Menager-32

Pretpriema~ &...

FINANSIRAWE NA MIKRO I MALITE BIZNISI – MISIJA (NE)VOZMO@NA

KAKO ]E NAPRAVITE KREDITNA ISTORIJA AKO NE VI GO DADAT PRVIOT KREDIT?

Pretpriema~ &...

FINANSIRAWE NA MIKRO I MALITE BIZNISI – MISIJA (NE)VOZMO@NA

KAKO ]E NAPRAVITE KREDITNA ISTORIJA AKO NE VI GO DADAT PRVIOT KREDIT?

BROJ 661

27/06/2012

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ibnikot Do{nica, kraj Demir Kapija, e kompanija {to dobi nagrada vo kategorijata mikrokompanii na natprevarot „Pretpriema~ na godinata 2011”.

Firmata e formirana vo 2003 godina, a nejzinata direktorka Eleonora Nastova-Dimova veli deka u{te na samiot po~etok na biznisot po~nale so bankarski krediti. „Nemavme nekoi posebni te{kotii, no sepak ne mo`evme da pomineme bez obezbeduvaweto obemna dokumentacija i golemoto obezbeduvawe – hipoteka”, veli Nastova-Dimova.

Eleonora i nejziniot soprug, iako imale uspe{ni karieri pred toa, celosno se posvetile na semejniot biznis, postojano zgolemuvaj}i go godi{niot kapacitet na proizvodstvo na riba so voveduvawe novi tehnologii. „Bidej}i akvakulturata spa|a vo sektorot zemjodelstvo, nie sme, pred s$, zainteresirani za zemjodelskite krediti {to se nudat so 4% kamata, vo nekolku banki, no se so ograni~en iznos, {to zna~i dokolku se potro{at predvidenite pari, nema da ima za onie koi ne aplicirale navreme”, veli direktorkata na Do{nica.

Sopstvenicite na Do{nica re{ile da gi napu{tat dobro platenite rabotni mesta i da se vpu{tat vo pretpriema~ka avantura. Najverojatno zalo`ile s$ {to imale i za{tedile dotoga{, i uspeale. No, kakvi se {ansite vo Makedonija da po~ne{ biznis bukvalno od nula? „Nemate kreditna istorija, nemate nitu {to da zalo`ite, `alam, mora da ve odbieme”, e voobi~aenoto obrazlo`enie na bankarite koga pretpriema~ite apliciraat za kredit so koj{to sakaat da po~nat svoj biznis.

A, kako da imam kreditna istorija, koga ne mo`am da dobijam kredit za da po~nam da ja pravam taa istorija, e logi~noto pra{awe {to si go postavuva sekoj pretpriema~ dodeka se ~udi od kade da najde pari za realizacija na svojata biznis-ideja.

Vo Makedonija, no i vo mnogu porazvienite ekonomii, bankite vo princip ne finansiraat start ap biznisi i pretpriema~ite mora da se snajdat za po~etokot, a toa e vsu{nost najte{kiot del od sekoja biznis-prikazna. Dokolku ne se snajdat so zaem od svoeto semejstvo ili prijateli, onie {to sakaat da „se osmelat” nemaat mnogu alternativni izvori na finansirawe. Vo najgolemiot broj slu~ai, onie so pretpriema~ki ambicii se mladi lu|e vo svoite 20ti ili 30-ti godini, taka {to mala e verojatnosta da imaat za{tedeno nekoja pozna~ajna suma sopstveni pari koi{to

R

MENAXMENT

www.kapital.mk

Vo Makedonija bankite vo princip ne finansiraat start ap biznisi i pretpriema~ite mora da se snajdat za po~etokot, a toa e, vsu{nost, najte{kiot del od sekoja biznis-prikazna.

Dokolku ne se snajdat so zaem od svoeto semejstvo ili prijatelite, onie {to sakaat da „se osmelat” nemaat mnogu alternativni izvori na finansirawe mo`e da gi vlo`at vo svojata ideja.

Vo zemjava ima samo nekolku mali fondovi osnovani od stranski vladini proekti koi finansiraat biznisi vo za~etok. Toa se fondovi vo ramki na biznis-inkubatorite vo Skopje i vo Bitola, kako i vo Centarot za razvoj na novi biznisi na Ma{inskiot fakultet, za koi{to dosega pi{uval „Kapital”.

Vo Makedonija nema t.n. ven~r (venture) kapital fondovi, koi{to vo porazvienite ekonomii se tie {to, vsu{nost, finansiraat dobri biznis-idei koi, sekako, nosat i pogolem rizik, no od niv podocna mo`e da se razvijat i multimilionski biznisi. Nema nitu dr`avni fondovi specijalizirani za finansirawe novi biznisi. Ministerstvoto za ekonomija, preku Programata za razvoj na pretpriemni{tvoto, na godi{no nivo izdvojuva 100-150 iljadi evra, no toj buxet ne e namenet za direktna poddr{ka na start ap biznisi, tuku se poddr`uvaat proekti na institucii za poddr{ka na mali i sredni kompanii, kako {to se bizniscentrite, biznis-inkubatorite, koi{to realiziraat razni obuki i treninzi za start ap biznisi. „VEN^R”-FONDOVI NEMA, BIZNIS-ANGELITE SE RAZMAVTUVAAT Iako vo Makedonija s$ u{te ne funkcioniraat „ven~r”-fondovite, sepak makedonskata pretpriema~ka zaednica pred nekoi dva meseci se zapozna so pretstavnici na vakvi institucii, prete`no od regionot, no i od Zapadna Evropa. Na Balkanskiot investiciski forum (Balkan venture forum), 40-ina pretpriema~i so inovativni proekti, koi{to prethodno bea selektirani od po{irok krug aplikacii, imaa mo`nost da se pretstavat pred onie {to imaat pari, a se vo potraga po dobri idei {to bi gi finansirale. Eden od makedonskite proekti, platformata za monitoring na proizvodstvoto na grozje i vino preku dale~inski senzori, nare~ena Dionis, vleze i me|u osumte najdobri spored `irito, koj }e mo`e na finalniot investiciski forum vo Berlin da se natprevaruva so u{te stotina proekti od cela Evropa i na krajot da dobie finansier. Organizatorite na Balkanskiot investiciski forum, fondacijata Blakan anlimitid, povlekoa noga {to se veli, koga se

raboti za promovirawe na finansiraweto so „ven~r” kapital, no ostanuva da vidime dali naskoro vo Makedonija }e se registrira i nekoj od regionalnite „ven~r” fondovi, koi naj~esto finansiraat inovativni proekti od oblasta na informati~ko-komunikaciskite tehnologii i energetskata efikasnost. Dotoga{, na doma{nite pretpriema~i im ostanuva da go ~ekaat sledniot Balkanski investiciski forum i sli~nite nastani, da apliciraat so svoite proekti i da gi poslu{aat sovetite od fond-menaxerite, za toa {to najmnogu gledaat investitorite koga se vo potraga po dobri proekti. „Ako ste start ap kompanija koja poseduva pove}e znaewe otkolku kapital, toga{ treba da proizvedete nova vrednost, prototip, ne{to {to e navistina potrebno i korisno, a toga{ investitorite sami }e dojdat”, re~e neodamna Georgios Gatos, menaxer na gr~kiot „ven~r” kapital fond Termi, vo intervjuto za „Kapital”.

Minatata godina pak, vo Makedonija po~na da funkcionira i mre`ata na biznis-angeli, vo ramki na Centarot za inovacii, pri Proektot na USAID za konkurentnost, koja{to spa|a vo neformalnite na~ini na finansirawe biznisi. Vo momentov vo mre`ata ima 15 investitori-angeli, pred koi{to makedonskite pretpriema~i gi prezentiraat svoite idei. „Za da si ja obezbedi svojata investicija, angel-investitorot naj~esto insistira na malcinski udel vo firmata.

Imavme slu~ai i kade {to biznisangeltie sakaat pove}e od 50% udel, za da mo`e da ja kontroliraat rabotata na firmata, no sepak pretpriema~ot e toj {to e nositel na idejata, taa e negovo ~edo {to se veli, pa biznis-angelite vo princip imaat vlog pod 50%.

Postojat na~ini kako da gi za{titat svoite prava”, objasnuva @arko PopIliev od Centarot za inovacii.

NEKOI PTICI NIKOGA[ NE POLETUVAAT „Nekoi ptici nikoga{ ne poletuvaat”, se ta`nite stihovi od edna pesna {to doa|a od na{ite severni sosedi, isto kako {to i nekoi biznisi nikoga{ ne prknuvaat. Spored generalizirani i neoficijalni procenki, 70%-80% od novoformiranite firmi propa|aat vo prvite dve-tri godini od svoeto

39

40

MENAXMENT Vo zemjava ima samo nekolku mali fondovi osnovani od stranski vladini proekti koi{to finansiraat biznisi vo za~etok. Toa se fondovi vo ramki na biznis-inkubatoriti vo Skopje i vo Bitola, kako i vo Centarot za razvoj na novi biznisi na Ma{inskiot fakultet

TRGOVIJATA NAJKREDITIRANA ME\U MALITE BIZNISI to se odnesuva do klasi~nite formi na finansirawe na mikro i malite biznisi, vo Makedonija funkcioniraat nekolku banki i {tedilnici ~ij{to za{titen znak e kreditirawe na mikro, mali i sredni biznisi. Prokredit banka, koja{to i svojot brend na globalno nivo go ima izgradeno tokmu vrz osnova na kreditiraweto na ovoj sektor od eknomijata, izminative pet godini vo Makedonija odobrila 56.000 krediti vo iznos od 470 milioni evra. Re~isi polovina od kreditite (44%) se dodeleni na trgovski biznisi, proizvodstvoto iskoristilo 16% od kreditite, grade`ni{tvoto 12% i zemjodelstvoto 7%. [tedilnicata Mo`nosti, koja{to e orientirana kon finansirawe na mikro i mali biznisi, kako i kon fizi~kite lica-pretpriema~i, vo poslednive pet godini za ovie kategorii ima izdadeno krediti vo iznos od 61 milion evra. Vkupniot broj isplateni krediti e okolu 12.000, so prose~en isplaten kredit od 5.100 evra. Kamatnite stapki za mikro i malite biznisi se dvi`at od 8% do 12% vo momentov. Najgolem interes za mikro i malite krediti ima vo sektorite trgovija (trgovci na malo od razli~ni dejnosti), uslugi (transport na stoki i ugostitelstvo) i zemjodelstvo (primarno proizvodstvo i farmerstvo).

I vo Prokredit i vo Mo`nosti velat deka krizata go zgolemi procentot na lo{i plasmani kaj malite biznisi, koj{to, spored niv, s$ u{te e na nivo pod prosekot vo bankarskiot sektor. Vo Prokredit nivoto na krediti vo docnewe zaklu~no so prviot kvartal e 3,31%, a vo bankata se nadevaat deka ovoj procent }e go zadr`at do nivoto okolu 3%. „Barawata za investiciski krediti kaj mnogu malite i mali pretprijatija se pomalobrojni i naj~esto za refinansirawe na postoe~ki krediti, namesto za novi investicii. Novite povlasteni uslovi za novi investici i refinansirawe na postoe~kite (rok na otplata 15 godini i 0% provizja pri isplata) o~ekuvame da donese pogolem bran novi investicii, no i da im pomogne na pretprijatijata koi prethodno gi finansirale svoite investicii so izvor na finansirawe so nesoodveten rok na otplata da gi refinansiraat ’nezdravite investicii‘ i da ostavat pove}e sredstva od svojot profit za finansirawe na obrten kapital”, veli Emilija Spirovska, ~len na Upravniot odbor na Prokredit banka.

[

BROJ 661

27/06/2012

postoewe. Tokmu nemo`nosta da dojdat do kapital za finansirawe na svojot razvoj, e edna od glavnite pri~ini poradi koja golem broj od biznis-ideite ostanuvaat samo vo glavite na nesudenite pretpriema~i.

Profesorot Radmil Polenakovi} od Centarot za razvoj na novi biznisi na Ma{inskiot fakultet veli deka od dosega{noto pet-{estgodi{no iskustvo vo poddr{kata i razvojot na start ap REGION

HRVATITE GO ZASILIJA FINANSIRAWETO NA MALITE BIZNISI rvatskata agencija za malo stopanstvo (Hamag) so smenata na vlasta vo zemjata pretrpe izmeni vo funkcioniraweto koi{to treba da go olesnat finansiraweto na malite biznisi. Na po~etokot, zgolemen e garantniot potencijal na Hamag invest (kako {to e i novoto ime na agencijata) na dve milijardi kuni (okolu 270 milioni evra), se voveduvaat novi kategorii na proekti za koi{to se garantira, a }e se promeni i odnosot na banakrskiot sektor kon Hamag invest. Za pogolema poddr{ka na malite biznisi doa|a u{te edna novina: garanciite na Hamag }e mo`e da se iskoristat vo 14 kreditni programi na Hrvatskata banka za obnova i razvoj (HBOR).

Najgolemiot broj krediti so toj vid garancii vo 2011 godina se odobreni za programite „@eni pretpriema~i”, „Po~etnici” i „Pronajdoci”. „Od vkupniot broj direktno odobreni krediti vo tie 14 programi, pove} e od polovina odobreni se so garanciite na Hamag.

Pretpriema~ite po~etnici i `enite pretpriema~i se osobeno ~uvstvitelni grupi, zatoa {to poradi golemiot rizik za uspeh na nivnite proekti, te{ko dobivaat krediti kaj bankite.

Zatoa HBOR ima posebno prilagodeni programi za ovie grupi, {to vo najgolem del gi kreditira direktno, prezemaj}i go celokupniot rizik na povrat na kreditot, a so izmenite vo garantnite programi na Hamag }e se ovozmo`i garancija do 80% od glavnicata na kreditot”, velat vo HBOR.

H

MENAXMENT

www.kapital.mk

biznisite, se doka`alo deka pokraj toa {to generalno finansiraweto e problem za site kategorii pretpriema~i, sepak, najgolem problem e finansiraweto biznis-idei za proizvodstvo. „Suma od 5-6.000 evra e dovolna za po~nuvawe biznis vo uslu`niot sektor, zna~i IT-firma, konsalting, dizajn i sli~no. Me|utoa, dokolku stanuva zbor za nekoj vid proizvodstvo ili trgovija od pogolem obem, toga{ potrebni se

sredstva vo desetici iljadi evra, pa i pove}e. E, tuka ve}e se javuvaat problemite so finansiraweto. Bankite, kolku i da se reklamiraat deka se bliski do stopanstvoto ne sakaat da prezemat rizik i da vlezat vo finansirawe po~etni biznisi. Re~isi nema banka koja nema da bara minimum 6-mese~na istorija i nekakva hipoteka ili poseriozno pokritie za kreditot”, potencira Polenakovi}.

41

42 KOMPANII

UPRAVNIOT ODBOR NA STOPANSKATA KOMO

So investicii od okolu 10 milioni evra vo novi ma{ini i oprema i zgolemuvawe na dodadenata vrednost na proizvodite, Fаком se vra}a na poziciite od pred 2010 godina, a toa e okolu 60% od vkupnoto proizvodstvo da bide nameneto za izvoz.

Menaxerskiot tim na del~evskata fabrika Palteks a.d., koja ima kapacitet od okolu 2.000.000 par~iwa godi{no i vrabotuva okolu 500 lica, kontinuirano raboti na a`urirawe na opremata i ma{inite, promovirawe i upotreba na napredna tehnologija.

IZVOZNITE I PR STVENITE KOMP KLU^NI ZA EKON STABILNOST NA topanskata komora na Makedonija po~na intenzivna poseta na doma{nite proizvodstveni i izvozno orientirani kompanii vo direktni sredbi so menaxerskite timovi, no i so stru~niot personal vo kompaniite za da gi slu{ne predizvicite so koi{to se soo~uvaat vo mo`ebi edna od najte{kite ekonomski godini vo Makedonija i vo svetot, voop{to.

Dodeka se realizira vladiniot patuva~ki karavan po svetot vo obid da se najdat stranski investitori, biznis-zaednicata i ovoj pat pora~uva deka doma{nite kompanii mo`e da se doka`at kako odli~en investitor dokolku gi dobijat istite uslovi kako i stranskite. Pretstojnoto `e{ko leto nema da bide pre~ka za realizacija na namerata na Stopanskata komora na Makedonija da napravi skenirawe na situacijata direktno na teren, da poseti serija doma{ni kompanii i vo soglasnost so javno-privatniot dijalog

S

so Vladata, vo komunikacijata da se iznesat realnite podatoci za fakti~kata sostojba vo koja rabotat doma{nite firmi i da se baraat konkretni merki za nadminuvawe na, eventualno, u{te polo{ata ekonomska sostojba koja se najavuva kako rezultat, pred s$, na dvi`eweto na cenite na metalite na svetskite berzi, klu~ni za edna od vode~kite industrii vo makedonskata ekonomija.

Izminatata nedela pretsedatelot na Stopanskata komora na Makedonija, Branko Azeski, so pretstavnici na Upravniot odbor i so komorska delegacija posetija 10 kompanii od Isto~na Makedonija.

Privatnata kompanija Makprogres od Vinica, so kompletno doma{en kapital, pred 22 godini po~na so trgovija na golemo, a deneska e proizvoditel na pove}e od 200 raznovidni prehranbeni proizvodi.

So godi{no proizvod-

BRANKO AZESKI Privatnata kompanija Makprogres od Vinica, koja e so kompletno doma{en kapital, pred 22 godini po~na so trgovija na golemo, a deneska e proizvoditel na pove}e od 200 raznovidni prehranbeni proizvodi i izvezuva nad 75% od celoto proizvodstvo vo 33 zemji.

PRETSEDATEL NA STOPANSKA KOMORA NA MAKEDONIJA

omorata }e prodol`i i vo sledniot period da ja skenira sostojbata, po {to dokolku dojde do vlo{uvawe na sostojbata na ekonomski plan, }e se pobaraat merki naso~eni kon podobruvawe na likvidnosta na makedonskata ekonomija i za{tita i pottiknuvawe na makedonskoto proizvodstvo i izvoz.

K

BROJ 661

27/06/2012

KOMPANII

www.kapital.mk

ORA VO POSETA NA DOMA[NITE KOMPANII

ROIZVODPANII SE NOMSKATA A MAKEDONIJA PO TRIDNEVNA POSETA NA UPRAVNIOT ODMOR NA STOPANSKATA KOMORA VO POVE] E DOMA[NI PROIZVODNI I IZVOZNO ORIENTIRANI KOMPANII, PORAKITE OD NIV SE DEKA VO VTORATA POLOVINA OD GODINATA MO@NO E NAMALUVAWE NA NARA^KITE, ZATOA [TO PREDVIDUVAWATA SE DEKA EVROPA ]E VLEZE VO RECESIJA. SLEDUVA PERIOD VO KOJ ]E PA\AAT I CENITE NA METALITE KOI OPSLU@UVAAT EDNA OD VODE^KITE IZVOZNI GRANKI VO DOMA[NATA EKONOMIJA

stvo na nad 10.000 toni gotovi konditorski proizvodi, od koi{to 75% se izvezuvaat vo nad 33 zemji. Makprogres deneska ima 320 vraboteni.

So sopstveni sredstva se izgradeni dve fabriki so pet linii za proizvodstvo.

Makprogres e sopstvenik na ~etiri uspe{ni brendovi.

Fabrikata Bomeks refraktori se nao|a vo op{tina Peh~evo, koja ima okolu ~etiri ipol ilajdi `iteli, od koi 350 se vraboteni vo realniot sektor. Od niv, 180 rabotat vo Bomeks refraktori. Po {est decenii postoewe, od pred osum godini nov sopstvenik vo fabrikata e me|unarodnata korporacija Bomeks, so sedi{te vo Srbija, koja investira{e okolu 15 milioni evra vo modernizacija za podgotovka i proizvodstvo na hemiski vrzivni i pe~eni magnezitni, magnezit-hromovi, hrom-magnezitni-karbonatni linii, s$ so cel avtomatizirawe na liniite, kako i podobruvawe na kvalitetot na samoto proizvodstvo.

Pozitiven primer vo del~evskata op{tina e raboteweto na Palteks a.d., koja vrabotuva okolu 500 lica. Fabrikata ima kapacitet od okolu 2.000.000 par~iwa godi{no. Menaxerskiot tim kontinuirano raboti na a`urirawe na opremata i ma{inite, promovirawe i upotreba na napredna tehnologija, a konstantno se vlo`uva vo visokoobrazovani kadri.

Vo edna od najgolemite fabriki vo [tip, Bargala a.d., rabotat 1.000

Krizata i neizvesnosta nemaat golemo vlijanie koga stanuva zbor za sopstvenata investicija na Pekabesko, edna od vode~kite vo zemjava za proizvodstvo na suvomesni proizvodi, distribucija na hrana i cigari, so koja proizvodstvoto }e se zgolemi za 50%.

Vo edna od najgolemite fabriki vo [tip, Bargala a.d., rabotat 1.000 lu|e, a strate{kiot partner vo fabrikata investiral vo nova sovremena oprema za proizvodstvo i zgolemuvawe na pobaruva~kata, garantiraj}i sigurna rabota i vo uslovi na kriza.

43

44 KOMPANII

Tekstilnata kompanija Albatros od [tip, koja postoi ve}e 13 godini i vrabotuva okolu 450 lu|e, postojano vlo`uva vo doedukacija na vrabotenite i usovr{uvawe i unapreduvawe na proizvodstvenata tehnologija so cel da gi zapazi normite za rabota koi gi baraat kupuva~ite od evropskite zemji.

Fabrikata BIM a.d. od Sveti Nikole, koja e so doma{en kapital, raspolaga so asortiman od okolu 100 proizvodi i vrabotuva okolu 180 rabotnici.

lu|e. Strate{kiot partner vo fabrikata investiral vo nova sovremena oprema za proizvodstvo i zgolemuvawe na pobaruva~kata, garantiraj} i sigurna rabota i vo uslovi na kriza.

Vo biznisot so tekstil kompanijata Albatros od [tip opstojuva ve}e 13 godini. Vo nea se vraboteni okolu 450 rabotnici, a sorabotuva so mnogu poznati svetski modni kompanii od Holandija, Belgija, Anglija, [vajcarija, Germanija. Kompanijata vlo`uva vo doedukacija na vrabotenite i usovr{uvawe i unapreduvawe na proizvodstvenata tehnologija. Celta e da se zapazat kriteriumite i normite za rabota koi se primenuvaat i gi baraat kupuva~ite od razvienite evropski zemji.

BIM a.d. od Sveti Nikole e fabrika so doma{en kapital.

Proizvodniot proces i inovativnite re{enija gi implementira so vlo`uvawe sopstveni sredstva i bez zadol`uvawe.

Raspolaga so asortiman od okolu 100 proizvodi i vrabotuva okolu 180 rabotnici. Imaj}i predvid deka proizvodite na BIM se surovina za grade`ni{tvoto, padot na aktivnostite vo ovaa industriska granka gi ~uvstvuvaat i vo BIM. Samo vo prvite {est meseci godinava proizvodstvoto na BIM e pomalo za 20% sporedeno so istiot period lani.

Krizata i neizvesnosta nemaat golemo vlijanie koga stanuva zbor za sopstvenata investicija na Pekabesko, edna od vode~kite vo zemjava za proizvodstvo na suvomesni proizvodi, distribucija na hrana i cigari. Na povr{ina od 21.000 metri kvadratni vo zavr{na faza e izgradbata na nov objekt so 9.000 metri prostor za proizvodstvo i 4.000 metri za magacinski prostor. Noviot objekt za pove}e od dva pati } e go zgolemi proizvodstvoto i }e mo`e da prerabotuva 800 toni mese~no, nasproti sega{nite 300 toni, so {to pretendira da pokrie nad 50% od doma{nata potro{uva~ka.

So 700 do 800 vraboteni i godi{en kapacitet od 20.000 do 30.000 toni ~eli~ni

konstrukcii i nestandardna oprema, Fakom a.d. e lider na pazarot ne samo doma, tuku i nadvor od granicite na na{ata zemja. So investicii od okolu 10 milioni evra vo novi ma{ini i oprema i zgolemuvawe na dodadenata vrednost na proizvodite, Fakom se vra}a na poziciite od pred 2010 godina, a toa e okolu 60% od vkupnoto proizvodstvo da bide nameneto za izvoz.

I dodeka pogolem del od industriskite kapaciteti i vo uslovi na kriza rabotat pozitivno, trgovijata bele`i negativen trend. Makomarket, eden od najgolemite distributeri, konstatira deka potro{uva~kata vo trgovijata e namalena za pove} e od 30%. Kaj nekoi uvozni i skapi proizvodi procentot na namaluvawe e i mnogu pogolem. Prepoznavaj}i deka samo od trgovija ne mo`e da se pre`ivee ovoj krizen i neizvesen period, Makomarket otvori proizvodstven pogon za konditorski proizvodi.

Plasmanot celosno se realizira. Po tridnevna poseta na doma{ni proizvodni i izvozno orientirani kompanii, site tie pora~uvaat deka imaat rabota i dogovori za nekolku meseci, no nivnite o~ekuvawa se deka vo vtorata polovina od godinata mo`no e namaluvawe na nara~kite, zatoa {to predviduvawata se deka Evropa }e vleze vo recesija.

Sleduva period vo koj }e pa|aat i cenite na metalite koi ja opslu`uvaat edna od vode~kite izvozni granki vo doma{nata ekonomija.

Pretsedatelot na Stopanskata komora na Makedonija, Branko Azeski, po posetata na izvozno orientirani i prerabotuva~ki kompanii vo Isto~na Makedonija i vo Skopje, istakna deka Komorata }e prodol`i i vo sledniot period da ja skenira sostojbata, po {to dokolku dojde do vlo{uvawe na sostojbata na ekonomski plan, }e se pobaraat merki naso~eni kon podobruvawe na likvidnosta na makedonskata ekonomija i za{tita i pottiknuvawe na makedonskoto proizvodstvo i izvoz.

46 COMPANY PROFILE Od rabotilnica do gigant - toa e `ivotniot pat na familijata Nikolovski i na nivnata gordost Roloplast.

ROLOPLAST

OD RABOTILNICA DO INDUSTRIJA DEJAN AZESKI

est slu~aj vo Makedonija e majstor da otvori privatna rabotilnica i na toj na~in da obezbeduva minimum prihodi za izdr`uvawe na svoeto semejstvo. No, malku se primerite koga taa ista rabotilnica pod istoto ime i so sli~ni proizvodi po ~etiri decenii }e prerasne vo dve ogromni fabriki koi so samo 30% od proizvodstvoto pokrivaat najgolem del od makedonskiot pazar, a drugiot go plasiraat vo sosednite zemji i vo Zapadna Evropa.

Takov e slu~ajot na Roloplast, fabrika edinstven proizvoditel na PVC prozorski profili za roletni, lamperii, kornizi vo razni modeli i sekakvi pridru`ni delovi za nivna monta`a i celoto proizvodstvo e sertificirano so ISO 9001-2008 stadardite i najvisokite evropski standardi za kvalitet na profilite.

Kompanijata deneska raspolaga so dve fabriki vo Skopje i Negotino so vkupna povr{ina od 23.000 metri kvadratni od koi 8.000 se pokrien del. Vrabotuva pove} e od 40 lu|e i izvezuva okolu 70% od proizvodstvoto vo stranstvo ([vajcarija, Srbija, Kosovo i drugi zemji). So godi{en obrt od pove}e od 2 milioni evra Roloplast e lider vo PVC proizvodstvoto vo zemjava. Od kompanijata velat deka nivnite idni planovi se ostvaruvawe na

Ч

{to pogolem marketshear na doma{niot pazar i izvoz na {to pogolema koli~ina proizvodi vo {to pove}e zemji od Zapadna Evropa.

Roloplast e osnovan od Blagoja Nikolovski vo dale~nata 1971 godina kako zanatska rabotilnica koja e prodol`enie na sli~na takva manifaktura koja datira u{te od 1959 godina. Vo uslovi na nerazviena pazarna ekonomija uspeva da go pre`ievee periodot na socijalizmot i vo 1990 godina so noviot zakon da se registrira kako pretprijatie me|u prvite

Roloplast koj e osnovan kako obi~na privatna rabotilnica vo 1971 godina vo eden poinakov sistem deneska e proizvodstvena kompanija so pove}e od 7.000 metri kvadratni pokrien prostor i pove}e od 70% od proizvodstvoto nameneto za izvoz

SÈ U[TE NEMAME ^UVSTVO ZA NA[E I TU\O adol`enite za proda`ba vo kompanijata ne mo`at da si go objasnat fenomenot spored koj nivnite proizvodi se pove}e ceneti vo stranstvo otkolku vo zemjava. Na proizvodi so svetski priznat kvalitet, makedonskite gra|ani gledaat so somne` samo zatoa {to se proizvedeni od doma{na kompanija. „Imame eden golem problem {to verojatno se dol`i na vospituvaweto. Sekoga{ pove}e go cenime stranskiot proizvod, otkolku doma{niot. Na lu|eto im e vgradeno deka stranskoto e sovr{eno, a doma{noto ne ~ini. Jas na toa samo }e ka`am deka ma{inite se avstriski, alatite se avstriski, repromaterijalite se od Germanija, Belgija i Avstrija, {to zna~i deka ovde samo se prerabotuva, a proizvodot pak ne ~ini doma, dodeka vo stranstvo ~ini”, veli Nikolovski.

Z

27/06/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

Gordiot sopstvenik na sekoj nov proizvod na Roloplast gleda kako na li~no dostignuvawe.

vo zemjava. zem Vo 1992 godina se kupuva fabrikata vo Negotino, a vo 2005 gofabri dina sse otvora noviot objekt vo Skopje.

Denes na ~elo na kompanijata e Danilo Nikolovski, sin na osnova~ot, koj veli Nikol deka ne mu e te{ko da gi pre`ivee site tte{kotii so koi se soo~uva edna kompanija, bidej}i e roden i porasnat kompa vo usl uslovi na privaten biznis i proizvodstvo, a ne na administrativna rabota vodstv i buxe buxetska plata.

PROBLEMITE NA PR MAKEDONSKIOT PROIZVEDUMA VA^ SE DOLGI I [IROKI Kako {to veli Nikolovski nikoga{ vo ovie 40 godini rabota ne po~uvstvuval deka dr`avata na koj bilo na~in go potiknuva proizvodstvoto. Od druga strana, kompanijata sekojdnevno se soo~uva so problemi na povrat na DDV, nemo`nost od koristewe krediti poradi visokite kamati, slaba ili nikakva likvidnost i nemo`nost da se naplatat 50% od pobaruva~kata i forsirawe na stranski kompanii i proizvodi koi gi ima i vo Makedonija so ist ili pogolem kvalitet. „Dr`avata bukvalno ni{to ni nema pomognato, a nemame pomo{ nitu od bankite. S$ {to imame izgradeno e od sopstveni sredstva. Iako sme pretprijatie za invalidi, refundirawata na penziskiot fond doa|a so pove} emese~no zadocnuvawe. Dr`avata gi vra}a parite od DDV-to ama so mnogu zadocnuvawe”, tvrdi Nikolovski dodavaj}i deka problemite so dr`avata se preslikuvaat i vo privatniot sektor. „Imame problem i so naplatata od kompaniite. Postojano imam pobaruvawa koi nikako ne mo`am da gi

naplatam, a so samoto toa se namaluva i brojot na kompanii so koi mo`e da sorabotuva. Dr`avata izmisli nekoj na~ini, no tie funkcioniraat na hartija, a ne vo praksa”, veli Nikolovski. Toj objasnuva deka vo [vajcarija imaat mnogu pozitiven primer na re{avawe na ovoj problem. Firmata koga se osnova se osiguruva vo osiguritelna kompanija, potoa taa i da zgasne i da se slu~i {to bilo, osiguritelnata kompanija }e si gi pokrie site zagubi. „Kaj nas o~igledno nekoj ne saka da go re{i pra{aweto.

A zo{to, samo toj si znae”.

Nikolovski e razo~aran i od faktot deka vo zemjava nikoj ne vodi gri`a za doma{nite kompanii. Naprotiv, stranskite investitori se mnogu poprivilegirani od doma{nite {to spored nego, e primer dosega nepoznat na svetskata ekonomija. „Vo Srbija, kako pozitiven primer kako se stimulira doma{noto proizvodstvo, najgolem del od javnite tenderi koi gi objavuva dr`avata gi dobivaat doma{ni kompanii ~ij proizvod mo`e da bide i so 20% pogolema cena i povtorno da go dobijat tenderot. Na toj na~in se stimulirani site doma{ni kompanii. Sakam da ka`am deka ne mora dr`avata da n$ tolerira ako sme poskapi, no mora da se znae deka doma{nite kompanii imaat prioritet”, potencira Nikolovski. ЧOVE^KITE RESURSI RAK-RANA NA MAKEDONSKOTO PROIZVODSTVO Menaxmentot na Roloplast smeta deka, za `al, vo javnosta se plasira mnogu pogre{na slika deka Makedonija raspolaga so mnogu silni kadri. Spored niv, kvantitetot na nevraboteni in`eneri vo nikoj slu~aj ne zna~i kvalitet i deka ako se gleda spored nivnoto iskustvo vo Makedonija nevraboten in`ener e samo

foto: IVANA KUZMANOVSKA

BROJ 661

PARTNERSKI, A NE LIHVARSKI ODNOS KON BIZNIS-PARTNERITE pecifika za Roloplast e i malku razli~niot pristap vo sorabotkata so nivnite biznis-partneri. Kompanijata se trudi kolku e mo`no pove}e da im pomogne na firmite koi se nivni potro{uva~i i so jakneweto na nivnata pozicija na pazarot da si go zgolemi obemot na sopstvenoto proizvodstvo. „Na{ite kapaciteti se mnogu pogolemi i normalno e deka ako sakame mo`eme da gi ucenuvame sorabotnicite. No, nas ni e vo interes da go prodademe profilot, a ne da odime i da se konkurirame so prerabotuva~i. Bidej}i kolku tie rabotat podobro, tolku nie }e prodademe pove}e prozorski profili”, velat od kompanijata.

S

onoj koj ne znae da raboti. „Vo delot na ~ove~kite resursi se soo~uvame so vistinski u`as. Duri i da najdeme nevraboteni in`eneri na pazarot tie se ili nerabotnici ili imaat od socijalizmot nasledeno uveruvawe so koe ne mo`e da rabotat. Nikoj ne gleda koj e i {to e vo momentot. Mene ako mi zamine eden ~ovek od firmata jas ne mo`am da najdam lesno zamena.

Isto e i so visokokvalifikuvanite rabotnici. Nie kako kompanija treba da gi kvalifikuvame, da gi obrazovame i na kraj da ni izbegaat od rabota za 1.000 denari pogolema plata vo druga kompanija”, veli Nikolovski.

47

48 MENAXMENT

IZBRANI DOBITNICIT ZA MBA PROGRAMITE N rocesot na dodeluvawe stipendii za me|unarodno akreditiranite Egzekjutiv MBA i MBA programite, koi {to po petti pat vo Makedonija gi organizira Kotrugli biznis{kolata (COTRUGLI Business School), uspe{no zavr{i. Dvanaeset stipendii vo vkupna vrednost od 105 iljadi evra se dodeleni za dve razli~ni programi na postdiplomska edukacija: za Execituve MBA programata nameneta za kandidatite od top i sredno nivo na menaxment, kako i MBA programata nameneta za pomladiot menaxment.

Kako i celiot proekt, taka i finaleto se odr`a ve}e po petti pat za makedonskite menaxeri. Na zavr{niot del na stipendiskiot proekt prisustvuvaa kandidati koi{to se poka`aa kako najdobri po prviot del od procesot.

Finaleto se odviva{e vo edukaciskiot centar M6 vo Skopje, a ~lenovi na komisijata bea pretstavnici na makedonskata zaednica na menaxeri za ~ove~ki resursi (Aleksandra Argir, direktorka za ~ove~ki resursi vo Pivara Skopje), posetiteli na COTRUGLI koi{to se pred zavr{uvawe na programata, kako i pretstavnici na samoto u~ili{te.

Od makedonskite studenti na COTRUGLI kako Execituve MBA preststavnik be{e Sa{o Jovanovski, direktor na Data-

P

Pred desetina dena vo Skopje zavr{i golemiot proekt vo koj{to Kapital Media Group, Alfa TV i Siti radio zaedni~ki im ovozmo`ija na vrvnite kandidati od Makedonija da dobijat 12 stipendii za MBA programite na COTRUGLI Business School, vode~ka vo regionot

lab MK i Toni Masevski, direktor na Stil Kon od Kumanovo, dodeka od MBA studentite, prisutna be{e Visara Riza, direktorka na Narfarm. Kako pretstavnici na COTRUGLI vo `irito bea Marko Ku~i}, direktor za biznisrazvoj, Ana Jergovi}, direktorka na marketing i Qiqana Radi}, menaxer za biznis-razvoj.

Pokraj testovite na angliski jazik, vo koi{to kandidatite poka`aa op{to poznavawe i vladeewe na jazikot, sekoj od niv vo deset minuti ima{e li~no intervju so ~lenovite na `irikomisijata. Na krajot, {est kandidati ja zaslu`ija stipendijata za Execituve MBA {kolarina, a drugi {est za MBA {kolarina. Celta be{e da se odberat kandidati so liderski karakteristiki, kreativni i so ~uvstvo za op{testvena odgovornost. @ENSKI SILI NA DELOVNATA SCENA VO MAKEDONIJA Deka se menuva sfa}aweto na menax-

mentot kako prete`no ma{ki svet i deka novite `enski sili o~igledno ne se pla{at da prezemat inicijativa, doka`a finalniot soodnos na stipendisti i stipendistki. Vo sekoja od kategoriite stipendii osvoija ~etiri `eni i samo dvajca ma{ki kandidati. Taka, dobitnici na stipendii za Execituve MBA programata se Ana Bukvi} – Veligdenski (Cisko sistemi, partner akaunt menaxer), Emilija Pajkovska (Namiko, generalen menaxer i sopstvenik), Panoreja Buklevska (Reaktiv, marketing i PR-menaxer), Vasil Gocevski (Seavus grupa, menaxer za operacii) i Viktor Stevkovski (Ein-sof, glaven operativen direktor). Ovie pet kandidati osvoija polovi~na stipendija od 9.000 evra, a na krajot, po pat na izvlekuvawe, celosna stipendija osvoi Maja Nedelkova (CRH, proektmenaxer).

Stipendiite za MBA programata vo iznos od 6.000 evra ja osvoija: Ognen

BROJ 661

27/06/2012

MENAXMENT

www.kapital.mk

TE NA STIPENDIITE NA COTRUGLI Graorkovski (Prokredit banka, senior specijalist vo oddelot za ~ove~ki resursi i trening), Tawa Drvo{anova-Eliskovska (Stopanska banka, senior oficer za krediten rizik), Aleksandra Naci} (Frigotehnika 2000, menaxer za proda`ba), Daniela Gavrilovska (Nekstens, saport akaunt menaxer), Petre Ta{evski (T-Mobile Makedonija, marketer), a polna stipendija od 12.000 evra so pomo{ na sre}niot izbor osvoi Katerina Karapan~evska-Petrovski (Skovin, asistent-menaxer).

Osnovnata misija na delovnata {kola COTRUGLI e da im se ovozmo`i na posetitelite svetski delovni znaewa i regionalno vmre`uvawe, so cel da sozdadat pozitivni promeni vo organizaciite kaj{to rabotat i vo po{irokoto okru`uvawe. Programata na edukacija trae ne{to pomalku od dve godini, a po~nuva esenva. Posetitelite na Execituve MBA programata }e trgnat na predavawa vo Belgrad, a MBA stipendistite }e imaat predavawa vo celiot region, kade {to raboti COTRUGLI. Im ~estitame u{te edna{ na site izvonredni kandidati, a osobeno na onie {to so na{a pomo{ osvoija stipendija!

[TO IZJAVIJA SRE]NITE STIPENDISTI TAWA DRVO[ANOVAELISKOVSKA STOPANSKA BANKA, SENIOR OFICER ZA KREDITEN RIZIK

Veruvam vo beneficiite {to gi nosi do`ivotnoto u~ewe. Se nadevam deka MBA programata na COTRUGLI Business School }e bide del od mojot kontinuiran proces na usovr{uvawe, {to za mene e predizvik i mo`nost za podobra biznisperspektiva. Izvonredna e mo`nosta da se zapoznaat iskusni lideri na edno mesto, od koi mo`e da se crpat sovremeni znaewa koi vklu~uvaat predviduvawa na biznis-okolnostite i na~inite na prilagoduvawa kon niv.

OGNEN GRAORKOVSKI PROKREDIT BANKA SENIOR SPECIJALIST VO ODDELOT ZA ^OVE^KI RESURSI

Moite o~ekuvawa od COTRUGLI MBA se golemo `ivotno iskustvo, ve{tini i pred s$ golem predizvik. Ovie o~ekuvawa bi bile realizirani preku steknuvawe kvalitetno znaewe od me|unarodni profesori, iskustvo od eksperti od biznis-zaednicata, razmena na iskustva me|u u~esnicite vo programata, kako i zgolemuvawe na mre`ata na kontakti.

O~ekuvam sevo ova da pridonese za mojot li~en razvoj, razvoj vo lider podgotven da gi anticipira promenite vo dinami~noto rabotno okru`uvawe i da donese vistinski odluki.

49

50

NA RU^EK SO...

D-R

KO^O AN\U[EV DIREKTOR NA BORDOT NA BRAKO

USPE[EN SI TOL KOLKU [TO ]E S Va`i za eden od najuspe{nite biznismeni vo zemjava. Podednakvo u`iva vo nekolkute biznisi koi gi vodi, a za tajnata na uspehot veli deka e kombinacija na rizik, hrabrost, profesionalnost, informiranost, inovativnost i posvetenost na rabotata.

Vo karierata go vodi ~uvstvoto na sozdavawe na ne{tata, a ne trkata po pari PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

ajnite na biznisot u{te kako dete mu gi otkril negoviot dedo, ~ie ime go nosi. Dedo mu e eden od porane{nite sopstvenici na vele{ki Kiro Ku~uk. „Od nego imam nau~eno najmnogu. Blagodarenie na nego i kako dete znaev {to se toa akcii, privatni firmi... Me u~e{e deka vremiwata se menuvaat i dekaa uspevaat tie {to }e se prilagodat na tie promeni. Kako ~ovek od socijalizimot i ~ij imot bil nacionaliziran, postojano mi potencira{e deka povtorno doa|a vremeto na kapitalizmot i mi vele{e

T

deka treba da bidam podgotven za promenite i da bidam open mind. Ako ne go prepoznae{ vremeto, po izvesen period ve}e }e bide docna, znae{e da ka`e”, raska`uva An|u{ev.

Po zavr{uvaweto na srednoto obrazovanie, na smerot matematika i fizika, a podocna i ma{inski in`ener, An|u{ev se odlu~uva za akademska kariera i se zapi{uva na Ma{inskiot fakultet, koj go zavr{uva edna godina pred vreme so prosek od 9,66. Odlu~uva da ostane na fakultetot, najprvo kako asistent, a potoa i kako profesor, funkcija koja so golemo zadovolstvo ja raboti i denes. Vo 1995 godina stanuva magister po ma{inski

NA[ETO MENI

Od bogatata ponuda na Ara ev beska so An|u{ se odlu~ivme za{ko ri`oto so piler”. i salata „ ceza

nauki, a tri godini podocna i doktor po tehni~ki nauki. Na Ma{inskiot fakultet ima profesionalen sta` pove}e od 18 godini. „Moite ne bea mnogu fascinirani od mojata odluka za Ma{inskiot fakultet.

Sakaa da bidam pravnik ili ekonomist.

Jas pak mnogu si ja sakam strukata. Moite predavawa sekoga{ se so polna sala studenti, pred s$ poradi mojot na~in na predavawe. Gledam na studentite da im dadam prakti~ni znaewa. Mnogu nau~iv od profesorite Hristo Ivanov, i Vetaxokovska.”

Dodeka studira go ima i prvoto rabotno iskustvo, kako avtomehani~ar.

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

„Чetiri godini sekoe leto rabotev kako avtomehani~ar. Otsekoga{ mnogu sum sakal avtomobili i u`ivav vo rabotata.

Ne treba da ti bide sram od koja bilo rabota. Mnogu e va`no da se iscrni{ i da nau~i{ kako se ra|a lebot.”

Prvite pari gi tro{i na letuvawe vo Ohrid, za garderoba i knigi za na fakultet. „Sekoga{ sum tro{el mnogu pari na stru~na literatura. Denes imam golema biblioteka so razli~na literatura.”

Raboteweto na fakultet mu nosi kontakti so stopanstvoto, pa vo 2003 godina donesuva zna~ajna odluka i toj da se isproba vo biznisot. „Re{iv celiot kapital i imot da go zalo`am za kupuvawe na vele{ko Brako, firmata koja me stipendira{e dodeka studirav. Smetav deka Brako ima golem potencijal i po sedum licitacii za proda`ba, vlegov tamu. Rizikot se isplati.

Denes Brako e uspe{na kompanija i edna od retkite makedonski firmi koi mo`at da se pofalat deka imaat svoi fabriki vo

foto:: IVANA foto IVANA KUZMANOVSKA KUZMANOV KUZM M ANOV AN VSK SKA

LKU SOZDADE[

Jas se opredeliv

za biznisot, ne saka m da vlezam vo poli tikata.

51

52 52

Progresot e vozm o`en samo so otvore n

Ubavo e koga rabotata }e ti stane zadovolstvo.

zi ika nema{ izvo{t o.

Ako kako fabr ni { ma ne st, no dodadena vred

um.

Srbija i Bugarija. Ne uspeav da ja ostvaram vo eden period `elbata i da go kupam Kiro Ku~uk. No, sega se menuva pazarot i toa ve}e ne e pragmati~no.”

Od pred nekolku godini toj upravuva i so kompanijata za trgovija so struja, EFT Makedonija, a e vlezen i vo biznisot so mali hidrocentrali, koj kako {to veli mu e omilen. Va`i za eden od najuspe{nite biznismeni vo zemjava. „Site tri raboti za koi se zafativ se uspe{ni. Malite hidrocentrali mi se galeni~iwa, Brako mi e izrasnato dete, a EFT mi e pragma. @ivotot mi stana rabota. No, ne e zadovolstvoto samo vo praveweto pari, tuku vo sre}nata okolnost deka sozdava{. Na toa gi u~am i moite deca. Od dene{na perspektiva mo`ebi ne bi gi povtoril site rizici koi gi prezedov na mladi godini. Nikoga{ ne mi bila celta da pravam teatar i da & poka`uvam na sredinata kolku sum zarabotil.

Bitno e rabotata da odi, da sozdava{.”

Tokmu toa go pravi i vo Brako, koja postepeno ja pro{iruva svojata dejnost. „Idninata na biznisot e vo globalizacija. Nema{ ni{to bez izvoz i bez dodadena vrednost na toa {to go proizveduva{. Na na{ite biznismeni im fali pove}e hrabrost.

Ne treba da gi ispu{taat {ansite, posebno denes koga Evropa, regionot i celiot svet e vo kriza. Uspe{en si kolku {to }e sozdade{.”

Sega zasega saka da ostane vo sektorot koj dobro go vlade.

Ne razmisluva za disperzija na biznisite. Ne go interesira ni politikata. „Sum imal nekolku ponudi za vleguvawe vo politikata. No, jas se opredeliv za stopanstvoto i ne planiram da stanam politi~ar.

Progresiven si koga si so otvoren um. Ne planiram da vleguvam vo novi biznisi i oblasti koi se nadvor od in`enerstvoto. No, vo ovie postojanive planiram da investiram. Toa e, pred s$, vo delot na Brako. Mojata ambicija e da imame kolku {to e mo`no pove}e novi proizvodi, toa da bidat finalni proizvodi koi{to }e imaat {to e mo`no pogolema dodadena vrednost i vklu~en intelektualniot trud na in`enerite. Mislam deka kon toa dobro se dvi`ime. [to se odnesuva na elektranite, bez razlika dali }e investirame vo na{i novi

elektrani, na{ata cel e znaeweto koe{to go steknavme so gradeweto na na{ite edinaeset elektrani dosega, od vkupno 15 planirani elektrani, da go spodelime i so ostanatite kompanii. Toa zna~i da im ponudime proekti klu~ na raka, odnosno da gi napravime elektranite za niv. Ambicija ni e da zememe eden del od balkanskiot pazar i tamu da bideme prisutni prvi~no kako kompanija koja }e proektira hidroelktrani, a potoa da rabotime i po principot klu~ na raka i da garantirame pred bankite.”

Seto svoe `ivotno iskustvo, kako {to negoviot dedo mu go prenesuval dodeka rastel, denes go prenesuva na svoite deca. „Imam dva sina. Edniot ima 15, a drugiot 11 godini. Glavnata poraka koja im ja ka`uvam e da ne se la`at so kakva bilo blagosostojba, poradi toa {to ne e samo su{tinata da u`ivate vo blagosostojbata. Vo samoto sozdavawe i gradewe ima pogolemo zadovolstvo. Ne e zadovolstvo da go potro{ite toa {to ste go stvorile ili nekoj drug go stvoril.

Ako uspeam da im go prenesam mojot nagon i `elba za sozdavawe i gradewe, toga{ mislam deka sum uspeal od niv da napravam dobri li~nosti, bez razlika so {to }e se zanimavaat. Jas }e gi poddr`am vo koja bilo oblast i nema da imaat nikakva obvrska, nitu pritisok od mene deka mora da go rabotat ova {to jas go rabotam.”

Deka e seriozen vo namerite od niv da napravi dobri, sre}ni i zadovolni lu|e zboruva i negovata praktika u{te sega poleka da gi vnese vo biznisot. „Treba da gi vidat site nivoa za vodewe biznis. Ne se golemi tro{a~i na pari, no ve}e steknuvaat rabotni naviki. Po zavr{uvaweto na u~ili{teto eden period mijat avtomobili, to~at benzin i za toa dobivaat dnevnica. Izvesno vreme rabotat vo magacinot na Brako, pa u~estvuvaat vo ureduvaweto na gradinata na fabrikata. Duri potoa u~at za upravuvawe so edna firma.”

Mnogubrojnite obvrski mu ostavaat mnogu malku slobodno vreme. „Cenata {to eden ~ovek ja pla}a so vakva dinamika na `iveewe e privatniot `ivot. Toj e sveden na minimum, na nekakvi ne mnogu dolgi odmori, na dru`ewe so prijateli koga imate vreme, koe e s$ pomalku.

Ne mo`ete da rabotite tolku dolgo ako toa ne vi pretstavuva zadovolstvo. Na nekoj na~in raboteweto vi stanuva `ivot„.”