Menager-27

Pretpriema~ &...

KOGA FIRMATA GO NADRASNUVA “GAZDATA”

VREME E ZA PROFESIONALNI MENAXERI

Pretpriema~ &...

KOGA FIRMATA GO NADRASNUVA “GAZDATA”

VREME E ZA PROFESIONALNI MENAXERI

I

MENAXER

MAKEDONSKITE SOPSTVENICI NA BIZNISI KOI[TO VO SVOJOT RAST STIGNALE DO FAZATA NA SREDNA ILI GOLEMA KOMPANIJA TE[KO SE ODLU^UVAAT UPRAVUVA^KATA PALKA DA JA PREDADAT NA PROFESIONALNI MENAXERI. NEKOI SMETAAT DEKA SÈ U[TE MO@AT SÈ DA NAPRAVAT SAMI, DRUGI PAK, SE @ALAT DEKA NEMA KVALITETNI KADRI NA PAZAROT, VO KOI[TO BI IMALE DOVERBA IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk

ovan Dabevski, generalniot menaxer na Zdravje Radovo, neodamna proslavi to~no 10 godini otkako ja formira{e mlekarnicata. Veli deka napornata rabota i postojanite investicii go dovele do dnevno proizvodstvo na 100.000 litri mleko i prerabotki, od koi 25% za stranskite pazari. Po~nata kako i sekoj “start ap” biznis, so edvaj nekolku vraboteni, denes kompanijata poseduva ~etiri proizvodni kapaciteti so okolu 250 vraboteni, za koi Dabevski veli deka golem del ne mo`e nitu li~no da gi zapoznae. Zdravje Radovo prerasna vo biznis {to ve}e po~nuva da gi prerasnuva granicite na toa {to mo`e eden ~ovek, pred s$, fizi~ki da go izdr`i kako sistem {to treba samiot da go upravuva.

Site osnova~i na biznisi {to rastat vo eden moment se soo~uvaat so predizvikot kako i ponatamu uspe{no da se menaxira, koga ve}e ne mo`at sami da se gri`at za s$ vo firmata. Dabevski li~no ne veruva vo postulatot deka vo sekoja kompanija koja dostignuva opredelen rast mora „koncite da gi vle~e” isklu~ivo sopstvenikot.

“Vo Makedonija bavno se menuva mentalitetot na biznismenite. Pogolem del od makedonskite sopstvenici na biznisi se samozaqubeni i veruvaat deka samo tie mo`e da ja imaat kontrolata vrz biznisot”, veli toj. Iako Dabevski s$ u{te e na ~elo na Mlekara Zdravje Radovo, naskoro toj planira da go prepu{ti rakovodeweto na nekoj profesionalen menaxer, koj ne mora da bide od semejstvoto, a toj }e se povle~e na pozicija pretsedatel na sobranie ili

J

na upraven odbor.

“Jas i pred Zdravje Radovo imav svoj biznis, a i otkako ja osnovav mlekarnicata prvite nekolku godini site raboti gi vodev bukvalno sam. No, kako {to raste{e firmata, taka po~nav sektorite da gi prepu{tam na profesionalci vo tie segmenti. Vo delot na tehnologijata, proda`bata, finansiite i izvozot ve}e imam postaveno odgovorni menaxeri, koi sami odlu~uvaat za sopstvenite sektori”, veli Dabevski. Otkriva deka sega kompanijata e vo faza na formirawe interen IT-sektor, koj } e go zameni dosega{noto anga`irawe autsorsing IT-uslugi.

SOPSTVENICITE VELAT DEKA TE[KO SE NAO\AAT DOBRI MENAXERI Spored profesorot za finansiski menaxment na Ekonomskiot fakultet vo Skopje, Sa{o Arsov, prikaznata na Dabevski e navistina redok slu~aj vo Makedonija. Toj objasnuva deka kaj onie kompanii koi zapo~nale kako familijaren biznis, pa prerasnale vo golemi kompanii so pogolem broj vraboteni te{ko mo`e da zabele`i zamena na strukturata na firmata.

“Vo takvi golemi firmi osnova~ite na kompaniite naj~esto se i glavni menaxeri i retko razmisluvaat za voveduvawe profesionalni menaxeri koi nemaat nikakvi rodninski vrski so sopstvenicite”, veli Arsov. Spored nego, anga`manot na takvi profesionalni menaxeri vo zemjava najmnogu se gleda kaj kompaniite so stranski kapital, prete`no vo sektorite bankarstvo i

JOVAN DABEVSKI

GENERALEN MENAXER NA MLEKARA ZDRAVJE RADOVO

Vo Makedonija bavno se menuva mentalitetot na biznismenite. Pogolem del od makedonskite sopstvenici na biznisi se samozaqubeni i veruvaat deka samo tie mo`e da ja imaat kontrolata vrz biznisot.

29

30

MENAXER SA[O ARSOV

“GAZDITE” TREBA DA SE ZALAGAAT ZA DOBRO KORPORATIVNO UPRAVUVAWE

Vo onie kompanii kade {to sopstvenosta e odvoena od upravuvaweto se vr{i zamena na menaxerskite strukturi.

Zoran Martinovski, direktor na IFC vo Makedonija, na neodamne{nata Berzanska konferencija zboruva{e tokmu za dobroto korporativno upravuvawe (KU) i za mo`nosta investitorite da prepoznaat dobri {ansi za vlo`uvawe vo onie kompanii kade {to sopstvenikot e odvoen od upravuvaweto na kompanijata.

“Pri nedostig od eden optimalen ambient za stranski investicii, inicijalnite investitori, glavno, se vodat od toa kakov e kvalitetot na KU na nivo na kompanii. Nie napravivme edna analiza na brzoraste~kite ekonomii i na zemjite vo razvoj. Vo kompaniite kade {to ima dobro KU investitorite se podgotveni da platat mnogu pove}e za da vlezat vo tie kompanii i da investiraat”, veli toj. Objasnuva i deka nedostigot od transparentnost i ot~etnost na rabotata na nekoja kompanija e ona {to mo`e da gi natera investitorite da se povle~at od vlo`uvawa.

“Koga stanuva zbor za privatni kompanii, vo Makedonija naj~esto familijarnoto upravuvawe i sopstveni~kata struktura se preklopuvaat, {to e najsilna pri~ina zo{to investitorite ostanuvaat nezanteresirani za vlez i za investirawe vo tie kompanii”, veli Martinovski.

UNIVERZITETSKI PROFESOR

telekomunikacii.

“Vo onie kompanii kade {to sopstvenosta e odvoena od upravuvaweto se vr{i zamena na menaxerskite strukturi”, veli toj.

Profesorot veruva deka mo`ebi dobro pra{awe e ona za toa dali vo zemjava postoi i realno dobra ponuda na doka`ani menaxeri, koi bi ja znaele problematikata na biznisot podobro od nivnite sopstvenici za da mo`at da vovedat dobro korporativno upravuvawe vo niv.

Slobodan Kutrevski, sopstvenik na Pekabesko, ima svoe viduvawe na ponudata na uspe{ni i lojalni menaxeri na koi sopstvenikot mo`e da im veruva.

“Jas sum vo biznisot re~isi 35 godini, od koi{to na rakovodna pozicija i kako sopstvenik na kompanijava ve} e 22 godini, pa normalno e ve}e i da se ~uvstvuvam zamoren. Imav nekolku obidi da anga`iram profesionalni menaxeri, koi bi pretstavuvale moja desna raka {to se veli, no za `al, seto

toa zavr{ilo neuspe{no”, veli toj i objasnuva deka tokmu tie ja napu{tale kompanijata koga imala najte{ki momenti, a nekoi od niv otvorile sopstveni kompanii, konkurentski na negovata ili ednostavno, zaminale na drugo mesto.

“Vo me|uvreme, gi podgotvuvav dvata

32

MENAXER moi sinovi da me nasledat. Edniot ve}e e na pozicijata vtor izvr{en direktor, a vtoriot e odgovoren za distribucijata na cigarite, vtoriot segment so koj{to se zanimava Pekabesko, pokraj hranata. Smetam deka pogolema doverba ne mo`am vo nikogo da imam za toa deka }e raboti vo najdobar interes na kompanijata i }e go prodol`i nejziniot rast i razvoj”, objasnuva Kutrevski zo{to rakovodstvoto planira da go ostavi vo domenot na semejstvoto.

Profesorot Arsov veli deka ne znae kolku se planiraat naslednici od redot na semejstvoto vo makedonskite kompanii, no zabele`uva trend kaj site deka mnogu se vlo`uva vo obuki i vo kursevi na site

nivoa za vrabotenite, {to zna~i deka, sepak, se misli na planirawe naslednici.

“Dobar primer za toa e i makedonskata kancelarija na Majkrosoft, kade {to nitu eden vraboten ne mo`e da napreduva vo rabotata dokolku pre-

SLOBODAN KUTREVSKI SOPSTVENIK NA PEKABESKO

Jas sum vo biznisot re~isi 35 godini, od koi{to na rakovodna pozicija i kako sopstvenik na kompanijava ve}e 22 godini, pa normalno e ve}e i da se ~uvstvuvam zamoren. Imav nekolku obidi da anga`iram profesionalni menaxeri, koi bi pretstavuvale moja desna raka {to se veli, no za `al, seto toa zavr{ilo neuspe{no.

thodno ne obu~i nekoj ~ovek koj }e go zameni nego na starata rabotna pozicija”, objasnuva Arsov.

Spored profesorot, generalno, golemite kompanii vo Makedonija nastanale kako rezultat na privatizacijata koja te~e{e vo 90-tite godini.

“Kaj ovie kompanii naj~esto se slu~uva menaxerite i direktorite vo kompaniite da bidat i najgolemite akcioneri, {to dopolnitelno gi motivira menaxerskite strukturi da bidat mnogu produktivni i efikasni vo rabotata. Toa e taka bidej}i tie ja ~uvstvuvaat kompanijata kako svoja, pa na poniskite rakovodni pozicii naj~esto se vrabotuvaat nadvore{ni lu|e koi nemaat nikakva sopstvenost”, veli toj.

34 COMPANY PROFILE

Neverojatno e kako ITkompaniite so tolku mal broj lu|e uspevaat da ostvarat tolku dobri rezultati

CREATIONPALL

Pove}e od {est milioni prezemawa na Internet i 600.000 registrirani korisnici na nivniot edinstven proizvod e rezultatot koj Creationpall go postignale po samo dve godini rabota DEJAN AZESKI

oga zboruvame za kompanija stara samo dve godini, koja vrabotuva samo sedum informati~ari, mnogumina }e pomislat deka nagolemo se davi vo celokupnoto ekonomsko sivilo. No, vo Creationpall ne samo {to na{le na~in da ja pre`iveaat doma{nata pazarna xungla, tuku i uspe{no i samouvereno da se nosat so IT-gigantite na svetskite pazari. Pove}e od {est milioni prezemawa na Internet i 600.000 registrirani korisnici na nivniot, zasega edinstven, proizvod, sportskata aplikacija Sportypall, e dosega{niot rezultat od dvegodi{noto rabotewe na ovaa kompanija.

Gligor Da~evski, osnova~ i sopstvenik na kompanijata, veli deka idejata za vakov tip biznis e rodena vo 2008 godina, so po~etocite na masovnata proda`ba pametnite telefoni. „Nekade vo avgust 2008 godina izleze iPhone 3G i toj ima{e s$ {to treba da ima eden pameten telefon, vo toa vreme be{e najaveno i izleguvawe na Androidot, koj ve}e ima{e nekakov 3DK, Majkrosoft ima{e nekoja verzija 6.1. Zna~i, ve}e ima{e nekoi uslovi odredeni telefoni da se vikaat „smartfon”. Nokia isto taka ima{e odredeni „smartfon” telefoni, a sepak, vo

K

foto: FILIP POPOVSKI

SO SEDUM VRABOTENI SE BORAT SO SVETSKITE IT-GIGANTI

Glavniot proizvod na kompanijata, Sportypall

sporedba so dene{nive, imaa plus samo obi~na tastatura. Vo sekoj slu~aj, izleguvaweto na „smartfonite” be{e eden potik na{eto iskustvo vo drugite IT-oblasti da go naso~ime kon pametnite telefoni i toa zasega se poka`a mnogu plodotvorno”, veli Da~evski.

Toj dodava deka planiraat da se razvivaat proporcionalno i deka konceptot na firmava ne e da se stavat milioni lu|e da rabotat, tuku da se prodadat {to e mo`no pove}e licenci, za {to im treba kvalitet, a ne kvalitet.

Kompanijata minatata godina e dobitnik na Best Fitnes Award za Android, a vo 2010 godina bila del od elitata tri najdobri aplikacii za Windows.

Iako konkurentskite kompanii zarabotile po tri do ~etiri milioni evra za istiot proizvod, Da~evski e optimist deka iako zasega, ne se vo sostojba da vlo`at vo vistinski marketing i da se pokonkurentni, nekolkute postignati dogovori so giganti kako Soni za zaedni~ki produkti im davaat pottik da izdr`at vo borbata.

SPORTYPALL DOSEGA IMA NAD [EST MILIONI PREZEMAWA OD INTERNET

Aplikacijata Sportypall, koja zasega e edinstven i glaven proizvod na kompanijata, glavno e nameneta za sportisti i postojano

TELEFONITE ]E STANAT KOMPJUTERI, A KOMPJUTERITE TELEFONI o Creationpall momentalno se raboti na razvivawe na nova tehnologija i se edni od retkite na svetsko nivo koi uspeale istiot kod da mo`e da se koristi na site platformi, prvenstveno na Android i na iPhone, a najverojatno }e go podr`uva i Majkrosoft. Isto taka, istata tehnologija }e se upotrebuva i za proizvodstvo na aplikacii {to rabotat i na PC i vo cloud. „Unificiranost na aplikaciite e opredelba na na{ata firma. Konkretno, ovaa aplikacija e ne{to {to nikoj vo svetov go nema vo momentov. Site svetski firmi probuvaat da imaat unificiran kod za site sistemi, no ne mo`at da n$ stignat”, velat od Creationpall.

V

se nadgraduva. Napravena e po doma{na specifikacija. Inaku, prednostite na Sportypall se toa {to taa pretstavuva prva multiplatformska aplikacija {to rabotela na site platformi i operativni sistemi na vremeto. Odgovara na site „smartfoni” i e prva vo svet {to e napravena da funkcionira na ovoj na~in.

BROJ 656

23/05/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

6.100

milioni prezemawa od Internet ima sportskata aplikacija na Creatinopall

Da~evski potencira deka brojkite se stra{ni koga stanuva zbor za ovaa aplikacija. Spored statistikite na kompanijata, Sportypall e „spu{tena” od Internet pove}e od 6,2 milioni pati, {to e tri pati pove}e od cela Makedonija, a ima pove}e od 600.000 registrirani korisnici.

Vo slednata varijacija od aplikacijata, koja }e se zanimava so dijabetis i se vika Health, konsultativno }e se vklu~at i stru~ni lica, kako doktori, profesori za sport i sl.

MAKEDONIJA IMA DOVOLNO STRU^EN KADAR Kako {to ka`uvaat vrabotenite vo kompanijata, drug pottik za da se zapo~ne vakov tip kompanija koj }e konkurira na svetskite pazari bil toa {to vo Makedonija so godini vladeela fama deka nema dovolno stru~en kadar i deka s$ {to vredi ve}e e zafateno.

Kako del od prviot tim na Creationpall, vrabotenite se se}avaat deka se pla{ele deka gi ~eka u{te edna dosadna rabota, bidej}i vo 2008 godina va`elo praviloto deka vo Makedonija mo`e{ da programira{ samo smetkovodstveni softveri. Praktikata, o~igledno, gi demantirala.

Spored Da~evski, vo Makedonija i ponatamu

Vo viziite na Da~evski telefonot stanuva kompjuter, a kompjuterot telefon

NOVIOT OFFICE PAKET DOXOUT E NOVA NADE@ ZA USPEH

ajgolemi nade`i vo kompanijata polagaat vo izrabotkata na noviot Office paket Doxout, koj gi koristi prednostite na noviot kod na kompanijata i so samoto toa e unificiran za rabota na site platformi, tabletkompjuteri i gaxeti. Da~evski e pove}e od siguren vo uspehot i potencijalite na Doxout i vo uspehot na ovaa aplikacija i planira vo nego da go stavi vo vlog idniot razvoj na kompanijata. „Doxout e na{iot sleden proizvod vo razvoj. So samoto toa {to e mnogu ednostaven i mo`e da raboti na site platformi, smetam deka mo`e da bide ne{to ekstra-golemo, duri pogolemo od {to Makedonija mo`e voop{to da zamisli”, zavr{uva Da~evski.

N

ima slobodni i sposobni kadri. „To~no e deka sme samo dva milioni lu|e i normalno e edna Srbija so osum milioni lu|e da ima ~etiri pati pove}e dobar kadar. No, ima i eden isklu~ok - {to na ovie balkanski

prostori informati~arite, kako i site drugi, sakaat da se doka`uvaat i da se natprevaruvaat so razvieniot Zapad. Ako ima{ motiv, verojatno ima{ s$ vo ovaa struka”, potencira Da~evski.

35

BANKARSKI SOVETI ZA PRETPRIJATIJATA

KAKO DA INVESTIRATE BEZ DA GO ZAGROZITE TEKOVNOTO RABOTEWE I RASTOT NA OBRTNIOT KAPITAL o izminatite godini e zgolemena konkurencijata me|u malite i srednite pretprijatija, pa ottamu i borbata za novi klienti, za novi plasmani, potrebata od osvojuvawe na novi pazari i postojani investicii vo razvojot na kvalitetot na svoite uslugi i proizvodi. Dosega{nite anketi potvrdija deka najva`nite pet predizvici na pretpriema~ite se koncentrirani na obezbeduvawe rast i stabilnost na pretprijateto. Nesomneno, rastot na biznisot podrazbira i koristewe kredit.

68% od pretprijatijata vo Makedonija razvojot go finansiraat so krediti so rok na otplata do tri godini, so {to ratata za kreditot stanuva pogolema od mese~niot profit na pretprijatieto i go doveduva pretprijatieto vo nemo`nost da ja vra}a ratata od kreditot, kompenziraj}i so namaluvawe na obrtniot kapital. Toa go zagrozuva tekovnoto rabotewe na biznisot. Zdraviot rast na biznisot bara soodvetno finansirawe na investiciite. I finansiski najstabilnoto pretprijatie mo`e da ja zagrozi svojata finansiska sostojba pri nesoodvetno prilagoduvawe na rokot na otplata na kreditot so vidot na investicijata.

Prokredit banka, kako banka fokusirana na razvojot na pretprijatijata, sovetuva za usoglasuvawe na vidot na ivesticijata (vo osnovni, obrtni sredstva ili finansirawe na tekovnata likvidnost) so rokot na otplata na kreditot.

Najsoodvetno e tekovnata likvidnost da se finansira so kratkoro~ni krediti ili kreditni linii so rok na otplata do 1 godina; Najdobro e zgolemuvaweto na obrtniot kapital (zalihite/pobaruvawata) da go finansirate so kratkoro~ni krediti od 1 do 3 godini; Investiciite za kupuvawe zemji{te, za izgradba na proizvodni hali, deloven prostor, ma{ini, oprema ili vozen park treba da se finansiraat so dolgoro~ni krediti so rok na otplata nad 3 godini; Postoe~kite krediti so nesoodveten/pokratok rok na otplata najdobro e navreme da se refinan-

V

PROKREDIT BANKA SOVETUVA:

Najdobro e investiciite vo osnovni sredstva da se finansiraat so dolgoro~ni krediti so rok na otplata nad 3 godini (zavisno od tipot na investicijata).

Na toj na~in vi ostanuvaat pove}e sredstva od va{iot tekoven mese~en profit za da gi vra}ate ratite od kreditot Imate dovolno sredstva za da go finansirate obrtniot kapital Imate raspolo`livi rezervni sredstva za periodite so namaleni prihodi siraat so krediti na podolgi rokovi, so cel da se za{titi stabilnosta na biznisot.

USPE[NITE BIZNISI KOMENTIRAAT: „Vo transportniot biznis sum ve}e 20 godini. Rastot na mojot biznis go gledam vo zgolemuvawe na brojot na stranski sorabotnici, koi baraat redovni transportni uslugi. Zgolemuvaweto na vozniot park mi e nepohodno za da mo`am da gi zadovolam barawata na sorabotnicite navreme i kvalitetno i da ostanam konkurenten na pazarot, osobeno vo uslovi na vaka zgolemena konkurencija. Novite investicii se neophodni!”, ALIKI transport, Bitola „Znam deka rastot na mojot biznis bara postojano unapreduvawe na efikasnosta, novi procesi, ma{ini, pogoni. Va`no e da se investira, no u{te pova`no e

TOP 5 PREDIZVICI NA PRETPRIJATIJATA:

Kreirawe dopolnitelna pobaruva~ka na doma{niot pazar ili vo stranstvo Rast na obrtniot kapital Zgolemuvawe na efikasnosta na raboteweto Odr`uvawe na tekovnata likvidnost Efikasen finansiski menaxment na pari~nite tekovi finasiraweto na investicijata da go poddr`uva tekovniot rast na bizisot, t.e. da ostava prostor mese~no da se zadovoli nivoto na zalihi i pobaruvawa. Kapitalnite investicii baraat podolgi rokovi!”, CASEIFICIO CESARINA, proizvodstvo na mocarela, Gostivar

BROJ 656

23/05/2012

MARKETING

www.kapital.mk

UNAPREDUVAWE NA IZVOZOT I NA INVESTICIITE E KLU^OT ZA EKONOMSKI USPEH a`nosta na makedonskite mediumi vo zgolemuvaweto na javnata svest za javno-privatniot dijalog, industriskata politika i promovirawe na izvozot e glavnata tema na rabotnata sredba so mediumite koja na 8 maj ja organiziraa Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot, finansiran od USAID, vo sorabotka so Visokata {kola za novinarstvo i za odnosi so javnosta.

“Podobra informiranost na novinarite za industriskata politika, promocija na izvozot, kako i na javno-privatniot dijalog be{e motiv za organizirawe na vakov vid rabotna sredba. Smetavme deka samo na vakov neposreden na~in, preku kvaliteten dijalog so pretstavnicite na javniot i na privatniot sektor, no pred s$, mediumite, mo`eme da pridoneseme za zgolemuvawe na javnata svest za va`nosta na ovie temi. Mediumite igraat klu~na uloga vo kreiraweto na javnoto mislewe za pra{awata povrzani so investiciite, unapreduvaweto na izvozot”, izjavi Nata{a N. Stankovi}, menaxer za komunikacii na Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot.

Na rabotnata sredba prisustvuvaa novinari od pove}e mediumski ku}i, od Skopje i od vnatre{nosta, kako i studenti od Visokata {kola za novinarstvo i odnosi so javnosta.

“Glaven streme` na Visokata {kola e da im ovozmo`i na tekovnite i na idnite novinari

V

da se steknat so znaewe i so ve{tini za sovladuvawe na predizvicite na sovremenoto novinarstvo. Ottuka, znaeweto i sposobnostite {to gi steknuvaat studentite preku programite na Visokata {kola }e ovozmo`at niven aktiven pridones vo profesionalnoto izvestuvawe”, izjavi m-r Aleksandar Stamboliev, predava~ pri Visokata {kola.

Na prisutnite se obratija direktorot na proektot, Aleksandar [ahov, sorabotnicite odgovorni za sproveduvawe na proektnite aktivnosti, kako i pretstavnicite na Ministerstvoto za ekonomija, Ministerstvoto za informati~ko op{testvo i administracija, Agencijata za privlekuvawe na stranski investicii i poddr{ka na izvozot, kako i na stopanskite komori.

Zgolemuvawe na konkurentnosta na makedonskata industrija preku implementacija na “Industriskata politika”, predizvicite na izvoznata promocija na R. Makedonija, kako i javno-privatniot dijalog, kako edinstven na~in za oddr`liva ekonomija, bea glavnite temi na debatata.

Vo delot za implementacija na “Industriskata politika” posebno vnimanie se posveti na konceptot i ulogata na “Industriska politika (2009–2020)”, kako integriran strate{ki dokument za razvivawe na ekonomijata, ~ii konkurentski prednosti se visoka dodadena vrednost, znaewe i inovativnost, na edinstveniot akciski plan za implementacija na

“Industriskata politika”, kako i na finansiskata f k poddr{ka k na konkretni merki od Programata za implementacija na IP za 2012 godina.

Vo delot na predizvicite na izvoznata promocija prisutnite imaa mo`nost da slu{nat za uslugite na Agencijata za privlekuvawe na stranski investicii i poddr{ka na izvozot za privatniot sektor, za funkcijata na Agencijata za razvoj na biznisite, za informacii za stranskite pazari, kako i da se zapoznaat so dosega realiziranite aktivnosti na Agencijata vo sorabotka so proektot.

Pretstavnicite na mediumite, isto taka, imaa mo`nost da slu{nat zo{to na Makedonija & e potreben javno-privaten dijalog vo ekonomskata sfera, koi se klu~nite akteri vo ovoj proces, kakva e sostojbata vo Makedonija i {to treba da se menuva za toj da bide podobar.

Poseben interes predizvika procenkata na vlijanieto na regulativata i Edinstveniot nacionalen elektronski registar na propisi.

“Ovaa elektronska alatka ima za cel da ovozmo`i gra|anite, biznis-zaednicata i site ostanati zainteresirani strani da se zapoznaat so izmenite i so dopolnuvawata na predlog– zakonite u{te vo faza na nivna podgotovka (nacrt-verzija), kako i da dostavuvaat komentari i predlozi direktno do nadle`nite institucii. So koristeweto na ovaa alatka pretstavnicite od nevladinite organizacii, stopanski komori, biznis-asocijacii,

GORAN LAZAREVSKI SENIOR-SOVETNIK ZA JAVNO-PRIVATEN DIJALOG NA PROEKTOT ZA UNAPREDUVAWE NA INVESTIRAWETO I IZVOZOT

pravni lica, pretstavnicite na Vladata se postignuva navremeno vklu~uvawe na zasegnatite strani vo kreiraweto na regulativite, pogolema predvidlivost na istite i sekako, transparentnost na celokupniot proces”, izjavi Goran Lazarevski, senior-sovetnik za javno-privaten dijalog na Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot.

Proektot na USAID za unapreduvawe na investiraweto i izvozot e ~etirigodi{en proekt, ~ija glavna cel e da ja podobri delovnata klima, da gi zgolemi doma{nite i da privle~e pove} e stranski direktni investicii, da promovira zgolemuvawe na izvozot na makedonskite proizvodi i da go zajakne javnoprivatniot dijalog.

37

38

DELOVNO ZNAEWE

[TO TREBA DA ZNAE SEKOJ PRETPRIEMA^ ZA ZBORUVAWETO PRED JAVNOST

PUBLIKATA E SEBI^NA

Malata nervoza e dobra, zatoa {to zna~i deka se gri`ite. Samo treba da se gri`ite za vistinskite ne{ta. A vistinskoto ne{to vo ovaa situacija e publikata. Poslednoto ne{to {to go saka publikata e da sedi tamu polovina ~as i da gleda nekogo kako nervozno mrda i te{ko zboruva.

Lu|eto sakaat da slu{aat nekoj koj vladee so situacijata. Bidej}i onoj koj ima kontrola, toj mo`e i da pomogne – poprecizno, mo`e da im pomogne. Publikata e sebi~na. A toa e klu~ot na s$ e ste tolku lo{ govornik kolku {to mislite. “Koga nekoj dr`i govor vo ramkite na grupi od srame`livi lu|e, voobi~aeno pominuva mnogu podobro otkolku {to o~ekuval.

Postoi tendencija da gi potcenuvate svoite performansi koga ~uvstvuvate sram”, veli d-r Lin Henderson, direktor na Shyness Institute, neprofiten institut vo ramkite na Berkli, Kalifornija, posveten na istra`uvawe i razvoj na prira~nici za socijalna anksioznost. Malata nervoza e dobra, zatoa {to zna~i

N

STIV XOBS va`e{e za eden od najinspirativnite govornici. Negovite javni nastapi sekoga{ bea interesni i polni so harizma

deka se gri`ite. Samo treba da se gri`ite za vistinskite ne{ta. A vistinskoto ne{to vo ovaa situacija e publikata. Poslednoto ne{to {to go saka publikata e da sedi tamu polovina ~as i da gleda nekogo kako nervozno mrda i te{ko zboruva. Lu|eto sakaat da slu{aat nekoj koj vladee so situacijata. Bidej}i onoj koj ima kontrola, toj mo`e i da pomogne – poprecizno, mo`e da im pomogne. Publikata e sebi~na. A toa e klu~ot na s$.

“Ostvarete kontakt so o~ite. Soo~ete se so va{ata publika. So toa, centarot na vnimanie }e se prenaso~i od vas kon niv”, veli Nensi Ankovic, trener za bizniskomunikacija i avtor na knigata Self-Promotion for Introverts. “Si velite, sakam da gi poglednam ovie lu|e pred mene i navistina da gi vidam i da im ponudam ne{to {to e vredno za niv.”

Gledaweto na publikata – procenuvaweto na publikata odnapred – e istoto ne{to {to bi go napravile pri sekoj razgovor.

Sekoj govor treba da bide razgovor, iako zboruvate samo vie. A za da imate razgovor, treba da & se obratite na publikata na li~no nivo. Treba da im izrazite blagodarnost – ne neodredeno, tuku na konkreten na~in. “Zadovolstvo mi e {to sum ovde” ne e tolku dobra fraza kako „Zadovolstvo mi e {to sum ovde da zboruvam so vas”.

Potoa, mnogu jasno, bez mnogu apstraktnosti, ka`ete im koja vi e celta.

“Iznesete gi faktite za toa {to imate da

ponudite, {to }e gi podobri `ivotite na lu|eto na koi im se obra}ate i stavete se na nivno mesto”, veli Ankovic. “[to imate? [to im treba? Kade se preklopuva toa?”

“Ovde sum zatoa {to...” ne e lo{ na~in za da zapo~nete. Sekoja situacija koja e optovarena so va`nost, proces i la`na interakcija, kako {to e govorot, e najdobro da se zapo~ne so “izdi{uvawe” na celata rabota. Zatoa, ka`ete im za {to }e zboruvate. Potoa, vospostavete avtoritet.

Da pretpostavime deka del od govorot ja vklu~uva i prikaznata za va{iot biznis.

Toa e odli~na prikazna, a vie ja znaete podobro od koj bilo drug. A site sakaat dobro raska`ana prikazna.

Naslikajte slika – impresionisti~ka slika.

No, odvreme-navreme bidete konkretni.

“Dajte & na publikata ne{to {to }e mo`e da ponese so sebe. Idei, soveti, pravila – ne{to korisno”, veli d-r Karl Albreht, konsultant na izvr{en menaxment i avtor na knigata Social Intelligence: The New Science of Success”. „Najposle, tie se tamu od sebi~ni pri~ini.” No, takvite momenti neka bidat stanici na patot. Vie ste glavni. Dvi`ete gi rabotite.

BIDETE SMIRENI Va{eto nivo na energija za vreme na govorot treba da bide nekade me|u “vozbuden sum {to sum ovde” i “~uvstvuvam blag entuzijazam {to sum ovde”. Ankovic veli: “Nema potreba da pritiskate, nema potreba da zboruvate glasno, nema potreba da insistirate, da gi

BROJ 656

23/05/2012

www.kapital.mk

KLU^NI TEHNI^KI MOMENTI

Ne anketirajte publika od 10 ili pomalku lu|e preku krevawe race; Ne ja zamisluvajte publikata vo dolna obleka; Ne se zamisluvajte sebesi vo dolna obleka; Ne gledajte na ~asovnikot. Ako po~nete da se pra{uvate u{te kolku vreme vi ostanuva, publikata }e po~ne da se pra{uva koga }e se simnete od scena; Ne im se zablagodaruvajte na pove}e od trojca lu|e na po~etokot; Ne gi stavajte racete vo xeb.

Osven ako ne ste stend-ap komi~ar. Od 60-tite godini; Ne gi zatvorajte o~ite dramati~no pri glavnite poenti od govorot; Ne gi dvi`ete racete dramati~no pri glavnite poenti od govorot.

Nitu nozete. Nitu kolkovite. Nitu ne~ii tu|i race, noze ili kolkovi; Ostavete im go tropaweto na podiumot na diktatorite. pritiskate lu|eto”. Taa saka da ka`e – nema potreba da prodavate. Prodavaweto mo`e da bide odbivno duri i koga se slu~uva vo soodvetno vreme. Na scena e u`asno. Pomislete na golemite istoriski govori. Sekoj golem govor vklu~uva proda`ba na ne{to, no proda`bata e pottekstot. Glavnata poenta e informacijata.

I nemojte da se dvi`ite premnogu. “Dali tancuvate na scena?”, pra{uva Ankovic.

“Ako se nao|ate pred grupa lu|e, sakate da gi dr`ite nozete na zemja i da vladeete so prostorot. No, ne sakate da se dvi`ite bez nikakva cel.”

Sekoe dvi`ewe na scena e staveno pod lupa. Koga }e gi prekrstite nozete, lu|eto zabele`uvaat. Koga }e si go po~e{ate liceto, lu|eto zabele`uvaat. Koga si igrate so palcite, lu|eto zabele`uvaat.

Zatoa, bidete smireni. Lu|eto gledaat s$. Najdobro od s$ e {to kontrolata vrz va{ite dvi`ewa ima smiruva~ki efekt i vrz vas samite.

KAKO DA GO PRIVR[ITE GOVOROT? Da pra{ate dali ima pra{awa na krajot od govorot i potoa da ~ekate nekoj da krene raka e ednakvo na situacija vo koja pet lu|e se trudat da podelat smetka na tri dela na krajot od odli~en obrok.

Toa e nezgoden na~in da se zaokru`i edno inaku prekrasno iskustvo.

Ne e problem da im dozvolite na lu|eto da zboruvaat. Problemot e {to nikoj ne se ~uvstvuva slobodno dodeka nekoj ne se prijavi. Zatoa, najdobar na~in da privr{ite e da pobarate od lu|eto da krenat raka ako imaat pra{awe (ili samo da go izvikaat pra{aweto), a potoa samo prodol`ete da zboruvate. O~ekuvaweto e

nekoj da ve prekine.

Ako nikoj ne postavi pra{awe, treba da go “izbrusite” govorot. Bidej}i ne ste gi naterale da se zapra{aat kako va{ata prikazna vlijae vrz nivnite `ivoti. Bidej}i ne ste ostvarile razgovor. Bidej}i ste im zboruvale nim, a ne so niv. Gledajte na krevaweto race kako na poeni.

Celta treba da vi bide da dojdete do moment

DELOVNO ZNAEWE vo koj }e ka`ete: “Imame vreme za samo u{te edno pra{awe”. Toa e prekrasno. Zna~i deka ste gi isprovocirale. Ste im poka`ale {to mo`ete da storite za niv. Zna~i deka tie razbrale {to mo`ete da storite za niv i sakaat da doznaat pove}e za toa kako va{ata prikazna odgovara na nivnite potrebi. [to poka`uva deka dobro si ja vr{ite rabotata – i na scena i nadvor od nea.

39

40

NA RU^EK SO...

MAJA IVANOVA SOPRUGA NA PRETSEDATELOT NA R.MAKEDONIJA

U@IVAM VO UL SOPRUGA I MAJ Dinami~na i qubopitna. Golem qubitel na literaturata, muzikata i na naukata. Ovie interesi ja sledat cel `ivot i ja naso~uvaat vo nejziniot profesionalen `ivot. Od pred tri godini ima eden od najgolemite predizvici - da bide sopruga na makedonskiot pretsedatel PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

o postojana potraga po novo.

Qubopitna, dinami~na i golem qubitel na naukata, muzikata i na pi{aniot zbor. Toa se nekolkute raboti koi vedna{ }e gi zabele`ite dokolku imate mo`nost da razgovarate so prvata dama, soprugata na makedonskiot pretsedatel \orge Ivanov.

“Nekako be{e logi~no, bidej}i rastev so tatko-novinar i majka koja be{e golem qubitel na literaturata i oratorstvoto i jas da se zainteresiram za ovie raboti.

Postojano bev opkru`ena so lu|e od ovie

V

bran{i. Poezijata pak, mi e pasija u{te od osnovno...”, raska`uva Ivanova.

Osnovnoto obrazovanie go zavr{uva vo OU Ko~o Racin, kade {to zaradi mnogubrojnite aktivnosti i posvetenosta vo u~eweto ja pravat i „racinovec” u~enik na generacijata. Tamu, po~nuva da ja pi{uva svojata prva kniga poezija „Rodenden na mojot grad” posvetena na Skopje, za {to ja dobiva i presti`nata nagrada „13 Noemvri”. Vo nea ja dolovuva unikatnata energija na gradot, ja opejuva qubovta...

“Ovie interesi pridonesoa da bidam del od site mo`ni priredbi vo u~ili{teto i

NA[ETO MENI -

boga So Ivanova odra A na ni me toto vme li de re op beska se i ” ar za salata “cez {ko. le pi rizoto so

na manifestaciite koi gi organizira{e gradot. Bev aktivna vo nekolku sekcii, od orkestar do recitatorska.”

Studiite & nosat edno novo vreme i interesi. Na Pravniot Fakultet vo Skopje go po~nuva svojot anga`man vo mnogu sferi na op{testveniot `ivot. Kako studentski i politi~ki aktivist e svedok na burnite nastani koi go obele`uvaat sozdavaweto na nezavisnata makedonska dr`ava, no e silen glas i vo mladinskite debati, koi kako centralna tema go postavuvaa idnoto sozrevawe i razvoj na tatkovinata.

“Vo toa vreme promenite bea tektonski.

Na site mo`ni nivoa. New wave branot

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

koj vo osumdesettite godini ja zafati i Makedonija donese nova muzika i porevolucioneren na~in na razmisluvawe.

Glavna preokupacija i u`ivawe najdov najnapred vo studentskata organizacija, a k vo mladinskata, k kkade potoa i politi~ki, organiziravme razno-razni debati. So ~asovi debatiravme za tabu temi, kako {to toga{ bea ra|aweto na pluralizmot, civilnoto op{testvo, crnite petna na makedonskata istorija, kade {to hrabro govorevme za Чento... Чitavme slovene~ka Mladina, na{ite „Mlad Borec”, Studentski zbor, slu{avme Pink Flojd... Nie bevme del od edna buntovna generacija. Tokmu vo tie krugovi i go zapoznav soprugot so koj sum vo brak ve}e 21 godina i so kogo delam mnogubrojni zaedni~ki interesi”.

Retko zboruva vo javnosta za toj period, no s$ u{te so nasmevka se se}ava na vremeto koga na ovie debati uspeale da go donesat i za toa vreme kontroverzniot avtor na kultnoto delo “Decata na ko-

Ulogata na sopr uga i majka sekoga{

}e bide moja klu~na

foto:: F foto FI FILIP ILIP L POPO POPOVSKI

LOGATA NA JKA

uloga vo `ivotot.

41

42 42

Nau~ivme da se no sime so pozitivnit no i so negativnite, e kritiki, dokolku se dobron amerni.

Ima yvezdeni zakoni nad tebe, a moralni vo tebe.

se predade{, il.

Ako odnapredna pred si izgub od zna~i deka

munizmot” ili toga{ disidentot, porane{niot premier na Srbija, Zoran Xinxi~.

“Dojdov so UDBA, sigurno ve sledi i vas, ni zbore{e Xinxi~. Svesni bevme deka sme pod prismotra na policijata, no toa na nikoj ne mu pre~e{e. Naprotiv, adrenalinot dopolnitelno raste{e.”

Po zavr{uvaweto na fakultetot imala edna od najgolemite dilemi vo `ivotot. Dali da prodol`i profesionalno da se nadgraduva vo pravoto ili da vleze vo politi~ki vodi. Go odbrala prvoto.

“Denes mnogu ~esto mi postavuvaat pra{awa dali sum go napravila vistinskiot izbor. Definitivno, da. Sakav semejstvo, sakav da imam vreme za nego. Politikata sigurno }e me odnese{e vo nekoj drug pravec. Ulogata na sopruga i majka sekoga{ }e bide moja klu~na uloga vo `ivotot. @enata e simbol na site semejni vrednosti i temel na zaedni{tvoto. @enata kako majka i sopruga postojano mora da raboti na promocija na moralnite vrednosti preku svoeto li~no odnesuvawe vo ramkite na svoeto semejstvo, vo ramkite na rabotnata sredina i vo neposrednoto opkru`uvawe. Jas u`ivam vo ovaa uloga i navistina sum mnogu gorda {to imam prekrasno semejstvo.”

Paralelno so studiraweto, aktivist e vo Crveniot krst, {to podocna mnogu }e & pomogne vo kon podgotovenosta pri prezemaweto na obvrskite kako sopruga na pretsedatelot i posvetuvaweto na pra{awata koi ne sekoga{ vo op{testvoto se postaveni kako prioritetni – podobruvawe na uslovite i perspektivite na decata bez roditeli i na licata so posebni potrebi, kako i zajaknuvawe na pozicijata na `enata vo sekoj segment na op{testvenoto deluvawe.

Prvoto rabotno iskustvo go ima vo uvozno-izvoznata kompanija Interimpeks, a potoa go prifa}a predizvikot da raboti kako pretstavnik na {vajcarskata farmacevtska kompanija Hofman la Ro{. Karierata ja prodol`uva vo pretstavni{tvoto na aviokompanijata Olimpik ervejs, a od 2001 godina do denes e vrabotena vo Agencijata za civilno vozduhoplovstvo, kade {to raboti na implementacijata na me|unarodnite standardi vo doma{nata regulativa.

Od pred tri godini nejziniot `ivot prima nova dimenzija i nosi novi predizvici, koi postojano gi bara.

“Koga \orge mi ka`a deka }e se kandidira za pretsedatel, dobi celosna podr{ka od mene i sinot Ivan. Odlukite sekoga{ gi nosime zaedno, no za ovaa odluka ostavivme da odlu~i sam. Bevme svesni deka taa funkcija }e ni gi promeni `ivotite i deka }e bideme pod postojan interes na javnosta, no nau~ivme da se nosime so pozitivnite kritiki, no i so negativnite, dokolku se dobronamerni.”

Veli deka ima mnogu promeni vo nejziniot i `votot na semejstvoto, no sepak, smeta deka taa i soprugot ostanale isti.

“Da, komplicirano e koga nekoj drug vi go planira denot, no s$ e do navika.

S$ zavisi od toa kakov ~ovek ste. Ako i porano ste `iveele i ste neguvale vrednosti od tipot na trudoqubivost, posvetenost na rabotata, ne mo`e potoa da se pretvorite vo ne{to drugo.

Smetam deka nie ostanavme isti, so starite interesi i prijateli.”

Za ulogata na sopruga na pretsedatelot veli deka nosi privilegii, no i golema odgvornost.

“Ulogata na sopruga na pretsedatel ja ~uvstvuvam kako uloga koja ima privilegii, no so sebe nosi i golema odgovornost. Trgnuvaj}i od toa deka soprugata na pretsedatelot e del od imixot na pretsedatelot, mi pretstavuva zadovolstvo da go pridru`uvam soprugot sekade, kade {to toa od mene go bara protokolot, osobeno na oficijalnite poseti. Navistina pretstavuva privilegija toa {to imam mo`nost da posetam mnogu zemji i odblisku da se zapoznam so nivnata kultura, tradicija i istorija. Dodeka pak, koga sum doma}inka na soprugite na pretsedatelite koi ja posetuvaat na{ata zemja, se podgotvuvam posveteno za sredbite so niv, za da bidam dostoen sogovornik i vo najdobro svetlo da ja pretstavam mojata zemja i nejzinoto neprocenlivo istorisko, kulturno i duhovno nasledstvo.”

Slobodnoto vreme vo semejstvoto Ivanovi e ispolneto so muzika. Site se golemi qubiteli na muzikata.

Ivanova sviri klavir, a sinot gitara.

“Koga sme vo mo`nost, znaeme da svirime so sinot. Tie momenti koga celata familija e na kup~e mi se najdragocenite. So ogled na obvrskite koi mi gi nalo`uva profesionalniot anga`man, kako i anga`manot vo uloga na sopruga na pretsedatelot na dr`avata, nemam mnogu slobodno vreme, no ona {to go imam sakam da go iskoristam i da bidam so moeto semejstvo i so na{ite prijateli, bidej}i funkciite pominuvaat, a semejstvoto i vistinskite drugarstva i prijatelstva ostanuvaat.”

30 MAJ - SPECIJALEN PRILOG

SKOPJE SE GRADI VO SKOPJE NIKNUVAAT NOVI NASELBI. VO NOVO LISI^E I VO BUTEL SE GRADAT NOVI “GRADOVI”.

KOI SE INVESTITORITE KOI GRADAT OGROMNI STANBENI KOMPLEKSI NA OVIE LOKACII, KAKVA E PONUDATA, PO KOI CENI SE PRODAVAAT STANOVITE? STANBENATA EKSPANZIJA PRODOL@UVA I NA DRUGITE ATRAKTIVNI LOKACII VO SKOPJE! ZGOLEMENATA IZGRADBA NA TRGOVSKO-DELOVNI CENTRI VE]E DAVA EFEKTI. SKOPJE SITI MOL KOJ GI OTVARA VRATITE NAESEN DONESE I NOVI BRENDOVI I ZGOLEMENA PONUDA ZA MAKEDONSKITE POTRO[UVA^I! KOI SE DRUGITE TRGOVSKI I DELOVNI CENTRI KOI SE GRADAT VO SKOPJE? NOVI HOTELSKI BRENDOVI VO SKOPJE! IZDADENI SE POVE]E DOZVOLI ZA GRADBA NA HOTELI NA POVE]E LOKACII VO SKOPJE. MERIOT PO^UVA DA SE GRADI, U[TE NEKOLKU DRUGI HOTELSKI BRENDOVI SE NA POVIDOK! KOJ GRADI? KOI HOTELSKI BRENDOVI DOA\AAT? “KAPITAL” ANALIZIRA KAKO IZGRADBATA NA NOVI HOTELI ]E SE ODRAZI VRZ KVALITET NA HOTELSKATA PONUDA VO MAKEDONSKATA METROPOLA? ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG SKOPJE SE GRADI KOJ ]E IZLEZE NA 30 MAJ 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL.

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOL OKOLU LU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111