Kapital magazin 821 822

анализа

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

Кои се и каде вложуваат најголемите инвеститори?

start up какви сè идеи ќе развиваат македонските стартапи со државна помош?

Државно управување

ЕПИЛОГ

Инспекторатите се осамостојуваат и добиваат преку 1.000 нови вработени!

КОСМОДИСК МАКЕДОНИЈА шашаво ИЗГЛЕДА, АМА ќЕ МОРА ДА ФУНКЦИОНИРА!!! ГОЛЕМИТЕ УМОВИ ПРЕДУПРЕДУВААТ: Дали вештачката интелигенција ќе ни служи или ќе не терминира?

Банкрот: Како Исланд се издигна од пепелта како феникс? двоброј 821/822 | цена 100 ден. | 24 јули/31 јули, 2015 | петок | година 16

www.kapital.mk

4

Капитал број 821/822 24.07.2015

содржина 06 STAND BY

34

Космодиск Македонијашашаво изгледа, ама некако ќе врти!?

10 навигатор 12 cover story

Календарот до 24 април е јасен, матна е политичката клима Ќе се сведе ли “излезот“ од политичката криза на персонални промени?

18 КАПИТАЛ АНАЛИЗА

24

Kои се и каде вложуваат големите инвеститори?

24

Претприемништво

Паметен Лежечки полицаец, паметен громобран... Какви сè идеи ќе развиваат македонските стартапи со државна помош?

30 Државно управување

Се отвора ли нов вентил за нови вработувања? Инспекторатите се осамостојуваат и добиваат преку 1.000 нови вработени!

бизнис и политика 34 Свет

Што може Грците да научат од исландските викинзи? Исланд банкротираше, па како феникс полета од пепелта

40

Технологија и бизнис

Google, Microsoft, IMB вложуваат - Гејтс, Маск, Хокинг предупредуваат Вештачката интелигенција ќе ни служи или ќе нè „терминира“?

30 Политичка есен

We are the robots

Веројатно поради тоа што и двете најголеми партии сакаат да претстават дека со договорот се создаваат услови за да се задоволи правдата според нивното гледиште за кризата, и едните и другите најавуваат опструкции од другата страна при имплементацијата. А најавите за опструкции не ветуваат реформи, туку само жестока меѓупартиска борба околу персоналните промени/решенија.

Некои од најважните ликови во информатичко/научната заедница, како Бил Гејтс, Илон Маск, Стивен Хокинг, Стив Возниак ... даваат драматични предупредувања за (наближувањето на) времето кога кај компјутерите и, уште повеќе, кај роботите, нема да знаеме кога завршува машината, а почнува „човекот“. Колку е реално сценариото на “Терминатор“?

XXСтр. 12

XXСтр. 40

Продолжена черга: Тивко, пред празник, Вл

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, ка Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење:

5

44

40 Маркетинг

5 начини како да ја користите емоционалната интелгиенција за маркетинг

46 Менаџмент совети Лекции за новите директори од пет историски лидери

48 CEO Profile

Паскал Ричета

вице претседател и извршен директор на AbbVie за Западна Европа и Канада

Биофармацевтската медицина ќе игра клучна улога во здравствениот сектор!

Лекции за Грција од далечниот север Можеби 2008 година беше кобна и тешка за Исланд, но неколку години по кризата, феникс полета од пепелта. Круната девалвираше за 35%, па така земјата стана атрактивна за инвеститорите. Туризмот процвета, а од морето повторно испливаа исландските спасители, рибарите. Економијата повторно ита кон врвот со стапки на раст меѓу 3% и 4%.

48 Какви идеи добија државни пари? Паметен лежечки полицаец, паметен громобран... Разговаравме со дел од компаниите што добија во просек по 30-тина илјади евра од државниот Фонд за иновации и технолошки развој, на првиот повик за грантови наменети за развој на стартапи. Ни ги претставија своите проекти и нивните планови што ќе прават со парите понатаму.

XXСтр. 24

Владата го зголеми буџетот за 2,9%

ат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје 23.07.2015

XXСтр. 34

STAND BY

Капитал број 821/822 24.07.2015

6

stand by

шашаво изгледа ама некако ќе врти!? Епилогот за Македонија за големо наше чудење и “ретардиран садомазо восхит и расположение” е надежен. Се спасивме и овој пат...!!! Заклучокот е дека оваа “мачка навистина има девет животи” ... Македонија е веројатно единствената дражава во светот која, и без своја волја, ќе мора да преживее за инает на сите нејзини топ 100 безначајни и провинцијални, а дебело корумпирани, политичари, интелектуалци, пратеници, медиумски магнати и новинарски дилетанти, дебело и незаслужено исплатени бизнисмени и инвестори, од сите партиски табори и партиски лидери!? Тие го “киднапираа” својот народ и долго го држат во заложништво. Со Договорот од Пржино, сега ЕУ и САД ги “киднапираа” нив. Сите... без исклучок. И допрва нема да знаат што е подобро – затвор или Влада.

пишува: Љупчо Зиков

ljupco.zikov@kapital.mk

1

Со Договорот од Пржино Македонија го доби ДУП-от. Претходно го имавме само ГУП-от. Европската екипа на чело со комесарот Јоханес Хан, а енергично предводена од Викторија Нуланд од американскиот Стејт Департмент, всушност пред две недели ни го донесоа “ДУП-от на Република Македонија”. Оти го имавме само ГУП-от и на него диво изградените институции на земјата, кои едноставно не функционираа оти немаа детален урбанистички план за работа ...!? Со други зборови, со договорот од Пржино, македонската септичка јама решително тргна да се приклучува на главната европска канализациона цевка, и се поради непречен проток на содржината низ неаа ... во двата правци наизменично се разбира ...!? И сега гледате ли колку малку требало за да се донесе еден ДУП... Два шамари на едната страна, два шамари на другата страна, едно “Куманово”, закана дека преку “бомбите” на Заев ќе се отвори и “Смиљковско езеро”, специјален јавен обвинител на 15 септември кој нема да молчи, една, две или три, а можеби и повеќе “клоци у дупе”, најава за неколку криминали кои наскоро ќе се отворат во формална истрага, и нашите лидери паднаа како “мали канаринци кога ќе преживеат во кафез инфаркт среде лето...” Верувајте, се смеат на цел Балкан. Без разлика што во ВМРО ДПМНЕ и СДСМ секој на свој начин Договорот го гледаат како своја победа, тоа е во суштина колосален македонски пораз. Договорот за големите реформи што и следат на земјата не е донесен во атмосфера на добра волја, напротив донесен е со дестабилизација, политичка и безбедносна, со разорување на економијата и блокада на 170.000 сметки на физички и правни лица, со страв за работење. Договорот е донесен надвор од Парламентот и Владата во една куќа на Водно која во многу наликува на штабовите на Алија Ахмети во Шипковица во 2001 година. Договорот е срочен со непримерен притисок од надвор, невиден отворен притисок, и со малтретирање на мојот премиер, на мојот лидер од опозицијата, со шамарање на уставни институции на мојата држава каде што плаќам данок, со малтретирање на новинари, некои од нив истепани ... Ова е срамота!!! Ова држава ли е бре!? И сето ова пред очите на целиот свет ... Срамота! Тие двајца, се викале Никола Груевски и Зоран Заев, или не биле тие сеедно, се институции на нашата земја, а не физички лица. Но, тие се најодговорни за ова. Поддржани од сеирџиите од албанскиот блок испишаа агенда за работа и реформи што, верувајте, отвора нова

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

stand by

7

Она што ќе го добиеме на предвремените избори на 24 Април 2016 година е следно - поради непродуктивниот и штетен изборен модел, во парламентот повторно ќе бидат застапени пратеници од четирите блока ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА (со се нивните сателити што ги прават демек сенародни блокови). Изборите најверојатно ќе бидат пофер и подемократски од сегашните, и од ОБСЕ И ОДИХР ќе бидат прогласени можеби за најфер и најдемократски досега случени на било која точка на земјината топка. Во меѓувреме “една шака ликови” од Македонија ќе бидат под истрага, а некои во истражен затвор ... некои и во Идризово секако ... По 24 април 2014 година резултатите ќе бидат “ниту риба, ниту девојка” ... ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ ќе бидат горе - доле изедначени, можеби со блага предност на ВМРО-ДПМНЕ. Ќе се огласи Хан и ЕУ и ќе каже ... Сега е време за политичка одговорност и за решавање на клучните прашања ... Името, НАТО и датум за преговори!? Затоа сите во Владата, вие тоа да го решите. Затоа што вие четворицата ги водите партиите што мајка и расплакаа на оваа земја две ипол децении ... голема дилема за капацитетот и способноста и политичката волја за спроведување. Лично мислам дека како ќе проаѓа времето ниту една партија сама во влада не би се нафатила да ги спроведе ... !? И ова е централната точка на овој текст. Заслугите од овој Договор секако ги однесе Јоханес Хан, комесарот за добрососедство (порано ова го викаа проширување) со тоа што направи договор, кој ќе биде поддржан со механизам кој практично значи дека овие четири македонски партии ќе владејат подолго од што треба и од што личи ... Знам дека некои од вас сега додека го читаат текстот не се согласуваат со мојата теза, но ќе земам одговорност и ќе прогнозирам дека и по изборите на 24 април, ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА заедно ќе продолжат во иста влада!!?? Малку подолу за ова повеќе ... И како што во една друга прилика актуелниот македонски претседател Горге Иванов кажа за македонската демократија и општество:... тоа е како Космодиск, шашаво изгледа ама фукционира ... така во оваа прилика ќе потсетам дека по договорите добивме една шашава космодиск Македонија (невидена организација на држава во модерниот свет) која, овој пат со тутор од Брисел (кој практично ги “киднапираше” лидерите), едноставно ќе мора да функционира. Би рекол, дека и не е

така лошо. На крајот за арно ќе биде. Удрен печат на колосалната неспособност на оваа генерација македонски политичари кои удавени во барата од корупција, ароганција и незнаење, на крајот по повеќе од две децении независност ја доведоа земјата на столбот на срамот, а ние сите исправени и голи пред целата светска јавност ...

2

Кои се пораките што Договорот ги праќа кон домашната и кон меѓународната јавност? Првата порака е делегитимирање на Владата. Таа понатаму е некредибилна, и неважна во општиот политички и реформски процес на земјата. И затоа нејзиното сегашно опстојување е само губење драгоцено време. Во некои понормални држави, вака постигнат Договор, и со ваква содржина, би значело дека и Премиерот и целата Влада, практично во моментот се паднати ... И логично би требало веднаш да си поднесат оставки, со нагон да докажат дека сето ова што се случува е неправедно и да тргнат во докажување на праведноста. А не да ги чекаат формалните рокови од Договорот. Избори на 24 април 2016 година. Добро ....!? Македонија е далеку од нормална држава, затоа што едноставно повеќе од стотина политичари (и од власта

и од опозицијата, и од македонскиот и од албанскиот блок), заедно со куп директори се наоѓаат во опасната зона на линијата преку онаа на комфор и слобода ... доколку и само еден се откажат од лостовите на одлучување во земјата. Оттука, однесувањето на Владата е логично... иако не е политички коректно, и е напротив штетно. Секој има не само право, туку и обврска да ја докаже својата морална, политичка и правна исправност и невиност низ строго пропишана демократска процедура ... Ако ја нема ќе се пропише. И затоа во неколку наврати напишав ... се ќе си дојде на свое место. Втората порака е дека двете судски заведени постапки, Пуч и Прислушување за Зоран Заев и за Никола Груевски и неговите надлежни раководители ќе ги разгледува ЕУ со помош на лост што се вика независен јавен обвинител. Со ова, двајцата лидери се практично “киднапирани” на подолг рок. Сега ке решаваат и други нешта не само оваа политичка и криминална драма. ЕУ и САД сега гарантираат дека го имаат стапот во рака и така ќе ги наведуваат кон решавање на посакуваните политички правци и цели во идните месеци, а можеби и години. Третата порака, стапот всушност е кај независниот јавен обвинител кој ќе има мандат

Капитал број 821/822 24.07.2015

8

stand by

да ги процесуира и Пуч и Прислушување... Договорот не е јасен во делот дали е тој единствениот јавен обвинител. Доколку биде навистина независен и полн со храброст и знаење, тогаш тој сигурно и ќе се наметне како единствен затоа што, ако добро погледнеме што се ќе биде предмет на негово работење и процесуирање, тогаш е повеќе од јасно дека во неговите предмети е слеана целата македонска катастрофа од независноста до денес. Тука е ДУП-от, со кој го почнав текстот, драги читатели на Капитал. Четвртата порака од договорот е дека се гледа дека ништо не зависело ниту од Македонците, ниту од Албанците и нивните политичари во оваа држава. Меѓународната заедница кога има политичка волја да решава некаков проблем, а притоа земјата да биде нотирана како идна членка на ЕУ, секогаш го има вистинскиот начин. Да се потсетиме на Ивица Санадер, поранешениот хрватски премиер кој денес лежи во затвор во Хрватска. На една година пред Хрватска да биде примена во ЕУ, кога на земјата и требаше уште една силна тура реформи и манифестација на европска демократија и надежна правна држава, влезе УСКОК во кабинетот на премиерот. Тој мистериозно даде оставка, а потоа за само неколку дена јавно беше приведен. И се во рамките на поглавјата 23 и 24 (владеење на право и справување со организираниот криминал). Така Хрватска ги затвори главите и отиде таму каде и е местото. И Санадер и уште 27 лица само во тој процес отидоа каде што им е местото. Црна Гора само што ги отвори преговорите заглави на овие две глави. Само пред еден месец (јуни) во Подгорица беше оформено независно јавно обвинителство (стапот)!? Можете да замислите што следи? Исти беа и големите случаи со неколку романски премиери, како и случаите во Бугарија, Унгарија, Словачка, Чешка, Словенија ... Од ова едноставно нема бегање.

3

Сепак, една од главните пораки на Брисел и Вашингтон до сите нас овде е што овој договор ни ги прикажува четворицата безначајни партиски лидери со фуснотата - вие сте одговорни за сета “политичка беда” што му ја приредивте на народот во овие 24 години независност. Вие сте одговорни и за 2001 година, на ист начин како што сте одговорни и за ова денес. Затоа сите внатре”. Каде? Во затвор или во Влада ...? Во Влада секако ... Но, исто е. Исто ќе биде за нив ... Вие ќе решите се што е важно за Македонија да стане полноправна членка на НАТО до декември 2016 година (!?), а можеби во истиот месец да добие и датум за преговори со ЕУ (!?). Но, овој пат, ќе работите како ќе ви се каже, а ние знаеме како ќе ве натераме на кооперативност. Исто како што во Шутка или Бардовци прашуваат - “дали пациетот соработува”!? Токму сега ќе гледаме инфантилни политичари во Македонија и нивни интелектуални и медиумски реплики, а и некои затуцани бизнисмени полни со аргонација поради

незаслужено заработените пари, кои ќе се кријат зад закани и тортури. Смирено само, драги мои. Сите тие, иако “мадињата” им се пристегнати во менгеме ќе продолжат да глумат ароганција, недопирливост, отсуство од суровата реалност, можеби бруталност што веќе и ја гледаме по улиците деновиве ... Но, верувајте ќе бидат секогаш тапо загледани во една точка во просторот полни со немоќ, незнаење, немање самопочит кон себе и својот народ, со голема доза на бездушност и колосална некомпетентност .... Ова ќе биде вака, затоа што дојде времето за добри и важни одлуки. Затоа што се околу нас е НАТО, и веќе забрзано се движи кон ЕУ, само ние седиме укопани. А седнати им сме на главната рута на нивните, не само гасоводни, и не само нафтоводни цевки, туку едноставно на нивните канализациони цевки. И сега им ги запушивме и непријатната миризба и ним им се шири низ воздухот. И затоа сега ни дојде редот да не решат. А овие нашиве безначајни елити, умислени во своите црни автомобили, со разни нејасни регистерски таблички, од кои половина се бугарски таблички, ќе мора да носат одлуки. И уште долго ќе останат подзинати од чудење... Се додека црните автомобили не бидат амортизирани, а пари за нови ќе нема ...

4

Што ќе се случи во наредните девет месеци? И потоа ...? Патот го кажа комесарот Јоханес Хан. По изборите во април ќе следуваат преговорите за името со Грција, па дури дека тој гледа поместување на оваа тема ...!? Дали Хан знае нешто повеќе на темава, особено откако Ангела Меркел им пушти пари на Грциве, останува да се види во наредните месеци. Во меѓувреме, Алексис Ципрас ќе ја зацврсти својата позиција како премиер, по следните избори наесен, или до крајот на годината, што би значело дека и тој ќе биде спремен за да влезе во решавање на проблемот со Македонија ... Независното јавно обвинителство (НЈО) во Скопје ќе биде само алатка за притисок за четирите “киднапирани партиски лидери” од страна на САД и ЕУ. Затоа и прво ќе се формира уште на 15 септември... Многу брзо. Она што ќе го добиеме на предвремените избори на 24 април 2016 година е следно. Заради непродуктивниот и штетен изборен модел, во парламентот повторно ќе бидат застапени пратеници од четирите блока ВМРОДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА (со се нивните сателити што ги прават демек сенародни блокови). Изборите најверојатно ќе бидат пофер и подемократски од сегашните и ќе бидат прогласени можеби за најфер и најдемократски досега случени на било која точка на земјината топка. Во меѓувреме “една шака ликови” од Македонија ќе бидат под истрага, а некои во истражен затвор ... некои и во Идризово секако ... По изборите, на 24 април 2014 година резултатите ќе бидат ниту риба ниту девојка...

ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ ќе бидат горе - доле изедначени, можеби со блага предност на ВМРО-ДПМНЕ. Ќе се огласи Хан и ЕУ и ќе каже ... сега е време за политичка одговорност и за решавање на клучните прашања ... Името, НАТО и датум за преговори!? Затоа сите во Владата, вие тоа да го решите. Затоа што вие четворицата ги водите партиите што мајка и расплакаа на оваа земја две ипол децении ... Овде при крајот на оваа анализа, драги мои, гледате дека никаде не ги споменав Никола Груевски, Зоран Заев, Алија Ахмети, Мендух Тачи. Од две причини не ги споменувам ... Првата е што тие се крајно небитни ликови во периодот после изборите во април 2016 година. Како ќе се развива филмот Македонија во наредните месеци, ќе гледаме дека од нив поважен ќе стане независниот Јавен обвинител ... Некои го викаат Специјален. Како Мурињо. И него го викаат “специјалниот”. Втората причина е што периодот после изборите во април 2016 година ќе биде време кога ќе се носат силни историски одлуки за Македонија. Искрено не видов во сите две ипол децении независност на Македонија одговорен политичар со капацитет да се носи со предизвикот на политичкиот момент да биде државник кога треба. Напротив, како и што гледаме Македонија во сите децинии од осамостојувањето, а особено со изборниот модел од 2001 година добивала инфантилни и деловно импотентни влади составени од министри од кои нема што да чекате. Ниту храброст, ниту кративен резон освен слепа послушност и зачепена уста. Оттука, една длабока човечка искрена промисла е дека многу е важно за општото здравје на општеството е да добиеме слободни демократски избори. И тука нема никакви дилеми. Но, овој изборен модел што го има Македонија во закрвавено и блокирано општество со омраза и нетрпеливост, може да испорача слободни демократски избори единствено со политичка волја и диктаторска поставеност на лидерите. Се што е важно за Македонија е донесено изгласано само на ваков начин (погледнете добро – колку лидери на партии се сменети за две ипол децении? И тие што се сменети во какви околности се сменети и поради што?) И сега, што ако добиеме најдемократски најслободни избори, ако после изборите добиеме импотентна власт која не може решава проблеми (длабоките економски проблеми пред се), туку се решава единствено себеси. Гледаме и слушаме. Така? И што ако и после таквите избори, лидерите останат и понатаму диктатори кои неминовно во догледно време ќе не доведат до нов зид. И се поради еден крајно несреќен изборен модел за кој ќе пишувам во следниот број на Капитал. Ги имавме 2001 и 2015 година.., а нашите животи неминовно и немилосрдно заминуваат во напите колосални дилеми – вреди ли овде да се живее ?... Во 2001 година имав 31 година. Денес имам 45 години... А се е исто ... Дури и малку полошо!? nnn

годишна едиција

25

септември Почитувани читатели,

2015

Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија. Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2014 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2016 година l Кои се најголемите компании во регионот? Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии: l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија и индустријуа за градежни материјали l Трговија и дистрибуција l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-мail: marketing@kapital.mk l gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број ++ 389 2 3298 505

Лицe за контакт:

ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

10 НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА неделата

Со ребалансот власта ќе поза четири пати повеќе од дома

> БРОЈКА Програмата што се подготвува за Грција „ќе влезе во историјата како најголемата катастрофа на макроекономски менаџмент кога било спроведена.

64,1% изнесува просечното искористување на капацитетите во преработувачката индустрија за месец јуни

Јанус Варуфакис поранешен грчки министер за финасии

победник на неделата

С

о ребалансот на буџетот власта планира да позајми од домашните банки и фондови 383,7 милиони евра, што е над четири пати повеќе отколку што беше планирано претходно. За сметка на тоа пак, четири пати помалку пари се планира да се позајмат на странскиот пазар. Вкупната сума што ќе ја позајми власта годинава е 454,2 милиони евра. Интензивирањето на задолжувањата кај домашните банки ги загрижува бизнисмените кои велат дека притисокот од страна на

ММФ сугерира помалк власта контра со ребал Патрик Житон

Барак Обама

+

Кај претседателот на САД, Барак Обама, одат најголемите кредити за обновата на американскокубанските односи прекинати во далечната 1961 година. Знамето на Куба, „довчера“ непријателска земја за САД, однеодамна се вее пред новоизградената амбасада на карибската држава во Вашингтон, во близина на Белата куќа. Голем историски момент што водеше до овој завршен чин чие заокружување се очекува да се направи во Хавана каде при посетата на американскиот државен секретар Џон Кери (најавена за август) ќе се развее и американското знаме, беше средбата (на Обама со неговиот кубански колега Раул Кастро) на Самитот на Америките (11 април во Панама Сити) кога американскиот претседател изјави дека со време би било можно „да се сврти нова страница“ во односите со Куба. Почетокот на овој процес беше поставен кон крајот на минатата година, кога по 18 месеци тајни преговори Обама објави дека дотогашната позиција на Вашингтон е „застарена“, по што беше постигнат договор за размена на затвореници и за олеснување на некои трговски рестрикции.

претставник на ММФ во Македонија

Р

ебалансот на буџетот треба да вклучува и намалување на трошоците за стоки и услуги и субвенции, а сите приходи поголеми од планираните да се зачуваат .

С пишува :

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Само една недела откако заврши мисијата на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во земјава со препорака помалку од народните пари да се трошат за стоки, услуги и субвенции

и сите екстра приходи во буџетот да се заштедат, власта одлучи да направи ребаланс на буџетот токму во спротивен правец. Ќе се потрошат 2,9% повеќе пари отколку што беше првично планирано. Вкупно 3,04 милијарди евра. Со ребалансот се предвидува повеќе да се троши за плати во јавниот сектор, за стоки и услуги, за субвенции, за капитални инвестиции. Министерот за финансии Зоран Ставрески објасни дека „ребалансот не вклучува кратење на буџетите на ни еден буџетски корисник. Приходите се поголеми од планираните, така што тоа создаде основа за зголемување на расходите“, истакна Ставрески, спротивно на препораките од ММФ, кој сугерираше „намалување на трошоците за стоки, услуги и субвенции, како и собирање на

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

11

ајми ашните банки државата брзо може да ги секне парите за кредити. Тие предупредуваат пред да се задолжува власта да направи анализа како повлекувањето на толкава сума пари од банките ќе се одрази врз неликвидноста во приватниот сектор. Банкарите, пак, објаснуваат дека како што се зголемуваат депозитите постојано се зголемува и ликвидноста во банкарскиот сектор и поради тоа не би било проблем банките да обезбедат 383,7 милиони евра за државата годинава а во исто време да го поддржат и стопанството со повеќе кредити.

мисла на неделата

> БРОЈКА

489,2 милиони евра изнесуваат лошите кредити што не можат да ги наплатат банките заклучно со мај

лидери

ку да се троши, ланс! Само една недела откако ММФ сугерираше помалку од народните пари да се трошат за стоки, услуги и субвенции и сите екстра приходи во буџетот да се заштедат, власта одлучи да направи ребаланс на буџетот токму во спротивен правец со кој се планира да се потрошат 2,9% повеќе пари од планираното. заостанатите даноци, така што сите приходи поголеми од планираните ќе се зачуваат за да се обезбеди фискален резултат што во голема мерка ќе биде во согласност со првичниот буџет“. Монетарците од Вашингтон сугерираа власта да ги скрати трошењата на народните пари во следниот период со што дефицитот во буџетот ќе се намали под 3% од БДП, но со ребалансот на буџетот, дефицитот годинава ќе се продлабочи до 3,6% од БДП. Проценката на ММФ е уште попесимистичка. Фондот прогнозира дека зголемените трошења од буџетот од почетокот на годината за плати за полициските сили и дополнителните расходи произлезени од влошената безбедносна ситуација од една страна, и послабата наплата на ДДВ и неданочните приходи од друга, ќе го зголемат дефицитот од 3,4% од БДП на околу 4% од БДП. И власта и ММФ се согласни во оценките дека пролонгирањето на домашната политичка криза од една страна, и последиците од кризата во Грција од друга, ќе го забават темпото на економски раст годинава. Но бројките се сепак различни. Според Владата, растот на БДП годинава ќе достигне 3,5%, додека пак ММФ очекува стапка на раст од 3,2%. nnn

Ризикот во бизнисот доаѓа кога навистина не знаеш што правиш и во што инвестираш

Ворен Бафет

американски милијардер

губитник на неделата

Александар Вучиќ

Европските претставници ја пофалија Србија дека е пред другите земји од регионот на патот кон ЕУ и ветија дека преговорите ќе почнат уште летово

Роналд Мејер

Нов апсолутен рекорд во Холивуд постави оваа филмска компанија заработувајќи сума од 5 милијарди долари само од почетокот на оваа година

не им беше неделата

Џон МекФарлан

Оваа британски банка ќе укинe повеќе од 30.000 работни места во следните две години заради намалената профитабилност на банката

Елизабета II

Кралското семејство уште еднаш се најде на удар откако магазинот „The Sun" објави фотографии на кои таа како мала девојка му салутира на Хитлер

_

Владимир Пешевски Вицепремиер натепа новинар - е доволно да се каже како образложение за гостувањето на Владимир Пешевски во рубриката Губитник. Но, исто така, револтот поради неговиот напад врз Саше Ивановски (познат како Политико), „вреди“ за секој збор колку што дозволува просторот на оваа рубрика. Пешевски не ќе можеше да се „измие“ дури и да поднесеше оставка. А тој се дрзна дури и да се оправдува дека немало физички контакт (и да е така, повеќе од очигледна беше намерата), и оти (во случајот на Ивановски) се работело „за лице кое се поврзувало со голем број инциденти, со нестабилно однесување, и кое претходно направило инвазија на личниот простор на вицепремиерот“?! Со која од овие квалификации Саше Политико заслужи да биде тепан?! Контрадикторно, Пешевски, кој рече и дека „агресивноста никогаш не била својствена за неговиот карактер“, и оти „не смета дека таа може да биде решение за проблемите“, со тупаници ги „решаваше“ проблемите со сопственикот на Мактел. Не е тешко да се претпостави како влијае поведението на вицепремиерот врз „обичните“ граѓани кои ги „чешаат“ тупаниците за „решавање“ на проблемите со политичките неистомисленици.

Капитал број 821/822 24.07.2015

12 COVER STORY cover story

www.kapital.mk

Календарот до 24 април матна е политичката кл

Ќе се сведе ли “излезот“ од политичката кр персонални пр Дали ќе профункционира специјалниот јавен обвинител е од клучно значење за дострелот на Договорот од 15 јули / 2 јуни. Од сите други делови на договореното, според досега познатото, не може да се очекуваат некои подлабоки, реформски промени, освен да се спречат најкрупните злоупотреби на државните институции за изборни цели. Но, сметаат аналитичарите, примарна цел на странците, од кои зависи движењето на работите, е создавање терен за фер избори, главно преку персонални промени, а основните предуслови за ова може да се обезбедат под извесен притисок, за разлика од реформите кои бараат многу повеќе - и време, и силен/ постојан странски притисок, и домашна волја, која најмалку ја има

www.kapital.mk

л е јасен, лима

риза на ромени?

Капитал број 821/822 24.07.2015

13

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

14

COVER STORY

О Јове Кекеновски професор

свен персонални промени, големо прашање е дали воопшто ќе има суштински промени. Странците сакаат да обезбедат терен за фер избори. Реформите им се второстепени. Важно им е да почнат, а кога ќе се завршат и дали докрај ќе се реализираат е повторно прашање.

и пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

И ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ задоволно, да не речеме триумфално се произнесоа за тоа што го издејствувале во преговорите чиј завршен документ е Протоколот кон Договорот од 2 јуни. Веројатно поради тоа што двете партии сакаат да претстават дека со Договорот се создаваат услови за да се „задоволи правдата“ според нивното гледиште за кризата, и едните и другите веќе најавуваат опструкции од другата страна при имплементацијата. А најавите за опструкции не ветуваат реформи, туку само жестока меѓупартиска борба околу персоналните промени/решенија што ги предвидува Договорот, која сега ќе стане институционална, на каква што бевме навикнати пред бојкотот на Парламентот од страна на СДСМ. Најава за тоа како „ќе тече“ спроведувањето на договореното дојде уште со првиот обид да почне процесот - состанокот на Работната група беше одложен по барање на ВМРОДПМНЕ, а наместо за агендата (измени на изборната регулатива и прочистување на избирачкиот список), двете партии разменија „мислења“ дека „за Груевски очигледно било поважно сончањето во Тел Авив, отколку реализацијата на обврските“, односно, оти „претставниците на меѓународната заедница им кажале на СДСМ дека тие се единствената опозиција во Европа што не прифаќа предвремени избори“. А ако се сетиме на честитките од

С Осман Кадриу професор

претставниците на меѓународниот фактор по постигнувањето на Договорот, може да се добие претстава дека токму реформите што би нè вратиле на евроатланскиот курс, треба да бидат во фокусот на она што ќе се случува наредниот период. „Со овој Договор се држи отворена вратата за евро-атланската перспектива и се засилуваат реформите за владеење на правото“, објави на Твитер еврокомесарот Јоханес Хан веднаш по постигнувањето на Договорот. „Самиот Договор ќе значи многу работа и исполнувањето на одредбите од него ќе значи дека Македонија силно ќе се придвижи кон НАТО и ЕУ“, изјави американскиот амбасадор Џес Бејли. А помошник државниот секретар на САД, Викторија Нуланд, на премиерот Никола Груевски му честиташе за Договорот истакнувајќи дека САД остануваат стратешки партнер на Македонија во реализација на реформите, на интеграциите и на напредокот на земјата. Странците, несомнено, ќе бидат клучни за спроведување на најважните делови на Договорот за излез од политичката криза. А нема аналитичар кој спроведувањето на договореното во Пржино на 15 јули (заедно со она на што лидерите ставија потписи на 2 јуни) не го коментира со критична доза песимизам. И покрај најавите дека Европската комисија и тројцата европратеници (Кукан, Вајгл, Ховит) ќе ја контролираат имплементацијата, а и САД (Стејт департментот) вети дека ќе го помага процесот, тешко дека некој очекува странците да трошат енергија во убедување на македонските политички лидери со интензитет како во фазата додека се постигна Договорот. А нивните посреднички/координаторски предизвици во наредниот период воопшто нема да бидат помали од она што го видовме во последната епизода што почна попладнето на 14 јули, а одвај заврши во раните утрински часови следниот ден. Јасно е дека тогаш Груевски и претседателот на СДСМ, Зоран Заев, прифатиле отстапки само затоа што се надевале дека во фазата на имплементација „коцките подобро ќе им се наместат“. А ако не им се наместат, секогаш останува опцијата да предлагаат,

è ова не беше направено само за да имаме предвремени избори. Станува збор за многу сериозна криза во која доминира корупцијата. За корупцијата мора да се спроведе постапка за одговорност. Правните проблеми се најголеми во целокупната политичка криза, и треба да се решаваат преку институциите, а не со политички преговори.

на пример, во кадровскиот дел, личности како поранешниот министер за правда, Михајло Маневски (шпекулациите се дека тој може да биде опцијата на ВМРО-ДПМНЕ за преоден премиер), по што секако ќе дојдат опструкциите од другата страна. Груевски во последното интервју (за Нетпрес) веќе си остави маневарски простор во овој дел: „Што се однесува до СДСМ, тие веројатно повторно ќе се обидуваат да креираат некакви помали или поголеми тензии, бидејќи друго и не знаат нешто посебно да работат; тоа е стилот на нивното работење, тие секогаш се обидувале преку создавање на некаква криза да дојдат на власт, да се доберат до власта“. Од СДСМ одговорија содржински повоздржано, но истоветно во однос на реториката: „Груевски е исплашен од решенијата што мора да ги договори заедно со опозицијата за ослободување на областите за кои има силни критики во извештајот на Прибе: медиумите, правосудството, регулаторните тела, како што се Антикорупциската комисија, Бирото за јавна безбедност, ДИК, УЈП. Очигледно, откако стави потпис на Договорот од Пржино, за оставка, за преодна влада, за предвремени избори, што ги одрекуваше, Никола Груевски мир не го фаќа“. Во вакви околности легитимно е да се праша дали ќе успее да се запази рокот за изборите (26 април). Универзитетскиот професор Јове Кекеновски смета дека одложување ќе нема, зашто примарна цел на странците од кои зависи движењето на работите е создавање терен за фер избори, а основните предуслови за ова може да се обезбедат под извесен притисок, за разлика од реформите кои бараат многу повеќе - и време, и странски притисок, и домашна волја, која најмалку ја има. „Нема да се одложат изборите. Но, освен персонални промени, големо прашање е дали воопшто ќе има суштински промени. Странците сакаат да обезбедат фер избори, односно терен за фер избори. Реформите им се второстепени. Важно им е да почнат (реформите), а кога ќе се завршат и дали докрај ќе се реализираат е повторно прашање. Нема сомнеж дека и во однос на времето, за реформи треба многу повеќе

Заев: Груевски се плаши од договорањет

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

15 И Груевски ќе треба да се сложи со изборот на специјалниот обвинител... ...а Заев очекува од „специјалецот“ да расчисти со митот што го урнаа „бомбите“

од овие 5-6 месеци“, вели Кекеновски во изјава за „Капитал“.

Без „проектот“ специјален обвинител Договорот ја губи суштината

Белискиот експерт Питер ван Хоутен ќе координира со работните групи чии членови засега главно расправаат за тоа колку луксузно летува политичкиот противник Георгиевски предупреди дека ако остане системот во кој нема место за други освен за ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ ќе нема ништо од демократизирањето на општеството

Календарот што на Македонија и го одреди Договорот од 15 јули, што го надополни оној од 2 јуни, определува што и на кои датуми треба да се случува до изборите на 24 април. Договорот од 2 јуни предвидува дека „до 31 јули 2015, составот на Државната изборна комисија ќе се прегледа и модифицира“. До 30 септември, на ДИК ќе и се дадат зголемени овластувања за да обезбеди слободни и фер избори, односно, рамноправно ниво на игра за сите партии. Сите препораки на ОБСЕ/ОДИХР треба да се применуваат, вклучувајќи и проверка на избирачкиот список. Пред изборите владата треба да побара зајакнување на долгорочниот и краткорочниот мониторинг од ОБСЕ/ОДИХР. Во овој дел во понеделникот веќе почна со работа Работната група составена од членови на четирите партии потписнички на договорот (ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ, ДПА). Опциите што ги разгледува работната група координирана од белгискиот експерт Питер ван Хоутен, предвидуваат од реконструкција на ДИК, до комплетно

распуштање и формирање на ова главно изборно тело од почеток. За какво и да е решение потребни се измени во Изборниот законик, а тоа ќе може да се случи откако опозицијата ќе се врати во Собранието - календарот вели на 1 септември. Во овој дел имаше реакции (најостар беше лидерот на ВМРО-НП, Љубчо Георгиевски) зошто никаде не се споменува демократизација на изборниот систем, за што Заев даде извесни најави претходниот период. Конкретно Георгиевски реагираше дека ако остане истиот систем повторно ќе гледаме „немилосрдна борба меѓу ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ, полна со гнев и омраза за дотолчување на противникот, со што долго очекуваното демократизирање на општеството и понатаму ќе рѓосува закочено на слеп колосек“. Според него, ако во Парламентот не влезат самостојно и други партии (и во двата етнички блока), нема да има ништо од демократизација. Во овој контекст повеќе партии предложија претворање на Македонија во една изборна единица и воведување отворени листи на кандидати. Покрај за ДИК, до крајот на август работни групи треба да усогласат какви законски и кадровски промени ќе има во однос и на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни

медиумски услуги, на Македонската радиотелевизија, на Државната комисија за спречување на корупцијата, на Управата за јавни приходи и на Бирото за јавна безбедност. Најтешкиот д ел од До го в ор от з а исполнување календарот го предвидува за 15 септември. „До 15 септември 2015 година, ќе има нов, специјален обвинител, со целосна автономија да ја води истрагата околу разговорите што произлегуваат од следењето на комуникациите. Специјалниот обвинител го именуваат долупотпишаните страни”, се вели во Протоколот кон Договорот од 2 јуни. Дека ќе биде многу тешко да се спроведе овој дел од Договорот, не кријат ни во СДСМ. Оттаму веќе изјавија дека очекуваат специјалниот обвинител да ги расчисти сите сомнежи за криминал и корупција, и тоа до изборите, а ако работите се расчистуваат како што најавува опозицијата, јасно е зошто изборот на „специјалецот“ ќе биде првиот и најсериозниот тест за Договорот, како што рече заменик-претседателот на СДСМ, Радмила Шекеринска. Дури и законските измени за да се обезбеди договорената позиција на специјалниот обвинител, за кои експертите предупредија

то решенија по извештајот на Прибе

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

16

COVER STORY

n Тешко дека

странците ќе трошат енергија за убедување на македонските политички лидери со интензитет како во фазата додека се постигна Договорот

дека мора да се направат (за начинот на финансирање, на кадровското екипирање, односот кон другите институции ...), тешко дека ќе поминат без сериозни опструкции, при претпоставена намера на една од страните да не се дозволи „проектот“ да профункционира. И поранешниот потпретседател на СДСМ, универзитетскиот професор Ана Павловска Данева, во изјава за Академик, го оспорува „проектот“. Смета дека воведувањето специјален обвинител би било „преседан во светски размери“, а нејзин впечаток е и дека „правниците во тимовите (кои преговараа со Хан, н.з.) повеќе се однесувале како политичари отколку како правници“. А да профункционира специјалниот јавен обвинител е од клучно значење за процесот, ако хоризонтот на оние што го водат не завршува со амбицијата да се освои/ задржи власта. Зашто од сите други делови од Договорот, според досега познатото, не може да се очекуваат некои подлабоки промени, освен да се спречат најкрупните злоупотреби на државните институции за изборни цели. Во овој контекст, генералниот секретар на СДСМ, Оливер Спасовки, во интервју за Слободен печат, ја објасни услогата што ќе ја имаат министрите/замениците од СДСМ во владата.

„Министрите и замениците министри кои ќе бидат предложени од СДСМ во преодната влада нема да бидат таму за да ставаат вето и да забрануваат вработувања, субвенции, социјална помош или слично, туку напротив, да ги обезбедат по закон, без да биде оставена можност граѓаните да бидат манипулирани за нивните права, за изборна корист на манипулаторот, во случајов ВМРО-ДПМНЕ“, вели Спасовски. Универзитетскиот професор, пак, Осман Кадриу, во изјава за „Капитал“ остро се спротиставува на исклучиво изборната логика на Договорот со став дека „предвремените избори нема да ја решат корупцијата“. „Сè ова не беше направено само за ние да имаме предвремени избори. Овде мора да се оди на радикални реформи во сите институции, во судската власт особено. Станува збор за многу сериозна криза во која доминира корупцијата. За корупцијата мора да се спроведе постапка за одговорност. Со оглед на односот/ сооднос на сегашната Влада со судската власт да не мислиме дека има простор за радикални реформи што би овозможиле разрешување на правните проблеми. Зашто правните проблеми се најголеми во целокупната политичка криза, и треба да се решаваат преку институциите,

а не со политички преговори“, вели професорот. А министрите (за внатрешни работи и за труд и социјална политика) и замениците-министри (во министерствата за финансии, за земјоделство, шумарство и водостопанство, и за информатичко општество и администрација) предложени од СДСМ ќе бидат назначени на 20 октомври. И овде експерите видоа куп правни проблеми поврзани со терминологијата и логиката што е содржана/претпоставена во Договорот (законска основа немаат врзаните потписи; технички поставен министер во регуларна/нетехничка влада...). Според календарот, во финале ќе влеземе по Нова година, кога се очекува оставката на премиерот Груевски, за да и се даде време на новата влада да биде избрана на 15 јануари. Што ќе се случува во оваа фаза, се чини, прерано е и да се прогнозира, кога се знае дека развојот на настаните ќе зависи од она што ќе се случува почнувајќи отсега, а кулминирајќи кон крајот на есента. Извесно е дека привремениот премиер ќе го предложи ВМРО-ДПМНЕ, а кој, и во каков сооднос ќе ги пополни другите столчиња во новата влада, партиите тврдат дека сè уште не размислуваат, и оти дотогаш има многу важни кадровски прашања за кои ќе треба да се изјаснат. nnn

Груевски: СДСМ повторно ќе се обиде да креира некакви тензии

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

18

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

кои се и КАДЕ ВЛОЖУВААТ ГОЛЕМИТЕ ИНВЕСТИТОРИ?

Познато инвеститорско правило е дека ако не знаеш каде да ги инвестираш парите, следи каде инвестираат големите инвеститори. Капитал направи анализа кои се најголемите инвеститори во Македонија и каде тие ги инвестираат парите. Ако се следи ова правило, тогаш големите пари одат во земјоделието и производството на храна и пијалоци.

П пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Познато инвеститорско правило е дека ако не знаеш каде да ги инвестираш парите, следи каде инвестираат големите инвеститори. Ако се следи ова правило, тогаш големите пари во Македонија во последниве неколку години одат во земјоделието и производството на храна и пијалоци. Последните неклку години најуспешните и најбогати бизнисмени во Македонија меѓу кои Јордан Камчев, Минчо Јорданов, Штерјо Наков, Светозар Јаневски, но и многу други помалку во јавноста познати бизнисмени инвестираа десетици милиони евра во купување на земја и во производство на храна и пијалоци.

Капитал направи анализа кои се најголемите инвеститори во Македонија и каде тие ги инвестираат своите пари. Заклучокот е дека на две раце се бројат бизнисмените кои одлучуваат да вложат во Македонија, а уште помал е бројот на обие кои одлучуваат да ги вложат своите пари надвор од земјата. Оваа незаинтересираност и апатија на македонските бизнис-лидери совршено се поклопува со моменталната позиција и моќ што македонските компании ја имаат на регионално ниво. Тие се економски премногу мали и слаби. Па така во извештаите и рангирањата на најголеми компании во Југоисточна Европа редовно има едвај по една компанија што ја брани честа на Македонија, а многу се ретки домашните компании што направиле некаква аквизиција во регионот.

Каде вложуваат најголемите инвеститори?

Посебно изразен тренд во последните неколку години е вложувањето на големите македонски бизнисмени во земјоделието, сточарството и винскиот бизнис. Штерјо Наков, Минчо Јорданов, Светозар Јаневски се само некои од позвучните имиња кои одлучија своите бизнис империи да ги прошират со купување на земјоделски комбинати и земјоделско земјиште, винарии, фарми, овоштарници и лозови насади, пасишта... Но, македонските бизнисмени не се

единствени кои инвестираат во земјоделието. Хрватските бизнисмени одамна сфатија дека парите се во земјоделието, па така во последните неколку години се почесто купуваат земјиште, лозја и плантажи со овошје. Многу хрватски бизнисмени во последниве неколку години одлучија да се испробаат во одгледување на винова лоза и производство на вино и во одгледување на овошје. Па така, одгледувањето на овошје и производството на вино во Хрватска веќе станува игра на големите играчи. Ивица Тодориќ, сопственикот на Агрокор е најголемиот хрватски земјопоседник во Хрватска, кој во последно време инвестира и во агро - сектoрот во Србија. Во Србија најголеми земјопоседници се исто така најбогатите бизнисмени, меѓу кои и Мирослав Мишковиќ, сопственикот на гигантот Делта груп, Миодраг Костиќ газдата на МK Комерц или познат како крал на шеќерот. Додека некои бизнисмени одлучуваат да инвестираат во нови индустрии, други инвестираат во нивните основни дејности во кои го прават најголемиот бизнис. Така, големи инвестиции во изминатиов период имаа и менаџерските тимови и сопственици на прехранбените компании Витаминка, Макпрогрес, Виталија. Овие бизнис лидери одлучија да инвестираат во истата дејност и дополнително да ја зајакнат положбата во индустријата во земјата и регионот. Па така инвестираа

Патот на парите: Најголемите инвестиции во Маке

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

19

Јорданов во последните неколку години вложува во земјоделието и производство на храна. Само во винаријата Стоби инвестираше над 27 милиони евра, која е една од најсовремените винарии во земјата, а инвест

Фармацевтската компанија Алкалоид постојано инвестира во нови извозни пазари и подобар квалитет, а покрај повеќето подружници низ светот, отвори и производен погон во Србија Кочо Анѓушев во последниве неколку години се наметнува како еден од поголемите инвеститори со инвестиции во металопреработувачката индустрија, во трговијата со електрична енергија и во изградбата на мали хидроелектрани Свето Јаневски кој досега инвестираше над 20 миолиони евра во винаријата Тиквеш, е еден од ретките бизнисмени кои најави инвестиции во превземање на бизниси од индустријата за пиајлоци во Србија и Хрватска

во проширување на производните линии и во ширење на настапот на други пазари или други сегменти, во ширење на асортиманот.. Една од компаниите кои најмногу инвестира во ширење на својата деловна мрежа на нови пазари и подобрување на квалитетот

е и фармацевтската компанија Алкалоид, која е една од ретките македонски компании кои продаваат на најконкурентните пазари во Европа, Америка и Русија. Еве кои се најголоемите инвеститори во Македонија и каде ги вложуваат своите пари.

Бизнисменот Светозар Јаневски неодамна ја разбранува македонската јавност со најавите дека планира да инвестира 30 милиони евра планира да вложи 30 милиони евра во српската пивара БИП. Неговиот план е покрај инвестицијата во БИП, да го купи и хрватскиот производител

едонија се во земјоделие и производство на храна

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

20

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

Бизнисменот Орце Камчев преку Орка холдинг, инвестираше во производство и дистрибуција на текстил и спортска опрема, во клиничката болница Систина Аџибадем, во медиумискиот бизнис, во земјоделието и производтвсо на храна, во банкарскиот сектор и градежништвото.

Шефки Идризи како повратник од Швајцарија ја отворил фирмата за градежна работи Ренова. Во последниве неколку години има инвестирано над 30 милиони евра во нови извозни пазари и поголеми произвдни капацитети Под водство на Глигор Цветанов кондиторската компанија Макпрогрес инвестираше неколку десетина милиони евра во нови произвдни погони и нови производи, и достигна голем извозен пробив на речиси 40 пазари

на пијалолоци Бадел, со што практично би го заокружил производството на појалоциод вино, пиво, па до жестоки пијалоци. Во земја како Македонија во која најголем дел од македонските бизнисмени немаат нагон да излезат отаде Табановце и да разменат малку енергија со своите партнери или конкуренти од регионот, ова е голема вест. Јаневски, преку инвестициската групација М6, од пред осум години е сопственик на винаријата Тиквеш, која е најголема винарска визба во Македонија и една од најголемите на Балканот. Групацијата М6, во која покрај Јаневски дел се и неколку поранешни менаџери од Пивара Скопје, досега имаат вложено повеќе од 22 милиони евра во реструктурирањето на винарницата, нова технологија, развој на нови производи и маркетинг. Пред неколку години, М6 ги продаде своите акции во Пивара Скопје, за околу 34 милиони евра, најавувајќи дека овој свеж капитал им е потребен за натамошен развој на винарницата. “Тиквеш мора да го направиме најдобар регионален играч, пазарот во Србија

го консолидиравме, тоа сакаме да го направиме и во Хрватска, каде што пазарот е позатворен, потешко се пробива поради различни царински и нецарински бариери“, смета Јаневски. Тој преку М6 стана сопственик и во едукацискиот центар М-шест и во М-шест аграр, фирма преку која се јавува како сопственик и во фирмата за производство и трговија со грозје, вино и останати алкохолени и безалкохолни пијалоци Барово Скопје, и во друштвото за земјоделие, преработка и промет Агро Вардарие од Гевгелија. Јаневски е исто така сопственик и во осигурителното брокерско друштво АМ Бројкер, и фирмата СЈ Компани. Орце Камчев, пак, со својот Орка холдинг, првичниот бизнис со производство и дистрибуција на текстил и спортска опрема го прошири во многу други бизниси. Една од последните негови инвестиции е влез во производителот на млечни производи Здравје Радово, со што влегува и во производтсвото на храна. Бинзисменот Камчев има бизнис интереси и во приватна клиничка болница Систина, во издавачот на весници МПМ, земјоделски комбинат

Пелагонија, Стопанска банка Битола, хотел, ресторан и маркетинг агенција. Ко ч о А н ѓ у ш е в е и с то та ка е д е н од македонските бизнисмени кои во последниве неколку години се наметнува како еден од поголемите инвеститори со голем потенцијал да инвестира и во иднина. Тој ја напушти функцијата директор на регионалниот трговец на струја ЕФТ, и основаше своја фирма за трговија на струја ЕДС, која работи во склоп на неговиот ходлинг Фероинвест, во рамки на која влегуваат и фирмата Брако. Брако, според зборовите на Анѓушев, неговиот сопственик, е моментално најголемиот производител на жичани производи во Југоисточна Европа. За да го задржи пазарот во овој регион, Анѓушев купи фабрика во Панчево, Србија, близу пристаништето на Дунав, за да заштеди на транспортни трошоци, и оттаму да го покрива регионот северно од таа точка. Тоа му овозможи на Брако во Македонија да се фокусира на пософистицирани производи, што трпат подолг транспорт, затоа што во старт имаат поголема додадена вредност. “Или ќе инвестирате надвор за да станете

Факт: Малку се тие кои инвестираат во странство

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

21

Бизнисменот Наков, речиси 20 години беше на чело на Фершпед, која под негово водство израсна во вистински холдинг, и покрај во сообраќајот и шпедицијата, инвестираше во хотелиерството, угостителството, туризмот, земјоделството, во медиумите... Од кога на чело на Витаминка дојде директорот Сашо Наумовски, компанијата инвестираше десетици милиони евра во проширување на производните капацитети и зголоемување на асортиманот

поголеми и за да го држите пазарот, или ќе се повлечете дома и ќе чекате некој да дојде во ’вашето маало‘ и да ве истепа. Ние го одбравме овој првиот начин“, вели Анѓушев. Тој исто така инвестира неколку десетици милиони евра во изградба на малите хидроцентрали, што се смета за еден од бизнисите на иднината. Штерјо Наков, кој е член на Надзорниот одбор на групацијата Фершпед и член на управниот одбор на кондиторската фабрика Европа, првично инвестирал во шпедитерскиот бизнис, но подоцна индиректно е влезен и во винарството и земјоделието, хотелиерството и кондиторската индустрија. Тој речиси 20 години беше на чело на компанијата Фершпед, која под негово водство израсна во вистински холдинг. Покрај сообраќајот и шпедицијата, инвестираше во многу области, како хотелиерството, угостителството, туризмот, земјоделството, во медиумите. За себе вели дека спаѓа во оние директори кои имале знаење и способност да ги сочуваат и развијат компаниите... За разлика од оние директори кои или немаа капацитет за тоа или работеа единствено за своите лични интереси, наместо за интересите на компаниите. М и н ч о Ј о р д а н о в ко ј ј а и з д и г н а челичарницата Макстил во замрените

ʿ̸̨̨̡̛̯̬̹̱̏̌

̡̛̬̖̯̔

̌̚ ̨̨̛̯̥̣̌̏̍

̌̚ ̨̥̔̌

̌̚ ̨̨̥̬̔ ʥ̖̚ ̨̦̥̖̭̯̌̔ ̌̚ ̨̨̧̬̱̖̔̍̏̌

̌̚ ̨̛̹̪̦̐

̌̚ ̬̠̖̔̌̏̚

ɂɧɮɨ ɰɟɧɬɚɪ www.unibank.com.mk

ɋɥɟɞɟɬɟ ɧࣉ ɧɚ

www.facebook.com/unibank.mk

̌̚ ̨̨̛̬̦̖̍̌̏̌̚

Капитал број 821/822 24.07.2015

22

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

погони на скопска Железарница, потоа се прошири во агробизнисот, инвесторајќи во производство на храна и млечни производи преку Млекарата Галичник и земјоделскиот комбинат Велес Градско, потоа во производството на вино каде инвестираше над 27 милиони евра во една од најсовремените винарии во земјата-винаријата Стоби, во здравствените услуги, подигајќи ја првата приватна болница Ремедика. Тој во изминатите години инвастирал и во градежништвото и медиумскиот бизнис. Живко Мукаетов, е претседател на управниот одбор и генерален директор на на Алкалоид, која е шеста фармацевтска индустрија според приходи во Југоисточна Европа со приходи нешто над 100 милиони евра, што претставува двојно зголемување во период од пет години. “Алкалоид има четиринаесет канцеларии надвор од Македонија, а нашите производи се присутни на пазарите во триесетина земји во светот. Ние сфативме дека фокусираноста на извозот е патот кон нашиот раст и развој. За остварување на оваа цел, Алкалоид

континуирано инвестира во зајакнување на продажните тимови и капацитети на пазарите каде што сме присутни. Така, само во последните пет години отворивме три нови претставништва и еден производен погон надвор од Македонија“, вели Живко Мукаетов, претседател на управниот одбор и генерален менаџер на Алкалоид. Како еден од поголемите инвеститори во Македонија се наметнува и Илија Гечев, сопственик на ИГМ Трејд. Станува збор за домашна гринфилд-инвестиција, која за 16 години од трговска фирма со челични производи прерасна во најголем капацитет за производство на челични профили, која повеќе од 95% од производството го извезува на европските и балканските пазари. ИГМ од 1996 година, па заклучно со 2010 година има инвестирано во развој повеќе од 60 милиони евра. “Македонија е мала и сиромашна држава, со ограничени ресурси, со мал пазар, без излез на море, без добри инфраструктурни услови. Тоа се сериозни проблеми во работењето на една компанија. Најтешко е да се биде извозник во Македонија. Но,

компанија која не размислува за извоз надвор од Македонија е осудена на пропаст. Во Македонија во потполност важи правилото извези или умри“, вели Илија Гечев, сопственик и генерален менаџер на ИГМ Трејд од Кавадарци. Шефки Идризи, е сопственик на Ренова, кој е повратник од Швајцарија каде што работел 17 години. Тој во 1991 година ја основа Ренова, како компанија за изведување градежни работи. Д обро завршените услуги му донесоа многу “муштерии”, бизнисот растеше и пресвртната точка е кога Идризи решава да изгради сопствен погон во Џепчиште за производство на лепаци, глет маси и суви малтери, материјали кои претходно ги увезуваше од Австрија. Ренова има отворено фабрики и во Косово и во Албанија, а вкупната вредност на сите вложувања е поголема од 30 милиони евра. Идризи лани почна и нова инвестиција, ф абрика за б ои и течни ф асади, веднаш до првата фабрика во Џепчиште, а почна и со пробивање на српскиот пазар. nnn

Каде и како инвестираат бизнис лидерите од регионот?

Х

рватски Агрокор, во сопственост на бизнисменот Ивица Тодориќ една од најголемите регионални компании, која остварува годишни приходи од 7 милијарди евра своите почетоци ги имала како мал семеен бизнис со цвеќе, пред повеќе од 30 години. Подоцна Агрокор се шири во дејностите трговија и дистрибуција на стоки за широка потрошувачка, како и во производство на храна. Ивица Тодориќ, сопственикот на Агрокор, реши да формира и информатичка компанија, која што пред сè се грижи за квалитетна и рационална ИТ поддршка на сите членки на концернот. Тодориќ сака да стане и енергетски магнат, па последниве 2-3 години никнуваат проекти во нафтениот, гасниот, па и соларниот сектор. Меѓу најновите бизнис амбиции на Тодориќ е и туризмот, што се докажува со неговиот интерес да купи неколку хотели на Јадранот. Миодраг Костиќ е еден од најмоќните српски бизнисмени, кој е познат и како “крал на шеќерот“, но денес неговата МК Група поседува компании и во земјоделството, трговијата, туризмот, информациските технологии, недвижностите, итн. Атлантик на Емил Тедески беше обичен дистрибутер на прехранбени производи со приход од еден милион евра во 1993 година, за потоа да почне да купува компании низ Хрватска

Ивица Тодориќ Агрокор

Мирослав Мишковиќ Делта Холдинг

и пошироко, меѓу кои и вистински брендовски бисери, како Цедевита, на пример, зацврстувајќи ја на тој начин својата позиција на еден од најголемите регионални дистрибутери и производители на прехранбени и останати производи за широка потрошувачка. Минатата година го направи незамисливото: ја купи словенечката гордост, Дрога Колинска, за 380 милиони евра, па со сè нејзините приходи стигна до годишен обрт поголем од 600 милиони евра. Компанијата Делта Холдинг на бизнисменот Мирослав Мишковиќ во

Миодраг Костиќ

МК Група

Србија поседува вистинска бизнис империја. Последните најави на Делта Холдинг, која годишно прави приходи од 240 милиони евра, се дека ќе инвестира околу 300 милиони евра изградба на нови деловни и шопинг центри во Словенија и Србија, но и во подигање на нови овоштарници и насади за земјоделски производи. Делта Холдинг, преку нејзината Делта Аграр поседува илјадници метри квадратни плодна земјоделска површина во Србија и е еден од најголемите производители и трговци со храна.

Капитал број 821/822 24.07.2015

23

издава: Капитал Медиа Гроуп основан 1999 година основач: Љупчо Зиков бул. ВМРО бр.7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр.31

тел. ++ 389 2 3280 910 www.kapital.mk www.facebook/KapitalMK

И

WWW.KAPITAL.MK

Претплатете се на КАПИТАЛ... Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

COVER STORY

ТУРБУЛЕНЦИИ

НА ЕВРОПСКИОТ ТЕЛЕКОМ ПАЗАР И МАКЕДОНИЈА ЗАФАТЕНА ОД БРАНОТ ПОЛИТИКА

дејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредниот капитал кој го поседуваа луѓето што ја почнаа приказната КАПИТАЛ SPECIAL за Капитал пред повеќе од 15 години. Со ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ макотрпна и посветена работа на својот тим, магазинот се наметна како еден од најрелевантните извори на квалитетни информации во Македонија и регионот, значајни за приватниот, јавниот и невладиниот сектор. Да се биде лидер на пазарот во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо го чекаат Капитал да ги информира за економските проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со своите содржини за најновите трендови. ГОЛЕМА ИНВЕСТИЦИЈА НА МАКСТИЛ ОД 22 МИЛИОНИ ЕВРА Капитал се чита во директорски канцеларии, Капитал ЈОРДАНОВ: МЕТАЛУРШКИТЕ КОМПАНИИ ВО ЦЕЛИОТ СВЕТ ИМААТ ПОСЕБЕН се чита во кабинети на политичари, Капитал се чита ТРЕТМАН ОД ДРЖАВАТА на универзитети, институти, “тинк-тенк” центри.... БИЛДЕРБЕРГ: КАКВА ИДНИНА КРОИ СВЕТСКАТА ВЛАДА? едноставно Капитал е секаде кај што се со годишна донесуваат одлуки и креираат п ретплата од политики и стратегии. ШТО ПО ЛИДЕРСКАТА СРЕДБА ВО ПОНЕДЕЛНИК?! АНАЛИЗА

СУПЕРМАРКЕТИТЕ ПЛАЌААТ КОГА САКААТ, КОЛКУ САКААТ И КАКО САКААТ

КОЈ ГО ВЛЕЧЕ МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ?

WWW.KAPITAL.MK

4.100 20%

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

10

денари, заштедете

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

www.kapital.mk

 ПРЕДИЗВИЦИ ЗА ДОМАШНИТЕ БИЗНИСМЕНИ ШТО КОГА СЕМЕЈНАТА ФИРМА ЌЕ ИЗЛЕЗЕ ОД „ГАРАЖАТА“?

 ПЕЧАТНИЦА „АНС“, БИТОЛА КАКО ЉУБОВТА КОН ФОТОГРАФИЈАТА СТАНА СЕРИОЗЕН БИЗНИС

 ДИЛЕМИ НА МАКЕДОНСКИТЕ ПРЕТПРИЕМАЧИ КАКО ДА СЕ НАПРАВИ ДОБАР ПЛАН ЗА НАСЛЕДУВАЊЕ

24 месечна претплата 6.100 денари со вклучени 40% попуст

WWW.KAPITAL.MK

СЕКОЈА ТРЕТА ДРЖАВНА КОМПАНИЈА Е ВО ЗАГУБА. КОЈ ЌЕ ПОНЕСЕ ОДГОВОРНОСТ?!

 НОВ ЕКСПРЕСЕН ПАТ

INTERVIEW

ГРАДСКО - ПРИЛЕП

70

МИЛИОНИ ЕВРА

 ЕКСПРЕСЕН ПАТ

ОХРИД – ПЕШТАНИ

60

МИЛИОНИ ЕВРА

 ОТКУП НА СТАЖ

НА РАБОТНИЦИ ОД ПРОПАДНАТИ ФИРМИ

АНАЛИЗА ФИРМИТЕ НЕ МОЖАТ НИКАКО ДА СЕ НАПЛАТАТ ОД ДРЖАВАТА!

50

МИЛИОНИ ЕВРА

 АВТОПАТСКАТА ДЕЛНИЦА ТРЕБЕНИШТЕ – СТРУГА

ПАТРИК ЖИТОН претставник на ММФ во Македонија

ВЛАДАТА ДА НЕ ГИ КРАТИ ИНВЕСТИЦИИТЕ ЗА СМЕТКА НА СИТЕ НОВИ НАЈАВЕНИ ТРОШЕЊА!

45

МИЛИОНИ ЕВРА

WWW.KAPITAL.MK

ГРЧКОТО “НЕ” ГО СТАВИ НА ТЕСТ ЛИДЕРСТВО НА МЕРКЕЛ И ИДНИНАТА НА ЕВРОЗОНАТА

Буџетот се прекрои на партиски трибини. Новите ветувања на Груевски тежат над

ЕУ МОРА ДА СЕ МЕНУВА ЗА ДА ПРЕЖИВЕЕ специјален прилог - Банките и бизнисот

БЕТОН ДОБИТНИК НА РЕГИОНАЛНА БИЗНИС НАГРАДА

евра 200 милиони Од каде пари?

 МАКЕДОНЦИТЕ ТЕШКО

ГИ МЕНУВААТ НАВИКИТЕ СО “ПЛАСТИКАТА“ СО КАРТИЧКИТЕ НАЈМНОГУ СЕ ВАДИ КЕШ ОД БАНКОМАТ

БАНКАРИТЕ ВО ПОТРАГА ПО ФИРМИ ШТО ЌЕ ГИ КРЕДИТИРААТ

НАД МИЛИЈАРДА ЕВРА ВИШОК ПАРИ ИМААТ БАНКИТЕ. ЌЕ ГИ ДАДАТ ЛИ ЗА КРЕДИТИ?  КАКВИ ТЕХНОЛОШКИ

НОВИТЕТИ НУДАТ ДОМАШНИТЕ БАНКИ СЕГА?

СВЕТ: ИСЛАМСКАТА ДРЖАВА ЗА СВОЈАТА ГОДИШНИЦА УДРИ НА ТРИ КОНТИНЕНТИ ДВОБРОЈ 819/820 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 10 ЈУЛИ/17 ЈУЛИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

БРОЈ 815 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 12 ЈУНИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

со вклучени 20% попуст

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ СЕМЕЈНИ БИЗНИСИ ПРЕДИЗВИЦИ ЗА ДОМАШНИТЕ БИЗНИСМЕНИ

ШТО КОГА СЕМЕЈНАТА ФИРМА ЌЕ ИЗЛЕЗЕ ОД „ГАРАЖАТА“?

ТУРЦИJA: ЕРДОГАН ОСТАНА, НО “СУЛТАН“ НЕ СТАНА. ШТО СЛЕДИ?

ПОЛИТИКА

12 месечна претплата 4.100 денари

ЦЕНИТЕ НА НЕДВИЖНОСТИ ПОЧНАА ДА РАСТАТ. ИНВЕСТИТОРИТЕ БАРААТ СИГУРНА ОАЗА

СЕМЕЈНИ КОМПАНИИ

ЗОШТО СЕ ВАЖНА АЛКА ВО РАЗВОЈОТ НА ЕКОНОМИЈАТА

ВИКТОРИЈА НУЛАНД ВО СКОПЈЕ НЕ ДОАЃА СО МАГИЧНО СТАПЧЕ... НО, МОЖНО Е ДА ДОЈДЕ СО БОКСЕРСКИ РАКАВИЦИ ?!

со вклучени 15% попуст

АНАЛИЗА

СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТОРИ СЕ ПРЕМИСЛУВААТ И ОДБИРААТ ДРУГИ ЗЕМЈИ!

специјален прилог - семејни бизниси

COVER STORY

6 месечна претплата 2.200 денари

COVER STORY

ПОТЕЗИ КОИ ЈА УНИШТИЈА КОНКУРЕНЦИЈАТА ВО МАКЕДОНИЈА

БРОЈ 809 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 30 АПРИЛ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

Во време кога квалитетната информација е најскапоцен ресурс, не дозволувајте да останете без најскапоценото. Станете и вие дел од семејството на редовни читатели на Капитал и искористете ги поволните пакети за претплата што ги подготвивме за вас.

WWW.KAPITAL.MK

БРОЈ 817 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 26 ЈУНИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

БЕСКОНТАКТНИ КАРТИЧКИ И 24/7 ЕКСПОЗИТУРИ, НА РЕД Е МОБИЛНОТО ПЛАЌАЊЕ

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ БАНКИТЕ И БИЗНИСОТ НАД МИЛИЈАРДА ЕВРА ВИШОК КАЈ БАНКИТЕ. ЌЕ ГИ ДАДАТ ЛИ ЗА КРЕДИТИ?

ПОЛИТИКА: ПРОТЕСТИ КАКО ЖЕСТОКА НАЈАВА ЗА 17 МАЈ

*Во цената е вклучен ддв и платена поштарина

...заеднички ја креираме додадената вредност на нашите животни проекти...

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

24

Претприемништво

K пишува

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Корисниците на ГПС уреди имаат лошо искуство кога се губи сигналот на локации како што се трговски центри, аеродроми, саеми, болници, итн. Македонскиот стартап Идекс Системи смета дека има решение за овој проблем, со својата софтверска платформа за навигација и информирање во затворени простории. Бојан Ѓуричиќ, партнер и менаџер во компанијата вели дека ова е нова област и во светски рамки, односно пазар на софтверски услуги кој што до 2019 година се проценува дека ќе тежи повеќе од 4,5 милијарди долари. Конкуренцијата е сè уште во зачеток и токму затоа во Идекс решиле да го забрзаат развојот на својата платформа, за што им биле потребни и дополнителни финансии. Аплицирале на повикот на државниот Фонд за иновации за кофинансирани грантови наменети за развој на стартапи и влегле меѓу 16-те компании што први добија државни пари за своите проекти, односно вкупно ќе поделат околу 450.000 евра. “Парите ќе ги искористиме за финансирање на самиот развој, набавка на опрема, истражување на пазарот и маркетинг и промоција“, вели Ѓуричиќ за Капитал. Идекс Системи се занимаваат со развој на софтверски решенија ориентирана кон потребите на крајниот корисник. Активни се околу 5 години и главните искуства им се темелат во изработката на специјализирани веб и мобилни апликации, пред сè за клиенти од Европа, Блискиот Исток и Африка. Ѓуричиќ вели дека парите ќе им помогнат да се фокусираат кон развој на продуктот и побрзо да добијат верзија која ќе може да ја користат за одредени студии на случај, за промоција кон крајни корисници, како и во потрага по партнери и инвеститори за понатамошен развој на продуктот. “Конкретно, средствата ќе се насочат кон финансирање на самиот развој, набавка на опрема, истражување на пазарот и маркетинг и промоција.“ Идекс прв пат бара финансиска поддршка за својот развој, а имаат планови за понатамошен ангажман во тој поглед. Следна цел е настанот Web Summit во Даблин, каде што се надеваат на контакти за понатамошна инвестиција и развој на продуктот.

Паметен Лежечки полицаец, паметен громобран...

какви сè идеи ќе развиваат македонските стартапи со државна помош?

Разговаравме со дел од компаниите што добија во просек по 30-тина илјади евра од државниот Фонд за иновации и технолошки развој, на првиот повик за грантови наменети за развој на стартапи. Ни ги претставија своите проекти и нивните планови што ќе прават со парите понатаму. “Две главни цели кон кои се стремиме се зголемување на обемот на работа на пазарите во високо развиените земји, како и понатамошно зголемување на нашето продуктно портфолио и зголемување на приходите од продажба на продукти наспроти оние од пласман на услуги.“, вели Ѓуричиќ.

Капитал разговараше и со неколку од други претприемачи од првата група стартапи што добија државна финансиска поддршка , кои што во просек добија по 30-тина илјади евра од Фондот за иновации. Меѓу нив има проекти како што се интелигентни лежечки полицајци, премиум чоколадни производи, приватен “клауд“ за претпријатија, итн.

Информатичари: Најмногу стартапи од ИКТ инд

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

25 Тимот на Камај Медија

М

омците од битолската софтверска фирма сега се седум на број, а целат на 70 луѓе што ќе изработуваат висококвалитетни игри за компјутери и играчки конзоли. Велат дека нивната игра ‘Sonder’ е иновација која дефинира нов жанр на видео игри.

Тимот на Идекс

Н

ашиот систем за навигација и информирање во затворени простории го решава проблемот со недостапноста на ГПС сигналите на локации како трговски центри, аеродроми, музеи, болници, саеми и други типови објекти каде сметаме дека нашата платформа може да најде примена. Тоа е и во светски рамки нова област во која што допрва се утврдуваат главните стандарди и протоколи, а која се проценува дека до 2019 ќе вреди повеќе од 4,5 милијарди долари. Инаку, Фондот пред еден месец ги објави имињата на овие 16 стартапи, меѓу кои доминираат компании од ИТ секторот, односно 7, три се во бизнисот со електроника, 3 во производство на машини, 1 во образование, 1 во прехранбена индустрија и 1 во индустрија на видео игри. Договорот е Фондот да учествува со 85% од парите за проектот (најмногу со 30.000 евра), а 15% обезбедува самата компанија. Парите се исплаќаат на квартално ниво според однапред утврден план за нивно искористување. Фондот не влегува со сопственички удел во стартапите и нема влијание врз донесување на одлуките и развојот на проектот, но обврска на стартапите е да се држат кон проектните фази и намената на буџетот според документацијата која иницијално ја имаат поднесено.

Нов жанр на видео игри made in Bitola

Камај Медиа од Битола е студио за развивање видео игри, основано во 2011 година, прво со еден вработен, сега се вкупно седуммина млади програмери. “Главен проект на нашето студио е видео играта ‘Sonder’, која што е иновативна во технолошка смисла и дефинира еден нов жанр на видео игри – каде што изборот што го прави главниот карактер има големо влијание врз приказната на играта и на нејзиниот конечен исход. Камај Медиа работи повеќе од три години на технологијата што овозможува изработка на ваква игра, но и на самата игра“, вели Петар Котевски, основачот на компанијата. Играта ја претставиле на повеќе странски саеми досега и имале доста преговори со потенцијални партнери од САД, Британија и Шведска. Бидејќи се работи за исклучиво иновативна идеја, како што вели Котевски,

за која што досега нема пример на пазарот, и бидејќи нивното студио е стартап кој оперира од Македонија – не успеале да договорат голем повеќегодишен проект. “Затоа ние се префокусиравме на епизоден формат на издавање на играта, во 6 епизоди од 20 минути. Парите од Фондот ќе ни помогнат да ги доведеме првите две епизоди до странскиот дигитален пазар, односно за оперативни трошоци на студиото, посета на саеми и промоција на продуктот“, објаснува Котевски. Камај Медиа добила награда од 10 илјади евра во рамки на проектот “Осмели се“ на Владата во 2012 година, но како што вели Котевски, тоа било организитано како натпревар, а не со кофинансирање како што сега прави Фондот за иновации. “Нашиот план е да ја растеме фирмата до еден пристоен тим за изработка на висококвалитетни игри за компјутери и играчки конзоли. Таквиот тим брои околу 70-тина луѓе. Се надеваме дека со популаризацијата на нашата игра преку епизодите што ќе ги објавиме во соработка со фондот ќе ни овозможи да обезбедиме партнерство со некој странски дистрибутер кој ќе ја дистрибуира нашата игра на светскиот пазар и ќе можеме да прераснеме во одржлив бизнис”, вели Котевски.

Мисија: Светски стандард за приватен “облак“-

Љупчо Вангелски ја основал својата компанија Вејпр Апликации или Vapour Apps, како што вели, со една единствена цел: да развие интегрирано решение за приватен “клауд“(облак) за мали, средни и големи компании, кој што ќе им овозможи флексибилна контрола на нивната ИТ инфраструктура. “Токму за тоа, ќе ги искористиме парите од Фондот. Компанијата е стара 9 месеци и во моментов софтверот сè уште е во

развој, а ние дополнително работиме на прилагодување и имплементација на open source пакети, одржување и конфигурирање на ИТ инфраструктура“, вели Вангелски. Тој вели дека VapourApps досега учествувале на повеќе т.н. Pitching настапи, односно претставување пред потенцијални инвеститори, но немале среќа. “Можам да ја истакнам работата на стартап акцелераторот SuperFounders, чија што програма ја посетувавме и која што ни помогна во текот на изминатите месеци, за подобар фокус и попрецизно позиционирање на продуктот. Следните шест месеци ќе се фокусираме на развој на продукциската верзија на VapourApps приватниот клауд. Следно е развивање на стратешки партнерства во регионот и Европа“, вели Вангелски. Неговата мисија е, додава, VapourApps да стане стандард за приватен клауд во светски рамки и во фирмата се трудат што е можно побрзо да излезат со готово решение пред нивните корисници. “Се надеваме и на успешен настап на Pirates Summit 2015, во Келн, во септември“. Добиените пари се според тоа што го побарале, нешто помали од максималната дозволена сума. Кофинансирањето од нивна страна е 17%. “Самите средства ќе бидат искористени главно за вработување на нови инженери за развој на софтверот. Исто така, планирано ни е да ангажираме консултанти за технологијата, но и за пристап до нови пазари и скалирање“, вели Вангелски.

Паметен лежечки полицаец

Виктор Настев, основачот на овој стартап, вели дека неговата намера е да произведе интелигентен лежечки полицаец, односно лежечки полицајци кои што нема да ги “малтретираат“ бавните возачи.

дустријата добија пари од Фондот за иновации

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

26

Претприемништво

К

Љупчо Вангелски Vapour Apps

омпанијата ја основав со една единствена цел: да развиеме интегрирано решение за приватен “клауд“(облак) за мали, средни и големи компании, кој што ќе им овозможи флексибилна контрола на нивната ИТ инфраструктура. Следните шест месеци ќе се фокусираме на развој на продукциската верзија на VapourApps приватниот клауд.

“Мислиме дека сме на вистинскиот пат, имаме направено еден мал прототип кој се покажа успешен, и сега со помош на грантот ќе направиме две серии на прототипови за да ги откриеме и исправиме потенцијалните проблеми, па потоа ќе направиме прва пробна комерцијална серија. Плановите на Настев се успешно воспоставување на производство и пласирање на лежечкиот полицаец на странски пазари. “Сепак за ова ќе бидеме многу ‘попаметни’ за 9-12 месеци, кога ќе го имаме реалниот фидбек од пазарот“, вели Настев. Неговата компанија имала досега обиди да се приклучи во некои бизнис акцелератори во странство, но немале позначителен успех. “Во еден акцелератор кај што бевме примени роковите беа премали, односно очекувањата беа за 3 месеци да се излезе со производ спремен за комерцијализација, што не беше возможно. Друг акцелератор обезбедуваше канцеларии и друга инфраструктура, но не обезбедуваа пари и ние не можевме финансиски да го издржиме развојот на производот, па се откажавме по 4-5 месеци. Во банките не се ни обидувавме, затоа што тие не се занимаваат со ризичен капитал, па немаме ниту теоретски шанси да добиеме кредит од нив“, вели Настев.

Автоматизирани дома, автоматизирани на работа

ХАС Инженеринг е оформена од тројца дипломирани инженери по електротехника и информациски технологии, постои од

П

Ване Митев

Хас инженеринг

роектот за кого што добивме пари од Фондот е систем за домашна автоматизација и автоматизација на административни објекти. Системот се базира на микро компјутер на кој ќе може да се поврзат контролери (електронски склопови со вграден софтвер) за управување на: електрични котли за греење, вентилациски конвектори, бојлери, светло, шуко приклучници, клима уреди, мултимедијални системи, ролетни... Потполна автоматизација!

месец oктомври 2014 година и се занимава со проектирање и изведба на комплетни системи за автоматско управување на индустриски процеси, вентилација, греење и климатизација. Сето тоа, вклучувајки ги хардверскиот и софтверскиот дел како и изведба на комлетна електро-инсталациска инфраструктура за истите, системи за техничко обезбедување и изработка на Desktop и WEB базирани софтверски апликации, како што ни објасни Ване Митев, еден од основачите на фирмата. Проектот за кого што добија поддршка од Фондот е систем за домашна автоматизација и автоматизација на административни објекти. “Системот се базира на микро компјутер на кој ќе може да се поврзат контролери (електронски склопови со вграден софтвер) за управување на: електрични котли за греење, вентилациски конвектори, бојлери, светло, шуко приклучници, клима уреди, мултимедијални системи, ролетни и слично. Микро компјутерот е со можност за поврзување на локална мрежа и интернет, истиот содржи web сервер на кој ќе биде поставена корисничка апликација и до истата корисникот на системот ќе има пристап со мобилен, таблет или компјутер преку интернет со цел следење и управување на поврзаните уреди во објектот. Концептот на системот е замислен така да има можност за интегрирање на системи за техничко обезбедување. Целите на нашиот систем се да обезбеди ефективно користење на електричната енергија,

удобност во просторот и превентивна заштита од евентуални непогоди.“, објасни Митев. Парите од Фондот ќе ги искористат за набавка на неопходните алатки и материјали за развој на системот, истражување, развој на хардвер и софтвер, маркетинг и комерцијализација на производите кои ќе бидат развиени. “Долгорочен план на нашата компанија е да оформиме три независни тима составени од инженери и техничари кои ќе функционираат во трите поддејности на нашата компанија и тоа: - Автоматизација и визуелизација на индустриски процеси, производствени машини и греење, ладење и вентилација; Домашна автоматизација; како и Системи за техничко обезбедување, паркинг системи и домофонија и видеодомофонија.

Првиот македонски громобран

Дарис инженеринг, лоцирана во скопската населба Ѓорче Петров се занимава со проектирање, изведба и испитување на системи за громобранска заштита. Покрај ова, фирмата работи и на полето на соларната енергија, системи за антикорозивна катодна заштита на метални конструкции, системи за заштеда на енергија со компензација на реактивната енергија, изведба на електрични инсталации со експлозивен ризик (Ех инсталации), системи за заземјување итн. “Целокупното проектирање, инженеринг и опрема се производство на нашата фирма, се разбира освен оној дел од опремата кој задолжително се набавува од увоз“, вели

Кои се луѓето што одлучуваат кој стартап ќе добие државна помош?

З

а тоа кои стартапи ќе добијат државна поддршка од Фондот за иновации и технолошки развој, одлучува Комитет за одобрување на инвестиции составен исклучиво од странци, во случајов тоа се петмина искусни професионалци во стартап сферата од Европа. Ристо Калске –Поранешен директор на Pre-Seed финансирање во финскиот иновативен фонд SITRA, Паоло Хорхе Андрез – ангел инвеститор, со повеќе од 20 години искуство во бизнисот, потпретседател на Португалската Федерација на бизнис ангели FNABA, Волфганг Книејски, со повеќе од 20 години

меѓународно искуство во бизнис и технолошката комерцијализација како извршен менаџер. Сигне Виимсалу – Со повеќе од 15 години искуство во право, финансии и менаџмент. Член е на Естонската мрежа на бизнис ангели (EstBAN), каде е дел од тимот за да се олесни инвестирањето на бизнис ангелите во Естонија, и Ари Јухани Корхонен – Ангел инвеститор и инвеститор во ризичен капитал. Основач на претпријатието Lagoon Capital Investment. 20 години бил успешен претприемач во областа на технологијата и е бизнис ангел веќе 10 години. Коосновач на Финската мрежа на бизнис ангели FiBAN.

Сума: Државата исплаќа до 30.000 евра по проект

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

28

Претприемништво

У

Петре Ристески Дарис инженеринг

ште од почетокот голем дел од добивката вложувавме во истражување и развој на сопствена опрема со свој кадровски потенцијал. Императивот беше развој на сопствен громобран и во тоа успеавме, сега го имаме Веда Тотал, громобран со т.н. рано стартување, што е првиот ‘паметен’ громобран во светот и првиот од македонско производство воопшто.

основачот на фирмата, Петре Ристески. Иако фирмата е млада, активна од почетокот на 2014 година, како што вели Ристески, вработениот кадар е искусен во областите на делувањето на фирмата и минатата година успешно реализирал над 20 громобрански инсталации со громобрани од увозно потекло од најразлични производители. “Уште од почетокот голем дел од добивката вложувавме во истражување и развој на сопствена опрема со свој кадровски потенцијал. Императивот беше развој на сопствен громобран и во тоа успеавме, сега го имаме Веда Тотал, громобран со т.н. рано стартување, што е првиот ‘паметен’ громобран во светот и првиот од македонско производство воопшто. Испитувањата на громобранот беа направени во меѓународната акредитирана лабораторија ICMET Craiova во Романија според меѓународни стандарди, а здобиениот сертификат има валидност во сите држави во светот.“, вели Ристески. По објавувањето на јавниот повик од Фондот за иновации, Дарис инженеринг аплицирал со проект за грант со кој би се покриле лабораториски испитувања на уште три модуларни громобрани од типот Веда Тотал, но со поинакви карактеристики. Проектот предвидува и изработка на компјутерска CAD/CAE графичка апликација за проектирање громобрански инсталации (на македонски јазик и прва во светот од овој вид, н.з.), за меѓународна патентна заштита на громобраните и за промоција на сите иновирани продукти, вели Ристески.

Ако стартапот прави пари, ќе и плаќа на државата, ако не, никому ништо

Д

околку стартапот со проектот не генерира приходи, компанијата нема никаква обврска спрема Фондот освен редовното известување, но при успешна технолошка комерцијализација приходите добиени од продажбата на производот или технологијата развиена за време на проектот, ќе станат основа за т.н. ројалти плаќање, велат во Фондот за иновации. Тоа ројалти плаќање изнесува 5% од годишниот приход се додека не се исплатат 120% од доделените пари или во период од пет години од завршување на проектот, зависи од тоа што прво ќе се случи.

Неговата компанија досега нема аплицирано за средства од други извори (кредити, инкубатори, грантови и слично). Сите досегашни активности се финансирале со сопствени средства како приливи од реализирани сопствени проекти. Во овој момент Дарис инженеринг е активен само во Македонија, но плановите на компанијата се да го прошири своето делување на околните но и на подалечни пазари. “Наши силни предности се новите технологии кои ќе ги понудиме, поткрепени со то а што ц ел ок упн ата о пр ема произведена од нашата фирма има меѓународни сертификати и нуди решенија кои не ги нуди ниту еден друг производител во светот. Она на што ќе ставиме главен акцент на домашниот македонски пазар ќе биде обидот да го потиснеме стереотипот „Верувам на сè, само на македонско не!“ и да ги убедиме домашните потрошувачи дека и Македонија има врвна наука, врвна опрема и врвни инженери во високите технологии“, вели нашиот соговорник.

Маркетинг на нов начин

PrymApps е софтверска компанија која нуди сопствени производи како casemanagement програми за адвокатски канцеларии, нотари; task management и timesheet management web апликации како и изработка на софтвер по нарачка. “Нашата цел е комплетно да се ориентираме кон продажба на сопствени продукти кои ќе ги нудиме глобално преку Azure cloud платформата“, вели Илија Јовановски, технички директор во PrymApps.

Проектот за кој добија грант е Placeformer - развој на платформа за обезбедување на geo-тагирани информации за маркетинг агенции и агенции за недвижности преку crowdsourcing. Јовановски ни објасни малку подетално за што се работи: “Целта ни е глобалните маркетинг агенции кои сакаат да задоволат барања на свои клиенти било каде, преку платформата да можат да реализираат ‘кампања’ на прибирање податоци за донесување одредена бизнис одлука, податоците ќе ги обезбедат луѓе кои сакаат да заработат – crowdsourcer-и, а валидноста ќе ја проверат локални маркетинг компании, кои го познаваат добро сопствениот терен, преку креирање на рејтинг на crowdsourcer-ите.“ Парите од Фондот ќе бидат искористени за плати на вработените кои ќе работат на дизајн, развој, програмирање и поставување на системите, како и за набавка на одредени лиценци потребни при развојот. Грантот е во висина од 29500 евра, плус кофинансирање од сопствени средства според правилата на повикот на ФИТР. “Една од целите на проектот е напредно развиена форма на нашето решение да се презентира пред глобални инвеститори и бизнис ангели за истото полесно да биде имплементирано на глобално ниво. Планот на PrymApps е клучните производи од овој тип да ги изградиме до високо технолошко ниво, модерен дизајн, поставени на лесно достапна cloud платформа и мобилни апликации, со таргет групи за глобална продажба.“, вели Јовановски. nnn

Капитал број 821/822 24.07.2015

30

www.kapital.mk

Државно управување

Се отвора ли нов вентил за нови вработувања?

Инспекторатите се осамостојуваат и добиваат преку 1.000 нови вработени!

Двојно поголеми буџети и преку 1.000 нови вработувања добиваат инспекторатите како дел од реформата со која се предвидува нивна поголема самостојност во работата. Со најголем буџет ќе располага Државниот просветен инспекторат, за кој е предвидено годинава да направи 10.000 инспекциски надзори, а со најмал буџет Инспекторатот за локална самоуправа. Најскандалозно, според упатените во реформата, е што Комисијата за одлучување во втор степен од областа на инспекцискиот надзор постои само вирутелно, и до нејзе се уште не може да се поднесе жалба. Во меѓувреме таа си има свој претседател и вработени, кои според податоците од Буџетот за 2015 година, месечно се платени по 1.330 евра.

Податок: Буџетот за 2015 година проценува дека вку

www.kapital.mk

Д пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

Двојно поголеми буџети и преку 1.000 нови вработувања. Ова се само дел од реформите кои ги пропишуваат новите закони за инспекторатите донесени уште пред две години, а кои веќе почнаа да стапуваат на сила. Согласно истите, дванаесетте постоечки инспекторати од органи во состав на министерствата, прераснуваат во самостојни органи, но добиваат и засилување со уште две нови тела, Инспекцискиот совет и Комисијата за одлучување во втор степен од областа на инспекцискиот надзор. Упатените лица кои работат на оваа реформа, објаснуваат дека целта на ваквите промени е да се зајакнат инспекторатите, но и да се зголеми нивната самостојност при делување и одлучување. Во таа насока е и последната одлука на Инспекцискиот совет да го усвои предлогправилникот за полагање испити, со кој сите инспекторатите ќе имаат обврска да полагаат испит за да добијат шестгодишна

Капитал број 821/822 24.07.2015

31 споредба укажува и дека инспекторатите ќе се зајакнат и со дополнителен кадар, односно во нив ќе се „вдомат“ преку 1.000 нови службеници. Само во првите три месеци од годинава (од крајот на март не се забележуваат нови огласи за вработување во администрација) на веб- страната на Агенцијата за администрација се пуштени осум огласи за нешто повеќе од 20 нови вработувања во овие инспекторати, а најмногу од нив се за вработување во Државниот инспекторатот за земјоделство. Инаку, според проекцијата во Буџетот, најмногу службеници е предвидено да работат во Инспекторатот за труд, дури 203

лиценца за работа, без која инаку не би можеле да го остваруваат правото на работа. Новина е и тоа што, ако до сега, ресорните министри самостојно одлучуваа колку средства од своите буџети ќе одвојат за инспекторатите, сега од Буџетот посебно се одвојуваат средства за секој од инспекторатите. Споредбената анализа што ја направи Капитал при анализа на Буџетот за 2014 и Буџетот за 2015 година, покажува дека освен Инспекторатот за техничка инспекција, кој годинава располага со помалку средства од лани, сите останати единаесет добиваат дури двојно поголеми буџети. Истата

ИНСПЕКТОРИ Тело

Број на вработени

Година Комисија за одлуки во 2 степен од инспекција Инспекциски совет Државен девизен инспекторат

2015

2014

48

не е наведен број

7

не е наведен број

не е наведен број не е наведен број

Државен пазарен инспекторат

313

не е наведен број

Инспекторат за техничка инспекција

33

не е наведен број

Инспекторат за животна средина

24

не е наведен број

Државен инспекторат за транспорт

40

не е наведен број

Испекторат за градежништво и урбанизам

24

не е наведен број

Комунален инспекторат

19

не е наведен број

Инспекторат за земјоделство

132

не е наведен број

Инспекторат за шумарство и ловство

28

не е наведен број

Инспекторат за труд

203

не е наведен број

Просветен инспекторат

88

не е наведен број

Управен инспекторат

38

не е наведен број

Санитарен и здравствен инспекторат

74

не е наведен број

Инспекторат за локална самоуправа

5

не е наведен број

ВКУПНО:

1076

БУЏЕТ И ПЛАТИ ЗА 2015 и 2014 ГОДИНА Буџет 2015

Буџет 2014

Плати 2015

Плати 2014

Комисија за одлуки во 2 степен од инспекција

841 илјади евра

/

765 илјади евра

/

Инспекциски совет

270 илјади евра

/

193 илјади евра

/

Државен девизен инспекторат

116 илјади евра

73 илјади евра

68.500 евра

43 илјади евра

Државен пазарен инспекторат

2,5 милиони евра

1,5 милиони евра

2,2 милиони евра

1,3 милиони евра

Инспекторат за техничка инспекција

330 илјади евра

1,9 милиони евра

249 илјади евра

134 илјади евра

Инспекторат за животна средина

246 илјади евра

133 илјади евра

200 илјади евра

109 илјади евра

Државен инспекторат за транспорт

510 илјади евра

320 илјади евра

321 илјади евра

175 илјади евра

Испекторат за градежништво и урбанизам

317 илјади евра

191 илјади евра

188 илјади евра

62 илјади евра

Комунален инспекторат

293 илјади евра

185 илјади евра

151 илјада евра

85 илјади евра

1,9 милиони евра

829 илјади евра

1,2 милиони евра

638 илјади евра

Инспекторат за земјоделство Инспекторат за шумарство и ловство

300 илјади евра

269 илјади евра

282 илјади евра

260 илјади евра

1,7 милиони евра

879 илјади евра

1,4 милиони евра

725 илјади евра

Просветен инспекторат

852 илјади евра

312 илјади евра

777 илјади евра

272 илјади евра

Управен инспекторат

399 илјади евра

248 илјади евра

319 илјади евра

189 илјади евра

Санитарен и здравствен инспекторат

944 илјади евра

633 илјади евра

550 илјади евра

283 илјади евра

Инспекторат за локална самоуправа

54 илјади евра

22 илјади евра

46 илјади евра

18 илјади евра

Инспекторат за труд

упно 1076 лица ќе работат во овие инспекторати

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

32

Државно управување

како и во Инспекторатот за земјоделство 132, а најмалку во Инспекторатот за локална самоуправа, каде ќе работат само 5 службеници.

Комисијата засега постои само виртуелно?!

Намерата со оваа реформа да им се даде поголема самостојност и поголеми овластувања на инспекторатите не поминува без критика. Голем дел од академската јавност посочува низа недостатоци. Најбројни се забелешки упатени кон формирањето на новото телоИнспекцискиот совет кој, дел од академските претставници, го оценуваат како пара орган, институција во која партиите ќе си вработуваат свои кадри, а каде платата на директорот и членовите, е повисока и од минситрите и од судиите. Податоците од Буџетот за 2015 година покажуваат дека овој совет располага со 270 илјади евра буџет, од кој 193 илјади евра ќе се трошат на плати и надоместоци за седумината вработени во овој орган. Ова во превод значи дека месечно по речиси 3.000 евра плата и надоместоци ќе земаат вработените во овој совет. Можеби уште поскандалозен, велат тие, е податокот што Комисијата за одлучување во втор степен од областа на инспекцискиот надзор , засега само виртуелно постои, односно граѓаните и нивните адвокати нема каде да се обратат доколку сакаат да поднесат одредена жалба. Но и покрај нејзината неактивност, Комисијата си има свој буџетот и 48 службеници (податок од Буџетот за 2015), кои во просек земаат по 1.330 евра месечно за плата и надоместоци.

Ем поголеми буџети, ем повеќе пари за плати

Со исклучок на Инспекторатот за техничка инспекција, останатите 13 инспекторати добиваат речиси двојно поголеми буџети во однос на лани. Меѓу нив најголем е буџетот на Државниот пазарен инспекторат, кој годинава располага со 2,5 милиони евра. По него следи Инспекторатот за земјоделство со 1,9 милиони евра, а трет е Инспекторатот за труд со 1,7 милиони евра. Двете нови тела пак, Инспекцискиот совет и Комисијата за одлуки во втор степен од инспекција ќе располагаат

Само во првите три месеци распишани се огласи за 1.500 нови вработувања

О

свен новите вработувања во инспекторатите, продолжуваат и вработувањата во другите државни и јавни институции. Од јануари до крајот на месец март, од кога нема активност на веб страната на Агенцијата за администрација, отворени се преку 200 огласи за вработување на 1496 службеници. Најголем, како и вообичаено, е огласот на Секретаријатот за спроведување на Рамковниот договор, објавен во февруари годинава за нови 154 службеници, а за кои на крајот од месец мај, во само еден ден ги потпиша одобрувањата за нивно вработување. Поголем оглас беше и оној распишан за нови 125 службеници во Армијата, кој беше отворен на крајот од месец јануари.

со бу џ е т од п р е к у мил и о н е в р а. Односно, Советот ќе располага со 270 илјади евра, а Комисијата со 841 илјади евра и покрај тоа што барем во моментот не е функционална. Една од забелешките на упатените е и фактот што најголем дел од буџетот, инспекторатите го трошат на плати, па не остануваат средства за останатите надлежности и овластувања кои ги имаат инспекторите. Речиси две третини од буџетите се трошат токму за оваа намена. Оттука, честопати,

како што тврдат упатените, инспекторите остануваат без гориво или други основни ресурси кои се потребни за нивна непречена работа. Со двојно зголемените буџети за 2015 година, речиси двојно се зголемуваат и платите и надоместоците, што е логично само по себе, ако се има предвид дека инспекторатите ќе се полнат со нови вработувања. Но дали остатокот од средствата ќе бидат доволно за инспекторите добро да си ја извршат работата, останува да се види. nnn

Рок за пријавување: 24 август 2015

Еднодневна обука:

Оптимизација за интернет пребарувачи (SEO – Search Engine Optimization) l 26 август 2015 година (среда) l 10:00-16:00 часот l во просториите на Институт Концепт, Скопје АГЕНДА: l Што се клучни зборови и каде се наоѓаат на веб страната; l Како се бодува една веб страна според стандардите на Google; l Како да се одбере име за веб страна и да се напише текстот на веб страната за да се појави на првата страница на Google; l Разлика помеѓу оптимизација на самата страна (on-page) и надвор од неа (off-page); l Како се пишува правилно наслов на веб страна (Title Tag); l Како се пишува описот на една страна според правилата на Google; l Како се користат насловите и поднасловите на текстовите на правилен начин (Header тагови); l Како да изберете квалитетна фотографија и да ја означите; l Како да линкувате текст на страната (разлика помеѓу интерни и екстерни линкови)

l Како да ги користите социјалните мрежи и да ги поврзете со веб страната; l Како да размените линкови со други веб страни; l Како да го проверите резултатот од оптимизацијата на веб страната.

За кого е наменета обуката:

За сопствениците и менаџерите на компании коишто сакаат да постават веб сајт или пак веќе поседуваат веб сајт, но сакаат истиот да го заземе првото место или да се најде на првата страница на Google пребарувачот; за оние кои сакаат да се преквалификуваат за нови работни места, но и за оние кои не се вработени, а имаат желба хонорарно да работат за домашни и странски клиенти.

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Бојана Делидинкова l e-mail: institut@koncept.com.mk l 02 3216 962

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

34

Свет бизнис и политика

Што може Грците да научат од исландските викинзи?

Исланд банкротираше, па како феникс полета од пепелта 5%

58,3%

изнесува стапката на невработеност во Исланд во 2014 година

10% 8%

Движење на БДП на годишна основа

8,2 %

6%

6%

4%

9,7%

4,2%

2%

0% 2004 -2% -4% -6%

од БДП е јавниот долг на земјата лани

2,1%

1,1% 2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

-3,1% -5,7%

Банкрот: Трите водечки исландски банки во 200

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

35 Спротивно на мантрата што на Грците им ја повторуваат хипнотизираните официјални претставници на ЕУ а која гласи „штеди“ за да ги вратиш долговите кон банките, Исланд во 2008 година се најде пред банкрот и одбра сосема различен концепт. Граѓаните на Исланд на референдум одлучија да не ги враќаат долговите што ги направија трите водечки банки од околу 50 милијарди евра, макар што штедачите од Велика Британија и Холандија поради тој потег ги нарекува терористи. Можеби 2008 година беше кобна и тешка за Исланд, но неколку години по кризата, феникс полета од пепелта. Круната девалвираше за 50%, па така земјата стана атрактивна за инвеститорите. Туризмот процвета, а од морето повторно испливаа исландските спасители, рибарите. Економијата повторно ита кон врвот со стапки на раст меѓу 3% и 4%.

Б пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

1,1% 2012

3,5% 2013

1,8% 2014

3,5% 2015

Банките и меѓународните финансиски институции може да здивнат оти Грција сепак се обврза да штеди и да им ги врати парите што им ги должи, меѓутоа, не толку далечната историја памети и сосема различно однесување на земја што беше во слична ситуација. Да се вратиме само седум години наназад. До кобната 2008 година, Исланд отсекогаш беше стабилна земја, рај за инвеститорите од Велика Британија, Белгија но и многу други земји бидејќи нудеше атрактивни камати за штедење, даваше поволни кредити и во краток период им овозможуваше на банките да заработат. Оваа земја беше толку просперитетна и богата што беше незамисливо дека може да ја погоди криза од големи размери. Исландската економија во 2007 година делуваше толку здраво и напредно. Бруто домашниот

08 година не можеа да вратат 50 милијарди евра

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

36

Свет бизнис и политика

производ (БДП) порасна дури 35% за само пет години, невработеноста беше едвај 2,3%, додека вкупниот надворешен долг изнесуваше скромни 27% од БДП. Државите како Грција, Италија, Португалија, Шпанија се навикнаа да одат по кривулест пат во економијата, но не и Исланд. Исланѓаните не се плеткаа во ничии работи, ниту пак сакаа некој да ги тормози. И тогаш дојде октомври, 2008 година. Од другата страна на Атлантикот, САД се соочи со хипотекарна криза која доби размери со кои можеше да и конкурира на Големата депресија, но сепак, првиот банкрот се случи во Европа. Банкротираше Исланд. Исланд одеднаш веќе немаше од каде да обезбеди пари за рефинансирање на долговите бидејќи кредитната чешма пресуши. Трите водечки банки Kauphting, Landsbanki и Glitnir беа ставени под принудно управување од државата. Трите заедно имаа долг од 50 милијарди евра што не можеа да го вратат, што е многу помалку од долгот на Грција или другите медитерански земји должнички. Се чинеше дека Исланд со огромни долгови незадржливо паѓа на дното и дека ќе стане финансиска Атлантида. Земјата во таа ситуација имаше два избора, да ги спасува банките или да ги остави да пропаднат, што значеше дека штедачите ќе останат без своите пари. Од Исланѓаните беше побарано да го свиткаат ’рбетот и да ги надоместат штетите на Британците и Холанѓаните од околу четири милијарди евра, чии економии исто така беа погодени од тоа што генијалните „викиншки“ момци од банкарскиот сектор фрлија се на коцка. Но, на референдум, граѓаните на Исланд ја одбраа другата варијанта – отпис на долговите бидејќи не сакаа да ги враќаат парите што ги должат банките. Затоа банкротот на Исланд во 2008 година предизвика голем шок. Колапсот што се случи во Исланд беше најголем по размери откако луѓето од трампа преминаа на пари. И додека најголем дел од земјите панично би повикувале помош кога би се нашле во ситуација во еден ден 10% од граѓаните им останат без работа како што се случи во Исланд кога пропаднаа банките, оваа земја ги реши своите проблеми со минимална помош на светските финансиски институции, но најмногу преку сопствената политика. Одбија да ги плаќаат долговите што не ги направија, и тоа 3,8 милијарди евра колку што бараа од нив (секој Исланѓанец требаше да плати по 20.000 евра за да ги помират долговите кон Англичаните и Холанѓаните), ја сменија Владата која беше виновна за финансиските акробации. Луѓето организираа бунтови, протестираа додека нивните барања не се исполнија (промена на власта, на гувернерот на Централната банка и на Советот што управување од банките) а потоа, ги засукаа ракавите и

Над 6.000 демонстранти пред Исландскиот парламент во ноември 2008 година покажаа дека немаат намера да ги плаќаат долговите на трите водечки банки

почнаа да работат. „Ние дозволивме банките да банкротираат. Отсекогаш сум се прашувал зошто се однесуваме како банките да се свети крави на економијата? По што банки се издвојуваат од другите компании?“, вака претседателот на Исланд, Олафур Рагнар Гримсон го пренесува успешниот рецепт кој го примени оваа земја за излез од кризата. Според него и банките се како сите други компании дали во секторот телекомуникации или пак транспорт, се приватни претпријатија и како такви прават грешки и затоа треба да се остават да одат во стечај. Неколку години по кризата, Исланд си го пронајде својот пат. Круната девалвираше за 50%, па така земјата стана атрактивна за инвеститорите. Туризмот процвета, а од морето повторно испливаа исландските спасители, рибарите. Спротивно на рецептот кои како мантра ј а п о вто ру в а ат х ипн от из ир а ните официјални претставници на ЕУ а кој гласи „приватизирај“, Исланд го примени концептот кој гласеше „национализирај“. Тоа беше клучниот потег. Концептот на слободен, неолиберален пазар пропадна токму во Исланд, каде што ја покажуваше

својата суровост. Интервенционизам, економски социјализам, може да се нарече како било... , на Исланд му ја отвори вратата за излез од кризата. Во комбинација со силен извоз, особено во секторот рибарство, потпомогнат со туризмот и производството на алуминиум, се спасуваа банките а воедно и сопствената глава и економија. Државата се покажа како подобар стопанственик од приватниците. „Постојат две причини зошто Исланд се опоравува со растечка економија и опад на невработеноста. Како прво, ние на самиот почеток сфативме дека не се работи за финансиска или економска криза, туку за длабоко политичка, социјална, па може да се рече и правно системска криза. Затоа во секој од овие сектори спроведовме темелни реформи. Во останатите делови на Европа на кризата се гледаше исклучиво како економска криза. И второ, ние не се држевме не досегашните востановени рецепти за излез од криза“ вели Гримсон во интервју за Дојче Веле. За да не се повтори неправдата, Исланѓаните го сменија Уставот така што во реформите се вклучени обичните граѓани, односно 25 од нив. Услов е да не смеат да бидат припадници на ниедна политичка партија, секој од нив мора да го препорачаат

Статистика: Круната девалвираше околу 50%, извоз

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

37

Риболовот му

најмалку 30 други граѓани. На Исланд важат принципите на традицијата и семејството, по системот „Кога е тешко, да се држиме заедно’. Толку спротивно од поголемиот дел од европската политика. Колку беше страшно? McDonalds ги затвораше рестораните, градилиштата се испразнија преку ноќ, автомобилите што чекаа да стигнат до продажните салони останаа заклучени на шлеперите на пристаништето, стаклената зграда на влезот остана да сјае но недовршена... Но Исланд можеше да се однесува поинаку од Грција со таа разлика што не беше и се уште не е дел од Еврозоната. Веројатно ни самите Исланѓани не се сигурни дали воопшто припаѓаат на Европа или не. Политичарите пробаа да покренат процес на пристапување кон ЕУ, но граѓаните категорично одбија. Исланѓаните го споредуваат влезот во ЕУ со влегување во ресторан во кој не можат сами да одбираат што јадат, туку добиваат храна што им ја носат од кујната. Додека некои држави итаат да се качат на ЕУ бродот, Исланд останува на копното, далеку од првиот сосед, но не и од најдобриот пријател, Европа. Го чуваат рибарството како клучна стопанска гранка и тоа е една од главните

обезбедува на Исланд 40% од приходите од извоз а оваа индустрија вработува 7% од луѓето. Исландската круна во екот на финансиската криза во 2008 година девалвираше драматично за околу 50% Рејкјавик е главен и најголем град во Исланд. Во целиот регион живеат околу 200.000 луѓе што е две третини од вкупниот број на жители на Исланд

причини поради која што не сакаат во ЕУ. Квотите би ги уништиле, а Англичаните повторно пред нивните носови би ловеле риба. Малата но интелигентна нордиска држава реши да не го дозволи тоа, а рибарството (поради кое Исланд во минатото водеше војни) да го зачува за себе и да не го дели со „европските пријатели“. По банкротот, Исланд во 2010 година беше рангирана на 110 место според БДП. Пет години претходно, беше на второто место. Падот беше стрмен, а заздравувањето бавно и постепено. Но лекцијата е научена – не се чувствуваат должни никому и не одговараат за она што го направи слободниот пазар, макар поради тоа Британците да ги нарекуваат терористи. Оваа држава стана симбол за отпор против глобалните економски кризи и глобалните методи за решавање на кризата, благодарение на владините одлуки, кои беа спротивни на барањата на ЕУ. Кредитната агенција Фич го зголеми рејтингот на Исланд и со тоа оваа специфична економија која одби да врати долг од 50 милијарди евра, излезе од кризата. Секако олеснително за Исланд беше што е надвор од еврозоната, што значи дека овој пример не би можела да го следи Грција. nnn

зот и БДП растат како пред кризата

Уписите се во тек

!

Застанете на патот на јазичните бариери!

Курсеви за странски јазици англиски германски француски холандски шведски l

l l l l l словенечки јазик l македонски јазик за странци

Дали Ви се случило некогаш да не сте го добиле бизнисот поради недоволно познавање на определен странски јазик или деловна терминологија? Не сте можеле да земете активно учество на деловниот состанок или семинар поради недостаток на самодоверба поради скромното знаење на стручна терминологија? Институт КОНЦЕПТ Ви подава рака да ја надминете оваа јазична бариера!

Учете странски јазици со Институт КОНЦЕПТ! Сите курсеви се динамични, интензивни и практични. Учесниците се оспособуваат за комуникација во најчестите деловни ситуации: l деловна коресподенција, l водење на телефонски разговори, l состаноци, l учество на обуки, l деловни патувања и сл. Организираме индивидуални часови, учење во мали групи и in-house oбуки наменети за потребите на фирмите.

Предавачи се искусни професори со развиени методологии за брзо учење на странски јазик како и предавачи чиј мајчин јазик е јазикот од соодветната земја.

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Бојана Делидинкова l e-mail: institut@koncept.com.mk l 02 3216 962

ЗА ВРВНИ МАГИСТЕРСКИ СТУДИИ НЕ МОРАТЕ ДА ОДИТЕ ВО СТРАНСТВО!

СЕГА И ВО СКОПЈЕ!

• Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Рангирана помеѓу првите 100 во светот • Со тројна меѓународна акредитација која гарантира квалитет на наставата

УПИСИТЕ СЕ ВО ТЕК! msm.uacs.edu.mk

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета Македонска Бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 2 2463 156

Е-пошта: globalmba@uacs.edu.mk Веб: msm.uacs.edu.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

40

www.kapital.mk www.kapital.mk

Технологија и бизнис

Google, Microsoft, IMB вложуваат Гејтс, Маск, Хокинг предупредуваат

Вештачката интелигенција ќе ни служи или ќе нè "терминира"?

Од индустријата за забава главно потекнуваат загрижувачките визии за идна кохабитација на луѓето и вештачката интелигенција. Во последно време со предупредувања во серија се надоврзаа некои од највлијателните ликови во технолошко/научната заедница - Бил Гејтс, Илон Маск, Стивен Хокинг, Стив Возниак ... Сепак, меѓу експертите постои безмалку консензус дека сме многу далеку од сценарио што би завршило со антагонист од видот на Скајнет кој испраќа „терминатори“ за истребување на човештвото, па, дури и оти е невозможно кога и да е да се стигне до точката на технолошки сингуларитет. Но, и од постоечкиот развој на таканаречената „слаба“ вештачка интелигенција не недостасуваат причини за загриженост; на пример, за пазарот на трудот. Истражување на професори од Оксфорд предвидува дека во САД до 2033 година половина од работните места на луѓето ќе им ги земат машини

Илон Маск: AI потенцијално е поопасна

www.kapital.mk

а од атомските бомби

Капитал број 821/822 24.07.2015

41

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

42

Технологија и бизнис

G

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Google, Microsoft, IBM, Amazon, Facebook ...и многу други гиганти на информатичкотехнолошката индустрија силно вложуваат во развојот на вештачката интелигенција, додека некои од најважните ликови во информатичко/научната заедница, како Бил Гејтс, Илон Маск, Стивен Хокинг, Стив Возниак ... даваат драматични предупредувања за (наближувањето на) времето кога кај компјутерите и, уште повеќе, кај роботите, нема да знаеме кога завршува машината, а почнува „човекот“. Филмовите како „Таа“ (Her) на Спајк Џоунс, „Ex Machina“ на Алекс Гарланд, или актуелната телевизиска серија (почна да се емитува во јуни) „Луѓе“ (Humans, базирана на шведската Real Humans), се само дел од поновите обиди на индустријата за забава поттикнати од прашањата што ги поставува моментот, и нудат не помалку драматична визија за последиците од приближувањето/ стигнувањето до точката на таканаречената технолошка сингуларност. Со поимот (технолошка сингуларност) се именува теоријата според која во одреден момент од развојот, вештачката интелигенција (Artificial intelligence - AI) ќе ја надмине онаа на човечкиот ум, односно, ќе се случи неконтролиран скок, „експлозија“ на когнитивните моќи на машините, што може да значи роботска апокалипса/крај на човечката раса (oвде не може да не падне на памет франшизата „Терминатор“ на Џејмс Камерун).Во контекстот, последниве години сè почесто во медиумите/јавноста се поставува прашањето - оправдан ли е стравот од вештачката интелигенција? Одговорот се чини зависи од тоа до која мера ќе се развие оваа интелигенција што компјутерската наука сака што повеќе да наликува на човечкото однесување. И, секако, од тоа - доколку биде постигнато потенцијално опасно ниво на нејзиниот развој, во чии раце таа би паднала (и нуклеарната енергија ветувала решение на растечките енергетски потреби на човештвото, но, се искористи и за создавање оружје за масовно уништување). Прашањето за развојот на вештачката интелигенција научната заедница го решава низ два главни концепти - „силна“

AI (strong AI), нарекувана уште и „целосна“ (full), и „слаба“ AI (weak AI), позната и како „ограничена“ (narrow).

Вештачката интелигенција од филмовите не е ниту на повидок

Заговорниците на „силна“ AI веруваат дека е можно создавањето на „вистинска“ вештачка интелигенција, што би значело машините во некоја перспектива да им парираат на луѓето (и да ги надминат) во мислењето, до нивоата на апстрактното/ креативно мислење, па, дури и да чувствуваат - при што не се мисли на дразбите примени преку надворешните сетила, туку на тоа машините да имаат емотивен живот. Најголем дел од стручната светска јавност смета дека со концептите на кои се базира денешната кибернетика развојот на „силна“ AI е неизведлив. Оние научници, пак, што ја поддржуваат теоријата “слаба“ AI, сметаат дека врвот на интелигенцијата на машините не би одел подалеку од добра/уверлива симулација на човечкото однесување - денес кога за некој систем што е веќе во употреба се вели дека е вештачка интелигенција, се мисли на „слаба“ AI. Добар пример за „слаба“

AI е паметниот личен асистент на Apple, Siri, кој препознава говор (овозможува преку говор да управувате со одредени операции на уредот кадешто е инсталиран, пришто не бара да изговарате одредени/ однапред дефинирани наредби, туку го „разбира“ вашиот природен говор). За „слаба“ AI зборуваме сè дури софтверот е програмиран за одредени намени, па, колку и фасцинантно нам да ни изгледа неговата изведба. Овде не може да не се спомене машинското учење (област од вештачката интелигенција) преку кое компјутерите можат да научат да решаваат одредени проблеми без експлицитно да бидат програмирани за тоа. Под машинско учење накратко се подразбира обликување алгоритми кои својата ефикасност ја подобруваат врз база на емпириски податоци (следи објаснување). На најголем дел тестирања (на машинското учење) победуваат неуронските мрежи - се работи за концепт инспириран од биолошкиот нервен систем - голем број едноставни компјутерски единици (неурони) се поврзани во мрежа, и заедно учат да решаваат проблеми. Неуронските мрежи најчесто се компјутерски програми што

Возниак: Роботите ќе нè задржат како

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

43

Во актуелната ТВ-серија „Луѓе“, раздор во семејство внесува андроид - куќна помошничка, со чие совршенство во вршењето на семејните обврски (во случајот на мајка, на сопруга) луѓето не можат да се натпреваруваат Автомобилот на Google што се вози сам ќе нè остави да уживаме во друмскиот транспорт како да имаме сопствен возач, но, по Uber ќе остави без работа уште многу таксисти Машинско учење: Во податочните центри илјадници компјутери заедно учат и стануваат поефикасни без експлицитно да бидат програмирани за решавање на зададените проблеми

можат да препознаат образец (pattern) во група податоци и да направат модел за истите. Многу важна карактеристика на неуронските мрежи е способноста да учат од искуство (од претходни примери), при што постои надгледувано и ненадгледувано учење. Кај надгледуваното се работи за означени податоци за учење (алгоритомот што го надгледува процесот ги споредува податоците добиени на излезот од неуронската мрежа со очекуваните податоци/решенија/резултати). На пример, учи да препознава спам електронска пошта врз база на пораки што претходно му се означени како такви. Ненадгледуваното учење подразбира методи со кои системот сам учи да распознава „групи“ меѓу податоците што ги добива на влезот на неуронската мрежа. Машинското учење денеска е една од најактивните области на информатичката наука поради бројните можности за примена - во споменатото препознавање на обрасци, во длабинската анализа на податоци, во роботиката, во компјутерскиот вид (гледање), во компјутерската лингвистика.

На работникот-машина не му треба сон, а „бара“ помала „плата“

Компании како Google и Facebook разбирливо

вложуваат во оваа област на AI, зашто бројот на луѓе кои би требало да бидат ангажирани за да најдат корисни обрасци или да направат класификации во огромните количества податоци произведени од корисниците - зборуваме за неброени „меилови“, фотографии, видеа, истории на пребарување ..., би требало да биде, исто така, неброен. Компјутери што научиле ова да го прават се многу поефикасно и поевтино решение. Овде доаѓаме до можните последици од понатамошниот развој/пенетрација на вештачката интелигенција кои не зависат од тоа дали некогаш науката ќе развие потполна, или „силна“ AI. Компјутерите што ќе можат да вршат сè повеќе работи/активности без потреба од сон, од годишен одмор, па, и од пауза за ручек, нема добро да се одразат на пазарот на трудот. Истражување на професори од Оксфорд предвидува дека во САД до 2033 година половина од работните места на луѓето ќе им ги земат машини. За проектот се проучени 700 различни професии, и произлегло дека најзагрозени се луѓето кои работат како рецепционери, адвокатски службеници, продавачи, таксисти, ноќни чувари. Во моментов се роботизирани 10% од сите производни процеси во светот, а овој процент до 2025 година се очекува да порасне до 25%. Се вели дека сметката за сопствениците на бизнис е едноставна во случајов - работен час, на пример, на заварувач, чини 25 долари на час, а „паметна“ роботска рака за исто толку време труд чини само 8 долари.

Гејтс, Маск, Хокинг: Подобро поголема претпазливост, отколку помала од потребната

Развојот на „вистинска“ вештачка интелигенција ќе значи крај за човештвото - смета познатиот теоретски физичар и космолог Стивен Хокинг. „Обидот да се создаде нешто што ќе го стигне човекот или ќе ја надмине нашата интелигенција може да доведе до многу сериозни последици. Вештачката интелигенција може да продолжи и понатаму да се развива, па, дури и да се преобликува. Луѓето кои се ограничени со исклучително бавна биолошка еволуција не можат да се натпреваруваат со таква сила. Вештачката интелигенција може да доведе до крај на човечката раса на Земјата“, изјави Хокинг. И за основачот на Microsoft, Бил Гејтс, нема дилема дека не треба да се потцени заканата вештачката интелигенција во иднина да стане премоќна за да може да биде држена под човечка контрола. „На почетокот машините ќе вршат доста работи за нас, и нема да бидат суперинтелигентни. Тоа би требало да биде позитивно ако го управуваме како што треба. Неколку десетлетија потоа интелигенцијата ќе биде доволно силна за да нè загрижи“, смета Гејтс. Но, кога тој вели „да ја управуваме AI како

што ние чуваме кучиња

што треба“, како Трилатералец (член е на Трилатералната комисија), тоа треба да им го каже на своите колеги од Билдерберг, кои на овогодинешната конференција (со најобезбедувана тајност досега) како прва тема за дискусија ја имаа токму вештачката интелигенција. Заклучокот е - Билдерберг гледа во иднината, а според профилот на луѓе што ги собира Групата, јасно е оти тука се мисли дека интелигенцијата на машините ќе биде извор на идните пари и моќ. Односно, дека доброто на човештвото добива на важност само таму кај што се пресекува (ако воопшто се пресекува) со интересите на Билдерберг од развојот на AI. Можеби најдраматични предупредувања последниов период изрече основачот на SpaceX и соосновачот на PayPal и на Tesla Motors, Илон Маск. Според него, вештачката интелигенција потенцијално е поголема опасност за човештвото од атомските бомби. „Најдобро би било да ги пресретнеме сите негативни околности многу пред да се случат. Некои од нив може да бидат толку страшни, што во моментов не можеме да кажеме кога после нив, и дали воопшто би можеле да се опоравиме. Дури мораме да бидеме подготвени и за сценарио во кое светот не би успеал да се опорави. Кога ризикот е толку голем, мораме да бидеме проактивни, а не реактивни“, рече Маск, кој му донираше 10 милиони долари на институтот „Future of Life”, волонтерската, непрофитна, истражувачка организација што се занимава со ублажување на потенцијалниот ризик со кој човештвото може да се соочи како резултат на развојот на вештачката интелигенција. На оваа линија, но, третирајќи го проблемот со иронија, застана пионерот на револуцијата на персоналните компјутери, популарниот „Воз“ (Woz), Стивен Возниак. Вештачката интелигенција ќе го контролира светот, но, тоа може да биде добро, зашто роботите веројатно ќе нè задржат на оваа планета, како дел од природата, смета Воз. „Всушност, сето ова ќе биде добро за луѓето, а ќе поминат стотици години пред роботите воопшто да стекнат таква способност. Кога ќе стигнеме дотаму тие ќе бидат свесни за своето место во светот и ќе сакаат да нè задржат на ист начин како ние што сакаме да имаме кучиња. Ќе бидат толку паметни што ќе знаат дека мора да ја зачуваат природата, а луѓето се, исто така, дел од природата“, гласи изјавата на Возниак на оваа тема. Овој лик кој самостојно стои зад развојот на Apple I (1976 година компјутерот што ја лансираше истоимената денес супербогата компанија), смета дека со цитираниот став го надминал стравот од доаѓањето на машините на нашето сегашно место. Тој смета дека роботите со вештачка интелигенција во вистинската смисла на зборот, ќе му помогнат на човештвото, зашто ние за нив би биле „оригинални богови“. nnn

Капитал број 821/822 24.07.2015

44

www.kapital.mk

маркетинг

5 начини како да ја користите емоционалната интелгиенција за маркетинг Eдна неоддамнешна студија покажува дека 50% од потрошувачите сметаат дека брендовите кои ги користат се непознати. Друга студија покажува дека само еден од тројца потрошувачи, веруваат дека навистина ги познаваат нивните омилени брендови. Но, решението за овој проблем лежи во емоционалната интелигенција: се работи за тоа да се биде реален, автентичен и интуитивен. Емоционалната интелигенција помага при создавањето попрофитабилен бизнис.

Таргетирање: Никој не сака да биде вознемируван без мерка

Д

www.kapital.mk

Дали некогаш сте го оставиле автомобилот на 15 минути и веднаш откако сте се вратиле, сте забележале флаер „закачен“ меѓу прозорецот? Како и повеќето, веројатно ќе го повлечете, ќе го „стуткате“ и ќе го пцуете оној кој тоа го направил. За жал, дигиталниот маркетинг почна да станува иритирачки. Со развивање на технологијата, голем дел од маркетинг-агентите очајно ги таргетират потенцијалните клиенти на погрешни места, а со тоа го навлекваат нивниот гнев. Всушност, една неоддамнешна студија покажува дека 50% од потрошувачите сметаат дека брендовите кои ги користат се непознати. Друга студија покажува дека само еден од тројца потрошувачи, веруваат дека навистина ги познаваат нивните омилени брендови. Но, решението за овој проблем лежи во емоционалната интелигенција: се работи за тоа да се биде реален, автентичен и интуитивен. Емоционалната интелигенција помага при создавањето попрофитабилен бизнис.

внимателно 1Слушајте

Пред да инвестирате во дигиталните медиуми, користете која било алатка за социјално слушање како „Topsy“, „Hootsuite“ и „Social Mention“, за да разберете што всушност сака вашата публика. Никогаш не би посакaле да упаднете на вечерна забава и да го „украдете“ разговорот на некого, па зошто би сакале вашиот бренд да биде перцепиран дека истото го прави преку дигиталниот маркетинг. Со слушање на она за што токму луѓето се грижат, може да изградите стратегија.

2 Додадете вредност

Најдете начин да дадете вредност на вашата агенда, отколку едноставно да се форсирате. Ако доаѓате од место каде луѓето се повеќе дарежливи, тогаш и природно ќе бидете склони да им помогнете на луѓето кои ги бараат вашите производи или услуги. „Билдајте“ вредност за да изнајдете начини за подобрување на животот

Капитал број 819/820 10.07.2015

45 на потрошувачите кои сакате да придобиете, или пак задржите. Но пред некој да посака да купи нешто од вас, потрошувачот треба да разбере кои сте всушност вие и зошто токму да инвестираат во вашиот бренд. Со цел да го постигнете тоа, корисниците треба да ве запознат, преку изнаоѓање начини за додадете вредност на продажбата.

го одвлекувајте 3 Не вниманието

Фокусирајте се на желбата и законите за да ја привлечете публиката, наместо да се обидете да го одвлекувате вниманието. Станете експерт за раскажување. Размислете надвор од рамките на карактеристиките и предностите на она што го продавате. На пример што всушност значи вашата компанија и за што вусшност служи брендот? Или пак, Како би го направиле светот едно подобро место на живеење на еден мал, но мошне важен начин.

Не бидете 4 "морничави"

Можете да се потрепете на податоците од кои се учи многу за вашата публика, но постои една тенка линија помеѓу остроумноста и „морничавоста“. Размислете за оние начини, како да бидете остроумни и како би можеле да ја изненадите публиката, наместо да бидете притаени за тоа колку знаете за нив и нивните навики. На пример многу луѓе го користат „Epicurious“ за да побарат рецепти за готвење, а многу од тие луѓе ја презеле апликацијата. Со „iBаacon technology“, можете да ги идентификувате најдобрите клиенти на пазарот, кој се заинтересирани за мексиканска храна, а истовремено можете да им пратете предупредување додека пазарат во омилента самопослуга.

кога 5 Почитувајте повторно таргетирате

Фрекфенцијата е доста значјна, но исто така вие можете да се пренасочите кон друга цел. Балансирајте ги целите и ризиците. Размис лете повеќе околу насочувањето во однос на запознавањето. Само затоа што некој излегува со вас на состанок не значи дека сака и да се ожени со вас. Никој не сака да биде вознемируван. Почитувајте го фактот дека сите не сакаат и не се спремни да купуваат од вас. Во прилог на проширување на вашиот бизнис со еден поголем интензитет, користењето на овие емоционално интелигентни стратегии ќе обезеди поврзување со соодветно емоционално интелегентни корисници кои за возврат, ќе ви помогнат да „пораснете“ побрзо. Впрочем, правото на потрошувачите кои купуваат од кај вас ќе ви обезбеди вистински однос и внимание. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

46

Менаџмент совети

Лекции за новите директори од пет историски лидери Секој кој стапува за прв пат на позицијата главен извршен директор знае дека добрите совети од искусни “борци” можат многу да помогнат в ситуација кога треба да се донесе добра одлука. Капитал ви пренесува неколку лекции кои можат да помогнат во управувањето и одлучувањето со фирмата од неколку историски лидери

Тусан Л ' Вертјур: 1.Пронајдете ја ѕвездата водилка

П

оранешниот роб инспириран од идеалите на француската револуција, во Сан Доминго (денешен Хаити) успева да ја порази европската имперпија и се смета за најзаслужен за поттикнување на револуциите за укинување на ропството низ целиот. Идеал кој управува со неговите акции во екот на револуцијата, поттикнувајќи го да истрае и да ги порази шпанската и француската армија. Наместо да прави сојузи со оние со кои ја дели културата и крвта, тој се бори со армија која ги поседува неговите принципи. Л ' Вертјур успева да го искорене ропството, потенцирајќи ја неговата кауза и се она што е потребно за да се заслужи слободата.

2.

И

Сун Цу: Адаптирајте се на ситуацијата

сто како што водата го обликува својот тек во согласност со земјата врз која тече, така и лидерите треба да научат да се адаптираат на ситуацијата. Легендарниот филозоф од династијата Жоу, Сун Цу, посочува дека лидерот треба да го истражи теренот и да ги искористи предностите. Исто така, тој препорачува да станете „ученик“ на непријателите со цел да ги дознаете нивните слабости. Дел од неговите основни совети се однесуваат на тоа дека секогаш мора да го истражите опкружувањето и конкуренцијата, за да го искористите најдоброто од секоја можност која ви се пружи.

Макијавели: Ангажирајте најдобри советници за тоа што ви е слабост

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

47

4. кој им треба на луѓето

Нелсон Мандела: Бидете светилникот

П

Макијавели: 3.Николо Најмете добар советник

З

а подобро да ја разберете „територијата“ со која управувате, потпрете се на веќе докажани совети. Во својата студија од 16 век насловена како „Принцот“, Николо Макијавели, ренесансен писател и политичар, смета дека користењето на советници започнува со осознавањето за сопствените слабости. Следниот чекор е да изберете советници кои би можеле да ви ги надоместат тие слабости. Според Макијавели, треба да го цените нивното искрено мислење. Изберете добар советник и предизвикајте завист кај секој автократ.

онекогаш преправајќи се дека сте храбри, вие навистина станувате храбри. Нелсон Мандела е револуционер, кој и кога целосно беше заплашуван, претставуваше синоним за храбар лидер. Малку познат е примерот со вештината на Манедела да се справи стравот при патувањето со авион околу Јужна Африка. При самиот лет, моторот од леталото откажува, а телохранителот на Мандела ја опишува неговата смиреност, кој едноставно во тој момент го разслистувал весникот. Подоцна тој признал дека бил многу преплашен, но успеал тоа да го сокрие од другите. Нелсон точно знаел дека храброста претставува избор, кој претставува учење како да се справувате со секојдневието.

Абрахам Линколн: Направете 5.пријатели од вашите непријатели

У

кажувајќи на грешките кои ги прават другите, ретко можете да ги охрабрите луѓето да го променат своето однесување. Давањето јавна критика, дури и кога тоа е оправдано, повеќе може лошо да се одрази врз вас, отколку да ги промените навиките кај луѓето. Линколн е озголасен по јавното критикување на своите политички противници, но тој оваа лекција ја научил на потешкиот начин. Неговите јавни пцости против стариот политички противник речиси го принудиле на двобој. Подоцна сфатил дека агресивниот став не му прави никаква улога, а новата политика ја темели со прифаќање на недостатоците кои ги имаат опонентите. Тој се стекнал со репутација за попустливост кон своите непријатели, практика која се трансформира дури и кај членовите на спротивниот табор. За време на граѓанската војна, тој им нагласил на оние кои зборуваат остро за јужњаците, „Не ги критикувајте, тие се само она што ние би биле во слични околности“.

Мандела: Научете да бидете храбри лидери кој ќе шират смиреност

Б

Капитал број 821/822 24.07.2015

48

www.kapital.mk

CEO Profile

Биофармацевтската медицина честопати се гледа како финансиски неисплатлива за европскиот здравствен систем. Но во денешно време, гигантот AbbVie претставува реткост, наметнувајќи се како лидер на светскиот фармацевтски пазар. Благодарение на новиот извршен директор на AbbVie за Европа и Канда, Паскал Ричета, инвестициите на компанијата во овој дел од светот ќе продолжат и во иднина. Според неа, биофармацевтската медицина има суштинско значење за добивање клинички придобивки за пациентите преку уникатните методи на лекување. „Здравјето треба да се гледа како инвестиција, а не трошок. Треба да имаме подобро разбирање за придобивките кои можат да се добијат од биофармацевтските компании. “, вели Ричета. Оваа глобална биофармацевтска компанија која „игра“ главна улога во јакнењето на здравствената конкуренција во Европа, има можност да работи и напредува на полето на иновативните терапии, секојдневно соочувајќи се со потребите на луѓето ширум светот.

„Скапи“ проблеми

Европската популација старее пребрзо. До 2050, дури 37% од населението ќе има повеќе од 60 години. Истовремено, хроничните заболувања се одговорни за 86% од смртните случаи и ризик-фактор кај повеќе од 80% од луѓето кои имаат навршено 65 години. Сето ова го чини здравствениот систем повеќе од 700 милијарди евра. „Заболувањата еволуираат, а иновацијата е п о пр еч ен а п ор а д и еко н омските ограничувања. Здравствените системи се под закана да постанат неодржливи. Јасно е дека доколку не се реагира во овој момент, пациентите можат да ја изгубат шансата за иновација и пристап до нега“, вечи Ричети. Таа потенцира дека секој пациент во Европа ќе искуси дел од предизвиците, со кои се соочува здравствениот сектор. „Државното здравство не е повеќе доволно. Здравствените модели за акутна нега веќе се застарени. Не само што не ги исполнуваат нашите потреби, туку стануваат и премногу“, вели таа. Во време кога националните здравствени системи се преоптоварени поради економската состојба во Европа, новиот и иновативен пристап во овој сектор би можел да се покаже како клучен за олеснување на притисокот врз пациентите.

Паскал Ричета

вице претседател и извршен директор на AbbVie за Западна Европа и Канада

Биофармацевтската медицина ќе игра клучна улога во здравствениот сектор! Иако многумина со скептицизам гледаат на биофармацевтската индустрија, сепак американскиот гигант AbbVie за само две години во голема мера успеа да го прошири својот бизнис на стариот континент, благодарение на новиот извршен директор за Европа и Канада, Паскал Ричета. Само во 2013 година, AbbVie „учествуваше“ со 3,1 милијарди евра во европскиот Бруто-домашен производ.

Факт: AbbVie дистрибуира лекови во

www.kapital.mk

Капитал број 821/822 24.07.2015

49

AbbVie низ бројки:

2013

основана, со издвојување од Abbott Laboratories

18,8

милијарди евра приход во 2013

26 000

Во 2013 компанијата генерирала повеќе од 3,6 милијарди евра, а истата година вработила 7 200 луѓе.

AbbVie дава 716 милиони долари на глобално ниво преку филантропски активности за подобрување на здравствената заштита

„Индустријата треба да работи со целиот здравствен систем за да може да гледа кон идните предизвици, односно да вложува напори за реализирање на решенија кои ќе овозможат еден одржлив систем. Во време кога компанијата е соочена со притисок од барањата за ограничување на трошоците, фокуст е свртен кон развивање нови решенија и кобминирање на новата технологија. Со една таква инвестиција, медицинските откритија можат да „дојдат“ многу побрзо отколку што всушнсот се очекува“, вели Ричета.

Нов пристап

Покрај развивањето нови лекови и терапии, компанијата е ангажирана и во бројни иницијативи, чиј фокус е напредната нега и подобрување на целокупниот здравствен систем. „Ние имаме водечка улога да реагираме до јавните здравствени предизвици. Како биофармацевтска компанија, придонесуваме за економската сосотојба во Европа, истовремено залагајќи се за иновациите потребни за развој на медицината“, вели Ричета. Честопати под здравствена заштита се „подразбира“ испораката на лекови и услуги, отколку подобрувањето на овој сектор. Новите модели кои постепено еволуираат имаат цел да наметнат еден нов пристап, кој ќе се фокусира на подобрување на квалитетот на услугите. Ричета верува дека сето ова е важно за подобрување на здравјето кај пациентите, односно за долгорочно одржување на здравствениот систем. „Ние директно нудиме 716 милиони долари на глобално ниво за подобрување на здравствената заштита, преку стратешки и филантропски активности“, вели извршниот директор на AbbVie за Европа.

вработени

19,9

милијарди евра приход во 2014

Која е Ричета?

П

аскал Ричета е родена во 1959 година во Франција, а дипломирала на Медицинскиот факултет во Поитиерс во 1986. Кариерата ја започнува како вице-претседател во GlaxoSmithKline, каде се стекнува со големо искуство пред да се приклучи на американскиот фармацевстки гигант Abbott кој во 2013 година станува АbbVie. Најпрво работи како генерален менаџер за Белгија, пред да застане на чело на компанијата за Западна Европа и Канада.

Економски придонес

Фокусирањето кон трошоците, како што вели Ричета, спречува многумина европјани да ја видат вистинската вредност на биофармацевтските компании. „Фармацевтскиот сектор има главен придонес во општеството кога станува збор за иновациите. На пример, во 2013 AbbVie придонесе со 3,1 милијарди евра во европскиот Бруто-домашен производ. Покрај директните економски ефекти, компанијата индиректно придонесе и 1,4 милијарди евра и индуцира вредност од 942 милиони евра во рамките на другите сектори од европската економија“, изјави Ричета. Според овие податоци, биофармацевтскиот ги га нт е е д н а од к л у ч н и а л ки в о европската економија и голем двигател на одржливоста. „Здравствениот сектор секојдневно придонесува на многу начини. Биофармацевтските компании ја прават медицината ефективна, а тие истовремено ги воочуваат економските придонеси, стимулирањето раст, вработувањето и инвестициите“, вели таа.

AbbVie дистрибуира лекови во 27 земји на Европската Унија и 170 држави ширум светот. Резултатот на независната консултанска компанија WifOR, покажува дека во 2013 компанијата генерирала повеќе од 3,6 милијарди евра, а истата година вработила 7 200 луѓе. Нејзините активности резултираа

со речиси 49 000 работни места на стариот континент.

Промени

Како што објаснува Ричета, компанијата не се насочува само кон давањето вредност на економијата, туку во фокусот на AbbVie е самиот пациент и квалитетот на услуги. „Ние имаме интервјуирано илјадници пациенти за да го разбереме нивното искуство. Сето тоа го користиме за да развиеме нови лекови. Нашата цел е да им помогнеме на пациентите да живеат еден поздрав живот. За мене, ова значи дека треба да одиме кај пациентите, докторите, потрошувачите и да ги запрашаме што всушнот им треба и што точно сакаат од AbbVie“, вели Ричета. Компанијата се најде на листата на „Dow Jones Sustainability North America“ за лидер во одоговрни, економски, еколошки и социјални компании, постигнувајќи 100/100 од категоријата „стратегија за подобрување на пристапот до лекови“. Исто така, AbbVie Постигна 90/100 и во други четири категории како биоетика, граѓанско општество и филантропија, управување со кризи, односно здравје и безбедност. „Нашата историја во достигнувањето одржлива здравствена заштита започна оддамна, но за мене 2013 година беше клучна за тоа“, завршува Ричета. nnn

27 земји на Европската Унија

ПОКАНА На 17 септември 2015 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 18. сесија на Клубот на истражувачите Доколку сакате да го презентирате Вашиот работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, Ве молиме да нè известите најдоцна до 31 август 2015 година (понеделник). Се надеваме дека ќе предизвикаме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме да го потврдите Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите најдоцна до 15 септември (вторник) 2015 година на тел. +389 2 3298 505; електронска пошта: marketing@kapital.mk Напоменуваме дека зачленувањето во Клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

LENOVO IDEAPAD 100-15

ОДЛИЧЕН БАЛАНС ПОМЕЃУ ПЕРФОРМАНСИ И ЦЕНА Attractive Price & Uncompromising Performance Ultra-Slim, Highly Mobile Design High-Def Display for Bright, Crisp Visuals Comprehensive, Over-Achieving Feature Set Plenty of Storage for Movies, Music & Games

IdeaPad 100-15IBY BLACK Intel® Processor N2940, 2.25 GHz 4GB DDR3; 250GB 15,6" HD + Camera DVD-RW / Wi-Fi / HDMI Card reader / Bluetooth

цена:

INet

16.990 ден.

Services

ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ: A: Атинска 12 - Скопје E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk T: 02/ 3090.625