Menager-13

42

Pretpriema~ &...

PLANIRAWE NA FINANSIITE VO VREME NA KRIZA

ZA PODOBRA LIKVIDNOST, MORA DA GI MENAXIRATE PARI^NITE TEKOVI!

DOMA[NITE KOMPANII ^ESTO PA\AAT VO STAPICATA DA GO IMAAT PROFITOT VO BILANSITE, A DA GI NEMAAT PARITE NA SMETKA. SO ANALIZA NA PARI^NITE TEKOVI TO^NO ZNAEME KOLKU PARI IMAME VO SEKOJ MOMENT, I ZATOA OVAA ALATKA JA PREPORA^UVAAT KONSULTANTITE ZA FINANSII

42

Pretpriema~ &...

PLANIRAWE NA FINANSIITE VO VREME NA KRIZA

ZA PODOBRA LIKVIDNOST, MORA DA GI MENAXIRATE PARI^NITE TEKOVI!

DOMA[NITE KOMPANII ^ESTO PA\AAT VO STAPICATA DA GO IMAAT PROFITOT VO BILANSITE, A DA GI NEMAAT PARITE NA SMETKA. SO ANALIZA NA PARI^NITE TEKOVI TO^NO ZNAEME KOLKU PARI IMAME VO SEKOJ MOMENT, I ZATOA OVAA ALATKA JA PREPORA^UVAAT KONSULTANTITE ZA FINANSII

BROJ 642

15/02/2012

MENAXER

www.kapital.mk

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

KATERINA BO[EVSKA „Kreditorite imaat podobro pametewe od FINANSISKI DIREKdol`nicite”, rekol svoevremeno mudriot Benxamin Frenklin, no dodeka ovaa izjava deluva tolku o~igledno, premnogu menaxeri, sopstvenici, investitori, go stavaat akcentot isklu~ivo na brojkite od profitot i prihodite, i gi ignoriraat operativnite tekovi na gotovinata. Pribli`no 85% od site novoosnovani kompanii propa|aat vo prvite pet godini od raboteweto, a najmnogu od niv poradi nedostig od gotovina, velat svetskite statistiki. Spored istra`uvawata na Ernst i Jang, vo momentalnata finansiska kriza firmite se odnesuvaat na sledniov na~in: otpu{taat vraboteni i o~ajno baraat krediti so niski kamatni stapki. I koga krizata } e pomine, se razbira, o~ekuvaat da go prodol`at sopstveniot rast i razvoj.

Naj~esto ne sme svesni kolku e ne{to vredno i kolku ni e va`no s$ do onoj moment koga }e go zagubime. Istata raboti va`i i za gotovinata.

Golemata nelikvidnost ili nedostigot od gotovina so koja{to se soo~uvaat mnogu makedonski kompanii vo momentov, mo`e da e posledica i na nedobroto planirawe na biznis-procesite, velat doma{nite stru~waci.

Osobeno malite i srednite kompanii, poradi ograni~enite kapaciteti ~esto go preskoknuvaat praveweto kratkoro~ni i dolgoro~ni planovi. Problem so likvidnosta imaat tokmu zatoa {to ne isplanirale od koi izvori }e go finansiraat razvojot na proizvodstvoto i proda`bata na nov proizvod ili, pak, duri i obezbeduvaweto pari za plati na vrabotenite i namiruvawe na u snabduva~ite.

Katerin Katerina Bo{evska, finansiski direktor vo EOS Matriks, koja{to dr`ela mnogu ob obuki na makedonski kompanii vo oblasta na planiraweto i buxetiraweto na biznis-procesite, bizni veli deka bez ogled na veli~ veli~inata, kompaniite treba da imaat biz biznis-plan za toa {to mislat da go rabot rabotat. „Prvo e strate{koto planirawe. Toa zna~i

ROBERT MANASIEV

TOR VO EOS MATRIKS

OSNOVA^ NA KATO EDUKACIJA

Edna rabota e kolkava e dobivkata, a drugo e kolku e kompanijata likvidna.

Firmite mnogu ~esto nesvesno vleguvaat vo problemi poradi nepravilnoto definirawe na rokovite na naplata i rokovite na ispla}awe obvrski.

Ako se naru{i toj balans, toga{ se javuvaat problemite na likvidnosta.

Profitot e tuka, no vie realno gi nemate parite.

Dobroto finansisko planirawe gi povrzuva planiranite nastanuvawa na rashodite so obvrskite i nivnoto dostasuvawe i gi identifikuva pove} e va`nite od pomalku va`nite nabavki.

So toa se sozdava mo`nost za ’razumno‘ namaluvawe na nepotrebnite rashodi ili nabavki, bez pritoa da se zagrozi normalnoto izvr{uvawe na predvidenite aktivnosti na dru{tvoto.

da znaete kade se nao|ate sega, a kade sakate da go vidite svojot biznis za pet ili deset godini, na primer. Strate{koto planirawe e povrzano so misijata {to ja imate kako kompanija, odnosno koi celi sakate da gi postignete. Za na~inot na koj{to }e gi ostvarite tie celi odgovorno e operativnoto planirawe. Tuka se fokusirate na generatorot na prihodite, odnosno kako vsu{nost firmata }e zarabotuva pari. Treba da vidite koj e u~inokot na sekoj oddel od kompanijata, {to e mnogu korisno, no retko se primenuva. Ova osobeno mu e potrebno na operativniot direktor, za da mo`e pravilno da go oceni efektot od operativnoto rabotewe na site sektori vo firmata. Tretata klu~na alka vo biznis-procesot e finansiskoto planirawe, {to podrazbira detalna analiza na prihodite i tro{ocite so cel da se sogledaat nu`nite tro{oci bez koi firmata ne mo`e da funkcionira, ponatamu identifikuvawe na tro{oci {to mo`e da se namalat bez pritoa da predizvikaat seriozni posledici po raboteweto, i na krajot, da se vidi dali ima tro{oci {to mo`e celosno da se otstranat”, objasnuva Bo{evska.

Finansiskoto planirawe e osobeno va`no vo vreme na kriza, koga e zagrozena likvidnosta, dodava taa, pa zatoa edna

RECEPT ZA NAMALUVAWE NA BOLKATA OD NELIKVIDNOSTA

NAU^ETE GO OBRTOT NA SVOITE POBARUVAWA

„Firmite mora da nau~at da presmetaat vo koj moment e to~kata kade {to treba da prestanat so kreditirawe na svoite klienti, odnosno prodavawe stoka ili usluga {to ja napla}aat po izvesen vremenski period. Treba da znaat koj e obrtot na nivnite pobaruvawa i kako so nego da upravuvaat. Zgolemenata proda`ba mo`e da ima negativni kapitalni posledici po kompanijata. Taa mo`e da re~e, imam pobaruvawa, pa }e zemam kredit za vo me|uvreme da se isfinansiram, na kraj }e mi platat i s$ }e bide vo red. No, {to ako zemete kredit, zna~i dopolnitelno se zadol`ite, a pobaruvawata ne gi naplatite.

Firmite odat prebrzo so proda`bata, mislat deka ako se prodadat, go re{ile problemot. A, dokolku nemate naplata, toga{ nemate pari da gi platite svoite vraboteni, za marketing, za istra`uvawe i razvoj, zna~i stanuvate nekonkurentni i ednostavno propa|ate”, sovetuvaat vo EOS Matriks.

PRA[AWA [TO TREBA DA SI GI POSTAVITE AKO STE NELIKVIDNI

Kade se na{ite pari?

Kade se izvorite na (ne)likvidnosta?

Dali e problemot samo vo nedovolnata proda`ba ili ima i drugi pri~ini?

Dali nedostigot od gotovina se re{ava samo so namaluvawe na tro{ocite na raboteweto?

Dali nelikvidnosta se lekuva so zemawe kratkoro~ni krediti (makar i so niski kamatni stapki) ili krediti za refinansirawe ili toa pretstavuva lekuvawe na srcevi problemi i visok krven pritisok so pomo{ na „{umlivi tableti”?

Koi se posledicite od nelikvidnosta?

43

44 MENAXER od aktivnostite koi mora da se prezemat kako del od toa planirawe podrazbira revidirawe na dogovorite so snabduva~ite i klientite, vo nasoka na {to pogolemo pribli`uvawe na rokovite za pla}awe i rokovite za naplata, {to bi trebalo da donese podobro pozicionirawe na pazarot vo uslovi na kriza ili uspe{no odr`uvawe na ve}e steknatata pazarna pozicija. „Vo vreme na nelikvidnost site pregovaraat za rokovite na isporaka i pla} awe, s$ so cel da gi zadr`at klientite.

Najlo{o vo uslovi na kriza e da se gubat klienti. No, mora vnimatelno da odredite do koja mera }e bidete fleksibilni. Klientite {to podolgo vreme se lo{i pla}a~i nosat pove}e {teta otkolku korist na va{ata kompanija”, istaknuva Bo{evska.

BADIJALA E PROFITOT, AKO SMETKATA E PRAZNA Vo ramki na finansiskoto planirawe vo kompanijata, e planiraweto na pari~nite tekovi i ovaa alatka e mnogu korisna za podobruvawe na likvidnosta velat stru~wacite za finansii. Za `al, taa se koristi prete`no vo pogolemite kompanii, no sledeweto na pari~nite tekovi treba da e sekojdneven proces vo site firmi.

Iako aktuelniot zakonski pravilnik za formata i sodr`inata na godi{nata smetka, ne predviduva zadol`itelno izgotvuvawe i objavuvawe na izve{tajot za pari~nite tekovi kaj makedonskite kompanii, toj e neophoden za celosno sogleduvawe na raboteweto na firmata za periodot na izvestuvaweto i osobeno za planiraweto na idnoto rabotewe, smetaat stru~wacite. „Izgotvuvawe samo plan na prihodi, rashodi i rezultat od raboteweto, odnosno planiran Bilans na uspeh, bez pritoa da se izgotvi i Bilansot na sostojba i Izve{tajot za pari~nite tekovi ne obezbeduva celosna slika na efektite od ostvaruvaweto na planot. Vo slu~aj na poinakvo odvivawe na prihodite od proda`bata, kako i o~ekuvanite prilivi, ne mo`e so sigurnost da se sogledaat i potrebnite pari~ni sredstva za namiruvawe na sozdadenite obvrski, a so toa i navremeno planirawe na alternativnite izvori na finansirawe”, veli Robert Manasiev, osnova~ na konsultantskata ku}a Kato edukacija.

Spored Manasiev - koj {to e ovlasten revizor, so 20 godini rabotno iskustvo vo

NEDOSTASUVAAT KVALITETNI LU\E ZA UPRAVUVAWE SO PARI^NITE TEKOVI

DOBAR FINANSISKI MENAXER ZLATO VREDI o pove}e navrati menaxmentkonsultantite istaknale deka finansiskite problemi na mnogu makedonski kompanii se dol`at vo dobar del i na nemaweto kvalitetni finansiski menaxeri ili voop{to nemawe vakvi kadri vo firmata.

Golem broj makedonski biznismeni s$ u{te smetaat deka finansii i smetkovodstvo se edna ista rabota, {to e pogubno za firmata, velat na{ite sogovornici. Me|utoa, ulogata i zada~ite na finansiskite direktori (ang. CFO, Chief Financial Officer) zna~itelno se promenija vo poslednive dvaesetina godini. „Stariot” finansiski direktor se fokusira{e na knigovodstveni zapisi, izrabotka

V

Makedonija, Bosna i Hercegovina, Ukraina i Taxikistan - va`nosta na navremenoto obezbeduvawe na pari~ni sredstva se gleda i vo faktot {to nenavremenoto ispla}awe na dostasanite obvrski mo`e da predizvika namaluvawe na doverbata kaj doveritelite, a so toa i namaluvawe na pristapot kon kvalitetni surovini i uslugi, gubewe na del od vrabotenite, a sekako i mo`nosta od blokirawe na transakciskite smetki na dru{tvoto. So toa se sozdavaat uslovi za poveduvawe postapka za ste~aj i likvidacija na dru{tvoto. „Vo kompanijata nekoj mora sekojdnevno da gi obrabotuva pari~nite tekovi, a tie treba dolgoro~no da se sledat i analiziraat so cel da bidat korisni za menaxmentot vo procesot na donesuvawe odluki. Konkretno vo na{ata kompanija, vo uslovi na vlo{ena likvidnost jas praktikuvam sledewe na pari~nite tekovi na sekoi 15 dena, a vo period na stabilizirawe na likvidnosta,

na finansiski planovi ili dano~ni izve{tai.

Nikoj ne bara{e negov sovet za toa kako operativno da se podobri raboteweto. Nego go do`ivuvaa kako zdodeven knigovoditel.

Od dene{niot finansiski direktor se o~ekuva delovnite procesi da gi poznava mnogu po{iroko od ramkata na knigovodstvenite i finansiskite izve{tai. Toj, me|u drugoto, treba da e stru~wak za upravuvawe so rizicite, izvor na informacii za toa {to

dovolno e i edna{ vo mesec dena”, veli Katerina Bo{evska, od EOS Matriks, kompanija koja inaku i samata e specijalizirana za finansiski uslugi, me|u koi i menaxirawe so pobaruvawata. Taa objasnuva deka analizata na pari~nite tekovi e osobeno korisna zatoa {to preku nea to~no znaeme kolku pari imame na raspolagawe. „Edna rabota e kolkava e dobivkata, a drugo e kolku e likvidna kompanijata.

Kompaniite vodeni od mislata da bidat profitabilni, ne vodat smetka kolku od toj profit imaat na svojata smetka.

Profitot e su{tinata na biznisot, to~no, no toj treba da e raspolo`iv otkako }e gi namirime site tro{oci. Firmite mnogu ~esto nesvesno vleguvaat vo problemi poradi nepravilnoto definirawe na rokovite na naplata i rokovi na ispla} awe obvrski. Ako se naru{i toj balans, toga{ se javuvaat problemite na likvidnosta. Profitot e tuka, no vie realno gi nemate parite”, istaknuva Bo{evska.

SOPSTVENIKOT NE JA GLEDA FIRMATA ISTO KAKO PROFESIONALNIOT MENAXER Edna od pri~inite {to otsustvuva kvalitet-

BROJ 642

15/02/2012

MENAXER

www.kapital.mk

neophodno, e nedovolno bez izgotvuvawe na podolgoro~ni planovi, na primer, na tri i pet godini. „Za ilustracija, kratkoro~noto planirawe, bez dolgoro~ni planovi, mo`eme da go sporedime so dvi`ewe vo temna nepoznata prostorija so obi~na mala sve}a.

Normalno deka vo tie uslovi vidikot na dru{tvoto e mal i navremeno ne mo`at da bidat identifikuvani site prepreki

i kako raboti konkurencijata, no i mnogu pove}e, velat konsultantite za menaxment. Toj mora da predupredi deka ne e dobro slepo da se sledat so planot zadadenite celi dokolku ima rizici {to mo`e da vlijaat na odlu~uvaweto. Poradi toa mora da e spremen na „borba” so menaxerite od proizvodstvo, proda`ba i marketing.

no biznis-planirawe kaj makedonskite mali i sredni kompanii, a so toa i planirawe na finansiite, spored stru~wacite, e i koncentracijata na sopstvenosta i menaxiraweto vo edna ista li~nost. Kaj doma{nite biznisi mnogu ~esto ne se pravi razgrani~uvawe na toa {to e sopstvenik, a {to menaxer.

Osnova~ot - sopstvenikot na kompanijata, obi~no se gri`i za s$, i ~esto ne saka da priznae deka mu fali znaewe i iskustvo za odredeni procesi, kako {to e planiraweto na pari~nite tekovi. „Imaj}i predvid deka najgolem broj od malite i srednite dru{tva se registrirani kako dru{tva so ograni~ena odgovornost, pri {to samo vo mal broj postoi vistinska odvoenost me|u sopstvenosta i upravuvaweto, od osobena va`nost e prifa}awe na del od dobrite praktiki na golemite trgovski dru{tva, bidej}i direktniot uvid ili vlijanie vrz upravuvaweto od strana na sopstvenicite ne pretstavuva garancija i za uspe{nost”, veli Robert Manasiev od Kato edukacija.

Pritoa ne smee da se zaboravi deka planiraweto na kratki rokovi, iako e

koi postojat vo prostorot, koi ponekoga{ i poradi ’inercija‘ ne mo`e da za zaobikolat, nitu pak slobodnite, proodnite pati{ta za izlez od prostorijata, a koi mo`ebi ni stojat na raspolagawe i se na dofat od nas”, veli Manasiev.

Nakuso ka`ano, so strate{koto planirawe definirame {to sakame da postigneme, so planot na finansiskite tekovi definirame kako da go ostvarime toa.

45

46

MEDIUMI

KOJ STOI ZAD NAJUSPE[NITE REK

SOZDAVAAT SVET SO MAKEDONSKI Nagradite {to sekoja godina gi osvojuvaat doma{nite reklamni agencii na svetskite festivali za advertajzing-industrijata se dokaz deka makedonskite kreativci mo`at slobodno da zastanat ramo do ramo so svetskite majstori za reklami

IVA BAL^EVA

noj {to prestanuva da go koristi advertajzingot so cel da za{tedi pari postapuva isto kako onoj {to go zapira ~asovnikot za da za{tedi vreme”, veli edna stara mudrost vo vrska so reklamiraweto.

Ekspertite velat dobriot advertajzing ne zna~i samo da ja prenese{ informacijata za proizvodot i za uslugata, tuku da navleze{ vo ~ovekoviot um, sozdavaj}i & na publikata `elba i potreba za toa {to se reklamira. Vil Roxers, poznat amerikanski pretpriema~, odi dotamu {to veli deka “advertajzingot e umetnost preku koja se ubeduvaat lu|eto da gi potro{at parite {to gi nemaat na ne{to {to ne im e potrebno!”.

A emotivnata vrska {to se sozdava me|u potro{uva~ot i brendot e klu~ot i osnovata za uspe{en advertajzing.

Spored profesionalcite vo reklamnata industrija vo Makedonija, nedoverbata vo marketing-agenciite, nedovolnoto poznavawe na zna~eweto na advertajzingot i lo{oto menaxirawe na rashodite od strana na menaxerite se glavnite nedostatoci koi gi pravat kompaniite pove}e skepti~ni vo odnos na dobriot i kvaliteten advertajzing.

Od druga strana pak, nagradite {to sekoja godina gi osvojuvaat doma{nige reklamni agencii na svetskite festivali za advertajzing-industrijata potvrduvaat deka makedonskite kreativci mo`at slobodno da zastanat ramo do ramo do svetskite majstori za reklami. “Menaxer” poseti nekolku makedonski reklamni agencii zakiteni so presti`ni me|unarodni priznanija za svoi advertajzing-re{enija za da vidime koi se timovite {to stojat zad tie uspe{ni kreacii.

O

FUTURA 2/2: DOZVOLETE SI DA BIDETE OLD SCHOOL, NO NIKOGA[ OLD FASHION!

BROJ 642

15/02/2012

MEDIUMI

www.kapital.mk

KLAMI VO MAKEDONIJA

TSKI KVALITET I BUXET a makedonskiot pazar postojat od 2004 godina, a vo 2010 godina marketing-agencijata Futura 2/2 bea dobitnici na zlatniot medal na svetskiot presti`en advertajzing-fessve tival tiv vo Wujork. Vo konkurencija na pove}e od 10.000 kreativni re{enija pov od pove}e od 70 zemji i nad 60 kategorii, rii vo kategorijata kalendar Vorld vajd vaj bejkeri: Kalendar 2010 (World Wide Wid Bakery: Calendar 2010) na Futura go osvoi zlatniot medal.

Ottamu velat deka Kalendar 2010 Ott pretstavuva nevoobi~aen i nesekojdpre neven nev novogodi{en promotiven materijal izraboten za biznis-komunikacija. U{te od samoto pojavuvawe proizvodot predizvikal ogromen interes kaj doma{nata i kaj stranskata javnost i istiot be{e objavuvan na pove}e svetski internet-portali za advertajzing.

Inteligentnosta vo reklamite n$ pravi prepoznatlivi na makedonskiot pazar, velat kreativcite na Futura.

Spored Iva Galevska, kreativen direktor vo Futura, odgovoren za klientot Vip operator, profesionalna obvrska i dol`nost na sekoja marketing-agencija e da ja educira publikata za toa {to zna~i kvalitet. Toa {to Futura ja pravi razli~na od drugite agencii e toa {to tendenciozno se vnimava na rabotite {to se produciraat. “Pri sozdavaweto kreativno re{enie ni{to ne e slu~ajno, iako mo`ebi na momenti reklamite se sfa}aat taka. Nie nikoga{ ne gi ostavame rabotite na slu~ajnosta, tuku naprotiv, sekoj detaq mora da ima nekoe zna~ewe i s$ da bide vo funkcija na porakata koja treba da ja prenese reklamata”, veli Galevska.

Uspe{nosta vo reklamiraweto se bazira na kreativnosta na timot.

“Onie koi se del od kreativnite timovi vo edna marketing-agencija neophodno e da bidat “prislu{uva~i na javnosta” i da bidat postojano vo tek

3

GORDANA DAUTOVSKA

IVA GALEVSKA

KREATIVEN DIREKTOR VO FUTURA

KREATIVEN DIREKTOR VO FUTURA

Najva`no e da se zboruva za reklamata, da se zasaka prikaznata za brendot i da se prodade proizvodot na krajot od denot.

Pri sozdavaweto kreativno re{enie ni{to ne e slu~ajno, iako mo`ebi na momenti reklamite se sfa}aat taka.

so najnovite slu~uvawa, so trendovite, kako i so potrebite na publikata.

Potrebno e da bidat budni 24 ~asa i da sledat {to se menuva kaj odredena target-grupa. Dobriot kreativec pred s$ treba da bide odli~en psiholog”, smeta Gordana Dautovska-Popovska, kreativen direktor vo Futura. Taa dodava deka najva`noto kaj sekoja reklama e taa da bide zapametena, da dopre do gleda~ite, pa duri i na na~in {to mo`e da isprovocira, bidej}i samo taka }e bide ostvarena celta. “Najva`no e da se zboruva za reklamata, da se zasaka prikaznata za brendot i da se prodade proizvodot na krajot od denot”, dodava DautovskaPopovska.

Kreativcite vo Futura istaknuvaat deka advertajzingot bara golema dinamika, a svetskite trendovi treba da stanat del od sekojdnevoto rabotewe. “Ne mo`e da si dozvolite da bidete zastareni. Mo`e da bidete old school (stara {kola), ama ne i old fashion (staromodni). Treba da se bide predvodnik na ne{to {to ne bilo kreirano dosega”, veli Galevska.

Vremeto na advertajzingot e sega i toa ne e ne{to {to mo`e da se odlo`i.

Sekoj kvaliteten proizvod mo`e da se prodade i za sekoj postoi na~in kako da se izdvoi od konkurencijata, pritoa sozdavaj}i brend koj pred s$ e interesen i posakuvan od strana na publikata. “Golem del od menax-

erite treba da ja podignat svesta i da ja promenat marketing-strategijata.

Samo na toj na~in }e mo`at da se izdvojat na pazarot i da sozdadat emotivna vrska me|u proizvodot i potro{uva~ot”, istaknuva DautovskaPopovska.

Minatata godina od Futura ja ocenuvaat kako uspe{na godina. Tuka ja izdvojuvaat serijata reklami na pripejdponudata na Vip operator. Se raboti za trilogijata “afera, roditelska i muvawe” za koi od Futura velat deka predizvikaa golem interes na pazarot i ostanaa zapameteni reklami. “Za da se sozdade takva reklama, potrebno be{e da se identifikuvame so targetgrupata, odnosno pripejd-populacijata na Vip vo ovoj slu~aj, da se vidi {to e toa {to go sakaat tie i kako se odnesuvaat vo sekojdnevnite situacii. Potrebno be{e da se napravi prikazna vo koja sekoj gleda~ mo`e{e da se identifikuva i mislam deka toa be{e edna od pri~inite zo{to tie reklami imaa tolkav uspeh”, veli kreativniot direktor za Vip vo Futura. Za pouspe{en proekt be{e izdvoen i proektot za “zlaten dab”. “Za ovoj proekt se iskoristija golem broj pozicii za nadvore{no reklamirawe so avtenti~en dizajn i ikonografija, koi na brendot mu dadoa sve`ina i pove}e energija, so cel dobli`uvawe na brendot do potro{uva~ite na mestata kade {to se dvi`at.”

47

48

MEDIUMI

NEW MOMENT: ADVERTAJZINGOT E SEKADE OKOLU NAS o srebro za reklamata na Boom TV na One i zlato za dizajn na pakuvaweto na “viva” sokovite, osvoeni na presti`niot festival “Golden dram” vo Slovenija, advertajzingagencijata Wu moment (New Moment) uspe{no ja zaokru`i 2011 godina.

Ovie nagradi se osvoeni vo konkurencija so golem broj internacionalni marketing-agencii, vo razli~ni kategorii. Od agencijata velat deka reklamata za BOOM e srabotena vo rekordno kratko vreme, pritoa istaknuvaj} i ja primenata na te{ko ostvarliviot recept da se sozdade reklama so svetski kvalitet, a makedonski buxet.

“Celta ni be{e da napravime kampawa so koja }e se gordeeme i nie i na{iot klient i kampawa koja mo`e da konkurira na internacionalno nivo. Krajniot rezultat be{e zadovolitelen, bidej}i dobivme kampawa koja

S

dobi nagrada na eden seriozen festival”, veli Filip Dimitrov, direktor za uslugi na klienti vo marketingagencijata Wu moment. Za najgolem nedostatok vo advertajzingot Dimitrov ja istaknuva nedovolnata otvorenost na ovaa profesija.

“Mnogu lu|e koi ja rabotat ovaa rabota zaboravaat na socijalnata strana. Advertajzingot ne pretstavuva zatvoren dijalog me|u eden brend na edna strana i eden targetiran potro{uva~ na drugata strana, tuku pretstavuva dijalog vidliv i dostapen za sekogo. Advertajzingot e sekade okolu nas i zatoa, sekoj {to raboti

vo ovoj biznis snosi ogromna odgovornost kon celata javnost”, veli Dimitrov. Spored nego, advertajzingot, kako seprisuten i so golemo vlijanie vrz formiraweto na javnoto mislewe, treba da informira ne samo za toa deka odreden proizvod e nov na pazarot ili ima novi karakteristiki, tuku treba da sozdade dopolnitelna vrednost na brendot. Vo toj moment nastanuva podelbata na dobri i lo{i kampawi.

“Mnogu e lesno da se prenese poraka na direkten i brutalen na~in i taa

IDEA PLUS:

USPEAVME DA NAMETNEME SVOJA IDEOLOGIJA NA PAZAROT

ajdobrata reklamna kampawa za NLB Tutunska banka vo regionot vo konkurencija na najuspe{nite marketingagencii od Slovenija, Hrvatska, Albanija i od Srbija & donese uspeh na makedonskata marketing-agencija IDEA Plus vo izmi-

N

natata godina. Timot od kreativci na IDEA Plus veli deka celata kampawa bila osmislena taka {to mo`e da se prifati i da se primeni vo sekoja zemja od regionot, no i dovolno kreativna za da mo`e da se razlikuva od konkurencijata. Marko Stojanovi}, kreativen direktor vo IDEA Plus,

veli deka ne sekoga{ osvoenata nagrada na nekoj festival e reper za uspe{no rabotewe na agencijata ili pak, za kvaliteten proizvod, odnosno usluga.

“Golem del od klientite se porezervirani {to se odnesuva do prifa} awe odredeni idejni re{enija. Mnogu

BROJ 642

15/02/2012

MEDIUMI

www.kapital.mk

“Za edna reklama da bide uspe{na taa treba istovremeno da bide kreativna i da prodava”, velat od timot na New Moment, koj{to kreativno ja napravi i grupnata fotografija

da bide jasna i zabele`ana od sekogo, no toa da se napravi na na~in na koj{to taa reklama }e kreira nekakva nova vrednost kaj primatelot na porakata – e toa ve}e ne e ednostavno.

Sekoja reklamna kampawa prvenstveno treba da bide zdrava i postavena na jasni temeli”, istaknuva Dimitrov.

“Za edna reklama da bide uspe{na taa treba istovremeno da bide kreativna i da prodava, pritoa zadovoluvaj}i gi dvata osnovni kriteriumi – realizacija, odnosno nivoto na produkcija {to mo`e da se vidi “Nie sme glasnici koi treba da go svrtat vnimanieto na javnosta kon na{iot klient”, velat “apostolite” od kreativniot tim na IDEA Plus

e te{ko da se najdat klienti koi imaat hrabrost da odobrat odredena posmela ideja, bidej}i, vo princip, sekoga{ se nastapuva so odnapred zadadeni parametri”, veli Stojanovi}.

Vo IDEA Plus velat deka uspeale da nametnat svoja ideologija i da ostavat svoj pe~at na pazarot. Reklamnite kam-

vo reklamata i samata ideja. Se trudime nivoto na realizacija da go odr`uvame visoko i da ostaruvame tesna vrska me|u idejata i samiot proizvod. Ona {to n$ pravi razli~ni na pazarot e toa {to na{ite idei se vo tesna vrska so proizvodot i so brendot koj se reklamira i istite go otslikuvaat vo celost”, veli Du{an Drakalski, re`iser i kreativen direktor vo Wu moment. Toj objasnuva deka za da se sozdade uspe{na reklama potrebno e da se pronajde vistinskiot na~in da se dopre do pub-

likata, da im se odvrati vnimanieto od sekojdnevnite aktivnosti za da go zabele`at proizvodot i porakata {to ja prenesuva reklamata.

“Mislam deka celoto vnimanie treba da bide naso~eno kon emocijata {to ja sozdava reklamata. Neophodno e da se izgradi emotivna vrska so proizvodot, koja e sostaven del od advertajzingot, za da se kupi istiot.

I samo toga{ mo`e da se ka`e deka reklamata go ostvarila efektot i celta i deka postignala uspeh”, veli Drakalski.

pawi od minatata godina, kako “Volku, volku” za One, bea zabele`ani i predizvikaa bura reakcii vo javnosta, a osobeno vo socijalnite mediumi.

“Nie sme glasnici koi treba da go svrtat vnimanieto na javnosta kon na{iot klient”, dodava Stojanovi}.

Advertajzingot ima nekolku fazi vo svojot razvoj. Na po~etokot reklamata slu`ela za da se pretstavi proizvod koj drugite konkurenti go nemaat i reklamata ednostavno ja naglasuvala taa unikatna prednost vo odnos na konkurencijata. No, so razvojot na tehnologijata ve}e stanuva te{ko da se sozdade edinstven unikaten proizvod koj drugite go nemaat, denes site avtomobili se so odli~en dizajn, brzi, udobni, ekonomi~ni i tuka e rabotata na reklamata da ja sozdade razlikata. Vo ovaa faza vo igra vleguva emotivnata povrzanost so proizvodot, bidej}i preku izgradba na tie emocii treba da se privle~e vnimanieto na potro{uva~ot. A proizvodot koj }e uspee najdobro da go svrti vnimanieto e pobednik na pazarot.

“Na{ata obvrska e kako }e go pretstavime toa {to saka da go ka`e klientot. Nie treba da mu go svrtime vnimanieto na potencijalniot potro{uva~, bidej}i najva`no e da

se zainteresira publikata”, veli Stojanovi}.

Od IDEA Plus istaknuvaat deka nedostigot od doverba na klientite kon marketing-agenciite i podgotvenosta da eksperimentiraat so proizvodot e glavniot nedostatok na marketingpazarot kaj nas. “Kompaniite treba da si dozvolat da veruvaat deka toa {to im go nudi marketing-agencijata e so cel da se zgolemi profitot, da se podobri imixot na pazarot i da ostavat pe~at za ne{to dobro i kvalitetno {to proizleguva od niv”, istaknuvaat vo agencijata.

Milka Isjanovska, art-direktor vo IDEA Plus, veli deka na makedonskiot advertajzing-pazar ne postoi nedostig od kreativnost i deka pazarot, kompaniite i agenciite imaat mnogu potencijal za sozdavawe uspe{na marketing-industrija vo zemjata.

“Site nie imame kreativnost vo sebe i sekoj mo`e da prepoznae ne{to dobro i kvalitetno.

Samo treba da se najde vistinskiot na~in da se iskoristi. Kompaniite sakaat da imaat dobar proizvod, a agenciite da ponudat dobra kampawa. Nie sme podgotveni da odgovorime na site predizvici”, veli Isjanovska.

49

50

MEDIUMI

PUBLICIS:

ME SAKA? NE ME SAKA? ME SAKA...

EMOTIVNA VRSKA ME\U POTRO[UVA^OT I BRENDOT E KRAJNATA CEL NA ADVERTAJZINGOT araja Keri na hologram na plo{tadot vo Skopje kako del od internacionalnata kampawa koja paralelno, vo isto vreme se slu~uva{e na pet pazari, onlajn-koncert na Makedonskata Filharmonija, rebrendiraweto na Bekutan, 10-godi{niot jubilej na filmskiot festival “Sinedejs” (Cinedays), konkursot za izrabotka na umetni~ko delo od ambala`a na Pakomak se samo del od uspe{nite reklamni kampawi izlezeni od “laboratorijata” na advertajzing-grupacijata Publicis, koja gi opfa}a agenciite Publicis, Sa~i i Sa~i i Zenit optimedia.

Koga mnogu proizvodi na pazarot se sli~ni i mo`at da gi izvr{at istite funkcii, toga{ stapuva na sila najva`niot del od advertajzingot, a toa

M

“Treba dobro da ja poznavate psihologijata na potro{uva~ite, {to o~ekuvaat od proizvodot i kakvi ~uvstva imaat kon istiot”, velat vo Publicis.

Na fotosot se direktorkata na Publicis, Aleksandra Dilevska i Vasilie ]orluka, kreativen direktor vo agencijata.

e momentot na sozdavawe posebna vrska so brendot, velat kreativcite vo Publicis. Advertajzingot postoi za maksimalno iskoristuvawe na kreativnosta vo vistinskata nasoka. Kreativcite na Publicis velat deka uspe{na reklama e onaa koja ja postignala celta. Na sekoja reklama & prethodi istra`uvawe i opredeluvawe na celite koi se saka da se postignat vo dogovor so klientot. “Za uspeh go smetame dokolku reklamata gi ispolnila celite, a ne samo da predizvika vnimanie i bura od reakcii. Ponekoga{ provokacijata e metod vo komunikacijata, no treba da se bide mnogu pretpazliv i vnimatelen. ]e treba dobro da ja pozna-

22 FEVRUARI, SPECIJALEN PRILOG

ZDRAVI I AKTIVNI MITOVI I ZABLUDI ZA ZDRAVATA HRANA SPA, VELNES, JOGA...KADE SÈ SE RELAKSIRAAT MAKEDONSKITE DELOVNI LU\E KAKVI ANTI - STRES TEHNIKI PREPORA^UVAAT EKSPERTITE? SO KAPITAL NA SKOPSKIOT MARATON: 5,10, 20 ILI 40 KM, ISTR^AJTE I VIE, NIKOGA[ NE E DOCNA! ZA OVIE I ZA DRUGI AKTUELNI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG ZDRAVI I AKTIVNI KOJ KE IZLEZE NA 22 FEVRUARI 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL.

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

vate psihologijata na potro{uva~ite, {to o~ekuvaat od proizvodot i kakvi ~uvstva imaat kon istiot”, veli Aleksandra Dilevska, direktor na Publicis.

Taa objasnuva deka makedonskiot pazar e mnogu mal pazar, no deka razvojot na advertajzingot odi vo nagorna linija.

Za najgolem nedostatok go smeta toa {to golem del od kompaniite, osobeno vo uslovi na kriza, se odlu~uvaat da rabotat po linija na pomal otpor i tro{ocite za marketing se kratat prvi vo takvi uslovi. “Koga }e se skrati mo`nosta da se komunicira so potro{uva~ite i

BROJ 642

15/02/2012

MEDIUMI

www.kapital.mk

“Pazarot, klientite i publikata go baraat advertajzingot kako sostaven del od sekojdnevnoto rabotewe, a marketing-agenciite imaat obvrska da odgovorat na tie barawa”, velat Jelena Veki}, izvr{en direktor na Sa~i i Sa~i, specijalistot za digitalni komunikacii Nenad Ristovski i Eleonora \or|eva, direktor za strategisko planirawe vo Publicis

mo`nosta da se unapreduva proda`bata, iako postoi kratkotrajna za{teda, sepak, na dolg rok ne se postignuva mnogu”, veli Dilevska.

Spored Vasilie ]orluka, kreativen direktor vo Publicis, potro{uva~ite se na edno povisoko nivo za razlika od porano i sega ve}e site gi sledat evropskite i svetskite trendovi, pa i nivnite potrebi se dvi`at vo taa nasoka.

“Potrebite i o~ekuvawata na potro{uva~ite se pogolemi, a nivniot glas e krenat povisoko. Komunikaci-

jata me|u brendovite i potro{uva~ite e pootvorena. Nie gi procenuvame potrebite i barawata na klientite i odgovarame na istite i poradi toa, mora da sme postojano vo tek so svetskite trendovi, osobeno vo onoj kreativen del”, veli ]orluka. Toj dodava deka seto toa mora da se pravi vo granicite na mo`nostite, bidej}i postojat realni ograni~uvawa. “Mora da bidete sigurni vo svoite kapaciteti.

Nie mora da `onglirame so resursite, a tie da odgovaraat na situacijata i na momentalnite barawa. Nie

14ti MART SPECIJALEN PRILOG

TRANSPORT I LOGISTIKA OBNOVUVAWE NA VOZNIOT PARK VO TRANSPORTNIOT BIZNIS - POTREBNI LI SE SUBVENCII OD VLADATA ZA NABAVKA NA VOZILA SO VISOKO TEHNOL[KI STANDARDI KAKO [TO TOA GO NAPRAVIJA NEKOI ZEMJI OD REGIONOT? NA KOI DESTINACII VOZAT DOMA[NITE TRANSPORTERI? POSREDNICITE VO TRANSPORTNIOT BIZNIS- NOVA ZAKANA ZA NELOJALNA KONKURENCIJA. SE PRILAGODIJA LI KOMPANIITE NA NOVIOT TREND [TO DOA\A PONUDA NA INTEGRIRANI TRANSPORTNO-LOGISTI^KI USLUGI? ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG TRANSPORT I LOGISTIKA KOJ KE IZLEZE NA 14 MART 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL. ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

51

sozdavame ne{to {to treba da bide vo funkcija na brendot, a istovremeno sozdavame ne{to {to treba da bide interesno i inspirativno za odredena populacija, odredena target-grupa”, veli Aleksandra Dilevska. Eleonora \or|eva, direktor za strategisko planirawe, objasnuva deka otkako }e se utvrdi koj e statusot na brendot vo momentot i koi se komunikaciskite celi {to se saka da se postignat so potro{uva~ot, se definira glavnata poraka {to treba da se ka`e. Otkako }e se definira taa poraka i lu|eto na koi im se prenesuva, toga{ mo`e da zapo~ne kreativniot proces.

I Jelena Veki}, izvr{en direktor na Sa~i i Sa~i; Milan Stojanov, art-direktor i specijalistot za digitalni komunikacii Nenad Ristovski vo Publicis se ednoglasni deka bez marketing-pristap i bez uspe{na advertajzing-strategija kompaniite mo`e da go dovedat vo pra{awe svoeto uspe{no rabotewe. Tie velat deka marketingot e investicija koja sekoga{ se isplatuva i deka ne treba da se gleda na nego kako na nepotreben tro{ok. Pazarot, klientite i publikata go baraat advertajzingot kako sostaven del od sekojdnevnoto rabotewe, a marketing-agenciite imaat obvrska da odgovorat na tie barawa, velat ovie marketing-eksperti.

52

INTERVJU IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk

a se razmisluva za spojuvawa i prezemawa vo vreme na kriza zatoa {to vrednosta na kompaniite e pomala e glavnata preporaka na irskiot ekspert za korporativni finansii Hilari Hju, koj neodamna odr`a rabotilnica na ovaa tema vo edukativniot centar M6. So Hju, koj bil konsultant na pove}e irski i svetski kompanii, a bil i del od menaxerskiot tim na Bankata na Irska (Bank of Ireland), razgovaravme i za toa {to naj~esto gi sovetuva svoite klienti vo najnovava, aktuelna kriza, kako i zo{to “irskoto ekonomsko ~udo� do`ivea kolaps pred tri godini.

D

Koi se prednostite, a koi slabostite na spojuvawata i akviziciite vo odnos na organskiot rast na kompaniite?

HILARI HJU

EKSPERT ZA KORPORATIVNI FINANSII

KRIZATA E IDEALNO VREME ZA PREZEMAWA

Glavno e deka spojuvawata i prezemawata (akviziciite) se va`en del od strategiite za rast na golem broj poznati evropski kompanii. Eden od glavnite problemi e {to koga }e gi sporedite rastot preku akvizicii i organskiot rast, rastot preku akvizicii se ~ini mnogu poprivle~en, zatoa {to e polesno da rastete ako kupite druga kompanija. Zatoa, golem broj kompanii se naso~eni kon ovoj vid rast. Na seminarot gi istaknav glavnite problemi vo vrska so ovie strategii. Potencirav i zo{to cenite na prezemawata se padnati, a toa e bidej}i e te{ko da gi ostvarite za{tedite i sinergiite koi se potrebni po akvizicijata. Premiite koi gi pla}aat kompaniite za akvizicija vo prosek iznesuvaat okolu 30% pove}e od vrednosta na kompanijata koja ja kupuvaat. Ottuka, za niv e mnogu te{ko da ostvarat vrednost, zatoa {to mora da pokrijat dopolnitelni 30% pred voop{to da ostvarat profit.

A tuka e i faktot deka okolu 50% od prezemawata i spojuvawata ne im nosat profit na akcionerite koi ja kupuvaat kompanijata.

Za {to bea naj najzainteresirani makedonskite kompanii vo odnos k na akviziciite? akviziciite

Da, ima intere interes. Zavisi od goleminata na kompanijata kompanijat i od sektorot vo koj raboti. Na primer, p farmacevtskite kompanii se s zainteresirani za akvizicii, a isto taka i golemite telekomunikaciski kompanii. Nim im telekomunikaci objasniv kako mo`at da ja procenat vrednosta na kompanijata k koja sakaat da ja prezemat.

Dosega, edukativn edukativniot centar M6 se fokusiral na or organskiot rast na kompan paniite. Ova e prv pat da zboruvame za rast preku akvizicii. Pretpostavuvam deka na po~etokot makedonskite kompanii naj~esto

BROJ 642

15/02/2012

INTERVJU

www.kapital.mk

}e vr{at prezemawe na drugi makedonski kompanii, zatoa {to koga kupuvate kompanija vo druga zemja rizikot stanuva pogolem i stanuva pote{ko da dobiete vrednost. Kako {to }e rastat kompaniite, taka }e po~nat da baraat i akvizicii vo drugi zemji. ]e im treba kapital, no sekoga{ ima dovolno kapital na raspolagawe za dobrite akvizicii. Eden od glavnite problemi e {to mnogu kompanii pla}aat premnogu pri akviziciite i potoa imaat te{kotii pri ostvaruvaweto na vrednosta.

Kakvi se trendovite sega, vo vreme na kriza? Kakvi se o~ekuvawata, dali }e ima pove}e ili pomalku akvizicii?

Dali krizata e dobro vreme za akvizicii?

Sekoga{ ima dovolno kapital na raspolagawe za dobrite prezemawa. Eden od glavnite problemi e {to mnogu kompanii pla}aat premnogu pri ovie transakcii i potoa imaat te{kotii pri ostvaruvaweto na vrednosta

Krizata e mnogu dobro vreme za prezemawa, bidej}i nekoi kompanii mo`at da do`iveat kriza i da bidat dostapni po mo{ne privle~ni ceni. Ako gi pogledneme sostojbite vo svetski ramki, akviziciite go dostignaa vrvot vo 2007 godina i ottoga{ pa|aa s$ do 2010 godina, koga povtorno se izdignaa, a toj trend na porast prodol`i i vo 2011 godina. O~ekuvawata se taka da bide i vo 2012 godina.

Vie isto taka imate golemo iskustvo kako sovetnik na kompanii od site golemini vo odnos na strategiite. Na {to treba da se fokusiraat malite i srednite kompanii vo sega{nava kriza?

Za malite i za srednite pretprijatija e najva`no da go pre`iveat sevo ova.

Toa podrazbira mo{ne vnimatelno menaxirawe na tro{ocite: tro{oci za personalot, tro{oci za nabavki na surovini... Treba da se menaxiraat site tro{oci, a osobeno da se odr`uvaat administrativnite tro{oci na najnisko mo`no nivo. Isto taka, va`no e da upravuvate so rabotniot kapital, da uspeete da gi soberete parite od svoite dol`nici navreme, a golem broj kompanii imaat problem so ova i se odol`uva periodot za naplata na dolgot, pa zatoa e mnogu va`no da uspeete da se spravite so toa.

vladata. Bankata na Irska vo momentov e edinstvenata banka koja raboti privatno.

I tamu ima vladini investicii, no iznesuvaat pomalku od 15%. Poukata koja mo`e da ja izvle~e bankarskiot sektor e da ja odr`uva likvidnosta na raboteweto.

Bankite treba da go namalat brojot na zaemi vo svoite knigi, koi predizvikuvaat problemi kaj biznisite, bidej}i golem del od niv se vrzani so imot. Sektorot na bankarski zaemi vo momentov e vo faza koga ne mo`e da raste mnogu. Veruvam deka toj treba da se fokusira na izdavawe zaemi na malite i na srednite pretprijatija, a i irskata vlada posebno gi pottiknuva bankite da se fokusiraat na investicii vo malite i vo srednite pretprijatija.

Do pred finansiskata kriza {to se razgore 2008 godina Irska be{e narekuvana “keltski tigar” i “ekonomsko ~udo”, no be{e stra{no pogodena od krizata. Koi se glavnite pouki koi mo`eme da gi izvle~eme od ova i koi bea slabostite na irskiot ekonomski model? Kakva e situacijata sega vo Irska?

Vie ste sovetuvale i ste obu~uvale izvr{ni direktori vo golemi i poznati kompanii, kako Xonson i Xonson (Johnson&Johnson), Soni Erikson (Sony Ericsson), Hilton hoteli (Hilton Hotels), Turksel (Turkcell)... Koi pra{awa naj~esto vi gi postavuvale vo tekot na izminatite godini? Koi se najgolemite stravovi so koi se soo~uvaat sega golemite kompanii?

Problemot be{e {to nie imavme ogromen rast, bevme najbrzoraste~ka zemja vo Evropa. Potoa, vo 2009 godina dojde do pad i se sozdade bankarska kriza, bidej}i nastana kriza vo sektorot na nedvi`nosti, a bankite u~estvuvaa vo golema mera vo finansiraweto imoti, a toa sozdade golemi problemi za bankarskiot sektor.

Sega, bankite vo Irska, osven Bankata na Irska, prete`no se vo sopstvenost na

Site lu|e so koi{to sum rabotel vo tie kompanii bile od sektor koj ne e povrzan so finansii, pa taka, naj~esto im objasnuvav koi se osnovite na finansiite. Znaete, i menaxerite koi ne rabotat direktno so finansii, sepak, treba da gi razbiraat i da znaat {to da pravat vo ovie te{ki vremiwa. I za niv va`i istoto kako i za malite i za srednite pretprijatija: treba da upravuvaat so tro{ocite, da

upravuvaat so rabotniot kapital, so osnovnite sredstva, da gi minimaliziraat investiciite vo osnovni sredstva so cel da se osiguraat deka zaemite se na najnisko mo`no nivo.

Kako profesor po smetkovodstvo i finansii na kolexot Triniti (Trinity College) vo Dablin, na {to im obrnuvate vnimanie na studentite vo vakvi krizni vremiwa? Koj e sega{niot fokus vo ekonomskoto obrazovanie vo Irska?

Jas predavam vo ramkite na MVA programata, vo koja ima studenti od celiot svet. Vo dene{noto obrazovanie vo Irska akcentot e staven na toa da se privle~at {to pove}e lu|e kon tehni~kite fakulteti, namesto kon finansii, biznis i umetnost.

Se obiduvame da pottikneme {to pogolem broj lu|e da studiraat informati~ka tehnologija, predmeti od naukata, matematika, zatoa {to vo niv le`i idninata, ottamu doa|aat inovaciite. Vo tekot na minatite godini se stava{e akcent na studiite po finansii, smetkovodstvo, biznis, pa zatoa sega gi ohrabruvame lu|eto da se zavrtat kon naukata. Smetam deka toa e podobro, gledano dolgoro~no, za koja bilo zemja. Mislam deka ne treba da se fokusirame tolku na univerzitetskoto obrazovanie. Treba da gi obu~uvame lu|eto so tehni~ki ve{tini. Nema poenta da imate dobar menaxer ako nemate lu|e koi }e proizveduvaat. Zatoa ni se potrebni pove}e tehni~ki ve{tini, koi ne mora da se u~at na fakultet, tuku na tehnolo{ki instituti i preku praktika, za da nau~at lu|eto kako, vsu{nost, se raboti vo realniot sektor.

53

54 BIZNIS PRIKAZNA

FENOMENOT FEJSBUK IZLEGUVA NA BERZA

„LAJK” VREDEN 100 M MINATATA SREDA NAJPOZNATATA INTERNETSOCIJALNA MRE@A, FEJSBUK, GI OBJAVI SVOITE PLANOVI ZA INICIJALNA JAVNA PONUDA NA AKCII (IPO), SPORED KOJA KOMPANIJATA MO@E DA DOSTIGNE VREDNOST OD 75 DO 100 MILIJARDI DOLARI. OVA E IZVONREDNO DOBRA PRI^INA ZA RADUVAWE NA VOLSTRIT, NORMALNO, VO OVIE KRIZNI VREMIWA

VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

$ po~na kako na {ega. Mark Zakerberg „postira{e” sliki na Internet od negovite kolegi vo Harvard i im dozvoli na ostanatite vo internata mre`a na fakultetot da komentiraat za toa koj e „zgoden”, a koj ne. Osum godini podocna, Fejsbuk e edna od „naj`e{kite” kompanii na svetot.

Na 1 fevruari, denes najpoznatata internet-socijalna mre`a gi objavi svoite planovi za inicijalna javna ponuda na akcii (IPO), spored koja kompanijata mo`e da dostigne vrednost od 75 do 100 milijardi dolari. Ova e izvonredno dobra pri~ini za raduvawe na Volstrit, normalno, vo ovie krizni vremiwa. Investitorite, pak, sega-zasega veruvaat deka start ap kompanijata vodena od 27-godi{en de~ko e povredna od Boing, najgolemiot proizvoditel na avioni vo svetot. Dali

S

se tie ludi?! – Sekako deka NE! Fejsbuk naskoro }e mo`e da se pofali so milijarda korisnici, ili sekoj sedmi ~ovek od svetskoto naselenie. Minatata godina generira{e 3,7 milijardi dolari prihod i to~no edna milijarda dolari profit. Iako ovie brojki se mali za kompanija koja treba da vredi 100 milijardi dolari, ima mnogu pri~ini koi ja opravduvaat vozbudata me|u investitorite za IPO na Fejsbuk.

Lu|eto sakaat da se socijaliziraat, a Fejsbuk go olesnuva toa. Po s$ izgleda kolku pove}e lu|e se „zaka~uvaat” na Fejsbuk, tolku pove}e raste negovata vrednost.

NOVA ISTORIJA NA VOLSTRIT Se o~ekuva preliminarnoto IPO na Fejsbuk da bide objaveno vo maj i da gi nadmine site inicijalni javni ponudi na tehnolo{kite kompanii dosega, vklu~uvaj}i go i IPO na internet-gigantot Gugl, vredno dve milijardi dolari.

Zakerberg i ostanatite od Upravniot

BIZNISMARKETING PRIKAZNA

MILIJARDI DOLARI odbor na Fejsbuk ja izbraa investiciskata banka Morgan Stenli i ~etiri drugi banki da menaxiraat so ponudata na akcii preku koja planiraat da soberat dopolnitelni pet milijardi dolari.

Morgan Stenli ja prezede najposakuvanata „vode~ka leva” uloga vo ova IPO, koe se o~ekuva da bide najgolemoto koe nekoga{ } e bide objaveno od tehnolo{ka kompanija vo Silikonskata Dolina. „Vode~kata leva” uloga se odnesuva na mestoto kade {to } e stoi imeto na bankite preku koi }e se sproveduva ova IPO. Vrednosta od pet milioni dolari e po~etna i mo`e da se zgolemuva vo narednite meseci vo zavisnost od interesot na mo`nite investitori. Ostanatite ~etiri banki se Goldman Saks, Bankata na Amerika Meril Lin~, Barklis kapital i JP Morgan, a kako {to prenesuva Rojters, ovoj sostav mo`e da se pro{iri podocna.

Iskustvoto na Morgan Stenli vo rakovodeweto so IPO na internet-kompanii, vklu~uvaj}

i gi i tie na Grupon i na Zinga, be{e pri~ina za dodeluvaweto na klu~nata uloga po eden tainstven proces na selekcija.

Kone~nata cena nema da se znae u{te nekolku meseci, vo tekot na koi mo`e da se zgolemi negovata vrednost vo zavisnost od zainteresiranosta.

Inicijalnata javna ponuda na Fejsbuk, koja se o~ekuva da bide edna od najgolemite vo istorijata na SAD, predizvika bura od reakcii kaj investitorite i niza {pekulacii vo mediumite. Analiti~arite velat deka ova IPO, koe e eden vid nagrada za sekoja banka, postavi nov standard za toa kolku nisko mo`e da odat menaxerite

MARK ZAKERBERG Smetam deka pootvoreniot i pokonektiran svet preku Fejsbuk }e pomogne da se izgradi posilna ekonomija so poavtenti~ni biznisi, koi }e donesat podobri proizvodi i uslugi.

55

56 BIZNIS PRIKAZNA KOJ KOLKU ]E ZARABOTI OD IPO NA FEJSBUK?

[ERIL SANDBERG 88 milioni $

MAJK [REFER 100 milioni $

MARK ZAKERBERG 25 milijardi $

ACEL PARTNERS 10 milijardi $

DIXITAL SKAJ 4,8 milijardi $

$5 MLRD

PITER TIEL 2,1 milijarda $

T.ROU PRAJS 556 milioni $

DEJVID EBERSMAN 101 milion $

TIODOR ULJOT 86 milioni $ MARK ANDERSEN 166 milioni $

DASTIN MOSKOVIC 6,7 milijardi $

vo pogled na honorarite za pogolema dobivka.

KOJ GO POSEDUVA FEJSBUK? Poslednava godina mnogu se {pekulira{e za toa koj, kolku i {to poseduva vo Fejsbuk, pa so izleguvaweto na berza kone~no postojat oficijalni finansiski podatoci.

Ne e za iznenaduvawe toa {to soosnova~ot i glaven izvr{en direktor, Mark Zakerberg, e najgolem akcioner vo kompanijata.

Dvaeset i sedumgodi{niot pretpriema~

poseduva 28% od akciite na kompanijata, odnosno 1,1 milijarda obi~ni akcii i 42,2 milioni prioritetni akcii.

Dokolku vrednosta na kompanijata se proceni na 100 milijardi dolari, kako {to se pretpostavuva, akciite na Zakerberg }e vredat 28 milijardi dolari.

Udelot na investiciskiot fond Aksel partners i negoviot osnova~, Xim Brajer, vo Fejsbuk iznesuva 11,4%, {to e vtor najgolem udel vo kompanijata po toj na Zakerberg. Za investicijata napravena vo

SE POJAVUVA NOV „DOT-KOM” BALON?! tart ap kompaniite od Silikonskata Dolina, kako {to se Zinga, Linkedin, Grupon i Pandora, od minatata godina go testiraat apetitot na investitorite za nov bran na „dot-kom” industrijata, no bez nekoj pozna~aen uspeh. Lani investitorite predupreduvaa na pojavata na vtor „dot-kom” balon, otkako Linkedin postigna dvojno povisoka vrednost so svoeto IPO, no takviot preteran entuzijazam splasna poslednive meseci.

Posledniot „dot-kom” igra~ na pazarot za IPO, Zinga, vo dekemvri zavr{i so 5% pomala vrednost od planiranata na svoeto IPO, u{te na prviot den od trguvaweto. Internet-kompanijata za grupno kupuvawe i popusti, Grupon, na 3 maj minatata godina izleze na berza preku IPO vredno 805 milioni dolari. Ottoga{ dosega vrednosta na nejzinite akcii e namalena za 42%.

Internet-platformata za biznis-vmre`uvawe, Linkedin, ~ija vrednost na akcii na prviot den od trguvaweto na 19 maj se duplira{e, sega se soo~uva so pad od 36% na vrednosta na akciite. Ekspertite smetaat deka e rizi~no kompanija kako Fejsbuk da izleze na pazarot na kapital vo vreme koga investitorite po~nuvaat da se somnevaat vo nekoi od internet-biznisite.

S

2006 godina, vredna 12,7 milioni dolari, ovaa kompanija sega mo`e da zaraboti 11 milijardi dolari. Piter Tiel, osnova~ot na sistemot za pla}awe preku Internet, Pejpal, koj neodamna ja prodade kompanijata na Ibej, poseduva 2,5% od akciite na Fejsbuk, iako na po~etokot, kako prv biznis-angel investitor, toj poseduval pove}e od 10% od akciite. I ovoj udel {to sega go ima voop{to ne e zanemarliv ako se zeme predvid deka vo 2004 godina investiral samo 500.000 dolari.

Dastin Moskovic, prijatel od studentskite denovi na Zakerberg i soosnova~ na kompanijata, poseduva 7,6% udel. Toj e edinstveniot koj ima udel pove}e od 5% vo Fejsbuk, koj ne e vraboten i ne e investior vo kompanijata.

Ruskata investiciska kompanija Dixital skaj tehnoloxi poseduva 6,4% od akciite na Fejsbuk, dodeka Majkrosoft ima udel od 1,6% poradi investicijata od 240 milioni dolari vo 2007 godina, koja istovremeno vklu~uva i strate{ko marketing-partnerstvo.

Kako akcioneri vo Fejsbuk se pojavuvaat i del od vrabotenite i poedinci-investitori koi kupuvale akcii preku Goldman Saks i preku drugi investiciski banki. Samo Goldman Saks lani kupila 66 milioni prioritetni akcii od Fejsbuk.

Iako Fejsbuk soop{ti deka preku IPO vo maj planira da sobere pet milijardi dolari, s$ u{te ne e poznato kolku akcii i po koja cena }e se prodavaat.

Vo pismoto koe Mark Zakerberg go isprati do SEK vo sredata toj istakna deka li~nite kontakti se osnovnata edinka na edno op{testvo i deka Fejsbuk im pomaga na lu|eto da ja gradat i da ja odr`uvaat komunikacijata. „Smetame deka pootvoreniot i pokonektiran svet preku Fejsbuk }e pomogne da se izgradi posilna ekonomija so poavtenti~ni biznisi, koi }e donesat podobri proizvodi i uslugi”, istaknuva Zakerberg na krajot od negovoto pismo na nameri.

MARKETING

FEJSBUK NIZ BROJKI

3,71

milijardi dolari iznesuva prihodot vo 2011 godina, rast od 88%

1 3,9

milijarda dolari iznesuva profitot za 2011 godina, rast od 65%

milijardi dolari e gotovinata so koja Fejsbuk ja zavr{i 2011 godina

5 75-100 28% 1,5 milijardi dolari Fejsbuk planira da sobere preku IPO

milijardi dolari }e bide vrednosta na Fejsbuk

od akciite na Fejsbuk gi poseduva Mark Zakerberg

milioni dolari zaraboti Mark Zakerberg lani

85% 12% 3.200 845 od prihodite na Fejsbuk se od reklami

od prihodite na Fejsbuk se od Zinga, socijalni igri na mre`ata

vraboteni ima Fejsbuk

milioni korisnici ima{e Fejsbuk na krajot od 2011 godina

PRIHODI NA FEJSBUK (vo milioni $) godina suma 2007 153 2008 272 2009 777 2010 1.974 2011 3.711 NETO PROFIT (vo milijardi $) godina suma 2007 -138 2008 -56 2009 229 2010 606 2011 1.000

DOVOLNO GOLEM KOLA^ [to se odnesuva do investiciskite banki, Morgan Stenli ne e edinstvenata koja }e se „omrsi�, bidej}i vo proda`bata na akcii }e pomognat i JP Morgan Чejs, kako vtor najva`en igra~, a potoa }e se priklu~at i Goldman Saks, Barklis i Bankata na Amerika. Spored procenkite na odredeni analiti~ari, bankarite koi }e rabotat na IPO na Fejsbuk mo`e da zarabotat najmalku 500 milioni dolari.

Treba da se napomene deka iako go izgubija glavniot zbor za vodeweto na IPO kaj Fejsbuk, Goldman Saks voop{to nema pri~ina da `ali.

Goldman, so samoto izleguvawe na kompanijata na berza }e bide vo dobivka, bidej} i negoviot udel vo kompanijata mo`e da vredi duplo pove}e, pa samo vo eden den bankata mo`e da zaraboti 375 milioni dolari.

KOLKU NAVISTINA VREDI FEJSBUK? So izleguvaweto na berza, finansiskite izve{tai na Fejsbuk stanaa javni, pa tie poka`aa mnogu interesni detali za raboteweto na kompanijata. Imeno, Fejsbuk lani ostvari vkupno edna milijarda dolari netoprofit, {to pretstavuva porast od 65% vo odnos na 2010 godina. Istovremeno, prihodite na kompanijata porasnaa za duri 88%, na 3,7 milijardi dolari. Rastot na kompanijata navistina e ostar ako se zeme predvid deka vo 2009 godina dobivkata na Fejsbuk iznesuvala 229 milioni dolari, a prihodot 777 milioni dolari. Duri 85% od prihodite na kompanijata doa|aat od mo`nosta za marketing na socijalnata mre`a. Do 31 dekemvri 2011 godina Fejsbuk ima{e 845 milioni aktivni korisnici, {to e 39% pove}e od lani. Kompanijata ja zavr{i 2011 godina so gotovina od 3,9 milijardi dolari.

ZAKERBERG SE SOO^UVA SO REALNOSTA

Izvr{niot direktor i osnova~ na Fejsbuk, Mark Zakerberg, vo minatoto javno izrazuva{e nepodgotvenost kompanijata da ponudi akcii na berza i se trude{e Fejsbuk da bide privatna kompanija najdolgo {to mo`e. No, poslednite informacii poka`uvaat deka toj go promeni misleweto.

Glavniot finansiski direktor na Fejsbuk, Dejvid Ebersman, gi vodi pregovorite za IPO so bankarite.

Toj neodamna izjavi deka e skepti~en za pra{aweto kolkav pridones mo`e da imaat nekoi investiciski bankari koga Fejsbuk }e gi ponudi akciite na berza, bidej}i kompanijata e mnogu barana od golemite investitori.

57

58 BIZNIS PRIKAZNA FEJSBUK IMA OGROMNI PRIHODI OD ONLAJN-REKLAMI Prihodite na Fejsbuk najmnogu se polnat od biznisot za onlajnreklamirawe, bidej}i golemite brendovi vo ovaa socijalna mre`a gledaat sovr{en na~in za interakcija so potro{uva~ite.

Duri 85% od prihodite na Fejsbuk doa|aat od onlajn-reklami.

Privle~no za kompaniite e toa {to Fejsbuk go napravi internet-reklamiraweto ednostavno i targetirano, davaj}i im kontrola na kompaniite da reklamiraat kolku, kade i koga sakaat. „Fan” stranicite i aplikaciite na Fejsbuk koi kompaniite mo`at sami da gi kreiraat isto taka se interesna i evtina marketing-alatka.

Fejsbuk, isto taka, zarabotuva i od socijlanite igri vo mre`ata, bidej}i istite zarazno se pro{irija me|u korisnicite. Samo sorabotkata so Zinga, internet-kompanijata koja pravi socijalni igri, na Fejsbuk mu nosi 12% od vkupnite prihodi.

Interesno e toa {to okolu 12% od prihodite na Fejsbuk doa|aat od Zinga, najgolemiot proizvoditel na igri za Fejsbuk, me|u koi se FarmVille, CityVille i Texas HoldEm. Zarabotkata doa|a direktno od Zinga, koja kupuva oglasen prostor, no i izrabotuva stranici na koi Fejsbuk prodava oglasi. Od druga strana, 90% od prihodite na Zinga doa|aat od ovaa socijalna mre`a.

Na krajot od minatata godina Fejsbuk ima{e 845 milioni aktivni korisnici mese~no, {to pretstavuva zgolemuvawe od 39% vo odnos na minatata godina. Vo tekot na poslednoto trimese~je od minatata godina, korisnicite na Fejsbuk vo prosek generirale 2,7 milijardi „lajkovi” i komentari dnevno. „Denes op{testvoto dostigna nov vrv. @iveeme vo vreme koga pogolemiot broj na lu|eto niz svetot imaat pristap do Internet i imaat mobilni telefoni, {to e osnovna alatka za spodeluvawe na misleweto, ~uvstvata i aktivnostite so kogo sakame i koga sakame. Fejsbuk nastojuva da gi razvie uslugite koi na lu|eto }e im dadat mo} za spodeluvawe i }e im pomognat povtorno da gi promenat mnogute klu~ni institucii i industrii”, pi{uva vo pismoto na Mark Zakerberg isprateno do SEK vo sklop na baraweto za IPO. RIZICI VO RABOTEWETO Sekoja javna ponuda na akcii na berza e prosledena nosi rizici. Me|u rizicite za ponatamo{noto rabotewe {to gi naveduvaat od Fejsbuk, pokraj rivalstvoto so Gugl, }e bidat i zakonskite regulativi, napadite od hakeri, preminot na mobilna telefonija i vlezot na kineskiot pazar.

Konkurencijata so Gugl, Tviter i ostanatite socijalni mre`i bi mo`ela negativno da vlijae na razvojot, velat od Fejsbuk. Mo`e }e se soo~at i so konkurencija vo Kina, ako uspeat da vlezat na toj pazar, kade {to pristapot zasega im e ograni~en.

„Nekoi konkurenti, vklu~itelno i Gugl, bi mo`ele da gi iskoristat silnite ili dominantnite pozicii na nekoi pazari so {to bi steknale prednost pred nas”, izjavija od Fejsbuk. Nivnite taktiki bi mo`ele da vklu~at integrirani kompatibilni platformi i socijalni mre`i vo proizvodi koi kontroliraat, velat od kompanijata.

Tie izrazuvaat i zagri`enost poradi nivnite mobilni strategii. Re~isi celata zarabotka im doa|a od oglasite na kompjuterite, a ne od telefonite i

tabletite. Predupreduvaat i deka proizvodite na Epl, i proizvodite koi rabotat na android softverot na Gugl, vo idnina mo`ebi nema da go vklu~uvaat Fejsbuk.

Fejsbuk isto taka razmilsuva za vlez na kineskiot pazar, {to so sebe nosi dopolnitelni predizvici. Poradi cenzura, dru{tvenite mre`i kako {to se Fejsbuk, Tviter i Jutjub na Gugl, ne se prisutni na toj pazar. „I ponatamu razmisluvame za vlez vo Kina”, rekoa od Fejsbuk. „Kina e potencijalen pazar za Fejsbuk, no na korisnicite glavno im e ograni~en pristapot na Fejs-

buk. Ne znaeme dali }e uspeeme da najdeme na~in so koj }e upravuvame so sodr`inite i informaciite koi bi bile prifatlivi i za nas i za kineskata vlada.

POLITIKATA ZA PRIVATNOST „TRN VO OKO” NA REGULATORITE Amerikanskite mediumi pi{uvaat deka gri`ite na Fejsbuk i na investitorite povtorno }e zapo~nat koga amerikanskata Federalna trgovska komisija povtorno pod lupa }e gi stavi pravilata za privatnost na socijalnata mre`a, koja ve}e pobara od Zakerberg da dostavi izve{taj od nadvore{na revizija za procedurite za privatnost. Vo centarot na vnimanieto na Federalnata trgovska komisija se samite korisnici i za{titata na nivnite privatni podatoci koi, pak, im se servirani na kompaniite za da gi koristat za marketin{ki celi.

Vo SAD izminative meseci mnogu se debatira{e na ovaa tema, a mnogu analiti~ari zaklu~ija deka e najdobro mo}ta za spodeluvawe na privatnite informacii da im se dade na samite korisnici, a toa Fejsbuk donekade go napravi so novata politika za privatnost, no od druga strana ja vovede i opcijata „Tajmlajn” koja pak ja poka`uva celata istorija na fejsbuk korisnikot.

Od druga strana, rivalstvoto me|u Fejsbuk i Gugl ja zagreva atmosferata kaj amerikanskite regulatori, bidej} i i Gugl napravi nov poteg, pravej}i go popersonalizirano prebaruvaweto preku socijalnata mre`a Gugl plus, koja mo`e da se ka`e deka e na samiot start, no ima namera da prezeme golem del od kola~ot na Fejsbuk.

Ova e samo mal del od problemite koi go ~ekaat Fejsbuk vo idnina, a vojnata so regulatorite i so Gugl e na samiot po~etok. Koja }e bide strategijata na Mark Zakerberg vo idnina, ostanuva da vidime...

KOMERCIJALNA OBJAVA

ERP CONCEPT I TEAM TRAINING SOLUTIONS VI PRETSTAVUVAAT: 22 FEVRUARI 2012 G, HOTEL ALEKSANDAR PALAS, 13:30 – 18:00 ~.

OBLIKUVAJTE GO VA[ETO ZNAEWE. NAJNOVITE TRENDOVI I TEHNOLOGII ZA E-U^EWE Konferencija, posvetena na najnovite trendovi za upravuvawe i transfer na znaewe, podgotvuvawe na e-U~ewe i IT dokumentacija vo uspe{ni organizacii.

E

RP Concept i TTS GmbH organiziraat konferencija, posvetena na najnovata tehnologija za podgotovka na e-U~ewe, IT dokumentacija, simulacii na IT sistemi i celosni interaktivni trening moduli.

Mototo “Oblikuvajte go Va{eto znaewe”, ja voop{tuva idejata na organizatorite da zapo~nat edna inicijativa za razmena na iskustva, znaewe i idei me|u kolegi, partneri i prijateli, trgnuvaj}i od najva`no spored niv~ove~kiot kapital. Vo ramkite na ovoj forum makedonski i evropski kompanii }e gi spodelat svoite iskustva vo sferata na e-U~ewe i transfer na znaewe. Zaedno so toa softverskiot proizvod za izgotvuvawe na e-U~ewe i dokumentacija TT Knowledge Force }e bide za prv pat oficijalno pretstaven vo Makedonija.

Nastanot e specijalno namenet za klienti na ERP Concept i TTS GmbH, menaxeri i sopstvenici na kompanii, IT menaxeri od razli~ni industrii, HR profesionalci i menaxeri, kako i pretstavnici na visokoobrazovni institucii.

Site u~esnici }e mo`at da uvidat dali e mo`no so eden ~ekor da se sozdade istovremeno simulacija, e-u~ewe i dokumentacija? Dali e mo`no so eden ~ekor da bidat obu~eni istovremeno stotici vraboteni vo razli~ni to~ki na svetot? Da se namalat tro{ocite i vremeto za podgotovka na obuka i dokumentacija do 50%?

Tie }e mo`at da gi spodelat svoite iskustva vo podgotovkata i upotrebata

na e-U~ewata i dokumentirawe na IT sistemi na vode~kite makedonski i evropski kompanii, sozdavaj}i novi biznis kontakti i razmenuvaj}i know-how so kolegi i partneri.

Specijalno najqubopitnite u~esnici na konferencijata }e imaat edinstvena mo`nost da ja testiraat najnovata verzija na TT Knowledge Force i da probaat sami kako se sozdavaat e-U~ewe, simulacija i dokumentacija istovremeno.

Nastanot }e se odr`i vo hotel Aleksandar Palas vo Skopje.

Me|u govornicite na konferencijata }e sretnete imiwa kako: Dr.Vladimir Trajkovi}, Prodekan za nauka i sorabotka na FINKI, Fakultet za informati~ki nauki i kompjutersko in`iwerstvo Dimitar Nestorov, IT Menaxer na godinata za 2010 vo Bugarija, Direktor na IKT KCM 2000 Dr. Marija Topuzovska, Institut za sociolo{ki i pravno politi~ki istra`uvawa Renata Kronowetter, korpotativen trener i kou~, ko-avtor na ”Pushing to the Front“ so Brian Tracy Alexander Gassmann, TTS GmbH Petr Palan, Izvr{en direktor na ERP Concept Ltd Referentni klienti na ERP Concept i TTS GmbH

ORGANIZATORI: ERP Concept e vode~ka konsultantska kompanija vo centralna i isto~na Evropa, koja obezbeduva softverski re{enija vo sferata na SAP, biznis modelirawe i planirawe, kako i izgotvuvawe na interaktivni treninzi i dokumentacija. http://erp-concept.com/ TTS e vode~ki Evropski inovator, dostavuva~ na uslugi vo sferata na IT i SAP, podr`uvaj}i razvoj i kvalifikacija na vrabotenite. Kako snabduva~ na vode~kite re{enija im pomaga na svoite klienti da gi privle~at, razvivaat i zadr`uvaat svoite vraboteni. http://en.tt-s.com/ ZA KONTAKT : Stefanova Du{anka stefanova@erp-concept.com, mob. +389 78 492 598

"Systems to run your business better"

59

60 NA RU^EK SO...

RADMILA [E]ERINSKA-JANKOVSKA POLITI^AR

OSTRA VO UMER Orginalnosta, posvetenosta, ambicioznosta, preciznosta i racionalnosta ja napravija najprepoznatliva makedonska politi~arka i doma i nadvor. Preku nejzinite govori vo Sobranie za brzo vreme nametna prepoznatliv stil, pa ne e ni ~udno {to za nekolku godini uspea da iscrta impozantna kariera na koja mo`at da & pozavidat i mnogu evropski politi~ari PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

olitikata nikoga{ ne & bila na radar, znae da ka`e, i ne ja ~ustvuvala kako atraktivna profesija, a vo tinejxerskite denovi ne bila ba{ sigurna deka individualec mo`e sam da donese pozitivni promeni tokmu preku politikata. „Od dene{en aspekt, op{testvenite nauki mi izgledaat i atraktivno i interesno. No, vo vremeto koga bev sredno{kolec, na~inot na koj tie bea predavani be{e zastaren i bez tronka kreativnost. Zatoa, nemav dilemi: fokusot i vo osnovno i vo sredno u~ili{te

P

mi be{e na matematikata. Ubedena sum deka taa odli~no me podgotvi za `ivotot: me nau~i da razmisluvam i deluvam racionalno, argumentirano, precizno... i toa da go baram i vo politikata. @alam {to matematikata i den-denes se tretira kako bauk...”, raska`uva [e}erinska.

Interesot za matematikata ja nosi na nekolku natprevari na republi~ko i sojuzno nivo. Tripati bila prva vo glavniot grad, dvapati makedonski vice{ampion i dvapati ja pretstavuvala Makedonija na sojuzni natprevari.

Matematikata & go predodreduva i natamo{noto obrazovanie. Zavr{uva sredno vo edna od skopskite gim-

NA[ETO MENI

So [e}erinskani od bogatoto me na Arabeska se sta, odlu~ivme za paga w vr so taqateli reze”. ap „k ta la i sa

nazii - Kor~agin - na matemati~koinformati~kata nasoka. „Ne e ednostavno na 14 godini da odlu~ite na {to vsu{nost }e go posvetite `ivotot. Mnogu mi be{e pote{ko da odlu~am kade da prodol`am vo sredno, otkolku potoa da gi izberam studiite.”

Vo toa vreme blagodarenie na nejzinite roditeli i na uspehot {to go ima vo u~ili{te ima mo`nost da ja propatuva Evropa i da gi poseti SAD. Ovie patuvawa na koi na samoto mesto se soo~uva so najrazli~ni kulturi, naviki i op{testveni sistemi imaat golemo vlijanie vrz nejziniot ponatamo{en razvoj i li~ni ubeduvawa.

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

RENOSTA „Mnogu sum im blagodarna na moite roditeli za nivniot entuzijazam i energija. So malku pari ergija pari, stara „zastava zastava 101” i „brako” i dve deca – ne im be{e lesno da ja krstosuvaat polovina Evropa. Avtokampovite i doma{nata hrana bea mala cena za da se vidat site tie gradovi, arhitektura i muzei. No, ne be{e zaludno.

Mo`nosta za sporeduvawe koja ja imav na tie patuvawa ima{e golemo vlijanie vrz mene. Sfativ deka svetot ne e samo na{eto maalo. Patuvawata mi sru{ija mnogu sterotipi i stanav mnogu porealna vo svoite stavovi. Po~uvstvuvav deka i kako poedinec mo`am da gi menuvam rabotite.”

Vo vremeto koga treba da go prodol`i svoeto obrazovanie na fakultet gi ima i prvite kontakti so politikata. Po pokana na Nikola Popovski, stanuva del od podmladokot na SDSM. Do 1998 godina koga prv pat dobiva politi~ka funkcija, stanuvaj}i pratenik na SDSM na ovaa aktivnost ne gleda kako na profesija, tuku kako na dolg kon sebe, svojot grad i dr`ava. Celata energija ja tro{i na fakultetot i noviot predizvik - energet-

„Site imame mani svesni za niv. I ra. Razlikata me|u uspe{nite i neusp botat za da gi nadm e{nite lu|e e {to inat. Isto e i so ovie prvite se dr`avite.”

61

foto: FILIP POPOVSKI fo

BROJ 629

62

„Ne postojat odlu ki koi nosat 100% usp eh.”

„Svetot okolu nas brzo se menuva. Ako zastane{ – vremeto }e te pregazi.”

e te da gi promenimvo mo`eme rabotitu ka j}i de va m nu va ta ru os ve ku te , u{ „S$ }i od politikata na podobro. Ne beslgaj i ~ist obraz.” a mi sta ~i so nea

ikata. „Dedo mi kako eden od prvite elektoin`eneri vo Makedonija u~estvuva{e vo izgradbata na re~isi site glavni energetski kapaciteti vo zemjava. Majka mi i tatko mi isto taka dolgi godini rabotea vo ovoj sektor i nekako normalno be{e, slu{aj}i gi nivnite sekojdnevni debati, da se odlu~am za Elektrotehni~kiot fakultet i smerot energetika. Vo toa vreme informatikata be{e poatraktivna, no i toga{ bev ubedena deka energetskite analizi se klu~ni za sekoja seriozna dr`ava. Kakva politika na investicii da se vodi? Dali prioritetot da bide na zgolemeno proizvodstvo ili poefikasna potro{uva~ka? Kako da se stimuliraat potro{uva~ite?

Koi politiki na odr`livost se vozmo`ni?.. Dilemite sami se nametnuvaa, pa pronajdov golemo zadovolstvo vo studiraweto.”

Po zavr{uvaweto na studiite so prili~no visok prosek od 9,72 i kako eden od prvencite na generacijata nekolku godini ~eka na {ansa da raboti kako asistent na fakultetot. Vo me|uvreme si gi proveruva kvalitetite i kako PR asistent i kompjuterski operator vo Centarot za sovremena umetnost.

So vleguvaweto vo Parlamentot, kako rezultat na prethodnoto obrazovanie, smislata za debatirawe, `elbata za napredok i mo`nosta za pozitivni promeni na koja & e posvetena celiot `ivot [e}erinska preku nejzinite govori za brzo vreme nametna prepoznatliv stil {to se obiduvaa da go kopiraat mnogu drugi pratenici.

Nejzinata originalnost, posvetenost, ambicioznost vo godinite {to sleduvaat }e iscrtaat impozantna kariera na koja mo`at da & pozavidat i mnogu evropski politi~ari.

Bila portparol, me|unaroden sekretar i potpretsedatel na SDSM, zamenik-pretsedatel na Vladata (2002-2006) za evropski integracii i koordinacija na stranska pomo{.

Od 2006 do 2008 be{e pretsedatel na SDSM. „Чovek mora postojano da u~i

i da raboti na sebe, bidej}i svetot okolu nas brzo se menuva. Ako zastane{ – vremeto }e te pregazi.”

Zatoa dala s$ od sebe da gi zavr{i magisterskite studii po me|unarodni odnosi na presti`nata Fle~er {kola za pravo i diplomatija, od kade {to poteknuvaat mnogu vlijatelni politi~ari od SAD i funkcioneri na klu~nite svetski finansiski institucii. Momentalno povtorno e na pozicijata pratenik i va`i za eden od naj`estokite kriti~ari na vladinata politika. Na pra{aweto kade pove}e se nao|a sebe si, kako pratenik ili kako vicepremier, veli: „S$ treba da se napravi vo svoe vreme. Za nekoj da stane minister prethodno treba da bide pratenik za da ima mo`nost da vidi kako se kreiraat novi zakoni, da po~uvstvuva kako izgleda argumentirana debata, da nau~i da gi iskoristi mo`nostite na administracijata, da vidi kako izgleda protokol... Ne mo`am da izdvojam samo edna funkcija. Iskreno na sekoja od ovie funkcii se trudev da go dadam svojot maksimum.” [e}erinska e verojatno edinstveniot partiski kormilar na SDSM zad kogo ne ostanaa aferi po povlekuvaweto od funkcijata. Nitu dodeka be{e vo Vlada, nitu vo partijata.

I pokraj re~isi dvaesetgodi{no prisustvo vo politikata, vo nea s$ u{te go gleda najgolemiot predizvik. „S$ u{te go nosam vo sebe istiot entuzijazam i silna verba deka mo`eme rabotite da gi promenime na podobro.

Ne begaj}i od politikata, tuku ostanuvaj}i vo nea - so ~ista misla i ~ist obraz.”

Brakot so biznismenot Bo`idar Jankovski i }erkata Ada, koja naskoro }e napolni dve godini ja pravat sre}na i so poinakvi dnevni rasporedi. „Sega ~itam knigi, ama detski. Gledam TV, ama crtani.

Obvrskite okolu }erki~kata i semejstvoto me napravija poracionalna vo koristeweto na vremeto. I ne se `alam.

U`ivam vo tie obvrski.” [e}erinska e golem qubitel na skijaweto i vozeweto velosiped.