Menager-26

Pretpriema~ &...

DILEMI ZA KOMPANISKIOT VRV

DALI [EFOT NA KOMPANIJATATA TREBA DA E I NEJZIN PRETSEDATEL?

Pretpriema~ &...

DILEMI ZA KOMPANISKIOT VRV

DALI [EFOT NA KOMPANIJATATA TREBA DA E I NEJZIN PRETSEDATEL?

BROJ 655

16/05/2012

VO SVETOT DOLGO SE VODI DEBATA ZA TOA DALI ULOGITE NA GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR I PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR TREBA DA BIDAT PODELENI ILI SPOENI VO EDNA LI^NOST. VO MAKEDONIJA KAJ NAJGOLEMITE AKCIONERSKI DRU[TVA PRIBLI@NO POLOVI^NO SE ZASTAPENI I DVETE OPCII IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

e znam kako da bidam pretsedatel, a da ne bidam izvr{en direktor. Ova, spored Aso{iejted pres, im go rekol Ed Vitaker pomladiot na top-menaxerite na Xeneral motors otkako be{e nazna~en za pretsedatel na bordot na direktori vo 2009 godina.

E pa, dilemata ja razre{i vo januari slednata godina, otkako ja dodade i titulata glaven izvr{en direktor. Trendot edna li~nost da gi dr`i poziciite na pretsedatel na kompanijata i na nejzin glaven izvr{en direktor mo`ebi se dvi`i protiv menaxerite koi{to, vo Vitakerovski tip, “ne znaat kako” da rakovodat bez da bidat istovremeno {ef na kompanijata i {ef na bordot na direktori.

Tradicionalno, vo amerikanskite korporacii edna li~nost ja dr`i pozicijata na pretsedatel na odborot (bordot) na direktori (OD) ili upraven odbor (UO), iako postepeno i tie se prefrlaat kon evropskiot model. Vo pove} eto evropski kontinentalni, britanski i kanadski korporacii ulogata na prviot ~ovek voobi~aeno e podelena, so cel da se obezbedi podobro vodewe na biznisot i povisoki prinosi za investitorite.

Vo Makedonija kaj kompaniite {to kotiraat na oficijalniot berzanski pazar situacijata e bukvalno 5050. Od 32 kotirani kompanii, kaj 15 e spoena vrvnata izvr{na funkcija (glaven izvr{en direktor ili generalen direktor) so funkcijata pretsedatel na upravniot odbor ili odborot na direktori. Na makedonskite akcionerski dru{tva, spored zakononskata regulativa, im e ostaveno da izberat dali }e imaat ednostepen sistem na upravuvawe (odbor na direktori) ili

N

MENAXER

www.kapital.mk

SOVETI OD MAKEDONSKIOT INSTITUT NA DIREKTORI KAKO DO PODOBAR DVOSTEPEN SISTEM NA UPRAVUVAWE? Da se bide ~len na Nadzorniot odbor (NO )ne e po~esna pozicija za socijalno dru`ewe so stari prijateli, tuku odgovorna pozicija (funkcija); Preku po~esto svikuvawe na sednicite na NO i preku barawe za nivna podobra podgotvenost za sednicite }e se namali istovremeno ~lenuvawe vo pove}e NO. Ako ~lenstvoto vo NO ne e vrabotuvawe so polno rabotno vreme, toga{ treba da se zgolemi odgovornosta za nivno rabotewe; Zajaknuvawe na ulogata na pretsedatelot na NO, odnosno toj/taa da ne bide “angliska kralica”, t.e. da se razmisli pretsedatelot na NO da bide vraboten so polno rabotno vreme vo dru{tvoto. Pretsedatelot na NO da ne mo`e da bide ~len vo drug NO, da ima neograni~en pristap kon informaciite vo dru{tvoto, sobiraweto na relevantnite informacii da go pravi samiot i nezavisno, bez prethodno nekoj drug da mu gi sobira i da gi selektira potrebnite informacii; Profesionalizacija na ulogata na ~lenovite na NO i forsirawe na nezavisnite ~lenovi – po`elno e ovie ~lenovi da imaat nekoja ekspertiza kako rezultat na nekoe svoe prethono vrabotuvawe vo kompanii od istiot sektor na stopanstvoto; Zadol`itelni standardi za kvalifikacija na odredeni lica za ~lenstvo vo NO, so {to bi se minimizirale potencijalnite sudiri na interesi; NO treba da ima proaktivna uloga vo kreiraweto na delovnata strategija ili so drugi zborovi, treba da ima proaktivna sovetodavna regularna uloga kon UO. NO treba da se vklu~i pri usvojuvaweto na nekoi fundamentalni odluki.

KAKO DO PODOBAR EDNOSTEPEN SISTEM NA UPRAVUVAWE?

Potrebno e pojasno razgrani~uvawe na kontrolnata i na upravuva~kata funkcija me|u neizvr{nite ~lenovi, kako kreatori na biznis-strategijata, od ulogata na izvr{nite ~lenovi, koi se posveteni na takanare~enoto *day to day rabotewe; Se baraat povisoki standardi za nezavisnost na ~lenovite na odborot na direktori (OD), odnosno se smeta deka disciplinskata funkcija na OD raste koga kontrolnata uloga na neizvr{nite direktori e zajaknata.

Kolega-nadzor dilemata mo`e da se nadmine tokmu preku forsirawe na nezavisnite, po mo`nost nadvore{ni direktori; Odr`uvawe po~esti sednici na OD na koi }e se razgleduvaat informacii za dolgoro~nite celi na dru{tvoto vo vrska so finansiskite izgledi, konkurentskata polo`ba na pazarot, organizaciskata struktura na kompanijata i sli~no; Sednicite na OD treba da traat podolgo, na takanare~eni “izolaciski sredbi”, koi bi traele po nekolku posledovatelni dena i no}i, koga bi se diskutiralo s$ {to e relevantno za razvojot na kompanijata; Sostavot na OD – pomalobroen sostav e poaktiven, dodeka pobroen sostav e poneefikasen i ima golemo prisustvo na takanare~eno “{lepuvawe”, koga eden del od ~lenovite na OD prisustvuvaat samo da ja “zarabotat” nagradata, za smetka na diskusiite na poaktivnite i popodgotveni ~lenovi na OD.

25

26

MENAXER

50%

od makedonskite kotirani akcionerski dru{tva imaat spoeno funkcija na SEO i pretsedatel

dvostepen sistem (odbor na direke retko glavniot izvr{en direktor po Amerikanskiot naften gigant Ekson mobil e najgolemata svetska komtori i nadzoren odbor). Od kotiransvoeto zaminuvawe od taa funkcija ili panija spored ostvareni proda`bi, ite dru{tva pogolemiot del go imaat po penzioniraweto da se imenuva za a nejziniot {ef, Reks Tilerson (na izbrano ovoj vtoriot model, {to zna~i pretsedatel na odborot na direktori. fotosot), e eden od onie kompaniski deka imaat svoi nadzorni odbori “Vo nasoka na podobruvawe na upra~elnici {to dr`at pozicija i na koi{to spored principite na dobroto vuvaweto so akcionerskite dru{tva, vo glaven izvr{en direktor i na pretsedatel na bord na direktori korporativno upravuvawe, treba da svetot gledame voveduvawe na pogoleobezbedat kontrola vrz ona {to go ma organizaciska fleksibilnost vo raboti izvr{niot del od menaxmentot. postavuvaweto na upravuvaweto so akAMERIKANCITE Del od niv gi imaat spoeno funkciite cionerskite dru{tva. Vo Francija, na POVE]E JA glaven izvr{en direktor i pretsedatel primer, postepeno se napu{ta na~eloto RESPEKTIRAAT na odbor na direktori, kako {to e na na sovpa|awe vo isto lice na glavnata FUNKCIJATA SEO primer Alkaloid, Toplifikacija, Makkontrolna funkcija (pretsedatel na OD) petrol ili Skopski pazar. Drugi pak, i upravuva~kata funkcija na glavniot Spored napisot vo “Mekinzi golemi kompanii, kako Tikve{, Makstil, izvr{en menaxer”, veli Koevski. kuarterli” (McKinsey Quarterly), Vitaminka i dr., gi imaat odvoeno ovie Amerikancite ja gledaat so pove} FIRMITE SO “DVE VO EDNO” dve funkcii. e respekt pozicijata na SEO vo UPRAVA IMAAT PODOBRI Spojuvaweto na dvete funkcii ima REZULTATI?! odnos na onaa na pretsedatelot, svoi prednosti, kako {to e Spored Ajra Milstajn, eden osobeno vo kompaniite kade {to mo`nosta na glavniot izvr{en od vode~kite amerikanski ulogite se podeleni. direktor (chief executive officer) eksperti za korporativno Zatoa, ekspertite prepora~uvaat da ima multipliciran pogled upravuvawe, efektivno nezavo amerikanskiot korporativen povisoka zarabotka visniot odbor na direktori e na kompanijata kako rezultat svet da se “izreklamira” podobro po akcija imale na nivnata multiplicirana najdobra za{tita za akcionerpozicijata na pretsedatel kako evropskite komuloga i taka gi ohrabruva da ite. Odvojuvaweto na ulogite pove}e po~ituvan karieren pat, panii so spoena funkcija na SEO i donesuvaat odluki so pogolemu ovozmo`uva na pretsedatekako {to e vo britanskite kompretsedatel, veli ma re{itelnost. Me|utoa, vo lot na OD da go proveruva panii, koi{to 95% imaat podeleistra`uvaweto kompaniite {to nemaat nadzo- na Christian & izvr{niot direktor i da gi ni ulogi na SEO i pretsedatel. ren odbor ova im ovozmo`uva Timbers naso~uva performansite na No, ekspertite isto taka na izvr{nite direktori, koi kompaniite vo interes na zaklu~uvaat deka bez ogled na toa se istovremeno i pretsedateli na OD, akcionerite. dali SEO istovremeno e i preda rabotat so pomala transparentnost Odvojuvaweto na ulogite isto taka im tsedatel ili ne, nema {ansa komi zatoa {to nivnata rabota ne e nadovozmo`uva na SEO i na pretsedatelot panijata da bide uspe{na dokolku gleduvana, toa ja otvora mo`nosta za da se fokusiraat na razli~ni, no eddirektorite ne se posvetat skandali i korupcija, velat ekspertite nakvo vitalni aspekti na kompaniskoto sebesi da mu pomagaat na SEO da za ovaa problematika. rabotewe. postigne superiorni performansi “Prili~no akuten problem e spoju“Smetam deka toa e soodvetna podelba za kompanijata. vaweto vo edna li~nost na pretsena dol`nostite. Kako {to raste bidatelot (hairman) i glavniot izvr{en direktor (SEO) – dvojna funkcija koja vodi kon dominacija na edno lice nad GORAN KOEVSKI drugite, a odgovornosta, po pravilo, PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR NA MAKEDONSKI INSTITUT NA DIREKTORI e kolegijalna”, veli univerzitetskiot profesor Goran Koevski, koj{to e i Prili~no akuten problem e spojuvaweto vo edna pretsedatel na Upravniot odbor na li~nost na pretsedatelot (chairman) i glavniot Makedonskiot institut na direktori. izvr{en direktor (SEO) – dvojna funkcija koja vodi Toj dodava deka duri i vo slu~aj koga kon dominacija na edno lice nad drugite, a odgovorpostoi podelba me|u funkciite pretsenosta, po pravilo, e kolegijalna. datel i glaven izvr{en direktor, ne

5%

28

MENAXER

20%

od amerikanskite golemi korporacii kotirani na berza gi imaat podeleno funkciite na SEO i pretsedatel

znisot, SEO }e se fokusira na nego, a pretsedatelot mo`e da pomogne so barawata za ispolnuvawe na zakonskata regulativa, koi{to postojano rastat�, veli Milstajn.

Me|utoa, edno ponovo istra`uvawe na me|unarodnata konsultantska firma Buz Alen Hailton (Booz Allen Hamilton) poka`a deka kompaniite kade {to e podelena upravuva~kata funkcija, vsu{nost, imaat pomali prinosi za investitorite, {to dovede do potreba da se razmisli ubavo za podelbata SEO – pretsedatel.

Istra`uvaweto na Kristijan i Timbers (Christian & Timbers) pak, poka`a deka 97% od evropskite izvr{ni direktori na firmi veruvaat deka ulogata treba da bide podelena. No, zarabotkata na akcionerite bila za okolu 5% poniska vo evropskite kompanii {to ja vovele podelbata, sporedeno so firmite {to imale ist ~ovek za SEO i pretsedatel.

Vo SAD, kade {to samo okolu 20% od golemite kompanii kotirani na berza

gi imaat podeleno ulogite SEO i pretsedatel, sepak, 86% od direktorite opfateni vo istra`uvaweto na Kristijan i Timbers, veruvaat deka ulogite treba da se podeleni. No, povtorno, prinosite po akcija bile za 4% poniski vo kompaniite so podeleni ulogi.

Kako edna od pri~inite za povisokite prinosi vo kompaniite so ist SEO i pretsedatel e toa {to koga edna{ odborot na direktori }e se posveti na toj tip organizacija, toj pomalku } e se fokusira na postojana evaluacija na prviot ~ovek, otkolku na toa da go

napravi uspe{en. Isto taka, direktorite opfateni vo istra`uvaweto smetaat deka SEO-pretsedatel mo`e polesno da go podnese pritisokot, osobeno koga kratkoro~ni promeni ne se isplatuvaat, otkolku {to }e napravi SEO {to ne e i pretsedatel.

Treto, iznenaduva~kite rezultati gi objasnuvaat so nedostigot od avtoritet na SEO {to ne e i pretsedatel. Vo toj slu~aj, toj slu`i samo kako anga`iran menaxer od strana na bordot. Koga e i pretsedatel, toga{ ima mnogu pogolemo vlijanie vrz bordot na direktori.

foto: FILIP POPOVSKI

30 INTERVJU IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk

o Dimitar Ristovski, izvr{niot direktor na Evropskata biznisasocijacija, razgovaravme za klu~nite nastani {to }e gi organizira ovaa organizacija za poddr{ka na pretpriemni{tvoto, razvojot na malite i srednite pretprijatija, gradeweto na kapacitetite na lokalnata samouprava... Glavniot nastan i ovoj pat }e bide na 30 maj vo Skopje, koga po sedmi pat }e se odr`i “Evropskiot den na pretpriema~ot”.

S

Ve}e sedmi pat go organizirate “Evropskiot den na pretpriema~ot”. [to }e se slu~uva godinava na nastanot?

DIMITAR RISTOVSKI IZVR[EN DIREKTOR NA EVROPSKATA BIZNIS-ASOCIJACIJA

NEUSPEHOT E EDEN ^EKOR POBLISKU DO USPEHOT! MLADITE PRETPRIEMA^I TREBA DA ZNAAT DEKA NEUSPEHOT NE E SRAM. AKO NEKOJ EDNA[ SE OBIDEL I PROPADNAL VO BIZNISOT NE ZNA^I DEKA E KRAJ NA SVETOT. TOJ SE STEKNAL SO MNOGU GOLEMA VREDNOST I ISKUSTVO, A NEUSPEHOT E SAMO EDEN ^EKOR POBLISKU DO USPEHOT

Glavniot nastan na “Evropskata nedela na mali i sredni pretprijatija” e tokmu “Evropskiot den na pretpriema~ot”, koj godinava }e se odr`i na 30 maj vo hotelot Aleksandar palas vo Skopje.

Na nastanot }e ima tri paralelni slu~uvawa. “@enite vo biznisot” }e bide svoevidna obuka od strana na uspe{ni `eni-menaxeri, koi{to }e zboruvaat za nekolku klu~ni faktori vo biznisot, kako ~ove~ki resursi, marketing i odnosi so javnosta, menaxment i finansii. Vtorata sesija e naso~ena kon potrebite za promeni vo obrazovanieto. Tuka }e se govori za nedostatocite na site nivoa na obrazovanie, s$ so cel da se zgolemi pretpriemni~kiot duh kaj mladite lu|e.

Treta Tretata sesija e pretpriemni{tvoto kako odgovor na ekonomskata kriza, organiz ganizirana od Agencijata za poddr{ka na pretpriemni{tvoto p (APPRM). Na zavr{nata zavr{ {nata ceremonija c pak, }e dodelime dve nagradi nnagradi: za biznis-lider i za najdobar bizn biznis-plan na nivo na sredni u~ili{ta. Minatata M godina prvata dodelena nagrada za najdobar biznis-lider ja dobi generalniot genera direktor na Alkaloid, @ivko Muka Mukaetov. Prisustvoto na ovoj nastan go potvrdija p i ministerot za ekonomija, Vaqon V Sara}ini i {efot na Misijata na EU vo Makedonija, Aivo Orav i drugi visoki viso vladini pretstavnici.

Koi aktivn aktivnosti pak, }e se realiziraat nedela na mali i sredni na Evropskata Evropsk pretprijatija? pretprijat

^etvrta godi godina po red ja organizirame “Evropskata nedela na mali i sredni pretprijatija”. Godinava fokusot e na pretprijatij `enite-pretpriema~i i na izvoznite `enite-pret {ampioni, odnozno zemjite-izvozni~ki vo Evropa. Celta e da go potpomogneme razvojot na `enskoto pretpriemni{tvo, a u{te pova`no pova e da go intenzivirame makedonskiot izvoz. Nedelata }e se makedonski odbele`i so ~etiri nastani. Najprvin zapo~nuvame na 22 maj vo Bitola, na tema “@enskoto pretpriemni{tvo vo Pelagoniskiot region”, potoa na 23 maj }e go organizirame nastanot “Izvozni {apioni vo Kavadarci”, za trpezno grozje.

BROJ 655

16/05/2012

www.kapital.mk

Trpeznoto grozje e proizvod koj{to mnogu lesno se izvezuva, za koj kompaniite ne znaat mnogu i mala e zastapenosta kaj nas. Lozarite treba da sfatat deka trpeznoto grozje e dobra mo`nost istoto da se plasira na stranskite pazari. Na 29 maj organizirame rabotilnica vo Skopje so naslov “Pretpriemni{tvoto i socijalno ranlivite grupi”, vo sorabotka so fondacijata Fridrih Ebert. Sakame da poso~ime deka site socijalno ranlivi grupi, kako nevrabotenite samohrani majki, socijalnite slu~ai, romskoto malcinstvo i ostanatite mo`at da ja podobrat svojata ekonomska sostojba so razvivawe pretpriemni~ki duh, mal i lokalen biznis, zanaet~istvo i sli~no.

Sakame da uka`eme deka treba da se posveti pogolemo vnimanie kaj ovie ranlivi grupi.

Koi se ostanatite nastani i proekti {to }e gi realizira EBA godinava?

Ovaa godina zaedno so na{ite partnerski organizacii }e rabotime na u{te nekolku proekti. Ve}e realiziravme eden takov, Konferencijata za evroto po povod 10-godi{ninata od negovoto voveduvawe i negovite perspektivi. ]e pokrieme nekolku oblasti preku razni nastani, konferencii i panel-diskusii. Pred s$, }e stavime akcent na obrazovanieto, bidej}i e klu~en faktor za razvoj na biznis-klimata vo zemjava. Obrazovanieto treba u{te pove}e da se strukturira na na~in da proizveduva kadri koi vedna{ }e mo`e da se vklopat vo rabotata na kompaniite koi gi regrutiraat. Treba da se zgolemi komunikacijata me|u obrazovnite institucii i biznis-zaednicata. ]e rabotime i na delot na zajaknuvawe na kapacitetite vo lokalnite samoupravi.

Bidej}i so procesot na decentralizacija sektorite za lokalna samouprava dobivaat s$ pogolemi odgovornosti i zna~ewe, pa preku nastan na koj }e se vklu~at ZELS i op{tinite da se razmenat iskustva me|u biznis-zaednicata i lokalnata samouprava, za da mo`at op{tinite da odgovorat na barawata na kompaniite. Planirame i edna pogolema konferencija na krajot na godinata na tema “Makedonija vo 2012/13 godina”, za da povle~eme edna crta za toa kade e denes ekonomijata, a kade treba da se dvi`ime vo idnina.

Rezultatite od prviot kvartal na dobar del od makedonskite najgolemi kompanii ne vetuvaat uspe{na godina, a nivnite prognozi za do krajot na godinava se pesimisti~ki, so ogled na neizvesnosta {to ja nametnuvaat aktuelnite ekonomsko-politi~ki nastani vo evrozonata. Kakvi aktivnosti planira da prezeme EBA so cel da mu pomogne na makedonskiot biznis-sektor da gi ubla`i efektite na recesijata {to se o~ekuva?

Makedonija ne mo`e da bide imuna na

Vo va{iot Statut velite deka va`en del od deluvaweto na EBA e razvojot na malite i na srednite kompanii. Spored vas, koi se klu~nite oblasti vo koi{to treba da se deluva vo Makedonija za da se stimulira razvojot tokmu na ovoj sektor od ekonomijata?

Ekonomskiot sistem na Makedonija e proizvod na eden minat sistem.

Transformacijata od porane{niot sistem vo edna efikasna pazarna ekonomija so razvien sektor na mali i sredni pretprijatija bara vreme. Osven dr`avna pomo{ za olesnuvawe na procedurite za rabotewe, namaluvawe na danocite, pretpriema~ki trening i obrazovanie, pottiknuvawe na mladite da razmisluvaat vo taa nasoka, potrebno e i kreirawe na novi finansiski instrumenti koi }e ovozmo`at brzo otvorawe na takvi mali i sredni pretprijatija, zatoa {to sega imame situacija kade {to kreditite baraat golemi zalo`uvawa. No, najva`noto e deka treba da se promeni mentalitetot. Ne mo`eme site da se vrabotime vo javna administracija. Toj model e neodr`liv. Mladite pretpriema~i, od druga strana, treba da znaat deka neuspehot ne e sram. Nekoj edna{ se obidel i propadnal vo biznisot, ne e toa lo{a rabota. Toj se steknal so mnogu golema vrednost i iskustvo, koe treba da bide samo eden ~ekor poblisku do uspehot. Neuspehot e samo eden ~ekor poblisku do uspehot. globalnite slu~uvawa vo ekonomijata, osobeno na Evropskata unija i sosednite zemji, kade {to sega vo regionot vo tek se dva izborni ciklusi {to sami po sebe nosat stagnacija na ekonomskite tekovi vo tie zemji. Denovive imame informacii deka kompaniite se soo~uvaat so problemi za plasman na proizvodite, se otka`uvaat nara~kite i na{a preporaka do site kompanii e da baraat alternativni pazari za plasirawe na proizvodite. Izvozot e edinstven spas od momentalnata situacija vo ekonomijata, no izvozoot na alternativni pazari.

Samo taka tie }e dobijat sila za da go prebrodat ova te{ko, turbulentno i krizno vreme za vodewe biznis. Imaj}i ja predvid evropskata kriza, a znaeme deka na{ najgolem partner e Evropskata unija, tie pazari ne se dovolni za makedonskite kompanii. Onie doma{ni kompanii koi rabotat samo na makedonskiot pazar treba {to poskoro izvozno da se orientiraat, a onie koi izvezuvaat samo na evropskite da se prenaso~at i kon treti pogolemi pazari, kako Kina, Indija, Azija, Bliskiot Istok i drugi.

Sekade kade {to mo`e da se plasiraat makedonski proizvodi e pove}e od dobredojdeno. Celokupnata biznis-klima vo EU ne e na najdobro nivo, pa duri i samite evropski kompanii se obiduvaat da izlezat nadvor od toj evropski krug, a istoto se slu~uva i so izvozniot trend na zemjite vo regionot.

Za {to naj~esto baraat pomo{ ili sovetodavni uslugi ~lenkite na EBA, koi se stranski kompanii vo zemjava, a za {to im e najpotrebna EBA na makedonskite kompanii {to izvezuvaat na evropskite pazari?

Najgolem broj od ~lenkite na EBA se investitori od Evropskata unija vo Makedonija. Tie si imaat svoj sistem na

rabotewe vo celiot svet. Vo Makedonija najva`no za niv e dobro i pravilno da funkcionora pravniot sistem, da se nadminat birokratskite proceduri i da funkcionira vo praktika sudskiot sistem, efektivno da se implementiraat i da se primenuvaat site odredbi od evropskoto zakonodavstvo kaj makedonskoto, ne samo da se nosat na hartija. Sranskite kompanii, generalno, nemaat pozna~ajni problemi. Makedonskite kompanii te`neat kon {to pogolem izvoz i probiv na evropskite pazari. Potrebna e standardizacija, zadr`uvawe na kvalitetot i rokovite na isporaka za da si gi zadr`at pazarite po prvata ispratena pratka.

Edna od najva`nite aktivnosti na EBA e i izmena na makedonskata pravna regulativa vo soglasnost so evropskata.

No, za zemjava e karakteristi~no {to mnogu ~esto zakonite }e gi doneseme, no vo praktika te{ko funkcioniraat.

Kakvi zalo`bi pravi EBA so cel da funkcionira regulativata {to osobeno gi zasega kompaniite, i stranski i doma{ni, a ne da ostane “mrtvo slovo” na hartija?

Sekoj na{ nastan i pojavuvawe vo javnosta e naso~eno vo taa nasoka. Osnovnata ideja na EBA e da bide eden vid katalizator me|u vladata, biznissektorot i Evropskata komisija. Nie kontinuirano go naglasuvame faktite deka opredeleni zakonski propisi ne treba da bidat samo “mrtvo slovo” na hartija, tuku i da se primenuvaat vo praktika.

Vo kontinuiraniot dijalog so vladinite pretstavnici alarmirame {to treba da se promeni i da se podobri, no i falime koga napredokot e postignat. Sepak, na krajot na denot, kompaniite treba da imaat dobri i konkurentni uslovi za stopanisuvawe, a Vladata da napravi s$ za toa da bide taka vo praktika.

31

32 COMPANY PROFILE

FARMA ZA ORGANSKI KOZJI PROIZVODI KO@LE, KATLANOVSKO

ORGANSKI “KOZLE BOZLE”

Proizvodite na farmata za organski kozji proizvodi imaat MAGI^NITE SPECIFIKI NA siguren plasman vo makedonskite marketi poradi specifi~niot KOZJOTO MLEKO I SIREWE na~in na proizvodstvo. Toa e spoj na tradicionalnoto ekolo{ko o sporedba so drugite pre`ivari, kozite vo svojata ishrana konsumi sovremeneto licencirano organsko proizvodstvo DEJAN AZESKI

{te edna grinfild-investicija na padinite na planina, na mestoto kade {to se vleva P~iwa vo Vardar ili popoznato kako ekolo{ka zona Bader.

Dim~e \orgievski, porane{en diplomat i biznismen, na{ol na~in na ova mesto, koe e kako izmisleno za odgleduvawe stoka i organsko proizvodstvo, svoeto hobi da go transformira vo sovremen evropski biznis so prakti~ki zagarantiran plasman.

“Kako ideja mi dojde koga rabotev vo [vajcarija. Ima{e tamu mini-farmi i sekoga{ mi be{e interesno kolku e visoka cenata na kozjoto sirewe vo [vajcarija. Sekoga{ si mislev ako vo [vajcarija so 300 do`dlivi denovi vo godinata mo`e da se odgleduvaat kozi, zo{to da ne mo`e vo Makedonija, so

U

mnogu podobri prirodni uslovi.”

Farmata, osnovana vo 1998 godina, denes raspolaga so 15 hektari obrabotliva zemja za organsko proizvodstvo na kozji mle~ni proizvodi. Vo momentov na farmata se odgleduvaat 250 grla mati~no stado od rasata alpina, a funkcionira i reproduktiven centar so 50 mladi jariwa za rasplod. Godi{noto proizvodstvo iznesuva 10 toni sirewe, a siguren plasman za nivnite proizvodi imaat vo marketite Vero i Tineks.

Farmata Ko`le se zanimava so organsko proizvodstvo od 2006 godina. Za takov tip proizvodstvo, spored svetskite standardi, se potrebni tri godini na konverzija, odnosno preminuvawe od obi~no kon organsko proizvodstvo. Ovlastenite firmi za izdavawe licenci za organsko proizvodstvo ja sledat konverzijata vo tekot na celiot period. Ne smeat da se prskaat nivite so hemiski za{titni sredstva, da se zapra{uvaat so pesticidi,

DIM^E \ORGIEVSKI Na organizmot mu trebaat 15 ~asa za da go svari kravjoto mleko, a za kozjoto treba mnogu pomalku. Mladoto sirewe e mnogu zdravo za osteoporoza, za belodrobni zaboluvawa, a sirutkata e pogodna za zamasten crn drob, doka`ano regenerira crn drob za 40 dena.

V

iraat najmnogu vidovi rastenija.

Blagodarenie na mikroflorata na buragot, kozata ima sposobnost da gi sintezira site neophodni aminokiselini. Prose~nata produkcija na mleko e od 15 do 20 pati pogolema od `ivata masa na kozata, pa duri i pove}e. Mlekoto e lesno svarlivo, bidej}i sodr`i sitni kapki od mast i se sozdava lesno svarliv gru{, koj e bogat so vitamini i minerali (dobar odnos na kalcium i fosfor). Vo presna sostojba se prepora~uva za ishrana na deca na vozrasni, na bolni i na rekonvalescelentni lica.

So prerabotka na mlekoto se dobivaat kvalitetni mle~ni proizvodi: jogurt, kefir, koj se upotrbuva protiv slabokrvnost, bledost i hroni~ni bolesti na belite drobovi. \orgievski, koj citira stav na univerzitetski profesori baziran na iskustvo, tvrdi deka kozjoto sirewe i op{to, kozjite proizvodi se mnogu pozdravi od drugite.

“Na organizmot mu trebaat 15 ~asa za da go svari kravjoto mleko, a za kozjoto treba mnogu pomalku. Mladoto sirewe e mnogu zdravo za osteoporoza, za belodrobni zaboluvawa, a sirutkata e pogodna za zamasten crn drob, doka`ano regenerira crn drob za 40 dena.”

BROJ 655

16/05/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

Mlekarnicata mora da se ~isti sekoj den pred i po zavr{uvaweto na proizvodstveniot proces

t treba da se upotrebuva sopstven semenski materijal, koj ne smee da bide genetski m modificiran i red drugi uslovi {to m mora da bidat ispolneti. Farmata Ko`le m e specifi~na bidej}i pokraj licencata zza organsko proizvodstvo, taa i samata sse nao|a vo ekolo{kata zona Bader na vvlivot na P~iwa vo Vardar, kade {to nnema nikakvo zagaduvawe, a po~vata nnikoga{ ne ni bila prskana.

BEZ POGOLEMI SUBVENCII, ORGANSKOTO PROIZVODSTVO E TE[KO ISPLATLIVO Svesta za kupuvawe organski proizvodi vo zemjava, spored lu|eto vo ovoj biznis, s$ u{te ne e razviena na dovolno nivo i visokite ceni na organskite proizvodi, koi se diktirani od skapite inputi, se neprifatlivi za pove}eto od makedonskite gra|ani. Toa e osnovnata pri~ina zo{to vo zemjava nema adekvaten pazar za ova specifi~no i skapo proizvodstvo. Kako {to ka`uvaat drugite proizvoditeli, tie duri se prinudeni da gi prodavaat nivnite skapi proizvodi kako obi~ni za da nemaat celosna zaguba.

\orgievski se `ali deka vakvata sostojba na pazarot direktno se odrazuva na proizvoditelite so nemo`nosta da se formira adekvatna cena za organskite proizvodi.

“Ako eden hektar se zapra{uva, mo`e da dade ~etiri toni, bez pesticidi nema da dade ni dva toni. Toa e matematika, a cenata vo nikoj slu~aj ne e dvojno pogolema. Vo [vajcarija i vo site razvieni evropski zemji posebni se proizvodite koi se organski od obi~nite. Tie proizvodi se i subvenciionirani, a i cenata e dva do tri pati povisoka vo odnos na tradicionalnite. Kaj nas odi 30% do 40% poskapo, pove}e ne, a i toa im e preskapo na na{ite lu|e, zatoa {to standardot ni e nizok. Dr`avata mora mnogu da dava pove}e subvencii za organskoto proizvodstvo ako saka da se razviva. Mora najmalku 50% da subvencionira za organskite proizvodi, a ne da bide 30% kako sega. So 30% nema razvoj, nikoj ne saka vo dr`avava da ima dvojno pomalku prinos na nivi i na stoka, mislam deka ne e logi~no”,

REPRODUKTIVEN CENTAR POMALKU BIZNIS, POVE]E SATISFAKCIJA p{to poznata praktika kaj makedonskite odgleduva~i e naprolet da go prodavaat siot podmladok, a da kupuvaat izrasnati kozi i ovci za pa{a za letoto, bidej}i taka e poisplatlivo. Dim~e \orgievski e eden od retkite koj ne ja primenuva taa taktika i saka proizvodstvoto na organskoto sirewe i ka{kaval da gi zasnova na kozi izrasnati na negovata farma.

“Sekoga{ si gi ostavam mladite jariwa od prethodnata godina, {to ne e mnogu mudro, bidej}i edno jare za edna godina }e “izede” dve kanti sirewe, a ako si kupam izrasnata koza, doa|a mnogu poevtino. Jareto ako go prodade{ }e zeme{ 50 evra, a dve kanti sirewe se 100 evra. Dopolnitelna satisfakcija mi e toa {to sum registriran kako reproduktiven centar i lu|eto od kaj mene doa|aat da si kupat jariwa i pridonesuvam za razvojot na kozarstvoto i na proizvodstvoto na organska hrana vo zemjava”, dodava \orgievski.

O

veli \orgievski.

TE[KO SE NAO\AAT KOZARI Spored \orgievski, a i spord drugite odgleduva~i na kozi i ovci niz zemjava, iako ne izgleda taka, ogromen problem pretstavuva da se najde ~ovek koj }e gi vodi stadata na ispa{a.

Ima slu~ai vo Skopsko da se anga`iraat lu|e od Pelagonija i od Isto~na Makedonija, bidej}i i pokraj relativno dobrata zarabotuva~ka, nikoj ne prfa}a da bide kozar.

“Najgolem problem e da se najdat lu|e za rabota. Nikoj ne saka da raboti kako sto~ar. Ministerot za zemjodelstvo najavi deka }e pla}aat pomo{ za ov~arite, no poradi nemawe sredstva, toj proekt be{e otka`an. Za ovaa godina kako } e bide s$ u{te ne znaeme. Ima najava deka za 50 grla kozi mo`e da se pla} a eden kozar 18.000 denari, no dali }e bide toa ne znaeme. Platata kaj nas e 15.000 denari, bez nikavi dopolnitelni tro{oci na kozarot, s$ e plateno. I vo grad ne e lesno da najdete rabota za tolkava plata”, veli \orgievski.

33

34

NA RU^EK SO...

DANIEL VOINOVSKI

GENERALEN MENAXER NA EUROIMPEKS

RABOTNITE NAV SE STEKNAT NAV

Zavisnik od poka~en adrenalin, koj go regulira so strasnata qubov kon avtomobilite, lovot i edreweto. Temperamentnosta, koja e edna od negovite uo~livi karakteristiki, ja neguva i vo biznisot, pa kako rezultat na profesionalnosta, posvetenosta i upornosta, uspeva pove}e od dvaeset godini da bide edno od najprepoznatlivite lica od avtomobilskiot biznis PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

oinovski, poznat na javnosta i kako Deni Pe`o, e vo avtomobilskiot biznis celi 22 godini.

Interesot za avtomobilite go ima u{te od mal.

“Tatko mi i dedo mi se vo toj biznis 70 godini, pa nekako, logi~no i normalno be{e i jas i brat mi Kiril da ja prodol`ime semejnata tradicija. Od familijata nema{e nikakov pritisok za toa da bide na{iot izbor. Avtomobi-

V

lite otsekoga{ gi ~uvstvuvav kako mnogu bliski”, raska`uva Voinovski.

Kako golem fanatik za avtomobili, rastel so eden kup spisanija za avtomobili i sekoga{ gi sledel novitetite i novite tehnologii vo avtomobilizmot.

“Nema{e nikakva dilema deka toa }e go rabotam eden den.”

Voinovski e eden od sredno{kolcite koi bea prvata generacija koi imaa mo`nost da biraat naso~eno obrazovanie. Toj na po~etokot se re{il za matematikata i fizikata, no na kraj, sepak, re{il posled-

NA[ETO MENI

So Voinovski od bogatoto meni na Arabeska se op`re o ot ri za e vm deli a st pa i ko so pile{ ”. bo bo la “a

nite dve godini od srednoto obrazovanie da gi prodol`i vo nasokata ma{instvo.

Kako rezultat na toj izbor, se odlu~uva vo ist pravec da prodol`i i ponatamu, pa se zapi{uva na Ma{inskiot fakultet, no brzo sfa}a deka toa ne e toa {to vistinski mu odgovara.

“Ne se gledav kako ma{inski in`ener.”

Po nekolku meseci se zapi{uva na Ekonomskiot fakultet.

“Tamu se pronajdov celosno. Va`ev za soliden student, kakov {to bev i vo sredno, a sekoga{ vo glava mi be{e

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

IKI TREBA DA VREME izrekata na tatko mi - deka ne e bitno kakvi ocenki }e imam, tuku deka e bitno {to }e nau~am.�

Vo vremeto koga go zavr{uva srednoto obrazovanie i prodol`uva na fakultet VVoinovski k gi ima i prvite rabotni b iskustva. Prvoto rabotno iskustvo mu e vo butikot Panda, prodavnica vo skopskata ~ar{ija. “Ne bev prebirliv koga e vo pra{awe rabotata. Mi be{e bitno da rabotam i da si obezbedam xeparlak i uslovi za normalno funkcionirawe. Za mene be{e normalno da se raboti. Toa go pravev od mal. S$ u{te ubavo se se}avam na vremeto koga ja gradevme semejnata vikendi~ka vo Mavrovo. Tamu so godini bev sekoe leto i zima. Nosev malter, se~evme drva i bev gord i sre}en deka i jas sum del od izgradbata.�

Po iskustvoto kako prodava~, izvesno vreme raboti i kako {anker vo kultnoto skopskite kafuliwa MCM i Models, koe mu pomaga

Praktikata mnog u mi pomogna. Ne mo `e{ mnogu da nau~ i{

od fakultet

foto:: F foto FI FILIP ILIP L POPO POPOVSKI

BROJ 629

35

36 6

U{te kako dete ne mav nikakva dilema deka }e rabotam vo avtomobilskiot bi znis

Mora da raboti{ i da bide{ uporen

i ocenki }e ima{, Ne e bitno kaukv nau~il si lk bitno e ko

da se stekne so kontakti koi }e mu se najdat vo ponatamo{nata kariera.

Nikoga{ ne se {tedel od rabota, pa nekolku leta po red, namesto na odmor, odel na studentska praktika vo stranstvo. Vo 1989 godina odi vo [vedska vo firmata Skanija, poznata po istoimeniot brend na kamioni. Raboti vo samata fabrika za monta`a na kamioni na podvi`nata traka za nivno sklopuvawe.

“Interesno be{e da bide{ praktikant vo edna takva golema i poznata firma. I ne samo toa. Imav mo`nost da vidam eden nov na~in na razmisluvawe, funkcionirawe i gledawe na ne{tata. U~ev nov jazik i nova kultura. Zabavno be{e da se pravat sporedbi so rabotite tamu i tie doma.”

Slednoto leto povtorno odi vo [vedska, no ovoj pat u~i kako funkcionira administracijata vo firmata, a vo 1991 godina e praktikant vo prestavni{tvoto na Skanija vo Viena, Avstrija.

“Praktikata tamu mnogu mi pomogna. Ne mo`e{ mnogu da nau~i{ od toga{niot fakultet, baziran na socijalisti~ki principi. Sfativ deka e mnogu bitno da stekne{ rabotni naviki navreme.”

Na po~etokot od devedesettite godini, koga vo Makedonija se pojavuvaat prvite privatni firmi, zaedno so negoviot brat i tatko mu Voinovski ja formira firmata Euroimpeks, koja be{e prvata firma koja po~na so uvoz na vozila po osamostojuvaweto na Makedonija.

“Kako i sekoj po~etok, be{e te{ko.

Bevme pod kirija i imavme samo eden vraboten. So raspa|aweto na Jugoslavija se sozdadoaa uslovi za razvivawe na ovoj biznis i pove}e biznismeni poka`aa interes da vlezat vo ovoj sektor.”

Idejata na Voinovski u{te na start bila Euroimpeks, koja pred dve godini proslavi 20 godini od postoeweto, da stane oficijalen zastapnik na svetskiot avtomobilski brend Pe`o.

“Vo zemjata toga{ se pojavija bugarski kompanii i u{te edna makedonska koi po~naa da uvezuvaat Pe`o, a ima{e i u{te tri doma{ni firmi, aspiranti za potpi{uvawe na dogovorot so fabrikata. Upornosta, trpelivosta i profesionalnosta na kraj, sepak, pridonesoa centralata vo Pariz da se odlu~i tokmu Euroimpeks da

stane oficijalniot zastapnik za vozilata na Pe`o vo Makedonija.

Ne be{e lesno da se dojde do taa odluka, no na{iot hrabar nastap, na{iot biznis-plan, vizijata na kraj vrodija so plod.”

Kako rezultat na sklu~eniot dogovor so Pe`o, vo 1995 godina Euroimpeks stanuva prvata makedonska firma koja stanuva oficijalen uvoznik na avtomobili. Slednata godina firmata po~nuva sorabotka i so kompanijata za motorni masla Total.

Kako rezultat na s$ pogolemoto {irewe na biznisot, vo 2000 godina Euroimpeks stanuva i prvata makedonska firma od ovoj biznis koja otvora svoj salon, objekt po evropski terk. Za osum godini brendot Pe`o uspeva da zazeme 18% od pazarot, mnogu pove}e od evropskiot procent od 7%. Denes firmata ima nekolku uvozni programi, kako akumolatorite Banner, i poznatite svetski brendovi za ma{inski i ra~en alat Bahco, Milwaukee, AEG, IRIMO, a ima i }erka-kompanija, koja e uvoznik i na kamionite “skanija”.

Osven avtobilite, na koi im go posvetil `ivotot, Voinovski e i strasen qubitel na lovot.

Ve}e petnaeset godini go neguva ova hobi.

“Prv pat otidov na lov so mojot tatko koga bev mnogu mal. Toga{ ne poka`av nekoj interes za ova hobi.

Sega ve}e sum dlaboko navlezen.”

Najmalku dvapati godi{no lovi nadvor od Makedonija vo specifi~ni predeli i na egzoti~ni mesta. Vo poslednite deset godini bil pove}e pati na lov na afrikanskiot kontinent: vo Tanzanija, Nambija, Zimbabve, Monzabik, Kamerun, Ju`noafrikanskata Republika.

Potoa, vo Kirgistan, Azerbejxan, Nov Zeland, SAD, Kanada... Lovel i vo Evropa, vo [vedska, Francija, Ungarija... A na Balkanot vo sosednite zemji Srbija, Hrvatska, Bugarija...

Kako rezultat na ovaa golema qubov, od pred dve godini Euroimpeks vleze i vo biznisot so lovi{ta. Ja dobi koncesijata za lovi{teto Nixe, za koj Voinovski ima golemi planovi.

“Planot na Euroimpeks za razvoj na lovi{teto e jasen, so precizna vremenska ramka i so obezbedeni finansii. Pravime lovna ku}a, reprocentar, ribnik, pati{ta. ]e vospostavime red vo lovi{teto.

To~no }e se znae koi se lovni denovi, kade mo`e da se lovi i }e se po~ituvaat zakonite.”