Kapital magazin 876 877

COVER STORY

БИЗНИС ЛИДЕР НА НОВОТО ВРЕМЕ

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

ОПШТИНИТЕ КАКО БУНАР БЕЗ ДНО! ГОДИШНО ТРОШАТ 730 МИЛИОНИ ЕВРА, 250 МИЛИОНИ ЕВРА САМО ЗА ПЛАТИ

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

СВЕТ БИЗНИС

ШТО ЌЕ ДОНЕСЕ ГОЛЕМОТО СПОЈУВАЊЕ ВО ПИВАРСКИОТ БИЗНИС НА AB INBEV И SABMILLER?

WWW.KAPITAL.MK

ФРАПАНТЕН ИЗВЕШТАЈ ЗА ЕКОНОМСКИТЕ ШТЕТИ НА ЕМИГРАЦИЈАТА

20

МИЛИОНИ ЛУЃЕ ОТСЕЛЕНИ ОД ИСТОЧНА ЕВРОПА И БАЛКАНОТ ЗА 25 ГОДИНИ

ЗАПОЗНАЈТЕ ГО BELLABEAT, НАЈБРЗОРАСТЕЧКИОТ ХРВАТСКИ СТАРТАП

КАКО СЕ СТАНУВА КОМПАНИЈА ОД МИЛИЈАРДА ДОЛАРИ? БРОЈ 876/877 | ЦЕНА 100 ДЕН.

12 АВГУСТ 2016 | ПЕТОК | ГОДИНА 17

УСПЕШНИТЕ ЛИДЕРИ И ПРАВИЛОТО 5 ЧАСА

3

Капитал број 876/877 12.08.2016

содржина

24 04

Cover story

12

Капитал анализа

18

New Age CEO Каков треба да е бизнис лидерот на новото време Фрапантен извештај за економските штети емиграцијата Егзодус: 20 милиони луѓе отселени од Источна Европа и Балканот за 25 години

28 24

свет

28

Startup

Капитал анализа

Како македонските општини ги трошат буџетите?! Општините како бунар без дно! Годишно трошат над 730 милиони евра, 250 милиони евра само за плати!

34

Неуспешен пуч успешно оправдување за отстранување на последниот отпор против самовластието на Ердоган Има ли кој да му застане на патот? Запознајте го Bellabeat, најбрзорастечкиот хрватски стартап Како се станува компанија од милијарда долари

Балкан бизнис

Со 14 илјади активни ИТ компании со 75 илјади вработени Романија прераснува во европски технолошки центар

42 36

свет бизнис

42

Банки и финансии

Американските регулатори го одобрија спојувањето на AB InBev и SABMiller Најголемата пиварница стана уште поголема и ќе држи една третина од светскиот пазар Три трендови што ќе го променат банкарството

46

Претриемништво

50

Лидери

Правилото 5 часа Успешните бизнис лидери поминуваат пет часа неделно во учење Маргарет Тачер

поранешна британска премиерка

Парите не паѓаат од небо, треба да се заработат

New Age CEO

Бунар без дно

Големо спојување

Каков треба да е бизнисот лидерот на новото време? Сите “старомодни“ модели за лидерство, како што пишува Harvard Business Review, влечат корени од начинот на кој што се организирани армиите во светот, каде што има прецизно поставена хиерархија и луѓето ја слушаат командата на претпоставениот. Овие модели не функционираат во денешниот свет. Како што пополека ‘рѓосува бизнис моделите од индустриската ера, моќта се префрла од луѓето што продаваат, на оние што купуваат.

Сите 80 општини годинава ќе потрошат 734 милиони евра, што е четвртина од државниот буџет и 8,1% од бруто домашниот производ (БДП). Третина од овие пари, односно 248,2 милиони евра градоначалниците ќе ги потрошат за плати и надоместоци на вработените и речиси идентична сума од околу 254,3 милиони евра за инвестиции во инфраструктурата. Некои општини дури 60% од буџетот го трошат за плати, што ја наметнува дилемата дали Македонија има потреба од толку многу општини?

Американските регулатори го одобрија спојувањето на AB InBev и SABMiller. Најголемата пиварица станува уште поголема и ќе држи една третина од светскиот пазар. Зделката ќе и отвори на InBev простор на растечките пазари на африка и латинска Америка, каде што во моментов не е присутна. менаџментот ќе раководи со поголем бизнис, што ќе резултира со поголеми плати, моќ и статус. Пивопијците најверојатно ќе добијат поскапи пива и избор на помалку локални брендови.

XX Стр. 4

XX Стр. 18

XX Стр. 36

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, кат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје l Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење: 11.08.2016

Капитал број 876/877 12.08.2016

www.kapital.mk

4 cover story: Cover story: New Age CEO Субвенци

Каков треба да е бизнис лидерот на новото време Сите “старомодни“ модели за лидерство, како што пишува Harvard Business Review, влечат корени од начинот на кој што се организирани армиите во светот, каде што има прецизно поставена хиерархија и луѓето ја слушаат командата на претпоставениот. Овие модели не функционираат во денешниот свет. Како што пополека ‘рѓосува бизнис моделите од индустриската ера, моќта се префрла од луѓето што продаваат, на оние што купуваат. Денешниот бизнис лидер мора, пред сè да е добар слушател, да има разбирање и емпатија. Треба да знае како да ја мобилизира енергијата на луѓето и да ја насочи кон најважната цел – создавање поголема вредност за потрошувачот. Ова пак, за возврат создава повеќе профит за компанијата. Компаниите што постигнуваат високо ниво на задоволство на потрошувачите, но и на вработените, имаат подобри перформанси од оние што го немаат тоа.

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

иите имаат ефект

5

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

6

cover story:

П пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Порано, лидерството беше едноставно да се опише: им кажуваш на луѓето што да прават. Менаџерите ги гледавме како некакви “херои“. Тие требаше да решаваат проблеми, нивната техничка експертиза беше на цена, односно целокупното нивно знаење и искуство. Менаџерите требаше да се грижат компаниската машинерија да работи како подмачкана, ништо повеќе. Сите “старомодни“ модели за лидерство, како што пишува Harvard Business Review, влечат корени од начинот на кој што се организирани армиите во светот, каде што има прецизно поставена хиерархија и луѓето ја слушаат командата на претпоставениот. Овие модели не функционираат во денешниот свет. Како што пополека ‘рѓосува бизнис моделите од индустриската ера, моќта се префрла од луѓето што продаваат, на оние што купуваат. Денешниот бизнис лидер мора, пред сè да е добар слушател, да има разбирање и емпатија. Треба да знае како да ја мобилизира енергијата на луѓето и да ја насочи кон најважната цел – создавање поголема вредност за потрошувачот. Ова пак, за возврат создава повеќе профит за компанијата. Компаниите што

постигнуваат високо ниво на задоволство на потрошувачите, но и на вработените, имаат подобри перформанси од оние што го немаат тоа.

Менаџерите на денешницата треба да се етични и општествено одговорни

Ако алчноста, арогантноста и нечовечноста беа главните карактерни црти на менаџерот кој прави големи профити, менаџерот на 21 век е антипод на асоцијацијата за тоа како треба да изгледа и што треба да работи менаџерот. Менаџерот на новото време е спротивност на сите “Џек Велчови“ во нашето опкружување кои се убедени дека за да се постигнат саканите цели во бизнисот треба да се гази и по мртви лешови. Новата економија бара менаџери кои ќе успеат да ги постигнат целите на компанијата и одлични финансиски резултати преку великодушен и фер однос кон вработените, клиентите и добавувачите, менаџер кој им помага на вработените да го најдат соодветното место на кое можат да го дадат својот максимум за остварувањето на визијата и целите на компанијата. Во текот на изминатите неколку години светот на бизнисот доживеа големи проблеми во смисла на доверба и лидерска криза, предизвикани од видовите на претприемништво и менаџмент кои се развија во изминатите неколку децении. Менаџментот се претвори во умешност за создавање вредност на акциите, на легален и нелегален начин. Тоа предизвика криза во легитимноста на бизнис -лидерството. За Даница Пург, претседател на ИЕДЦ - Бледската школа за менаџмент која е меѓу најдобрите школи за менаџмент во Европа, најголем предизвик на менаџментот во 21 век е да изградиме етички и општествено одговорни лидери, кои покрај постигнувањето на бизнис

- целите, ќе го стимулираат развојот на општеството. “Менаџерите и лидерите денешницата и на иднината, секако, ќе мора да имаат основни професионални и функционални знаења и вештини. Ќе мора, како и денес, да ги разбираат и да се способни да ги применат основните знаења од областа на финансиите, маркетингот, организациските и бихевиоралните науки или човечките ресурси, комуникацијата и управувањето со проекти. Секако, овие теми треба да бидат надградени на меѓународно, па дури и на глобално ниво; на нивото на кое се заснова бизнисот”, вели Пург. Значи и пред и после кризата квалитетите што треба да ги има успешен менаџер остануваат исти. Потребни се врвни квалитети во форма на знаење и вештини за управување со процеси, суровини, време и луѓе. Но, ако деталното познавање на бизнисот и процесот кој треба да се менаџира во минатото беа пресуден фактор за добивање на топ менаџерска позиција, денес од секој топ менаџер се очекува огромни способности на флексибилност и прилагодливост на пазарните услови кои се променливи и неретко и не докрај предвидливи. Тоа, пак, подразбира способност за брзо прилагодување, отвореност кон промени и нови предизвици. Искуството и исклучително познавање на современите алатки на информатичката технологија, социјалните мрежи, се веќе услов без кој ниеден топ менаџер не може да функционира, без оглед на тоа во која индустрија работи.

Наградата на менаџерите да не зависи само од профитот

По кризата, за топ менаџерите се повеќе станува значајно, покрај нивните технички, управувачки и лидерски капацитети, да поседуваат високи морални вредности, како што се чувство на правичност, чесност и лојалност кон фирмата што ја раководат, но и кон сите заинтересирани страни на фирмата, вклучувајќи ја и пошироката заедница. “Досега, менаџерите беа набљудувани, и тие така се однесуваа, како високо ефикасни деловни администратори, кои ги разбираат деловните процеси во фирмите, имаат цели на учинок кои треба да ги задоволат, на пример да смалат трошоци или да зголемат продажба или профит, или неколку од овие цели заедно. Тие доаѓаат во фирма, воведуваат некои промени, согласно целите кои ним им се зададени, обично не седат многу во компаниите, ги остваруваат целите (или не), земаат бонуси (или не) и си одат па доаѓаат нови.“, вели Верица Хаџи Василева –Марковска, партнер во консултантската куќа ААГ. Според неа кризата го покажа ужасот на краткорочноста на ваквите стратегии и однесувања, од кои главно профитираа менаџерите. Организациската наука

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

7 М

Даница Пург

претседател на Бледска школа за менаџмент

енаџерите и лидерите денешницата и на иднината, секако, ќе мора да имаат основни професионални и функционални знаења и вештини. Најголем предизвик за менаџментот на новото време е да изградиме етички и општествено одговорни лидери, кои покрај постигнувањето на бизнис - целите, ќе го стимулираат развојот на општеството.

ќе мора да одговори на предизвикот менаџерите да бидат ставени во контекст да размислуваат и (нивните бонуси) да зависат од подолгорочни, стратегиски цели, како на компаниите кои ги раководат, но и на заедницата во кои тие функционираат. “Познаваме менаџери, и во македонската практика, кои сакаат да им се допаднат на акционерите на начин што го зголемуваат

М

акедонските менаџери имаат амбиција, тоа е неспорно. Прилично се и енергични, не се штедат на работа. Флексибилноста и трпеливоста се исто така Горан карактеристики Цивкароски што често ги регионален красат консултант на домашните Pedersen & Partners менаџери. Но, им недостасува визија, гледање на големата слика.

профитот, дури и на начин што на долг рок не е одржливо. Ако тоа се прави со намалување на инвестициите во фирмата, и тоа не само во капитални средства, опрема, туку и во луѓе, заради претерано штедење, фирмата навистина може во определен период да има зголемени профити, но ако таа практика продолжи, фирмата може да ги изгуби добрите луѓе, да го изгуби чекорот

Д

осега, менаџерите беа набљудувани, и тие така се однесуваа, како високо ефикасни деловни администратори, кои ги разбираат деловните процеси во фирмите, имаат цели Верица на учинок кои треба да Хаџи ги задоволат. Kризата Василева – го покажа ужасот на Марковска краткорочноста на ваквите стратегии и однесувања, од кои главно профитираа менаџерите.

со технологијата и пазарот и на крај, да изгуби добар дел од потрошувачите“, смета Хаџи Василева - Марковска. Значи дали е добар менаџер или не, не треба да се цени само според тоа што направил и каков ефект остварил во текот на своето управување, туку и кои се ефектите што настанале за фирмата и другите заинтересирани страни со своето

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

8

cover story:

Стапици за менаџери: Што не треба да правите како бизнис лидер на новото време

Менаџирањето на вработените и гледањето како се развиваат професионално може да биде многу благодарно искуство, но од друга страна и предизвик проследен со тешкотии. Кога сите од вас очекуваат мудрост и ефективно лидерство, многу е важно да не ја загубите рамнотежата и треснете со лицето в земја. Избегнете ги најчестите менаџерски грешки и стапици во кои може да западнете, според Inc.com: XXНе давате пример со своето лидерство

Вашите вработени гледаат во вас лидер. Затоа, внимавајте како се однесувате на работното место. Слушајте внимателно, комуникацијата нека ви биде јасна, и бидете отворени за идеи и прашања од страна на колегите. Ова однесување ќе биде пример и за вашиот тим. Не дозволувајте вработените да имаат впечаток дека работата им е наметната со сила. Кога им давате задачи и проекти, дозволете им да ви поставуваат прашања во врска со целите на проектот. Објаснете им зошто токму тие се одбрани за конкретната задача. На тој начин тие ќе знаат дека ним сте им ја доделиле задачата затоа што ја цените нивната работа и тоа исклучително ќе ги мотивира да ја сработат најдобро што можат.

XXЗаборавате да ги негувате младите таленти

Иако може да постојат две или три хиерархиски скалила помеѓу вас и најмладите колеги по ранг, добро би било да го развивате нивниот талент преку тет-а-тет разговори со нив. На овој начин ќе откриете кои се всушност нивните професионални цели. Преку неформално муабетење со нововработените, ќе научите битни нешта за тоа каде се гледаат себеси во компанијата. Повеќето од младите вработени се желни да зграбат нови предизвици и можности, затоа искористете го тоа дознавајќи каков вид на задачи би сакале да преземат.

XXГи игнорирате постарите работници

Понекогаш се чини дека сликата за најискусните работници како полека да бледнее. Тие ја извршуваат одлично својата работа, но нивната ефикасност и рутина како да не се забележува. Ова може да предизвика тие да се чувствуваат како секој да очекува дека треба да работат беспрекорно и никој не обрнува внимание на тоа. Елиминирајте го ова, со тоа што ќе ги охрабрите да преземат дополнителни одговорности, за што тие ќе бидат прилично возбудени. Дури и најискусните работници можат да ги зајакнат своите вештини и способности.

XXИздавате наредби, а не сугестии

Никој не сака да му се шефува цело време. Иако вие сте шефот, треба ова да го имате на ум. Наместо постројано да ги бомбардирате вработените со тоа што треба да направат, дајте им сугестии и охрабрите ги да ги споделат со вас сопствените идеи за тоа кој е најдобриот начин да се заврши работата. На крајот, вашите вработени ќе се чувствуваат повредни, а во нивните очи ќе бидете повеќе лидер отколку армиски командант.

XXНе ја поттикнувате креативноста

Многу лесно може да заглавите во шемата “истото, па истото, секој ден” во вашата работна средина. Како менаџер, ваша задача е да внесувате свежина во сето тоа. Затоа, мора да стимулирате нови идеи од вашите вработени. Поставете кутија во која тие ќе ги уфрлаат новите идеи, сугестии и предлози, и по извесно време направете увид во неколку позначајни на состанокот со нив. Бизнисот станува подобар преку постојан проток на свежо, креативно мислење, и како менаџер мора да најдете начин да ја наградите креативноста на вашите колеги.

XXСе држите стриктно до претходно воспоставена рутина

Ако превземате менаџерска улога со веќе етаблиран тим, не плашете се да ги измените постоечката практика и процедури, со цел да постигнете поголема ефикасност. Само заради

тоа што некоја активност била извршувана на одреден начин веќе подолго време, не значи дека нема место за подобрување. Со инволвирање на персоналот во промената на тие активности на сигурен пат сте да ги вклопите во новите работни циклуси.

XXНе споделувате критики и пофалби

Обезбедувајќи повратни информации на вашите вработени треба да е честа активност, а не нешто што се случува само во време кога се поднесуваат извештаи. Вработените треба континуирано да знаат дали работат добро или не, па ако чекате да им го соопштите тоа само кога е формално определеното време, и не е баш најпаметна стратегија. Ако почесто ги споделувате своите критики или пофалби , ќе има простор да се случат подобрувања кај вашите вработени.

XXСкржави сте на давање комплименти

Имате играч во вашиот тим кој постојано работи беспрекорно? Погрижете се да му дадете соодветно признание, во спротивно би можеле да му ги дадете нешто друго- документите кога ќе се реши да ја напушти фирмата. Ништо не може да го натера вработениот да бара нова средина за докажување, како што може потценувањето на неговиот придонес во резултатите на компанијата. Не штедете ги комплиментите, наградете ги вашите добри работници со бонуси и унапредувања, секогаш кога има прилика за тоа.

годишна специјална едиција

200

септември

2016

НАЈГОЛЕМИ И НАЈУСПЕШНИ

Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија. Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2015 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. Во едицијата ќе бидат рангирани компаниите според повеќе показатели како на пример:

l компании со најголеми приходи l компании со најголем профит l компании кои најмногу вработуваат l компании со најголем капитал l компании со најголема актива l компании кои најбрзо растат Во едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании во клучните индустрии, како и повеќе анализи:

l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година?

l Стратегиите и плановите на најголемите и најпрофитабилни компании?

l Кои фирми ги прават парите во Македонија?

l Кои се најголемите “капиталци” во Македонија?

l Најголемите предизвици за компаниите за 2016 година

l Кои се најголемите компании во регионот?

Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

l Прехранбена индустрија l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас Повеќе информации за едицијата и за комерцијално претставување на истата, обратете се на e-mail: marketing@kapital.com.mk l gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број ++ 389 2 3298 505

Лицe за контакт:

ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

10

cover story:

SWOT aнализа на македонските бизнис лидери

Повеќе опасности одошто можности Со помош на неколку менаџмент консултанти од Македонија направивме “крвна слика“ на домашните бизнисмени/ менаџери

Силни страни (Strengths) XXКај постарите бизнисмени постои вроден инстинкт за преживување XX Можност за снаоѓање во комплицирана и често корумпирана средина XX Познавање на бројни домашни играчи од сличен профил во приватниот и јавен сектор

Слабости (Weaknesses) XXНедостиг на знаење, вештини и вклученост во светските економски текови XXДолгогодишна ориентираност само на домашниот пазар и страв од извоз XXСтав дека државата треба да ги реши нивните проблеми XXНедоволно вложување во луѓе, развој и истражување, нови пазари...

XXТенденција успехот да ги препишуваат на личните способности, а неуспехот на државата, системот и окружувањето XXВоглавно (пре)мали компании за европски или светски размери XXДел од нив сè уште се подготвени да прифатат мито и корупција како начин на добивање на работа XXИзразена бизнисменска суета која го опструира обидот за капитално поврзување, неспособност на делегирање и желба се да контролираат

водство, откако тој си отишол. Во Македонија сè повеќе се развиваат менаџерите и менаџерските вештини, од друга страна, сè уште голем дел од менаџерите ја користат својата менаџерска интуиција, која кај некои од нив е доста развиена и која не треба да се занемарува, но има уште доста простор за учење, примена на добрите практики, па и експериментирање.

Поголема амбиција, помала визија кај домашните менаџери

Можности (Opportunities) XXСо оглед на тоа дека поголемиот дел од фирмите се мали гледано во светски размери, кај дел од бизнисите постои можност за зголемување на обемот на работа кога би се свртеле кон извоз XXПомладите генерации на бизнисмени многу повеќе се вклучени во светските текови XXКапиталното поврзување со други бизнисмени или отворање кон странски инвеститори

Опасности (Threats) XXТерминот „бизнисмен“ се уште кај дел од луѓето преставува синоним за личност која на сомнителен начин остварува профит XXЗначајно влијание на државата на приватните текови, голема даночна пресија, безбројни административни препреки, трошоци во јавниот сектор, итн.

XXОпшта ненаклонетост кон приватни иницијативи како реликт на бившиот систем XXНепостоење на адекватен наследник во втората генерација, и истовремено неподготвеност за продажба на бизнисот по релативна вредност XXПрисутност на мито и корупција како „нормално“, недостаток на етика во работењето XXСтигматизираноста во случај на неуспех многумина ги чини уште попретпазливи при одлуката дали да останат или да се откажат од претприемништво.

Во реалниот бизнис свет важи поговорката дека теоријата за бизнисот е како високата мода. За неа се зборува, но не може да се носи секој ден. Ова посебно важи за Македонија. Да се биде менаџер во Македонија е посебно тренди последниве години. Сите сакаат да студираат менаџмент, да имаат звучни функции напишани на визитката, да носат скапи одела и часовници, да држат долги состаноци и монолози.. Но, кога станува збор за примена на новите и современи менаџмент трендови и принципи во пракса тогаш на добар дел од македонските менаџери менаџментот како наука и вештина им станува премногу тесен, а менаџмент теоријата премногу неприменлива за во македонски услови. Една предност на македонските менаџери е големата амбиција, вели Горан Цивкароски, регионален консултант на хедхантинг компанијата Pedersen & Partners . “Амбиција кај нашиот човек има колку сакаш, без оглед дали има знаење, искуство и сл. Тоа е добро, доколку знаеш да управуваш правилно со таа амбиција, па со тек на време да креираш перфектен менаџерски потенцијал. Домашните менаџери се и прилично енергични, не се штедат на работа, што често знае да отсуствува кај западните менаџери. Флексибилноста и трпеливоста се исто така карактеристики што често ги красат домашните менаџери“, вели Цивкароски. Но, она што, според него, им фали е визија. “Може да работи како мравка, но не ја гледа големата слика пред себе. Да ги прашаш кај се гледаат себеси за 5 години, 95% нема да знаат да ви кажат. Исто така и незгодните црти на нашиот балкански менталитет знаат да излезат на виделина, особено во комуникацијата со луѓе од друга културна средина. Многу сакаме да судиме некому, да се нервираме за работи врз кои што не може да влијаеме, или пак не сакаме да се соочиме со нив. За разлика од западните менаџери, нашиот човек не знае да каже ‘не’, затоа што мисли дека така ќе ја навреди другата страна. И наместо јасно да се изјасни дали може да направи нешто или не, што би било во суштина и многу попрофесионално, македонскиот менаџер вели ‘ќе видиме’“, вели нашиот соговорник, кој што има долгогодишно искуство во регрутирањето менаџери за потребите на македонски и регионални компании. nnn

Капитал број 876/877 12.08.2016

12

www.kapital.mk

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

ФРАПАНТЕН ИЗВЕШТАЈ ЗА ЕКОНОМСКИТЕ ШТЕТИ НА ЕМИГРАЦИЈАТА

ЕГЗОДУС:

20 МИЛИОНИ ЛУЃЕ ОТСЕЛЕНИ ОД ИСТО ЕВРОПА И БАЛКАНО ЗА 25 ГОДИНИ

www.kapital.mk

ОЧНА ОТ

Капитал број 876/877 12.08.2016

13 Во периодот од 1990 до 2012 година над 20 милиони луѓе емигрирале земјите на Источна, Централна и Југоисточна Европа. Најголем дел од нив биле млади и високо едуцирани и обучени луѓе кои заминале во западноевропските земји членки на ЕУ барајќи подобра работа, покажува најновиот извештај на ММФ кој ги анализира сите економски ефекти кои емиграцијата ги предизвикува. Најголеми губитници се земјите кои ја губат најдобро обучената и едуцирана работна сила, која, пак, придонесува за зголемување на економскиот раст и приходите во земјите на Западна Европа. Македонија, од каде досега се иселиле над 600 илјади луѓе, е дел од оваа тажна приказна за иселеничкиот егзодус. Фактот што околу 500 илјади луѓе во државата живеат во сиромаштија, а политичките елити немаат капацитет ниту волја да изградат држава со квалитетни и силни институции, укажува дека белата чума ќе продолжи засилено да ја уништува Македонија.

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

14

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

Осум од десет емигранти од источните региони емигрирале во Западна Европа, односно во Германија, Италија и Шпанија отишле дури половина од емигрантите. Надвор од Европа, САД се главна дестинација за емигрантите, каде отишол еден на секој десет кој емигрирале од источните земји.

В пишува:

Билјана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Во периодот од 1990 до 2012 година над 20 милиони луѓе емигрирале земјите на Источна, Централна и Југоисточна Европа. Најголем дел од нив биле млади, високо едуцирани и обучени луѓе кои заминале во западноевропските земји членки на ЕУ барајќи подобра работа, покажува најновиот извештај на ММФ кој ги анализира сите економски ефекти кои емиграцијата ги предизвикува. Експертите на ММФ констатираат дека емиграцијата од овие региони во изминативе 25 години била невообичаено голема, постојана и во неа доминирале високо едуцирани и млади луѓе, што го намалило економскиот раст, продуктивноста и конкурентноста на економиите. По падот на Железната завесa во раните 90 година, следните 25 година овој регион беше зафатен со постојана емиграција кон западните земји. Изминативе 25 години, близу 20 милиони луѓе се проценува дека ги напуштиле земјите од Источна, Централна и Југоисточна Европа, што е 5,5% од вкупната популација во истражувањето на ММФ, кое ги анализира ефектите на емиграцијата врз приватниот сектор, конкурентноста, јавните финансии и економскиот раст на земјите од регионите на Источна Централна и Југоисточна Европа, се вели дека емиграцијата довела до позитивни резултати и корист лично за емигрантите, но посебно за земјите приматели. Истражувањето покажува дека западноевропските земји биле најчеста дестинација за бегалците. Осум од десет емигранти од источните региони емигрирале во Западна Европа, односно во Германија, Италија и Шпанија отишле дури половина од емигрантите. Надвор од Европа, САД се главна дестинација за емигрантите, каде отишол еден на секој десет кој емигрирале од источните земји.

Економската миграција водена од индивидуалниот избор е дел од економскиот развој. Преку преселби во странство, емигрантите бараат начини како да ја подобрат својата состојба и состојбата на своите семејства кои остануваат во земјите. Но, во извештајот на ММФ се наведува дека економската емиграција која што се случува во изминатите 25 години од исток кон запад е уникатна од многу аспекти. Прво, таа е од досега невидена брзина, големина и постојаност, споредено со досегашните емиграции на било кое друго место. Второ, многу од емигрантите од источните земји се млади и високо едуцирани, што исто така досега не било случај никаде на друго место, поклопувајќи се во исто време со трендот на стареење во многу источно-европски земји, што има далекусежни ефекти врз економијата и на продуктивноста. Трето, оваа емиграција се чини е перманентна и трајна. Анализата направена во 18 земји членки на ОЕЦД приматели на емигранти покажува дека тие имале зголемување на БДП по глава на жител и на продуктивноста од процесите на емиграција. Емиграцијата на високо обучена работна сила го намалува човечкиот капитал, но ја намалува и продуктивноста на тие што остануваат во земјата. Исто така, емиграцијата на млади и едуцирани луѓе има и многу високи неекономски екстерналии, бидејќи води до одлив на оние кои би можеле да бидат агенти на промените во подобрување на квалитетот на институциите. Точно е тоа дека тие кои емигрираат праќаат дознаки на семејствата кои остануваат и дека тие во одреден дел ја поттикнуваат потрошувачката и инвестициите, но одливот на млади и едуцирани луѓе ја намалува активноста на приватниот сектор, ја намалува конкурентноста на економијата и ги зголемува социјалните трошоци на државите, заради што може да се заклучи дека емиграцијата го намалува растот на економиите.

Кои се главните причини за емиграција?

Разликите во нивото на приходи по глава на жител, во квалитетот на институциите и можностите за вработување се меѓу клучните фактори кои ја поттикнувале масовната емиграцијата. Земјите со понизок приход по глава на жител се соочиле со поголема емиграција во изминативе 25 години. Во исто време, западните европски земји со повисок

доход по глава на жител привлекле повеќе мигранти во споредба со нивните помалку посиромашни европски соседи. Истражувањето на ММФ покажува дека за високо едуцираните кадри позначаен фактор за емиграција бил квалитетот на институциите, додека за помалку квалификуваните работници клучно за тоа дали и каде да емигрираат биле социјалните надоместоци. Олеснувањето на условите за патување на земјите од Југоисточна Европа во периодот на европското проширување од 2004 до 2007 година, придонело за многу голем одлив на работна сила. Истражувањето покажува дека емигрантите кои емигрирале се обично помлади од оние кои остануваат во земјата, а нивното ниво на образование, пак, било повисоко од националниот просек. Во 2010 година три четвртини од емигрантите биле на возраст од 15 до 64 години, што директно ја намалува понудата на едуцирана работна сила.

Југоисточна Европа и Балтикот трпат најголеми штети од емиграцијата

До крајот на 2012 година, земјите од Југоисточна Европа се соочија со најголем одлив, или близу 16% од популацијата во раните 90-те години емигрирале кон некои од западно европските земји. Она што е интересно и што го покажало истражувањето е фактот дека емиграцијата на подобро едуцираните луѓе се поврзува со слабото владеење во земјите. Затоа земјите од Југоисточна Европа, каде што борбата против корупцијата, владеењето на правото и ефикасноста на власта се послаби, се соочуваат со поголем одлив на високо едуцирани кадри во споредба со земјите од Источна Европа. Бидејќи високо едуцираните луѓе се оние кои бараат и ги движат промените во општествата, тоа создава еден маѓепсан круг кој само ја поттикнува емиграцијата. Поголем дел од емигрантите се високо едуцирани и млади луѓе, а нивниот егзодус само ги заостри негативните демографски трендови во овие региони. Од овие причини, бројот на жители во овие региони стагнира или се намалува. Засега, се чини дека емиграцијата е трајна, бидејќи има само мал број на луѓе кои се враќаат назад во татковината. ММФ предвидува дека земјите од Југоисточна Европа и Балтичките земји и во иднина ќе се соочуваат со уште посилни притисоци и негативни ефекти од емиграцијата.

ММФ: ЕМИГРАЦИЈАТА ДОВЕДЕ ДО ПОЗИТИВНИ РЕЗУЛТАТИ ЛИЧ

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

15 25

252,1

250,7 237,9

238,0

240,6

235,2

234,8

ДОЗНАКИ ОД СТРАНСТВО ( во милиони долари )

216,9

215,8

извор: Народна Банка на Македонија

182,0 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Од емиграцијата од исток кон запад, посебно на едуцираните и обучените луѓе, најмногу корист имаа земјите членки на ЕУ приматели на емигранти. Емиграцијата стана индикатор за успех на проектот ЕУ, кој слободата на движење ја гледа како неопходна за постигнување на поголема економска интеграција и за поголеми приходи. Како влијае емиграцијата врз приватниот сектор?

Земјите од Источна, Централна и Југоисточна Европа веќе се соочуваат со недостаток на високо едуцирани кадри на пазарот, а тоа е посебно изразено во Балтичките земји и во земјите од Југоисточна Европа. Од почетокот на 90-години емиграцијата ја намалувала работната сила во источните земји во просек за половина или еден процентен поен. Тоа значи дека ако не била емиграцијата, работната сила денес би била за 10% до 20% поголема од постојната. Од друга страна, дознаките кои ги праќаат емигрантите, посебно во земјите кои зависат од нив и каде што дознаките учествуваат со над 10% од БДП, одиграле важна улога во поддршка на приватниот сектор. Но, исто така дознаките кои емигрантите ги праќаат во својата татковина ја зголемуваа веројатноста некои луѓе да одлучат да не бараат работа, со што се зголемувал делот на неактивна работа сила. Експертите од ММФ посочуваат дека позитивните ефекти од дознаките од странство можат во иднина да исчезнат, како што со тек на времето миграцијата ќе станува трајна. Емиграцијата исто така ја намалува и

конкурентоста на економијата. Прво, намалувањето на работната сила создава притисок за зголемување на домашните плати, бидејќи олеснетите услови за работа во странство ја зголемуваат моќта за преговарање на оние работници кои остануваат. Во истовреме, замената на обучените работници кои се отселиле оди многу бавно и создава поголеми трошоци за економијата, што ја намалува нејзината конкурентност. Анализите на ММФ покажуваат дека продуктивноста во регионот на Источна, Централна и Југоисточна би била шест процентни поени повисока од онаа во периодот од 1995 до 2012 година, ако не била емиграцијата. Овие ефекти се многу поизразени во Југоисточна Европа. Исто така, да не била емиграцијата економскиот раст на земјите од овие региони бил за седум процентни поени повисок во истиот период. Експертите на ММФ прогнозираат дека емиграцијата ќе продолжи, па така како последица на емиграцијата во периодот од 2015 до 2030 година земјите од источна и Југоисточна Европа ќе изгубат дополнителни околу 9% од бруто домашниот производ, а кај некои земји таа загуба ќе биде и до 15%. Во следните 15 години, западноевропските земји и целата Европската унија ќе бидат

2013

2014

2015

КАКВИ ПОЛИТИКИ ТРЕБА ДА ВОДАТ ДРЖАВИТЕ?

Е

кспертите на ММФ во истражувањето предлагаат мерки и политики за да се спречат негативните ефекти од емиграцијата. Главно политиките треба да се фокусираат на следниве точки: XXзајакнување на институциите и економските политики за да се создаде средина која ќе ги охрабрува луѓето да останат и да не емигрираат, кои ќе промовираат поврат на емигрантите и ќе привлекуваат обучени работници од други земји.

XXподобро искористување на преостанатата работна сила преку зголемување на продуктивноста XXподобра употребливост на дознаките кои се праќаат од странство, повеќе да се трошат за инвестиции, наместо само на потрошувачка XXублажување на фискалните ефекти на емиграцијата. Да се прилагоди алокацијата на структурните и кохезиските фондови на ЕУ кон земјите од кои има голема емиграција за да се ублажат негативните ефекти на емиграцијата со цел да се намали економскиот и социјалниот диспаритет во ЕУ и да се поддржи одржлив развој

ИЧНО ЗА ЕМИГРАНТИТЕ, НО ПОСЕБНО ЗА ЗЕМЈИТЕ ПРИМАТЕЛИ

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

16

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

тие кои ќе имаат корист од овие процеси на емиграција.

И на Македонија и се случува иселеничкиот егзодус !

Овие бројки за масовен егзодус се потврдуваат и на примерот на Македонија. Податоците од Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) покажуваат дека лани само за една година, Македонија ја напуштиле најмалку 20.562 наши роднини, пријатели или соседи, што е рекордна бројка на иселени луѓе во последните 15 години. Најмногу од нив, дури 14.387 Македонци во 2013 година тропнале на портите на Германија, 1.457 се отселиле во Австрија и 1.385 во Швајцарија. Во отсуство на единствен податок кој што евидентира колку вкупно граѓани си заминале од земјава досега, до бројот може да се дојде ако се вкалкулираат сите податоци за емиграција од меѓународните институции. Најпрво Светската банка објави дека до 2010 година од Македонија се отселиле 447 илјади граѓани, меѓутоа, истражувањето на професорите Верица Јанеска и Сузана Борнарова во една студија за Европската Комисија докажа дека бројката, вклучувајќи ја и 2011 година е поголема за околу 97 илјади иселени во САД, Канада, Австралија и Нов Зеланд кои претходно не биле земени предвид во истражувањето на Светска банка. Кога на оваа бројка ќе се додаде и бројот на отселени граѓани во 2012 и 2013 година од базата на податоци на ОЕЦД, произлегува дека бројот надминува 582 илјади луѓе. Се уште не се познати конечните цифри за бројот на иселени граѓани во 2014 година, но податоците на Евростат покажуваат дека лани, 10.330 граѓани од Македонија побарале азил во некоја од европските земји. Според сите овие информации, се доаѓа до бројка од околу 600 илјади луѓе кои досега ја напуштила Македонија, што е околу 30% од вкупната популација на земјата денеска. „Регионот губи огромен дел од младото и образовано население. Албанија, Македонија, Косово, Црна Гора, Србија и Босна и Херцеговина се меѓу топ земјите според бројот на емигрантите. Една четвртина од граѓаните веќе живеат надвор од своите татковини. Слабиот економски раст, хроничната невработеност, животниот стандард еднаков на третина од европскиот просек и постојаната ранливост на надворешни кризи ги тераат луѓето да трагаат по подобри економски услови. Најголем дел од емигрантите се млади, работоспособни и генерално пообразовани отколку оние што остануваат во татковината”, пишува во Извештајот на Светската банка. Експертите велат дека одливот на младите од земјата е голема трагедија, бидејќи како што тргнало, овде ќе останат да живеат

Емиграцијата на високо едуцираните луѓе е силно поврзана со слабото владеење во земјите. Затоа земјите од Југоисточна Европа, каде што борбата против корупцијата, владеењето на правото и ефикасноста на власта се послаби, се соочуваат со поголем одлив на високо едуцирани кадри во споредба со земјите од Источна Европа. само пензионери. „Државата треба да сфати дека не само што губи идни ресурси туку и губи средства кои ги инвестирала во развојот и во образованието на тие млади луѓе. Бидејќи очигледно емиграцијата не запира, на долг рок ќе се соочиме не само со демографско стареење на населението, туку со екстремност на целосно стара држава, која ќе почива на пензионери и на ништо друго“, велат експертите. Ако се знае дека во Македонија и после 24 години од независноста, повеќе од 500 илјади граѓани, односно една четвртина од населението живее во сиромаштија, а 256 илјади луѓе се невработени, се проценува дека најголем дел од нив допрва ќе спасот од бедата ќе го бараат во бегството во “ветените” ЕУ, САД или Австралија.

Печалбарите од Македонија не се враќаат назад, остануваат засекогаш во странство

Традиционалното печалбарство во Македонија веќе не постои, бидејќи се претвори во трајно иселување на македонските граѓани во странство. Помалите општини останаа со половина население, особено во зимските месеци. Ако некогаш на печалба одел само еден човек или двајца браќа, денеска се оди со

цело семејство од три генерации. Тие што заминаа, велат дека немаат намера да се вратат назад во „несредена држава“. Тоа што иселениците не планираат да се вратат во татковината и ги повлекуваат своите семејства во странство отвора уште еден голем проблем. Економистите проценуваат дека во следните десет години, дознаките од странство, односно парите што им ги испраќаат печалбарите на своите роднини ќе се преполоват. „Трендот покажува дека луѓето што одат на печалба, најчесто остануваат засекогаш да живеат во странство и ги повлекуваат и своите семејства. Тоа автоматски значи дека нема да имаат кому да праќаат пари во Македонија. Нивните деца што се таму родени имаат уште послаби врски со роднините во татковината, така што Македонија не може да се надева на големи приливи од странство по тој основ во иднина“, оценуваат економистите. Ова се алармантни проценки за нас, ако се знае дека дознаките од странство важат за главни социјални и макроекономски стабилизатори. Само за споредба, минатата година иселениците пратиле 215,8 милиони долари во земјава, што е повеќе од сите странски инвестиции во Македонија кои лани изнесуваа 178,06 долари. nnn

СВЕТСКА БАНКА: ДОСЕГА ОД МАКЕДОНИЈА СЕ ИСЕЛЕНИ НАД 600 ИЛЈАДИ ЛИЦА

Капитал број 872/873 15.07.2016

18

www.kapital.mk

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

КАКО МАКЕДОНСКИТЕ ОПШТИНИ ГИ

ОПШТИНИТЕ КАКО БУНАР БЕЗ ДНО! ГОДИШНО ТРОШАТ НАД

730 250 САМО ЗА ПЛАТ МИЛИОНИ ЕВРА МИЛИОНИ ЕВРА

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

И ТРОШАТ БУЏЕТИТЕ?!

ТИ!

734,7

милиони евра ќе потрошат годинава сите 80 општини годинава што е околу четвртина од централниот државен буџет и 8,1% од бруто домашниот производ (БДП)

33,8% 248,2 од сите буџетски пари или

милиони евра од буџетите на општините ќе завршат за плати и надоместоци на вработените

34,6% 254,3

од целата сума на пари со која што располагаат локалните власти или

милиони евра планираат да инвестираат општините во локалната инфраструктура

С

19

Сите 80 општини годинава планираат да потрошат вкупно 734,7 милиони евра, што е четвртина од државниот буџет и 8,1% од бруто домашниот производ (БДП). Третина од овие пари, односно 248,2 милиони евра градоначалниците ќе ги потрошат за плати и надоместоци на вработените и речиси идентична сума од околу 254,3 милиони евра за инвестиции во инфраструктурата. Најмногу пари од сите 80 општини во Македонија, годинава ќе потроши Карпош, и тоа 32,2 милиони евра, додека пак, со најмал буџет располага Пласница. Град Скопје годинава планира да потроши вкупно 112 милиони евра, што е 15% од парите што вкупно ќе се потрошат на локално ниво од страна на сите локални самоуправи. Вкупно во Скопје, Градот и општините ќе потрошат 268 милиони евра односно 36% од сите расходи планирани на локално ниво во земјата.

Буџетски расходи во евра 112.060.748

број Општина

Платии надоместоци во евра 20.975.854

Капитал број 872/873 15.07.2016

3

Град Скопје

43

Општина Карпош

53

Општина Тетово

35

Општина Куманово

13

Општина Битола

34

20

Удел на платите во расходите % 18,7

Вкупни Удел на капиталните во капитални расходите % расходи во евра 51.960.650 46,4

КАПИТАЛ АНАЛИЗА 32.170.114

6.097.545

19,0

15.892.959

49,4

31.754.129

14.294.147

45,0

8.589.911

27,1

29.166.937

13.362.550

45,8

6.840.611

23,5

26.319.810

10.544.276

40,1

8.485.511

32,2

Општина Центар

24.447.220

4.715.480

19,3

13.793.984

56,4

75

Општина Чаир

22.176.689

5.641.758

25,4

9.234.172

41,6

52

Општина Прилеп

18.947.707

8.302.650

43,8

6.024.927

31,8

71

Општина Струмица

18.194.272

7.163.423

39,4

6.167.040

33,9

10

Општина Охрид

18.024.433

7.113.306

39,5

6.399.283

35,5

30

Општина Кисела Вода

17.842.846

4.957.707

27,8

7.890.488

44,2

17

Општина Гостивар

17.748.520

9.360.102

52,7

3.248.000

18,3

32

Општина Аеродром

17.437.691

5.475.138

31,4

4.471.598

25,6

36

Општина Струга

15.710.699

8.028.114

51,1

3.843.984

24,5

8

Општина Гази Баба

15.225.772

5.654.309

37,1

4.983.545

32,7

56

Општина Штип

14.908.602

6.111.041

41,0

3.239.171

21,7

37

Општина Велес

14.736.575

6.132.755

41,6

3.015.595

20,5

42

Општина Кавадарци

13.850.618

5.116.260

36,9

4.879.528

35,2

60

Општина Кичево

12.793.842

6.624.393

51,8

2.819.837

22,0

16

Општина Гевгелија

11.919.777

2.837.780

23,8

5.700.370

47,8

58

Општина Ѓорче Петров

9.006.861

3.155.598

35,0

2.900.861

32,2

73

Општина Неготино

8.947.821

2.609.138

29,2

3.666.813

41,0

72

Општина Радовиш

8.549.642

3.271.209

38,3

3.164.573

37,0

38

Општина Кочани

8.526.429

4.151.106

48,7

2.433.512

28,5

70

Општина Илинден

8.433.870

1.510.000

17,9

4.775.203

56,6

47

Општина Желино

7.563.740

2.426.992

32,1

3.518.878

46,5

65

Општина Липково

7.437.129

2.815.273

37,9

3.896.276

52,4

68

Општина Бутел

7.080.081

3.603.089

50,9

1.674.065

23,6

79

Општина Свети Николе

6.952.331

2.517.155

36,2

2.660.557

38,3

33

Општина Сарај

6.460.228

3.314.228

51,3

1.435.772

22,2

46

Општина Боговиње

5.865.366

2.441.929

41,6

2.694.878

45,9

27

Општина Крива Паланка

5.777.862

2.443.560

42,3

1.100.493

19,0

21

Општина Македонска Каменица

5.756.546

1.132.859

19,7

2.963.773

51,5

19

Општина Врапчиште

5.530.966

2.583.764

46,7

1.784.878

32,3

59

Општина Пробиштип

5.382.927

1.895.315

35,2

2.331.203

43,3

2

Општина Македонски Брод

5.145.756

1.430.256

27,8

2.865.678

55,7

26

Општина Валандово

5.021.041

1.543.398

30,7

1.880.650

37,5

78

Општина Чучер Сандево

4.889.772

911.740

18,6

2.915.122

59,6

45

Општина Ресен

4.879.208

2.301.100

47,2

1.335.707

27,4

67

Општина Берово

4.781.821

1.864.620

39,0

1.750.057

36,6

4

Општина Делчево

4.668.537

2.109.008

45,2

1.548.436

33,2

6

Општина Новаци

4.582.405

611.726

13,3

2.876.281

62,8

1

Општина Дебар

4.539.902

2.676.341

59,0

907.317

20,0

74

Општина Теарце

4.428.433

1.846.732

41,7

1.548.146

35,0

20

Општина Виница

4.305.431

2.513.475

58,4

585.886

13,6

81

Општина Долнени

4.208.667

2.218.179

52,7

1.112.033

26,4

61

Општина Сопиште

4.046.407

732.911

18,1

2.230.667

55,1

66

Општина Шуто Оризари

4.038.911

2.023.508

50,1

760.488

18,8

28

Општина Студеничани

3.856.098

1.962.439

50,9

1.252.033

32,5

23

Општина Василево

3.725.171

1.060.813

28,5

1.934.959

51,9

54

Општина Петровец

3.637.366

970.198

26,7

1.694.163

46,6

40

Општина Крушево

3.612.959

1.259.285

34,9

1.620.488

44,9

76

Општина Кратово

3.530.861

1.178.768

33,4

1.594.736

45,2

49

Општина Богданци

3.407.313

956.322

28,1

1.469.048

43,1

15

Општина Кривогаштани

3.405.392

648.787

19,1

2.185.024

64,2

18

Општина Брвеница

3.309.459

1.416.243

42,8

1.024.517

31,0

7

Општина Босилово

3.180.582

1.118.283

35,2

1.421.791

44,7

62

Општина Ново Село

3.152.732

1.011.341

32,1

1.510.285

47,9

24

Општина Демир Капија

3.045.309

578.679

19,0

1.525.927

50,1

11

Општина Могила

2.922.585

707.556

24,2

1.335.886

45,7

55

Општина Чешиново-Облешево

2.755.489

722.927

26,2

1.485.979

53,9

44

Општина Маврово и Ростуше

2.753.371

1.305.309

47,4

747.127

27,1

25

Општина Пехчево

2.748.310

702.517

25,6

1.285.366

46,8

14

Општина Демир Хисар

2.705.577

1.318.579

48,7

746.276

27,6

5

Општина Дојран

2.625.252

616.529

23,5

1.293.519

49,3

69

Општина Карбинци

2.612.211

593.790

22,7

1.499.259

57,4

41

Општина Старо Нагоричане

2.553.333

776.195

30,4

1.243.805

48,7

12

Општина Чашка

2.343.448

931.073

39,7

449.826

19,2

9

Општина Јегуновце

2.149.398

1.124.679

52,3

597.748

27,8

64

Општина Ранковце

2.144.042

576.748

26,9

1.070.158

49,9

51

Општина Зелениково

2.071.610

457.220

22,1

1.116.504

53,9

31

Општина Дебарца

2.027.642

574.699

28,3

820.797

40,5

22

Општина Центар Жупа

1.992.098

894.065

44,9

736.585

37,0

29

Општина Арачиново

1.870.585

1.155.626

61,8

168.293

9,0

80

Општина Конче

1.689.854

432.224

25,6

846.976

50,1

39

Општина Вевчани

1.371.220

336.700

24,6

716.943

52,3

63

Општина Росоман

1.243.328

482.413

38,8

407.008

32,7

57

Општина Градско

1.229.529

450.698

36,7

401.837

32,7

77

Општина Лозово

987.478

354.179

35,9

434.667

44,0

50

Општина Зрновци

975.610

300.862

30,8

520.325

53,3

48

Општина Пласница

866.024

108.065

12,5

618.772

71,4

www.kapital.mk

С пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Сите 80 општини годинава ќе потрошат вкупно 734,7 милиони евра, од кои третина, односно 248,2 милиони евра за плати и надоместоци на вработените и речиси идентична сума од околу 254,3 милиони евра за инвестиции во инфраструктурата. Останатите пари ќе се трошат за други тековни потреби, покажува истражувањето на Центарот за граѓански комуникации со податоци добиени од македонските општини. Најмногу пари од сите 80 општини во Македонија, годинава ќе потроши Карпош, и тоа 32,2 милиони евра, додека пак, со најмал буџет располага Пласница. Град Скопје годинава планира да потроши вкупно 112 милиони евра, што е 15% од парите што вкупно ќе се потрошат на локално ниво од страна на сите локални самоуправи. Вкупно во Скопје, Градот и општините ќе потрошат 268 милиони евра односно 36% од сите расходи планирани на локално ниво во земјата. Меѓу првите десет општини што располагаат со најмногу пари се и Тетово со 31,8 милиони евра, потоа Куманово со 29,2 милиони евра, Битола со 26,3 милиони евра, скопската општина Центар со 24,4 милиони евра. Понатаму на листата следува уште една скопска општина, Чаир, со буџет за годинава од 22,2 милиони евра, општина Прилеп со 18,9 милиони евра, Струмица со 18,2 милиони евра и општина Охрид со буџет нешто поголем од 18 милиони евра. Сите 80 општини годинава планираат да потрошат вкупно 734,7 милиони евра, што е на пример четвртина од државниот буџет и 8,1% од бруто домашниот производ (БДП). Гледано според бројот на жители, пак, ниту една од општините со најголеми буџети не е и најголем трошач. Прва на листата со буџет од 1.440 евра по жител е општината Новаци. Буџетот на Македонски Брод годинава ќе ги чини жителите на оваа општина по 815 евра, а меѓу првите десет најголеми трошачи по жител се и општината Дојран со 788 евра, Македонска Каменица со 753 евра, Демир Капија со 745 евра, Сопиште по 715 евра по жител. Следуваат општина Карбинци која ќе потроши по 651 евро по жител, Старо Нагоричане со буџет од 627 евра по жител,

ФАКТ: ВО СИТЕ ОП

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

21 Кривогаштани со 603 евра и Ранковце со 569 евра по жител. Најмалку пари по жител годинава ќе потроши општината Арачиново и тоа 139 евра, што е на пример десет пати помалку од рекордерот на оваа листа, општината Новаци. Ако се анализира структурата на трошењето на општинските пари, произлегува дека третина од парите завршуваат за плати и надоместоци на вработени, уште толку за инвестиции во општинската инфраструктура и остатокот за други тековни потреби. Или попрецизно, од вкупно 734,7 милиони евра, општините годинава за плати и надоместоци на вработените ќе наменат 248,2 милиони евра, а за инвестиции во инфраструктура вкупно 254,3 милиони евра. Најголем дел од општинските каси за плати одвојува Арачиново, која што дури 61,8% од парите ги троши за вработените. Во апсолутен износ, за плати и надоместоци Арачиново годинава ќе потроши 1,15 милиони евра. Со удел од 59% во вкупниот буџет, второ рангирана општина што троши најмногу пари за плати е Дебар. Потоа следуваат Виница со удел на платите и надоместоците за вработените во буџетот од 58,4%, Гостивар и Долнени со по 52,7%, Јегуновце со 52,3%, Кичево со 51,8%, Сарај со 51,3%, Струга со 51,1% и Студеничани која половина од буџетот годишно го троши на плати. Најмалку пари за плати како удел во целиот буџет трошат општините Пласница која за оваа намена одвојува само 12,5% од парите, Новаци со удел од 13,3% и Илинден со 17,9%. Во апсолутни износи, најмногу пари за плати всушност трошат најголемите општини каде што има и најмногу вработени, па така лидер на таа ранг листа е Град Скопје со сума од речиси 21 милиони евра, потоа следува Тетово со 14,3 милиони евра, Куманово со 13,4 милиони евра. Ако се анализира, пак, сумата што општините ја трошат за плати споредено со бројот на жители, произлегува дека најмногу пари за плати по жител годинава ќе потроши Македонски Брод, и тоа 226,6 евра по жител. Во Новаци, годишната плата на вработените ги чини граѓаните на оваа општина по 192,2 евра, во Старо Нагоричане по 190,6 евра, во Дојран по 185 евра и во Долнени по 157,6 евра.

Која општина најмногу инвестира?!

Колку што трошат за платите на вработените, толку пари од општинските каси годинава се предвидени и за инвестиции во локалната инфраструктура. Податоците од годишните буџети на општините покажуваат дека годинава за градежни работи, односно ставките 481 и 482 кои опфаќаат инвестиции во улици, патишта, автопати, мостови, пречистителни ста-

ници, капацитети за водоснабдување, енергетски капацитети и други градежни работи, локалните власти планираат да потрошат вкупно 254,3 милиони евра. По одделни општини, најмногу пари годинава за инвестиции одвоил Град Скопје кој што важи за најголема општина според бројот на жители, и тоа 44,2 милиони евра. Потоа следуваат скопските општини Карпош со предвидени 15,8 милиони евра, Центар со 12,9 милиони евра и Чаир со 8,4 милиони евра. Најмалку пари во инфраструктурата инвестира општината Арачиново која за оваа намена во годинашниот буџет предвидува само околу 160 илјади евра. Со удел на капиталните инвестиции од само 8,8% во вкупниот буџет, оваа општина е на дното на листата на најголеми инвеститори, а на врвот кога се рангира според исплатените плати и според тоа, може да се каже дека има најмалку развоен буџет од сите 80 општини во земјава. Најповолна структура на буџетските трошења анализирано според уделот на капиталните инвестиции во инфраструктурата во вкупните буџети има општината Пласница, која дури 71,3% од парите од општинската каса планира да ги инвестира. На листата со најразвојни буџети следуваат Новаци со удел на капиталните инвестиции од 61,7%, Кривогаштани со 58,8%, Чучер Сандево со 58,3% и општина Карбинци која 56,7% од парите планира да ги потроши за капитални инвестиции во локалната инфраструктура. Најмногу пари за инвестиции по жител, односно 889 евра, одвојува општината

Новаци. Инвестициите во Македонски Брод на пример, изнесуваат по 446 евра по жител, што е речиси 50% помалку од прво рангираната општина. Во Сопиште локалните власти инвестираат по 385 евра по жител од буџетските пари, во Македонска Каменица по 378 евра, а во Карбинци по 369 евра по жител. На дното и на оваа ранг листа е општината Арачиново која годинава планира да инвестира само 12 евра по жител во локалните улици, патишта, водоводни и енергетски капацитети и други градежни објекти. Меѓу неславните последни на листата се и Виница со инвестиции од 26 евра по жител, Шуто Оризари со 31 евро и Сарај и Гостивар со планирани инвестиции по 35 евра по жител.

Во општините работат 6.271 луѓе

Според податоците на Центарот за граѓански комуникации за лани, вкупно 6.271 луѓе работат во 80 општини во земјава, плус во Град Скопје. 90% од нив се во редовен работен однос, додека 10% се привремено вработени. Тетово и Македонски Брод се општини - рекордери. Тетово – според вкупниот број вработени, а Македонски Брод според бројот на вработени по жител. Кај некои мали општини, како Лозово и Арачиново, дури две третини од буџетите им се трошат на плати. Бројот на вработените во општините се движи од рекордните 393 во Тетово до минималните 9 вработени во Зрновци. Рекордниот број вработени во општина Тетово не произлегува од рекордниот број на жители. Со 90.800 жители, општина Тетово има за 36% повеќе вработени

ОПШТИНИ РАБОТАТ ВКУПНО 6.271 ЛУЃЕ

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

22

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

од најбројната општина – Куманово со 108.231 жител. Второ рангирана според бројот на вработените е општина Охрид, каде што во јануари лани имало 250 вработени во редовен работен однос и 11 привремени вработувања. На трето место е општина Куманово со 207 вработени во редовен работен однос и 43 привремени вработувања. Во врвот е и една скопска општина, Карпош, со 226 вработени, од кои 129 се во редовен работен однос, а 97 се ангажирани преку агенција за привремени вработувања. За споредба, во една друга скопска општина, Кисела Вода, која има приближно ист број жители со Карпош, работат 155 луѓе, односно 37% помалку отколку во Карпош. Треба да се има предвид дека, за разлика од другите поголеми општини, во скопските општини нема вработено луѓе од противпожарната заштита, бидејќи оваа ингеренција е пренесена на Град Скопје. Инаку, групата општини со повеќе од 200 вработени, во врвот на ранглистата, ја заокружуваат општините Штип (со 221 вработен) и Струмица (со 212 вработени). Најбројната група на општини е онаа до 100 вработени, која ја предводи Радовиш со 92, додека на самото дно на листата е општината Зрновци со само 9 вработени. Пред неа со по 11 вработени се општините Зелениково и Росоман. Овие податоци недвосмислено говорат за отсуството на јасни параметри за соодветниот број вработени во општините гледано според бројот на жителите и ингеренциите што ги имаат. Разликите и неизедначеноста меѓу општините во однос на бројот на вработените, стануваат уште поочигледни со резултатите од истражувањето кои се однесуваат на рангирањето на општините според односот меѓу бројот на вработените и бројот на жителите во општините. Додека во општина Македонски Брод на секои 88 жители има по еден вработен, во скопската општина Сарај, еден вработен обезбедува услуги дури за 1.135 жители. Просекот во земјата е 385. На врвот на листата на општини со најмногу вработени по жител, односно првите единаесет места, ги заземаат помалите општини кои имаат по помалку од 8.000 жители. Станува збор за општините Македонски Брод, Старо Нагоричане, Новаци, Лозово, Ранковци, Градско,

СÈ Е ВО СКОПЈЕ Во Скопје се трошат најмногу пари и се создава речиси половина од БДП

П

оследните податоци на Државниот завод за статистика за 2013 година покажуваат дека како што во Скопје се трошат најмногу од парите на општините, во главниот град се создава и речиси половина од се што се произведува во земјава. Учеството на Скопскиот регион во бруто - домашниот производ на Македонија во 2013 година достигнува 42,6%, додека, пак, најмало учество има Североисточниот регион со 5,3%. И кога станува збор за инвестициите, повторно Скопскиот регион е најатрактивен. Податоците на Државниот завод за статистика покажуваат дека 56,8% од бруто инвестициите во земјава во 2013 година се токму во овој регион. Најмалку инвестиции се евидентирани во Североисточниот регион, и тоа само 2,1%. Овие податоци само потврдуваат колку е нерамномерен економскиот развој во земјава, а ниту националните стратегии и политики за порамномерен развој не придонесоа да се смени сликата во државата. Сопиште, Пехчево, Чашка, Демир Капија и Македонска Каменица. Но, и овде има разлики и невоедначеност меѓу општините, бидејќи не сите општини со мал број жители имаат повеќе вработени по жител. Една цела група општини со малку жители имаат помал број вработени по жител: Демир Хисар, Конче, Карбинци, Могила, Зрновци, Центар Жупа, Росоман и Зелениково. Меѓу поголемите општини, највисоко рангирана (на 13-то место) е Охрид каде што еден вработен во општината опслужува 202 жители. Следуваат Штип каде што има по еден вработен на секои 220 жители и Тетово со 213 граѓанин на еден вработен во општината. Во големата петорка на општини рангирани според овој параметар уште се наоѓаат и Карпош и Струмица. Во скопската општина на

секои 264 жители има по еден вработен, а во Струмица соодносот е еден вработен на 267 жители. Најлоша е состојбата во седум општини на самото дно на рангирањето. Еден вработен во општината покрива меѓу 700 и 800 жители во Арачиново, Врапчиште, Боговиње, Студеничани. На самото дно се Липково со 925 жители на еден вработен, Шуто Оризари со 961 и сосема на крајот општината Сарај, како единствена општина во која еден вработен опслужува повеќе од 1.000 жители, поточно 1.135. Гледано по региони, од осумте во земјата, највисока вработеност во оваа смисла има во општините во источниот регион, кој е еден од најсиромашните во Македонија, а најмала вработеност има во скопскиот регион, кој е најбогат. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

24

СВЕТ

НЕУСПЕШЕН ПУЧ

УСПЕШНО ОПРАВДУВАЊЕ ЗА ОТСТРАНУВАЊЕ НА ПОСЛЕДНИОТ ОТПОР ПРОТИВ САМОВЛАСТИЕТО НА ЕРДОГАН

ИМА ЛИ КОЈ ДА МУ З

С

Ситуацијата во Турција по обидот за воен преврат изведен ноќта на 15 јули се развива, благо кажано, во загрижувачка насока. Земјата уште поризично се ниша меѓу демократија и автократија, додека токму во неуспешниот обид за пуч претседателот

Реџеп Таип Ердоган виде можност речиси без задршка да јуриша кон целосното преземање на власта. За клучна фаза на овој пат на Ердоган се смета масовната чистка во судството -независните судии, заедно со обвинителите, можат да ги спречат обидите за противзаконското спроведување на законот на толпата во однос на осомниче-ните за пучот - процесот во кој ќе се цели да се прочистат армијата, образованието, администрацијата..., од елементите што можат да и контрираат на власта. Верникот Ердоган, стиховите „џамиите се нашите касарни, куполите се нашите шлемови, минарињата се нашите бајонети, верниците се нашите војници“,

го чинеле 1997 година пресуда од десет месеци затвор. Денеска затворите се полни со негови противници - реални или имагинарни. Така државата, особено по 15 јули, сè повеќе заличува на онаа што ја замислува Ердоган, а таа е таква што им се крева косата на главата на партнерите на Турција од видот на НАТО и на Европската унија. Обидот за пуч беше осуетен за неколку часа, но ефектите од него ќе се чувствуваат долго. Можеби сценаријата за исламска револуција и појавување на нов Иран на границата на Европа се преусилени, но останува фактот дека во Турција веќе ја снема и онака слабата опозиција (таа беше принудена по обидот за пуч, кога

ЕКСПЕРТИ: ВОЕНОСТРАТЕШКИ, ТУРЦИЈА УШТЕ Е ЗН

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

25

ЗАСТАНЕ НА ПАТОТ? Со неуспешниот обид за пуч Ердоган го доби целото оправдување од кое имаше потреба за да ја прочисти државата од секаков вид опозиција. Колку тој штедро ја користи ситуацијата покажува брзината и обемот на „ловот на вештерки“, според списоци за кои еврокомесарот Јоханес Хан рече дека биле подготвени уште пред обидот за пуч. Проблемот е што и НАТО и ЕУ во моментов не можат, односно, не сакаат да си го дозволат луксузот за порадикални чекори што би имале влијание врз турскиот претседател Ердоган докрај ги покажа забите, од страв да настапува унисоно со власта) и на автократијата нема што да и стои на патот. Со други зборови, ако теократија е пресилен збор, тогаш демократија во Турција веќе ќе биде тежок еуфемизам.

Секако, масовните чистки и стравот во општеството, и покрај стерилизирањето на општествената дебата, во перспектива не мора да значат дека Ердоган го решил проблемот во своја корист. Главните линии на поделбата во Турција:

про - анти-Ердоган, Курди - Турци, религија - секуларна држава, ќе дојде време кога одново ќе се потенцираат - бројката на противниците на претседателот на државата по последниве случувања нема да се намали, а ќе се зголеми.

ЗНАЧАЈНА ЗА ЗАПАДОТ И ЗА НАТО КАКО ПАРТНЕР

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

26

СВЕТ

Сè дури Турција е важна за НАТО и за ЕУ како партнер, Западот ќе ги толерира кокетирањата на Ердоган со „истокот“ - ако останата само кокетирања

Што и да се случува, однесувањето на Ердоган силно најавува можност од дестабилизација на Турција, од која, ако се случи, во зависност од степенот на ескалација, брановите бегалци што ќе следат и економските рикошети се само дел од последиците што први паѓаат на памет.

Воен преврат не е опција против Ердоган - се покажа и на дело

Што се однесува до обидот за пуч, кој стои зад него уште е нејасно - кемалисти - на што упатуваат пораките на пучистите и начинот на дејствување, или ѓуленисти - како што тврди власта во земјата. Неуспехот на обидот за пуч експертите го објаснуваат со поделеноста на армијата и неможноста заговорниците да обезбедат поддршка од повисокото раководство и од главниот дел на пешадиските сили. Се потенцира и дека параноичниот Ердоган бил на штрек дека му се планира преврат, и тој истиот го дочека подготвен во оваа смисла - го немаше факторот изненадување. И трето, пучистите при планирањето не го зеле предвид фактот дека на Турците ова не им е прв воен удар, и оти тие попрво ја избираат најлошата демократија, отколку најдобрата воена хунта. Наивните очекувања на одредени аналитичари дека Ердоган можеби ќе ја искористи ситуацијата откако целосно си ја поврати власта за многу кратко време, како победник, да поработи на национално

помирување и обединување на длабоко поделената држава, многу брзо и отстапија место на реланоста. „Ердоган не е помирител, тој е борец“, вели професор Хауард Ајзенштат, експерт за Турција од Сеинт Лоренс Универзитетот. Професорот, пак, од Универзитетот во Оклахома, Фират Демир, смета дека неуспешниот пуч на Ердоган му го дал целото оправдување од кое имаше потреба, за да ја прочисти државата од секој вид опозиција. Дека Ердоган штедро ја користи оваа ситуација покажува брзината и обемот на „ловот на вештерки“, според списоци за кои еврокомесарот Јоханес Хан рече дека биле подготвени уште пред обидот за пуч.

НАТО ќе се мршти, но ја нема комоцијата да раскине со Турција

„Во Турција има националисти во армијата и исламисти во Парламентот. И двете групи се против ангажирањата на ЕУ и на САД, и место тоа сакаат поблизок однос со Русија“, смета погоре цитираниот Фират Демир. На ова најконкретно се надоврза Ердоган, кога деновиве објави дека Турција е одлучна, заедно со Русија и со Иран, да преземе напори за враќање на мирот и на стабилноста во регионот. „Денес повеќе од кога било претходно ние сме решени рака под рака со Русија и со Иран, со заеднички мерки, да се обидеме да ги решиме регионалните проблеми и

имаме намера да ги активираме напорите за враќање на мирот и на стабилноста во регионот“, изјави турскиот претседател по телефонски разговор со иранскиот колега Хасан Рохани. Проблемот е што ниту Брисел, ниту Вашингтон, во моментов немаат можност да си го дозволат луксузот за порадикални чекори што би имале влијание врз Ердоган. „Од чисто военостратешка гледна точка, Турција уште е значајна за Западот и за НАТО како партнер. Таа игра значајна ролја во воената кампања против Исламската држава. Сепак, кризата по обидот за пуч ќе ги стави на нов текст односите меѓу Анкара и западните партнери. Не прогнозирам прекин на односите. Но, моежби и тоа не е невозможно“, смета Хауард Ајзенштат. Кога е, пак, во прашање ЕУ, Ердоган дејствува како одамна да се откажал од идејата за членство, и соодветно, Унијата има уште помала моќ на влијание врз него. Експертите сметаат дека сè дури Турција ги контролира бегалските бранови во своите граници, ЕУ ќе молчи или млако ќе реагира на прашања како враќањето на смртната казна во земјата. Работите ќе одат кон тоа Брисел да не прашува многу за европските стандарди и вредности во Турција, за човековите права, за граѓанското општество, за слободата на медимуите... Односите ќе се сведат на бројки - размена на мигранти - суми што ЕУ ќе и ги дава на Турција во контекстот. nnn

ЕКСПЕРТИ: МАСОВНИТЕ ЧИСТКИ ГИ ЗАСИЛУВААТ ЛИНИИТЕ НА ПОДЕЛБА ВО ТУРЦИЈА

Што добивате со он-лајн претплата на Капитал: претплата на 1. Со електронското издание на Капитал

заштедувате 20% попуст на цената за претплата на печатеното издание

за најава од 2.Можност три различни уреди – домашен компјутер, службен компјутер и мобилен телефон

до 3. Пристап електронското издание од било каде во Светот

Што добивате со претплата на печатеното издание на Капитал: l 49 броја на редовното издание на Капитал l 45 специјални додатоци годишно, интегрирани во рамки на редовното издание на Капитал l Бесплатна достава на магазинот на домашна адреса или на работа l Платена поштарина l Вклучено ддв l Бесплатен он-лајн пристап до сите електронски изданија на редовниот број на Капитал и сите специјални прилози

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

28

Startup

Запознајте го Bellabeat, најбрзорастечкиот хрватски стартап

Како се станува компанија од милијарда долари

Паметните приврзоци Leaf што ја следат здравствената состојба на корисникот досега се продадени на светскиот пазар во преку 400 илјади парчиња со просечна цена од 100 долари. Зад Leaf стојат хрватскиот математичар Сандро Мур и словенечката уметница Уршка Скршен со нивниот стартап Bellabeat кој што формално е со седиште во Силиконската долина во САД, а оперативно функционира од Загреб. Американските инвеститори во моментот ја проценуваат вредноста на компанијата на преку 500 милиони долари, а до крајот на 2017 се очекува да се пробие границата од една милијарда долари.

П

Пред две години загрепскиот математичар Сандро Мур и словенечката уметница Уршка Сршен со својот стартап Bella-

beat влегоа во еден од најпрестижните американски стартап инкубатори Y Combinator. Bellabeat денеска заедно со Римац автомобили е најуспешен хрватски стартап. Мур тврди дека достигнале месечен обрт од 5,5 милиони долари и дека месечно растат со стапка од 20%.Тоа е повеќе од било кој стартап. До крајот на 2017 година очекуваат дека вредноста на Bellabeat ќе биде поголема од милијарда долари, што значи дека е на пат да стане прв хрватски стартап “еднорог” (unicorn). Затоа Мур

уште денес зборува дека сака да бидат поголеми од Агрокор. И додека многу во Хрватска се чудат, основачот и сопственик на Атлантик Група, Емил Тедески тоа не го смета за необично. Bellabeat моментално произведува и продава паметни приврзоци Leaf кои ја пратат здравствената состојба на сопственикот, засега главно жени. За речиси две години од лансирањето успеале да продадат 400 илјади парчиња. Со цена поголема од 100 долари по парче едноставно е да се пресмета дека досега

Вртоглаво: Нарачките за Leaf растат по 20% секој месец, а приходит

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

29 Сандро Мур и Уршка Скршен, основачите на Bellabeat Во просториите на Bellabeat во Загреб работат стотина инженери за софтвер, хардвер, дизајнери... Вака изгледа паметниот приврзок Leaf, кој што може да се носи и како нараквица или ланче. Ги мониторира спиењето, физичката активност и репродуктивниот циклус на жените, и потоа со помош на апликација се вчитуваат на мобилен уред.

Во Bellabeat досега инвестирале актерката Џесика Алба, креаторот и водечки програмер на Gmail, Пол Букеит, основачот на TechCrunch, Мајкл Арингтон, еден од 100-те најбогати луѓе Николас Бергруен, како и Рон Конвеј, еден од најпознатите инвеститори во Силиконската долина и човек кој меѓу првите вложи во Google и PayPal. со овој иновативен производ е направен промет од околу 40 милиони долари. Во Лас Вегас ја склопија најголемата поединечна продажба за некој хрватски стартап досега со вртоглави 42 милиони куни или околу 5,6 милиони евра. Седиштето на Bellabeat формално правно е во Силиконската долина. Меѓутоа, бизнисот се води од петкатницата во центарот на Загреб, каде фирмата вработува стотина експерти – инженери, дизајнери, итн. Во Загреб за прави развојот, тестирање, дизајн, координација и целата администрација. Во Лондон Bellabeat има оперативци за маркетинг, а во Кина за производство. Силиконската долина им е значајна заради инвеститорите. Во Bellabeat досега инвестирале актерката Џесика Алба, креаторот и водечки програмер на Gmail, Пол Букеит, основачот на TechCrunch, Мајкл Арингтон, еден од 100-те најбогати луѓе Николас Бергруен, како и Рон Конвеј, еден од најпознатите инвеститори во Силиконската долина и човек кој меѓу првите вложи во Google и PayPal. Понатаму, во Bellabeat вложил Universal Music Group, како и инвестицискиот фонд GGV Capital, кој во светските финансиски кругови се споменува како вложувач кој меѓу првите кои го препозна потенцијалот на Alibaba. Сандро Мур има 26 години и фокусиран е само на бизнис. И додека за бизнисот зборува многу, всушност кажува многу малку. Дел од тајната на неговиот успех е

со доза на мистериозност. Затоа интервјуто го започнавме од почетоците на Bellabeat и фактот кој е јавен: љубовната врска помеѓу Мур и Уршка Сршен. Во стартапите всушност односите внатре во тимот се клучна одредница за потенцијалот на нивниот успех. Ви го пренесуваме интервјуто што со него го направи хрватскиот портал Poslovni.hr.

XX Уршка во промотивниот филм на Y Combinator рече дека вашиот стартап се формирал некаде помеѓу Словенија и Хрватска. Словенците пак Bellabeat го сметаат за свој стартап?

Bellabeat e хрватски стартап. Тука нема двоумење. Се основаше во Загреб, тука му е седиштето на операциите, сите вработени, а и Уршка, иако е Словенка живее во Загреб. Bellabeat е загрепска, хрватска компанија.

XX Како всушност се основаше Bellabeat? Донекаде има вистина дека Bellabeat го направивме за да преживееме како пар. Но, јас тоа би го опишал малку поинаку. Уршка во Загреб не можеше да најде работа, а со изложбите не можеше да заработува. Сурова вистина е дека треба некако да се заработува за живот, па та и за оној заедничкиот живот. Едно од решенијата беше да направиме стартап. Така го споивме помагањето на луѓето и подобрување на здравството со можност за заработување.

XX Сакате да кажете дека Уршка како еден од ко-основачите на највредниот стартап во Хрватска не можела да добие работа во Хрватска? Да. Уршка е Словенка, а за да вработите странец во Хрватска, морате да докажете дека ниту еден Хрват не е соодветен за таа позиција, па дури потоа можете да добиете дозвола да вработите странец. Постојат одредени квоти, процедури заради кои да се вработи некој странец во Хрватска е навистина тешко.

XX Како го направивте првиот производ? Сами го работевте на 3Д принтер...? Не, тоа не се работи така. Ако ви треба хардверска компонента во производите, прво ќе побарате готова преку интернет во Кина. Ќе го додадете своето знаење и корисничко искуство, во нашиот случај софтвер и мобилна апликација и тестирате дали тоа работи. На крајот, целиот производ го брендирате под свое име и го тестирате на пазарот. Нашата иновација беше собраните податоци можат лесно да се пратат преку Интернет и да се споделат со лекарите. Дури кога добивме капитал направивме и сопствен хардверски дел. Денес целото производство се работи внатрешно во Bellabeat, а хардверот самите го произведуваме во Кина. По овој пристап можете да видите кој ќе иде успешен. Најдобрите основачи секогаш ќе се снајдат. Нам не ни беше пречка тоа што во Хрватска

те на Bellabeat достигнаа преку 40 милиони долари за две години

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

30

Startup Уршка Скршен е деловен партнер, но и девојка на Сандро, со кого се во врска веќе три години. Сандро Мур: “Жените се нашата стратегија. Не визија. Bellabeat сака да им помогне на сите луѓе да живеат поздраво. Но, им дадовме приоритет на жените затоа што тоа е најдобриот пат за да успееме во таа визија.“

тогаш не се произведуваше тој хардвер. Така се однесуваме и денес. Имаше моменти кога имавме 20 вработени и само 2.000 евра на сметка, но се снајдовме. Тоа е главната работа која ќе научите да ја правите кога основате стартап.

XX Како го решивте тој проблем со 20 вработени и 2.000 евра на сметка? Отидовме по уште една инвестиција. Често се пишува дека одеднаш подигнавме вложување од 4,5 милиони долари. Но, тоа не се случува преку ноќ. Тоа одеше во бранови.

“Стартапот од почетокот беше битка за преживување во заеднички сон“ XX Пред да влезете во Y Combinator и да почнете да добивате инвестиции, моравте да соберете 5.000 евра, колку што чинеше таа прва верзија на вашиот производ. Тоа беше производ кој во Y Combinator ги увери дека можете да создадете многу повеќе. Како го направивте тоа? Дали ти и Уршка имате богати родители кои можеа да ве финансираат? Не, немаме. Мојот татко е инженер, а мајка ми хемичарка. Ме научија на преживување и ми помогнаа да изградам самодоверба. Првите пари ги освоивме во Сплит и тоа беа 10.000 евра. Потоа победивме на едно натпреварување во Германија и добивме 15.000 евра. Потоа купив карта за Кина и таму набавив хардвер. Со кабел го споив на мобилен телефон и сфатив дека со тој софтвер нема да можам да работам, па заедно со пет пријатели програмиравме нов софтвер. Подоцна кога дојдовме до 80.000 евра од натпревари отидовме во САД, каде живеевме во еден стан. Значи ова не е резултат на земање на кредит во

банка. Тоа од почетокот беше битка за преживување во еден заеднички сон.

XX Вистина е дека Уршка заради тебе ја напуштила академската кариера и го купила својот прв компјутер и научила да користи Photoshop? Кај стартапите е најважно да ги соберете најдобрите луѓе. Затоа беше пресудно во Bellabeat да биде и Уршка. Направив сè за да се откаже од кариерата на уметник. Половина година се трудев и ми успеа. Се врати од Хелсинки и сега живее во Загреб. Таа студираше да биде уметник, а денес работи во технолошка компанија. Но, тоа е убавината на животот и работата денеска. Се стана мултидисциплинарно. Затоа и уметник може да почне да работи нешто друго, и да скока од една област во друга. Убавината на постоење на различни луѓе во тимот е во тоа да дознаете и видите нови различни перспективи, а кога на тоа ќе додадете и паметни луѓе кои се снаодливи, имате добар дел од решението за успех. А на мене е да ја пренесам еуфоријата и да поттикнам на нови предизвици.

XX Дали вие двајцата сè уште сте заедно? Да, три години веќе. Врската ја почнавме малку пред Pioneers во Виена, каде што ни се отвори вратата за Y Combinator. Заради нејзините студии во Хелсинки, требаше да се разделиме. Но, собрав сè во едно – нашата врска и нашата работа, и мислам дека направив добар производ.

XX Bellabeat продава производи на жените. Зошто тогаш во медиумите се појавуваш ти, а не Уршка? Жените се нашата стратегија. Не визија.

Bellabeat сака да им помогне на сите луѓе да живеат поздраво. Но, им дадовме приоритет на жените затоа што тоа е најдобриот пат за да успееме во таа визија. Мислам дека Уршка ја има во медиумите многу повеќе од мене. Таа е лицето на компанијата. Мене во јавноста ме има многу помалку.

Но, не верувам дека жените подобро продаваат на жени. Истражувањата покажуваат дека 80% од жените повеќе му веруваат на машки гинеколог одошто на женски. Правилото е дека спротивниот пол продава.

XX Како развојот на Bellabeat влијае на вашата врска?

Bellabeat практично е нашата врска. Нема разлика. Ние двајцата се љубиме и караме и во врската и во компанијата. Мислам дека тоа што можеме отворено да го решиме секој конфликт ја направи нашата врска поцврста. Да се води стартап значи цело време да се биде под притисок и постојано да се донесуваат одлуки. Затоа што сме отворени еден кон друг добро знаеме што мислиме еден за друг. Така излегува дека Bellabeat е всушност најдобар тест за нашата врска. Свесен сум дека кај нас има мажи што сакаат да ја водат работата без да им се меша жена во неа. Но, ако јас сакам Bellabeat да биде уште поголема приказна и Уршка го сака истото, тогаш е одлично што можеме заедно да работиме и уште подобро да се запознаеме.

XX Како се забавувате кога не работите? Дали сè уште кајтсурфате? О, да, обајцата сакаме да кајтсурфаме. Минатиот пат бевме на Пељешац. Тоа ни беше првиот мини одмор во шест месеци. Кога сме во Загреб, не излегуваме. Не одам навечер по клубови, не седам денски по кафулиња. Работам. Во моментов, Bellabeat ми е приоритет. Свесен сум дека на Уршка и е малку потешко што не излегуваме, но уверен сум дека трудот ќе ни се исплати.

“Компромиси околу работата не се прават“ XX Што ви е вам лично најголем предизвик во водењето на Bellabeat? Комуникацијата. Јас сум затворен по

Глобално: Bellabeat е регистриран во САД, инженерите му се во

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

31 Невиден менаџмент на човечки ресурси досега во регионов

Bellabeat ги носи на Канарските острови сите вработени со сè семејствата

С

андро Мур реши своите вработени да ги почести со престој на Канарските острови ова лето, што е најскапата кампања за човечки ресурси што досега е направена во Хрватска, како што пренесуваат тамошните медиуми.

Bellabeat, кој што вработува 110 стручњаци, им понудил наместо во канцелариите во Загреб, летото да го поминат работејќи и одморајќи се истовремено на Канарските острови. Мур вели дека најмил 16 вили во гратчето Коралехо, на островот Фуертевентура. Иако не зборува за тоа колку го чинела оваа акција, според цените на порталите како Booking.com, се работи за инвестиција од 100 до 150 илјади евра. “Ги закупивме вилите од средината на јули до почетокот на септември, па вработените може да ги донесат со себе и партнерите и семејствата. Им организиравме и превоз, а природа, а да создадете и водите успешна фирма мора да сте добри во комуникација. Таа мора да тече и по хоризонтала и по вертикала. На тоа работам секој ден.

XX Кој совет би го дале на другите основачи на стартапи? Немојте никогаш да правите компромиси со вработените околу самата работа. Со секој член од тимот бидете потполно искрени. Да, затоа можеби понекогаш ќе загубите некого. Но, ќе загубите многу повеќе ако решите да премолчите. Тоа е нешто што го научив на сопствената кожа.

XX А, што ако наидете на таква ситуација со Уршка, затоа што во стартапот можеби нема компромиси, но во врската сигурно има? Кога се многу луѓе вклучени, тогаш околу работата не правите компромиси. Не важи тоа само за Уршка и мене. Имаме уште двајца клучни луѓе: Морена е извршна директорка, а Марко е главен за технологија. Тука се и другите. Главно, правилата се исти за сите.

XX Најважно за стартапот се квалитетните луѓе, а вие не криете кои ви се вам клучните луѓе. Не се грижите ли дека можеби некои ќе ви ги преземе, давајќи им подобри услови? Дали им дадовте добри плати и удели? Сите наши клучни луѓе имаат и плати и удели. Но, не се овде само заради тоа. Важно ми е дека сакаат да работат

Ресортот Коралехо на Канарските острови каде што Bellabeat ќе ги носи вработените летово

верувам дека инвестицијата, иако голема, ќе ни се врати трократно преку продуктивноста и културата на компанијата“, истакнува Мур. Вработените на Bellabeat на овде, дека нашата врска е цврста и дека веруваат во нашата цел. Ако некој сака да си оди, би ми било мило да го стори тоа што порано. Секој стартап се заснова на тоа да давате 100% од себе. Нема смисла да давате 75% или третина. Секој член на стартапот е важен, затоа што можеби некој инженер ќе открие нешто што ќе ни го скрати синџирот на набавка и така ќе ни донесе конкурентска предност. Се грижиме едни за други. Некои од луѓето во Bellabeat сигурно ќе посакаат да направат нешто друго во одреден момент. На тоа сме спремни. Ќе им помогнеме. Мислам дека тоа е начинот на кој што се гради екосистем и кој што може да ја крене целата економија на Хрватска.

XX Што мислите со тоа да ја крене целата економија на Хрватска?

Skype со скандинавски основачи и естонски програмери знаеме што направи. Се продаде на крајот на Microsoft за 8,5 милијарди долари, а ги крена економиите и на Естонија и на Финска. Се појавија и други стартапи, почнаа да се вртат акции, се разви цел екосистем. Тоа не е нешто што може да го постигнете, на пример, со Конзум. Да се занимавате со малопродажба, значи да правите големи капитални вложувања за географски ограничена популација на потрошувачи. Да водите стартап значи да имате глобална публика, технологија што е евтина, така што главното ограничување ви е креативноста. Еден инженер нам

Канарите ќе имаат флексибилно работно време. Ќе може да си одредат колку ќе работат, како и каде, а ќе имаат и обезбедена забава. може да со некоја иновација да ни овозможи да добиеме илјадници нови корисници, а Конзум не може да го направи тоа. Хрватска може да работи на тоа фирми како Bellabeat да вложуваат во бизнис проекти на своите поранешни вработени. Тие пак, да вложуваат во своите поранешни вработени и тоа ќе овозможи многу брз раст на економијата. Луѓето денес многу грешат кога ќе кажат дека е тешко да се направи бизнис. Не, никогаш не било полесно. Проблемот е што денес е потешко да се успее од било кога порано. Тоа во Хрватска не се чувствува најдобро заради многубројните пазарни протекции. Меѓутоа, глобално технологијата толку брзо напредува, така да што и да направите мора да имате брза реализација, значи брза продажба, за да го одржите пазарниот момент. Додатно, наш проблем е што живееме на Балканот, додека трендовите настануваат во Силиконската долина. Погледнете ја на пример филмската индустрија: првата асоцијација е Холивуд, затоа што таму се раѓаат филмските трендови. Еве, да речеме, некој во Хрватска да направи одличен филм. Тој денес не може да стане светски блокбастер. Не затоа што не е добар производот, туку затоа што добар филм претставува само 20% од работата со која што се бави филмската индустрија. Тоа е главниот проблем за бизнисот во Хрватска. Овде луѓето не размислуваат како светот ќе изгледа за пет години.

о Загреб, хардверот се прави во Кина, а маркетингот е во Лондон

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

32

Startup

“За пазарна вредност од милијарда долари мора да имаме месечен промет од 10 милиони долари.“ XX Што мислите вие, како ќе изгледа светот за пет години, секако, во бизнисот во кој што е Bellabeat? Според мене, иднината на здравството е во превентивната заштита. Ние денес се лекуваме така што одиме на доктор, а не со подобрување на начинот на кој што живееме. Верувам дека Bellabeat е гласник на новиот тренд во кој што трендот всушност е здравјето. Погледнете го McDonalds. Луѓето денес не готват, затоа што McDonalds ја направи прехраната лесна задача. Можеш да добиеш јадење и од автомобил, па луѓето дома не готват зеленчук. Ние сакаме тоа да го постигнеме со здравјето. Сакаме негувањето на здравјето да ви биде лесна задача.

XX Како планирате да го постигнете тоа? Преку едноставноста. Нашите уреди немаат ниту екран, ниту копче. Тие само помагаат. Затоа од првиот кинески хардвер па сè до нашиот сопствен најмодерен следач на здравјето Leaf ниту еден наш производ немаше екран. Ни оди одлично и верувам дека во блиска иднина ќе бидеме поголема компанија одошто денес се Siemens и Philips.

XX Вашата извршна директорка објави дека Bellabeat во моментов вреди 300 милиони долари. Вие споменавте дека целта ви е до крајот на 2017 година да достигнете вредност од една милијарда долари. Како? Триста милиони е стара евалуација. Сега вредиме повеќе. Месечно правиме промет од 5,5 милиони долари и на

НИЕ СМЕ ВРСКАТА СО СИТЕ ДЕЛОВНИ ПОДАТОЦИ КОИ ВИ СЕ ПОТРЕБНИ

#1

ЗА БИЗНИС ИНФОРМАЦИИ

ЗА ПАМЕТНИ ДЕЛОВНИ ОДЛУКИ!

02 / 3117 100 info@targetgroup.mk www.targetgroup.mk

месечна основа растеме по 20%. Профитабилни сме, си ги плаќаме сметките и неверојатно растеме. По летово ќе имаме нова инвестициска рунда и верувам дека интересот на вложувачите ќе ја потврди големата пазарна вредност. На крајот стратешки целиме кон ИПО – иницијална јавна понуда на акции. Нормално, секогаш е можно да дојде конкуренција или основачите да одлучат поинаку и тогаш во предвид доаѓа и стратешко преземање. За да достигнеме евалуација од милијарда долари мора да имаме месечен промет од 10 милиони долари.

XX Значи ли тоа дека моменталната евалуација е 550 милиони долари? За жал, не смеам јавно да зборувам за нашата евалуација.

XX Што ја објаснува таквата евалуација? За една година продадовте 400 илјади Leaf-ови. Треба толку да продавате и следните 10 години само за да соберете приход еднаков на таа евалуација, а да не зборуваме за добивката, значи поврат на вложеното. Значи ли тоа дека на инвеститорите им претставивте и некои други производи, или пак дека имате некои технологии кои што вреди да се платат. Како планирате повеќекратно да ги мултиплицирате своите приходи и паралелно да ја скалирате добивката? Евалуација е цената на компанијата што зависи од побарувачката. Тоа е клучно во играта со евалуацијата. На некои бизниси или на некои луѓе им е во интерес да бидат дел од Bellabeat и затоа инвестираат според такви евалуации. Тие може да претпостават што Bellabeat може да стане и каков интерес ќе имаат тие од тоа. Најдобар пример е стартапот WhatsApp кој што го продадоа за 19 милијарди долари. Дали е тоа вистинската цена на WhatsApp? За мене не е. За Facebook е.

XX Колку ве поддржуваат во Хрватска? Пријатно сум изненаден од поддршката на домашен терен. Овде продадовме повеќе од 1000 Leaf-ови. Мислам дека ги купуваа луѓе што навистина сакаат да бидат дел од нашата приказна, затоа што во САД е поинаку, каде што луѓето само ги “пеглаат“ картичките и цената на Leaf не им е воопшто некој трошок. Големо благодарам на купувачите во Хрватска.

XX Дали кај вас работат само инженери од една и топ модели, односно амбасадорки на брендот, од друга страна? Не. Вработуваме 60 инженери меѓу кои има електротехничари, софтвераши, како и три инженери по механика. Покрај тоа вработуваме 50 дизајнери кои што работат дизајн на производот, на корисничкиот интерфејс, на корисничкото искуство и други дизајнерски задачи. Постојано вработуваме, IOS инженери, Android инженери, Firmware инженери, Java инженери, итн...

XX Додека другите се жалат дека не можат да најдат вработени, дали тоа вам ви е проблем со оглед на плејадата славни што ве следат? Можете ли со славата да ги фасцинирате своите вработени? Ситуацијата во Хрватска е тешка, така што луѓето не ги фасцинираат таквите приказни. Инвеститор може да ни биде било кој, но сè додека немаме добар производ и приход, тоа е како да нè нема. Нашите инвеститори во Хрватска се добри само за привлекување медиуми, а не и вработени.

XX Запознавте многу славни. Каков впечаток оставија на вас? Најдобро е славната личност која што навистина ја обожувате, никогаш да не ја запознаете во живо. Да, тоа се сè обични луѓе на кои што е применето многу маркетинг. Но, понекогаш ќе ви распрскаат некои фантазии. Мене не ме фасцинираа.

XX А, што кога ќе дојдат познати инвеститори? Листата е долга - од Џесика Алба до Рон Конвеј. Дали некој од нив ве фасцинираше? Сите наши инвеститори лично ги запознав. Интересен ми е нашиот најнов инвеститор Али Роугани. Тој е поранешен оперативен директор на Twitter и финансиски директор на Pixar. Неверојатен оперативец и навистина импресивен човек. Би рекол дека како менаџер сум едно 20 класи под него. Тој ме инспирира. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

34

Балкан бизнис и финансии

Со 14 илјади активни ИТ компании со 75 илјади вработени

Романија прераснува во европски технолошки центар

Р

Романија се претвора во една од најактивните технолошки оски на Европа, каде информатичките и другите технологии се

развиваат брзо благодарение на висококвалификуваната работна рака и една од најбрзите интернет врски во светот, пишува Reuters. Ако се земат предвид мислењата на актерите во секторот, патот кон сè побрз развој минува преку одредување неколку основни приоритети - на пример, развивањето на софтвер за автомобилската индустрија и нудењето на глобални услуги. Мултинационалните компании како Oracle, IBM и Intel веќе нудат кориснички сервиси во Романија, а и прават аутсорсинг на бизнис процесите и развиваат софтвери во државата. Освен тоа, голем број млади претприемачи

создадоа голем број стартапи, со што се генерираше иднустрија со обрт од 3,1 милијарди евра во 2015 година.

Клучна е автомобилската индустрија

ИТ индустријата станува сè поважна за романската економија, зашто околу 70% од продукцијата на секторот се извезува, и за три години веројатно ќе биде заслужна за околу 3% од БДП на државата. Извозната ориентираност на секторот е важна, зашто „романската технолошка индустрија нема никакви шанси ако развива продукти само за локалниот пазар, чии потреби заостануваат 10-15 години во однос на оние

Романија: Висококвалитетна работна сила е најголема предност

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

35 Во државата која има повеќе инженери по глава на жител од САД, Индија, Кина или Русија, има јаки традиции во технолошката експертиза уште од времето на Чаушеску, а во автомобилската индустрија благодарение на Dacia

од зрелите пазари“, вели главниот извршен директор на Bitdefender, романската компанија за ИТ безбедност - една од најдобрите во светот, Флорин Талпес. Во интервју за Reuters тој уште додава дека препорачува бизнисот да се концентрира врз развојот на технолошките индустрии во државата. Таков пример е автомобилската индустрија во Романија, што е еден од основите мотори на економијата. Романија има јаки традиции во секторот благодарение на Dacia, која над 20 години е сопственост на францускиот бренд Renault и на Ford. Освен тоа, во државата има изобилство на компании производители на автомобилски делови, како и развојни центри каде доминантна тема е развојот на интелигентни автомобили.

Надежите на ИТ секторот

Друг силен сектор со потенцијал е оној на ИТ услугите, вели Талпес, директор на Bitdefender, кој препорачува локалните софтвер инженери да се насочат кон развој на производи со додадена вредност за главните мултинационални компании кои веќе работат во Романија. Во моментов има околу 14 илјади активни ИТ компании во државата, што вработуваат околу 75 илјади луѓе, покажува истражувањето на романската ИТ асоцијација ARIES Transilvania.

Државата има традиции во технолошката експертиза откако во осумдесеттите години од минатиот век по наредба на комунистичкиот лидер Николае Чаушеску во образовниот систем приоритет се става на обуката за употреба на компјутери, на технологијата, на науката, од која особено на математиката. Денес е неопходно застарените образовни програми да се обноват. Другите предизвици на секторот се тешкиот пристап до финансирање, недостатокот на бизнис и маркетинг знаење и вештини, и растечкиот недостиг на програмери.

И покрај ова, оптимистичките очекувања за развојот на ИТ индустрија не недостасуваат. Според прогнозите на романската Влада секторот може да достигне вредност од 2,1 милијарди евра во 2013 година, до 4 милијарди евра во 2020, со годишен раст од околу 9%. Државата располага со повеќе инженери по глава на жител од наслението на САД, на Индија, на Кина или на Русија. Во 2014 година странските инвестиции во романската ИТ индустрија биле со вредност од 3,6 милијарди евра. nnn

Капитал број 876/877 12.08.2016

36

www.kapital.mk

свет бизнис и политика

Американските регулатори го одобрија спојувањето на AB InBev и SABMiller

Најголемата пиварница стана уште поголема и ќе држи една третина од светскиот пазар

Доминација: Локалните брендови пиво и малите независни пив

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

37 Што ќе донесе спојувањето на AB InBev и SABMiller

þ мега компанија со

приходи од 67 милијарди долари годишно

þ укинување на некои локални брендови

Зделката ќе и отвори на InBev простор на растечките пазари на Африка и Латинска Америка, каде што во моментов не е присутна. Менаџментот ќе раководи со поголем бизнис, што ќе резултира со поголеми плати, моќ и статус. Пивопијците најверојатно ќе добијат поскапи пива и избор на помалку локални брендови.

þ водечки позиции на

пазарите во САД (46%), Бразил (63%), Мексико (57%), Африка (33%)

þ поскапи пива

AB InBEv

бр.1 пиварница во светот

21% од светски пазар XX Создадена со спојување на Interbrew (Белгија), AmBev (Бразил) и Anheuser-Busch (САД) XX Седиште: Белгија XX Приход (2015): 43,6 милијарди долари XX Профит (2015): 9,9 милијарди долари XX Вработени: 155.000

A пишува:

Игор Петровски

XX Топ брендови: Budweiser, Corona, Stella Artois, Beck’s

igor.petrovski@kapital.mk

Антимонополските власти на САД му дозволија на Anheuser – Busch InBev, најголемиот производител на пиво во светот да ја преземе втората по големина пиварница, SABMiller за 107 милијарди долари, но со одредени услови - одлука на која што се чекаше повеќе месеци откако двете компании објавија лани за зделката. Спојувањето/преземањето го одобри и Европската комисија на 24 мај годинава, откако двете компании се согласија да се продадат некои премиум брендови на SABMiller во Европа и некои

SABMiller

во светот бр.2 пиварница

10% од светски пазар XX Создадена со спојување на South African Breweries (Ј.Африка) и Miller (САД) XX Седиште: В.Британија XX Приходи (2015): 22,13 милијарди долари XX Профит (2015): 3,6 милијарди долари XX Вработени: 70.000 XX Топ брендови: Miller Genuine Draft, Peroni Nastro Azzuro, Pilsner Urquell, Grolsch

варници се плашат од мега спојувањето на AB InBev и SABMiller

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

38

свет бизнис и политика

помали бизнис операции. Преземањето, што се однесува на пазарот на САД, значи дека AB InBev, производителот на Budweiser, Corona, итн., ќе мора да го продаде американскиот бизнис на SABMiller целосно, и тоа на конкурентот Molson Coors, седмиот по големина производител на пиво во светот. Тоа значи дека на американскиот пазар, брендовите на AB InBev ќе продолжат да се натпреваруваат со оние на SABMiller. Спојувањето на двете најголеми светски пиварници ќе ја прекрои мапата на глобалната пиварска индустрија и најверојатно ќе донесе повисоки цени на пивото за потрошувачите во цел свет, пишува Wall Street Journal. Помалите независни пиварници во САД, но и во целиот свет, се загрижени дека AB InBev и SABMiller заедно ќе имаат премногу влијание врз дистрибутивниот систем, со моќ да ги истиснат помалите ривали. Понудата на AB InBev, мултинационална корпорација со седиште во Белгија, за преземање на SABMiller, со седиште во Лондон, вредна 107 милијарди долари е четврта најголема во корпоративната историја, според Dealogic. Спогодбата би му донела на АB InBev доминантно присуство на речиси сите поголеми пазари во светот и околу 30% пазарен удел на глобално ниво, што е речиси три пати повеќе од најголемиот ривал, Heineken, според истражувачите на пивскиот пазар, Plato Logic. По спојувањето, најголемиот светски производител би имал водечки позиции на пазарите во САД (46%), Мексико (57%), Африка (33%), Бразил (63%) и остатокот од Латинска Америка (62%), според Plato Logic.

Лоши искуства на кинеските пиварници со AB InBev

Компанијата ќе ги поседува шест од 10-те најпродавани светски брендови, вклучувајќи ги:Bud Light (бр.3), Budweiser (бр.4), Skol (бр.5), Harbin (бр.8) и Brahma (бр.9) на AB InBev и Snow, кинеското пиво што е најпродавано во светот, а e дел од брендовите на SABMiller. Преземањето, исто така значи, дека најпознатото пиво од Чешка, Pilsner Urquell и италијанскиот бренд Peroni ќе бидат додадени во бренд портфолиото на AB InBev. Овие пива ќе им се придружат на Budweiser, Corona и Stella Artois, кои што ABInBev сака да ги пробие во сите краишта од светот, често по повисоки цени одошто на домашните пазари.

AB InBev има историја на користење аквизиции за да ја зголеми профитабилноста преку кратење трошоци и насочување на потрошувачите кон поскапите пива. WSJ вели дека откако AB InBev купила неколку регионални пивари во Кина, ги елиминирала локалните пива и потоа ги пренасочила потрошувачите кон Budweiser, кое што е три пати поскапо пиво од кинеските, и кон сопственото кинеско, но во повисок ценовен сегмент пиво, Harbin. Стратегијата на AB InBev да ги насочува сите кон поскапите пива досега се покажа ефективна, па така, во моментов повеќе Budweiser се пие надвор од САД. Со купувањето на SABMiller, AB InBev се обидува да реши некои од своите најгорливи проблеми. После години на аквизиции, компанијата се најде заглавена на пазари со бавен раст или намалување на потрошувачката на пиво. Во САД и Бразил, кои што консумираат половина од вкупните продажби на AB InBev, потрошувачката

AB InBev ги продаде своите бизниси во регионот на централна и источна Европа во 2009 година, на инвестицискиот фонд CVC Capital, кој потоа во 2012 ги препродаде на американско - канадската Molson Coors за 2,65 милијарди евра.

Molson Coors денес има операции во Чешка, Словачка, Унгарија, Романија, Бугарија, Србија, Хрватска, Црна Гора и БиХ. Компанијата ги дистрибуира брендовите на AB InBev, како Stella Artois, Beck’s, Lowenbrau, Hoegaarden и Leffe на овие пазари.

S

ABMiller не е присутен со свои пиварници на Балканот, а има стратешко партнерство со турската пиварница Anadolu Efes за пазарите на Турција, Русија и Украина. Во Европа има пиварници во Чешка, Унгарија, Италија, Полска, Романија, Словачка, Шпанија и Холандија. На големите пазари како В.Британија и Германија, SABMiller ги извезува своите пива.

Heineken, Carlsberg и Molson Coors се трите светски гиганти во производството на пиво кои што господарат на регионалните пазари – во Словенија, Хрватска, Србија и Македонија имаат свое производство, додека во Црна Гора и БиХ нивните брендови се меѓу најпродаваните.

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

39 ABInBev и SABMiller немаат свои пиварници на Балканот

Екс ју пазарот го држат Heineken, Carlsberg и Molson Coors

3

-ти

Heineken Холандија

најголем производител во светот

9%

од светскиот пазар на пиво

бизниси во регионот: n Словенија Компанија: Pivovarna Laško Брендови: Laško, Union

n Хрватска

Компанија: Karlovačka pivovara (Heineken Hrvatska) Брендови: Karlovačko, Heineken, Amstel Пазарен удел: 25%

n Србија

Компанија: Ujedinjene srpske pivare (72% Heineken, 28% Efes) Брендови: Pils Plus, MB, Master, Zaječarsko, Heineken, Amstel, Efes Пазарен удел: 25%

n Македонија

Компанија: Пивара Скопје Брендови: Скопско, Горско, Heineken, Amstel Пазарен удел: 55-60% (проценки)

4

-ти

Carlsberg Данска

најголем производител во светот

6,2%

од светскиот пазар на пиво

бизниси во регионот: n Хрватска Компанија: Carlsberg Croatia Брендови: Pan, Tuborg, Guinness, Carlsberg, Budweiser Budvar Пазарен удел: 20%

n Србија

Компанија: Carlsberg Srbija Брендови: Lav, Carlsberg, Tuborg, Guinness, Corona, Budwaiser Budvar Пазарен удел: 30%

7

-ми

Molson Coors САД/Канада

најголем производител во светот

2,8%

од светскиот пазар на пиво

бизниси во регионот: n Хрватска Компанија: Zagrebačka pivovara Брендови: Ožujsko, Stela Artois, Becks, Lowenbrau, Staropramen Пазарен удел: 45%

n Србија

Компанија: Apatinska pivara Брендови: Jelen, Apatinsko, Nikšičko, Stela Artois, Becks, Lowenbrau, Staropramen Пазарен удел: 30%

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

40

свет бизнис и политика

Кој ќе добие, а кој ќе загуби од мега – зделката

Пивата ќе поскапат?!

В

о големите производни операции, економиите на обем може да бидат огромни, што значи дека пиварниците ќе мора да се фокусираат кон најголемите и најмодерните капацитети. Производните операции каде што е поевтино да се произведува поголем асортиман производи заедно, одошто секој посебно – исто така ќе станат клучни. Во смисла на работна сила, на пример, седиштата на компаниите и менаџерските тимови во земјите кај што се присутни и двете компании, најверојатно ќе бидат интегрирани. Плус, зголемената куповна моќ на новата компанија исто така ќе донесе значителни заштеди. Зделката ќе и отвори на InBev простор на растечките пазари на Африка и Латинска Америка, каде што во моментов не е присутна. Менаџментот очекува да профитира затоа што ќе раководат со поголем бизнис, што ќе резултира со поголеми плати, на пиво падна за 3,9% во првата половина од годинава. Аналитичарите не очекуваат овие трендови да се сменат. Потрошувачката на пиво на развиените пазари толку забави, што целиот светски пазар се очекува да падне за 0,1% годинава, за прв пат по 30 години, според Plato Logic.

Forbes: 60% - 80% од аквизициите не даваат очекувани резултати

Како и со сите спојувања и аквизиции, идејата е дека со здружени сили, новата компанија ќе може да имплементира

моќ и статус. Но, ако пивопијците се надеваат дека скратените трошоци ќе донесат поевтино пиво за нив, Forbes смета дека ќе останат разочарани. Во пракса, големата пазарна моќ што произлегува од компаниските економија на обем, односно да ги намали трошоците на производство и да ја зголеми конкурентноста како и да го зголеми пазарниот удел – што на крајот треба да резултира во повисок профит. Но, нема гаранции.

Forbes вели дека глобалните истражувања покажуваат оти помеѓу 60% и 80% од аквизициите не успеваат да ги испорачаат очекуваните резултати и повеќе од 50% од нив ја уништуваат вредноста за акционерите. Причините обично се тоа што купувачот е принуден да плати

спојувања обично резултира со повисоки цени. Веројатно е и дека производниот асортиман ќе биде ревидиран и редуциран за да се овозможат поголеми инвестиции во маркетингот на брендовите што ќе останат. премногу за компанијата што ја презема, интеграцијата е изведена лошо и преценети се придобивките од спојувањето. Белгиската пиварница AB InBev се докажа како способна ефективно да заштеди пари кога купува нов имот (на пример, при преземањето на Anheuser-Busch во 2008 година). Но, спојувањата и преземањата се скапа “игранка“ за акциoнерите на преземачот (и потенцијално за потрошувачите). Веројатно е дека акционерите на преземената компанија ќе извадат најмногу ќар. nnn

107 милијарди долари: четврто по вредност преземање досега

Капитал број 874/875 29.07.2016

42

www.kapital.mk

Банки и финансии

Три трендови што ќе го променат банкарството PwC очекува дека ќе продолжат да се рушат пречките за влез на субјекти кои не се банки а ќе нудат основни банкарски услуги, а врските меѓу традиционалните и банкарските институции во сенка ќе се зголемуваат. Централните банки ќе се најдат пред предизвикот да вржат надзор на се поширок сектор во подрачја како што се кредитирањето, новите дигитални валути, банкарството во сенка и бизнис моделите што ја користат технологијата blockchain.

PwC: Банките ќе добиваат засилена конкуренција од небанкарски субјекти

www.kapital.mk

Капитал број 874/875 29.07.2016

Д 44

Банки и финансии

Додека настојуваат да одат во чекор со сложениот и брзорастечки пазар на финансиски услуги, централните банки го анализираат новото и нејасно окружување. Во своето најново истражување Central banking 2020: Ahead if the curve, PricewaterhouseCoopers анализира како централните банки можат да се носат со брзите промени во општеството, економиите и комуникациите како и со настанатите системски ризици. Со оглед на регулаторната реформа која се уште се спроведува во банкарскиот сектор, лесно би било да се каже дека прописите се една од клучните одредници што ќе ја дефинираат иднината на овој сектор. Меѓутоа, овде се во игра сили кои што се подлабоки од прописите, кои што се движат од значајни промени во технологијата и очекувања на јавноста до миграција на банкарските активности надвор од традиционалниот банкарски сектор.

PwC смета дека токму тие опширни промени во крајна линија ќе одредат на кој начин банкарскиот сектор како целина ќе се реформира и каква улога и облик ќе мора да имаат банкарските прописи. Врз основа на истражувањето, PwC осмисли три хипотези и нивни импликации за централните банки.

XX Банкарски услуги се повеќе ќе се нудат вон регулираниот банкарски сектор

PwC очекува дека ќе продолжат да се рушат пречките за влез на субјекти кои не се банки а ќе нудат основни банкарски услуги, а врските меѓу традиционалните и банкарските институции во сенка ќе се зголемуваат. Централните банки ќе се најдат пред предизвикот да вржат надзор на се поширок сектор во подрачја како што се кредитирањето, новите

дигитални валути, банкарството во сенка и бизнис моделите што ја користат технологијата blockchain. Со таквиот развој се создаваат децентрализирани мрежи во реално време и потенцијално се редефинираат трансакциите со плаќањата и тргувањето. „Очигледно е дека на централните банки им се потребни нови вештини и системи како би оделе во чекор со трендовите. Тоа на пример, значи дека многу средства ќе мора да се вложат во прогнозирачки алатки за аналитика на податоците за да може да се види во кој дел од финансискиот систем се натрупуваат најмногу ризици. Централната банка која во потполност ги искористува можностите што и ги нудат големите податоци, вклучувајќи и преку развој на стратегии за податоци и осигурување пристап на своите податоци до широка публика поради поттикнување на интелектуалната работа и создавање на идеи, ќе има сигурна предност пред другите“, изјави водачот на групата за централни банки при PwC UK, Џереми Фостер.

XX Банките мора да вложуваат многу и повторно да ја откријат и потврдат суштината во општеството

Банките и понатаму имаат некаква предност, но за да бидат дел од иднината мораат да вложуваат многу повеќе, повторно да ја откријат и потврдат својата суштина во општеството, како и да обезбедат сигурна потпора на креаторите на политиките. Иако извалкани од финансиската криза, банкарските брендови и угледи и понатаму се наголемо препознатливи и потенцијално моќни, а тоа се должи на искуството и регулативата. За да ја потврдат својата позиција, на

банките ќе им биде многу важно повторно да ја изградат довербата и да ги исполнат очекувањата на јавноста, а тоа можат да го направат со промена на културата и однесувањето на своите организации. Мораат да покажат дека нивните понуди на услуги се безбедни, целосни, доверливи и квалитетни. „Веруваме дека централните банки ќе одиграат важна улога во олеснување на јавните расправи за тоа што општеството бара од банкарскиот систем. Резултатот од таа дебата ќе ја одреди и улогата на централните банки во управување на бараниот финансиски систем и целата економија“, додава Фостер.

XX Регулаторите и прописите мора радикално да ја променат насоката и да се фокусираат на заштита

Ако банкарските услуги се распрснат на пошироко подрачје би било логично во прописите во јавната политика фокусот да се пренасочи од институцијата на пазарот и услугите. PwC смета дека прописите за деловното однесување треба да станат примарна регулатива на ниво на претпријатија, со ограничен облик на регулатива на ниво на регулатори на финансиските институции и целиот финансиски систем кој се повеќе е насочен на проблемите во самиот систем отколку на одделни компании. „Разбирливо е што централните банки и регулаторите се фокусирани на тоа да спречат банките да станат толку големи за да може да пропаднат. Но прописите што настануваат така понекогаш може да ни се чинат изолирани и фрагментирани. За да се спречи тоа, регулаторите и централните банки морат да ги направат прописите применливи за одделни компании“, истакнува Фостер. nnn

Рок за пријавување: 16 септември 2016

Институт КОНЦЕПТ организира:

Aкадемија за контролинг во 8 модули l Модул 1 и 2 l 26 и 27 септември (понеделник и вторник) 2016 l Институт Концепт, Скопје Институт за бизнис образование КОНЦЕПТ во соработка со Altius Consulting од Загреб (компанија со долгогодишно искуство во контролингот, консалтингот и едукацијата, со примарна цел развој и подобрување на контролингот во компаниите) организира академија за контролинг составена од исклучително практични 8 модули. Академијата за контролинг е: Сеопфатна обука фокусирана кон развојот на контролерите, како и менаџмент на сите нивоа; базирана на најновите знаења и достигнувања во областа на контролингот, сметководството, информатичката технологија и психологијата; фокусирана на развој на тимови преку воведување на ефективни состаноци со контролерот како модератор, како и на промоција на одржлив развој и етика и морал во бизнисот.

8-те модули ќе се реализираат на следните термини: 26-27.09.2016 l Модул 1: Контролинг и организација на компанијата – воведување на контролингот во компанијата l Модул 2: Контролинг трошоци и управување со трошоци

24-25.10.2016 l Модул 3: Екстерно известување и примена на МСФИ за контролерифорензички постапки во контролингот l Модул 4: Примена на Excel во контролингот

21-22.11.2016 l Модул 5: Статистиката во служба на контролингот и анализа на ризик l Модул 6: Контролинг и планирање

5-6.12.2016 l Модул 7: Контролинг на продажба и залихи/контролинг на производство, трговија и услуги l Модул 8: Известување од контролинг, одлуки од контролинг и карактеристики на контролер

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Ирена Богоевска l e-mail: institut@koncept.com.mk l 02 3216 962 l02 3216 963

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

46

Претриемништво

Правилото 5 часа

Успешните бизнис лидери поминуваат пет часа неделно во учење

Многу светски познати лидери како на пример Елон Маск, Бил Гејтс, Ворен Бафет, Марк Закерберг, поминуваат по неколку часа во неделата посветени на учење на нови работа. И покрај тоа што се многу зафатени, тие наоѓаат најмалку еден час во денот, односно најмалку пет часа во неделата за активности кои можат да се наречат учење со намера.

М

ногу светски познати лидери како на пример Елон Маск, Бил Гејтс, Ворен Бафет, Марк Закерберг, поминуваат по неколку часа во неделата посветени на учење на нови работа. И покрај тоа што се многу зафатени, тие наоѓаат најмалку еден час во денот, односно најмалку пет часа во неделата за активности кои можат да се наречат учење со намера. Едно неодамнешно истражување објавено во Harward Business Review (HBR) покажува дека активностите кои спаѓаат во правилото

5 часа можат да се поделат на читање, размислување и експериментирање. Според истрaж0увањето на HBR, основачот на Nike, Фил Најт има толку голема почит кон неговата библиотека, што секој што влегува во неа мораш да ги соблече чевлите и малтене да се поклони”.

Oпра Винфри вели дека најмногу им е благодарна на книгите за нејзиниот успех. “Книгите беа мојата карта за влез во личната слобода”. Таа ги споделува нејзините читачки навики со целиот свет преку нејзиниот клуб за книги. Овие двајца вљубеници во книгите не се единствени. Има уште многу милијардери

кои имаат екстремни читачки навики. На пример, Ворен Бафет поминува пет до шест часа во денот читајќи, и тоа задолжително пет весника и 500 страни на корпоративни извештаи. Бил Гејтс чита по околу 50 книги годишно. Марк Закерберг чита најмалку една книга секои две недели. Елон Маск, според кажувањата на неговиот брат, пораснал читајќи по две книги дневно. Марк Кубан чита книги по три часа дневно. Претприемачот милијардер Дејвид Рубенштајн чита шест книги неделно. Дан Гилберт, милионер и сопственик на

Опра Винфри: “Книгите ми беа карта за влез во личната слобода”

ДЕКАДА НА ВРВНО ОБРАЗОВАНИЕ!

• Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Единствена меѓународна акредитирана програма во Македонија • Професори со сертификат од Харвард бизнис школата

www.uacs.edu.mk ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета македонска бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 (0) 2 2463 156

Е-пошта: graduate@uacs.edu.mk Веб страна: www.uacs.edu.mk

www.kapital.mk

Капитал број 876/877 12.08.2016

48

Претриемништво Читањето се уште е единствената работа преку која учам нови работи и ги тестирам моите размислувања.

Бил Гејтс

Кливлен Кавалирс чита по еден до два часа дневно.

Правилото за 5 часа учење

На 10 годишна вредност Бенџамин Френклин, еден од основачите на Америка, го напуштил формалното образование за да стане помошник на неговиот татко. Како млад човек, тој не покажувал некој посебен талент освен неговата љубов за книгите. Педесет години подоцна тој беше еден од најпочитуваните американски политичари, познат иноватор, автор и успешен претприемач. Што се случило во меѓувреме? Одговорот на ова прашање лежи во неговата успешна животна стратегија, која што може секој да ја научи и практикува. Бен Френклин инвестирал најмалку половина до еден час во денот во тн. учење со намера. Неговото правила од 5 часа подразбира станување рано да чита и пишува, поставување на лични цели за раст и развој, претворање на идеите во експеримент, утрински и вечерни прашања за размислување. Овие пет часа кои тој ги посветувал на учење и размислување, биле неговата најголема и најдобра инвестиција во иднината што можел да ја направи. Истражувањето на HBR покажува дека и денес најпаметни и најуспешни луѓе се оние кои се постојани во намерата секој ден да

посветуваат одредено време на учење. Како би изгледало правилото за пет часа да стане дел од вашиот животен стил? Искуството на оние кои го практикуваат ова правило покажува дека најдобро функционира ако намерно создадете празнини или празни зони во текот на денот за учење, креативност и за правење на работи со поголем квалитет. Создавањето на вакви празни зони во текот на денот ќе ви дозволи XX однапред да го планирате учењето. Тоа ви дозволува да размислувате внимателно за тоа што сакате да го учите. Не треба само да имате само цели за тоа што сакате да го постигнете. Треба да имате цели и за тоа што сакате да го научите.

XX усвојување на практики за подобрување. Наместо да ги правите работите автоматски без никакво подобрување, можете да примените некои докажани практики за да се подобрувате. Ова значи дека ќе треба да потрошите повеќе време за некои работи, но знајте дека ќе имате корист од тоа.

XX размислување- Ова ви помага да добиете перспектива на научените лекции и да

асимилирате нови идеи. Може да ви помогне да станете покреативни за работите кои ги работите. Пешачењето е одличен начин за подобро да размислувате или пак да си најдете партнер со кој може да водите добра конверзација на темите кои сте си ги зацртале.

XX одвојување на време само за учење. Ова вклучува активности како читање, конверзации, учество на некои часови и предавања, набљудување на другите...

XX решавање на проблемите како што се случуваат. Повеќето луѓе кои се соочуваат со проблеми имаат навика да ги буткаат под тепих, за да може да продолжат со редовните обврски. Ако имате претходно оставено празнина во денот тоа ќе ви дозволи да се посветите на решавање на малите проблеми пред тие да станат големи.

XX правење на мали експерименти. Без разлика дали експериментот ќе биде успешен или не, тоа е можност подобро да ги разгледате и тестирате вашите идеи. nnn

Совет: Создадете празни зони во денот за учење

Рок за пријавување: 9 септември 2016

Дводневна обука:

Kвалитетно научно истражување и методологија за пишување на научни трудови за релевантни списанија (Good Quality Research/Scientific Writing) l 13 и 14 септември 2016 година l 09:00-16:30 часот l Институт Концепт, Скопје Prof. Dr Steve Quarrie на дводневната обука ќе предава за тоа како се спроведуваат квалитетни истражувања и за тоа како се пишува научно истражување. Ќе се разработат факторите и дизајнот на доброто и квалитетно истражување. По пат на вежби ќе се анализираат податоци и ќе се дискутира за тоа што е квалитетен податок и како се контролира квалитетот на податоците.

Вториот ден е посветен на научното пишување, како се развива стратегијата, како да се изберат списанијата и импакт факторите, како да се напише текст којшто е значаен и влијателен и сл. Предавањата се карактеризираат со високо ниво на практична работа и интеракција помеѓу учесниците. Обуката e наменета за лица коишто се занимаваат со научно истражувачка работа. За повеќе информации посетете ја нашата веб страна: www.koncept.com.mk

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Бојана Делидинкова le-mail: institut@koncept.com.mk l02 3216 962 l02 3216 963

Капитал број 876/877 12.08.2016

50

www.kapital.mk

лидери

Маргарет Тачер поранешна британска премиерка

Парите не паѓаат од небо, треба да се заработат

П

Поранешната премиерка на Велика Британија, Маргарет Тачер, која што е првата жена што била на оваа функција во оваа земја е една од најцитираните политичари во последните неколку години. Нејзината смисла за хумор и острите ставови за социјализмот и помогнаа да ја зацврсти својата репутација на „челична дама“. Фунтите не паѓаат од небото, мора да се заработат овде на земјата

Социјалистичките влади традиционално прават финансиски хаос. Секогаш им снемуваат туѓи пари. Тоа е карактеристично за нив

Никој не би се сетил на добриот самарјанин да имаше само добра намера; имаше и пари

Економијата е метод, целта е промена на срцето и душата

Стапив на функција со една намера – од зависно да ја доведам Британија до самостојно општество; од „дајте ми“ до „направете сами“ нација

Мислам дека додека сум јас жива, премиер нема да биде жена“