Menager-15

60

Pretpriema~ &...

NELIKVIDNOSTA GO ZASILI ZNA^EWETO NA DOBRIOT FINANSISKI DIREKTOR

KOI SE ZADA^ITE NA “PRVIOT BLAGAJNIK” VO KOMPANIJATA?

60

Pretpriema~ &...

NELIKVIDNOSTA GO ZASILI ZNA^EWETO NA DOBRIOT FINANSISKI DIREKTOR

KOI SE ZADA^IT “PRVIOT BLAGAJN VO KOMPANIJAT

TE NA NIK” ATA?

MENAXER

FINANSISKIOT DIREKTOR GO GLEDA RABOTEWETO NA KOMPANIJATA NA DOLG ROK, A NA PRODA@NIOT MENAXER ILI T.N. “PROFIT MEJKER”, ONOJ [TO GI ZARABOTUVA PARITE ZA KOMPANIJATA, BITNO MU E KRATKORO^NO DA GI ISPOLNI ZADADENITE CELI I NA KRAJOT DA DOBIE SOODVETNA NAGRADA ZA TOA IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

pravuvaweto so pari~niot tek e klu~nata rabota {to treba kvalitetno da ja sprovedat kompaniite dokolku ne sakaat da zaglavat vo nelikvidnost. Za ova “Kapital i menaxer” pi{uva{e izminative broevi, a i za toa deka presudnata uloga vo ovie operacii ja ima finansiskiot menaxer. Ovoj pat }e napi{eme ne{to pove}e tokmu za zna~eweto na ovaa direktorska pozicija za edna kompanija, so ogled na toa {to ekspertite, a i samite kompanii so koi{to komunicirame postojano velat deka toa e edna od “poslabite alki” vo makedonskiot biznis. Poinaku ka`ano, doma{nite kompanii imaat svoeviden deficit na kvalitetni finansiski menaxeri i treba da se poraboti na nivno sozdavawe ili pak, doedukacija na postojnite.

“Konstatacijata e na mesto i ne treba da ve zagri`uva takvata situacija vo Makedonija, zatoa {to i vo mnogu porazvieni zapadni ekonomii situacijata e sli~na”, veli Vitorio de Pedis, ekspert po korporativni finansii i viziting-profesor na Univerzitetot Amerikan kolex vo Skopje.

“Vo globala, prose~noto nivo na kompetencija na finansiskite direktori ili ona {to vo sovremenite korporacii ve}e e etablirano kako CFO (chief finance officer) mora da se podigne, zatoa {to va`nosta na finansiskite pazari i dobriot finansiski menaxment raste s$ pove}e. Poslednata ekonomska kriza na po~etokot be{e finansiska kriza, pa mo`e da vidite kolku e va`no pra{aweto za “finansijalizacijata” na svetot, {to zema zam zamav. Toa ne mora da e samo po sebe dobra rabota, no mora da go razbereme toj fen fenomen i da imame dovolno znaewe za da go g menaxirame toj s$ pokompleksen svet. Vo Zapadna Evropa sega se pravat golemi napori na za zgolemuvawe na ekspertizata na finansiskite menaxeri. No, kako {to spomenavte za vo Makedonija i vo razvie razvienite ekonomii vo

U

ovaa grupa vleguvaat i smetkovoditeli, eksperti za danoci, odnosno profesionalci {to bile pove}e posveteni na formalnata administracija na edna firma otkolku na toa {to e zada~a na moderniot finansiski menaxer”, veli profesorot De Pedis, koj inaku, ima golemo iskustvo vo bankarskiot sektor kako finansiski direktor.

KRIZATA I KORPORATIVNITE SKANDALI JA SMENIJA ULOGATA NA EDEN CFO Ulogata i zada~ite na finansiskiot direktor zna~itelno se promenija vo poslednite dvaesetina godini, velat ekspertite. “Stariot” finansiski direktor go pominuva{e pogolemiot del od rabotnoto vreme vo svojot oddel, fokusiraj}i se na knigovodstvenite zapisi, navremenata izrabotka na finansiski planovi, dano~ni izve{tai itn. Mnogu retko ili voop{to ne komunicira{e so lu|eto nadvor od svojata organizaciska edinica, a toa od nego ne se ni o~ekuva{e. Ili poto~no ka`ano, nikoj ne bara{e negov sovet za toa kako operativno da se podobri raboteweto.

Toj (taa) se do`ivuva{e kako zdodeven knigovoditel.

Ulogata na dene{niot finansiski direktor e zna~itelno porazli~na. Od nego se o~ekuva da gi poznava delovnite procesi mnogu po{iroko od knigovodstvenite i od finansiskite izve{tai. Me|u drugoto, toj treba da e stru~en i za upravuvawe so rizici, da e izvor na informacii za toa {to i kako raboti konkurencijata, no i mnogu pove}e.

“Ako vo minatoto finansiskite menaxeri bea odgovorni za dokumentirawe na biznisot i dobivawe set od brojki koi }e se koristat za donesuvawe zaklu~oci vo vrska so minatoto rabotewe na kompanijata, moderniot direktor na finansii s$ pove}e ima aktivna uloga vo oblikuvaweto na idninata na kompanijata.

Da razbere koi trendovi }e bidat potrebni vo idnina za kompanijata, da

VITORIO DE PEDIS VIZITING-PROFESOR NA UNIVERZITET AMERIKAN KOLEX – SKOPJE, EKSPERT ZA KORPORATIVNI FINANSII

“Od edna strana, gi imate odlukite za investiciite, a na drugata strana kako gi finansirate niv. Vo centarot na ovie odluki e glavniot finansiski menaxer - toa se vika kapitalno buxetirawe i e edna od negovite najva`ni zada~i. Toa se tolku va`ni odluki {to toj, vsu{nost, e desna raka na glavniot izvr{en direktor, najva`na figura vo kompanijata po nego.”

61

62 MENAXER anticipira koi }e bidat faktorite na uspeh vo idnina i da se obide da pridonese kon postignuvawe na tie celi”, veli Piter Cidek, glaven finansiski direktor na Vip operator.

Sekako, i ponatamu ostanuva toa deka na upravuva~kiot menaxment toj vedna{ mu odgovara na pra{aweto za postignatite delovni rezultati i gi podgotvuva planovite za periodot {to sleduva. No, i taa primarna zada~a zabele`a promeni predizvikani od vnatre{ni i od nadvore{ni procesi.

Nadvore{nite pritisoci se zasilija pred desetina godini, koga branot od korporativni skandali poradi nevistinitite finansiski izve{tai do temel ja potrese svetskata biznis-scena. Kako finansisko cunami, toj bran najprvin gi pogodi amerikanskite kompanii, kako Enron, Vorldkom i Tajko, a potoa se pro{iri na ostatokot od svetot, kako na primer vo italijanskiot Parmalat i francuskiot Vivendi. Tokmu ovie nemili nastani imaa najgolemo vlijanie vrz postavuvaweto poodlu~ni i porigorozni regulatorni ramki na nacionalnite i na me|unarodnite institucii za nadzor na finansiskite tekovi. Toa ja zaostri kontrolata, ne samo nad finansiskite izve{tai, tuku i evidentiraweto na sekoj nastan vo delovnite knigi.

FINANSISKIOT DIREKTOR E DESNA RAKA NA GLAVNIOT “Za finansiskiot direktor najbitni se tri raboti. Prvo, tuka e odgovornosta za noseweto odluki za novite investicii.

Novite investicii se klu~ni za razvojot na edna firma ili dr`ava, taka {to odlukite za novite investicii za investirawe zna~ajni sumi pari, osobeno koga parite denes se retka i skapa stoka, se od ekstremna va`nost. Finansiskiot menaxer treba da e sposoben da napravi dobri presmetki za stapkata na povrat na investiciite, za alternativnite investicii i za ostanatite finaniski parametri”, objasnuva profesor De Pedis. Vtorata rabota, {to spored nego, ne ja pravea finansiskite direktori od “starata {kola” e strukturirawe na kapitalot. Toa zna~i kako e organizirana strukturata na obvrskite na kompanijata, kolku aktiva, kolku pasiva, kakva kombinacija, po koja cena...

TRITE NAJVA@NI ZADA^I NA FINANSISKIOT DIREKTOR Dobri presmetki za stapkata na povrat na investiciite, za alternativnite investicii i za ostanatite finansiski parametri; Strukturirawe na kapitalot. Toa zna~i kvalitetno da ja organizira strukturata na obvrskite na kompanijata - kolku aktiva, kolku pasiva, kakva kombinacija, po koja cena... Zna~i, od edna strana se odlukite za investiciite, a na drugata strana kako gi finansirate niv. Vo centarot na ovie odluki e glavniot finansiski menaxer - toa se vika kapitalno buxetirawe i e edna od negovite najva`ni zada~i; Dobriot finansiski menaxer, pokraj fiskalnata ekspertiza, smetkovodstvo, buxetirawe i sl., treba da ima dobri poznavawa i od ~ove~ki resursi, IT, menaxirawe na rizikot, revizija, kontrola i izvestuvawe.

“Zna~i, od edna strana, gi imate odlukite za investiciite, a na drugata strana kako gi finansirate niv. Vo centarot na ovie odluki e glavniot finansiski menaxer i toa se vika kapitalno buxetirawe i e edna od najva`nite negovi zada~i. Toa se tolku va`ni odluki {to toj, vsu{nost, e desna raka na glavniot izvr{en direktor, najva`na figura vo kompanijata po nego”, istaknuva De Pedis.

I treto, glavniot finansiski menaxer na modernoto vreme ne e samo ~ovek {to e ekspert za finansiski pra{awa, tuku treba da ima zna~itelno iskustvo vo biznis-svetot. Pokraj fiskalnata ekspertiza, smetkovodstvo, buxetirawe i sl., toj ima odgovornosti i vo ~ove~ki resursi, IT, menaxirawe na rizikot, revizija, kontrola i izvestuvawe.

DOBAR KOMUNIKATOR Dopolnitelen pritisok na finansiskite direktori e nivnata odgovornost vo finansiskite izve{tai, koja{to ja potvrduvaat li~no so svojot potpis, {to e praktika na re~isi site kompanii, osobeno na me|unarodnite i na onie ~ie rabotewe zavisi od me|unarodni klienti i partneri.

Eden od s$ po~estite nadvore{ni pritisoci e i toa {to finansiskite direktori pominuvaat s$ pove}e vreme so sopstvenic-

MAJA STEVKOVA-[TERIEVA GLAVEN FINANSISKI DIREKTOR NA KOMERCIJALNA BANKA

“Od iskustvata kako bankar, koj sorabotuva i go sledi raboteweto na kompaniite, mo`am da ocenam deka kompaniite koi imaat profesionalni finansiski direktori imaat mnogu podobri rezultati vo upravuvaweto so finansiite, likvidnosta i op{to vo raboteweto”

ite na firmite, koi{to baraat s$ pove}e informacii za momentalnite rezultati od raboteweto, no i za planovite.

Vnatre{nite pritisoci samo delumno se prodol`enie na pred malku spomenatite regulatorni barawa, a ostatokot od tie pritisoci se odnesuva na izrabotkata na detalni i slo`eni izve{tai, planovi i proekcii nameneti za izvr{niot i za operativniot menaxment. Za toa treba da se obezbedi informati~ki sistem koj{to }e odgovara na site interni barawa, vklu~uvaj}i gi i onie na operativniot menaxment, }e go skrati vremeto na izrabotka na izve{taite, }e gi zgolemi kontrolnite funkcii i }e postavi ispraven model na izrabotka na planovi i predviduvawa.

Poznavaweto na potencijalnite rizici isto taka e ve{tina koja{to se o~ekuva od sovremeniot finansiski direktor. Tokmu toj treba da predupredi deka ne e dobro slepo da se sledat celite {to se zadadeni so planot dokolku se zakanuvaat rizici i neizvesnosti {to mo`e da vlijaat vrz odlu~uvaweto.

“Eden od predizvicite pretstavuva povrzuvawe na funkcijata na glaven finansov direktor so funkcijata rizici (chief

PETER CIDEK GLAVEN FINANSISKI DIREKTOR NA VIP OPERATOR

“Ako vo minatoto finansiskite menaxeri bea odgovorni za dokumentirawe na biznisot i dobivawe set od brojki koi }e se koristat za donesuvawe zaklu~oci vo vrska so minatoto rabotewe na kompanijata, moderniot direktor na finansii s$ pove}e ima aktivna uloga vo oblikuvaweto na idninata na kompanijata.”

BROJ 644

29/02/2012

www.kapital.mk

risk officer - CRO). Ulogata na glaven finansov direktor evoluira vo vode~ka uloga za razvojot na biznisot vo ramkite na kreirawe na vrednosta. Ulogata na rizicite bara golemo poznavawe na operaciite koi se su{tinski za biznisot, za da mo`e da upravuva so rizicite od vrvot pa nadolu, {to e osobeno va`no vo bankarskiot biznis. Vo kulturata na rizicite e da se razmisluva za implikaciite na odlukite za investirawe”, veli Maja Stevkova-[terieva, glaven finansiski direktor na Komercijalna banka.

Zaradi toa, finansiskiot direktor treba da se sprotistavuva na menaxerite od drugite delovi na kompanijata, pred s$ so onie na proizvodnite, proda`nite i na marketin{kite funkcii.

Finansiskiot direktor go gleda raboteweto na kompanijata na dolg rok, a na proda`niot menaxer ili t.n. “profit mejker”, onoj {to gi zarabotuva parite za kompanijata, bitno mu e kratkoro~no da gi ispolni zadadenite celi i na krajot da dobie soodvetna nagrada za toa.

Sli~no e i so marketin{kata funkcija, koja ~esto ima t.n. skrieni tro{oci koi operativniot menaxer ne mo`e da gi predvidi. Vo takvo opkru`uvawe, finansiskiot direktor mora da vladee so mnogu dobri komunikaciski ve{tini, so koi{to kako nezavisen ~len na timot }e ja naglasi va`nosta na rizikot za sozdavaweto na noviot profit. Dobrite komunikaciski ve{tini mu se potrebni i vo odnosot so sopstvenicite, no i vo sosema novata uloga – komunikator so javnosta, odnosno so mediumite, koi{to, pokraj drugoto, misleweto za kompanijata go formiraat i vrz osnova na li~noto do`ivuvawe i odnosot so nejzinite ~elni lu|e.

TIMOT E OD PRESUDNO ZNA^EWE Ne treba da se zanemari nitu timot od lu|eto okolu finansiskiot direktor. Sozdavaweto na kvalitetniot tim mo`e da bide edna od presvrtnicite vo karierata na vrvniot finansiski direktor.

“Ako navistina ste del od biznis-timot i razmisluvate za toa koi ~ekori treba da gi napravite, }e ve pobaraat operativnite menaxeri.

Tie sakaat da znaat koi informacii gi imate pred da donesat te{ki odluki. Toa e isto kako koga imate odnos so klienti {to navistina sakaat da rabotat so vas, namesto postojano da se obiduvate da gi naterate da go kupat va{iot proizvod”, vaka go opi{a toa uspe{niot Geri Kritenden, porane{en glaven finansiski direktor na Amerikan ekspres.

Dobriot glaven finansiski direktor celi kon odr`liv razvoj na kompanijata i osiguruva sozdavawe vrednost, rezimiraat na{ite sogovornici.

Celiot finansiski tim na kompani-

jata treba da ovozmo`i da se sozdade efikasno i efektivno sproveduvawe na strategijata vo edno opkru`uvawe koe e dinami~no i postojano se menuva. Taka, vo edna re~enica, glavniot finansiski direktor gi balansira sostavnite delovi za da se izgradi korporativniot uspeh i da se sozdade vrednost za akcionerite”, veli Piter Cidek od Vip operator.

MENAXER Ili kako {to veli Maja Stevkova-[terieva od Kopmercijalna banka, od nejzinite iskustva kako bankar, koj sorabotuva i go sledi raboteweto na kompaniite: “Mo`am da ocenam deka kompaniite koi imaat profesionalni finansiski direktori imaat mnogu podobri rezultati vo upravuvaweto so finansiite, likvidnosta i op{to vo raboteweto”.

63

64 MOJOT KAPITAL

RECIKLATORITE NA PLASTIKA BARAAT POGOLEMA PODDR[KA OD DR@AVATA DD DD

OTPADOT NE E \UBRE, TUKU IZVOR NA SOLIDNI PRIHODI IVANA KOLEVA Koleva@kapital.com.mk

e ~ini deka biznisot ne poznava granici koga kreativnosta mo`e da go donese do nekakov profit. Dodeka edni lu|e na |ubreto gledaat samo kako na nepotreben otpad za uni{tuvawe, drugi vo istiot vidoa odli~en izvor na zarabotuva~ka. I vo Makedonija ima biznismeni koi recikliraat otpad i od toa imaat solidna prihodi. Ekipata na “Kapital” poseti edna takva fabrika za reciklirawe plastika vo Skopje. Navistina e magi~no da vidite kako celiot toj otpad i nepotrebno |ubre podocna se pretvoraat vo ~isti mali zrnca i granuli koi imaat dodadena vrednost i nova namena za upotreba.

Makedonskite biznismeni koi se zanimavaat so recikliraweto plastika velat deka biznisot bara golemi investicii, naporna rabota, no i trpenie na dolg rok za da se vidat golemite rezultati. Tie se svesni i deka ova e blagorodna rabota, bidej}i na krajot na denot ne profitiraat samo tie, tuku benefit ima za celata dr`ava vo koja rabotat, preku ekolo{kata nota.

Deka biznisot e skap, problemati~en i bara golema poddr{ka od vistinski partner vo rabotata se soglasuvaat sopstvenicite na nekolku makedonski fabriki za reciklirawe plastika. Ako pred nekolku godini vo Makedonija imalo okolu 6-7 firmi koi se zanimavaat so vakva recikla`a, denes nivnata brojka e duplo namalena.

Biznismenite velat deka krizata e glavniot

S

Makedonskite biznismeni koi se zanimavaat so reciklirawe plastika velat deka biznisot bara golemi investicii, naporna rabota i trpenie na dolg rok za da se vidat golemi rezultati. Iako ova e blagorodna rabota, bidej}i benefit imaat site gra|ani od ekolo{kiot aspekt na biznisot, dr`avata s$ u{te nedovolno go poddr`uva razvojot na kompaniite.

vinovnik za stavaweto klu~ na vrata vo tika i proizvodstvo na poliester vlakno. tie kompanii. Krizata silno gi pogodila Grupacijata Green koja e vtora po golemina nabavnite ceni na krajnite proizvodi koi se vo ramkite na Evropa prisutna e sedum dobivaat preku reciklirawe na plastikata, godini vo Srbija, pet godini vo Ukraina, pa namalenata pobaruva~ka i otsustvoto dve godini vo Kosovo, ima kancelarii i na pogolema dr`avna poddr{ka bila do- vo Grcija, a lani od esen se probila i na ungarskiot pazar. volen motiv za sopstvenicite da “Vo vremeto koga ja otvorivme se otka`at od biznisot. prvata fabrika vo zemjava ima{e Sega vo Makedonija ima dve do tri okolu sedum kompanii koi refabriki za reciklirawe plastika cikliraat plastika. No, krizata koi imaat pogolemi kapaciteti. ton jagleroden “Ova e golem biznis koj bara mil- dioksid, koj kako i recesijata mnogu vlijae{e na profitabilnosta na biznisot, pa ionski vlo`uvawa. Toj se isplati {teten gas se vo atmossega vo Makedonija brojot na samo ako go gledate na dolg rok. No, isfrla ferata, mo`e da sigurno ne e familijaren biznis, se spre~i ako se tie firmi duplo se namali”, objasni Mateska. tuku potrebno e da stoi pozadi reciklira samo vas nekoja poznata renomirana eden ton plastika Grinteh MK vo Makedonija vo ramkite na grupacijata kompanija”, veli upravitelskata Sofija Mateska od kompanijata Grinteh Green raboti so reciklirawe MK koja se zanimava isklu~ivo so recik- na plasti~ni {i{iwa od koi se lirawe na plastika. Ovaa kompanija e del proizveduva poliester vlakno vo od pogolema grupacija Green so sedi{te mati~nite fabrikite vo Romanija vo Romanija , kade deset godini raboti so Vo pogonot vo Grinteh MK so prenekolku fabriki preku koi pokriva 80% od rabotka na HDP ambala`i, odnosno evropskiot pazar na recikla`a na plas- opakovki od ke~ap, jogurt i drugi

1

ambala`i, LDP, najlon i stre~ folii. se pravat regranulati, od koi podocna se pravat polietilenski kesi kako onie vo marketite, stre~ folii, pancer creva za izolacija na vodovodna i elektri~na instalacija i drugo.

“Ova ne e biznis kako trgovijata. Ova e proizvodstvo {to bara minimum eden milion evra investicii samo vo ma{ini i tehnologija, pre~istitelna stanica, alati, pumpi i druga oprema. Iako nie ve}e petta godina reciklirame plastika, mo`eme da ka`eme deka Grinteh MK vo Makedonija e se u{te mlada kompanija”, veli Vlado Petkoski, rakovoditelot na komercija vo kompanijata koja broi okolu 60-ina vraboteni vo Skopje.

Od kompanijata velat deka mese~no prerabotuvaat od 400 do 500 toni otpad, koj vo prosek go otkupuvaat za 300 evra po ton.

No, pojasnuvaat deka skoro 30% od otpadot se gubi vo tekot na recikliraweto poradi prisustvoto na |ubre vo surovinata {to se reciklira.

“Vo surovinata koja ja dobivame ima mnogu |ubre. Toa redovno ni pravi problemi i dopolnitelno ni gi zgolemuva tro{ocite, zatoa {to ma{inite ~esto se rasipuvaat.

Tie nepredvideni tro{oci ja opteretuva profitabilnosta na biznisot”, veli upravitelkata Mateska. Bisej}i Grinteh rabotat samo kako krajni reciklatori, tie se poslednata alka vo sinxirot kade najprvo Romite sobiraat plastika, ja nosat na otpad, a od tamu prevzemaat komunalnite pretprijatija koi i go sortiraat otpadot i potoa go nosat vo Grinteh.

Petkoski veli deka Grinteh ne prerabotuva {i{iwa za povtorno dobivawe {i{iwa, zatoa {to se izbegnuva koristeweto sekundarni surovini kaj proizvodite koi doa|aat vo dopir so hrana ili pijalak.

“Edno e da reciklirate plastika za da ja reupotrebite vo grad`ni{tvoto ili vo tekstilot, no sosema drugo e koga taa ja reupotrebuvate za da se pakuva vo nea hrana.

Tuka se potrebni nekoi visoki standardi i mo`ebi nekoi svetski kompanii toa go pravat. Nie ne sme zainteresirani za toj segment”, dodavaat ottamu.

SKAPA INVESTICIJA Jovica Stefanovski, kosopstvenik na kompanijata za reciklirawe plastika Agropal od Tetovo, potvrduva deka retko koja kompanija }e se

Dodeka MOJOT KAPITAL edni lu|e na |ubreto gledaat samo kako na nepotreben otpad za uni{tuvawe, nekoi biznismeni vo Makedonija vo istiot vidoa odli~en izvor na zarabotuva~ka odlu~i da reciklira {i{iwa za nivno povtorno upotrebuvawe, zatoa {to so ova nivo na tehnologija toa ne e higienski. Od tie pri~ini, se koristat primarni surovini vo proizvodstvoto kade {to plastikata potoa ima dopir so hrana.

Stefanovski veli deka kompanijata po~nala so rabota vo 1995 godina so proizvodstvo na polietilenski folii (najlonski vre}i) od originalni surovini {to gi uvezuval od stranstvo, a duri podocna navlegol i vo reciklirawe plastika, kade {to ve}e edna decenija uspe{no raboti.

Agropal ima kompletno zatvoren sistem na rabota, {to zna~i deka kompanijata vr{i sobirawe na otpadot preku sopstvena mre`a niz dr`avata, a potoa istiot go skladira i go sortira, za na krajot i da go reciklira.

No, po dobivaweto regranulati, odnosno polusorovini od plastika, Stefanovski i negoviot partner oti{le ~ekor napred do faza na proizvodstvo na krajni proizvodi, odnosno polietilenski vre}i, me|u koi razni vidovi folii za hidroizolacija vo grade`ni{tvoto, folii za vre}i za otpad i drugo.

“Godi{no otkupuvame okolu 2.000 toni otpad, po cena koja se dvi`i od 200 do 300 toni evra po ton. Ova e golem problem koj vlijae na rentabilnosta na biznisot, zatoa {to vo drugite zemji otpadot kompaniite go dobivaat besplatno, namesto da pla} aat za da go nabavat, kako {to e slu~aj vo Makedonija. No, od 2.000 toni otpad vo procesot na reciklirawe se gubat odredeni koli~ini, pa na krajot se dobivaat okolu 1.500 toni regranulati i gotovi proizvodi”,

SOFIJA MATESKA UPRAVITEL VO GRINTEH

“Vo surovinata koja ja dobivame ima mnogu |ubre. Toa postojano ni pravi problemi i dopolnitelno ni gi zgolemuva tro{ocite, zatoa {to ma{inite ~esto se rasipuvaat. Tie nepredvideni tro{oci ja optovaruvaat profitabilnosta na biznisot.”

600-900

litri nafta od koja se dobiva PET-ambala`ata za {i{iwa mo`at da se za{tedat so eden recikliran ton plastika

veli toj.

Granulite koi se dobivaat vo procesot na reciklirawe se mnogu mali. Edno zrno granula e so dijametar od 3 do 5 mm, a potoa istoto se {iri preku soodvetna tehnologija. Ova e navistina interesen proces na prerabotka na otpadot, a ekipata na “Kapital” po posetata na fabrika za reciklirawe plastika vo Skopje vide na lice mesto kako kupot otpad preku pet razli~ni ma{ini za melewe, topewe i su{ewe na plastikata stanuva granulat so minorna golemina.

“Bez minimum investicii od tri milioni evra samo vo ma{ini ne mo`ete nitu da zamislite deka mo`e da imate recikla`a na plastika po evropski standardi. Kaj nas taa investicija e okolu milion evra, no na{ite ma{ini ne se na ona profesionalno nivo na tehni~ki standard kako vo razvienite evropski zemji”, veli Stefanovski.

Najgolemite tro{oci vo negoviot biznis se od potro{uva~kata na struja, amortizacijata na proizvodstvoto, ma{inskiot park, vozilata i cenite za otkup na otpadot.

“Celokupnata investicija vo edna visokotehnolo{ka fabrika za reciklirawe plastika vo prosek iznesuva

VLADO PETKOSKI RAKOVODITEL NA KOMERCIJA VO GRINTEH

“Ova ne e biznis kako trgovijata. Ova e proizvodstvo {to bara minimum eden milion evra investicii samo vo ma{ini i vo tehnologija, pro~istitelna stanica, alati, pumpi i druga oprema. Iako nie ve}e petta godina reciklirame plastika, mo`eme da ka`eme deka Grinteh vo Makedonija s$ u{te e mlada kompanija.”

65 6

66 MOJOT KAPITAL

Ako pred nekolku godini godini vo Makedonija imalo okolu 6-7 firmi koi se zanimavaat so reciklirawe plastika, denes nivniot broj e duplo namalen

PROBLEMI KAJ BIZNISOT SO RECIKLIRAWE PLASTIKA

mali subvencii; lo{i sortirni centri; skap otkup na otpad; nedovolna edukacija na doma}instvata; neinformiranost za evropskite fondovi; nelojalna konkurencija.

okolu 100 milioni evra, no zboruvame za visokosofisticirana tehnologija”, veli Stefanovski.

Od poluproizvodite i od krajnite proizvodi na Agropal 70% se izvezuvaat vo stranstvo, prete`no na gr~kiot pazar, a ostatokot se plasira na doma{niot pazar.

KRAJNI PROIZVODI NAMESTO POLUFABRIKATI Od kompaniite velat deka `alno e da prodavaat polufabrikati, odnosno granulati koga mo`at da proizvedat krajni proizvodi, na koi napla}aat povisoki mar`i. “Zatoa, vo Agropal gi forsirame krajnite proizvodi, za koi ima i dobra pobaruva~ka”, veli eden od sopstvenicite, Stefanovski.

Plastikata e mnogu {irok poim i preku nejzino reciklirawe kompaniite mo`e da dojdat do razli~ni proizvodi preku granulatite.

“Od polietilenskiot otpad mo`e da se recikliraat vre}ite za da dojdat do istata sostojba. No, ne e mo`no preku recikla`a na plasti~ni {i{iwa da proizvedete polietilenski folii, bidej}i toa e ve}e drug tip tehnologija, koja e i dosta poskapa.

Mislam deka vo zemjava postojat odredeni reciklirawa na {i{iwa, no tie sepak, se koncentrirani vo primarnata faza”, veli Stefanovski.

Za reciklirawe na plastikata vo fabrikata Agropal vo Tetovo otpadot {to go otkupuvaat glavno e od “stre~” folii, {to se koristat za zategnuvawe paleti pri transport, folii od polietilenski ambala`i, termosobira~ki folii, koi na primer, gi zacvrstuvaat paketite so pijalaci i sli~no.

Pretsedatelot na Asocijacijata na prerabotuva~i na sekundarni surovini i reciklatori pri Stopanskata komora na Makedonija, Vlado Momirovski, veli deka iako ovaa granka e relativno nova vo zemjava, so smenetata regulativa, odnosno noviot Zakon za upravuvawe so ambala`a i otpad od pakuvawe, ovoj biznis }e se pro{iruva i }e gi sledi svetskite trendovi, a }e se praktikuva i napredna tehnologija za reciklirawe.

“Vo momentov subvenciite za kompaniite {to vr{at sobirawe na otpad-plastika iznesuvaat 20 evra za ton, a za reciklatorite na plastika 15 evra za ton. Koga subvenciite bi bile povisoki, bi postoel i pogolem motiv kaj firmite i so toa bi se postignal ekonomskiot efekt, kako i za{tita na `ivotnata sredina”, veli Momirovski.

200-300 evra po ton pla}aat kompaniite za otkup na otpad od plastika

MALI SUBVENCII I NELOJALNA KONKURENCIJA Biznismenite koi recikliraat plastika vo zemjava se po`alija na mnogu problemi {to go optovaruvaat rastot na ovoj biznis. Na profitabilnosta na recikliranata plastika mnogu vlijaat tro{ocite vrzani za cenata na otpadot koj go otkupuvaat. Stefanovski od Agropal veli deka vo mnogu zemji otpadot ne se otkupuva, tuku reciklatorite go dobivaat besplatno, zatoa {to tie se pred s$ ekolo{ki firmi. Kompaniite se po`alija i na malite subvencii od dr`avata.

“Dr`avnite subvencii {to gi dobivame se okolu 20 evra po ton od sobraniot otpad, a toa e sedum pati pomalku od subvenciite vo Grcija, kade {to tie se dvi`at i do 150 evra po ton”, se po`ali toj.

Od Grinteh pak, dodavaat deka ne e problemot samo vo visinata na subvenciite, kolku {to e vo nivnata promenlivost.

Nepostoeweto sortirni centri od kade {to }e dobivaat po~ist otpad isto taka e golem problem za kompaniite.

“Najgolemite problemi se javuvaat so lo{ata surovina. Vo Makedonija treba da pominat u{te pet generacii za da dojdeme do nekoi evropski standardi, kade {to otpadot se selektira u{te vo domot na semejstvata.

Kaj nas te{ko se doa|a do ~ista surovina, pogolem del doa|a od deponiite, a toa go skratuva rokot na traewe na ma{inite”, velat od Grinteh. Stefanovski veli i deka 10 milioni evra se dovolni da se investira vo dobar sortiren centar vo zemjava. Zasega, so otsustvo na vakov centar, tro{ocite na kompaniite koi recikliraat plastika se mnogu zgolemeni, zatoa {to tie dopolnitelno

VLADO MOMIROVSKI pretsedatel na Asocijacijata na prerabotuva~i na sekundarni surovini i reciklatori pri Stopanskata komora na Makedonija

Vo momentov subvenciite za kompaniite {to vr{at sobirawe na otpad-plastika iznesuvaat 20 evra za ton, a za reciklatorite na plastika 15 evra za ton. Dokolku subvenciite bi bile povisoki bi postoel i pogolem motiv kaj firmite i so toa bi se postignal ekonomskiot efekt, kako i za{tita na `ivotnata sredina. go sortiraat otpadot.

Drugi problemi se javuvaat kaj nedostigot od edukacija za reciklirawe na otpadot.

Od kompaniite prepora~uvaat da se vovede edukacija na decata u{te vo osnovnoto obrazovanie, kako {to e slu~ajot so evropskite zemji.

Se `alat i deka inspekciskite slu`bi treba pove}e da izleguvaat na teren za da gi ostranat divite otkupuva~i na plasti~en otpad. Tie, spored niv, se izvor na nelojalna pazarna konkurencija, bidej}i ne gi prijavuvaat vrabotenite.

Problemi imaat i so nedovolnata informiranost za evropskite fondovi.

“Sum bil na mnogu seminari i rabotilnici organizirani od razni dr`avni institucii i ministerstva za da dobijam informacii kako da dojdam do evropskite pari, no zaludno.

Nedostiga informiranost kaj dr`avata kako biznis-zaednicata mo`e da aplicira za brojnite grantovi na koi imame pravo od EU”, veli Stefanovski.

Tie go pozdravuvaat potegot na Vladata da postavi posebni kanti-mre`i za sortirawe plasti~ni {i{iwa, no velat deka toa e nedovolno.

спорт и рекреација по избор

БУЛ: ОКТОМВРИСКА РЕВОЛУЦИЈА БР.15 СКОПЈЕ; TEЛ: +389 2 3092 190 ФAКС: +389 2 3092 152

ФИТНЕС ЦЕНТАРОТ ОПФАЌА:

ПРОФЕСИОНАЛНИ ТРЕНЕРИ СПРАВИ ЗА КАРДИО ВЕЖБИ 4 ЛЕНТИ ЗА ТРЧАЊЕ, СТАТИЧНИ ВЕЛОСИПЕДИ, СТЕПЕРИ, ОРБИТРЕК ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ ДИСПЛЕИ ЗА СИТЕ КАРДИОСПРАВИ СВЕТСКИ ПОПУЛАРНА ОПРЕМА CYBEX И TECHNOGYM ПРОГРАМИ ЗА ИСХРАНА И ВЕЖБАЊЕ ДОДАТОЦИ ВО ИСХРАНАТА4 ПРОТЕИНСКИ ШЕЈКОВИ И БАРОВИ КАФEТЕРИЈА САУНА И ЏАКУЗИ МАСАЖА

info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk

68 MEDIUMI

KOJ STOI ZAD NAJUSPE[NITE REK

SOZDAVAAT SVET SO MAKEDONSKI Vo vtoroto prodol`enie od serijalot “Koj stoi zad najuspe{nite reklami vo Makedonija” pretstavuvame u{te dve makedonski marketing agencii Republika i Media House.

Ne stanuva zbor za rangirawe na marketing agenciite vo Makedonija spored nikakvi kriteriumi za uspe{nost ili golemina, tuku za serija tekstovi vo koi }e bidat pretstaveni kreativnite timovi koi gi sozdavaat reklamite koi dobivaat nagradi na mnogu poznati svetski festivali. Vo slednite broevi }e prodol`ime so pretstavuvawe i na PR timovite vo marketing agenciite vo Makedonija.

PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

enaxer” i vo ovoj broj prodol`uva so pretstavuvaweto na makedonskite advertajzingagencii. Za da vi gi dobli`ime poblisku agenciite koi gi pravat reklamite {to sekojdnevno gi gledate na televizija i gi slu{ate na radio i koi osvojuvaat nagradi po regionalnite i svetskite advertajzing festivali, trgnavme so ideja da vi gi pretstavime site pogolemi agencii vo zemjava. Iako edna ed od osnovnite zada~i na ovie agencii e podobro da gi „prodaa dat” svoite klienti, sledstveno i d sebesi, se ne site agencii prifatija da d u~estvuvaat vo ovoj serijal.

Vo V ovoj broj na „Menaxer” vi pretstavuvame u{te dve na{i rep klamni agencii. kl

M

NAGRADITE [TO SEKOJA GODINA GI OSVOJUVAAT DOMA[NITE REKLAMNI AGENCII NA SVETSKITE FESTIVALI ZA ADVERTAJZING-INDUSTRIJATA SE DOKAZ DEKA MAKEDONSKITE KREATIVCI MO@AT SLOBODNO DA ZASTANAT RAMO DO RAMO SO SVETSKITE MAJSTORI ZA REKLAMI

BROJ 644

29/02/2012

MEDIUMI

www.kapital.mk

KLAMI VO MAKEDONIJA (2)

TSKI KVALITET I BUXET REPUBLIKA

WHERE OTHERS STOP

gencijata Republika postoi ve}e osum godini i vo toj period ima osvoeno golem broj nagradi na me|unarodni festivali. Poslednata, vo 2011 godina, na Festivalot na turisti~ki komunikacii vo Budva, za spotot Makedonija ve~na – hrana. „To~no e deka nagradite na vakvite me|unarodni festivali se priznanie i pottik za na{ata rabota, sepak nie kako kreativci sme suetni lu|e i sakame nagradi i priznanija. No, nagradite se i golema stapica. Mnogu ~esto se slu~uva advertajzing-agenciite da se fatat vo vakvata stapica.

Kreativniot tim se sobira i vika: „Dobro bi bilo da napravime ne{to {to }e mo`e da odi na festivali i da

A

osvojuva nagradi”.

I ve}e ne e vo prv plan interesot na klientot, tuku zadovoluvaweto na li~noto ego”, velat od Republika.

Agencijata ima osvoeno dve nagradi za pretpriema~ na godinata vo kategorijata na mali pretprijatija, nagradata „Zlatno sonce na godinata” za kampawata za Makedonska po{ta, a istata nagrada ja ima dobieno i za kampawata na INAQUA. Agencijata bila i finalist na festivalot za adverjtazing Golden Drum vo Portoro`, kako i na festivalot Adprint vo Bukure{t, Romanija. „Vo procesot na sozdavawe ne se razmisluva za strategija, koja e najdobra komunikacija za proizvodot, na koja target-grupa se obra}a...i timot

se fokusira samo na toa da smisli ne{to ’interesno‘. Mnogu ~esto re{enijata koi agenciite gi pra} aat na festivali se izmisleni, takanare~eni ghost ads, {to zna~i deka ne bile nara~ani od klient, nikoga{ ne bile objaveni vo Makedonija, tuku deka agencijata smislila ne{to ’interesno‘, go producirala specijalno za festivalot i go pratila so nade` deka }e dobie nagrada”, velat od Republika.

Nivnata filozofija e Where others stop, a idejata im e, kako {to objasnuvaat, da ponudat ne{to sosema poinakvo, da prodol`at kade {to drugite zastanuvaat i da najdat to~na komunikacija koja }e donese rezultati. „Zatoa i sme bile pobednici vo mnogu bitki”, velat od agencijata.

69

70 MEDIUMI

MEDIA HOUSE “NE E KREATIVNO, AKO NE PRODAVA” gencijata j Media M di H House postoi od 2004 godina. Taa e fullservice reklamna agencija, koja ima lokalni, regionalni i internacionalni klienti. „Vo 2006 godina otvorivme kancelarija vo Albanija, a vo 2007 godina i vo Kosovo i Crna Gora. Od 2007 godina kako partnership agencija del sme od Carat - Aegis Media, eden od najgolemite Media Network agencii vo Evropa i po{iroko. Vo 2006 godina na trinaesettiot Golden Drum Advertising Festival and Media Meeting vo Portoro` ja dobivme prvata nagrada vo kategorijata Open Ad Golden Drum Ideas Award – TV Idea Award za spotot Pool. So istiot spot bevme finalisti na {esnaesettiot Moscow International Advertising Festival i finalisti na New York festival International Advertising Awards.

Toa be{e ogromno priznanie i golema satisfakcija za nas, no i za na{ite klienti so koi sorabotuvavme”, veli Goce Doj~inovski, kosopstvenik i upravitel na Media House.

A

Media House vo svoeto portfolio M di H f vklu~uva golem broj klienti od re~isi site industrii. Toa i gi pravi prepoznatlivi na pazarot. „Sekoj klient e razli~en i specifi~en, a toa bara i poseben pristap vo procesot na razvoj na komunikaciskata strategija bez razlika na toa na koe nivo } e bide proektirana i implementirana. Ona {to dosega sme go steknale kako iskustvo e faktot deka „Ne e kreativno, ako ne prodava”. Toa zna~i deka ako klientot so vas kako agencija nema proda`ni rezultati, celta ne e ostvarena”, veli Doj~inovski.

Minatata godina, kako i za site vo marketing-biznisot, be{e te{ka i za Media House. „Te{ka }e bide i ovaa 2012 godina. Sostojbata so mediumite vo Makedonija e katastrofalna. Poslednive 4-5 godini mediumskiot pazar ili mediumskoto vreme do tolkava mera se obezvredni {to vo pra{awe }e go dovede opstanokot na mnogu mediumi, a isto i reklamni agencii. Ni pretstoi period na „pre`ivuvawe”, a

ne na razvoj. Ako sakame regionalno da se sporeduvame, mediskiot pazar vo Makedonija e na samoto dno”, veli Doj~inovski.

Iako vo izminatiov period pazarot na reklami vo Makedonija e zna~itelno opadnat, sepak postojat odreden broj pretprijatija koi{to ja prepoznavaat vistinskata vrednost na marketingot i zna~eweto na kvalitetniot advertajzing za nivniot biznis, veli Ivan Jovevski Client Service Director vo Media House. „Od proektite izraboteni vo posledno vreme bi mo`ele nekolku aktivnosti koi se odli~no prifateni od kupuva~ite: kampawata na Bitolsko Maslo za koja{to izrabotivme navistina interesni TV, radiospotovi i re{enija za pe~atenite mediumi i bilbordi; TV-spotot za pa{tetite na Mispol snimen vo *stop-motion tehnika vo Praga i novite pakuvawa za ogromen del na proizvodite od paletata na grupacijata @i-Va”, veli Jovevski.

OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%

+

-35% SO

POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI

pretplata@kapital.com.mk

ZEMETE POVE]E!

BROJ 644

29/02/2012

MARKETING

www.kapital.mk

MOJOT STAV:

STIV RIXVEJ GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR NA VIRXIN ATLANTIK

ISKUSTVOTO NA KLIENTITE E NA[ATA ALATKA ZA MARKETING red da po~neme so marketing na ne{to ili so razgovor okolu na{ite predlozi za brendot, se pra{uvame sebesi dali sme dovolno hrabri za da bideme ~ekor pred o~ekuvawata na klientite? Eden od na~inite, preku koj se obiduvame da bideme ponapred od na{ite klienti, e so sozdavawe vrvno iskustvo za klientite. Ako na{ite klienti se simnat sre} ni od avionot, ako raska`at na drugi za toa iskustvo, ako gi nateraat i niv da dojdat i ako se vratat i tie samite – toa e ogromna marketingalatka za nas. Za toa da se ostvari, potrebni se elementi koi }e mu pomognat na personalot da si ja vr{i rabotata i da go napravat iskustvoto na na{ite klienti porazli~no od ona {to im go nudat drugite avioprevoznici. Tie elementi vklu~uvaat ne{ta kako poinakov dizajn na na{ite klubovi vo odnos na drugite kompanii.

Razli~nosta e vidliva i vo samite avioni, vo dizajnot na delot za prva klasa so cel da se dobijat najdobri mo`ni stolovi na spu{tawe, a preciznosta i rafiniranosta na detalite vo vnatre{nosta na avionot postavuvaat sosema novi standardi.

No, ne e dovolno samo da gi imate sredstvata. Na primer, nie bevme prviot avioprevoznik koj vgradi sistemi za zabava vo avionite, a sega site gi imaat. A, iskreno

P

re~eno, denes postojat odredeni avioprevoznici – na primer, na Bliskiot Istok – koi imaat mnogu dlaboki xebovi i tro{at mnogu pari. Zatoa morame da odime ponatamu.

Vistinskoto re{enie se lu|eto, razvojot na hemijata i odnesuvaweto kaj na{iot personal, koj go sozdava vistinskoto iskustvo za klientite. Ova postojano go povtoruvame na na{ite profesionalni obuki, zatoa {to bez ~ove~kiot element, ne vredi s$ ostanato.

Dobroto rabotewe podrazbira golema kompleksnost, bidej}i se dvi`i od prviot telefonski povik na klientot, pa s$ do zborovite: „Doviduvawe.

Posetete n$ povtorno”.

Koga dvete ne{ta }e se izrabotat dobro – spojuvaweto na sredstvata i lu|eto – toga{ na{iot personal mo`e navistina da privle~e klienti so stav i duh. Tie se ~uvstvuvaat gordi na toa {to go pravat; im se dopa|a da bidat pobednici. A na krajot od denot, toa e navistina va`no. Sepak, letame so istite avioni kako i site drugi. Letame pod istite strogi bezbednosni pravila. No, ako se ka~ite vo nekoj od na{ite avioni i ja iskusite uslugata, }e vidite deka e mnogu razli~na od onaa vo golem broj drugi kompanii.

Denes e popularno da se ka`e deka televizijata i ostanatite tradicionalni formi na marketing ne funkcioniraat – deka ova e fragmentiran

Ako na{ite klienti se simnat sre}ni od avionot, ako raska`at na drugi za toa iskustvo, ako gi nateraat i niv da dojdat i ako se vratat i tie samite – toa e ogromna marketing-alatka za nas svet i deka, poradi toa, marketingot gi opfa}a site mali ne{ta koi kompaniite gi pravat za razli~ni celni grupi, pazari i segmenti.

Ne sum siguren deka seto toa e to~no. Fokusiranite napori, nalik na laser, se mo{ne vredni, no zagri`en sum deka mo`eme pravilno da gi izvedeme site „mikro” ne{ta, a da ja proma{ime golemata slika. Sekoga{ sakam da sum svesen kolku e va`no na{ite marketin{ki napori da bidat otelotvoreni vo ne{to pogolemo – duri, ne{to kultno.

Ovaa lekcija mi se vrati so neodamne{niot uspeh na dve od na{ite televiziski kampawi preku sredstvata za masovno informirawe.

Prvata od niv be{e objavena vo 2009 godina, koga Virxin atlantik ervejs (Virgin Atlantic Airways) go proslavi svojot 25-ti rodenden. Vo toj period, site bea deprimirani

poradi svetskata ekonomija i samo sakavme da gi nasmevneme na{ite klienti, a i nie samite. Rezultatot be{e „Still red hot”, TV kampawa koja zapo~na vo Britanija, stana popularna na Internet i ima{e apsolutno masoven efekt vo sozdavaweto na pozitivna slika za na{iot brend, ne samo kaj klientite, tuku i kaj na{iot personal i dobavuva~i. Otsekoga{ silno sme se fokusirale na brendot i svesnosta za nego, no ovaa kampawa pottikna u{te ne{to – vnese energija i sozdade sosema nova grupa na privrzanici, i toa u{te pred voop{to da stapnat vo avion.

Stiv Rixvej e glaven izvr{en direktor na Virxin atlantik ervejs od 2001 godina. Roden e vo Anglija, a vo Virxin po~nal da raboti vo 1990 godina. Prethodno bil izvr{en direktor za potro{uva~ki uslugi i upravuval so kompaniskata programa za klienti koi redovno gi koristat nivnite letovi.

71

BROJ 644

29/02/2012

PRETPRIEMNI[TVO

www.kapital.mk

BIZNIS-ANGELI

PET NE[TA NA KOI[TO TREBA DA VNIMAVA SEKOJ START-AP PRED DA POTPI[E SO INVESTITOR o dogovaraweto i rakuvaweto, prosledeni so proslavata po naporniot ru~ek so va{iot nov “investitor” prijatel, stignuva dogovor vo koj treba da gi dogovorite i da gi formalizirate uslovite na va{ata vrska.

Dogovorot e dolg i sodr`i nekoj praven `argon, kade {to duri i definiraweto na koj e posleden den vo mesecot e va`no.

Osven toa, dogovorot izgleda dosta jasen.

Pa i kolku komplicirano mo`e da bide - ti nam ni dava{ pari, jas rabotam naporno i nie sme sre}ni i tancuvame zaedno s$ dodeka delime super profiti, taka?

Pogre{no!

Zavisno od investitorot, ovie dogovori ~esto sodr`at mnogu dupki koi vie kako sopstvenik na biznis mo`e da ne gi zabele`ite. Finansiraweto mo`ebi ne e va{a specijalnost, dodeka investitorite vrabotuvaat mnogu pametni lu|e koi{to pominuvaat ~asovi kreiraj}i i razgleduvaj}i gi na~inite na finansirawe.

Eve na {to treba da vnimavate pred da go potpi{ete dogovorot so некој investitor:

P

1.

SINDROM NA ZGODNA DEVOJKA

Devojkata koja znae deka nitu edno mom~e nema da raskine so nea bidej}i taa e zgodna, toa e sindrom na zgodna devojka.

Taa postojano pravi problemi vo vrskata, znaej}i deka nema da ima nikakvi posledici. Investitorite ~esto ja igraat ovaa uloga, znaej}i deka vie nema nikoga{ da gi ostavite, bidej}i tie gi imaat parite.

Samo zapomnete deka ova e vrska vo koja u~estvuvaat dvajca i vie mo`ete da se zalo`ite za toa {to vam vi e va`no. Ako va{ata ideja e dovolno dobra, vie imate isto tolku mo}, pa zastanete zad sebe.

2.

ZAEDNO ZA EDNA NO]

3.

NEREALISTI^NI O^EKUVAWA

Site sme gi imale onie romansi koga nekoj vrtoglavo brzo i so mnogu emocii vleguva vo na{iot `ivot, slednata minuta ve}e go nema, a nie sme ostanale da go sobirame toa {to ostanalo. Vnimavajte na uslovite za izleguvawe od biznisot i strategiite za izlez, koi im ovozmo`uvaat na investitorite da mu go napravat tokmu ova na va{iot biznis. Dobriot investitor }e bide dolgoro~no so vas, }e raboti so vas za da vi pomogne da go izgradite va{iot biznis.

“Ka`ete mu deka sonuva” e fraza od edna avstraliska komedija i e mnogu soodvetna koga }e gi poglednete celite postaveni od

“Da, bi sakale da investirame”.

Magi~nite zborovi koi saka da gi slu{ne sekoj sopstvenik na startap. Va{ata ideja ne e pove}e vo zarodi{ nekade vo va{ata glava, taa naskoro }e procveta vo realnosta, kako {to vie otsekoga{ znaevte deka }e bide

va{iot investitor. Da, toj ima svoi celi.

Toa e va{ biznis, no investitorite }e gi merat va{ite performansi vrz osnova na merkite koi tie } e gi postavat. Ovie merki }e se baziraat na celi koi nivniot biznis mora da gi ispolni za da gi presretne o~ekuvawata na nivnite akcioneri.

Zapomnete deka na investitorot mu treba pove}e gotovina za da mo`e da pravi pove}e investicii. Pa taka, za da privle~at pove}e klienti, tie }e sakaat da poka`at investicii koi pravat odli~ni rezultati za mnogu brzo vreme. Pra{ajte se sebesi {to mo`ete navistina da postignete vo odreden vremenski period i imajte gi predvid delata na investitorot koi se nadvor od ovoj opseg, bidej}i ova vo idnina }e vi sozdade problemi.

4.

NEFER VRSKA

Ova e najinteresno. Investitorot ja dava gotovinata i dobiva 50% od profitot i toga{, po odredeno vreme ja saka negovata gotovina nazad. Vie ja rabotite rabotata i dobivate 50% od profitot. Toa e fer i kako funkcionira? Pak pogre{no. [to e so va{eto vreme koga ne ja zarabotuvate nitu prose~no utvrdenata plata za va{ite uslugi? Kako sopstvenik na biznis, mora da pravite razlika me|u investicija i investiciski rizik. Gotovinata koja vi ja dava investitorot e negovata investicija.

Udelot koj go dobivaat vo va{ata kompanija e kompenzacija za rizikot koj go nosat deka mo`ebi nema da si gi vratat parite.

Kolku e povisok rizikot, tolku e povisok procentot na udelot koj tie go dobivaat.

Va{ata investicija e va{eto vreme i ekspertiza koi ja generirale i ja ostvarile va{ata ideja. Va{iot udel vo kompanijata e kompenzacija za rizikot deka nema da zarabotite pari koi }e vi platat za va{eto vlo`eno vreme. Taka, koga investitorot }e vi pobara da mu gi vratite investiranite pari po odreden period, u~tivo pobarajte im povrat na razlikata me|u platata koja ja zemate vo va{iot start-ap i prose~nata

plata vo va{ata struka. Toga{ vrskata e fer.

5.

STRUKTURIRANI USLOVI NA VRSKATA

[to dokolku vi ka`at deka }e ja kupat va{ata kola, no mo`at da vi platat na tri rati, me|u koi ima period od dve godini?

Vie bi naplatile kamata ili nagrada na cenata za da mo`ete da mu gi dozvolite ovie uslovi na kupuva~ot, neli? Toga{, zo{to koga investitorot }e vi ka`e deka }e vi gi dade parite, no edinstveno pod uslov da vi gi dava na nekolku tran{i, kako biznismeni ne naplatuvame nagrada i ne go prilagoduvame nivniot udel vo firmata soodvetno?

Realnosta e deka so obvrzuvawe na pari koi se ispla}aat vo tran{i investitorite go namaluvaat svojot rizik. Iako se obvrzale deka }e investiraat, tie edinstveno ja rizikuvaat sumata koja, vsu{nost, ja vlo`ile. Korektnata osnova e da go vrednuvate biznisot vo sekoja faza vo koja tie se odlu~uvaat da gi vlo`at svoite pari i da ostavite ova da go odredi nivniot udel, namesto da se soglasite da dadete udel baziran na parite koi tie se obvrzale deka }e vi gi dadat prviot den.

Poddr`ano od I2BAN, prvata mre`a na biznisangeli vo Makedonija

73

74 STRATEGII

KAKO STARBAKS SE VRATI OD MRTVITE? (2)

[ULC JA TRANSFORMIRA[E KOMPANIJATA, NO I SEBESI

Najpopularniot j u r amerik k sinxir na kanski kafeterii ima{e stra{en podem pod vodstvo na Hauard [ulc – ~ovekot koj{to go izgradi brendot, go ra{iri globalno i be{e izvr{en direktor na kompanijata do 2000 godina, koga re{i da otstapi od ~elnata pozicija. No, podocna kolata trgna nadolu i vo 2008 godina [ulc se vrati vo Starbaks za da ja spasi kompanijata. Po tri godini popularnite kafuliwa povtorno se golem hit, a akcionerite na kompanijata zadovolno trijat race. Vo dene{niov broj pro~itajte zo{to Starbaks padna i kako [ulc go vrati svoeto “~edo” na starite pateki na slavata

o 2000 godina, po 15-godi{no 15 godi{no upra upravuvawe so sekojdnevnoto rabotewe, [ulc odlu~i da se povle~e od funkcijata izvr{en direktor. Ima{e 46 godini. Iako osum godini vode{e kompanija so godi{en rast od 49%, mu be{e „malku zdodevno”.

Ostana kako pretsedatel na bordot. Se obide kako sopstvenik na profesionalen ko{arkarski tim, {to se poka`a kako ~ista katastrofa – na krajot gi prodade Sietl Supersoniks, koi se preselija vo Oklahoma Siti. Da go naterate da zboruva za ova e kako da gledate nekogo dodeka se obiduva da isfrli kamen od bubregot.

Vo negovo otsustvo Starbaks otprvin napreduva{e.

Vo nekoi gradski kvartovi soodnosot me|u Starbaks i soobra}ajnite semafori be{e 2:1. Ima{e fotografii od lu|e kako pravat kafe “starbaks” na Mont Everest. Do 2007 godina ve}e postoeja 15.000 prodavnici, vklu~uvaj}i gi i onie vo Brazil, Bahrain i na Bahamite.

Sepak, po~naa da se

V

gledaat opasnostite od vrtoglavoto {irewe na masovniot pazar. Frekvencijata na potro{uva~i za prvpat po~na da opa|a.

Potro{uva~ite razvija ~uvstvo na ambivalencija kon brendot od ~ij proizvod bea zavisni, no ~ii{to ceni izgledaa sme{ni.

Pojavata na “blogeri” i socijalni mediumi im dade na kriti~arite instant-platforma. Mekdonalds (McDonald’s) lukavo promovira{e sopstvena linija na “espreso”.^etiri dolari e ne~ueno, se ~ita{e na bilbordite vo blizina na zavodlivata zeleno-bela sirena nad kancelariite na Starbaks.

Na denot na sveti Valentin vo 2007 godina [ulc mu isprati imejl na svojot naslednik i na menaxerskiot tim, `alej}i se na „komoditizacija na na{iot brend” i „razvodnuvawe na Starbaks-iskustvoto”. Pismoto, koe prote~e do nekoj od tra~ internet-stranicite vo vrska so Starbaks, stana negov cri de coeur.

Na po~etokot na 2008 godina [ulc se vrati na pozicijata izvr{en direktor. Po kratka postapka

zzatvori 800 amerikansski prodavnici koi imaa slabi rezultati i otpu{ti 4.000 rabotnici. Personalot pomina niz povtorna obuka, tehnologijata be{e modernizirana, a rabotnite operacii podobreni.

Na polovina den site amerikanski prodavnici bea zatvoreni za da nau~at baristite kako da pravat podobro “espreso”. Starbaks potro{i 30 milioni dolari za da dovede 10.000 menaxeri na prodavnicite vo Wu Orleans na ednonedelni sostanoci za podigawe na entuzijazmot, vo kombinacija so vkupno 50.000 ~asovi op{testvena rabota po povod `rtvite od uraganot Katrina.

VO STARBAKS SE VRATI PROSPERITETOT Vo Starbaks, [ulc gi razbudi trupite i pottikna inovacii.

“Koga formirate kompanija”, izjavi toj, “se fokusirate samo na toa.

Imate pottik. Mo`ete mnogu pomalku da zagubite. So fudbalska terminologija pove}e igravme odbrana, namesto da se obideme da dademe gol.”

BROJ 644

29/02/2012

Vo Starbaks se vrati prosperitetot. Ovaa godina planira da otvori 200 prodavnici vo SAD, kako i da remodelira 1.700 prodavnici, so cel da postigne „maalski duh” vo niv – zemjeni tonovi, drveni {ankovi, dolgi masi, meni napi{ano na raka...

Se vrati pomalku impulsiven, porelaksiran. „San Vali i Davos ve}e ne bea va`ni”, veli toj. „Dolgo vreme navistina posakuvav da me pokanat na onie zna~ajni konferencii na koi voobi~aeno se kanat izvr{nite direktori.

Mislev deka toa zna~i ne{to”. Be{e pokanet i prisustvuva{e na nekolku konferencii, no sega retko odi na niv. „Ve}e ne mi treba odobrenie ili laskawe od nadvore{niot svet, mo`ebi bidej}i cenata na akciite be{e rekordno niska i seta vreva koja doa|a{e od site strani be{e mnogu lo{a i kriti~ki nastroena kon kompanijata i kon mene. Ednostavno, ja nadglasiv vrevata. Morav da ja transformiram kompanijata, a i sebesi.” Pominuva{e pove} e vreme so prijatelite i so semejstvoto i mu se vrati na igraweto {ah.

Vo Starbaks se vrati prosperitetot. Ovaa godina planira da otvori 200 prodavnici vo SAD, kako i da remodelira 1.700 prodavnici, so cel da postigne „maalski duh” vo niv – zemjeni tonovi, drveni {ankovi, dolgi masi, meni napi{ano na raka, podobro

STRATEGII

www.kapital.mk

vidno pole. Hranata e podobra: ovo{ni {ejkovi “vivano” (Vivanno), “hem end ~edar artisan brekfast fritata” (Ham & Cheddar Artisan Breakfast Frittata), a za ru~ek “bistro boksis” (Bistro Boxes). Starbaks mu se priklu~i na pazarot za instant-kafe so “via” (Via) vo 2009 godina i go najavi svoeto prvo blago pe~eno kafe, nare~eno “blond” (Blonde) za januari. Vo stranstvo kompanijata planira 600 novi prodavnici, od koi okolu ~etvrtina }e se nao|aat vo Kina, so {to se raboti na planot vo taa zemja da ima vkupno 1.500 prodavnici do 2015 godina.

Indija ~eka. Vietnam } e ja dobie svojata prva prodavnica vo 2013 godina.

Starbaks ima vkupno 17.000 prodavnici, {to e pove}e od koj bilo sinxir za brza hrana, osven Mekdonalds i Sabvej (Subway).

KAKO HAUARD [ULC GO “OPRAVI” STARBAKS? fevruari 2008 godina 1 Vo Starbaks zatvori 7.100 prodavnici vo SAD za period od 3,5 ~asa za baristite da nau~at kako da pravat perfektno “espreso” Vo toj period Starbaks zagubi {est milioni dolari.

Otkako se vrati povtorno na ~elo na kompanijata, [ulc gi pokani site zainteresirani da mu pi{uvaat imejl direktno nemu – za kuso vreme primi pove}e od 5.000 elektronski poraki Isto taka, li~no se javuva{e vo prodavnici niz celata zemja za da pra{a kako odi rabotata.

Za prv pat vo kompaniskata istorija [ulc anga`ira{e nadvore{ni konsultanti za da mu pomognat vo o`ivuvaweto na kompanijata

od sendvi~ite ja zadu{uva mirizbata na kafeto vo prodavnicite. Nekolku meseci podocna, otkako kompanijata gi podobri sendvi~ite so pozdravi sostojki, [ulc povtorno dozvoli topli sendvi~i na menito.

2

3

gi zameni site 7 Kompanijata zastareni kasi i kompjuteri Dotoga{ kafeteriite koristea star Microsoft DOS operativen sistem vo svoite kasi, platforma za koja i samiot Majkrosoft prestana da dava tehni~ka poddr{ka vo sredinata na 90-tite godini.

So noviot sistem Starbaks za{teduva 700 iljadi ~asovi vo redicite za kafe godi{no.

Vo januari 2009 godina Starbaks zatvori 600 prodavnici niz cel svet, so {to gi namali tro{ocite za 850 milioni dolari.

A 70% od ovie prodavnici bea otvoreni vo periodot 2006-2009 godina.

8 taka, za prv pat 4 Isto Starbaks investira{e vo golema nacionalna reklamna kampawa, za {to ja anga`ira{e golemata agencija BBDO. go nazna~i Kriz Bruzo 5 [ulc od Amazon (Amazon.com) za glaven menaxer za tehnologija vo Starbaks Bruzo ja usovr{i kompaniskata internet-stranica i go podobri celokupnoto prisustvo na Starbaks vo socijalnite mediumi.

re{i da prodol`i da 9 [ulc im nudi zdravstveno osiguruvawe na svoite vraboteni so cel da ostanat lojalni na kompanijata.

Vo 2009 godina ova go ~ine{e Starbaks 250 milioni dolari, {to e 50% pove} e vo odnos na 2000 godina.

Starbaks e prvata amerikanska kompanija {to im ponudi seopfatno zdravstveno osiguruvawe na svoite vraboteni.

Vo juni 2009 godina [ulc objavi deka }e ja zgolemuva platata na svoite vraboteni vo soglasnost so nivnite rezultati.

donese odluka da se 10 6 [ulc trgnat toplite sendvi~i od menito za pojadok Toj smeta{e deka aromata

75

76 NA RU^EK SO...

ILIJA DIMOVSKI PRATENIK

POLITI^AR SO P ZA ISTORIJATA

Politikata i makedonskata istorija go sledat cel `ivot. Uspeal da gi spoi ovie dve raboti i preku darbata za debatirawe za koja vo sredno{kolskite denovi dobil i priznanija, izrasna vo ostar i iskusen politi~ar. Svesen e deka bitkata za priznanie za negovata rabota od javnosta e te{ka, no kritikite zasega ne uspevaat da go trgnat od golemata qubov kon politikata PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

okolku eden den zamine od politikata, karierata }e ja prodol`i vo prou~uvawe na makedonskata istorija. Najgolemata pasija na vele{anecot Dimovski otsekoga{ bila istorijata, posebno, kako {to veli, periodot od 1850 do 1945 godina, vremiwata na prvite organizirani otpori protiv Otomanskata imperija, formiraweto na VMRO, crkovnite propagandi na na{ite sosedi... Duri 80% od knigite vo negovata doma{na biblioteka se so istoriski sodr`ini. „Mnogu likovi od na{ata istorija ostavile dlabok rez vrz mojot razvoj.

D

Posebno sum fasciniran od delata na vele{kiot vojvoda Jovan Naumov Alabakot, li~nost koja e malku poznata za makedonskata javnost i retko koj znae deka toj vsu{nost e eden od glavnite organizatori na Kru{evskoto vostanie. Postturskiot vojvoda Vasil Чokalarov, isto taka malku poznat, me voodu{evuva so negovata bitka protiv gr~kata propaganda...Sekako mnogu sum gord i na na{ite Gemixii, od koi najgolem del se vele{ani...”, raska`uva Dimovski.

Osven istorijata vo periodot na osnovnoto {koluvawe, Dimovski mnogu bil posveten i na matematikata, {to podocna }e go preorientira da se zapi{e na prirodnomatemati~kiot smer vo vele{kata gim-

NA[ETO MENI

So Dimovski odna bogatoto meni lu~ivme Arabeska se od uli, za supa od brokn~ uk i le ze ri`oto so . n” za me ar „p ta sala

nazija. Poznavawata od ovie dve oblasti gi potvrdil na dr`avni natprevari kade {to osvoil i nekolku nagradi.

Vo vremeto dodeka e sredno{kolec poka`uva i golem interes za debatiraweto i e eden od osnova~ite na debatniot klub vo Veles, koj podocna prerasnuva vo Mladinski obrazoven forum. Kako rezultat na negovite ve{tini za govorni{tvo stanuva i dr`aven prvak vo debatirawe. Interesot za debatiraweto poleka mu go trasira vleguvaweto vo politikata, kade {to } e ima vistinska mo`nost da gi promeni rabotite na podobro.

Vo opredelbata da ja zastapuva desnicata, odnosno VMRO-DPMNE, osven negovite li~ni ubeduvawa, vlijanie ima i negovata

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

PASIJA majka, za koja veli deka „vle~e vmrovski korewa”, kako i golgotata na negoviot dedo i pradedo, koi kako `rtvi na prethodniot komunisti~ki re`im bile polti~ki zatvorenici, bidej}i „se borele za samostojna Makedonija”.

Makedonija” Vleguvaweto vo politikata, kako i golem broj aktuelni kadri na VMRO-DPMNE, go po~nuva preku mladinskata organizacija na ovaa partija, Unijata na mladi sili. „Tie aktivnosti mi odzemaa mnogu trud i energija. Bidej}i u{te od mal od strana na moite roditeli bev ostaven sam da si gi donesuvam va`nite ulogi, vo toj period sfativ deka karierata }e ja gradam vo politikata, za {to kompletno ja dobiv nivnata poddr{ka. Vo toa ne uspeaja da me razubedat nitu moite profesori koi znaeja da iskomentiraat kako mo`e odli~en u~enik kako mene da se interesira za politika, i toa za VMRO-DPMNE, koi vo toa vreme vo Veles bea bauk...”

Paralelno so negoviot politi~ki anga`man, obrazovanieto odlu~uva da go prodol`i na Pravniot fakultet. „Dilemata kade da se steknam so visoko obrazovanie be{e golema. Vo igra be{e

„Ako ste posveten so drugite, tuku }ei na rabotata i ste ~esen vo nameri bide potencirana te nema da ve stava tvojata indvidua vo ko{ lnost i originalnat ost.”

77

foto: FILIP POPOVSKI f

BROJ 629

78

„Vo politikata e `na idejata, ne fo Tokmu tamu go gleva rmata. dam najgolemiotapr edizvik.”

“Mnogu likovi od na{ata istorija ostavile dlabok rez vrz mojot razvoj.”

lo`en na nezgodni koga{ ne sum bilmoizeto politi~ko deluvawe.”

“Jas li~no nide poradi situacii ka bilo

praven, ekonomski, istorija, a i grade`ni{tvo i arhitektura.

I do dene{en den koga sakam da se relaksiram od napornoto sekojdnevie znam da se pozanimavam so moite skici i grade`ni proekti... Sepak, na kraj se odlu~iv da go izberam pravoto, bidej}i mi be{e najblisko do govorni{tvoto, koe vo toj period ve}e mi be{e golem predizvik.”

Kako rezultat na negovite politi~ki anga`mani vo Unijata na mladi sili na dvaeset i petgodi{na vozrast i oficijalno vleguva vo politikata kako pratenik na VMRO-DPMNE. „Prethodnoto iskustvo kako sovetnik vo op{tinata Veles na nekoj na~in me podgotvi za toj golem predizvik. Ve}e imav iskustvo kako da se odnesuvam pred kamera, kako da poentiram, kako da argumentiram... Za polesno da se snajdam vo novata uloga mnogu mi pomognaa postarite kolegi Boneva i Kitanovski, koi imaa mnogu gri`liv odnos kon mene, a sekako da ne gi zaboravime i Ristana Al~evska i Stojan Andov, so koi sedev dve godini i so koi i pokraj razli~nite stavovi za nekoi pra{awa sekoga{ imav dobra komunikacija i koi me nau~ija na mnogu raboti.”

Denes Dimovski ve}e va`i za iskusen pratenik, a momentalno go ima tretiot mandat. Od pred tri godini partijata mu dade u{te eden golem predizvik, da rakovodi so Centarot za komunikacii. „Taa pozicija e eden vid kombinacija od politika i marketing.

Fokusot mi e staven na toa kako da ja pretstavam partijata i programata na po{irokata javnost, a isto taka raboteweto na Centarot koj go sledi polti~kiot i ekonomskiot `ivot vo zemjava pomaga vo gradeweto na sekojdnevnite stavovi na partijata za odredeni op{testveni pra{awa.”

Politikata, za koja veli deka go sledi u{te od dete i za koja ja tro{i celata svoja energija, napravi od nego ostar politi~ar, koj sekoga{ saka temelno da gi obrazlo`i svoite stavovi, da zastane zad predlozi za koi smeta deka se izdr`ani i bitni za Makedonija, no i `estoko da se sprotivstavi na ne{tata koi ne se dobri za zemjata. „Svesen sum deka poradi mojata

ostrina nekoj ne se ~uvstvuva dobro. No, `ivotot me nau~il deka koga ste ~esen vo svoite nameri nema za {to da se gri`ite. Jas li~no nikoga{ ne sum bil izlo`en na nezgodni situacii kade bilo poradi moeto politi~ko deluvawe.”

Ne se soglasuva so konstataciite deka pratenicite samo sedat vo Sobranie i nepotrebno gi tro{at gra|anskite pari. Priznava deka ne sekoga{ vo Sobranieto se razvivaat zdravi debati. „ Dosta pratenici od site politi~ki partii se odgovorni i skromni lu|e. Ne se soglasuvam so generalizirawe na rabotite.

Da, se soglasuvam deka vo Sobranieto retko imame zdravi debati, {to e mo`ebi rezultat na istiot soodnos na politi~kite pretstavnici vo zakonodavniot dom.”

Veli deka momentalno nema ambicii za povisoki politi~ki funkcii, no e siguren deka zasega ostanuva vo politikata. „Imam u{te mnogu da ponudam na ova pole. Vo politikata e va`na idejata, a ne formata.

Tokmu tamu go gledam najgolemiot predizvik. Bidej}i neli i nie pratenicite sme lu|e od krv i meso, kako i site drugi, imalo i momenti na razo~aruvawe od partijata, no toa sepak se indvidualni slu~ai, koi bile sankcionirani. Toa i ponatamu mi poka`uva deka treba da ostanam tamu kade {to sum.”

Energija za sekojdnevnite obvrski, koi, kako {to veli, postepeno se zgolemuvaat, crpi vo planinareweto. Vo Makedonija gi ima osvoeno site planinski vrvovi, a letovo planira da se iska~i na Musala vo Bugarija i Olimp vo Grcija. Osven ovaa strast, del od slobodnoto vreme posvetuva i na egejskata tema.

Dolgo vreme go prou~uva istoriskoto i kulturnoto nasledstvo na Egejcite, pa ne e ni ~udno {to negoviot kompjuter e prepoln so zapisi, muzika i s$ {to e povrzano so sekojdnevniot `ivot na Egejcite. Golem fan e i na muzikata i na koncertite. Go saka Mobi, a s$ u{te ja neguva i tinejxerskata pasija kon rok muzikata i edvaj ~eka da gi prosledi najavenite koncerti na Metalika vo Belgrad i Red Hot Чili Pepers vo Sofija. Od doma{nite muzi~ari gi obo`ava Mizar, Kiril Xajkovski, Leb i sol...