konditorska_industrija

KONDITORSKA INDUSTRIJA

www.kapital.mk

sreda 30/11/2011

POSLEDNIVE DESET GODINI NA KONDITORSKIOT PAZAR VO MAKEDONIJA

KOLKU [TO SE ZGOLEMIL IZVOZOT, TOLKU SE ZGOLEMIL I UVOZOT PREDIZVICI ZA PROIZVODITELITE NA SLATKI ZADOVOLSTVA

CENOVNITE леOKOVI UDRIJA PO KONDITORITE

POMALKU POZNATI RABOTI ZA ^OKOLADOTO

ITALIJANCITE GI U^ELE [VAJCARCITE DA PRAVAT ^OKOLADI

42 SPECIJALEN PRILOG KONDITORSKA INDUSTRIJA

POSLEDNIVE DESET GODINI NA KONDITORS

KOLKU [TO SE ZGO TOLKU SE ZGOLEMI

BROJ 631 30/11/2011 www.kapital.mk

ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska @kapital.com.mk

ema oficijalni podatoci za toa koja konditorska kompanija ili proizvod ima najgolem udel vo makedonskiot pazar. Iako vo Makedonija ima pove}e golemi konditorski kompanii, sepak, golem e i uvozot od stranstvo, a od godina vo godina koli~inata na uvezenite proizvodi s$ pove}e se zgolemuva. Osven golemite multinacionalni brendovi, kako {to se Nestle i Milka, na pazarot se prisutni i dobro poznatite ~okoladi i drugi slatki proizvodi od brendovite na Kra{, Gorewka, Atlantik grup i ostanatite.

Nitu eden od uvoznicite i od proizvoditelite ne gi ka`uva podatocite za toa kolkav udel dr`i na pazarot. Podatoci ima edinstveno za doma{nite proizvoditeli.

Spored podatocite od Zdru`enieto na konditori pri Stopanskata komora na Makedonija, vo konditorskata industrija vo dr`avata se registrirani nad 50 stopan-

N

ski subjekti, od koi 85% se mikro i mali. Konditorskata industrija raspolaga so mo`en kapacitet za proizvodstvo od okolu 45.000 toni godi{no.

No, spored analizata na

zdru`enieto, poslednive godini pod pritisok na zasilenata konkurencija od uvoz plasmanot na doma{niot pazar od doma{nite proizvoditeli se namali. Izlezot se

IZVOZ I UVOZ NA KONDITORSKI PROIZVODI VO MAKEDONIJA Izvoz vo toni Proizvod 2000 2002 Slatki, biskviti, vafli 1.181 846 Gumi za xvakawe 551 515 Ostanati proizvodi od {e}er 1.556 1.777 Prizvodi koi sodr`at kako 1.441 1.275 VKUPNO 4.729 4.413 Uvoz vo toni Proizvod 2000 2002 Slatki, biskviti,vafli 7.927 8.170 Gumi za xvakawe 131 120 Ostanati proizvodi od {e}er 1.190 1.560 Proizvodi koi sodr`at kakao 2.142 2.430 VKUPNO 11.390 12.280 Izvor: Zdru`enie na konditori pri Stopanska komora na Makedonija

bara{e vo zgolemuvaweto na izvozot, sekako, so s$ poniska profitabilnost po edinica proizvod.

Od finansiskite pokazateli za prihodi i za proda`ba ze-

2005 2.048 508 2.000 1.412 5.968

2008 2.389 522 2.816 2.773 8.500

2009 2.699 516 2.688 2.353 8.256

2010 4.033 563 2.853 2.657 10.106

2005 9.047 334 1.942 2.445 13.768

2008 8.789 301 1.909 6.272 17.271

2009 7.864 207 1.741 7.818 17.630

2010 6.710 141 1.789 7.648 16.288

SKIOT PAZAR VO MAKEDONIJA

OLEMIL IZVOZOT, IL I UVOZOT 16.000

toni konditorski proizvodi se uvezuvaat godi{no vo Makedonija

meni od Centralniot registar, ~etiri najgolemi izvoznici na konditorski proizvodi vo Makedonija se Vitaminka, Svisslion, Evropa i Makprogres, so vkupno proizvodstvo vo 2010 godina od re~isi 18 iljadi toni ili vo vkupna vrednost od 34 milioni evra.

Vo podatocite pak, za top 100 najgolemi kompanii spored prihodi i dobivka, najgolema konditorska kompanija vo Makedonija e Svisslion, so

vkupni prihodi ostvareni vo 2010 godina od 33,1 milion evra ili neto-dobivka od 1,7 milioni evra. Na vtoroto mesto e Vitaminka, so 20,1 milioni evra prihodi i 700 iljadi evra dobivka, a treta najgolema e Makprogres od Vinica, so vkupni prihodi od 15,6 milioni evra i 1,3 milioni evra dobivka. No, ovie podatoci realno ne go otslikuvaat pazarot vo Makedonija, zatoa {to 70% od proizvodstvoto ovie kompanii plasiraat

na stranskite pazari. “Nema to~ni podatoci za toa kolkav udel od pazarot ima sekoja konditorska kompanija.

Vo posledno vreme operirame so brojki od 25 iljadi toni uvoz na konditorski proizvodi, no ovaa brojka ne e do kraj realna, bidej}i se staveni proizvodi koi ne spa|aat vo grupata konditorski proizvodi�, veli Dino Krstulovi}, direktor na prestavni{tvoto na Kra{ vo Makedonija. Kako {to potencira toj, ako gi nema site segmenti, toga{ ne mo`e da se pravi analiza na pazarot.

Neboj{a Jakimovski, direktor vo Atlantik grup za pazarite za Makedonija, Kosovo, Bu-

Za 10 godini izvozot na konditorski proizvodi od zemjava se zgolemil za 5.400 toni ili pove}e od dva pati.

No, istovremeno, uvozot se zgolemil za re~isi istata koli~ina ili okolu 5.000 toni, so {to makedonskite kompanii se primorani u{te pointenzivno da baraat pazar za svojata stoka vo izvoznite pazari garija i Albanija, veli deka makedonskiot pazar e mnogu va`en za Atlantik grup, a vo poslednite dve godini asortimanot na konditorskite proizvodi im e vo fokusot. “Vo momentov vo kategori-

43

44 SPECIJALEN PRILOG KONDITORSKA INDUSTRIJA

BROJ 631 30/11/2011 www.kapital.mk

12

NAJGOLEMI PROIZVODITELI NA ^OKOLADO VO SVETOT Kompanija Kraft Foods Inc (SAD) Mars Inc (SAD) Nestlé SA ([vajcarija) Ferrero Group (Italija) Hershey Foods Corp (SAD) Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli AG ([vajcarija) Yildiz Holding (Turcija) August Storck KG (Germanija) Arcor Group (Argentina) Meiji Holdings (Japonija)

Neto proda`ba vo milijardi dolari (2010 g.)

16,8 15 11,3 8,8 5,7 2,6 2,2 2 1,7 1,6

Izvor: ICCO - Me|unarodna organizacija za kakao

kilogrami konditorski proizvodi jade godi{no sekoj Makedonec vo prosek

jata ~okolado na{iot brend Najqep{e `eqe e tret igra~ na makedonskiot pazar, so golem potencijal vo idnina da se iska~ime na vtoroto mesto vo mnogu silnata konkurencija so drugite proizvoditeli”, potencira Jakimovski.

INTEGRALNITE I DIETALNI ^OKOLADI POSLEDEN HIT Poslednite nekolku godini golem del od doma{nite kompanii, sledej}i gi svetskite trendovi koi se naso~eni kon konsumirawe zdrava i dietalna hrana, eden del od proizvodsvoto go naso~ija kon proizvodstvo na integralni i dietalni proizvodi. Prilagoduvaj}i se na specifi~nite barawa na potro{uva~ite, konditorite s$ pove}e se naso~eni kon proizvodstvo na novi inovativni proizvodi.

Iako procentot na proizvodstvo na vakov tip proizvodi ne e mnogu golem, sepak, konditorite smetaat deka s$ pove} e }e go {irat asortimanot vo taa nasoka.

“Vo posledno vreme vlegovme vo segmentot na intergalnite keksi. Ovaa na{a odluka se poka`a kako pove}e od ispravna. Ova e segment {to doprva }e se razviva. Sepak, imame vlo`eno dosta vo oprema za proizvodstvo na keksi. Idei imame, mo`nosti imame, va`no e kako seto toa }e go iskoristime”, veli sa{o Naumovski, generalen direktor na Vitaminka.

Toj potencira deka integralnite keksi se novina na na{iot pazar, no se poka`aa

NAJMNOGU IZVEZUVAME VAFLI, A UVEZUVAME ^OKOLADI roizvodstvoto na konditorski proizvodi vo Makedonija vo poslednive dve godini se dvi`i okolu 22.000 toni, ili na nivoto od 1991 godina, pri {to raspolo`ivite kapaciteti se koristat so okolu 55%, velat podatocite od Stopanskata komora na Makedonija.

Vo poslednive 10 godini, uvozot porasnal od 11.400 na 16.300 toni konditorski proizvodi (vo 2010 godina, i vredi okolu 20 milioni evra), ili za 43%, dodeka izvozot vo istiot period porasnal od 4.700 na 10.100 toni godi{no, ili za 115%.

Uvozot od okolu 16.000 toni konditorski proizvodi i doma{noto proizvodstvo od 8.000 toni nameneto za doma{niot pazar, ~ini okolu 24.000 toni godi{na potro{uva~ka na makedonskiot pazar, {to e okolu 12 kilogrami po glava na `itel.

Vo izvozot dominiraat biskviti i vafli, so 40%, ili 4000 toni, dodeka ~okoladi, odnosno proizvodi koi {to sodr`at kakao,

P

kako odli~en ~ekor.

“Se obiduvame s$ {to e novo da se donese na pazarot vo Makedonija. Pazarot odli~no reagira{e na ovie na{i proizvodi. Site gi razbiraat benifitite od novite keksi.

Toa e potencijal {to treba da se iskorsti”, potencira

se 2650 toni. Kaj uvozot pak, najzastapeni se ~okoladite, so 47%, dodeka vaflite i ostanatite keksi se zastapeni so 41%.

Iako izvozot porasnal so pogolema stapka, zaradi povisokata startna osnova na uvozot, izleguva deka koli~inata za koja {to i dvete stavki se promenile za edna decenija, e prakti~no isto, okolu 5000 toni godi{no pove}e izvezuvame, no i tolku toni pove}e uvezuvame konditorski proizvodi vo Makedonija.

Oddelno po zemji izvozot najzastapen e vo regionalnite pazari ( Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina) no prisutni se i na EU pazarite ( Avstrija, Slovenija, Slova~ka itn ) kako i vo SAD, Avstralija.

Otvoreniot stranski pazar od nad 500 milioni `iteli preku dogovorite za slobodna trgovija, uka`uva na golem pazaren potencijal za razvoj i unapreduvawe, odnosno za novi investicii na ovaa industrija vo na{ata zemja.

Naumoski.

Savka Dimitrova, generalen direktor na Evropa, veli deka kako i vo s$ drugo, taka i vo ishranata se javuvaat novi trendovi, kako {to se integralni, dietalni i organski proizvodi, kkao i ~okolado so visoka sodr`ina na kakao

delovi.

“Se odi na 82% kakao delovi.

Tie {to ja razbiraat problematikata znaat deka toa ne e ~okolado, pove}e e kako masa, otkolku ~okolado. No, nie gi sledime tie trendovi i imame pove}e vakvi proizvodi”, objasnuva Dimitrova.

46 SPECIJALEN PRILOG KONDITORSKA INDUSTRIJA

FROSINA ME[KOVA generalen izvr{en direktor vo Svisslion

ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

ORIGINALEN DIZAJN I VISOK KVALITET SE RECEPTOT ZA NA[IOT USPEH

pored oficijalnite pokazateli, Svisslion e najgolema i najuspe{na konditorska kompanija vo Makedonija. Kako se razviva{e prikaznata za Svisslion vo zemjava?

Svisslion vo Makedonija e del od multinacionalnata kompanija Svisslion DRD od [vajcarija, koja ima svoi kompanii vo site eksjugoslovenski dr`avi.

Del od ovaa grupacija e i koncernot Svisslion Takovo, koj pretstavuva dvi`e~ka sila na ekonomijata vo Srbija i e najgolema konditorska industrija so godi{no proizvodstvo od nad 100.000 toni gotov proizvod. Vo poslednite nekolku godini Svisslion Takovo ima ekstenzivna investiciona politika, a najnova investicija e fabrikata za sladoled, koja e najmoderen i najgolem proizvoden kapacitet za sladoledi vo po{irokiot region.

Prvata kompanija na Svisslion vo Makedonija e osnovana vo 1998 godina vo Skopje so glavna dejnost trgovija so konditorski

proizvodi. Uspe{nata rabota na kompanijata na makedonskiot pazar dovede do pro{iruvawe na dejnosta na kompanijata i otvorawe nov proizvoden pogon kako grinfild-investicija. Noviot proizvoden pogon po~na so rabota vo 2002 godina so instaliraweto proizvodna linija za meki biskviti so ovo{no `ele i ~okoladen preliv. Proizvodnata linija e nabavena od vrvni proizvoditeli na oprema za konditorski proizvodi (Germanija i Francija) i pretstavuva raritet ne samo na makedonskiot pazar, tuku i na svetskiot pazar. Isto taka, kompanijata go patentira{e i proizvodstvoto na ovo{no `ele tokmu poradi specifi~nosta na procesot, koj pretstavuva inovacija vo proizvodstvoto na ovoj tip proizvodi. Po nekolkugodi{na uspe{na rabota vo delot na proizvodstvo na konditorski proizvodi, vo 2005 godina Svisslion investira{e vo nova proizvodna linija za soleno trajno pecivo. Vo 2006 godina Svisslion stana mnozinski sopstvenik na AD Agroplod Resen i vedna{ po~na so revi-

BROJ 631 30/11/2011 www.kapital.mk

S

talizacija i so modernizacija na proizvodnite kapaciteti.

Pokraj postoe~kite proizvodni linii vo Svisslion Agroplod se izgradi i nov pogon so dve proizvodni linii za vafli i biskviti.

Vo 2011 godina Svisslion prodol`i so svojata investiciska politika i go pro{iri proizvodniot pogon vo Skopje so u{te edna nova proizvodna linija za ~okoladno dra`irawe razli~ni vidovi jadra.

Imaj}i ja predvid 13-godi{nata istorija na kompanijata vo Makedonija, lesno mo`e da se zaklu~i deka osnovnata strategija na kompanijata e postojano investirawe vo novi proizvodni pogoni, modernizacija i avtomatizacija na postoe~kite proizvodni kapaciteti, a so toa i postignuvawe proizvodstvo na proizvodi so vrven kvalitet i pristapna cena. Vrvniot kvalitet na proizvodite koi go sodr`at znakot SL, koj e simbol i garancija za vrven kvalitet i tehnologija, prirodna i zdrava hrana so sovr{en vkus, proizvedena od surovini so kontrolirano poteklo, odnosno simbol na moderna i visokoavtomatizirana tehnologija, e opre-

delba na kompanijata, koja ne trpi nikakvi kompromisi.

Svisslion e grupacija od nekolku kompanii vo Makedonija. Objasnete ni, vsu{nost, kako funkcionira sistemot?

Svisslion vo Makedonija raboti preku nekolku pravni subjekti, koi imaat to~no definirana struktura i opfa}aat to~no definirna logi~na celina od celiot biznis. Prehranbena industrija Svisslion DOO Skopje i Svisslion Agroplod DOO Resen se dvete proizvodni kompanii ~ija osnovna dejnost e proizvodstvo i trgovija so prehranbeni proizvodi. Distribucijata na site proizvodi od brendot Svisslion se vr{i preku Svisslion Mak DOO Skopje, koja poseduva sopstven magacinski prostor od okolu 6.000 m2, sopstven vozen park i kvalifikuvani vraboteni koi gi opslu`uvaat site kupuva~i na makedonskiot pazar. Distribucijata na makedonskiot pazar gi opfa}a ne samo proizvodite koi se proizvedeni vo Makedonija, tuku i celiot asortiman koj se proizveduuva vo proizvodnite pogoni na Svisslion od celiot Balkan. Svisslion Agrar DOO Resen e kompanija ~ija dejnost vklu~uva odgleduvawe sortni jabolka i p~enica, `ivinarska farma, odgleduvawe pe~urki i sinxir minimarketi vo Resen. Prespa

KOJ E RECEPTOT ZA USPEH NA SVISSLION? Uspe{nosta na eden biznis zavisi od pove}e faktori koi treba uspe{no se menaxiraat. Svisslion svojot biznis go temeli na nekolku glavni stolbovi, koi gi otslikuvaat vrednostite koi gi po~ituva kompanijata. Glavnite stolbovi gi so~inuvaat vrabotenite, koi ja pretstavuvaat du{ata na kompanijata; potoa modernata i avtomatizirana oprema i definiranata tehnologija, koja gi sledi navisokite svetski standardi; postojanata inovativnost vo raboteweto, kako od aspekt na fleksibilnosta vo organizacijata, taka i vo plasiraweto novi proizvodi; maksimalnata posvetenost kon na{ite kupuva~i i dobavuva~i, za koi se stremime da bideme sekoga{ stabilen i siguren partner i bezbednosta i kavalitetot na proizvodite, a so toa i pridonesuvawe kon gradeweto zdravi generacii.

foto: FILIP POPOVSKI

47

Turist DOO Resen pak, se zanimava so turisti~ka dejnost, odnosno upravuva so hotelot Kitka, hotelot Pretor i avtokampot Krani.

So ogled na toa deka makedonskiot pazar e prili~no mal, kolku Svisslion se orientira kon osvojuvawe novi pazari?

Makedonskiot pazar e mnogu mal vo odnos na proizvodnite kapaciteti koi gi poseduva Svisslion, koi dostignuvaat i do 60 toni dnevno proizvodstvo na konditorski proizvodi. Sepak, makedonskiot pazar pretstavuva mnogu dinami~en pazar i bara aktiven anga`man vo tekot na celata godina.

Od druga strana, stranskite pazari se golem predizvik za kompanija koja e sigurna vo kvalitetot na svoite proizvodi i ima dovolen kapacitet da opslu`uva pogolem pazar. U{te od samite po~etoci do denes, koristej}i ja dobro razrabotenata mre`a na kompaniite Svisslion na Balkanot, pogolem del od proizvodstvoto (nad 70%) se plasira na stranskite pazari.

Poseduvaj}i golema fleksibilnost vo raboteweto, Svisslion uspeva da proizveduva proizvodi ZA sopstveni brendovi, a isto taka i privatni trgovski marki za golem broj supermarketi koi operiraat na balkanskiot prostor (Metro, Billa, Kaufland, Merkator, Konzum,

Spar itn.) Svisslion isto taka izvezuva i vo [vedska, Danska, SAD, Avstralija, Bugarija, Francija i drugi. Opredelba na Svisslion e i osvojuvawe na ostanatite pazari, kako preku konvencionalnoto proizvodstvo, taka i preku Ko{er i Halal proizvodstvoto.

Koi standardi za bezbednost na hrana gi poseduva kompanijata?

Od aspekt na standardite za bezbednost na hrana, mo`e da

za izvoz na pazarite so evrejska populacija. Kompanijata uspe{no go implementira{e i standardot Halal, koj ja targetira muslimanskata populacija.

Minatata godina sertifikatot IFC go dopolni na{eto portfolio na sertifikati, a so toa se otvorija vratite na evropskite sinxiri na supermarketi.

Kolku uspe{no gi koristite sovremenite alatki za promocija?

Dosega{nata politika na kom-

Investiciite vo nova tehnologija i pro{iruvawe na proizvodnite kapaciteti, modernizacijata i avtomatizacijata na proizvodnite procesi e strategijata koja ja pozicionira{e Svisslion kako najuspe{na konditorska kompanija vo Makedonija se ka`e deka Svisslion sekoga{ bil ~ekor ponapred vo ovaa industriska granka. U{te vo 2005 godina Svisslion go dobi sertifikatot HACCP, koj podocna stana i zakonska obvrska. Ve}e narednata godina, vo 2006, Svisslion be{e prvata kompanija vo Makedonija koja{to go dobi internacionalniot sertifikat za bezbednost na hrana ISO 22000:2005. Vo 2008 godina Svisslion go dobi i sertifikatot Ko{er, koj pretstavuva edinstven preduslov

panijata be{e orientirata generalno kon B2B (biznis kon biznis) aktivnosti kako poddr{ka na proda`bata i vo istoto postigna odli~en uspeh.

Vo poslednite godini Svisslion gi dopolnuva ovie aktivnosti i so aktivnosti koi gi targetiraat i kupuva~ite na polica. Vo 2010 godina kompanijata promotivno izraboti videospot koj ja dobi najpresti`nata nagrada “Zlatna bubamara� za najpopularen videospot. Isto taka, Svisslion go zavr{i uspe{no i proektot za

redizajn na celiot asortiman, so {to proizvodite dobija pomoderen i pokoloriten dizajn, koj e lesno prepoznatliv za samite kupuva~i. Na{a opredelba e originalnost vo dizajnot, inovacija vo pakuvaweto i postojano usovr{uvawe na kvalitetot na proizvodite koi, vsu{nost, se i po~ituvani od na{ite kupuva~i. Vo tek e i izrabotka na nova internet-stranica, kako i mnogu iznenaduvawa od socijalniot media-marketing.

Svisslion go dobi znakot Superbrands vo 2009 godina, a godinava u{te edna{ go potvrdi svoeto mesto me|u najpoznatite brendovi vo Makedonija so dobivaweto na znakot Superbrands za 2011/2012 godina.

Slatkite ku}i vo centarot na Skopje i vo TC Leptokarija se odli~na mo`nost kompanijata da go prezentira svojot obemen asortiman na svoite kupuva~i. Vo prijatna atmosfera, kupuva~ite imaat mo`nost da izberat od golemata raznovidnost na proizvodi po najdostapni ceni.

Svisslion aktivno ja poddr`uva i inovativnata nau~na rabota.

So u~estvoto na kongresot EHEDG, odr`an vo Ohrid godinava, Svisslion uspe{no ja prezentira{e svojata rabota i aktivno se vklu~i vo inovaciite vo prehranbenata industrija na svetsko nivo.

48 SPECIJALEN PRILOG KONDITORSKA INDUSTRIJA

BROJ 631 30/11/2011 www.kapital.mk

Rastot na cenite na kakaoto, na {e}erot i na energensite se najgolemite problemi na svetskata konditorska industrija vo poslednite nekolku godini.

Vo takvi okolnosti, makedonskite proizvoditeli na slatki gr~evito se borat da balansiraat so krajnite ceni, istovremeno investiraj}i vo novi proizvodi i tehnologija ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

astot na cenite na kakaoto, {na e}erot i na energensite se najgolemite problemi na konditorskata industrija vo poslednite nekolku godini. Kako prehranben proizvod koj ne e neophoden vo sekojdnevnata ishrana, pri krateweto na doma{niot buxet potro{uva~ite sekoga{ prvo se otka`uvaat od “luksuznata” hrana. Toa vo poslednite nekolku godini vidlivo se gleda i na bilansite na konditorskite kompanii.

Rastot na cenata na osnovnite surovini za proizvodstvo na ~okolado neminovno pridonese da porasne i krajnata cena na proizvodite, a namalenata pobaruva~ka u{te tolku ja namali proda`bata.

Vo Makedonija konkurencijata na pazarot e golema. Od edna strana, od doma{nite proiz-

R

PREDIZVICI ZA PROIZVODITELITE NA SLATKI ZADOVOLSTVA

CENOVNITE [OKOVI UDRIJA PO KONDITORITE voditeli koi se dobro etablirani na pazarot, a od druga strana, regionalnite brendovi koi s$ pove}e go osvojuvaat pazarot vo trka so golemite konglomerati, borbata za osvojuvawe na sekoj potro{uva~ e u{te pogolema.

Najgolemite konditorski kompanii koi zazemaat najgolem del od doma{niot pazar velat deka vo borbata za sekoj potro{uva~ se natprevaruvaat so novi proizvodi i so novi tehnologii so koi }e gi zadovolat s$ pospecifi~nite barawa na pazarot.

“Izminatata godina be{e turbulentna za konditorskata industrija. Cenite na surovinite

postojano imaa porast, a nie se obiduvame da gi zadr`ime cenite na pazarot. Koga postavuvate uslovi na igra, koga postavuvate standardi za kvalitet, od edna strana, toa e pozitivno, no ima i svoi negativni strani”, veli generalniot direktor na Vitaminka, Sa{o Naumovski.

Pozitivna odlika na pazarot, spored nego, e toa {to i drugite proizvoditeli go sledat trendot na razvoj, no negativno e toa {to se zgolemuva ponudata na nekvalitetni proizvodi so niski ceni.

I direktorot na pretstavni{tvoto na Kra{ vo Makedonija, Dino Krstulovi}, potencira deka za proizvoditelite na konditorski

proizvodi kakaoto e osnovna surovina, a rastot na negovata cena so stapka od 40% do 50% godi{no negativno vlijae vrz raboteweto na Kra{.

“Na pazarot vo Makedonija nie sme posledna kompanija koja gi zgolemi cenite na proizvodite i toa be{e od prvi juli godinava. Nie uspeavme da kompenzirame golem del od izgubeniot profit. So toa steknavme pove}e potro{uva~i i ja steknavme nivnata doverba i ja zadr`avme dobrata pozicija na makedonskiot pazar”, potencira Krstulovi}.

Od konditorskata kompanija Makprogres velat deka prviot bran poskapuvawa na surovin-

50 SPECIJALEN PRILOG KONDITORSKA INDUSTRIJA

BROJ 631 30/11/2011 www.kapital.mk

ite uspeale da go neutraliziraat so nabavka na pogolemi koli~ini surovini, no i so programa za vnatre{no {tedewe i so energetska efikasnost za da gi namalat tro{ocite sekade kade {to e mo`no.

“No, i pokraj site napori, ne uspeavme da gi odr`ime cenite na isto nivo, pa mora{e del od enormnite poskapuvawa na proizvodstvoto da gi preneseme i na tovar na krajnite potro{uva~i”, veli generalniot direktor, Grigor Cvetanov.

Neboj{a Jakimoski, direktor vo Atlantik grup na pazarite za Makedonija, Bugarija, Kosovo i za Albanija veli deka op{tata ekonomska nestabilnost, rastot na tro{ocite i valutnite oscilacii vo zemjata-proizvoditel se golemi faktori na neizvesnost za dolgoro~no planirawe na proizvodstvoto.

“Nastojuvame da bideme na ona cenovno nivo koe potro{uva~ite go o~ekuvaat od nas, pritoa nudej}i proizvod so visok kvalitet. Me|utoa, zemjite koi se dostavuva~i na kakao se vo golema kriza, cenata na {e}erot raste, ekonomskoto opkru`uvawe, kako i makroekonomskata situacija se mnogu nepovolni. Vo soglasnost so politikata na rabotewe, }e nastojuvame da go amortizirame pritisokot na krajnite potro{uva~i, no ne mo`eme da ja isklu~ime mo`nosta za odredeni korekcii vo naredniot period”, potencira Jakimoski.

INVESTICIITE VO NOVA TEHNOLOGIJA NEOPHODNI ZA RAZVOJ

No, i pokraj ote`natite uslovi na pazarot, konditorskite kompanii prodol`ija so investicii za modernizacija na tehnolo{kite procesi, voveduvawe novi proizvodi, so cel da ostanat konkurentni na pazarot.

CENATA NA KONDITORSKITE PROIZVODI ]E PRODOL@I DA RASTE

I

ako golem del od konditorskite kompanii na sekoj mo`en na~in se obiduvaa da go amortiziraat cenovniot {ok, sepak, ne uspeaja da gi zadr`at cenite na proizvodite na nisko nivo.

Iako na makedonskiot pazar Vladata intervenira{e so namaluvawe na carinata za uvoz na {e}er, sepak, ~okoladite i drugite konditorski proizvodi poskapea. Nekoi ostanaa po poniska cena, no be{e namalena koli~inata.

“Imavme edno zgolemuvawe na cenata na proizvodite na po~etokot na godinata i sega od 1 oktomvri u{te edno zgolemuvawe. I dvete poskapuvawa se napraveni so golemo vnimanie, {to pridonese na krajot da imame pomala dobivka od minatata godina pri podobri ostvareni rezultati vo obem. Toa zna~i deka ne sme se spravile uspe{no so rastot na cenite”, veli Savka Dimitrova od Evropa.

Od Vitaminka velat deka ako prodol`at da rastat cenite na surovinite, rastot na cenite na krajnite proizvodi e pove}e od o~ekuvan.

“Zasega se obiduvame da se zadr`ime {to mo`eme pove}e na postoe~kite ceni”, potencira direktorot Naumovski.

“Proizvodstvoto e kako `iv organizam i za da funkcionira sovr{eno, potrebno e sekoj del da bide postojano vo dobra forma. Na{ata cel e postojano da se usovr{uvame i da se osovremenuvame. Vo momentov sme vo faza na realizacija na proekt za energetska efikasnost.

Ovaa investicija se odnesuva na oprema za proizvodstvo na tehnolo{ka parea (paren kotel) i oprema za tehnolo{ki proces”, veli Savka Dimitrova, generalen direktor na Evropa.

Spored nea, zatoa {to mnogu e zgolemeno u~estvoto na energensite vo vkupnite tro{oci na kompanijata, vakvite investicii se neophodni. Od Vitaminka potvrduvaat deka bez investirawe, patot za uspeh e kratok.

40-50%

raste{e cenata na kakaoto vo tri navrati poslednive tri godini

“I doprva }e investirame. Na sreden rok, planovite se deka sleduvaat investicii od okolu sedum milioni evra. Pred tri godini se investira{e vo nova tehnologija za proizvodstvo na keksi. Toa ni ovozmo`i da napravime novi paleti na proizvodi, da ja zgolemime produktivnosta. Investiciite ne smeat da prestanat. Toa e preduslov za razvoj”, potencira direktorot Naumovski. Investicii vo pogon za

SA[O NAUMOVSKI

GENERALEN DIREKTOR NA VITAMINKA

Na sreden rok, planovite se deka sleduvaat investicii od okolu sedum milioni evra. Pred tri godini se investira{e vo nova tehnologija za proizvodstvo na keksi. Toa ni ovozmo`i da napravime novi paleti na proizvodi, da ja zgolemime produktivnosta.

novi proizvodni linii e i strategijata na Svisslion, a ovaa godina kompanijata prodol`i vo taa nasoka.

“Osnovnata strategija na kompanijata e postojano investirawe vo novi proizvodni pogoni i modernizacija i avtomatizacija na postoe~kite proizvodni kapaciteti.

Samo na toj na~in mo`e da se postigne proizvodstvo na proizvodi so vrven kvalitet”, veli Frosina Me{kova, generalen izvr{en direktor n a

90%

porasna cenata na {e}erot vo poslednive tri godini

Svisslion Makedonija.

SO DOBRO POZICIONIRAWE DO POGOLEMA VIDLIVOST NA PROIZVODITE

Vo kriza uspevaat samo najdobrite, a za da ostanat me|u brendovite, kompaniite mora da investiraat vo marketing i vo pozicionirawe na pazarot.

Samo taka }e ostanat vo najtesen izbor koga potro{uva~ot razmisluva za kupuvawe. Svetskite konditorski kompanii golem del od tro{ocite za vidlivost na proizvodite gi naso~uvaat tokmu kon pozicionirawe vo golemite

trgovski sinxiri. Spored menaxerite na konditorskite kompanii, neophodno e proizvodite da bidat prepoznatlivi i unikatni za potro{uva~ot, bidej}i samo na toj na~in mo`e da go ubedat da go kupi proizvodot.

“Pozicioniraweto pred s$ zavisi od va{ata vizija za proizvodite na kompanijata.

Bez investicii vo ovoj pogled marketingot nema uspeh. Mora da bidete vidlivi, prepoznatlivi, unikatni.

Makedonski proizvodi koi gi imaat site prednosti kako svetskite brendovi – kvalitet, dostapnost, inovativnost.

GRIGOR CVETANOV

GENERALEN DIREKTOR NA MAKPROGRES

Branot poskapuvawa na surovinite uspevame da go neutralizirame so nabavka na pogolemi koli~ini surovini po poniska cena, no i so programa za vnatre{no {tedewe i energetska efikasnost.

Kvantitetot sekoga{ ne zna~i kvalitet. Ne e va`no kolku } e bidete prisutni, tuku kako, na koj na~in. I treba da se gleda eden ~ekor ponapred pred drugite. Koga se ima vizija, se znae celta i se znaat na~inite za postignuvawe na targetite”, velat od Vitaminka.

Od Atlantik grup potenciraat deka spored potrebata za efikasno upravuvawe, posebno vo kriza, sredstvata {to se anga`irani vo marketing gi sfa}aat kako investicija vo idninata. “ S l e d n a t a go d i n a planirame buxetot za marketing za Makedonija da go zgolemime procentualno mnogu pove}e od u~estvoto na ovoj pazar vo vkupnata proda`ba”, velat od hrvatskata kompanija.

51 SPECIJALEN PRILOG noemvri 2011 Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo ul.

Veqko Vlahovi} br.11, Skopje (delovna zgrada na Tehnometal Vardar AD, 2 kat) p.fah: 503 Republika Makedonija telefon: +389 2 3298 110 faks: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Urednik na specijalni prilozi: Verica Jordanova Igor Petrovski Avtor na prilogot: Aleksandra Spasevska Grafi~ki dizajn: Nikolaj Toma{evski Igor Toma{evski Fotografija: Fotoarhiva na Kapital Marketing: Jasmina Savovska Tro{anovski www.kapital.mk

52 SPECIJALEN PRILOG KONDITORSKA INDUSTRIJA

BROJ 631 30/11/2011 www.kapital.mk

ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

K

ako ja komentirate sostojbata na doma{nata konditorska industrija vo momentov?

Konditorskata industrija ja deli sudbinata na vkupnata prehranbena industrija vo Makedonija. Zaedni~ki problem koj go imame site se visokite ceni na surovinite. So ogled na toa {to na{ite najva`ni surovini ({e} er, bra{no, rastitelni masti) se strate{ki va`ni artikli za naselenieto, cenite zavisat od berzanskite dvi`ewa. Od izve{tajot za raboteweto vo prvite devet meseci, vidliv e zgolemeniot rast na tro{ocite za surovini, {to ne mo`e da bide sledeno so adekvatno zgol-

SAVKA DIMITROVA generalen direktor na Evropa a.d. Skopje

TRADICIJATA I VISOKIOT KVALITET SE NA[ITE ADUTI emuvawe na cenite na na{ite proizvodi so ogled na golemata konkurencija. Za konditorskata industrija generalno golem problem e skapiot na~in na obezbeduvawe surovini, bidej}i nemame pristapni pristani{ta preku koi poevtino }e mo`eme da nabavime surovina. Momentalno cenite na surovinite se stabilizirani, no, za `al, na visoko nivo. Toa pridonese da imame mnogu pomal profit pri podobri rezultati vo fizi~ki obem i pogolem ostvaren prihod vo prvite devet meseci.

Tro{ocite za surovini vo prosek ni se zgolemeni za okolu 13% vo odnos na istiot period minatata godina, a i tro{ocite za ambala`a imaat zgolemuvawe, no vo pomal procent. Drasti~no zgolemuvawe ima{e kaj tro{ocite za energensi. Sporedeno so prethodnite godini koga tro{ocite za energensi u~estvuvaa so 2% vo vkupniot prihod, sega nivnoto u~estvo e so 5%-6%, a ima i novo zgolemuvawe na cenata na gasot za 19%. Od druga strana cenite na na{ite proizvodi se zgolemeni za 7%-8%.

Kako se spravuvate so ovie poskapuvawa na surovinite? Kolku tie vlijaat vrz krajnata cena na proizvodite na Evropa?

Imavme edno zgolemuvawe na cenata na proizvodite na po~etokot na godinata

i sega od 1 oktomvri imavme u{te edno zgolemuvawe. I ednoto i drugoto zgolemuvawe se napraveni so golemo vnimanie odnosno so skromni iznosi na poka~uvawe, {to pridonese na krajot da imame pomala dobivka od minatata godina pri podobri ostvareni rezultati vo obem, {to zna~i deka ne sme se spravile uspe{no so rastot na cenite. Evropa e kompanija koja{to ima doma} inski odnos vo raboteweto, ima dobri pozicii kaj dobavuva~ite i sekoga{ sme priviligerani kupuva~i na repromaterijali, taka {to za odreden period mo`e da obezbedime relativno podobra cena, no realno toa ne mo`e da se odr`uva podolgo vreme, odnosno dobavuva~ot mo`e da prolongira poka~uvawe za odreden period. Baravme od Vladata da donese merka za namaluvawe na carinata na uvoz na {e}er, navistina imaa sluh i re{ija da gi korigiraat dava~kite, posebno sega koga imame zgolemuvawe na proizvodstvoto i sme vo ek na sezonata.

Kolku Evropa gi sledi s$ pospecifi~nite barawa na potro{uva~ite?

Kako i vo s$ drugo, taka i vo delot na ishranata se javuvaat nekoi trendovi, kako {to se: integralni, dietalni, organski proizvodi kako i ~okolado so visoka sodr`ina na kakao delovi, koi{to odat do krajnost.

Se odi na 82% kakao delovi. Za onie koi ja razbiraat problematikata }e znaat deka toa ne e ~okolado, pove}e e kakao masa, otkolku ~okolado. Sekako deka

nie gi sledime tie trendovi, soglasno so pobaruva~kata na pazarot imame pove}e proizvodi vo delot na integralni, dietalni proizvodi i ~okolado so povisoka sodr`ina na kakao delovi.

Koi od proizvodite na Evropa se barani najmnogu na doma{niot pazar, a koi na stranskite pazari?

Na doma{en pazar najprodavani kako grupa proizvodi se vaflite, a kako poedine~en artikl najprodavana e krem bananata. Na stranskite pazari sostojbata e razli~na. Nie imame izvoz vo 21 zemja vo svetot, osven porane{nite jugoslovenski republiki imame izvoz vo: Avstralija, SAD, [vedska, Germanija, Francija, Avstrija, Grcija, Bugarija. Vo Srbija i vo Hrvatska najprodavani se bonbonite, vo Bosna i Hercegovina – krem bananata, vo Avstralija i SAD ima raznovidnost vo razli~ni godini, vo Kosovo najmnogu go sakaat lokumot i krem bananata.

Ubavo zvu~i deka imame izvoz vo dale~ni zemji, no ako realno se analizira, prehranbenite proizvodi treba da se prodavaat sve`i, treba da gi ima vo kontinuitet, a pritoa da ne se ~uva zaliha. Zatoa ovde sakam da istaknam deka poseben akcent stavame na bliskite pazari. Bliskiot pazar e mnogu polesno da se snabduva, bidej} i isporakata e brza.

Kolkav procent od proizvodite plasirate na doma{niot pazar, a kolku na stanskite pazari?

Momentalno, u~estvoto e 35%

So novi proizvodi i novo moderno pakuvawe na starite pretpoznatlivi brendovi, Evropa a.d. Skopje, slednata godina }e go proslavi golemiot 130 rodenden. Direktorkata na najstarata konditorska fabrika vo regionot, Savka Dimitrova, veli deka kompanijata uspe{no se spravuva so site predizvici koi gi nosat turbulenciite na pazarot, kako {to se raste~kite ceni na surovinite i energensite

53

SUPERBREND ZA 2011-2012

foto: FILIP POPOVSKI

Ovaa godina Evropa dobi priznanie za Superbrend 2011-2012, {to e odgovor na kvalitetot i prepoznatlivosta na na{ite proizvodi. Pofalbata e pove}e od potro{uva~ite koi ka`uvaat kolku sme barani i prepoznatlivi. Ne mo`eme da se falime deka imame dobri proizvodi ako tie ne se prodavaat na pazarot, a ova e priznanie deka se barani proizvodite na Evropa, {to n$ pravi posebno gordi. Ova e na{e vtoro priznanie za Superbrend, prvoto go dobivme za 2009 godina. Se nadevame deka i vo idnina }e dobivame vakvi priznanija, bidej}i na{ite napori se maksimalno naso~eni kon izleguvaweto vo presret na `elbite na potro{uva~ite.

na doma{niot pazar, a 65% od proizvodstvoto odi za izvoz, zemeno vo fizi~ki obem. Vo finansii, 40% se od doma{en pazar, a 60% od vkupnite prihodi se od stranskite pazari.

Razlikata vo odnosot me|u fizi~kiot obem i prihodite se javuva poradi razli~nata struktura na asortiman. Ako se gleda strate{ki, za kompanijata posigurno e da e diverzificiran rizikot na proda`bata na pove}e pazari. Taka, ako se slu~i poremetuvawe na eden pazar, toga{ da mo`eme da gi koristime povolnite uslovi na drugite pazari. Ne e dobro da sme vrzani samo na doma{en ili samo na stranskite pazari.

Koi se najgolemite pre~ki so koi se soo~uvate na doma{niot pazar?

Najgolema realna pre~ka koja{to ja ~uvstvuvame vo raboteweto e nelojalnata konkurencijata, so evtini, a nekvalitetni proizvodi koi se atraktivni na makedonskiot pazar so ogled na niskiot standard na naselenieto. Vo odredeni delovi od

dr`avata koi{to ne se razvieni, na gra|anite mnogu im e pova`na cenata na proizvodot otkolku kvalitetot i tuka nie ne mo`eme da se borime.

Kolku Evropa investira vo modernizacija na tehnolo{kiot proces i zgolemuvawe na proizvodstvoto?

Proizvodstvoto e kako `iv organizam i za sovr{eno da funkcionira potrebno e sekoj del da bide postojano vo dobra forma. Na{ata cel e postojano da se usovr{uvame i osovremenuvame. Vo momentot sme vo faza na realizacija na proekt za energetska efikasnost. Ovaa investicija se odnesuva na oprema za proizvodstvo na tehnolo{ka parea (paren kotel) i oprema za tehnolo{ki proces.

Poradi faktot {to e mnogu zgolemeno u~estvoto na energensite vo vkupnite tro{oci na kompanijata, vakvi investicii se neophodni. Sostojbata }e be{e polo{a ako kontinuirano ne rabotevme na ovaa problematika za za{teda na energija, no nie nekolku godini nanazad

investirame vo zgolemuvawe na energetskata efikasnost. Ovoj proekt e poddr`an od Evropskata banka za obnova i razvoj i e prva investicija od vakov tip vo Makedonija. Kreditot od EBRD iznesuva 770 iljadi evra, a vkupnata investicija e ne{to pomalku od eden milion i vklu~eno sopstveno u~estvo.

Kolku Evropa e naso~ena kon voveduvawe novi proizvodi?

Kako i sekoja kompanija koja raboti vo industrija vo koja ima postojani turbulencii i golema konkurencija, taka i Evropa posvetuva dobar del od svoeto rabotewe kako vo modificirawe, podobruvawe na postoe~kite proizvodi, taka i vo invencija na novi proizvodi.

Momentalno rabotime na novi proizvodi vo ~okoladno-desertniot del, a razvivame i novi vkusovi na ve}e postoe~kite proizvodi vo bonbonskiot i delot za vafli. Starite proizvodi, no vo novo ruvo, kako i novite proizvodi, na{ite ceneti potro{uva~i }e mo`at da gi najdat na pazarot slednata

2012 godina i }e se sovpadnat so 130-godi{noto postoewe na fabrikata.

Proizvodstvo za privatni trgovski marki e posebno aktuelno vo poslednite godini, kolku Evropa e naso~ena vo vakov vid proizvodstvo?

I vo ovoj slu~aj mo`eme da ka`eme deka se raboti za trend.

Ako raboteweto pod trgovska marka vo Evropa be{e prisutno mnogu odamna, kaj nas e poaktuelno vo poslednite nekolku godini. Nie vo na{ata koncepcija na rabotewe go imame prifateno proizvodstvoto pod privatna marka i ve}e rabotime za trgovski ku}i kako Metro, Lidl, Merkator, Hamlet, Patrel, Fast Pak, a na doma{en pazar za Kola, Tineks, Vero. Proizvodstvoto pod privatna marka go smetame za korisno poradi toa {to se ovozmo`uva proizvodite da bidat mnogu dobro pozicionirani vo proda`nite objekti, zatoa {to toa e politika na trgovskite organizacii - da koristat superiorni pozicii za nivnite proizvodi.

54 SPECIJALEN PRILOG KONDITORSKA INDUSTRIJA

POMALKU POZNATI RABOTI ZA ^OKOLADOTO

ITALIJANCITE GI U^ELE [VAJCARCITE DA PRAVAT ^OKOLADI

BROJ 631 30/11/2011 www.kapital.mk

Iako Italijancite ne se povrzuvaat premnogu so ~okoladoto, tie se osvojuva~i na najvisoki priznanija i imaat dolga tradicija vo proizvodstvoto na slatki, uka`uvaj}i deka tokmu tie gi nau~ile [vajcarcite na taa ve{tina talijancite dosega ne va`ea kako xinovi vo proizvodstvoto na ~okolado so visok kvalitet, no fakt e deka tokmu tie se osvojuva~i na najvisoki priznanija i deka imaat dolga tradicija na proizvodstvo. “Чokoladoto site go sakaat, duri i tie koi go tvrdat sprotivnoto”, veli proizvoditelot na ~okoladi Gvido Gobino od Milano.

“Devet desettini lu|e vo svetot sakaat ~okolado, no go saka i onaa ostanata desettina, samo la`at”, na {ega veli Gobino, koj{to vo svojot pogon vo Torino so avtomatizirani ma{ini gi se~e i gi pakuva negovite poznati torinski ~okoladi vo srebrena folija. Napraveni samo od kakao, {e}er, vanila i le{nici, tie se topat na jazikot. Proizvoditelite na visokokvalitetnoto ~okolado, kako {to e Gobino, go zadovoluvaat najgolemiot del od s$ pogolemiot svetski apetit za premium ~okolado i najmnogu pridonesuvaat za porastot na pobaruva~kata za italijanski marki.

I

LE[NICI OD PIEMONT ZA ^OKOLADO OD 236 EVRA KILOGRAM

Iako Italijancite ne se povrzuvaat premnogu so ~okoladoto, tie se osvojuva~i na najvi-

Italijanskoto ~okolatce „amedei” od 55 grama se prodava po 13 evra, {to zna~i deka kilogram ~ini 236 evra, a toa e okolu 10 pati poskapo od industriskoto ~okolado. soki priznanija i imaat dolga tradicija vo proizvodstvoto na slatki, tvrdej}i deka tokmu tie gi nau~ile [vajcarcite na taa ve{tina. Svetskata potro{uva~ka na takanare~enoto gurmansko ~okolado, za razlika od ona obi~noto, dogodina bi trebalo da dostigne vrednost od 1,62 milijardi dolari.

Italijanskata potro{uva~ka vo

poslednite 10 godini e dvojno pogolema na 4,5 kilogrami po `itel, iako s$ u{te zaostanuva zad evropskiot prosek (7,5 kilogrami).

Na firmata Amedei, so sedi{te vo Pontedera vo blizina na Piza, londonskata Akademija za ~okolado vo 2005 i 2006 godina & dodeli zlaten medal za najkvalitetno ~okolado na

svetot. Чe~ilija Tesieri i nejziniot brat Alesio, koi vo 1989 godina ja osnovaa Amedei, odlu~ija da koristat samo najkvalitetni sostojki.

Tie se edinstveni italijanski proizveduva~i na ~okolado koi imaat sopstvena planta`a za kakao vo Venecuela.

Gobino, pak, ne koristi prehranbeni konzervansi, nitu ve{ta~ki

Kakaoto, koe [pancite go donesoa od Amerika vo Evropa, stana pijalak na kralevite. [panskite kralevi taa moda ja prenesoa vo Francija koja ja vovede vo torinskoto kralsko semejstvo Savoja.

56 SPECIJALEN PRILOG KONDITORSKA INDUSTRIJA

BROJ 631 30/11/2011 www.kapital.mk

boi, a beloto ~okolado, na primer, go pravi so otstranuvawe na vlaknata od kakaoto koi mu davaat temna boja i so dodavawe na isklu~itelno puter od kakao, mleko i {e}er.

Vo isto vreme, Gobino koristi samo le{nici od Piemont, koi se mnogu poskapi od obi~nite turski le{nici zatoa {to sodr`at 60% masnotii, {to gi pravi pokremasti.

Izborot na najkvalitetni sostojki ne e evtin. Чokolatce „amedei” od 55 grama se prodava po 13 evra, {to zna~i deka kilogram ~ini 236 evra, a toa e okolu 10 pati poskapo od industriskoto ~okolado. Чokoladite „gobino” ~inat okolu 50 evra po kilogram.

[AMPAWSKO ODLI^NO ODI SO ^OKOLADO

Marina Kutele, koja pred dve godini otvori trikaten ~okoladen bar vo Milano, istaknuva deka {ampawskoto e dobar izbor koj odgovara so toj desert. „Чa{a {ampawsko po mle~no ~okolado dava maksimum u`ivawe”, veli Kutele koja priznava deka jade po polovina kilogram ~okolado so le{nik na edno jadewe i istaknuva deka vo svojot bar nudi {iroka paleta na vina i pijalaci koi odgovaraat so golemiot izbor ~okolado {to go nudi.

Blagotvornite svojstva na ~okoladata po~naa da gi koristat i vo modernite kozmeti~ki i velnes centri SÈ PO^NALO VSU[NOST SO [PANCITE Vo Torino, rodniot grad na Gobino, rodena e italijanskata industrija na ~okolado, vredna ~etiri milijardi dolari godi{no. Ovoj grad vo severozapadna Italija deneska u~estvuva so pove}e od edna tretina vo vkupnoto italijansko proizvodstvo na ~okolado, ~etvrto po golemina vo Evropa, zad Germanija, Velika Britanija i Francija.

Kakaoto, koe [pancite go done-

soa od Amerika vo Evropa, stana pijalak na kralevite. [panskite kralevi taa moda ja prenesoa vo Francija koja ja vovede vo torinskoto kralsko semejstvo Savoja. Torinskite proizvoditeli na ~okolado prvi po~naa da pakuvaat ~okoladi vo opakovka za da spre~at oksidacija i so toa go prodol`ija negoviot rok na traewe, a tvrdat deka gi nau~ile i [vajcarcite da go pravat toa slatko zadovolstvo. Imeno, Pjer Pol Kafarel, po poteklo od Torino, vo 1826 godina go podu~uval Fransoa

Kalier, pioner na {vajcarskata industrija za ~okolado.

Denes bogatite i mo}ni Torinci s$ u{te ponekoga{, vo posebni prigodi, gi posetuvaat gradskite proizvoditeli na ~okolado.

Gobino napravi svadbena torta za svadbata na Xon Elkan, zamenik-direktor na avtomobilskata kompanija Fiat. Tortata ja so~inuvaa 350 ~okoladni kopii na modelot „550” na Fiat na tacni od belo ~okolado i malini, {iroka dva metri i dolga ~etiri metri, so vkupna te`ina od 160 kilogrami.