektot za edno{alterski sistem, ima{e obvrska da go postavi i odr`uva sistemot. Nie gi napravivme i potrebnite obuki, a sledeweto na podatocite go propi{uva Ministerstvoto za ekonomija”, pojasnuva direktorot na Centralniot registar, Van~o Kostadinovski.

Spored zakonot, ste~ajniot upravnik e

zadol`en redovno da gi a`urira podatocite ili vo sprotivno sleduva globa od 1.000 do 3.000 evra. No, dosega nitu eden ste~aen upravnik ne e kaznet za toa {to ne saka da vnesuva podatoci za ste~ajnata postapka koja ja vodi. No, iako ovoj sistem voop{to ne funkcionira vo praktikata, Svetskata banka lani ne pofali za reformata.

Pretsedatelot na Komorata na ste~ajni upravnici, Aco Petrov, veli deka softverot ne funkcionira od tehni~ki

pri~ini. Potrebni bile dopolnitelni obuki so cel site upravnici solidno da go sovladaat upravuvaweto so nego. „Nekoi od kolegite se postari i pomalku ja poznavaat informati~kata tehnologija ili pak rabotat kako trgovcipoedinci i nemaat drugi vraboteni {to e pri~ina plus za nefunkcioniraweto na sistemot”, veli Petrov.

PREMIEROT LI^NO ]E GI ZABRZUVA STE^AITE! Tokmu dol`inata na ste~aite e

SVETSKA BANKA UVERENA DEKA STE^AITE VO MAKEDONIJA TRAAT 2 GODINI, A TIE SE „VLE^AT” PO 10 GODINI o Izve{tajot na Svetskata banka za 2012 godina Duing biznis Makedonija e rangirana na 55 mesto.

Vo izve{tajot pi{uva deka ste~aite vo Makedonija traat vo prosek po okolu 2 godini, a tro{ocite za ste~ajnata postapka se okolu 10% od vrendosta na imotot na firmata koja e vo ste~aj. [to se odnesuva pak na stapkata na povrat na pobaruvawata, vo izve{tajot se naveduva deka vo ste~ajanite doveriteli uspevaat da si povratat 42% od pobaruvawata. Inaku vo Izve{tajot na Svetskata banka Makedonija spored podatocite e rangirana mnogu podobro od zemjite od Isto~na Evropa i Centralna Azija.

V

15

16

TETEKS JARN REDOK PRIMER NA USPE[EN STE^AJ Kako eden od retkite primeri za uspe{no zavr{en ste~aj mo`e da se poso~i ste~ajnata postapkata za Teteks Jarn doo Tetovo, koj go vode{e ste~ajniot upravnik Agron Arifi. Postapkata bila zavr{ena za 6 meseci so prifaten plan za reorganizacija na ste~ajniot dol`nik, obezbedeno 100% namiruvawe na razla~nite doveriteli i 60% namiruvawe na ste~ajnite doveriteli.

370

na~inot na koj pri~inata za treba da se primformirawe na nuvaat izmenite na Komitet za ste~aj Zakonot za ste~aj. vo Vladata koj go ste~ajni postapki ]e ima period predvodi premierot vo Makedonija se na prilagoduNikola Gruevski. otvoreni, a ne se zavr{eni vawe pa potoa } Na sednicite koi e razmisluvame se odr`uvaat dali }e se vovede edna{ mese~no se razgleduvaat site merka odzemawe na licencata za otvoreni postapki ste~ajni postapki rabota ili pogoleod strana na site se zavr{eni vo ma sankcija za zasegnati institucii 2011 godina ste~ajnite upravnici i se proveruva kade koi ja zloupotre„zaglavila” postapbile slu`benata polo`ba i kata, pojasnuva ministerot pribavile imotna korist od za ekonomija, Vaqon Sara} firmata vo ste~aj so koja upini. ravuvaat”, dodava Sara}ini. „Od ovoj mesec }e Podatocite od MVR, pak, zapo~nat i obuki za site poka`uvaat deka vo posledste~ajni upravnici za

105

nive nekolku godini podneseni se pove}e krivi~ni prijavi duri protiv 13 ste~ajni upravnici.

Posledniot slu~aj na zloupotreba e od strana na ste~aen upravnik na fabrikata za kabli A.D. Negotino. Ste~ajniot upravnik bez da sklu~i dogovor & ovozmo`il na druga firma da stopanisuva so imotot na fabrikata koj e procenet na 6,2 milioni evra.

Ste~aen upravnik i notar, pak, vo slu~ajot „Lozar” go zloupotrebile Buxetot na dr`avata za 406 iljadi evra. Ste~ajniot upravnik na Iskra in`enering, pak, go o{tetil Buxetot za 300 iljadi evra ovozmo`uvaj} i parite od proda`bata na imotot da bidat uplateni na smetka na Stopanska banka namesto da legnat na smetka na Ministerstvoto za finansii. Primeri na proneveri i zloupotrebi vo ste~ajnite postapki ima u{te mnogu.

No, dosega nitu eden ste~aen urpavnik ne e osuden kako vinoven.

Spored oficijalnata lista na Ministerstvoto za ekonomija, vo zemjava ima 72 licencirani ste~ajni upravnici, za razlika od porano koga ima{e mnogu pove}e ste~ajni upravnici.

Nivniot broj zna~itelno se namali po voveduvaweto strogi kriteriumi za procedurata za dobivawe licenca.

REORGANIZACIJA NA FIRMA VO STE^AJ E NEPOZNAT POIM VO MAKEDONIJA Praktikata poka`uva deka ste~aite vo Makedonija vo najgolemiot broj slu~ai zav{uvaat so likvidacija na firmata, {to spored teorijata, no i iskustvoto od drugite zemji e krajnata „nu`da” po koja treba da posegne ste~ajniot upravnik.

Ste~ajniot upravnik mora pri vleguvaweto vo firmata da napravi analiza za dvi`eweto na prihodite vo poslednite tri do pet godini i procenka za naredniot period. Ste~ajniot upravnik zaedno so dol`nikot ili predlaga~ot na ste~ajot treba da predlo`i i izgotvi plan za reorganizacija, {to zna~i firmata da prodol`i da raboti dodeka ne izleze od ste~aj.

Od Ministerstvoto za ekonomija doprva najavuvaat novi obuki za ste~ajnite upravnici za primena, vnesuvawe i koristewe na podatoci od e-ste~aj, kako i obuka za zgolemena primena na planot za reorganizacija na ste~ajnite postapki.

Od Ministerstvoto za ekonomija najavuvaat i izmeni na Zakonot za ste~aj so cel da se skratat rokovite za vodewe na ste~ajnite postapki i zajaknuvawe na odgovornosta na site strani vklu~eni vo ste~ajnite postapki.

ISPRAVKA Vo minatiot broj na magazinot, vo tekstot so naslov “Kako rabote{e makedonskata industrija vo 2011 godina?”, napravena e gruba tehni~ka gre{ka vo delot za raboteweto na @ito Luks, kade {to stoi deka “zagubata od eden milion evra vo 2010 godina e namalena za 21%, na 334 milioni evra”. Korektnata informacija e deka @ito Luks za razlika od zagubata od eden milion evra vo 2010 godina, lani ostvarila neto dobivka od 218 iljadi evra. Im se izvinuvame na ~itatelite i na kompanijata @ito Luks za ovoj nenameren propust.

INTERVIEW 18 INTERVIEW

KRISTINA KAM^EVA-STOJ^ESKA SOPSTVENIK NA KARA

NA TEKSTILOT MU TREBA DR@AVNA POMO[!

BROJ 647

21/03/2012

VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

olema energija, dolgogodi{na posvetenost i nepokolebliva ambicija da se sozdade, promovira i da se prodade uspe{en makedonski trend od tekstilnata industrija. Ova se karakteristikite na Kristina Kam~eva-Stoj~eska, ideen tvorec i sopstvenik na brendot KARA, koj ve}e edna decenija e dostoen, no za `al, eden od retkite makedonski tekstilni brendovi koj se prodava na nekolku stranski pazari.

Vo intervju za “Kapital� taa zboruva ne samo za ra|aweto i za razvojot na KARA, tuku i za sostojbite vo tekstilnata industrija, voop{to i neophodnosta od dr`avna poddr{ka za pogolem uspeh vo ovaa globalno mnogu konkurentna industrija. Godinava o~ekuva blag porast na izvozot.

Gospo|a Kam~eva-Stoj~eska, KARA e edna od retkite makedonski tekstilni kompanii koja re~isi edna decenija razviva, neguva i investira vo sopstven brend. Deneska, od ovaa vremenska perspektiva, kako ja ocenuvate odlukata da se sozdade brendot KARA? Mo`ebi tokmu sega go postavivte vistinskoto pra{awe, 10 godini od postoeweto na brendot KARA vo Makedonija. Velam vistinsko vreme bidej} i sekoga{ vremenskata distanca e onaa koja ja otslikuva realnata sostojba.

U{te od samiot po~etok znaev deka sozdavaweto makedonski brend e vistinska odluka, vo sprotivno ili }e se otka`ev od samiot po~etok ili pak, KARA denes nema{e da bide toa {to e. Za da uspeete vo toa {to go rabotite treba da veruvate vo proektot i da ja sledite sopstvenata intuicija i ideja. Pred 10 godini ja imav samo zamislata {to sakam dda sozdadam i ~udna energija koja ne mi dava{e da se otka`am od moja ideja. Znaev i toga{ deka taa moj se te{ki i smetam deka site po~etoci po mo`ebi tokmu tie predizvici koi gi se najdobroto merilo za nosi startot st dali toa dal li imate sila da se ispravite i da prodol`ite prrodol`i ponatamu. Gledano dene{na jas i mojot od dene e{na perspektiva, pe

G

INTERVIEW

www.kapital.mk

tim uspeavme da doka`eme, pred s$ na samite sebe i na klientite, deka KARA e najubavoto ne{to {to ni se slu~i.

So ogled na toa deka re~isi 90% od makedonskata tekstilna industrija e lon-proizvodstvo, a postojano se zboruva za potrebata od sozdavawe brendovi, kakvo e iskustvoto na Va{ata kompanija i lekciite koi mo`e da se izvle~at? So drugi zborovi, ima li makedonskata tekstilna industrija pogolem potencijal od sega{niot?

So konceptot KARA sakavme da doka`eme deka Makedonija kako zemja e sposobna i ponatamu da gleda biznis vo tekstilnata industrija, so kreirawe na sopstven brend i {irewe na istiot. KARA e eden od najdobrite primeri za toa deka celta na sekoja tekstilna kompanija e da sozdade svoj sopstven brend so tendencija istiot toj brend da dobie i internacionalen karakter i da bide prepoznatliv beleg na op{testvoto vo koe se razviva. Jas poteknuvam od semejstvo koe golem del od svojot `ivot go posveti na razvivaweto i na odr`uvaweto na tekstilnata industrija. Siot moj potencijal i verba koi gi vlo`uvam vo odr`uvaweto na biznisot so tekstil gi dol`am na mojot tatko, Ilija Kam~ev, koj voedno e i osnovopolo`nik na tekstilnata industrija vo Makedonija.

Kako del od semejstvoto Kam~evi, jas imav privilegija da u~am od golem ~ovek-vizioner, koj ja saka{e svojata tatkovina i nesebi~no vlo`uva{e vo nejziniot razvoen kapacitet.

Negovata po`rtvuvanost, posvetenost i ~esnost vo namerata da se sozdade funkcionalen i odr`liv sistem me pravat posebno gorda i mi davaat sila da prodol`am po negovite stapki...

Moeto semejstvo pameti i podobri vremiwa na tekstilot vo Makedonija, no smetam deka sekoj mo`e da uspee vo svojata zamisla ako ima pravilen pristap i ako znae {to saka da napravi so sebe.

Kako ~ovek koj podolgo vreme e vo tekstilot, kako gi ocenuvate momentalnite trendovi i sostojbi vo ovaa industrija? I imate li ~uvstvo deka

TEKSTILNIOT SEKTOR BE[E EDEN OD NAJPOGODENITE VO SVETSKATA EKONOMSKA KRIZA I TOKMU PORADI TOA, TREBA DA BIDE PRIORITETEN ZA PODDR[KA I ZA RAZVOJ OD STRANA NA DR@AVATA. EVROPSKATA KRIZA DOPOLNITELNO JA VLO[I I TAKA RANLIVATA TEKSTILNA INDUSTRIJA KAJ NAS. NIE GODINAVA O^EKUVAME BLAG PORAST NA IZVOZOT ILI VO KRAJNA LINIJA, IZEDNA^EN BILANS SO ONOJ OD MINATATA GODINA

makedonskiot tekstil, koj be{e poim vo porane{na Jugoslavija, a sega e {iva~nica na Evropa, mo`e{e da napravi mnogu pove}e?

Na{iot prvi~en koncept be{e KARA da prerasne vo svetski brend od tipot na ve}e doka`anite svetski kompanii.

Me|utoa, ona {to nedostiga za edna kompanija da postigne tolkav obem na proizvodstvo e poddr{ka i kontinuiran pottik od dr`avata. Vo uslovi vo koi sami se obiduvame da sozdademe ne{to avtenti~no, stimulot od nadle`nite vo odnos na odreden vid subvenicionirawe, pomo{ vo oprema, dano~ni oslesnuvawa i kakov bilo vid poddr{ka }e zna~ea mnogu. Tuka nie ja izgubivme bitkata so konkurentnite tekstilni industrii, koi so mnogu pobrzo tempo gi prezentiraa sopstvenite brendovi na globalno nivo.

Tekstilniot klaster neodamna pobara dr`avata da pomogne vo sozdavaweto i vo plasmanot na edinstven makedonski tekstilen brend?

Kako Vi zvu~i ovaa ideja, so ogled na toa deka imate iskustvo so sopstvena linija? Mo`no li e makedonskite tekstilci da se obedinat zad eden vakov proekt?

Idejata da se sozdade edinstven makedonski brend sama po sebe zna~i unificirawe na site tekstilni kompanii vo odnos na idejata, kreativnosta i plasmanot na sopstven proizvod.

Ona {to vo momentov im treba na tekstilnite kompanii e poddr{ka na tekstilnata indutrija preku niza povolnosti od strana na nadle`nite institucii, a seto drugo e pra{awe na sopstven izbor i kreativnost.

Plasmanot na edinstven makedonski brend }e ja ubie konkurentnosta me|u kompaniite, taka {to }e zgasnat ideite i naporite na kompaniite da se natprevaruvaat edni

19

20 INTERVIEW so drugi vo odnos na kreativnosta, inovativnosta i podobriot kvalitet.

Nie samite najdobro znaeme kako treba da se raboti, samo treba da se ponudat vistinskite uslovi.

Krizata vo Evropa vo izminatiot period se odrazi i s$ u{te se odrazuva i vrz obemot na nara~kite i vrz padot na cenite na proizvodite koi se {ijat vo Makedonija. Kakvi se o~ekuvawata za dvi`ewata vo tekstilnata industrija do krajot na ovaa godina?

Tekstilniot sektor be{e eden od najpogodenite vo svetskata ekonomska kriza i tokmu poradi toa, treba da bide prioriteten za poddr{ka i za razvoj od strana na dr`avata. Evropskata kriza dopolnitelno ja vlo{i i taka ranlivata tekstilna industrija kaj nas.

Vo na{ata kompanija se potrudivme kolku {to mo`eme ja zaobikolime taa kriza, so ogled na toa deka partnerite so koi{to sorabotuvame, generalno, se kompanii od Germanija i od Anglija koi imaat donekade stabilni ekonomski tekovi, taka {to ne po~uvstvuvavme kriti~ni potresi vo odnos na padot na cenite na proizvodite. Godinava o~ekuvame blag porast na izvozot ili vo krajna linija, izedna~en bilans so onoj od minatata godina.

Da se vratime na KARA, brendot koj{to e mnogu popularen i koj sekoja godina go potkrepuvate so razli~no za{titno lice i soodvetna marketing-kampawa. Raska`ete ni kako nastana KARA i kako postojano se odr`uva sve` i inventiven vo ~ekor so vkusot na modernata `ena. Komu mu e nameneta KARA? Koj ja kreira? Koj ja kupuva?

Momentite od mojot `ivot koi gi posvetiv na kreiraweto na brendot KARA sekoga{ se dragi spomeni za mene i za mojot tim, koj ednakvo vlo`uva vo kvalitetot i vo renometo na ovoj brend. KARA nastana kako rezultat na moite ambicii i `elbi da sozdadam unikatna modna linija vo koja makedonskite devojki i `eni }e najdat ne{to zaedni~ko, a toa e romanti~nata `enstvena nota. Sekoja sezona se trudime da ponudime ne{to novo koe dotoga{ go nemame prezentirano.

Dosega sme imale vistinski dami za za{titni lica, po~nuvaj}i od Dragana Klop~evska, Karolina Go~eva, Amernis Nok{i} i za makedonskiot pazar. Istiot koncept go razvivame i za pazarite nadvor od Makedonija kade {to e prisutna KARA, kade {to dosega za{titni lica bea: Nata{a Bekvalac, Aleksandra Radovi}, Emina Jahovi} i Jovana Jankovi}. Ona {to isto taka e prepoznatlivo za KARA e

kvalitetot, koj, vsu{nost, e presuden za da se dobie proizvod koj }e bide moderen i posakuvan istovremeno. Tajnata za toa kako KARA uspeva sekoga{ da bide vo ~ekor so trendot se krie vo ume{nosta na kreativnite lu|e, so koi rabotata pretstavuva zadovolstvo.

Kreativniot tim na KARA e predvoden od dizajnerite Kristina Despotovska i Boban Ilievski, koi se glavnite vinovnici za ona {to go gledate vo prodavnicite na KARA. Prisustvoto na svetskite modni slu~uvawa, sledeweto na potrebite na na{ite dolgogodi{ni klienti i `elbata da se sozdade kvalitetno par~e obleka e na{ata nepi{ana formula za uspeh. KARA ja kupuva sekoja `ena koja e kompletna i ispolneta vo sekoja smisla na `ivotot, koja znae {to saka i znae {to & prilega vo sekoja prigoda.

Osven na doma{niot pazar, KARA e i izvozen brend, koj mo`e da se najde i vo Albanija, Srbija i vo Bosna i Hercegovina. Kolkav e va{iot izvoz i imate li planovi za negovo zgolemuvawe i osvojuvawe novi pazari? Kako mo`e da se zgolemi va{iot izvoz i kako lekcija i za ostanatite, so {to s$ se soo~uvate pri izvozot na makedonski proizvodi?

KARA kako brend so izvozen karakter i sklu~uvawe fran{izni dogovori zapo~na u{te od 2006 godina, so otvoraweto na prvata prodavnica vo Crna Gora. Otkako ja ispolnivme najte{kata i najodgovorna zada~a - da gi pridobieme doma{nite kupuva~i se pojavi potreba od pro{iruvawe na KARA nadvor od na{ite granici.

Na{ite zalo`bi se da ponudime unikaten i kvaliteten proizvod i da ostavivme toa da go prepoznaat na{ite kupuva~i. Sekoj posakuva zgolemuvawe na izvozniot kapacitet i {irewe na pazarot. Jas sum optimist na toa pole i sekako deka ja gledam KARA kako brend vo vistinska smisla na zborot, ne samo vo regionot, tuku i po{iroko, bidej}i modata ne poznava granici.

Kako menaxer vo tekstilnata industrija, kakvi se Va{ite o~ekuvawa za idninata na makedonskiot tekstil? [to bi trebalo da napravat kom-

Dr`avata treba da poka`e pogolema agilnost vo sproveduvaweto merki za pottiknuvawe na proizvodstvoto, efikasnosta i izvozot vo tekstilnata industrija. Vo smisla na finansiska pomo{ pri investirawe vo nova oprema, pomo{ od strana na instituciite za vrabotuvawe, organizirawe obuki i treninzi, pottik na izvozno orientiranite tekstilni kompanii...

BROJ 647

21/03/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

paniite, a {to dr`avata za najpropulzivnata industrija vo momentot da se podigne na edno povisoko nivo, koja }e sozdava pogolema dodadena vrednost, pogolem izvoz i so toa pogolem devizen priliv?

Makedonskiot tekstil spa|a vo edna od najkriti~nite industrii. Tekstilnite rabotnici s$ u{te se borat za svojata mininmalna plata, a nie menaxerite za svoe sonce pod neboto. Ona {to barame od dr`avata e pogolema agilnost vo sproveduvaweto merki koi bi go pottiknale proizvodstvoto, efikasnosta i izvozot vo tekstilnata industrija.

Vo smisla na finansiska pomo{ pri investirawe vo nova oprema, pomo{ od strana na instituciite za vrabotuvawe, organizirawe na obuki i treninzi, pottik na izvozno orientiranite tekstilni kompanii... Eden od klu~nite faktori za razvojot na tekstilnata industrija, nesomneno, se i ~ove~kite resursi, pa ottamu i potrebata da se sozdadat pristojni uslovi za rabota na tekstilnite rabotnici.

Kade ja gledate kompanijata vo slednite 5-10 godini? Koi se celite koi sakate da gi ostvarite vo biznisot?

Vo odnos na moite proekcii za periodot {to sleduva imam postaveno nekolku zada~i za sebe i za mojot tim, a toa e da prodol`ime i ponatamu da sozdavame i da kreirame za na{ite potro{uva~i.

KARA ne e samo ime na nekoe par~e obleka vo va{iot garderober. Izminative godini KARA stana na~in i stil na `ivot na mnogu `eni i devojki.

Nie ja imavme taa sre}a za relativno kratko vreme da se izdvoime na pazarot kako brend koj u{te od samiot po~etok postavi visoki kriteriumi. U{te povpe~atlivo e i ~uvstvoto deka postoi makedonski brend na koj mo`ete da mu veruvate i da go kupuvate. Vo idnina KARA }e prodol`i da gi iznenaduva svoite klienti so u{te mnogu novi kolekcii so unikaten dizajn.

So koi dosega{ni biznis-uspesi/potezi se gordeete?

Prvenstveno, gorda sum na konceptot nare~en KARA. Gordost e i toa {to KARA e eden od retkite makedonski brendovi koi uspeaja da se odr`i i da ostavat zna~aen beleg na pazarot kaj nas. Gorda sum {to go odbrav vistinskiot tim, so koj odli~no funkcionirame i ve}e razmisluvame na ist na~in. ]e go istaknam i pro{iruvaweto na brendot vo zemjite od regionot, kako poteg koj dade edna poinakva dimenzija na KARA. Drugo ne{to po koe{to sme prepoznatlivi e i toa {to KARA ne se profilira{e samo kako brend koj nudi konfekcija, tuku postojano go {iri svojot asortiman i na svoite kupuva~i, pokraj moderna obleka, im ponudi i

kozmetika, ~evli, ta{ni, dolna obleka i modni dodatoci zapi{ani pod za{titnoto ime KARA. Spored Vas, {to e klu~no za da se uspee vo biznisot? Koi menaxerski principi i pravila gi praktikuvate vo upravuvaweto so kompanijata?

Kako kompanija so dolga tradicija, KARA uspea da razvie model na korporativno deluvawe koe e primer za toa kako treba da funkcionira edna seriozna kompanija. Sekako, klu~ot na uspehot, }e go potenciram u{te edna{, a toa e da veruvate vo sebe i vo ona {to go imate kako ideja. Ednakvo va`no e i da sozdadete tim od profesionalci i da umeete da najdete na~in kako da gi zadr`ite postojano motivirani i pozitivni. Ona {to e isklu~itelno va`no e da investirate vo va{iot tim za postojano da imate sve`i idei koi se vo ~ekor so vremeto.

Dali e prednost ili nedostatok da se bide `ena uspe{na vo biznisot?

Vo biznisot e va`no da znae{ kako da gi realizira{ svoite proekcii, kako da bide{ postojano aktuelen i konkurenten. Toa {to sum `ena ne menuva mnogu raboti, nitu pak, smetam deka da se bide `ena vo biznisot zna~i da se ima konkretna prednost ili nedostatok. Vistinskiot menaxer umee da gi postavi rabotite na na~in na koj }e postigne dobro organizirano sekojdnevie.

Uspevam da gi zavr{am obvrskite koi proizleguvaat od biznisot i sekoga{ ostavam dovolno kvalitetno vreme koe go posvetuvam na moeto semejstvo i na lu|eto koi me pravat sre}na.

21

22 KAPITAL AKADEMIJA

REDNO VREME E GENERALNIOT DIREK DA STANE PRODAVA Redno vreme e generalnite direktori na kompaniite da izlezat od foteljite i da se vklu~at vo procesot na proda`ba na nivnite proizvodi i uslugi. Vo sprotivno, da ne baraat odgovornost od oddelnite sektori vo kompanijata za lo{iot kraen ishod i nezadovolitelnata proda`ba. Ova go pora~aa ekspertite i firmite koi bea del od minatonedelnata obuka na Kapital Akademija naslovena “Podgotovka na proda`na strategija i plan za proda`ba”

VIKTORIJA MILANOVSKA milanovska@kapital.com.mk

Proda`bata za edna kompanija e premnogu va`na za da mu bide prepu{tena samo na sektorot za proda`ba. Zatoa, generalnиte direktori na kompaniite mora da izlezat od svoite fotelji i da se vklu~at vo procesot na proda`ba na nivnite proizvodi i uslugi. Topmenaxmentot naj~esto ima kontakti so pravite lu|e, odnosno so potencijalnite klienti, a svetskite iskustva poka`ale deka toa e eden od presudnite faktori za uspe{en kraen ishod na edna komapnija. Ova go zaklu~ija ekspertite i firmite na minatonedelnata obuka na Kapital Akademija naslovena “Podgotovka na proda`na strategija i plan za proda`ba”.

Konsultantot za marketing i proda`ba Daniel Tav~ioski veli deka iako denes proda`bata se razlikuva od proda`bata nekoga{, navikite na

lu|eto i starite stereotipi s$ u{te nevidlivo upravuvaat so kompaniite.

“Vo odredeni kompanii naiduvam na mnogu neobi~ni situacii. Direktorot za proda`ba (po pravilo, ma`) e podoteran od site, mavta so mnogu skap saat, brendirana torba, kako da raboti vo druga kompanija od onaa vo koja se nao|a. Bidej}i e opkru`en so najbliski sorabotnici, koi go pretpo~itaat negoviot avtoritet vo odnos na onoj na generalniot direktor ili na drugite direktori vo kompanijata, mi izgleda kako site da rabotat vo kompanija na direktorot za proda`ba. Imaat posebni uslovi i bonusi koi ne va`at za ostanatite kolegi od drugite sektori, imaat vozila na raspolagawe, ne mo`at da pi{uvaat izve{tai bidej}i se mnogu “zafateni”. Generalniot direktor mo`e ili mora da go prifati ova so razli~ni izgovori i poradi razli~ni pri~ini, no niedna

KTOR A^!

foto: FILIP POPOVSKI

23

od niv ne vodi napred”, ja objasnuva Tav~ioski va`nosta od vklu~enosta na generalniot direktor vo procesot na proda`ba.

I kompaniite koi bea del od obukata na Kapital Akademija se ednoglasni deka vrvniot menaxment mora da zeme aktivno u~estvo vo procesot na proda`ba.

“Iako mnogu kompanii imaat oddelni sektori za proda`ba, top-menaxmentot ima mnogu golem udel vo realiziraweto na taa proda`ba, zatoa {to tokmu tie imaat kontakti so pravite lu|e {to treba da gi kupat uslugite ili proizvodite na kompanijata. Vklu~enosta na generalniot direktor vo procesot na proda`ba e presudno za krajniot ishod na kompanijata”, veli Biljana Todoroska, menaxer za proda`ba vo hotel Drim.

Spored nea, eden dobar prodava~ mora da ima `ar i da si ja saka rabotata,

da gi poznava proizvodot ili uslugata koi gi prodava, no da gi poznava i svoite kupuva~i.

Od farmacevtskata kompanija Varus velat deka sopstvenoto iskustvo im ja potvrdilo va`nata uloga na generalniot menaxer vo procesot na proda`ba.

“Mnogu e va`no vrvniot menaxment da e del od procesot na proda`ba. Nie, na primer, bukvalno site sme fokusirani na dejnostite od koi zavisi prodavaweto, zatoa {to toa e presuden faktor za uspe{nosta na edna kompanija. Farmacevtskiot pazar e eden od najte{kite koga e vo pra{awe proda`bata, zatoa {to e involviran cel sinxir od u~esnici vo procesot.

Sektorot za marketing i proda`ba im prodava proizvodi na veledrogeriite, potoa tie odat vo apteka, za preku aptekite na kraj proizvodot da stigne do krajniot potro{uva~. Pritoa, pridru`ni faktori se i Fondot za zdravstveno osiguruvawe, Biroto za lekovi, lekarite i sli~no. Za da uspee{ vo vaka kompliciran i zamrsen proces, presudna e i prilagodlivosta na prodava~ot na pazarnite uslovi”, objasnuva Jelena Davidovska, menaxer za marketi i proda`ba vo sektorot za lekovi vo Varus.

AKO IMA[ NAJEVTINI PROIZVODI, NA PAZAROT SI NAJLESNO ZAMENLIV! Kompaniite treba da sfatat deka niskata cena ne privlekuva klienti, tuku naprotiv, sozdava nedoverba kaj potencijalnite kupuva~i. Ako ponudat najevtin proizvod, ne zna~i deka toj }e bide i najprodavan. Svetskata statistika poka`uva deka vo dene{no vreme vo igra ostanuvaat samo kompaniite koi uspevaat so povisoka cena da prigrabat del od pazarot, objasnuvaat ekspertite na Kapital Akademija.

Tav~ioski predupreduva deka i proizvodot, no i negovata cena ispra} aat nekakva poraka do potencijalniot kupuva~.

“Vo dene{no vreme statistikata

KAKO DA JA SOVLADATE KONKURENCIJATA? MALA KOMPANIJA

Se prepora~uva gerilska strategija, odnosno nastap na {to pomal pazar so slabi konkurenti i fleksibilen odnos kon specifi~nite barawa i mo`nite klienti i na~in i rokovi na isporaka i pla}awe. Rezultatot treba da bide osvojuvawe na onoj del od pazarot koj ne im e interesen na golemite igra~i.

SREDNA KOMPANIJA

Prepora~liva e bo~na strategija, odnosno kompanijata treba da najde slaba strana na konkurentskata kompanija i da ja “napadne” so dodadena vrednost na proizvodot, posebni privilegii i bonusi za klientite i sli~no. Ovaa strategija se prepora~uva i pri vleguvawe na nov pazar, a so nea se dobieni najgolem broj pazarni bitki vo svetot.

VTORA ILI TRETA PO GOLEMINA KOMPANIJA NA PAZAROT

Potrebna e ofanzivna strategija, pri koja procenkata na tajmingot za napad e klu~en faktor. Se “napa|a” pri strate{ki va`en moment za konkurentot, na primer ekskluziven dogovor so va`en distributer ili klient. Prepora~livo e i da se obezbedi izvor na insajderski informacii od konkurentskata kompanija.

VODE^KA KOMPANIJA NA PAZAROT

Defanzivna strategija - ovie kompanii veќe imaat izgradena reputacija, proda`na mre`a, brend, najvisoki ceni. Konkurentskata borba treba da se sostoi vo vadewe novi proizvodi koi mo`е da go zatvorat prostorot za upad na fokusirani konkurenti, razvivawe na odnosite so site strate{ki partneri na pazarot, sobirawe informacii za va`nite potencijalni konkurenti.

DANIEL TAV^IOSKI KONSULTANT ZA MARKETING I PRODA@BA

“Generalniot direktor po funkcija e direktor na proda`ba. Ako ne go znael toa, redno vreme e da go nau~i. Kompaniite postojat poradi potrebite na klientite da kupat nekoj proizvod. Dokolku toa ne se po~ituva, kupuva~ot }e odi da kupi od drug. Sme{no e generalniot direktor da se odnesuva kako direktor na vojska ili crkva, bidej} i toa se neprofitni organizacii bez ogled na toa {to raspolagaat so buxeti. Tajnata na vistinskiot prodava~ e vo toa da si gi saka klientite. Koga }e se vospostavi toj me|useben odnos na razbirawe ili empatija, od samiot kupuva~ }e gi dobie pri~inite poradi koi nemu mu e potreben proizvodot {to go prodava. Koga ovie slo`uvalki }e se spojat, ja dobivate takanare~enata ve{tina za proda`ba.”

24 KAPITAL AKADEMIJA

BILJANA TODOROSKA MENAXER ZA PRODA@BA VO HOTEL DRIM

Iako mnogu kompanii imaat oddelni sektori za proda`ba, topmenaxmentot ima mnogu golem udel vo realiziraweto na taa proda`ba, zatoa {to tokmu tie imaat kontakti so pravite lu|e {to treba da gi kupat uslugite ili proizvodite na kompanijata. Vklu~enosta na generalniot direktor vo procesot na proda`ba e presudno za krajniot ishod na kompanijata.

poka`uva deka golem del od kompaniite cenata ja proglasuvaat za strategija. No, site tie kompanii treba da sfatat deka cenata e takti~ka postapka, a ne dolgoro~en na~in za da se zazeme odredena pozicija na pazarot.

Strate{ki gledano, vo igra sekoga{ ostanuvaat samo onie kompanii koi imaat povisoki ceni, zatoa {to sekoj proizvod e prosleden so soodvetna usluga, ispra}a poraka i ne{to vetuva.

Definitivno, opstanuvaat samo kompaniite koi i so taa razlika na cenata uspevaat da se natprevaruvaat na pazarot. Najevtinoto e najzamenlivo, zatoa ako si najevtin, gledaj {to pobrzo da izbega{ od taa to~ka”, pora~uva Tav~ioski.

I kompaniite smetaat deka optimalnata, a ne najniskata cena e klu~ot do uspe{na proda`ba na odreden proizvod ili usluga.

“Niskite ceni ne se dobra strategija za uspeh na edna kompanija. Treba da se stavi nekoja optimalna cena spored pazarnite uslovi. Mislam deka preniskata cena go odvra}a klientot od toj proizvod, zatoa {to mu sozdava nedoverba”, smeta Sa{ka Stojanovska od dnevniot vesnik „Nova Makedonija”.

Od Stopanska banka velat deka pazarot treba da se osvojuva so kvalitet, ne so

26 KAPITAL AKADEMIJA cena.

“Bidej}i sme banka so najgolema tradicija i najgolem obem na proizvodi na pazarot, smetam deka cenata na edna usluga doa|a na kraj, a ima drugi segmenti od uslugata koi se glavni faktori za povisoka proda`ba, kako kvalitetot na proizvodot, dali ja zadovoluva potrebata na klientot i sli~no.

Cenovnata borba, osobeno so niski

ceni, ne treba i ne smee da e uslov za povisoka proda`ba”, veli Jakov Smilkovski od Stopanska banka.

Od Makstil velat deka strategijata najniska cena treba da se izbegnuva.

“Moj li~en stav e deka treba da se izbegnuva niskata cena. Ednostavno, firmata si pravi diferencijacija, se ograduva. Postojat kupuva~i koi{to se podgotveni i sposobni da platat,

BRENDOT GO GRADAT KLIENTITE, NE KOMPANIJATA! Na Balkanot postoi edna navika zborot brend da se koristi za proizvodi na site pogolemi i popoznati kompanii, a brendot ne e svojstvo {to proizleguva od edna kompanija, tuku samo na~in na koj klientot gleda na ne~ija ponuda, objasnuvaat poznava~ite.

“Ne brendira kompanijata, tuku kupuva~ot i negovata svest. Brendot go gradi potro{uva~ot, a kompanijata samo pomaga so toa {to ima jasna ideja {to nudi, komu mu nudi i kako go pravi toa, odnosno kakva pora}a mu pra}a na kupuva~ot za proizvodot, koj treba da stane sinonim za negova potreba”, veli Tav~ioski.

Pretstavnicite na firmite na v~era{nata obuka se soglasija deka za da se sozdade brend, prvo mora da postoi klientela.

MARIJAN XAPAROVSKI MENAXER ZA MARKETING I PRODA@BA VO VARUS, VO ODDELOT ZA HEMIKALII

Logi~no e deka ako nema klient, }e nema i brend. Sekoja kompanija preku proizvodot pra}a poraka ne samo za brendot, tuku i za kompanijata. Mislam deka krajniot kupuva~ go prepoznava toa koe zavisi negovata lojalnost kon produktot.

me|utoa vo Makedonija i na Balkanot s$ u{te ima kupuva~i koi ne gi interesira kvalitetot ili {to } e dobijat i baraat poniska cena. Za takvite konkretno kaj nas nema mesto, bidej}i na{ata cena e taa”, veli Nata{a Pavlovska od Makstil.

Biljana Stoilkovska, referent za direktna proda`ba vo Remedika, veli deka niskite ceni mo`at da bidat pogubni.

“Samata cena kaj potro{uva~ot sozdava somne` vo kvalitetot na proizvodot ili uslugata. Mislam deka sekoja kompanija treba da bega od to~kata nare~ena najniska cena.”

Brend-menaxerot vo Badel 1862, Nikolina Ja}oska veli deka nekoga{ povisoka cena zna~i i povisoka proda`ba, zatoa {to ~esto cenata se povrzuva so kvalitetot.

Od Joka pak, velat deka niskite ceni ne sekoga{ gi odvra}aat klientite.

“Koga napa|a{ nov pazar i ima{ golema konkurencija, niskite ceni mo`e da bidat uslov da zazeme{ pogolem del od pazarot. Niskata cena ne sekoga{ zna~i i nizok kvalitet. Posti grupa klienti koi se vrzani za odreden brend i cenata ne im e bitna, no ima i kupuva~i koi se usloveni od cenata”, veli Vlatko Bujakliev, menaxer za proda`ba vo Joka.

INTERVIEW 28 INTERVIEW

BLA@O DIMITROV

DA BE[E BITOLA VO GERMANIJA, ]E IMA[E DESET PIVARNICI

foto: FILIP POPOVSKI

SOPSTVENIK NA BITOLSKA PIVARA

BROJ 647

21/03/2012

www.kapital.mk

INTERVIEW

PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

e se}avate na Bitolsko pivo i Kenbach, dvata brendovi na Bitolska pivara? Po nekolku godi{na pauza ovie dva brenda od 30 mart povtorno }e bidat na proda`ba na makedonskiot pazar, blagodarenie na radovi{kata kompanija Mardi koja pred godina ipol na licitacija ja kupi Bitolska pivara.

Vo izminatiov period noviot sopstvenik na Bitolska pivara i sopstvenik na Mardi, Bla`o Dimitrov, zaedno so negoviot tim intenzivno rabote{e na nejzino renovirawe. Podatokot deka vo Bitolska pivara se vlo`eni okolu 10 milioni evra, zboruva sam za sebe.

Izgradbata na pivarnicata e zapo~nata vo 1970 godina, vo 1972 godina prvpat po~nuva so proizvodstvo, vo sostavot na ZIK Pelagonija.

S

Po{irokata javnost ve znae kako sopstvenik na tekstilnata fabrika Mardi.

Od kade idejata da se vleze vo eden sosema nov biznis, {to nema dopirni to~ki so tekstilot?

S$ dojde nekako spontano, slu~ajno, bidej}i nie vo izminative 15 godini sme investirale i vo drugi firmi vo Bitola. Tokmu vo periodot koga se prodava{e Bitolska pivara, napravivme analizi za pivarnicata i za pazarot so pivo, pa odlu~ivme da vlezeme i vo ovoj biznis. Nema nekoja posebna prikazna.

[to e poperspektivno, biznisot so pijalaci ili biznisot so tekstil?

Normalno deka biznisot so pijalaci e poperspektiven. Sakale nie ili ne, leka-poleka, vremeto na tekstil vo Makedonija }e pomine, isto kako {to pomina i vo nekoi od evropskite zemji, kako {to se Grcija, Italija ili [panija. Tamu platite porasna, a tekstilot ne trpi golema plata, zatoa {to od isto~nite zemji s$ u{te stignuva mnogu Konkurencijata e nemevtina stoka. s ilosrdna. Lu|eto vo ovaa siroma{tija, ilosrdna koja sega vladee nasekade, baraat da {to e mo`no poevtin proizvod, a kupat {t kvalitetot. Zatoa smetam ne go gledaat gle deka i vo v Makedonija za nekolku tekstilot }e zamre, a osobeno godini te proizvodite {to gi proizveduvame za proizvod doma{niot pazar. doma{ni

Vo kak kakva sostojba be{e pivarnicata koga ja kupivte?

Pivarni Pivarnicata be{e vo mnogu lo{a sosMe|utoa, nie za ovie dve godini tojba. Me uspeavme da gi sredime site raboti.

Investiravme 10 milioni evra za Investir rekonstrukcija na grade`nite objekti, rekonstr izgradba na nova energana, nabavka na nova oprema, nova ambala`a i surovini. surovi Ve}e imame pogolemi koli~ini gotov proizvod {to odle`uva,

Biznismenot Dimitrov vo periodot {to sledi najavuva deka }e ja prerodi Bitolska pivara, koja do 2010 godina ja sledat nekolku neuspe{ni prikazni. Nekolku pati odela vo ste~aj, a noviot sopstvenik se nadeva deka ovojpat prikaznata }e bide sosema poinakva odredena koli~ina ve}e e napolneta, vo staklo, 0,5 litri vo staklo i litar me|utoa sega vo narednive denovi se ipol vo PET ambala`a. Na pazarot }e podgotvuvame malku pointenzivno okolu gi plasirame i gaziranite sokovi, Pel, polnewe, t.e. pakuvawe vo {i{iwa. od litar ipol. Imame nabaveno mnogu Podgotveni sme za pazarot. Kapacitetot dobri surovini, pa zatoa mislam deka na pivarnicata iznePel sokovite za brzo suva pove}e od 300.000 }e si go najdat svohektolitri godi{no. eto mesto na pazarot, Nie bi mo`ele da go blisku do vrvot. zgolemime sega{niot Koi se va{ite kapacitet, no smetam ambicii vo odnos na deka vo narednite 2-3 Na{ite ambicii, konkurencijata? godini e dovolen. ambicii, so so pravo, se golemi. Na{ite pravo, se golemi. Kako Kakov e planot za Kako prvo, vodata prvo, vodata vo Bitola restartirawe? vo Bitola e edna ]e go restartirate e edna od najkvalitetceloto proizvodstvo vodi vo zemjava. od najkvalitetnite nite odedna{ ili?

Imame mnogu meka voda vodi vo zemjava.

Na 30 mart planirame so mnogu dobar sostav, sve~eno otvorawe na a nabavivme i mnogu Imame mnogu meka fabrikata. Celoto sovremena oprema za voda so mnogu doproizvodstvo }e go tretman ili podgotovka bar sostav. startuvame vedna{. na vodata. Ekspertite Na{ata fabrika, koi gi anga`iravme osven pivoto, ima kavo edna prigoda mi paciteti i za proizposo~ija: „Da be{e vodstvo na gazirani sokovi. Zna~i, veBitola vo Germanija, so ovaa voda, }e dna{ so startot }e imame i sokovi. ]e ima{e najmalku deset pivarnici�. Isto imame Bitolsko pivo vo PET ambala`a taka le`nite tankovi koi gi poseduod litar ipol, od polovina litar vo va Bitolska pivara se od ogromno staklo, i od 0,33 litri vo staklo. zna~ewe za proizvodstvo na kvalitetno Istoto va`i i za Kenbach: 0,33 litri pivo.

29

30 INTERVIEW Smetate li deka ima prostor za novi proizvodi?

Ima, i toa golem prostor. Na na{iot pazar ima pivo i od uvoz, me|utoa toa e okolu 5%-6% od vkupnata proda`ba na pivo. Informaciite koi jas gi poseduvam se deka godi{nata potro{uva~ka na pivo vo Makedonija iznesuva okolu eden milion hektolitri.

Vo najmala raka, ambiciite za ovaa godina se da osvoime barem edna tretina od pazarot, kako {to prirodno i ni sleduva. Golema prednost ni e {to edinstveno nie vo Makedonija imame vizba za odle`uvawe na pivoto. A, za edno pivo da go dobie svojot vrven kvalitet, potrebno e da odle`i. Samo odle`ano pivo e kvalitetno pivo.

Dali cenata }e bide odredena prednost?

Na startot, za da bideme podostapni na pazarot, osven kvalitetot, }e morame da ponudime malku poniski ceni, me|utoa ne kojznae kolku, zatoa {to nemame mnogu komocija. No, }e odime so nekoi promotivni ceni, koi }e bidat konkurentni i dostapni.

Kolku vraboteni se planirani?

Direktno vo proizvodstvoto, sega imame nekade okolu 80 lu|e, no do krajot na mesecot }e vrabotime u{te 20. Toa }e bidat lu|e isklu~ivo za vo proizvodstvoto. Me|utoa, nas sekako }e ni trebaat i lu|e vo komercija.

Kade ja gledate kompanijava po pet godini?

Nie momentalno nemame nikakov udel.

Sekoe {i{e {to }e go prodademe, za nas }e bide 100%, no se nadevame deka potro{uva~ite mnogu brzo }e go zabele`at na{iot kvalitet. Smetame deka }e uspeeme da zazememe golem del od pazarot.

Proizvodstvoto vo pivarnicata so investiciite e celosno avtomatizirano.

Mo`e li da spodelite nekolku detali.

Vo izminatiot period rabotevme najmnogu na pivovodite i na cevkovodite za perewe na celokupnata oprema vo delot na to~ilnicata, fermentacijata, varilnicata i na le`nite tankovi. Do sekoj le`en tank e donesena instalacija od inoks, a prethodno toa se pravelo plasti~no. Imame instalirano okolu 10.000 metri cevkovod od razni fitinzi: od f 16 do f 250. Rabotevme mnogu i na avtomatizacijata na procesot vo varilnica, avtomatsko perewe na tankovite, avtomatsko perewe na varilnica, avtomatizacija na ladeweto vo fermentacija, patuvaweto na kvasecot do fermentacija i nazad, seto toa e napraveno avtomatski. Vlo`eno e mnogu i vo filtracijata.

[to e najskapo za ovoj biznis?

Kolku pari se potrebni za da se po~ne vakov biznis?

Koga nekoj sega bi sakal da napravi nova pivarnica, treba da smeta deka mora da ima barem 50 milioni evra finansiska konstrukcija, ako saka da napravi pivarnica nalik na Bitolskata. Spored kapacitetot, nie sme vtora pivarnica po golemina vo Makedonija.

I, kako {to vikaat bitol~ani, na{ata pivarnica e „od majka� pravena za pivarnica, za razlika od drugite pivarnici.

Tro{ocite se mnogu va`na stavka za koj bilo biznis. Kako go re{avate toa?

da izvadime vo idnina u{te nekoi proizvodi od pivo, kako {to se temno pivo, matno pivo so kvasec, radler itn. Pivarskata industrija sekojdnevno bara novi investicii, nov razvoj, taka {to vo idnina smetam deka }e bide dovolno tuka da vlo`uvame.

Vie ste vo biznisot pove}e od 20 godini. Kako izgleda{e da se vodi biznis vo Makedonija pred 20 godini, a kako izgleda denes?

Dali rabotite odat na podobro ili na polo{o?

Pa, poleka se sreduvaat site raboti. Vo na raspadot Ima delovi vo koi Golema prednost ni vremeto na Jugoslavija sekoj koristime elektri~na e {to edinstveno rabote{e kako znae i energija, toa e za umee. Me|utoa, otkako ladeweto na pivoto, nie vo Makedonija Makedonija se osamosdodeka za vareweto imame vizba za toi, rabotite poleka na pivoto momentalno se sreduvaat i site odle`uvawe na koristime mazut. Koga se vklopuvaat vo toj ja zemdovme pivarnipivoto.

A, za edno ambient, a isto i nie. cata, vo 2010 godina, pivo da go doFleksibilni sme vo odmazutot iznesuva{e nos na sekoja situacija.

23,5 denari, a sega bie svojot vrven deka sega e re~isi 50 denari. kvalitet, potrebno Smetame rabotite se dosta sreToa prili~no }e ni e da odle`i, samo deni vo dr`avata. Ne ja poskapi cenata na treba da se pla{ime proizvodot, me|utoa vo odle`ano pivo e od krizata. Smetam istata situacija se i kvalitetno pivo. deka imame iskustvo, konkurentite. sme minale i niz drugi Bidej}i ste prisutni takvi te{ki periodi. vo pove}e biznisi, I od ovaa situaciija }e izlezeme kako pretpostavuvam deka mo`ebi imate pobednici. ]e opstaneme. planovi da vlezete i vo ne{to treto.

Pa, zasega, dodeka ne go stabilizirame Smetate li deka se vodi pogre{na politika so koja spored nekoi ovoj biznis, bidej}i ova e golem bieksperti se forsiraat samo znis, nemame nekoi drugi planovi. Site stranskite investitori? na{i planovi vo bliska idnina }e bidat naso~eni isklu~ivo kon pivarni- Verojatno site dosega{ni vladi znaat cata i }e vlo`uvame tuka. Smetam deka {to pravat. Vo vrska so akcentot koj e staven na stranskite investitori, jas tuka mo`e da se vlo`uva u{te mnogu,

BROJ 647

21/03/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

proizvod {to zazema i golem volumen i golema te`ina. ]e platat pove} e za transport, za da go donesat od koja bilo od sosednite zemji, bidej} i pivoto e pove}e od 90% voda, zna~i treba i vodata da se transportira.

A ako se donesat surovinite, mnogu e polesno da se napravi pivoto tuka.

Vo najmala raka, ambiciite za ovaa godina se da osvoime minimum edna tretina od pazarot, kako {to prirodno i ni sleduva.

Me|utoa, vo narednite godini }e se obideme da zememe i pogolem del od pazarot. li~no smetam deka nemam konkurencija od stranskite investitori. Nie znaeme dobro da plivame na ovie prostori.

Kamo sre}a, neka dojdat stranski investitori, potrebni se.

Na{ata ekonomija, koja se deklarira kako otvorena i ponatamu s$ pove}e

Kolku od potrebnite surovinite gi imame vo dr`avata, vo ramki na postoe~kite industrii?

}e se otvora, pa pove}eto biznismeni znaat da ka`at: „poevtino mi e da uvezuvam otkolku da gradam nova fabrika�. Kako gledate Vie na toa?

Konkretno za pivoto ne e taka, ako e proizvedeno tuka, }e bide poevtino, ne samo poradi rabotnata raka. Ova e

Za pivoto nema mnogu surovini. Vodata ja imame tuka, a kvasecot sami si go pravime. Zemavme primerok vo epruveta od Institutot od Minhen i sega od edna kletka mo`eme da pravime golemi koli~ini kvasec, a ja~menot i hmeqot gi uvezuvame. Vo Makedonija nemame sladi{te. Ima{e sladi{te vo Prilep, no, za `al, i toa e zatvoreno, oti{lo pod ste~aj i se raspadnalo. Uvezuvame mnogu kvaliteten slad i hmel. Osven slad, hmeq , kvasec i voda ne koristime ni{to drugo. Najkvalitetnoto pivo e samo so tie komponenti. Me|utoa, nekoi od pivarnicite koristat i oriz, p~enka, obi~en ja~men, nezasladeni `itarki, kvalitetot na pivoto vo takov slu~aj zna~itelno opa|a i se razlikuva od pivoto so vrven kvalitet.

31

32

Pretpriema~ &...

PATOT DO USPEHOT NA MLEKARNICATA ZDRAVJE-RADOVO

NEMA ZASTANUVAWE SO INVESTICIITE – SLEDNA CEL SE SOPSTVENI FARMI OD MALA MLEKARNICA SO 2.000 LITRI PRERABOTENO MLEKO NA DEN DO SISTEM SO TRI MLEKARNICI I EDNA FABRIKA ZA SOKOVI, TOA E DESETGODI[NIOT PAT NA ZDRAVJE -RADOVO. KOMPANIJATA SEGA E VTOR PO GOLEMINA PROIZVODITEL, NO NAJGOLEM IZVOZNIK NA MLE~NI PRERABOTKI VO ZEMJAVA. KLU^NIOT PRINCIP [TO GO SLEDI SOPSTVENIKOT, JOVAN DABEVSKI, VO GRADEWETO NA SVOJOT BIZNIS E - NE SMEE[ DA ZASTANE[ SO RAZVOJOT, INAKU ]E PO^NE[ DA PA\A[

BROJ 647

21/03/2012

MENAXER

www.kapital.mk

KLU^NI FAKTORI ZA USPEHOT NA ZDRAVJE-RADOVO

KAKO RODENIOT MAVROVEC OTVORI MLEKARNICA VO STRUMI^KO RADOVO

Lansirawe najmalku po eden nov proizvod godi{no; Postojano reinvestirawe na dobivkata; Zanimavawe so svojot razvoj, a ne so onoj na konkurencijata; Neguvawe na prijatelska kompaniska kultura, kade {to sekoj vraboten mo`e slobodno da go razviva svojot potencijal.

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

oga pred nekoj mesec od ZdravjeRadovo objavija deka ja kupile propadnatata fabrika za sokovi MiA beverixis mnogumina vo javnosta, osobeno biznis-zaednicata, bea iznenadeni od ovoj poteg, so ogled na toa {to Zdravje svojot brend izminative deset godini go izgradi vo biznisot so mleko i mle~ni proizvodi. Me|utoa, Jovan Dabevski, sopstvenik na kompanijata, veli deka ne go interesira {to mislat drugite. Go sledi svojot instikt i e ubeden deka nosi ispravna odluka.

“Opremata za proizvodstvo na sokovi, osobeno vo delot na pakuvaweto, e ista kako onaa za mleko, zatoa {to i dvata proizvodi se pakuvaat vo tetrapak. Nie minatata godina re{ivme da po~neme so proizvodstvo na aromatizirani mleka i jogurti, taka {to opremata na MiA beverixis }e ja iskoristime delumno za ovie proizvodi, kade {to ima razli~en soodnos na mleko i sok, a }e proizveduvame i ~isti sokovi”, objasnuva Dabevski.

Dabevski najavuva deka planovite na Zdravje se postepeno da izgradi {iroka paleta na mle~ni proizvodi so dodadena vrednost – ovo{ni jogurti, pudinzi, sutlija{... Veli deka dosega propadnale malkute dosega{ni obidi na nekoi doma{ni mlekarnici da izlezat so vakvi proizvodi zatoa {to ne bile napraveni seriozni pazarni istra`uvawa, a i samite proizvodi ne bile dovolno kvalitetno podgotveni.

“Ovo{nite jogurti i sli~nite proizvodi se s$ pove}e barani na pazarot i nie ocenivme deka sega e sozrean momentot za da se pojavi kvaliteten doma{en proizvod vo ovoj segment. Ovie proizvodi sega se kompletno od uvoz, {to zna~i maloproda`nata cena ja optovaruvaat i transportot, carinite i trgovskite mar`i i na krajot, percepcijata e deka toa se luksuzni proizvodi. Nie }e go proizveduvame vo Makedonija, sami }e go distribuirame i }e postigneme poniska cena. Ovaa programa na mle~ni proizvodi e najskapa kako investicija, bara golema serioznost i nie mora da postigneme kvalitet vo najmala raka ednakov kako na evropskite proizvodi”, veli Dabevski.

K

SEKOJA GODINA SO NAJMALKU EDEN NOV PROIZVOD Proizvodstvoto na sokovi i aromatizirani

red 2002 godina Dabevski re~isi 15 godini se zanimaval so trgovija so mle~ni proizvodi i toa pridonelo za da po~ne da se razviva idejata za proizvodstvo na mle~ni proizvodi.

“Zna~i, ne vlegov vo taa oblast slu~ajno, tuku sleduva{e kako logi~ki ~ekor, bidej}i mnogu raboti vo vrska so proizvodstvoto i so kvalitetot na mle~nite proizvodi ve}e gi znaev.

Inaku, jas sum roden vo Mavrovo i do 7-8 godini `iveev tamu i postojano imav kontakt so kravi, ovci, taka {to so mlekoto sum vrzan u{te od mal.

A Radovo, Strumi~ko, go odbrav za mesto kade {to }e ja otvoram prvata mlekarnica zatoa {to ovoj kraj ima razvieni sela koi{to intenzivno se zanimavaat so agrobiznis, pa smetav deka }e najdam dosta zainteresirani mlekoproizvoditeli-kooperanti. Moeto rodno Mavrovo, za `al, e zapusten kraj, nema mnogu naselenie i ne vetuva{e dobra perspektiva za edna mlekarnica”, se se}ava na po~etocite so Zdravje-Radovo, Dabevski.

Zdravje-Radovo bila grinfild-investicija, po~etniot kapital bil okolu 500.000 evra partnerski kapital.

Po~nale so skromni `elbi, bez nekoi pompezni najavi.

“Sakavme biznisot da raste postepeno.

Na po~etokot obrabotuvavme okolu 2.000 litri mleko dnevno. Ponatamu, kako {to raste{e i se razviva{e brendot, celta be{e postojano da imame voedna~en i prepoznatliv kvalitet, odnosno toa {to go sakaat kupuva~ite da go dobijat. Seto toa nose{e rezultati, biznisot se zgolemuva{e od den na den.

Podocna kupivme mlekarnica i vo Kumanovo, koja ja revitaliziravme, i tretata vo Vasilevo, isto taka Strumi~ko, koja{to ja startuvavme lani.

Minatata godina ja zavr{ivme so proda`ba od 18,5 milioni evra, od koi 20% izvoz, imame 250 vraboteni i ne mislime da zastaneme”, veli Dabevski.

P mle~ni prerabotki }e bide najnovoto vo nizata noviteti {to kontinuirano gi nudi Zdravje-Radovo na pazarot, otkako po~na so rabota vo 2002 godina. Dabevski veli deka edna od klu~nite to~ki na koi{to se temeli razvojot na kompanijata e tokmu praviloto da se lansira barem po eden nov proizvod godi{no. I toa proizvod koj{to ne e nov samo vo asortimanot na firmata, tuku i nov na pazarot, voop{to.

Takov be{e slu~ajot so lansiraweto na me{anoto sirewe, podocna so rastitelniot ka{kaval, pa sireweto “feta” itn.

“Samo {to bevme po~nale da rabotime vo 2002 godina, zabele`avme deka na pazarot se nudi nekvalitetno bugarsko sirewe po mnogu niska cena. Nie re{ivme deka } e napravime kvalitetno doma{no belo sirewe po dvojno povisoka cena. Prijatelite i biznis-partnerite mi velea deka sum lud, a jas bev ubeden deka }e uspeeme.

Taka i izleze. Sireweto ima{e odli~na proda`ba. Podocna ponudivme me{ano sirewe, od kravjo i od ov~o mleko, koe{to be{e idelna kombinacija za onie {to go sakaat ov~oto sirewe, no malku im pre~i presilnata aroma. Toa be{e novitet na pazarot i den-denes na{eto sirewe e najprodavano. Podocna istoto go storivme i so ka{kavalot”, objasnuva Dabevski. Vo me|uvreme, Zdravje ponudi i rastitelen ka{kaval, isto taka novitet na makedonskiot pazar, proizvod koj{to vo regionot go proizveduvala samo Grcija.

NE SE ZANIMAVAME SO KONKURENCIJATA, TUKU SO SEBE Go pra{avme Dabevski dali go zagri`uva vlezot na golema evropska mlekarnica vo IMB Bitola, kako i najavata za investicija na turski Suta{ vo zemjava. Toj veli deka od novite igra~i vo mle~niot biznis o~ekuva pozitivni efekti za makedonskata mle~na industrija, zatoa {to toa se seriozni mlekarski kompanii, koi{to bi trebalo da dovedat do zgolemuvawe na proizvodstvoto na surovo mleko i da ja unapredat ovaa industriska granka so svoeto znaewe, iskustvo i tehnologija, za razlika od nesre} nata investicija na Svedmilk.

“Nie ne se preokupirame so toa {to }e pravat tie. Nie se gri`ime za toa {to }e napravime nie, kakov kvalitet }e ponudime.

Gra|anite na krajot }e odlu~at koj proizvod }e go kupat. A tie nema da prestanat da gi kupuvaat na{ite proizvodi”, veli

33

MENAXER 34 DABEVSKI NE SE OTKA@UVA

OD INVESTICIJA NADVOR OD MAKEDONIJA e ka s$ n e o d e l o ka ko podma~kano vo rastot i vo razvojot na Zdravje-Radovo primer e neuspe{niot obid na kompanijata da po~ne biznis vo Ukraina.

“Uspehot na biznisot zavisi i od faktori {to ne sekoga{ mo`e da gi predvidite, kako {to se krizi, vojni i sl., no toa ne zna~i deka treba da se otka`ete od svojata vizija”, veli Dabevski.

Vo 2007 godina Zdravje-Radovo vo Ukraina, na 80 kilometri od Kiev, kupi mlekarnica. Kompanijata investira{e vo oprema za proizvodstvo na sirewe so ultrafiltracija, odnosno proizvodstvo na sirewe “feta”. Celta be{e da proizveduva i da prodava na ukrainskiot pazar, zatoa {to carinite za uvoz na mle~ni proizvodi od Makedonija tamu se mnogu visoki.

“Zdravje napravi probno proizvodstvo, na{i vraboteni `iveeja tamu, no tokmu koga treba{e da

D

po~neme da prodavaat gotovi proizvodi se slu~i finansiskata kriza, koja silno ja udri Ukraina.

Ima{e golema inflacija, celiot finansiski sistem be{e vo kolaps. Ukrainskata e edna od ekonomiite koi najsilno bea pogodeni od krizata, iako mediumite mnogu ne ja tretiraa”, veli Dabevski.

Toj objasnuva deka investicijata vo Ukraina im bila partnerska so amerikanska kompanija, koja vo svojot biznis, grade`ni{tvo, isto taka do`iveala pad. Toga{ zaedni~ki donele odluka deka e poubavo da ne prodavaat, otkolku da prodavaat so zagubi i taka se povlekle od pazarot.

“Mlekarnicata sega stoi zatvorena. Imavme obidi da ja prodademe, no s$ u{te ne sme go napravile toa”, objasnuva Dabevski.

No, toj ima{e obidi i za otvorawe proizvodstvo na srpskiot pazar, koj e eden od glavnite izvozni

pazari na Zdravje-Radovo.

“Vo Vojvodina kupivme del od udelite na edna mala mlekarnica, kade {to po~navme so nekoi tehnolo{ki promeni i vo momentot koga po~na finansiskata kriza i turbulenciite na makedonskiot pazar koi gi predizvika Svedmilk gi prodadovme, zatoa {to procenivme deka vo takva situacija e podobro da se fokusirame na postojniot biznis”, objasnuva Dabevski.

No, i pokraj ovie situacii, predizvikani od globalnata ekonomska kriza i od potresite na aferata Svedmilk na doma{niot pazar, Dabevski ne krie deka seriozno razmisluva za eventualni prezemawa ili izgradba na mlekarnica vo Vojvodina, Srbija i vo Slavonija, Hrvatska.

“Stanuva zbor za regioni koi se golemi `itnici, a kako rezultat na toa ima i mnogu farmeri i golem broj molzni kravi. Postojano gi razgleduvame mo`nostite

za akvizicija ili grinfild-investicija, no vo momentov nema ni{to konkretno”, veli Dabevski.

Sepak, toj objasnuva deka vo Srbija ima mo`nosti za prezemawa vo mle~niot biznis, zatoa {to Salford kupi nekolku mlekarnici, a sega del od niv gi zatvori i gi prodava. Del od mlekarnicite ne go izdr`aa udarot na pazarot i propadnaa, taka {to vo Srbija ima mlekarnici koi se na

AKO GO TRO[ITE PROFITOT ZAVR[UVA VA[ATA BIZNIS ovan Dabevski veli deka edna od pri~inite za uspehot na Zdravje-Radovo e postojanoto vlo`uvawe na dobivkata vo ponatamo{en rast na kompanijata.

“Ako vlo`uvate trud i pari postojano, postojano i }e rastete. Ako vo eden moment si re~ete, dosta be{e, sega }e se odmoram, toga{ }e po~nete da pa|ate”, veli Dabevski.

Za nego profitot e mnogu “interesna” kategorija. “Mo`e da go potro{ite na luksuz i sekoga{ }e vi nedostasuvaat pari.

Neodamna ~itav za nekolku ko{arkari od NBA koi {to zarabotuvale po 20-30 milioni dolari godi{no, a sega se bankrotirani. Kako e toa mo`no?! Zatoa {to se zanele i tro{ele pove}e odo{to zarabotuvale. Profitot treba da se reinvestira, samoto reinvestirawe nosi rast – nova oprema, novi vrabotuvawa... Ne mo`e da odredite kade e vrvot, nema ni{to idealno, nikoga{ nema kraj”, veli Dabevski.

Zdravje-Radovo sekoja godina ima rast na prihodite od najmalku 15%, kolku {to Dabevski zacrtal vo strategijata za razvoj koga po~nuvala prvata mlekarnica so rabota. Neretko stap-

J

kata na rast bila i dvojno pogolema od zacrtanata, a minatata godina proda`bite porasnale za re~isi 25%.

“Sepak, dobivkata ni padna, zatoa {to ne sakavme poskapuvaweto na site vlezni stavki vo proizvodstvoto na mleko, da gi prefrlime na grbot na potro{uva~ite, osobeno ne vo vreme na kriza.

Na{iot princip e {to pogolema proda`ba, so pomala mar`a, {to na krajot mora{e da se odrazi vrz dobivkata”, istaknuva Dabevski.

Razvojot na Zdravje - Radovo dosega e zasnovan na sopstvenata akumulacija i delumno krediti. Dosega dva pati koristele kredit od Evropskata banka za obnova i razvoj – EBRD, koja {to raboti so edvaj 4-5 kompanii od Makedonija. Toa za Dabevski e u{te eden dokaz deka negovata vizija za rastot na kompanijata e izdr`ana.

Zdravje-Radovo sorabotuvala i so Me|unarodnata finansiska

MENAXER Dabevski.

Toj dodava deka za razlika od golemite regionalni i evropski igra~i, koi{to na makedonskiot pazar gledaat da prodadat {to pove}e od nivniot asortiman koijto go nosat odnadvor, vo Zdravje se fokusirani isklu~ivo na proizvodstvo i na negov plasman vo zemjava i za izvoz.

“Nas n$ interesira {to pove}e mleko da se proizveduva vo Makedonija, nie da imame {to pogolema surovinska baza i da proizveduvame

proda`ba.

“Treba da vidime dali e podobro da prezememe postoe~ka mlekarnica, koja sigurno }e ima nedostatoci vo odnos na na{ite tehnolo{ki barawa i toa }e n$ ~ini sredstva, trud i vreme, ili da odime so grinfild-investicija.

Idejata sozreva i raste i eden den sigurno }e imame seriozna investicija na srpskiot pazar”, zaklu~uva Dabevski.

T NA LUKSUZ, PRIKAZNA!

korporacija-IFC, del od Svetskata banka, koja {to im pomognala vo pove~e aspekti na vodeweto na biznisot – ekolo{kite aspekti, dobroto korporativno upravuvawe, finansiskiot menaxment...

“Sme imale razgovori i so pove} e investiciski fondovi koi {to projavile interes da vlezat so svoj udel vo Zdravje-Radovo, no vo ovaa faza na razvojot, ocenivme deka e podobro za nas da zememe kredit, odnosno poevtina e taa varijanta koga imame plan za visok rast sekoja godina. Zasega prodol`uvame sami da se razvivame, iako opcijata za strate{ki partner vo nekoja perspektiva ne e isklu~ena”, veli Dabevski.

kolku {to mo`eme pove}e mle~ni prerabotki.

Dosega Makedonija postojano imala nedostig od surovo mleko za prerabotka vo mlekarnicite i na{a tendencija e doma{noto proizvodstvo na mleko da raste”, veli Dabevski.

Vo taa nasoka se i negovite razmisluvawa za otvorawe na sopstveni farmi so kravi, {to bi zna~elo {irewe na kompaniajta vo vertikala.

Za toa se podgotveni i biznis-planovi i toa }e bide slednata investicija na Zdravje-Radovo.

35

So plasirawe na pove}e od 500 sigurnosni i ognootporni vrati sekoja godina vo tekot na izminatite 15 godini, od Sef kompani se gordi {to pove}e od 5.000 semejstva i golem broj firmi i institucii se bezbedni so nivnite proizvodi DEJAN AZESKI

ikola Lazarevski e vtora generacija na pretpriema~i {to gordo go prodol`uva semejniot biznis za proizvodstvo na sigurnosni vrati. Denes toj rakovodi so kompanija {to e s$ pove} e prepoznatliva na doma{niot pazar, kako primer za toa kako idejata mo`e da se preto~i vo profitabilen biznis. Vo prikaznata za Sef kompani koja po~nala vo 1995 godina vo edna obi~na limena gara`a i so dvajca majstori, deneska se vklu~eni i pove}e od 5.000 zadovolni semejstva vo zemjava ~ij dom e siguren za blindiranite vrati na Sef kompani.

Sef kompani godi{no pravi obrt ne{to pogolem od 5 milioni denari, {to ja stava vo redot na malite kompanii, no Lazarevski veli deka goleminata na edna firma ne mora da se gleda spored parite {to gi zarabotuva, tuku spored zadovolstvoto na kupuva~ite i nivnata doverba vo proizvodot ili uslugata {to se nudi.

Lazarevski kako aktuelen menaxer na kompanijata smeta deka e ~est da se prodol`i biznisot na negovata familija, no istovremeno i predizvik i golema odgovornost da ne se razo~araat nitu potro{uva~ite, nitu partnerite, nitu vrabotenite. „Navistina e uspeh sevo ova {to e postignato za samo 15 godini, osobeno ako se znaat po~etocite na kompanijata. Jas kako vtora generacija prioritet mu davam na ponatamo{niot razvoj na firmata koja ne smee da ja zagubi doverbata na potro{uva~ite, steknata so makotrpna rabota�, veli Lazarevski.

Pokraj sigurnosnite blindor vrati, Sef kompani izrabotuva i proitvpo`arni vrati i ormari, akusti~ni vrati, razni vidovi metalni ormari, nudi metaloprerabotuva~ki uslugi i elektrostatsko boewe.

BEZBEDNOSTA NA KUPUVA^ITE KAKO GLAVEN ADUT Dragi Go~ovski, bravarski tehni~ar koj raboti vo direktnata izvedba na sigurnosnite vrati vo Sef kompani tvrdi deka se svesni za odgovornosta koja ja imaat i deka znaat od koi pri~ini sekoj gra|anin saka da poseduva sigurnosna

N

SEF COMPANY

PRIJATELI NA SEKOJ DOM

foto: FILIP POPOVSKI

36 COMPANY PROFILE

BROJ 647

21/03/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

„EVTINATA KINESKA BLINDOR VRATA MO@E DA VE ^INI I @IVOT” d Sef kompani gi prenesuvaat i iskustvata na klienti koi ve}e kupile kineska bezbednosna vrata, a potoa morale da dojdat i da kupat ista takva, no od doma{en proizvoditel. Ottamu ka`uvaat deka ona {to mo`e da se najde na YouTube kako parodija za kineskite sigurnosni bravi i vrati vo nekoi slu~ai e i blaga verzija na ilustracijata na nivniot vistinski nekvalitet. „Od koga zapo~na ekonomskata kriza vo Makedonija trend e da se kupuvaat kineski blindor vrati koi se nudat za mnogu primamlivi ceni, duri poniski i od 200 evra.

Bidej}i sum vnatre vo biznisot znam deka e nevozmo`no da se proizvede blindirana vrata za tie pari, da se donese od Kina so brod i da se prodade ovde so profit za deset popatni trgovci.

Drug problem e {to vo Kina s$ se proizveduva seriski. Koga }e zavr{i serijata se po~nuva sosoem nov dizajn, a rezervni delovi za ve}e kupenata vrata re~isi e nevozmo`no da se najdat.

Vo Makedonija nema nitu profesionalen servis koj raboti so toj tip bravi. Ne se opasni samo za provala, ima mnogu slu~ai kade {to doma{nite ne mo`at da izlezat ili da vlezat doma, a kako {to ka`av nema majstor koj mo`e toa da go ispravi”, veli Lazarevski.

O

„Kupuvajte makedonski proizvodi”, sopstvenikot Lazarevski i negovata kompanija se celosno posveteni na doma{niot pazar.

brava. „Samoto toa {to kompanijava dava 5 godini garancija za vratite e dokaz deka tie navistina se kvalitetno izraboteni i bezbedni. Nie ne {tedime nitu na materijal nitu na trud, bezbednosnite standardi se postaveni za da se adekvatni so svetskite i nie samo se trudime da go sklopime mehanizmot so osnovata {to e mo`no pocvrsto i pokvalitetno za da se svede re~isi na nula procenti mo`nosta za kakva bilo provala ili o{tetuvawe od ogan”, veli Go~ovski.

I glavniot menaxer na kompanijata, Lazarevski, e soglasen deka vo nivnata konkretna dejnost gre{kite se nedozvoleni, bidej}i mo`at da zna~at ogromni materijalni zagubi ili ~ove~ki `rtvi. „Spored informaciite koi gi imame, na{ata protivpo`arna vrata e edinstvenata proizvedena vo zemjava koja go ima pominato testot od 30 minutno gorewe so ogan na Ma{inskiot fakultet vo Skopje. I vo pogled na bezbednosta od provala gi zadovoluvame najvisokite

standardi, bidej}i na vratite imame {est mesta koi se zaklu~uvaat i dva baltovi koi onevozmo`uvaat vratata da bide podignata od dr`a~ite so pomo{ na hebla ili kakov bilo drug provalen alat.

Vistinata e deka niedna vrata na svetot ne garantira 100% sigurnost i nivnata prvi~na namera e ne da go spre~at tuku da go zabavat provalnikot ili da go odvratat od samata pomisla za kra`ba.

Bidej}i vratata e te{ka pove}e od 100 kg mnogu te{ko e da se probie duri i so pomo{ na {lajferi, elektri~ni pili za metal i sl., koi inaku se mnogu bu~ni i re~isi nevozmo`no e da ne privle~at vnimanie. Svetskite iskustva so vakov tip bravi se deka nevozmo`no e da se obijat za pomalku od 15 minuti. Dosega vo na{eto 16-godi{no rabotewe sme nemale slu~aj ili ne sme informirani deka vo Makedonija se ima slu~eno takov nastan da bide obiena blindirana vrata. Duri imavme slu~aj koga se kopa{e dupka vo yidot od samata vrata za da se iznese iznemo{teno lice”, tvrdi Lazarevski.

TERMOSTATSKO BOEWE SO GARANCIJA ZA „100 GODINI” ruga specifi~na dejnost za Sef kompani e primenata na termostatsko boewe na `elezo. Iako e poskapo od obi~noto, negovata primena, odnosno nanesuvawe na bojata so pomo{ na pe~ewe za{teduva sredstva i vreme na podolg rok. Kako {to ka`uvaat od Sef kompani, na ovoj na~in trajno se zatvoraat site pori na `elezoto so boja {to pridonesuva za negova cvrstina i za{tita, a ist slu~aj e i so nanesenata boja koja ako e s$ normalno bi trebala da trae podolgo i od `elezoto. „Elektrostatsko boewe e na{ proizvod na koj sme osobeno gordi i koe se poka`alo kako mnogu kvalitetno i za koe imame najmnogu pozitivni kritiki od na{ite klienti. Zna~i, termostatsko oboenoto `elezo e potrajno za{titeno, bojata e podlaboko vpiena i nema opasnost od ispukuvawe ili lupewe”, poso~uva Lazarevski.

D

Termostatsko boewe kako garancija za kvalitet.

37

38

NA RU^EK SO...

DARKO GELEV-BREJK MUZI^AR I BIZNISMEN

ZAQUBEN SUM Blagodarenie na pretpriema~kite kvaliteti, Gelev dosega vo svojot `ivot se isprobal vo nekolku biznisi. Na{ol zadovolstvo vo sekoe novo rabotno iskustvo, no muzikata e taa od koja nikoga{ ne se otka`al. ^ovekot koj mnogu retko se pojavuva vo mediumite saka lu|eto da u`ivaat vo negovata muzika i veli deka nema potreba da se okupiraat so nego i so negoviot `ivot PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

ako denes va`i za uspe{en biznismen, koj se isproba vo nekolku biznisi, muzikata e taa koja go sledi cel `ivot.

“Muzikata i nejzinoto pravewe me fasciniraa u{te od mal. Ona {to e interesno e {to jas imav afiniteti kon muzikata, a moite roditeli & kupuvaa instrumenti na sestra mi. & kupija klavir, jas nau~iv da sviram. & kupija gitara i pak jas

I

svirev na nea...”, raska`uva Gelev.

Osven muzikata, vo detstvoto sonuval i da stane lekar, bidej}i ja smetal za najhumana i ugledna profesija.

Poradi avanturisti~kiot duh na negovite roditeli, posebno, kako {to veli, na negovata majka, koga bil ~etvrto oddelenie zaedno so familijata se seli vo Avstralija, kade {to ostanuvaat da `iveat 1,5 godina. Prestojot tamu mu nosi golema pridobivka celosno go sovladuva angliskiot jazik, {to podocna mnogu }e mu pomogne vo

NA[ETO MENI So Darko Gelevni od bogatoto me na Arabeska se odlu~ivme za . salata i pica

ponatamo{niot razvoj.

“Sre}en sum {to razumot preovlada i {to sepak, se vrativme vo Makedonija, kade {to s$ e polesno. Osven {to dobro go nau~iv angliskiot jazik, vo se}avawe od toj period mi ostana i toa {to na u~ili{te odevme vo kratki pantaloni. Duri i direktorot nose{e kratki pantaloni.”

Osven muzikata, Gelev poka`uva i golem interes za arhitektura i za slikawe, pa odlu~uva da zapi{e sredno arhitektonsko u~ili{te. Po zavr{uvaweto na

16/11/2011

www.kapital.mk

NA RU^EK SO...

VO MUZIKATA dve godini od srednoto obrazovanie, po predlog na negovite roditeli obrazovanieto go prodol`uva vo SAD. Slikaweto mu ostanuva pasija do denes, no kako {to veli, s$ u{te ne e raspolo`en javno da gi prezentira slikite koi gi crta, bidej}i toa s$ u{te go do`ivuva kako ne{to li~no.

Iako dobiva ponuda od familija od Florida Florida, toj za prodol`uvawe na obrazovanieto go odbira Wu Orleans. “Se zaqubiv vo gradot na xezot. Muzikata koja se sozdava{e tamu i site tie prekrasni mesta mnogu mi pomognaa da ja nadminam nostalgijata kon rodniot kraj i devojkata koja ja ostaviv vo Skopje. Najsre}nata okolnost koja mnogu mi pomogna e {to ve}e dobro go imav sovladano jazikot. Novata okolina be{e sosema razli~na od taa od kade {to dojdov, posebno vo toga{no vreme.�

Kako dobar u~enik, dobiva ponuda za stipendija za Univerzitetot Berkli, no

Muzikata i nejzi noto pravewe me fa sciniraa u{te od mal

39

foto: FILIP POPOVSKI fo

BROJ 629

40 0

Sekoj {to navisti mo`e da go napravna saka da zaraboti i toa

Dobar menaxer e toj {to znae dobro da si go organizira vremeto

denot. t kako }e mu zavr{i Nikoj ne znaede se otka`e{ od sono da a eb tr ka i Toa ne zna~

ja odbiva i po zavr{uvaweto na treta i ~etvrta godina za kratok vremenski period (zavr{uva dve godini vo edna) se vra}a doma.

“Ako toga{ ja prifatev taa ponuda, }e ostanev vo SAD. Denes mo`am da ka`am deka, sepak, ne mi e krivo {to donesov takva odluka.”

Po vra}aweto vo Makedonija nao|a nov predizvik vo turizmot. Donesuva odluka da studira turizam vo Ohrid.

“Da bidam iskren ne se “zamarav” ne{to posebno so fakultetot. Nikoga{ ne sum bil tip koj se posvetuva premnogu na nauka”.

Vo toj period go steknuva i prvoto rabotno iskustvo.

“Majka mi vode{e firma za {pedicija, a tatko mi za trgovija. I dvajcata sakaa da rabotam kaj niv. Sepak, na kraj se re{iv da se vrabotam kaj majka mi, koja be{e pouporna.”

Vo 1998 godina zaedno so prvata sopruga zaminuva vo London, kade {to ostanuva 2,5 godini. Tamu do`ivuva eden od najubavite momenti vo `ivotot. Go dobiva sinot Marko, koj denes ima 12,5 godini.

“Se o`eniv na 23 godini.

Sakav da bidam mlad tatko. Od negovoto ra|awe do denes 100% sum posveten na nego. Sre}en sum {to ima isti afiniteti kako i jas. Ja saka muzikata, a i poka`uva pretpriema~ki interes. Ne sakam da vlijaam na negovite odluki, kako {to i moite roditeli ne vlijaea na moite. Mi veli - koga }e porasnam }e znam {to }e bidam.”

Iskustvoto od `iveeweto vo London mu pomaga da gi povle~e slednite ~ekori vo karierata. Po vra}aweto vo Skopje odlu~uva da vleze vo biznisot so mediumite. Vo 2004 godina go otvora denes ve}e kultnoto Siti radio, a podocna go kupuva Radio Uno, koe dobiva novo ime, Klub FM i Radio Ros, koe go preimenuva vo Metropolis.

Paralelno so biznisot, Brejk (prekarot pod koj & poznat na makedonskata javnost) ne se otka`uva od muzikata. Vo tinejxerskite denovi pravi rok-muzika so gara`niot bend Vudstok, a podocna e del i od grupata Oktavijan.

“Se se}avam, vo edna prigoda vo toga{noto dr`avno studio

M2 snimavme zaedno so Leb i sol. Za nas, kako de~i{ta, be{e fascinatno {to imame mo`nost da snimame muzika na isto mesto so tolku golem bend.

Mislevme deka pravime kojznae {to.”

Sorabotkata so Oktavijan trae kratko, bidej}i sogleduva deka toa ne e negoviot izbor.

Prodol`uva so solo-kariera.

“Vo muzikata se pojavuva odvreme-navreme. Pravam pesni za moja du{a. Momentalno imam gotovi ~etiri novi pesni, koi }e se pojavat vo javnost koga }e dojde vreme.

Sakam lu|eto da u`ivaat vo mojata muzika. Nema potreba da se okupiraat so mene i so mojot `ivot. Toa {to sakam da izleze vo javnosta od mene e edinstveno mojata muzika. Za drugite raboti imaat ekskluzivitet samo malku lu|e od mojot `ivot. Dovolno te{ko odvojuvam vreme i za da vlezam vo studio, a za ostanatoto da ne zboruvam.” [to e polesno? Da se vodi radio ili da se gradi muzi~ka kariera?

“Muzi~kata kariera e polesno da se gradi, zatoa {to toa si ti. Nema{ golema odgovornost i ne mora{ da se gri`i{ za grupa lu|e na koi sekoj mesec treba da im obezbedi{ egzistencija. Radioto e firma, koja funkcionira kako sekoja druga.

No, sepak, toa e sladok tovar, koj go nosam so zadovolstvo.

Ne sum sam nitu vo muzikata, nitu vo radijata. Jas sum samo glaven kormilar na edna ubava golema flota sozdadena od najgolemi profesionalci” Vo 2008 godina go kupuva eden od najpoznatite klubovi vo Skopje, Hard rok.

“Okolu 90% od dixeite koi pu{taa muzika tamu bea istite koi rabotat vo Siti radio.

Po nivna sugestija vlegov vo taa zdelka. Po dve godini ne se pronajdov vo ugostitelskiot biznis, pa go prodadovme. Sega toj prostor, koj dobi novo ime, City hall, nudi novi sodr`ini i e edno od najinteresnite mesta vo gradov za organizirawe delovni nastani” Iako denot mu e ispolnet so obvrski, kako {to veli, sekoga{ ima vreme za semejstvoto.

“Dobar menaxer e toj {to znae dobro da si go organizira vremeto.”

42

MEDIUMSKI BIZNIS

VOLSTRIT SÈ POZAGRI@EN ZA SUDBINATA NA VESNICITE

1 DOLAR DIGITALNA REKLAMA “JADE” 7 DOLARI OD PE^ATENITE REKLAMI nie koi se opsednuvaat so sudbinata na vesnicite sega imaat nova potvrda za nivnite najgolemi stravovi. Proektot za izvonredni dostignuvawa vo novinarstvoto (Project for Excellence in Journalism) na Centarot za istra`uvawe Pju (Pew Research Center) gi objavi rezultatite od anketa vo koja u~estvuvaa 38 izvr{ni direktori na vesnici od SAD, na koi im bea postaveni pra{awa vo vrska so preminot na industrijata od proda`ba na pe~ateni kon proda`ba na digitalni reklami.

A eve ja i najvoznemiruva~kata statistika: za sekoj eden dolar koj ovie vesnici go zarabotuvaat od proda`ba na digitalni reklami gubat sedum dolari vo pe~atenoto izdanie.

Izve{tajot se najde na naslovnata stranica na internet-stranicite za novinarstvo, kako {to e Pojnter (Poynter. org), a }e bide vnimatelno pro~itan od lu|eto koi naporno rabotat vo redakciite za dnevni novosti i koi stravuvaat za svojata egzistencija. No, ova najverojatno nema da vlijae vrz cenite na akciite na nivnite rabotodavci. „Ne znam dali ova pretstavuva golemo iznenaduvawe”, veli eden veteran vo ovaa industrija, analiti~arot Xon Morton. „Ne bi trebalo da bide. Imam mnogu pi{uvano za padot na reklamiraweto vo vesnicite i {to go predizvikuva toa. Soodnosot 7:1 mi zvu~i to~no.”

Vsu{nost, investitorite ve}e se izjasnija.

Vo izminatite 12 meseci cenata na akciite na Wujork tajms (New York Times) opadna za 38%, dodeka akciite na Mekkla~i (McClatchy) opadnaa za 36%. Va{ington post (Washington Post), za koj prethodno se smeta{e deka e za{titen od kapricite na industrijata poradi svojot edukativen oddel, pretrpe pad na cenata na svoite akcii za 9%.

Morton ne o~ekuva rastot na prihodite vo digitalniot sektor da go nadomesti opa|aweto na proda`bata vo pe~ateniot sektor vo bliska idnina. „O~ekuvam deka industrijata na vesnici }e se soo~i so predizvici vo narednite nekolku godini, dodeka se obiduva da sfati kako da izvle~e pari od Internetot”, veli toj. „Ovaa industrija poteknuva od kultura vo koja sekoga{ bila dominanten reklamen medium na site pazari. Sega se obiduva

O

Anketata na 38 izvr{ni dirketori na vesnici vo SAD poka`a deka za sekoj eden dolar koj ovie vesnici go zarabotuvaat od proda`ba na digitalni reklami gubat sedum dolari vo pe~atenoto izdanie. Iako prihodite od pe~atenite reklami se namaluvaat, tie s$ u{te so~inuvaat najgolem del od vkupnite prihodi ili vo prosek okolu 92% od prihodite na vesnicite. No, investitorite od Volstrit se zagri`eni deka ovoj trend mo`e da bide fatalen za mnogu mediumi da se natprevaruva vo arena kade {to ima mnogu konkurencija.”

Vesnicite koi u~estvuvaa vo istra`uvaweto na Pju izjavija deka brojot na proda`ni agenti koi se fokusiraat na proda`bata vo pe~ateniot sektor e pogolem od onoj na agentite vo digitalniot sektor, i toa vo soodnos 3:1. Mo`ebi e te{ko da se poveruva vo ova. No, ne e tolku ~udno ako zemete predvid deka, spored anketata na Pju, „prihodite od pe~atenite reklami, koi se namaluvaat, s$ u{te so~inuvaat najgolem del od vkupnite prihodi (vo prosek okolu 92% od prihodite na ispitanicite vo anketata)”.

Dolgoro~no, industrijata ne mo`e da si dozvoli da go posveti najgolemiot del od svoite sredstva na medium koj izumira. Anonimen izvr{en direktor go brani ovoj pristap vo anketata na Pju: „Site nie imame novi proizvodi na koi rabotime i

za koi veruvame deka }e postignat dobri rezultati kako del od na{ata odr`livost.

No, morame da jademe denes”.

Ova e eden na~in na gledawe na rabotite.

Drug izvr{en direktor e pomra~en: „Bez somnenie, izleguvame od biznisot”.

Kapital Akademija...

member of KAPITAL MEDIA GROUP m

...Za da znaeme pove}e! I samite da si pomogneme...

објавува

РАБОТИЛНИЦА

ЗГОЛЕМЕТЕ ГО ПРОФИТОТ ПРЕКУ НАМАЛУВАЊЕ НА КОНФЛИКТИТЕ ВО ОРГАНИЗАЦИЈАТА 23.03.2012 Дали знаете колкав дел од работното време на вашите колеги и вработени се троши на конфликти, лоша комуникација, ситуации кои се непродуктивни и не носат резултати? Kонфликтот има своја цена и таа се пресметува во реални износи! На оваа работилница ќе добиете т.н. “Прирачник за работа со луѓе”, со кој полесно и поефикасно ќе можете да градите ефикасни меѓусебни односи и релации, а ситуациите на конфликт да ги сведете на минимум.

РАБОТИЛНИЦАТА Е НАМЕНЕТА ЗА:

Менаџери за комуникации со корисници, маркетинг и продажба Менаџери за интерни комуникации Генерални менаџери и сопственици на компании Вработени во оддели за работа со корисници и клиенти Професионалци за кои обуката ќе биде вредно искуство во личниот развој

НА РАБОТИЛНИЦАТА ЌЕ НАУЧИТЕ:

Како да се справите со “тешки луѓе” и како да ја олесните комуникацијата со нив? Како да ги препознаете раните фази на конфликтот и успешно да го избегнете истиот? Како подобро да ги разберете потребите на колегите, клиентите и корисниците и на сите нив во процесот на комуникација да им го дадете токму тоа што го бараат? Како да препознаете кои се Вашите мотиватори за конфликт, кои се тие на колегите и корисниците и како успешно да се справите?

ТРЕНЕР: НАТАША ИВАНОВСКА

Sertificiran fasilitator spored SDI© metodologijata, sertificiran trener i konsultant na Persona Global, specijalizacija za kou~ing na Erikson Kou~ing Kolexot od Kanada, sertificiran GCDF sovetnik za razvoj na kariera i pretsedatel na ACK.

За секој учесник на работилницата следува бесплатен влезен профил според SDI© методологијата (Strengths Deployment Inventory).

Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

44 PRETPRIEMNI[TVO BIZNIS-[KOLATA NA HARVARD ANALIZIRA

SEDUM PRA[AWA I ODGOVORI ZA USPE[EN START AP Dali pove}ekratnite pretpriema~i imaat pogolemi {ansi za uspeh od onie koi zapo~nuvaat biznis po prv pat?

ODGOVOR: Da. Dokolku site uslovi se isti, istra`uvaweto tvrdi deka pretpriema~ot koj e poddr`an od “ven~r kapital” fond i uspeal so svojata firma ima 30% {ansa da uspee vo nova firma. Za razlika od ova, onoj koj e pretpriema~ po prvpat ima samo 18% {ansa da uspee i pretpriema~ite koi prethodno propadnale imaat 20% {ansa da uspeat. [to e ona {to uspe{niot pretpriema~ go pravi uspe{en?

ODGOVOR: Tempirawe na pazarot, menaxerski ve{tini, percipirana sposobnost.

Tempirawe na pazarot — zapo~nuvawe kompanija vo vistinsko vreme i mesto.

Na primer, 52% od IT start ap kompaniite formirani vo 1983 godina stanaa javni, dodeka samo 18% od ITkompaniite osnovani vo 1985 godina vistinski uspeaja. Dali tempiraweto na pazarot e sre}a ili ve{tina? Se veruva deka e ve{tina. Pretpriema~ite koi investirale vo vistinskoto vreme vo nivnite prvi firmi imaat pogolema verojatnost da uspeat vo sledni firmi, bidej}i tie izgleda ja imaat sposobnosta da go zgrabat vistinskiot moment i mo`nost.

Menaxirawe na firma — nadminuvawe na ostanatite firmi formirani vo istoto vreme i istata industrija.

Nekoi pretpriema~i ja imaat sposobnosta da napravat uspe{ni kompanii i pokraj slaboto tempirawe na pazarot, preku poka`uvawe odli~ni menaxerski ve{tini.

Percipirana sposobnost – uspe{nite kompanii se percipirani kako posposobni od neuspe{nite. Zatoa, uspehot ra|a uspeh duri i ako uspe{nite pretpriema~i se samo sre} ni. Uspehot ra|a u{te pove}e uspeh ako pretpriema~ite imaat dobro tempirawe na pazarot i menaxerski ve{tini. Dobro doka`ano prethodno iskustvo im pomaga na pretpriema~ite da bidat popodgotveni vo privlekuvaweto kapital, rabotna sila, proizvodi i uslugi, koi ja zgolemuvaat verojatnosta za uspeh.

Kolku se va`ni vrvnite “ven~r kapital” fondovi za uspehot na prvpat osnovani kompanii i propadnati kompanii?

ODGOVOR: Verojatnosta za uspeh

1.

2.

3.

raste.

Teorijata e deka vrvnite “ven~r kapital” firmi se podobri vo identifikuvaweto visokokvalitetni mladi kompanii i pretpriema~i i deka “ven~r kapital” firmite dodavaat pogolema vrednost na ovie firmi koga gi finansiraat (pr. pomagaj}i im na novite firmi da privle~at kriti~ni resursi ili pomagaj}i im da ja postavat biznis-strategijata na po~etni firmi).

Kade gi nao|aat svoite idei pove}eto pretpriema~i?

ODGOVOR: Od porane{nite rabotodavci.

Ne samo {to pretpriema~ite naj~esto gi dobivaat nivnite idei od porane{nite rabotodavci, tuku i nivnata sposobnost da obezbedat resursi e pogolema. Izve{tajot tvrdi deka porane{nite vraboteni vo istaknati kompanii imaat podobri performansi vo nekolku pokazateli, vklu~uvaj} i vrednuvawe na investicijata, vremeno odobruvawe proizvod i vremeto do prvoto finansirawe.

Vo koi sektori ima najgolem broj pretpriema~i?

ODGOVOR: Internet i kompjuteri, komunikacii i elektronika, biotehnologija i zdravstvena za{tita.

Drugite industrii, kako {to se finansiskite uslugi i potro{uva~kite, se pomali i imaat pomal procent seriski pretpriema~i.

Koj dobiva pobrzo finansirawe od “ven~r kapital” firmi, pove} ekratnite pretpriema~i ili onie koi stanuvaat pretpriema~i po prv pat?

ODGOVOR: Pove}ekratnite pretpriema~i.

4.

5.

6.

Pove}ekratnite pretpriema~i so povisoki stapki na uspeh imaat pogolema verojatnost da dobijat finansirawe od “ven~r kapital” firma vo ranata faza od razvojot na nivnata kompanija. Ovde nema iznenaduvawe. Izve{tajot tvrdi deka “dodeka 45% od firmite otvoreni po prv pat dobivaat inicijalno finansirawe od “ven~r kapital” fondovite vo ranata faza (znaci deka tie se klasificirani kako start-ap, proizvod vo razvoj ili testirawe vo beta faza i s$ u{te neprofitabilni ili proizvod koj se prodava), re~isi 60% od pretpriema~ite dobivaat inicijalno finansirawe od “ven~r kapital” fond vo ranata faza, koga se raboti za nivnata vtora ili koja bilo po red firma. Slednite kompanii na pove}ekratnite pretpriema~i dobivaat finansirawe dodeka nivnite kompanii se pomladi, 21 mesec, vo odnos na 37 meseci za pretpriema~ite koi po prv pat otvoraat firma”.

Koj dobiva povisoko vrednuvawe na kompanijata, pove}ekratnite ili pretpriema~ite po prvpat?

ODGOVOR: Pretpriema~ite po prvpat.

Izve{tajot poka`uva “poniska inicijalna evaluacija pred da bidat investirani parite za pove}ekratnite pretpriema~i: 12,3 milioni amerikanski dolari vo sporedba so 16 milioni amerikanski dolari za pretpriema~ite po prvpat”.

7.

Poddr`ano od I2BAN, prvata mre`a na biznisangeli vo Makedonija

Kapital Akademija...

member of KAPITAL MEDIA GROUP

...Za da znaeme pove}e! I samite da si pomogneme...

објавува

РАБОТИЛНИЦА

АЛТЕРНАТИВНИ НАЧИНИ НА ФИНАНСИРАЊЕ НА ВАШИОТ БИЗНИС 20.04.2012 ЦЕЛ НА РАБОТИЛНИЦАТА Е УЧЕСНИЦИТЕ ДА СЕ ЗДОБИЈАТ СО ЗНАЕЊЕ ЗА:

ПРЕДАВАЧ НА РАБОТИЛНИЦАТА Е: БЛАЖ КОС

1. Методи на вреднување (валуација) на компанијата; 2. Структурирање на зделка (deal) со инвеститор; 3. Типови на договори (term sheets) и клаузули кои се користат при преговарање со инвеститор; 4. Стратегии за излез од компанијата (exit strategies); 5. Извори на финансирање за вашиот бизнис според потребите на компанијата

Ja menaxira Mre`ata na biznis angeli vo Slovenija i Fondot na biznis angeli vo Slovenija od 5,4 milioni evra. Aktivno e involviran vo pretpriemni{tvoto preku tesna sorabotka so Mre`ite na biznis angeli vo regionot, tehnolo{kiot park vo Slovenija i Ven~r Kapital Fondovite od regionot. Toj e avtor na eden od naj~itanite biznis blogovi vo Slovenija www.blazkos.com.

РАБОТИЛНИЦАТА Е НАМЕНЕТА ЗА:

Видео врска со г-дин БРАНКО ДРОБНАК, кој има инвестирано во повеќе компании во Словенија и е член на бордот на бизнис ангели на Словенија.

Сопственици на компании; Извршни директори на компаниите; Финансиски менаџери; Вработени во останати високи позиции

во компаниите

Сите заинтересирани за учество на работилницата можат да се пријават најдоцна до 18 априр 2012 година.

Работилницата ќе се изведува на српски јазик, а материјалите ќе бидат на македонски и англиски јазик. Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 лица за контакт: Гордана Михајловска mihajlovska@kapital.com.mk, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

46

SIVUS NA MOBILE WORLD CONGRESS 2012

PREKU GOLEMITE SAEMI SE OSVOJUVA SVETOT VASE ASE CELESKA celeska@kapital.com.mk eska@kapital.com.mk @ p

retstavuvaweto na saemi e sekoga{ dobredojdeno za kompaniite, najmnogu poradi kontaktite koi{to se ostavaruvaat na istite, zapoznavawe na konkurencijata i novite trendovi koi se prezentiraat tamu.

No, koga stanuva zbor za u~estvo na saemi od svetski rang, kako na primer, Svetskiot kongres za telekomunikacii vo Barselona, kade {to na edno mesto se sobiraat liderite na telekom-industrijata od svetot, za kompanija ~ij target e tokmu ovaa industrija vo momentot, toa pretstavuva poln pogodok.

Ovaa godina softverskata kompanija Sivus, za prv pat u~estvuva{e na ovoj kongres so svoj {tand. Centralno mesto na promocijata ima{e noviot softver za biznis-inteligencija Crystal Cube (Kristal Kjub), {to pretstavuva celosno re{enie za telekom-operatori, a be{e oficijalno lansiran tokmu na ovoj kongres vo Barselona.

Osven Kristal Kjub, Sivus go promovira{e i Soc.io Mall (Soc.io Mol) prviot trgovski centar za Android sodr`ina, kako i drugi paket-uslugi i re{enija nameneti za telekom-industrijata, aplikacii za mo-

P

bilni uredi i sli~no. „Impresiite od kongresot vo Barselona ne stivnuvaat. O~ekuvawa za posetenosta na na{iot {tand se ostvarija. Zadovolni sme od promocijata i reakciite na posetitelite. Posebno n$ raduva interesot za re{enieto Kristal Kjub, koe svoeto debi go ima{e tokmu vo Barselona, {to pretstavuva odli~en po~etok za ova softversko re{enie”, veli Branka Bugariska, marketing-menaxer vo Sivus. „Izlo`uvaweto na eden tolku golem svetski nastan be{e golemo iskustvo za nas, pa sega znaeme kako da bideme podobri dogodina.

Vedna{ zakupivme prostor za narednata godina, i toa vo pogolemite izlo`uva~ki sali, pa }e bideme me|u golemite igra~i, i ve}e zapo~navme so podgotvki za sledniot kongres. Posvetivme mnogu vreme i energija za da se pretstavime vo vistinsko svetlo na najgolemiot telekom-nastan vo svetot.

Dokaz deka sme uspeale vo toa se brojnite sostanoci, redicata zainteresirani posetiteli, kako i nominaciite za nagradite koi sledea po nastanot”, zaklu~uva Bugariska.

ODLI^EN START ZA CRYSTAL CUBE Najgolemiot problem koj im zadava glavobolki na telekom-operatorite vo posledno vreme pretstavuva odlivot na korisnicite od eden na drug mobilen operator. Posled-

LILJANA TRAJKOVA PRODUKT MENAXER NA KRISTAL KJUB

Kristal Kjub go potvrduva faktot deka kolku podobro gi poznavame potro{uva~ite, tolku polesno mo`e da go predvidime nivnoto idno odnesuvawe, i da im ponudime posoodvetni produkti.

noto softversko re{enie od labaratorijata na Sivus, Kristal Kjub, S K Kj b pomaga da se re{i tokmu ovoj problem. „So samata korisni~ka opcija za premin od eden vo drug operator bez pritoa da se promeni telefonskiot broj, se zgolemuva rizikot za odliv na korisnicite, i gubewe na del od nivnata baza kaj operatorot”, objasnuva Liljana Trajkova, produkt-menaxer na Kristal Kjub. Ova re{enie ne e samo sistem za menaxirawe so bazata na korisnici, tuku e mnogu pove}e od toa, bidej} i navleguva vo podlaboko razbirawe na nivnoto odnesuvawe. Kristal Kjub go zema predvid soobra}ajot koj go pravat korisnicite na eden telekom-operator i vrz osnova na nivnoto odnesuvawe od minatoto, dava predviduvawa kako tie }e se odnesuvaat vo idnina, odnosno gi predviduva trendovite pa vrz osnova na toa kakvi uslugi najmnogu koristele vo izminatiot period pravi ponudi soodvetni za nivnite potrebi. „Ovoj softver na Sivus go potvrduva faktot deka kolku podobro gi poznavame potro{uva~ite, tolku polesno mo`e da go predvidime nivnoto idno odnesuvawe, so cel da im se ponudat soodvetnite produkti vo idnina”, objasnuva Trajkova. Prednosta na Kristal Kjub e vo toa {to pravi presmetki i predviduvawa vo realno vreme, pritoa vle~ej}i informacii od pove}e telekom-sistemi, zavisno od potrebite na operatorot. Sistemot ovozmo`uva navremeno i to~no targetirawe na potro{uva~ot - na soodvetniot na~in so soodvetniot proizvod i usluga.

So Kristal Kjub se dobiva pogled od 360 stepeni na potro{uva~ot, korisen vo niza sektori kaj operatorite - marketing, proda`ba, produkt-menaxment,

BROJ 647

21/03/2012

47

www.kapital.mk

Na {tandot na Sivus za Kristal Kjub postojano ima{e gu`va od zainteresiranite korisnici.

gri`a za korisnici, odnosno sekoj departman koj ima direkten ili indirekten kontakt so korisnicite. „Na kongresot vo Barselona ima{e golem interes za Kristal Kjub, a na na{iot {tand pominaa re~isi site pretstavnici od golemite, pa i od pomalite, telekomopertori. Ostvarivme golem broj kontakti, opertor pa sega otkako se vrativme imame niza onlajn demo-preznetacii so niv”, veli produkt-menaxerkata na Kristal Kjub. produkt „Ona {to { go zabele`avme tamu e deka osven vo telekom-industrijata potencijal za ova re{enie ima i vo finansiskata industrija, {to sovr{eno se sovpa|a so industr na{ite planovi za Kristal Kjub vo idnina”, dodava Trajkova.

SOC MALL ]E GI OSVOJUVA SOC.IO BRZORASTE^KITE PAZARI BRZ Pokraj odlivot na korisnici, inovacijata isto taka pretstavuva seriozen problem na telekom-operatorite denes, poradi toa {to nivnata rasprostranetost e maksimalna, a uslugite koi gi nudat na pazarite niz svetot se re~isi isti. So prodirot na pametnite telefoni na pazarot, su{tinski se promeni igrata na operatorite, najmnogu poradi aplikaciite koi gi se del od niv, a s$ pove}e stanuvaat neizostaven del od sekojdnevieto na korisnicite.

Sivus go lansira{e Soc.io Mol pred re~isi {est meseci kako platforma za elektronska proda`ba na digitalni sodr`ini (aplikacii, elektronski knigi, muzika, video) za Android uredite (pametnite telefoni i tablet-kompjuterite).

Katarskiot telekom, imaj}i go predvid ova, organizira{e Innovation Exchange konferencija dva dena pred Mobilniot kongres, i go pokani Sivus kako niven inovaciski partner. Izvr{niot menaxer na Soc.io Mol i menaxer za proda`ba na Sivus, Nikola Georgiev, be{e del od panelot vo koj se diskutira{e kako golemite telekomi efikasno da se

adaptiraat na ovie su{tinski promeni, i Soc.io Mol be{e pretstaven kako inovativen i spremen produkt tokmu za toa. Soc.io Mol ima{e ekskluzivno mesto i vo paviljonot na Katar telekom vo ramki na kongresot.

Georgiev objasnuva deka denes telekomite se nao|aat vo kriti~na situacija, posebno vo razvienite pazari kade {to pokrienosta e 100%, a silnata konkurencija gi spu{ta cenite do niski margini, a so standardnite uslugi lesno se zasituva pazarot. „Vo ovoj segment od telekom-industrijata nastapuvame nie, so ponuda koja se nadograduva na postoe~kite uslugi. Soc.io Mol vo su{tina sozdava poseben ekosistem za telekomunikaciskite operatori, so koj lesno }e mo`at da se povrzat i direktno da im ponudat sodr`ini na svoite korisnici, na lokalno nivo”, objasnuva Georgiev. Toj objasnuva deka posebno na brzoraste~kite pazari, telekomite imaat golem potencijal so mobilnoto pla}awe, pa zatoa Sivus go gleda idniot razvoj na Soc.io Mol tokmu tamu.

Pametnite uredi na ovie pazari, posebno onie bazirani na Android, prodiraat so ogromna brzina, pa se javuva ogromna potreba za lokalni sodr`ini koi golemite igra~i kako Android Market (Gugl Plej) s$ u{te ne gi pokrivaat, a tokmu toa se sodr`inite na koi stavame najgolem akcent vo Soc.io Mol. „Vo momentov. posebno sme koncentrirani kon brzorasate~kite zemji, pa vo Barselona imavme mnogu sotanoci so pretstavnici na kompanii od ovie zemji so koi za~navme novi partnerstva, a istovremeno se sretnavme so novi provajderi na sodr`ini. Dosega glavno bevme posveteni na gradewe na sodr`inite vo Soc.io Mol, a sega rabotime da im pomogneme na telekomite da se pribli`at do svoite korisnici preku priklu~uvawe na na{iot ekosistem”, objasnuva Georgiev.

Uspehot na Soc.io Mol le`i vo toa {to Sivus uspea za relativno kratko vreme da napravi mo}na platforma za onlajn i mobilna proda`ba, so koja uspea da privle~e

Promocijata na svetski poznatite saemi navistina vredi, posebno koga na edno mesto e prisutna targetgrupata na kompanijata.

Ovaa godina edinstvenata makedonska kompanija koja u~estvuva{e na najgolemiot saem za telekomunikacii vo svetot, Mobile World Congress vo Barselona, be{e softverskata kompanija Sivus. Osven toa {to tamu gi promovira{e svoite novi proizvodi, Sivus od Barselona se vrati so eden kup idei i novi potencijalni partneri iljadnici programeri od celiot svet da gi ponudat svoite aplikacii. Momentalno vo Soc.io Mol ima okolu 10.000 aplikacii i re~isi 40.000 knigi, od koi golem broj se besplatni.

Glavnata prednost vo odnos na drugite prodavnici za mobilna sodr`ina e toa {to Soc.io Mol lesno se integrira so operatorite, so {to im ovozmo`uva lesno da vlezat vo nov inovativen biznis – proda`ba na digitalni sodr`ini. Se nadevame deka naskoro preku Soc.io Mol operatorite }e mo`at da ponudat lokalni paketi za deca, paketi za tinejxeri, delovni paketi, edukativni paketi i mnogu drugi – s$ preku korisni~ka pretplata i mobilni pla}awa, velat od Sivus.

BRANKA BUGARISKA

NIKOLA GEORGIEV

MARKETING-MENAXER NA SIVUS

IZVR[EN MENAXER NA SOC.IO MOL

Izlo`uvaweto na eden tolku golem svetski saem be{e golemo iskustvo za nas, pa sega znaeme kako da bideme podobri dogodina. Vedna{ zakupivme prostor za narednata godina, i toa vo pogolemite izlo`uva~ki sali, pa }e bideme me|u golemite igra~i.

Soc.io Mol e namenski razvien ekosistem za telekomunikaciskite operatori, so koj tie lesno }e mo`e da se povrzat i vedna{ }e mo`at da ponudat najrazli~ni digitalni sodr`ini na svoite korisnici, na lokalno nivo.

спорт и рекреација по избор

БУЛ: ОКТОМВРИСКА РЕВОЛУЦИЈА БР.15 СКОПЈЕ; TEЛ: +389 2 3092 190 ФAКС: +389 2 3092 152

ФИТНЕС ЦЕНТАРОТ ОПФАЌА:

ПРОФЕСИОНАЛНИ ТРЕНЕРИ СПРАВИ ЗА КАРДИО ВЕЖБИ 4 ЛЕНТИ ЗА ТРЧАЊЕ, СТАТИЧНИ ВЕЛОСИПЕДИ, СТЕПЕРИ, ОРБИТРЕК ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ ДИСПЛЕИ ЗА СИТЕ КАРДИОСПРАВИ СВЕТСКИ ПОПУЛАРНА ОПРЕМА CYBEX И TECHNOGYM ПРОГРАМИ ЗА ИСХРАНА И ВЕЖБАЊЕ ДОДАТОЦИ ВО ИСХРАНАТА4 ПРОТЕИНСКИ ШЕЈКОВИ И БАРОВИ КАФEТЕРИЈА САУНА И ЏАКУЗИ МАСАЖА

info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk

62 TEHNOLOGII I BIZNIS

TRANSPARENTNO E KLU^NIOT ZBO

BROJ 647 21/03/2012

www.kapital.mk

ladite se izbiraat od gra|anite ko koi im davaat vlast vlas i mo`nost da go podobrat nivnoto `ivee` we i toa vo site aspekti. aspek No, istovremeno, vladite vladi i izbranite pretstavnici se dol`ni ona {to go rab rabotat da go rabotat transparentno, transpar da dadat pristap na site si zainteresirani do inf informaciite (koi ne se tajni) tajn i da gi spodelat iskustvata iskustva so onie koi gi izbrale i koi gi pretstavuvaat. Demokra Demokratijata vo edna dr`ava mo`e da se ocenuva i spored toa kolku taa go „demokratizirala” pristapot do javnite informacii i podatoci i kolku ovozmo`ila i pridonela kon toa lu|eto da mo`at lesno da pristapat i da gi koristat istite. Razvienite zemji od cel svet go prifatija toa i se obedinija okolu stavot deka nivnite gra|ani zaslu`uvaat i treba da gi imaat site podatoci so koi tie raspolagaat, a mo`at da im pomognat.

No, ne e dovolno samo dobra volja. Iako e postignat konsenzus na najvisoko mo`no nivo, sega ostanuva problemot so implementacijata na re{enija koi {to }e ovozmo`at tie podatoci da stignat do krajnite korisnici. Bidej}i se raboti za ogromna koli~ina na podatoci, koi istovremeno treba da bidat dostapni na ogromen broj na lu|e koi {to bi trebalo da mo`at istovremeno da pristapat do niv, jasno e deka nema {ansi toa da bide nekoj centralen na~in na skladirawe i distribucija (server-klient) tuku mora ne{to {to nudi pove}e mo`nosti, skalabilno i bara malku resursi za implementacija i odr`uvawe.

Pred nekolku godini ovie pobaruvawa bea prakti~no nere{livi, no ne i denes.

Pogore opi{anite pobaruvawa se kako definicija za ona {to denes go narekuvame „tehnologija i rabotewe vo oblak” (cloud based), a otvorenite standardi i protokoli se idealni za kreirawe na na~ini i modeli na distribucija i plasirawe na ovie informacii. Otkako bea nadminati tehni~kite problemi, sega ostana samo

OST V OR

TEHNOLOGII I BIZNIS nekoj seto toa da go sobere na edno mesto i da go ponudi i toa na: vladite i pretstavnicite na lokalnite zaednici, programerite i razviva~ite na aplikacii koi znaat kako da gi koristat tehni~kite dostignuvawa i se razbira gra|anite koi ednostavno baraat lesen pristap do informaciite sobrani i obezbedeni od onie koi se plateni od nivnite danoci.

Re{enieto se najde vo Open Government Data Initiative – OGDI, inicijativa zapo~nata i poddr`ana od najgolemata softverska kompanija vo svet – Mikrosoft. Ovaa kompanija del od svoite kapaciteti i cloud baziranata tehnologija Windows Azure gi stavi na raspolagawe na site zainteresirani razviva~i koi baraa mesto i na~in kako javnite podatoci da bidat dostapni za site. Tie, pokraj prostor i napredna tehnologija za skladirawe i distribucija, od Mikrosoft dobivaat i besplaten set od alatki i standardi spored koi treba da gi izrabotat aplikaciite ili drugite vidovi na re{enija za plasirawe i distribucija na podatocite koi se vo sopstvenost na dr`avata i vladinite institucii. Poedincite i gra|anite koi sakaat da razvivaat so ovie alatki imaat na raspolagawe mnogu mo`nosti za vizuelno pretstavuvawe na podatocite so koristewe na razli~ni servisi na Mikrosoft, kako postojni, taka i nekoi specijalno kreirani za ovaa prigoda.

Vladite pak i nejzinite tela mo`at da pristapat i tamu da gi skladiraat informaciite zna~ajni za javnoto dobro na gra|anite i drugite institucii i pravni subjekti koi od tamu mo`at da gi prezemat i iskoristat najdobro {to znaat. Iako podatocite se na platforma na Mikrosoft, sepak sopstvenosta vrz niv ja ima teloto koe gi objavuva koe bi trebalo istite da gi oslobodi od bilo kakvi obvrski i licenci koi bi gi spre~ile nivnoto objavuvawe, koristewe, modifikacija i distribucija.

OGDI ve}e funkcionira vo praktika i ima interesni

proekti.

Eye On Earth e eden takov proekt kade {to so pomo{ na tehnologijata na Mikrosoft, Evropskata agencija za za{tita na `ivotnata sredina planira na edno mesto da sobere i da gi postavi dostapni informaciite za 22.000 lokacii na koi ima postaveni mera~i za kvalitetot na vodata koi se rasporedeni vo 27 zemji i toa zaedno so u{te 1.000 drugi merni mesta na koi {to se meri kvalitetot na vozduhot vo 32 zemji i toa da go kombinira so postarite podatoci od ovie lokacii i komplet da go napravi dostapno za korisnicite. Korisnicite pak, ne mora da bidat nemi nabquduva~i i prima~i na informacii tuku mo`at i se ohrabruvaat da dadat svoi komentari i viduvawa. So ova Agencijata za prv pat im ovozmo`uva na gra|anite da dadat svoi oceni, rezultati od nabquduvawa i mislewa za edna ili pove}e mesta koi {to se vklu~eni vo ovoj proekt. Proektot e preveden na 24 jazici, a mo`e da se pristapi od sekoj internet prelistuva~.

Pokraj ovoj, ima u{te niza sli~ni proekti, no Eye on Erath go izbravme za primer zaradi kompleksnosta i op{testvenata vrednost koja ja poseduva. Pove}e gradovi i mesta imaat svoi aplikacii i sajtovi na koi {to so koristewe na javnite podatoci kreirale interaktivni mapi so najpoznatite znamenitosti i drugi relevantni informacii koi {to vo realno vreme go informiraat posetitelot ili pak `itelot na toa mesto zatoa kade se nao|a ne{to i vo kakva sostojba e istoto.

So mototo na Eye on Earth „Spodeluvaweto e se” }e go zavr{ime ovoj tekst. Ovaa kratka re~enica zboruva mnogu za toa kolku site {to `iveeme i rabotime na edno mesto, zaedno so onie koi {to se izbrani da vodat i vladeat, imame odgovornost da gi spodelime informaciite i da gi napravime lesno dostapni. So tehnologijata ovozmo`ena od Mikrosoft i nemame premnogu opravduvawa zo{to da ne go realizirame toa.

63