medicina_i_farmacija_2012

МЕДИЦИНА И ФАРМАЦИЈА

www.kapital.mk среда 24/10/2012

www.kapital.mk четврток 01/11/2012

СТРЕСОТ УБИЕЦ НА МЕНАЏЕРИТЕ

НЕ

ЗА КАРДИО ВАСКУЛАРНИТЕ БОЛЕСТИ

68

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

НЕ за кардиоваску

арните диоваскул р а к а: за Е с Н „ ви доне ув болести?“ ав здр о

и како по Препоракте; е ве те да жи е во ваши збегнуват Што да и вни навики; секојдне кои регледите рават Кои се п телно треба да ги п за должи те; менаџери те првите препознае ги а д о ак К ; је симптоми ето здрав ни во ваш за зголемен е м о р п т Кои аа р и ларм треба да а ни ризик; најефикас орачуваме: Ви преп ски диети, форми медицин ст, стреса активно на физичк техники; т менаџмен дицински новите ме и може да ги ај н се ко Кои и д и мето н и ц и. третмани македонските бол во добиете

Редовните систематски прегледи треба да се извршуваат еднаш годишно доколку се работи за лица кои немаат никакви тегоби ниту зголемен број ризик-фактори, велат лекарите. Колку повеќе ризик-фактори се активирани кај едно лице толку е поголема можноста за развој на некое од кардиоваскуларните заболувања. Најчести ризикфактори во нашата средина се вишокот телесна тежина, недостиг од физичка активност, пушење, покачени маснотии во крвта и континуираниот стрес!

Верица Јорданова

С

verica.jordanova@kapital.mk

ветската здравствена организација проценува дека во 2030 година повеќе од 23 милиони луѓе ќе починат од кардиоваскуларни болести. Дури 80% од нив ќе бидат од нискоразвиените и земјите во транзиција. За жал, и Македонија влегува во оваа црна статистика! Кај нас речиси 60% од сите смртни случаи се последица на кардиоваскуларни заболувања! Лекарите алармираат дека с$ повеќе на удар е помладата популација што се должи на

водењето с$ понеквалитетен живот но и недоволната самосвест за навремени прегледи, рана дијагноза и интервенции! Црвениот аларм е вклучен. Превентивата мора да се подигне на многу повисоко ниво за кај и оние случаи кај кои има висок ризик, истиот да се намали делувајќи навреме со превентивите кои стојат на располагање. „Капитал“ со овој специјален прилог направен во координација со лекарите специјалисти од клиниките во Македонија, дава свој придонес во подигнување на свесноста кај населението за навремено превенирање на кардиоваскуларните болести, убиецот број еден во Македонија!

„Светските статистики алармираат за преземање низа мерки за подигнување на свеста на населението за овие болести и начините за нивна превенција. Апелирам на подигнување на свеста за редовни контроли и навремена дијагноза, која води кон понеинвазивни пристапи за решавање на истите, без употреба на оперативни пристапи, кои самите по себе носат дополнителни компликации и ризик. Кај нас, на Одделот за кардиохирургија во Аџибадем Систина, поголемиот дел од пациентите што подлежат на операции и интервенции, доаѓаат во подоцнежни фази. Голем дел од нив претходно не практикувале редовни

МЕДИЦИНА И ФАРМАЦИЈА

уларните болести? Пушењето, шеќерната болест, покачениот крвен притисок, зголемените маснотии во крвта, дебелината, стресот и напнатоста, како и нездравата исхрана, телесна неактивност, прекумерна консумација на алкохол се ризикфактори за појава на кардиоваскуларни болести. Особено се изразени кај менаџерите како категорија на луѓе позната токму по „нездравите животни навики“ кои се диктирани од воспоставениот начин на водење бизнис на овие простори, што подразбира склучување зделки во кафеана проследено со многу храна и алкохол, многу често и во вечерните часови, што ги зголемува шансите за покачен крвен притисок, маснотии и холестерол во крвта, покачена телесна тежина и недоволно време за практикување на потребните физички активности

кардиолошки прегледи и со самиот тој факт оперативниот зафат доаѓа како единствено решение за

настанатата состојба“, вели прфесор д-р Салис Таџер, шеф и основач на Одделот за кардиохирургија „Св.Илија“

при клиничката болница Аџибадем Систина во Скопје, потенцирајќи ја големата важност на превенцијата.

Менаџерите се високоризична група

Со својот стил на живеење и работни и прехранбени

Д-р ЛИДИЈА ПОПОСКА

Д-р ЛИДИЈА ПАЛАНОВА

„Светската здравствена организација дава проценка дека ¾ од кардиоваскуларната смртност може да се превенираат со адекватни промени на начинот на живот. Превенцијата на кардиоваскуларните заболувања започнува уште од најраното детство, со стекнување навики за здрав начин на живот и исхрана и идеално треба да трае до крајот на животот.“

„Во последниве години многу се зборува за разни медицински диети, но најважно од с$ е храната која ја консумираме да е разноврсна, но ниско калорична, немасна, да се избегнува брзата храна, а да се консумираат големи количини свежи салати, овошје и зеленчук. Престанокот со пушење и редовните прошетки во природа треба да бидат нашето секојдневие. Лицата кои се во т.н. континуиран стрес можат да се обидат со разни ментални вежби од типот на јога и пилатес.“

Универзитетска клиника за кардиологија

Ремедика

69

70

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ Што се, всушност, кардиоваскуларни болести?

Кардиоваскуларните болести (КВБ) претставуваат група болести кои ги инволвираат срцето и крвните садови во човечкото тело. Причина за појава на кардиоваскуларните болести е атеросклерозата - процес кој започнува на внатрешната обвивка на крвниот сад и се карактеризира со натрупување маснотии во ѕидот на крвниот сад кои со тек на времето доведуваат до негово стеснување и запушување. Атеросклерозата како процес започнува уште во детска возраст, а се интензивира под влијание на различни ризик-фактори, посебно во постарата возраст.

Најчести клинички манифестации на кардиоваскуларните болести СРЦЕВ УДАР МОЗОЧЕН УДАР ПЕРИФЕРНА АРТЕРИСКА БОЛЕСТ навики, менаџерите се посебна категорија, која според лекарите и експертите, бара посебен третман, поголема претпазливост и превентивен пристап за што повеќе да се минимизираат ризиците за појава на кардиоваскуларни

заболувања! Во македонските клиники и болести нема посебни програми или советувалишта специјално наменета за менаџери, но потенцираат дека оваа категорија луѓе влегува во ризичната категорија за повеќе

типови болести, не само за кардиоваскуларните. Најдобриот начин да се превенира појавата на болести на крвните садови и срцето, велат лекарите, за сите луѓе, се редовни прегледи и усвојување на стил на живот кој го намалува

ризикот за појава на овие заболувања. Токму на овие теми зборуваат нашите соговорници, реномирани лекари од македонските клиники. Д-р Влатко Цветановски, кардиоваскуларен хирург од клиниката Ремедика ги

72

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ Што да направиме за превенција на КВБ?

1. Исхрана богата со незаситени масни киселини (риба, маслиново масло, медитерански тип на исхрана) и намален внес на заситени маснотии (свинско и јагнешко месо); 2. Најмалку пет порции дневно свежо овошје и свеж зеленчук; 3. Прекин на активно и пасивно пушење; 4. Ограничување на алкохолот на 1-2 пијалаци дневно (го намалува ризикот за 30%); 5. Намалување на покачениот крвен притисок со употреба на антихипертензивни лекови; 6. Намалување на прекумерната телесна тежина; 7. Физичка активност најмалку пет дена во неделата, по 30 минути; 8. Намалување на стресот со помош на јога, пилатес и други методи;

истакнува ризик-факторите за појава на овие заболувања, од кои први се оние на кои не можеме да влијаеме, како што се пол, возраст и наследни фактори, но затоа пушењето, шеќерната болест, покачениот крвен притисок, зголемените маснотии во крвта, дебелината, стресот и напнатоста, како и нездравата исхрана, телесна неактивност, прекумерната консумација алкохол се фактори на кои и тоа како може да се влијае. Наведените ризик-фактори, се особено изразени кај менаџерите како категорија на луѓе позната токму по „нездравите животни навики“ кои се диктирани од воспоставениот начин на водење бизнис на овие простори, што подразбира склучување зделки во кафеана проследено со многу храна и алкохол, многу често и

во вечерните часови, што ги зголемува шансите за покачен крвен притисок, маснотии и холестерол во крвта, покачена телесна тежина и недоволно време за практикување на потребните физички активности. Во ризик-факторите за појава на кардиоваскуларните заболувања, а на кои може делумно да се влијае, д-р Таџер ги наведува високиот крвен притисок и зголемените вредности на холестерол, триглицериди и шеќер во крвта. Во оваа група спаѓаат и болести на бубрезите (нарушување на нивната функција), како и фамилијарната историја. Во таа насока, тој препорачува сите на возраст над 40 години, посебно со фамилијарна историја на кардиоваскуларни заболувања, да направат проценка на сопствената состојба, што вклучува крвна слика за утврдување на евентуално присуство на холестерол или шеќер,

мерење на крвниот притисок и тежина. „Она што ние редовно го посочуваме како важен фактор во намалување на ризик-факторите и подобрување на општата состојба е редовната физичка активност. Практикувањето на 30-минутна дневна физичка активност може значително да ја подобри психо-физичката состојба и да делува на намалување на можностите од болести. Најдобро и најзабавно е да се менуваат типовите физичка активност, од пешачење, до возење велосипед, пливање, трчање, па дури и едно едноставно користење велосипед по 15 минути од домот до

работното место. Физичката активност го регулира (намалува) холестеролот, ја регулира работата на срцето и крвниот притисок, помага во губењето на тежината, ги намалува шансите за појава на згрутчувања во крвта и го намалува стресот и анксиозноста“, препорачува д-р Таџер. Доктор Влатко Цветановски од Ремедика, пак, објаснува за третманот на пациентите со кардиоваскуларни заболувања и новите методи кои се применуваат во оваа болница. „Современиот пристап во третманот на пациентите со КВБ опфаќа промена на животниот стил и навиките, примена на различни лекови,

Д-р НИКОЛА ЃОРГОВ

Проф. д-р САЛИС ТАЏЕР, АЏИБАДЕМ

„Кај адвокатите постои изрека дека адвокат кој сам себе се брани има будала за клиент (A lawyer who defends himself has a fool for a client). Аналогно на тоа и сите ние треба да избегнуваме да изиграваме доктори врз нашето здравје, а таа функција да ја оставиме на професионалци кои се квалификувани за тоа.“

„Македонија во поглед на статистиката за луѓе кои страдаат и починале како последица на кардиоваскуларни болести, бележи бројка којашто расте од година во година и тоа што е посебно зачудувачки, кај припадниците на помладата популација. Тоа секако се должи на водењето се понеквалитетен живот и изложеност на стандардните ризик-фактори, но пред с$ и на недостигот од доволно самосвест за навремени прегледи, рана дијагноза и интервенции.“

Аџибадем Систина

Аџибадем Систина

МЕДИЦИНА И ФАРМАЦИЈА интервентни процедури и хируршки методи. Почетните форми на КВБ се третираат со лекови. Најчесто употребувани се аспиринот (лек кој го спречува згрутчувањето на крвта), антилипемици(лекови кои ги намалуваат маснотиите во крвта), антихипертензиви (лекови за намалување на крвен притисок) и други. Напреднатите форми на КВБ се третираат со интервентни методи (балон дилатација и стентирање) или со оперативно лекување (бајпас хирургија)“, вели д-р Цветановски. Додава дека во последниве неколку години посебно актуелна е темата за третман на кардиоваскуларните болести со имплантација на матични клетки од коскената срж, масното ткиво или од периферната крв во оштетените ткива од атеросклеротична болест. Матичните клетки овозможуваат процес на регенерација на оштетеното ткиво и поттикнуваат процес на неоангиогенеза - создавање нови крвни садови. „Ремедика врши најсовремена дијагностика и третман на сите видови КВБ со најсовремени методи вклучувајќи го и третманот со матични клетки“, вели д-р Цветановски.

Што поредовни прегледи - толку поголема шанса за здравјето

Сите лекари се едногласни дека редовните здравствени прегледи се можеби најважниот дел од

превентивата. Колку често се прават или треба да се прават систематски прегледи зависи од здравствената состојба на секој поединечно. „Дозволете ми да ви го поставам следното прашање: Колку често го носите вашиот нов автомобил кај механичар, а колку пати ќе го однесете истиот кај механичар откако ќе помине 100 илјади километри? Истиот принцип важи и за нас. Редовни прегледи се препорачуваат дури и кога се чувствувате одлично“, вели д-р Никола Ѓоргов од клиничката болница Аџибадем Систина. Д-р Ѓоргов ги дава следниве препораки како да го контролираат своето здравје за луѓето без болести на возраст од 40-65 години: Доколку не е покачен, крвниот притисок треба да се провери најмалку еднаш годишно. За да се избегне ефектот на „хипертензија на бел мантил“ тој препорачува еднаш годишно да се направи 24-часовно амбулантно мерење на крвниот притисок. Мажите над 35-годишна возраст треба да ги проверат маснотиите во крвта еднаш на 3 до 5 години, а доколу се покачени контролите треба да се прават почесто. За сите луѓе на возраст меѓу 50 до 80 години, д-р Ѓоргов препорачува да се испитаат за колоректален карцином. Почнувајќи од 50-годишна возраст пожелно е годишна евалуација на столица, флексибилна сигмоидоскопија на секои пет години, и колоноскопија на секои 10 години. Еднаш годишно задолжителна е стоматолошка евалуација и чистење на забите, а на секои две години да се направи целосна офталмолошка проверка. Пожелно е да добиете вакцина против грип секоја година после 50-годишна возраст, и тетанус-дифтерија бустер вакцинација на секои 10 години. Херпес зостер вакцинација може да се даде еднаш после 60годишна возраст. Повеќето мажи на 50-годишна возраст треба да направат скрининг за рак на простата, а жените еднаш годишно да направат комплетна евалуација на дојките како и годишни карличен преглед со ПАП тест за да се исклучи рак на матката. Жените над 40-годишна возраст треба

Д-р ВЛАТКО ЦВЕТАНОВСКИ Ремедика

„КВБ долго време остануваат асимптоматски. Појавата на првите симптоми зависи од тоа кои крвни садови во човечкото тело се зафатени со атеросклеротичниот процес. Доколку е тоа срцето, најчесто се појавува градна болка, гушење, слабост и малаксаност, нерегуларен срцев ритам. Доколку процесот ги зафаќа крните садови на мозокот, најчести симптоми се вртоглавици, промени во видот, главоболки. Доколку се зафатени периферните артерии, најчест симптом е појава на замор и болка во мускулатурата на долните екстремитети или појава на гангренозна рана која опстојува долго време, не заздравува и е најчесто лоцирана на стапалото.“

73

74

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ да направат мамограм на секоја 1 до 2 години.

Улогата на телесната тежнина и здравата исхрана

Контролата на телесната тежина, што секако е поврзана со прехранбените навики е еден од клучните фактори за зачувување на здравјето на крвните садови и срцето, децидна е д-р Лидија Попоска, шеф на отсекот за аритмии при Универзитетската клиника за кардиологија. Таа детално објаснува која телесна тежина се смета за нормална, а која за ризична. Обем на струк кај мажи до 94 сантиметри и 80 сантиметри кај жени треба да бидат целни вредности. Ако обемот на струк кај мажите надмине 102 сантиметри, а кај жените 88 сантиметри тогаш мора да се препорача диета, вели д-р Попоска. Нејзините препораки за здрава исхрана вклучуваат помалку од 5 грама сол на ден, задолжително по 200 грама овошје и зеленчук секој ден. Помалку од 10% од внесот на калории да бидат заситени масни киселини,

а риба треба да се јаде најмалку два пати неделно. Внесот на алкохол да биде лимитиран најмногу до две алкохолни единици на ден за мажи или една алкохолна единица на ден за жени. Доколку се почитуваат наведените правила нема потреба од диетални суплементи, вели д-р Попоска чијашто рецептура за адекватна превенција на кардиоваскуларните заболувања вклучува: целосен прекин на употреба на никотин, најмалку 30 минутна секојдневна физичка активност, здрава исхрана, контрола на телесната тежина, одржување на крвниот притисок, маснотиите во крвта и нивото на шеќер во граници на нормала и избегнување психолошки стрес. За важната и голема улога на храната во превенција на срцевите болести зборува и кардиохирургот Таџер. Препорачува исхрана со висока хранлива вредност, храна базирана на протеини и витамини, повеќе растителна храна, а помалку храна од животинско потекло. „Пожелно е храната да биде

разновидна, количински ограничена, да се јаде почесто, но во помали оброци, да се избегнува тешка храна, прејадување и огладнување. Последниот оброк се препорачува да биде минимум 3 часа пред спиење. Пожелно е 1/5 од месото во оброкот да се заменува со соја, а два пати неделно месниот оброк да биде морска риба. Исто така треба да се избегнуваат големи количини леб, тестенини, лиснати теста, торти, колачи и концентрирани слатки“, вели д-р Таџер. Внесот на сол треба значајно да биде намален, а доколку веќе била извршена операција, храната не треба воопшто да се соли или тоа да биде во најмала можна мера. Како алтернативна опција е користење сол без натриум, со оглед на фактот дека преголемото количество на натриум во организмот предизвикува зголемен крвен притисок. Исто така, се препорачува избегнување пржена храна, која освен тоа што делува на пораст на ризик-факторите, ја зголемува можноста за појава на канцерогени заболувања.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ноември 2012 Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо Бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 32 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 факс: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова Автор на прилогот: Верица Јорданова Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова www.kapital.mk

76

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

СТРЕСОТ - Убиец на менаџерите Менаџерската болест, поправилно менаџерскиот синдром е произлезен од современиот начин на живот. Го сочинуваат низа симптоми кои го карактеризираат нарушувањето на здравјето на менаџерите и на луѓето кои по својата професија се слични на нив, а сите нив ги карактеризира натпреварувачки стил на живот, од којшто бројните тегоби од психосоматски карактер и кардиореактивност се јавуваат кога некоја личност нервно и психички ќе “прегрее“ и пука на места со најслаби биопсихички способности

С

тресот е главна причина за повеќе од 80% од сите познати болести. Тој убива – создава претпоставки за срцев и за мозочен удар, го уништува менталното здравје и го скратува животот. Во денешниот свет, во кој трката со времето, успехот и парите стана императив, стресот за жал, е секојдневна и неизбежна појава. Модерната медицина докажа дека дека постојаната изложеност на стресот е најочигледна на работното место, а колку се сериозни последиците од секојдневното работење под притисок докажува фактот што пред десет години Светската здравствена организација стресот на работното место го прогласи за светска епидемија. Истовремено, стресот на работа е главната причина за појава на потполно нова болест наречена менаџерска болест. Оваа болест на модерното време е откриена сосема случајно пред 30-ина години во САД од страна на кардиолозите Фридман и Росенман, кои ја делеле чекалницата со

Дури 75% до 90% од посетите на лекар од општа практика се поврзани со хроничен стрес. Според собраните податоци, стресот на работа во ЕУ опфаќа 28% од вработените, што е над 40 милиони луѓе! Последица од стресот на работа е 50%-60% од сите загубени работни денови, како и околу пет милиони несреќи на работа. Изразено во евра, станува збор за загуби од најмалку 20 милијарди евра годишно!

еден офталмолог. Тие тогаш забележале дека столчињата пред нивната ординација се значително пооштетени од оние пред офталмолошката амбуланта. Подоцна утврдиле дека кај нив доаѓаат многу луѓе на раководни функции кои се нетрпеливи, немаат нерви и време за чекање. Сите тие успешни бизнисмени имаат нешто заедничко изложеност на постојан стрес поради работата. Лекарите денес, повеќе од кога било, предупредуваат дека стресот предизвикува многу сериозни физички и психички болести. Според истражувањата на Европската агенција за сигурност на работа и заштита на здравјето, стресот на работното место е присутен кај секој трет вработен во Европската унија. Дури 75% до 90% од посетите на лекар од општа практика се поврзани со хроничен стрес. Според собраните податоци, стресот на работа во ЕУ опфаќа 28% од вработените, што е над 40 милиони луѓе! Последица од стресот на работа е 50%-60% од сите загубени работни денови, како и околу пет милиони несреќи на работа. Изразено во евра, станува збор за загуби од најмалку 20 милијарди евра годишно! Овие бројки потврдуваат дека состојбата со болестите предизвикани од стрес неколкукратно се зголеми откако “24-часовното друштво“ во кое владее глобалната економија

почна да наметнува големи ментални и емоционални барања кои поединците не можат да ги исполнат, па стануваат изложени на постојан стрес.

Менаџерска болест

Менаџерската болест, поправилно менаџерскиот синдром е изнедрен од современиот начин на живот и го сочинуваат низа симптоми кои го карактеризираат нарушувањето на здравјето на менаџерите и на луѓето кои по својата професија се слични на нив, а сите нив ги карактеризира натпреварувачки стил на живот, од којшто бројните тегоби од психосоматски карактер и кардиореактивност се јавуваат кога некоја личност нервно и психички ќе “прегрее“ и пука на места со најслаби биопсихички способности. Први симптоми се потење на рацете, нелагодност во градите во претсрцевиот предел, понекогаш болки во вид на стегање, притисок, тежина, главоболка, нервоза, вртоглавица, неправилен срцев ритам (забрзано биење на срцето, прескокнувања), нарушување во сонот и бројни други тегоби. Како најважна превенција за настанување на синдромот на менаџерската болест и прегореност (burn out) е рано препознавање на постоењето ризик и преземање мерки

Најчести болести кои ги предизвикува стресот: ЗГОЛЕМЕН КРВЕН ПРИТИСОК ПОКАЧЕН ХОЛЕСТЕРОЛ АРТЕРИОСКЛЕРОЗА МОЗОЧЕН УДАР СРЦЕВ УДАР ГАСТРИТИС АКУТЕН ЧИР НА ЖЕЛУДНИКОТ БОЛЕСТИ НА ШТИТНАТА ЖЛЕЗДА ДЕПРЕСИЈА И АНКСИОЗНОСТ со цел да се утврди нивната автентичност, а потоа да се преземат адекватни и брзи мерки за лекување. Уште во средниот век славниот италијански писател, историчар и политичар Николо Макијавели го изговорил познатиот афоризам за дијагнози и лекување: “Болеста на почетокот е тешко да ја препознаеш, а лесно да ја лекуваш. Кога болеста веќе ќе се развие, лесно е да се препознае, но тогаш е тешко да се лекува“, што дефинитивно важи и за менаџерскиот синдром и за burn out синдромот.