Menager-07

34

Pretpriema~ &...

KOJ E KOJ VO TOP BIZNISOT VO MAKEDONIJA

MENAXERITE KOI GI VODAT NAJGOLEMITE FIRMI

Tineks, sinxirot od supermarketi, so 88,6 milioni evra prihod, e najgolema na listata top 50, vo celosna doma{na sopstvenost, a {to ne e akcionersko dru{tvo. Sopstvenost e na Vladimir Todorovi}, aktuelniot gradona~alnik na op{tina Centar, a kompanijata vo momentov ja menaxira negovata }erka, Kristina Todorovi}–Nikoli}. Voedno, taa e i edna od dvete `eni {to se na vrvna rakovodna pozicija me|u 50-te najgolemi kompanii. Vtorata e Frosina Me{kova, generalen menaxer na Svisslion

34

Pretpriema~ &...

KOJ E KOJ VO TOP BIZNISOT VO MAKEDONIJA

MENAXERITE KOI GI VODAT NAJGOLEMITE FIRMI

Tineks, sinxirot od supermarketi, so 88,6 milioni evra prihod, e najgolema na listata top 50, vo celosna doma{na sopstvenost, a {to ne e akcionersko dru{tvo. Sopstvenost e na Vladimir Todorovi}, aktuelniot gradona~alnik na op{tina Centar, a kompanijata vo momentov ja menaxira negovata }erka, Kristina Todorovi}–Nikoli}. Voedno, taa e i edna od dvete `eni {to se na vrvna rakovodna pozicija me|u 50-te najgolemi kompanii. Vtorata e Frosina Me{kova, generalen menaxer na Svisslion

BROJ 635/636

28/12/2011

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

red novogodi{nite praznici biznismenite obi~no ka`uvaat o~ekuvawa i prognozi za slednata godina, i za toa denovive dosta pi{uvame vo izdanijata na Kapital Media Group.

No, vo ovoj tekst nema da se zanimavame so toa, tuku }e vi gi pretstavime „li~nite karti” na najgolemite makedonski kompanii, na onie {to go sozdavaat najgolemiot del od bruto-doma{niot proizvod.

Ovojpat za analiza }e gi zememe 50te najgolemi kompanii spored ostvaren prihod vo 2010 godina, koi{to napravile proda`ba od 4,4 milijardi evra, a ostvarile neto-zarabotka od

P

MAKPETROL Dejnost: distribucija na nafteni derivati Prihodi vo 2010: 350 milioni evra ANDREJA JOSIFOVSKI PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR I GENERALEN DIREKTORR

osifovski e na ~elo na Makpetrol od 1995 godina, dina, i e eeden den od onie so najdolg direktorski rektorski sta` me|u najgolemite makedonski kompanii.

Vo periodot januari-septemvri godinava, najgolemiot distributer na nafta i nafteni derivati vo zemjava, koj dr`i 40% od maloproda`bata na goriva, ima{e prihodi od 295 milioni evra od proda`ba, od koi 288 milioni evra od doma{niot pazar i 7,3 milioni evra od izvoz. Prihodite od proda`ba se za 20% pogolemi vo sporedba so istiot period lani, a neto-dobivkata iznesuva 1,5 milioni evra. Vo prethodnite dve godini kompanijata rabote{e so zaguba, od 3,7 milioni evra vo 2010 godina i 4,5 milioni evra vo 2009 godina. Nitu finansiskite eksperti i revizorite ne sakaat da go tolkuvaat raboteweto na Makpetrol, no i na Oilko, kompanijata koja transportira goriva za Makpetrol.

Osnova~ i najgolem akcioner na Oilko e Makpetrol so udel od 30%. Oilko, pak, e najgolem poedine~en akcioner vo Makpetrol so 19,94% od kapitalot. Generalniot direktor na Makpetrol, Andreja Josifovski, poseduva 15% od Oilko, so {to e najgolem poedine~en akcioner. So toa Josifovski upravuva i so Makpetrol i so Oilko. Za~uduva faktot {to Josifovski, koj istovremeno rakovodi i so dvete kompaniii od nafteniot sektor, uspeva da go zgolemi profitot na Oilko, a Makpetrol vo 2009 i 2010 godina rabote{e so zaguba?!

J

MENAXER

www.kapital.mk

Me|u 50-te najgolemi kompanii vo Makedonija, 28 se so dominanten stranski kapital, a 10 od niv gi vodat menaxeri Makedonci. T- Mobile so 165 milioni evra prihod vo 2010 godina e najgolemata me|u firmite {to se vo stranski race, a ja vodi doma{en menaxer, @arko Lukovski 362,6 milioni evra. Gi iskoristivme podatocite za 2010 godina, zatoa {to tie se najnovi dostapni za cela godina vo ovoj moment. Kako izvori na ovie informacii se finansiskite izve{tai dostaveni do Berzata i Komisijata za hartii od vrednost, kako i do Centralniot registar.

Prva spored ostvaren prihod e rafinerijata Okta, so 511,6 milioni dolari, koja e i edinstvena kompanija od Makedonija, rangirana me|u 500-te najgolemi

vo Jugoisto~na Evropa. Okta e vo sopstvenost na gr~kata kompanija Helenik petroleum, a me|u 50-te najgolemi, vo stranski race se nao|aat vkupno 28 kompanii.

Od tie 28 koi{to se so dominanten stranski kapital, 10 gi vodat menaxeri Makedonci, a vo 18 na ~elo se stranci.

T-Mobile so 165 milioni evra vo 2010 godina e najgolemata me|u firmite {to se vo stranski race, a ja vodi doma{en menaxer, @arko Lukovski. Distributerot

ELEKTRANI NA MAKEDONIJA Dejnost: proizvodstvo na elektri~na energija Prihodi vo 2010: P 2292 milioni evra

MAKEDONSKI TELEKOM Dejnost: telekomunikaciski uslugi slugi Prihodi vo 2010: 211,7 milioni evra DANIEL SAS

VLATKO ЧINGOVSKI VL

GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR

PRE PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR I GENERALEN DIREKTORR OD

ingoski e generalen direktor direkt ktor or na ELEM od septemvri ri 2006 godina, elektroin`ener po struka i stipendist na japonskata dr`ava, kade {to gi zavr{uva svoite doktorski studii vo 1996 godina.

Vo intervjuto za „Kapital” dadeno na po~etokot od godinava, Чingoski istakna deka koga go prezel vodstvoto na ELEM, kompanijata imala nenaplateni dolgovi vo iznos pogolem od 35 milioni evra. „Denes mo`am so golema odgovornost i gordost da ka`am deka ELEM ve} e ne dol`i nikomu. Kompanijata vo momentov gi ima isplateno site kratkoro~ni dostasani pobaruvawa i redovno gi servisira dolgoro~nite kreditni zadol`uvawa kon doma{nite i stranskite kreditori”, izjavi toga{ Чingoski. Чingoski tvrdi deka ELEM ja upravuva isto kako {to bi upravuval i svoja kompanija, i deka ne razlikuva menaxeri na privatni ili na dr`avni kompanii, tuku uspe{ni ili neuspe{ni.

Vo momentov ELEM e najaktuelna po penalite od 10 milioni evra {to treba da & gi plati na slovene~ka Riko, koja{to ja gradi hidrocentralata Sveta Petka. I pokraj toa {to Riko docni re~isi tri godini so predavaweto na „klu~ot v raka” za centralata.

Ч

ngarecot Daniel Sas, naa ~e ~elo lo na najprofitabilnata nata kompanija vo zemjava, Makedonski Telekom, dojde pred ne{to pove}e od {est meseci. Na pozicijata dojde od Crnogorski Telekom kade {to od 2007 godina be{e ~len na Odborot na direktori i ja vode{e operativnata, organizaciskata i delovnata tranzicija na Crnogorski Telekom. Za vreme na negoviot mandat, kompanijata vovede IPTV, mobilen Internet, zna~itelno go zgolemi navleguvaweto na {irokopojasnite uslugi vo Crna Gora i ja zajakna pozicijata na pazarot vo segmentot na mobilna telefonija. Vo neodamne{noto intervju za „Kapital”, Sas najavi investicii na Makedonski Telekom i T-Mobile od 170 milioni evra, vo najsovremeni fiksni i mobilni mre`i, a so modernizacijata na fiksnata mre`a, proces koj }e trae do krajot na 2013 godina, kompanijata planira na sekoe semejstvo da mu ovozmo`i internet-pristap preku obi~nata telefonska linija, na mnogu ednostaven na~in. Sas veli deka eden od klu~nite fokusi na kompanijata se i delovnite korisnici, za koi se razvivaat re{enija {to }e im gi namalat tro{ocite i }e im ovozmo`at pogolema fleksibilnost vo koristeweto na telekomunikaciskite uslugi.

Ovie uslugi vklu~uvaat cloud computing, cloud infrastructure, upravuvana bezbednost, kako i uslugi za mobilno pla} awe.

U

35

36 MENAXER na nafteni derivati, Makpetrol, e najgolemata kompanija vo sopstvenost na doma{ni akcioneri, {to ja vodi Makedonec, Andreja Josifovski.

Me|u 50-te najgolemi kompanii, vo dr`avna sopstvenost se ~etiri.

Najgolema e Elektrani na Makedonija – ELEM, so prihodi od bezmalku 292 milioni evra vo 2010 godina, sledat MEPSO so 51,2 milioni evra, M@ Transport so 37,4 milioni i Makedonski {umi so 30,2 milioni evra.

SAMO DVE @ENI ME\U NAJGOLEMITE 50 Tineks, sinxirot od supermarketi, so 88,6 milioni evra prihod, e najgolema na listata top 50 vo celosna doma{na sopstvenost, a {to ne e akcionersko dru{tvo. Sopstvenost e na Vladimir Todorovi}, aktuelniot gradona~alnik na op{tina Centar, a kompanijata vo momentov ja menaxira negovata }erka, Kristina Todorovi}–Nikoli}. Voedno, taa e i edna od dvete `eni {to se na

vrvna rakovodna pozicija me|u 50-te najgolemi kompanii. Vtorata e Frosina Me{kova, generalen menaxer na Svisslion, fabrikata za konditorski proizvodi, koja lani ostvari prihod od 33,17 milioni evra i e na 39-to mesto.

Na{ata ideja da napravime malku pointeresna statistika za toa kakvi obrazovni profili preovladuvaat me|u najgolemite direktori, kakva e vozrasnata struktura i sl., izleze deka ne e ba{ ednostavna zada~a. Baraj}i podatoci za top-menaxerite na najgolemite makedonski kompanii, sfativme deka mnogu malku od niv na sopstvenite internet-stranici imaat staveno podetalni informacii za svoite prvi lu|e, kako {to e kusa biografija i sl.

Takvite kompanii se brojat na prsti, a nekade okolu dvaesetina imaat samo navedeno koj e vo Upravniot odbor, odnosno menaxerskiot tim. Toa se glavno akcionerskite dru{tva {to kotiraat na berza, ili pak tie {to imaat posebni obvrski za izvestuvawe do

FENI INDUSTRI Dejnost: proizvodstvo na metali li Prihodi vo 2010: 249 milioni evra KONSTANTINOS DASKALAKIS

ALKALOID Dejnost: farmacevtska industrija Prihodi vo 2010: 86 milioni evra @IVKO @ MUKAETOV M

GENERALEN DIREKTOR

onstantinos Daskalakis lakis e na ~elo na kombinatot za proizvodstvo na nikel, kavadare~ki Feni, ve}e sedma godina. So prethodno dolgogodi{no iskustvo vo industriite za aluminium i nikel, Daskalakis, inaku rodum od gr~kiot ostrov Krit, veli deka lesno se prilagodil na menaxiraweto vo Feni, kako i na `ivotot vo Kavadarci, poradi istata priroda na rabotata, no i mnogu sli~niot mentalitet na Makedoncite i Grcite.

Re{il da `ivee tokmu vo Kavadarci, a ne vo Skopje, za da za{tedi na vreme, no i da bide poblisku do slu~uvawata vo fabrikata. Minatata godina Feni ima{e odli~ni rezultati, neto-dobivka od re~isi 40 milioni dolari, po te{kite 2008 i 2009 godina, koga kompanijata poradi krizata i niskata cena na nikelot napravi zagubi pogolemi od 80 milioni dolari. Godinava, povtorno cenata na nikelot na svetskite berzi padna za pove} e od 40%, {to verojatno navestuva povtorno lo{a godina za metalnata industrija.

K

PR PRETSEDATEL NA UP UPRAVEN ODBOR I GENERALEN MENAXER GE

a mestoto na dolgogodi{niot gogodi{nnio iott prv ~ovek na kompanijata, jata Traj~e Mukaetov, vo april 2006 godina, so viza na Upravniot i na Nadzorniot odbor, nov generalen direktor stana negoviot sin @ivko. Traj~e Mukaetov ostana pretsedatel na Upravniot odbor s$ do svojata smrt vo 2007 godina, koga sin mu ja prezede i taa funkcija, zadr`uvaj}i ja prethodnata. @ivko Mukaetov ja prodol`i uspe{nata prikazna na negoviot prethodnik, zgolemuvaj}i gi prihodite i dobivkata na kompanijata od godina vo godina, i razvivaj}i gi firmite-}erki na Alkaloid vo regionot, Evropa i vo svetot, pritoa otvoraj}i i novi pazari.

Alkaloid e definitivno edna od makedonskite kompanii so najrazvieno korporativno upravuvawe i najgolema transparentnost vo raboteweto, i edna od retkite na ~ija{to korporativna internet-stranica mo`e da najdete kompletni podatoci za site segmenti na raboteweto – od kusi biografii na topmenaxmentot i Nadzorniot odbor, pa s$ do cenovno ~uvstvitelni informacii i vesti relevantni za investitorite.

N

MAKSTIL Dejnost: prerabotka na metali Prihodi vo 2010: 96 milioni evra MIN^O JORDANOV PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR

OKTA RAFINERIJA NA NAFTA Dejnost: proizvodstvo i promet so nafteni derivati Prihodi vo 2010: 511,6 milioni evra LAMPROS ZOGOPULOS GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR

TINEKS – MT Dejnost: maloproda`ba Prihodi vo 2010: 88,6 milioni evra KRISTINA TODOROVI]NIKOLI] G GENERALEN IZVR[EN DIREKTOR D

T-MOBILE MAKEDONIJA Dejnost: telekomunikaciski uslugi lugi Prihodi vo 2010: 165,2 milioni evra @ARKO LUKOVSKI GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR

XONSON METI Dejnost: hemiska industrija Prihodi vo 2010: 132,8 milioni evra XATIN TAKRAR IZVR[EN DIREKTOR

ARCELORMITTAL SKOPJE Dejnost: prerabotka na metalii Prihodi vo 2010: 113 milioni evra HUAN PEDRO NAVARO GENERALEN DIREKTOR

BROJ 635/636

28/12/2011

MENAXER

www.kapital.mk

28

od najgolemite 50 kompanii se so dominanten stranski kapital

KHV, no i me|u niv ima takvi koi{to ja imaat nacrtano organizaciskata {ema na kompanijata, a nemaat navedeno nitu edno ime od ~lenovite na menaxerskiot tim. Edna od najgolemite kompanii, pak, ima duri i poraka od pretsedatelot na Upravniot odbor, sose negova slika, a nema negovo ime pod tekstot.

Probavme i so direktno javuvawe vo samite kompanii da doznaeme pove}e za nivnite vrvni rakovoditeli, no vo pogolemiot broj obidi toa se poka`a kako nevozmo`na misija. Ima{e i slu~ai koga sekretarkite edvaj ni gi dadoa imiwata na nivnite direktori (nekolku kompanii {to pravat godi{ni obrti od 50-60 milioni evra nemaat nitu sopstvena internet-stranica), a ne pak pove}e detali. Sepak, od toa {to go imame pi{uvano vo „Kapital” dosega, od na{ite intervjua i toa {to mo`e da se najde na Internet, napravivme kusi profili na desetina ~elnici na najgolemite kompanii vo Makedonija.

LUKOIL MAKEDONIJA Dejnost: distribucija na nafteni derivati Prihodi vo 2010: 80,6 milioni evra ANDREJ KUKU

EVN MAKEDONIJA Dejnost: distribucija na elektri~na energija r r j Prihodi vo 2010: 365,6 milioni evra

GENERALEN DIREKTOR

VERNER HENGST V

ndrej Kuku e prv ~ovek na Lukoil Makedonija ve}e 6,55 godini, kolku {to e i ruskata uskata firma prisutna na makedonskiot pazar. Lukoil spored nivniot plan godinava treba da ja zavr{i so 20 otvoreni benzinski pumpi vo dr`avava, {to e polovina od brojkata zacrtana kako kone~na. Lukoil vo pove}e navrati se `ale{e na problemite {to gi ima so svoite investicii, povrzani glavno so zemji{tata kade {to firmata gi gradi svoite benzinski pumpi, kako i na slo`enata birokratska procedura za potrebnite dozvoli i ostanati dokumenti potrebni za gradba.

Andrej Kuku veli deka Lukoil i pokraj problemite nema namera da zastane so investiciite, a nivnata cel e da osvojat 20%-25% od pazarot na nafteni derivati, dodeka vo momentov pazarniot udel e 10%.

PR PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR UP

a ovaa funkcija e od apr april pril ril 22010 2001 010 010 godina, nasleduvaj}i }i go Georg Valdner, a vo EVN Avstrija e od 1988 godina. Za relativno kuso vreme po negovoto doa|awe na ~elo na EVN Makedonija, se zatvorija najgolemite pra{awa {to bea problem na relacija kompanija - Vlada vo minatoto, a toj vo intervjuto za „Kapital” izjavi deka kompanijata sega e fokusirana kon idninata i deka ponatamo{en progres sekoga{ e vozmo`en i posakuvan. „Ne samo od investitorite, tuku, veruvam, i od samata Vlada, bidej}i i taa e zainteresirana za zgolemuvawe na investiciite i brojot na novi rabotni mesta. EVN sekoga{ e podgotvena da se soo~i so novi predizvici, osobeno ako novite mo`nosti za investirawe se vo soglasnost so interesite i biznisot na grupacijata”, re~e Hengst.

A

N

37

38 MENAXER CEMENTARNICA USJE Dejnost: industrija za grade`ni materijali Prihodi vo 2010: 69,6 milioni evra BORIS HRISAFOV GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR

PIVARA SKOPJE Dejnost: proizvodstvo na pijaloci oci Prihodi vo 2010: 65 milioni evra KONSTANTINOS SPANUDIS

18 2

od najgolemite 50 kompanii se upravuvani od stranski menaxeri

GENERALEN DIREKTOR

`eni generalni menaxeri ima me|u 50-te najgolemi kompanii

4,4

milijardi evra e vkupniot prihod na 50-te najgolemi vo 2010 godina

FER[PED Dejnost: transport i {pedicija Prihodi vo 2010: 68,5 milioni evra [TERJO NAKOV V PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR I GENERALEN DIREKTOR

terjo Nakov so godini dini e vo grupata ata najgolemi i najuspe{ni. Negovite kompanii silno vrabotuvaat novi lu|e, oti e eden od najgolemite makedonski investitori. No, Nakov e eden od najkritikuvanite delovni lu|e vo Makedonija.

Re~isi 20 godini e na ~elo na kompanijata Fer{ped, koja pod negovo vodstvo izrasna vo vistinski holding. Pokraj soobra}ajot i {pedicijata, investira{e vo mnogu oblasti, kako hotelierstvoto, ugostitelstvoto, turizmot, zemjodelstvoto, vo mediumite. Od periodot koga se privatizira{e, pa dosega, Fer{ped, kako grupacija, ima investirano pove}e od 90 milioni evra vo Makedonija.

Za sebe veli deka spa|a vo onie direktori koi imale znaewe i sposobnost da gi so~uvaat i razvijat kompaniite...

Za razlika od onie direktori koi ili nemaa kapacitet za toa ili rabotea edinstveno za svoite li~ni interesi, namesto za interesite na kompaniite.

Sepak, Nakov i kompanijata koja ja upravuva nekolkupati dosega se najdoa na udar na vlasta.

[

40

INTERVJU

DEN SMIT

DEKAN NA BIZNIS-[KOLATA KELI, UNIVERZITET INDIJANA

STUDENTSKITE ZAEMI SE SLEDNATA DOL@NI^KA KRIZA VO SAD IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk g @ p

en Smit e dekan k na Biznis{kolata Keli pri Univerzitetot Indijana vo Blumington, SAD. Univerzitetot Indijana e sorabotnik-partner na Univerzitetot na Jugoisto~na Evropa od TetovoJIEU, kade {to denovive profesorot Smit prestojuva{e po povod 10-godi{ninata od negovoto osnovawe.

Go iskoristivme negovoto prisustvo za da go pra{ame pove}e raboti, od negovoto viduvawe za novata ekonomska kriza {to mu se zakanuva na svetot, s$ do preporakite za toa kako da se brendira Makedonija, zatoa {to brendiraweto e potesnata oblast kade {to toj e ekspert.

Koga po~na sorabotkata me|u Biznis{kolata Keli i Univerzitetot na JIE od Tetovo? Vo {to se sostoi taa?

Zapo~na vo 2001 godina, preku proekt sponzoriran od USAID za strate{ki razvoj i unapreduvawe na administrativnite ve{tini na univerzitetot JIEU. Be{e obnoven vo 2003 godina, na u{te tri godini. Vo tie prvi {est godini okolu 35 predava~i od Indijana dojdoa vo Tetovo na pokratok ili na podolg rok, nekoi ostanaa vo Makedonija, a ima{e i makedonski studenti koi minaa dosta vreme

D

vo Indijana, mo`ebi okolu 40 studenti koi imaat zavr{eno magisterski studii i rabotat na svoite doktorati ili pak, b k k imale kratki obuki vo SAD. Zo{to Biznis-{kolata Keli e me|u vrvnite 20 vo SAD? Ovaa {kola ima dolga istorija na privlekuvawe talenti, mo{ne vnimatelno, od site oblasti, taka {to ako gi poglednete site biznis-sektori, nie sme, vsu{nost, rangirani me|u najdobrite 20 vo zemjava vo oblasta marketing, menaxment, menaxment na snabduva~ki sinxiri, finansii...

Mislam deka seto toa po~nuva so dobri predava~i. Vtorata pri~ina se dobrite partnerstva. Imame dolga istorija na partnerstva so nekoi od najdobrite biznis-{koli vo svetot i zatoa sme ovde, so JIEU. Toa vi ovozmo`uva da steknete dobri partneri i dobri predava~i za da privle~ete dobri studenti. Ako go analizirate uspehot na koja bilo biznis{kola, }e dojdete do istite tri stolbovi: dobri predavawa, dobri partneri i dobri studenti. Site tie funkcioniraat zaedno i smetam deka na toa se dol`i na{iot uspeh.

Za ekonomskata kriza od 2008 godina site mislevme deka e zavr{ena, no o~igledno, vo podem e nova kriza.

Krizata go promeni na~inot na

Meurot za narednata kriza, koj se ~ini se sozdava vo SAD, e okolu studentskite zaemi. Izgleda isto kako hipotekarnata kriza.

Slednoto ne{to {to }e ja pogodi SAD e studentskata dol`ni~ka kriza vodewe na biznisot, na~inot na razmisluvawe. Sega postoi „nova normalnost”, kako {to pi{uva Filip Kotler vo svojata „Haotika”. Koja e novata normalnost vo biznis{kolite? Kako se menuvaat za da se prilagodat na novata realnost?

Smetam deka ova {to se slu~uva smetam e zdravo za biznis-edukacijata. Vo SAD vo momentov ima s$ pomalku dr`avna poddr{ka za visokoto obrazovanie, bidej} i i Vladata mora da go namali svojot dolg i da gi namali tro{ocite. Toa zna~i i pomala poddr{ka za visokoto obrazovanie. Vo tolku golem kampus, kako {to e Univerzitetot Indijana, so 42.000 studenti, biznis-{kolata e vo mo{ne dobra pozicija, bidej}i samo 7% od na{iot buxet

BROJ 635/636

28/12/2011

www.kapital.mk

se sostoi od dr`avna pomo{, ostatokot e od studentski participacii i privatna poddr{ka za proekti. Ova e model na podelba na prihodite i mislam deka biznis-{kolite s$ po~esto }e go koristat vo idnina. ]e patuvaat po svetot i }e baraat konstruktivni partnerstva, ne samo za razmena na studenti, tuku i za nao|awe zaedni~ki mo`nosti za generirawe prihodi vo tekot na procesot. Mislam deka ova e najgolemata implikacija od ovaa svetska kriza za biznis-edukacijata.

Nastavnite programi vo biznis-{kolite vo SAD po~nuvaat da se menuvaat pod vlijanie na ovie po{iroki soznanija za ekonomskata odr`livost, za toa kako sme povrzani vo globalnata ekonomija na na~in koj gi odr`uva nacionalnite ekonomii, ne samo kratkoro~no, tuku i dolgoro~no.

Ste educirale golem broj menaxeri na korporacii, banki itn. [to mislite, {to trgna naopaku vo procesot na donesuvawe odluki od strana na ovie porane{ni studenti na va{eto i na ostanatite biznis-u~ili{ta vo SAD, za da napravat takvi gre{ki {to ja predizvikaa krizata od 2008 godina? Dali be{e vo pra{awe nedostig od biznis-etika ili pak, pogre{ni procenki?

Vo odnos na etikata, mislam deka najgolem del od menaxerite ne se budat nautro so re{enie deka denta }e donesat neeti~ka odluka. Znaeme za Berni Madof, no lu|eto kako nego otsekoga{ postoele i se narekuvaat kriminalci. Sepak, pove}eto menaxeri, izvr{ni direktori i biznismeni se trudat da postapat pravilno i mislam deka vo ovoj slu~aj, bidej}i na odredeno nivo finansiskite instrumenti stanaa mnogu kompleksni, najgolem del od lu|eto ne bea svesni deka so sekoja odluka navleguvaat s$ podlaboko vo nevolja, dodeka ne stana predocna. Sekako deka postoele ne{ta koi ne bile eti~ki, no vo krajna linija, smetam deka vinata za ova le`i vo ~ovekovata priroda i vo nagonot da se sobere {to pove}e. Mislam deka na toj na~in golem broj eti~ki re{enija se poka`aa kako neeti~ki, preku mali ~ekori vo tekot na celiot proces, za na kraj da se najdete nekade kade {to ne sakate da bidete.

Postoi u{te ne{to mnogu va`no, {to mislam deka s$ u{te ne e popraveno – toa e odvoenosta me|u rizikot na odreden zaem i va{ata sposobnost kako banka da se nosite so toj rizik. Ako vie ste banka i jas dojdam kaj vas da baram pari za mojata ku}a, a vie mi gi pozajmite parite i potoa mu go prodadete zaemot na Pol koj `ivee vo Hong Kong i go napravite istoto milion pati, prodavaj}i gi zaemite na razli~ni lu|e, kade e pottikot za vas da napravite dlaboko ispituvawe na mojata kreditosposobnost? Sega bankite stanaa pokonzervativni vo odnos na izdavaweto

krediti, no s$ u{te postoi su{tinska odvoenost, koja ostava mo`nost seto toa da se povtori. Na primer, meurot za narednata kriza, koj se ~ini se sozdava vo SAD, e okolu studentskite zaemi. Izgleda isto kako hipotekarnata kriza. Ova e narednoto ne{to {to }e ja pogodi SAD – studentskata dol`ni~ka kriza.

Vo momentov amerikanskata ekonomija s$ u{te se soo~uva so visoka stapka na nevrabotenost, Evropa e vo haos poradi dol`ni~kata kriza i sudbinata na evroto, a nekoi smetaat deka i Kina }e ima tvrdo prizemjuvawe na svojata zabrevtana ekonomija. [to mislite, {to & se pi{uva na svetskata ekonomija slednata godina?

Vo dene{no vreme sme mnogu povrzani na globalno nivo. Ako i amerikanskiot i evropskiot potro{uva~ po~nat da tro{at pomalku, toa mora da vlijae i vrz Kina i vrz Indija. Kina i Indija se dve fascinantno razli~ni ekonomii. Kina mnogu zavisi od izvozot, a Indija konsumira 70%-80% od svoeto proizvodstvo doma i zatoa, iako e del od svetskiot pazar, sepak, e poza{titena od Kina, koja zavisi od Evropa, Latinska Amerika i od SAD. Ne veruvam deka vo SAD nabrzo }e se vrati silniot rast. Eve zo{to. Vo tekot na izminatite 20 godini SAD sistematski “izvezuva{e” golem broj rabotni mesta koi bea dobro plateni vo Kina, Indija, Latinska Amerika. I toa e sosema vo red, s$ dodeka ja reeducira{ svojata rabotna sila vo presret na edna nova ekonomija, koja pove}e }e se temeli na znaewe. Vladata na SAD nema{e soodvetna politika za reedukacija na svojata rabotna sila i sega se gledaat efektite. Lu|eto koi porano zarabotuvaa 20 dolari na ~as rabotej}i vo fabrika, sega rabotat vo kafuliwa za 5-6 dolari na ~as. Taka, bukvalno, parite ja napu{tija ekonomijata preku tie rabotni mesta, ekonomija od koja 70% se potpiraat na pari~nata mo} na potro{uva~ite. So ova & e odzemen ogromen del od potro{uva~kata mo} so preselbata na tie rabotni mesta vo stranstvo. Jas sum golem poddr`uva~ na slobodnata svetska trgovija, no ne mo`ete da gi preselite tie proizvodni mesta nadvor bez da gi zamenite so ne{to {to e relativno dobro plateno. A rabotnite mesta vo SAD koi se pla}aat dobro baraat odreden stepen na obrazovanie, naj~esto tehni~ko obrazovanie, bez razlika dali stanuva zbor za in`enerstvo, kompjuteri ili nauka, a toa ne se slu~i.

Zatoa, sega amerikanskata ekonomija e ostavena so golem broj lu|e koi ne samo {to se nevraboteni, tuku i nesoodvetno vraboteni. A taa grupa nesoodvetno iskoristeni rabotnici nema dovolno sredstva za da ja pridvi`i ekonomijata.

Mislam deka SAD }e prodol`i da raste, no ne so stapka od 4%-5%, tuku so mnogu poniska stapka.

INTERVJU

Profesore, so ogled na toa {to va{ata potesna akademska specijalnost e procesot na brendirawe, bi sakal da ja iskoristam ovaa prigoda i da ve pra{am koj e, spored Vas, najdobriot na~in za mala zemja kako Makedonija da stane brend na globalno nivo?

Pomislete na [vajcarija za moment. Na {to vi teknuva? ^asovnici, ~okoladi, banki. Sekoja zemja gradi brend vrz osnova na nekolku industrii, a ne vrz s$. Za da formirate globalen brend, mora da imate {to da ka`ete. Eden od na~inite da go storite toa e preku poedine~ni industrii.

Na primer, sekoga{ koga jas i `ena mi patuvame vo Evropa, jas sum voodu{even od Hrvatska. A marketin{kata poraka na Hrvatska do svetot, barem izminatite nekolku godini, glase{e: „Evropa, kakva {to be{e nekoga{“. I so toa se pozicioniraat kako destinacija za odmor i go iskoristuvaat svoeto mediteransko krajbre`je. Va{iot priroden imot se neverojatnite planini, koi pretstavuvaat odli~en region za lozja. Ako gi vidite najubavite lozja vo Francija, site tie se nao|aat na strmni planini, kade {to dobivaat mnogu sonce i ne se zadr`uva premnogu do`d. Ovde mo`at da postojat nekoi od najdobrite lozja na svetot.

Mo`ete mnogu da izvle~ete samo od prirodnata ubavina na zemjata, zatoa {to tamu kade {to raste grozje mora da e ubavo. Grozjeto ne raste na grdi mesta.

Ova e prekrasna zemja, so pristapni ceni, a hranata i vinoto se fantasti~ni. Ima s$ {to bi posakal nekoj, osobeno vo vakvi ekonomski uslovi. Taka {to lu|eto koi velat: „Ne mo`eme da odime vo Francija godinava, mnogu e skapo”, mo`at da re{at da dojdat vo Makedonija. Koga sakate da izgradite brend, mora da imate ne{to {to e opiplivo, ne{to za {to }e razgovarate, a ne ne{to neodredeno. Mora da bide ne{to realno. A dobrata vest e deka vie imate ne{to vistinsko: vinoto, hranata, prirodnite ubavini na zemjata.

41

42 NA RU^EK SO...

GLIGOR

GENERALEN DIREKTOR NA S

PRIFA PREDIZ NA[ETO MENI

Va`i za skromen ~ovek koj ne saka da se eksponira i da se nametnuva. Vistinski „rabotoholik” koj ne se {tedel koga e vo pra{awe obrazovanieto, pa na nego e posveten celo vreme. Toj e eden od kreatorite na denarot i na makroekonomskite reformi vo Makedonija, a poslednite deset godini se gri`i za parite na drugite. Svoeto znaewe paralelno go spodeluva so studenti na nekolku fakulteti vo zemjava i vo stranstvo PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

abotilnicata na negovata majka za rakotvorbi, kade {to Bi{ev go imal prviot dopir so parite, go zgolemila negoviot interes za ekonomijata, pa namesto priznat fizi~ar ili hemi~ar, podocna stanuva eden od najpoznatite bankari vo zemjava. „Dodeka bev vo sredno u~ili{te poka`uvav golem interes za fizika i za hemija.

Bev dobar i po matematika, a pote{ko mi ode{e pi{uvaweto. Ja pretstavuvav strumi~kata gimnazija na nekolku

R

natprevari po fizika i po hemija. No, pri donesuvaweto na odlukata kako da go prodol`am obrazovanieto, sepak, se re{iv za ekonomijata, poto~no za makroekonomijata, koja ja zasakav vo podocne`nite godini od studiraweto”, raska`uva Bi{ev.

Vo 1980 godina diplomiral na Ekonomskiot fakultet vo Skopje i bil proglasen za student na generacijata. Po sugestija na svoite profesori, po diplomiraweto zapi{uva i postdiplomski studii na nasokata monetarno-kreditna teorija i politika, a pet godini podocna stanuva i magister vo istata oblast.

So Bi{ev od da golemata ponu na Arabeska se zdraodlu~ivme za an a, hr a sn le va i pa odbravme supa od brokula.

So obrazovanieto, za koe veli deka e proces koj trae cel `ivot, prodol`uva i vo slednite godini. Vo 1991 godina doktoriral na temata „Ponudata i pobaruva~kata na pari - slu~ajot na Jugoslavija”, a svoeto obrazovanie go dousovr{uva vo Londonskata {kola za ekonomija i politi~ki nauki vo 1995 godina, dodeka specijalizacijata ja imal vo 1997 godina na Vienskiot institut za sporedbeni ekonomski studii.

Bi{ev ima objaveno dve knigi, pove}e od 200 statii, diskusii i istra`uva~ki studii vo profesionalni i vo nau~ni spisanija vo Makedonija, Avstrija, Bugarija

BROJ 629

16/11/2011

43

www.kapital.mk

R BI[EV

STOPANSKA BANKA SKOPJE

i vo Slovenija.

So vakviot golem baga` od obrazovanie, za Bi{ev ne bilo problem i prakti~no da navleze vo oblastite od ekonomijata koi go interesirale.

Prvata proverka na teoretskoto znaewe ja ima vo Narodnata banka na Makedonija (NBM). Najprvin tamu raboti na stimuliraweto na izvozot, a podocna rakovodi so Centarot za istra`uvawe na NBM. „Vo toj period `ivotot mi be{e dosta bezgri`en. Najgolemiot predizvik be{e na sostanocite vo Belgrad da se vlijae vrz monetarnata politika na toga{na Jugoslavija i da se napi{e i da se objavi dobar stru~en trud. Rabotite zna~itelno se promenija po proglasuvaweto na nezavisnosta na Makedonija. NBM vo toa vreme se najde pred golema odgovornost. Nedostigaa mnogu raboti: nemavme ni monetarna statistika, ni devizni rezervi, a cenite galopiraa. Najgolemiot strav ni be{e kako }e bide prifaten denarot kako nacionalna valuta. Sleduvaa godini na reformi, procesot na gradewe na deviznite rezervi, reguliraweto na inflacijata i

foto: FILIP POPOVSKI

A]AM ZVICI

„Obrazovanieto

e permanenten proc es. Nikoga{ ne zavr {uva.�

44 NA RU^EK SO...

„Ne treba da pravite ne{to {to ne go sakate i ne ve interesira.”

„Vrednosta na pa te vo sekoja do Bitno e {to ve isri polnuva vas.” ba e ista.

„Bankarite se kako i site drugi trgovci.

Razlikata e vo toa {to trguvame so pari koi se tu|i.”

bankarskiot sektor...”

Pred da stane prv ~ovek vo Stopanska banka Skopje, vo periodot od 1997 do 2000 godina Bi{ev bil zamenik-guverner na Narodnata banka, a prethodno bil i viceguverner.

Vo Stopanska banka doa|a vedna{ po privatizacijata na bankata, so nov predizvik: da ja prestrukturira bankata. Pokraj funkcijata generalen direktor na Stopanska banka, toj e i profesor na Ekonomskiot fakultet vo Skopje i vo Prilep, na Ekonomskiot fakultet vo Qubqana i na Amerikan kolex vo Skopje.

Naskoro }e ima predavawa i na fakultet vo Atina.

Bi{ev e nazna~en za pretsedatel na Upravniot odbor i generalen direktor na bankata so najdolga tradicija na makedonskiot pazar vo 2000 godina. „Predizvicite nikoga{ ne sum gi odbival. @ivotot e igra. Ili }e ja igra{ ili }e te igra. Da, sum imal te{ki momenti, kako i sekoj ~ovek, no ako me pra{ate dali mi bila te{ka rabotata, toga{ odgovorot e ne. Ne treba da pravite ne{to {to ne sakate i ne ve ispolnuva, pa zatoa, sekoga{ sum u`ival vo rabotata. Cel `ivot go rabotam toa {to navistina go sakam.”

Za parite, so koi raboti re~isi cel `ivot, veli deka se sredstvo, glasovi so koi potro{uva~ite gi iska`uvaat svoite `elbi, preferencii i ja naso~uvaat ekonomijata.

Proizvoditelite i trgovcite mora da gi sledat ovie `elbi dokolku sakaat da opstanat. „Odgovornosta da se raboti so tu|i pari e golema.”

Ne im obrnuva vnimanie na stereotipite deka bankarite se lihvari. „Nie sme kako i site drugi trgovci. Razlikata e vo toa {to trguvame so pari, koi se tu|i. Etiketiraweto deka sme lihvari doa|a od lica koi ne go razbiraat toa {to go rabotime i pokraj toa {to nie sme edna od najtransparentnite profesii, ~ija cena na usluga e jasna

i vidliva na dnevna osnova, no i nie mora da gi slu{ame glasovite na potro{uva~ite/ klientite i da rabotime sigurno.”

Za sebe ne smeta deka celosno se vklopuva vo slikata koja naj~esto ja imaat drugite - deka bankarite gi interesiraat samo parite. „Vrednosta na parite vo sekoja doba e ista. Bitno e {to ve ispolnuva vas. Na parite gledam isto kako i vo sredno{kolskite denovi.

I toga{ imav pari za pica, a imam i denes.”

Na profesijata, kako {to veli, & e posveten 24 ~asa, a slobodnoto vreme go pominuva so svoeto semejstvo, so prijatelite i so dobra kniga.

Igra ping-pong, vozi velosiped, a saka i da pe{a~i pokraj Vardar. „Sinot postojano me pobeduva vo ping-pong, no podobar sum od soprugata. Sre}en sum {to imam dovolno vreme za mojot sin, koj isto taka poka`uva interes za ekonomijata. Momentalno zavr{uva sredno {kolo, a i toj kako mene, re{en e ponatamu podlaboko da vleze vo ekonomijata. Ne po moja sugestija, {to mi e osobeno drago.”

Za negovata pasija kon knigite dokaz e i negovata privatna biblioteka, vo koja mo`e da se najde mnogu literatura od oblasta na ekonomijata i dela od negovite idoli od vode~kite univerziteti i bankarskite ikoni, kako {to e Gregori Metju. „Za qubovta kon ~itaweto i kon pi{uvaweto mnogu sum im blagodaren na mojata klasna rakovoditelka Elka Terezieva od sredno{kolskite denovi i na profesorot Ksente Bogoev od studentskite denovi. Tie me nau~ija ne samo kako da navlezam vo oblastite koi me interesiraat, tuku i kako da se odnesuvam.”

Golem qubitel e i na dobra teatarska pretstava, a i golem fan na sportot: fudbal, ko{arka, rakomet. Naviva za Metalurg i sekoga{ koga ima slobodno vreme ne propu{ta da go bodri timot vo `ivo, {to e posebno do`ivuvawe.