Menager-34

Pretpriema~ &...

BIZNISMENITE RASKA@UVAAT ZA SVOITE ISKUSTVA SO BANKITE

VETUVAAT BRDA I DOLINI ZA DA PREJDE[ KAJ NIV, A POTOA PO^NUVA “GOLGOTATA”!

Pretpriema~ &...

BIZNISMENITE RASKA@UVAAT ZA SVOITE ISKUSTVA SO BANKITE

VETUVAAT BRDA I DOLINI ZA DA PREJDE[ KAJ NIV, A POTOA PO^NUVA “GOLGOTATA”!

BROJ 663

11/07/2012

MENAXMENT

www.kapital.mk

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

a po~etokot ti vetuvaat brda i dolini, samo prometot i platite na vrabotenite da gi prefrli{ kaj niv. Ti velat deka }e bidat tvoi partneri vo biznisot i taka se reklamiraat nasekade. A, na krajot }e vidi{ deka site se isti: spremni da te ’izvozat‘ do beskraj, da potro{i{ edno ~udo vreme, nervi, a i pari, i na krajot za eden obi~en “overdraft” od 10.000 evra da ti pobaraat da zalo`i{ s$ {to ima{ i nema{“. Vaka nakratko go opi{uva svoeto iskustvo so nekolku makedonski banki, mlad biznismen od Skopje, sopstvenik na kompanija od IKT sektorot.

Razgovarav so nego i so u{te nekolkumina pretpriema~i za toa {to s$ do`iveale baraj}i kredit, garancija ili nekoja druga usluga od bankite.

Prikaznite se avtenti~ni, imiwata na sogovornicite ne gi objavuvame od razbirlivi pri~ini.

“Kolku i da gi kritikuvame, nie sepak treba da prodol`ime da rabotime so niv”, velat biznismenite.

Dosega mnogu pati sme pi{uvale za poplakite na biznis-sektorot od doma{nite komercijalni banki. Deka nedovolno go poddr`uvaat razvojot na firmite, ne davaj}i onolku krediti kolku {to biznis-sektorot smeta deka e dovolno, so kamati koi{to se povisoki od onie {to biznisot gi smeta za prifatlivi.

Bankite si imaat pak svoi argumenti za toa kolku krediti odobruvaat i po koja cena. Povtoruvaat postojano deka krediti sekoga{ ima za dobrite proekti. I deka tie ne se samo pribira~i na depoziti i odobruva~i na krediti, tuku i svoevidni konsultanti na biznisite, na patot kon nivniot uspeh.

Slednite nekolku svedo{tva na biznismenite poka`uvaat deka rabotite ne stojat sekoga{ taka. Se razbira, ja prenesuvame samo ednata strana od prikaznata, so rezerva sekoga{ da p postoi doza na subjektivizam vo spodelu luvaweto na iskustvata. Namerata ni e preku konkretni primeri da uka`eme n nekoi neko slabosti vo rabotata na na bbankar bankarite so nivnite klienti, so cel n nivnata usluga da se podigne na povisoko ni nivo i navistina da prerasnat vo toa {to se pretstavuvaat, partneri na bizniso biznisot.

PRVA PRIKAZNA: PRV “KAKO EDEN OBI^EN “KA ’OVERDRAFT‘ STANA ’OV VIS VISTINSKA ODISEJA” Biznismenot od po~etokot na tekstov, Biznism kogo za potrebite na temava }e go imenuvame Vlatko, raska`uva: “Primenuv vite ne nekolku godini rabotev so edna od na{ite na{ najgolemi banki, i toa

N

DALI SE RABOTI ZA “MRCVA@A” PRI BARAWE KREDIT, GARANCIJA ILI NEKOJA DRUGA BANKARSKA USLUGA, RE^ISI NEMA MAKEDONSKI BIZNISMEN [TO NEMA PO NEKOJA NEPRIJATNA EPIZODA SO DOMA[NITE BANKI. PRENESUVAME NEKOLKU PRIKAZNI OD ISKUSTVATA NA REALNIOT SEKTOR KOI[TO ^INELE MNOGU ZAGUBENO VREME, NERVI, A BOGAMI I PARI sosema slu~ajno stanav nivni klient, zatoa {to tamu se pogodi da ja otvoram smetkata na firmata pri osnovaweto.

Sekoja godina bev vo pozitiva, nemav nikakvi nenaplateni pobaruvawa, nitu pak zemav krediti, a celoto rabotewe na mojata kompanija ode{e preku ovaa banka. Za toj period nekoj ottamu ne me pra{a dali mi treba ne{to, so ogled deka sum bil dobar klient, neli”, veli Vlatko. Vo me|uvreme, poznajnici na Vlatko koi{to rabotat vo edna druga banka, mu ponudile da se prefrli kaj niv, a tie }e mu “u~inat” s$ {to treba – kredit, dozovleni minusi po karti~ki za vrabotenite... site mo`ni privilegii.

“Si rekov zo{to da ne, nemam {to da zagubam. Prefrliv s$ kaj niv, i tie mi velat, ajde sega, {to mo`e da napravime za tebe. Tokmu vo toj period mi se pogodi edna pogolema nabavka za trgovskiot del od moeto rabotewe, pa re{iv da iskoristam eden ’overdraft‘ kredit, relativno mal iznos, 10-15 iljadi evra, {to planirav za mnogu kuso vreme da go vratam, zatoa {to opremata ve}e mi be{e dogovorena za isporaka. Mi rekoa, vo red, }e ti dademe ramkoven kredit od {est meseci, pa ti povle~i si pari koga saka{. Jas im velam deka za dve-tri nedeli mi trebaat parite, tie velat nema problem.

Stokata trgna navamu, jas parite ve} e si gi planirav”, raska`uva Vlatko.

No, izgleda zvu~elo predobro, za da bide vistinito. Po desetina dena mu se javile od bankata i mu rekle deka za odobruvawe na ramkata }e treba da po~eka 15-20 dena. Toj im odgovoril deka ne mo`e tolku da ~eka, zatoa {to }e pla}a penali za zadocneta isporaka. Mu vetile deka }e zabrzaat kolku {to mo`at. Po edna nedela mu se javile da mu ka`at deka “overdraftot” mu e odobren, mo`e da si povle~e pari koga saka, no mora da dade li~na menica kako garancija i u{te dve menici od firmata na negoviot tatko, za koja{to, patem, na{le podatoci vo me|uvreme, iako taa nema nikakva pravna povrzanost so firmata na Vlatko, nitu pak sli~na dejnost.

“Jas ne si veruvav na u{ite {to slu{am. Za ’overdraft‘ koj{to ne e nitu 5% od prometot {to jas go pravam, da garantira firmata na mojot roditel, koj{to pak nikoga{ vo `ivotot ne zel kredit?! Rekov deka nema {ansi. Tie na toa mi velat, pa dobro, {to saka{ ti, da garantirate samo ti i tvojata firma? Zo{to jas, firmata go zema kreditot, im velam jas. Ve}e po~nav da go gubam trpenieto i im rekov, vo red, ne sakam nikakov kredit, zaboravete.

Eve ti gi drugiot den, dobra vest, mi

43

44

MENAXMENT velat, ne mora firmata na tatko ti da potpi{uva, toj li~no neka potpi{e.

Jas im rekov deka toa e u{te polo{o, pa rekoa da se strpam u{te nekolku dena. Povtorno se javija so ’solomonsko‘ re{enie da garantiram samo jas so li~niot imot. Ajde neka bide, koi mi se tro{ocite, pra{av. Godi{na kamata od 11%, 1% za tro{oci za odobruvawe, notar 200-300 evra, i za ’overdraftot‘ {to go povlekuvam 5.000 denari provizija. Gi zedov parite kone~no, i po dve nedeli gi vrativ.

Pominaa nekoi 3-4 meseci, povtorno mi treba{e nekoja sitna suma da platam DDV i sl., im velam pu{tete mi 1.000 evra, a tie mi naplatija pak 5.000 denari za povlekuvaweto. Pa dobro be lu|e, na sekoe povlekuvawe }e vi pla}am po 5.000 denari?! Taka ti pi{uva vo dogovorot, mi velat. E navistina se iznervirav, im rekov raskinuvajte go vedna{ dogovorot, ne sakam ni{to pove}e od vas. Ja zatvoriv ramkata pred edna godina, a zamislete, ottoga{ s$ u{te ne mi gi vratile menicite {to gi potpi{av, so koi{to garantiram za tie 10.000 evra so celiot moj imot. Te{ko im odela taa procedura na vra}awe menici. Vo idnina sto pati }e se presmetam pred da pobaram ne{to sli~no od bankite”, ja zavr{uva svojata storija Vlatko.

VTORA PRIKAZNA: “KAKO PROPADNA EDNA ZDELKA PORADI BANKARSKATA BIROKRATIJA” Na{iot vtor junak vo “bankarskive hroniki” raboti so trgovija so elektronska oprema, a glavni klienti mu se nekolku golemi doma{ni kompanii.

Neka se vika Marjan. Pred nekolku meseci, Marjan dogovoril pogolema nara~ka, vredna nekolku stotini iljadi evra. Zatoa {to se rabotelo za poseriozna suma, makedonskata firma {to bila krajniot kupuva~ na opremata, pobarala bankarska garancija od dobavuva~ot na Marjan, vo slu~ajov edna kompanija od regionot. Se rabotelo za 30 dena rok na isporaka, pa kupuva~ot sakal da se obezbedi deka stokata navistina }e stigne kako {to e dogovoreno.

“Mu se javiv na dobavuva~ot, mu velam, mi treba bankarska garancija na poln iznos. Toj vedna{ obezbedi garancija od golema italijanska banka, i taa izdava draft tekst na bankarskata garancija vo moja korist, bidej} i jas gi kupuvam proizvodite od nego, jas pla}am. Odam jas kaj edna na{a banka, im velam deka mi treba bankarska garancija na iznosot {to mi go dostavi dobavuva~ot. Obezbeduvawe za taa garancija }e bide garancijata od italijanskata banka. Podobra garan-

cija od toa, zdravje, ostanuva samo gotovina da zalo`i{. Okolu dva meseci im trebaa da obezbedat bankarska garancija, so eden kup urgencii, pri {to jas treba{e li~no so tri menici da garantiram so celiot moj imot, plus mojata firma da garantira, a ovaa garancijata od Italijancive bila nekakvo si ’{esto‘ obezbeduvawe. Poradi odolgovlekuvaweto go zagubiv biznisot.

Rokot na isporaka be{e 30 dena, jas se zaglaviv tri meseci”, objasnuva Marjan.

Toj dodava deka za celoto toa vreme, so doma{nata banka razmenuval po dvaesetina mejlovi sekoj den, objasnuvaj}i se za sekoja to~ka i zapirka od tekstot na garancijata od italijanskata banka.

“Na krajot od na{ava banka mi rekoa deka }e mi ja odobrat garancijata, so toa {to samo jas da garantiram so mojot imot. Dobro bre lu|e, im rekov, da ka`evte od po~etok deka e taka, } e vi zalo`ev pari na smetka i }e ja izdadevte garancijata. Problemot na bankite e {to ne ti gi ka`uvaat uslovite na po~etokot, }e te nateraat da go istr~a{ celiot krug i na kraj }e ti ka`at vo 5 do 12 deka treba samo u{te da potpi{e{ tri menici, da plati{ provizii za ova i za ona, notari, i {to u{te ne. A, naj~est muabet vo nivnite krugovi e, vo stilot, ka`i mu na drugar ti, mu zavr{ivme rabota.

Mnogu mi zavr{ija. Jas ja zagubiv zdelkata, na krajot isprativ i dopis iska`uvaj}i go moeto nezadovolstvo od nivniot odnos, i {to dobiv?! Edno izvnuvawe so nade` deka ovaa neprijatnost nema da vlijae vrz na{ata ponatamo{na sorabotka. Vnimavajte, ve molam, ‘neprijatnost’?!”, ne mo`e da se izna~udi na odnosot na bankata na{iot sogovornik.

TRETA PRIKAZNA: “MI SE TEMNI OD VISOKITE HIPOTEKI” Nikola e sopstvenik na fabrika od konzervnata industrija. Vo biznisot e okolu edna decenija, i veli deka sekoja godina prerabotuva~kite fabriki imaat ista maka: nedostig na obrtni sredstva. Edna pri~ina e veli, {to ovie kompanii imaat obrt na kapitalot edna{ godi{no, a vtoro, mora postojano da investiraat vo oprema {to gi zadovoluva standardite na evropskite i ostanatite stranski pazari.

“Fabrikite n$ ~inea mnogu pari, i vo postojanata trka za rast i razvoj, bevme na~ekani vo tesnec od strana na komercijalnite banki, koi{to za da ni odobrat krediti gi devalviraa kompaniskite imoti. Fabrika {to ~ini ~etiri milioni evra }e ti ja procenat na dva, zatoa {to ne e imot vo centar na gradot ili ne e ni vo grad, a so ogled na odnosot 2:1 pri nejzinoto davawe pod hipoteka na krajot mo`e{ da dobie{ kredit od eden milion evra.

Zna~i imot od ~etiri milioni evra da zalo`i{ za kredit od eden milion.

Taka ne biva biznis”, veli Nikola.

Toj veli deka sektorot na prerabotuva~ka industrija so godini bara banka {to }e go sledi razvojot na kompaniite, no bankite ne otstapuvaat od rigidnata politika na barawe isklu~ivo hipoteka.

“Vo ovoj sektor kreditot odboren na fabrikata, zna~i pari i za zemjodelecot koj{to na 40 stepeni raboti na svojata niva. Dobro e {to vleguvaat kreditni linii od stranski izvori, no na krajot sepak doma{nite komercijalni banki }e si pobaraat hipoteka vo odnos 1:2 ili 1:3. Ako vaka prodol`i, nie }e nemame ve}e {to da ostavime

BROJ 663

11/07/2012

MENAXMENT

www.kapital.mk

vo zalog. Na krajot na krai{tata, spremni sme da prifatime i povisoka kamata, samo neka go namalat zalogot.

Ako jas sezonava imam obrt od tri milioni evra, 540 iljadi evra mi se tro{ok samo za DDV. Koj{to go pla}am vedna{ {tom ispratam faktura, a koga }e naplatam, Gospod znae. Zamislete kolkava ‘investicija’ e toa?! I zgora na s$, bankite da vi baraat da zalo`ite imot {to vredi ~etirikratno pove}e od vrednosta na kreditot”, veli Nikola.

PRIKAZNA ^ETVRTA: BANKITE DA SE OBU^AT ZA RAZVOJNI PROEKTI Radmila i nejziniot tatko rabotat vo malata semejna firma koja {to e od sektorot na energetsko-efiksni tehnologii. Nejziniot tatko Bogdan e poznat inovator i dosega pove}e pati bil nagraduvan za svoite pronajdoci, i toa na presti`ni saemi nadvor od Makedonija.

Tie razvivaat proizvod namenet za iskoristuvawe na son~evata energija, vo koj {to e vlo`eno seto iskustvo na Bogdan, a Radmila mu pomaga so znaeweto {to go steknala na poznat

institut za energetsko- efikasni tehnologii vo Germanija.

Bogdan i Radmila pove}epati dosega se obidele da dobijat kredit od bankite, za da mo`e da go razvijat proizvodot do fazata na prototip, a potoa }e im trebaat u{te pari za negova komercijalizacija. Radmila kako pomlada i poenergi~na, gi brka tie raboti, dodeka tatko i e celosno preokupiran so razvojot na proizvodot. Radmila veli deka dosega edvaj uspeale da zemat kredit od 20 iljadi evra, za da gi kupat osnovnite materijali potrebni za rabota, zaradi {to go zalo`ile stanot {to go poseduvaat. Za nekakov pogolem kredit za deloven prostor, ili pak “skraja bilo” pogon~e so ma{ini, mo`at samo da sonuvaat.

“S$ dodeka se raboti za serisko proizvodstvo ili pak uslugi koi se ve} e etablirani na pazarot, bankite ja analiziraat aplikacijata na kredit na klasi~en na~in – sakaat da imaat stabilna kompanija za klient, koja {to ima dobra proda`ba, prihodi, i site ostanati parametri da se ‘pod konec’.

Vo slu~ajot na istra`uva~ki proekti,

45

razvoj na nov proizvod {to dosega go nemalo na pazarot i sl., toga{ ovaa metodologija na bankite e neadekvatna i treba poinakva analiza. Bankite vo toj del nemaat dovolno sluh, odnosno obu~en kadar {to mo`e da analizira razvojno-iustra`uva~ki proekti, i zatoa krediti za vakov tip na biznis prakti~no e nevozmo`no da se dobijat”, veli Radmila.

Edinstveniot imot {to go imalo nejzinoto semejstvo tie ve}e go zalo`ile, i edinstveniot nivni vreden kapital vo momentov e talentot i iskustvoto na vrabotenite, koi {to se u{te trojca, pokraj nea i tatko i.

“Bankite ne se spremni da vlezat vo proektno finansirawe, da ti go ocenat potencijalot za komercijalen uspeh na tvojot proizvod ili usluga, da vlezat so tebe vo rizik. Nie sme mikro kompanija, nemame zna~ajna kreditna istorija, pe~alime od uslugite {to gi pru`ame vo dejnost {to nema mnogu dopirni to~ki so solarnite paneli, a za ona {to vsu{nost sakame da go razvieme kako nov proizvod, nemame od kade da obezbedime pari”, veli Radmila.

46

PRV EVROPSKI BIZNIS-PLAN NATPREVAR VO MAKEDONIJA

STUDENTI-PRETPRIEMA^I EVROPA GO “OKUPIRAA” SK IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ej Longrix ima edvaj ne{to nad 20 godini, a ve}e e direktorka na kompanija vo Wukasl, Anglija. Kompanijata e vsu{nost studentska, no toa ne zna~i deka Fej i nejzinite kolegi od Escalate se pomalku seriozni od “normalnite” biznismeni vo svoite nameri da uspeat so proizvodot {to go razvile. Na natprevarot JA-YE Europe Entreprise Challenge, {to minatata nedela za prv pat se odr`a vo Makedonija, Escalate pretstavi “pametna” krpa za igra~i na golf, koja {to ostanuva suva na ednata strana, duri i koga istura do`d. Na toj na~in golferite }e mo`at da si gi isu{at racete i cvrsto da gi dr`at svoite palki bez tie da im se lizgaat. Za ovoj proizvod Escalate ja dobija nagradata “Evropska start-ap kompanija na godinata”, otkako me|unarodnata `iri komisija gi razgleda site proizvodi i uslugi pretstaveni na {tandovite od sekoja studentska kompanija u~esnik na natprevarot.

“Otkako razvivme nekolku prototipovi na krpata, apliciravme za za{titna marka

F

Svetle~ka detska kniga, hotel napraven od kontejneri, pe{kir za golferi otporen na voda, aplikacija za mobilen telefon {to vi pomaga pri izborot na kvalitetna hrana ova bea samo del od inovativnite proekti so koi{to mladite pretpriema~i se natprevaruvaa za titulata najdobra studentska kompanija vo Evropa na na{iot proizvod, a na po~etokot sakame da go prodavame vo sevroisto~na Anglija, od kade {to i doa|ame. Momentalno sme vo potraga po investitor za da gi proizvedeme prvite 1.000 krpi, najverojatno vo Kina, kade {to napravivme nekoi kontakti”, ni re~e Fej. So ista doza na entuzijazam i verba vo svojata kreativnost i pretpriema~ki duh se odlikuvaa i ostanatite 70-ina u~esnici na natprevarot, dojdeni od 11 evropski zemji, koi{to preku svoite novoformirani kompanii razvivaat najrazli~ni inovativni proizvodi i uslugi i planiraat vo dogledno vreme da im dadat komercijalna vrednost na pazarot.

Svetle~ka detska kniga, hotel napraven od kontejneri, pe{kir za golferi otporen

na voda, aplikacija za mobilen telefon {to vi pomaga pri izborot na kvalitetna hrana - ova bea samo del od ostanatite inovativni proekti so koi{to mladite pretpriema~i se natprevaruvaa za titulata najdobra studentska kompanija, a nastanot se odr`a pod pokrovitelstvo na makedonskiot pretsedatel \orge Ivanov.

“Veruvam deka site mladi u~esnici na JA-YE Europe Enterprise Challenge 2012 se inspiracija za nivnite vrsnici i gradat podobra idnina za sebe i za ostanatite”, istakna Ivanov vo pozdravniot govor.

Najgolem del od ovie pretpriema~i s$ u{te se studenti ili na postdiplomski studii i vodat sopstveni kompanii kako del od nivnoto visoko obrazovanie pod mentorstvo na nivnite profesori i

BROJ 663 11/07/2012

PRETPRIEMNI[TVO

www.kapital.mk

OD CELA KOPJE biznis-volonteri. Ovoj natprevar e del od proektot Junior Achievement Start Up Program, na koj{to godinava u~estvuvaat studenti od Makedonija, Bugarija, Romanija, Belgija, Velika Britanija, Holandija, Finska, Norve{ka, Danska, [panija i

Prvonagradeniot tim od britanskata Escalate napravile “pametna” krpa za golf koja{to ja odbiva vodata od ednata strana i ostanuva suva na drugata. Vo Britanija vrne postojano, pa ova naskoro }e im stane neophoden rekvizit na golferite.

Portugalija.

Tie gi prezentiraa svoite biznis-idei pred me|unarodno `iri so cel da im ja “prodadat” svojata ideja na potencijalnite “investitori”, od koi sekoj ima po 100.000 fiktivni evra za investirawe vo inovativni start ap biznisi.

“Inicijativite za pretpriema~ka edukacija, kako {to e JA-YE Start UP programata, ve}e sozdadoa iljadnici mladi pretpriema~i. Analizite poka`aa deka 29% od niv razvivaat sopstveni biznisi, {to e pet pati pove}e od evropskiot prosek”, istakna izvr{nata direktorka na JA-YE Europe, Karolin Xener.

DVE STUDENTSKI KOMPANII JA BRANEA ^ESTA NA MAKEDONIJA Na natprevarot vo Skopje, u~estvuvaa i dve studentski kompanii od Makedonija, SlowMotion Ltd., koja razviva 3D interaktivni prezentacii so koristewe na virtuelna realnost, i CPBO – Centarot za permanentno biznis-obrazovanie, zamislen kako edukativen centar {to nudi programi za obuka na rabotna sila, poddr{ka za razvoj na biznisot i promocija na pretpriema~kiot duh.

“Na{ite interaktivni 3D vizualizaciski re{enija im ovozmo`uvaat na klientite da imaat podobar pogled na idnite proizvodi i proekti so koristewe na 3D vizualizacija”, veli Orde Veljanoski, osnova~ na SlowMotion, diplomiran in`ener po informatika, a sega postdiplomec na Ekonomskiot fakultet vo Skopje.

Veljanoski veli deka prethodno rabotej}i autsorsing uslugi vo poleto na 3D animacijata za germanski kompanii, ostvaril kontakti {to sega treba da mu pomognat da gi prodade re{enijata na novata kompanija.

“Na saemov pretstavuvame 3D aplikacii koi{to se kontroliraat so dvi`ewe na racete ili teloto, bez upotreba na

ORGANIZATORI NA JA-YE EUROPE ENTERPRISE CHALLENGE 2012

JA-YE Europe (Junior AchievementYoung Enterprise Europe) e najgolem evropski obezbeduva~ na obrazovni programi za pretpriemni{tvo za mladi so koi se opfateni 3,1 milioni u~enici vo 36 zemji vo Evropa vo 2011 godina; Ekonomsko obrazovanie na mladi menaxeri – Junior Achievement vo Makedonija preku prakti~ni visokokvalitetni obrazovni programi od oblasta na pretpriemni{tvoto, biznisot i ekonomijata gi inspirira mladite da razvivaat pretpriema~ki i liderski sposobnosti i da go sfatat vlijanieto na ekonomijata vrz nivnata idnina.

kompjutersko gluv~e i drugi informati~ki alatki. Ovie aplikacii mo`e da se koristat za razli~ni nameni, da re~eme interesen primer e ako imate proizvodna fabrika i sakate da ja pretstavite na delovnite partneri, mo`e toa mnogu efektno da go storite preku ovaa 3D interaktivna alatka, bez da ima potreba i fizi~ki da ste prisutni vo samiot objekt”, objasni Veljanoski.

Inaku, vtorata nagrada na natprevarot ja dobija de~kite od CarboFraiche od univerzitetot Karel de Grote vo Antverpen, Belgija, za proizvodot koj {to e vsu{nost eliminator na neprijatni mirizbi, a tretata nagrada im pripadna na Figuma od Univerzitetot Alesund vo Norve{ka, za ma{ina koja gi ostranuva utrobite na ribite, adaptirana na barawata i

Orde Veljanoski od SlowMotion, Makedonija, se pretstavi so 3D vizualizaciska aplikacija {to se kontrolira so pomo{ na racete i teloto.

47

48

PRETPRIEMNI[TVO

Devojkite od holandskiot biznis startap Kick, so unikatnata kniga za ubavina nare~ena C’est Moi („Toa sum jas”), svoevidno upatstvo za {minkawe koe objasnuva na ednostaven na~in kako da se sozdade profesionalen izgled.

Streamers od Bugarija razvile svetle~ka detska kniga {to ja pottiknuva qubovta kon u~eweto.

potrebite na ribarite.

Nagradata za inovativnost {to ja dodeli Intel, ja dobija mladite [panci od Teaching Building” od Madrid, za razvieniot sistem za gradewe zgradi koj {to obezbeduva niska cena za domuvawe i visoka brzina na izvr{uvawe.

TTK Banka od Skopje dodeli specijalna nagrada za odgovorno liderstvo, koja {to ja dobija N2FIX od Porto, Portugalija, za sozdadenata tehnologija {to ovozmo`uva odgleduvawe na zemjodelski rastenija bez upotreba na azotni |ubriva. Nagradata za najgolem me|unaroden

potencijal, dodelena od NCDIEL ja dobija studentite od Porsgrun, Norve{ka, za ergonomskata alatka za rakuvawe so mali kanti za boja ili sli~ni predmeti, koja{to go poednostavuva procesot na boewe i ja namaluva verojatnosta za isturawe na bojata.

Godinava 10.000 studenti od 16 zemji od Evropa osnovaa 1.400 start ap biznisi koi bea potpomognati od 1.500 volonteri i 250 profesionalni nastavnici od Junior Achievement - Young Enterprise Europe.

Jasmina Maneva, izvr{niot direktor na Junior Achievement vo Makedonija, doma}

VO SPECIJALEN PRILOG

MEDIA & ADVERTISING NA 25 JULI VO MAGAZINOT KAPITAL ]E ^ITATE: Analiza na makedonskata mediumska scena – problemi, predizvici, iden razvoj!

Advertajzing kola~ot vo Makedonija od godina vo godina e se pomal!

Koj se reklamira vo makedonskite mediumi? Kolku? Kade? [to sleduva?

Kako }e se razvivaat internet mediumite i internet oglasuvaweto vo Makedonija?

Kakvi se sostojbite na mediumskite scena na Balkanot?

Golemite svetski mediumi se vo faza na seriozna rekonstrukcija.

Kakva e idninata na tradicionalnite mediumi?

Internet VC tradicionalni mediumi!

inot na nastanot, pora~a deka obrazovanieto e eden od glavnite faktori {to mo`e da pridonese za razvoj na pretpriemni{tvoto.

“Celite na na{ata organizacija se pottiknuvawe na pretpriema~kite ve{tini, finansiskata pismenost i osposobuvawe na mladite da vlezat podgotveni na pazarot na trudot. Biznis-plan natprevarite se odli~na mo`nost za pottiknuvawe na nivnata kreativnost i inovativnost, kako i da po~nat da razmisluvaat za samovrabotuvawe vo idnina”, izjavi Maneva.

50

MENAXMENT

KAKO ZAVR[UVAAT NEUSPE[ITE MENAXERI?

o uslovi na svetska finansiska kriza, retko koj ima vtora {ansa ako napravi nekoja golema gre{ka.

No, ako ste CEO na golema korporacija, sre}ata mo`e da vi se nasmee pove}e od edna{.

Poslednite nekolku godini bea kriti~ni za mnogumina vo korporativna Amerika. Bea zagubeni iljadnici rabotni mesta i celiot deloven `ivot ne e pove}e ist.

Do pred krizata dokolku nekoj menaxer napravel gre{ka, naj~esto si zaminuval od kompanijata i ili otvorale svoi firmi, ili po~nuvale da rabotat kako konsultanti ili izlegle celosno od biznisot.

No, retko koj se pra{uva {to se slu~uva so poznatite direktori koi napravile gre{ki i kade se denes tie. Eve del od nivnite istorii.

V

MARTIN SALIVAN

PORANE[EN DIREKTOR NA OSIGURITELNATA KOMPANIJA AIG

alivan dojde na ~elnata funkcija vo AIG vo 2005 godina na mestoto na Hank Grinberg. Toj be{e na ~elo na kompanijata vo vreme koga bea prezemeni mnogu problemati~ni re{enija, koi dovedoa do kolaps na kompanijata vo 2008 godina. Vo tekot na istata godina Salivan be{e otstranet od AIG. Vo vreme na negovoto upravuvawe kompanijata emituva{e polisi od derivati, svrzani so visokorizi~nite hipotekarni zaemi vo vrednost od milijardi dolari. Koga vrednosta na tie derivati se sru{i, kompanijata be{e prinudena za pobara pomo{ od dr`avata.

KADE E TOJ SEGA: Minatata godina britanskata osiguritelna kompanija Willis Group go nazna~i Salivan za zamenik-pretsedatel i mu go doveri na upravuvawe Oddelenieto za me|unarodni uslugi. Salivan ima osnovna plata od 750 iljadi dolari, so mo`nost za boonus od 1 milion dolari. Ako ostane na funkcijata 3 godini, toj }e zeme i bonus vo akcii vreden 4 milioni dolari.

S

TONI HEJVORD PORANE[EN [EF NA BP (BRITISH PETROLEUM)

ejvord be{e na ~elo na BP vo period od tri godini, no rakovodeweto mu zavr{i po slu~uvaweto na katastrofata vo Meksikanskiot Zaliv

X

Poslednite nekolku godini bea kriti~ni za mnogumina vo korporativna Amerika. Bea zagubeni iljadnici rabotni mesta i celiot deloven `ivot ne e pove}e ist. No, retko koj se pra{uva {to se slu~uva so poznatite direktori koi napravile gre{ki i kade se tie denes. Eve del od nivnite istorii

vo 2010 godina koga se izleaa ogromni koli~ini nafta vo okeanot po eksplozijata na naftenata platforma na*BP. Pro~istuvaweto na vodite i kompenzaciite ja ~inea kompanijata 41 milijardi dolari.

Xejvord se trgna od rakovodnata funkcija so 1,7 milioni dolari i akcii, koi mo`at da ~inat u{te nekolku milioni dolari.

KADE E TOJ SEGA: Nabrzo po napu{taweto na rakovodnata funckija vo BP, Xejvord osnova{e sopstvena firma koja isto taka se zanimava so nafteni derivati. Novata kompanija Vallares sobra pove}e od 2 milijardi dolari vo IPO. Toj planira da gi iskoristi tie pari za da kupuva i razrabotuva energetski kompanii vo zemjite vo razvoj.

derivati koi generiraa milijardi dolari zagubi i ja dovedoa kompanijata na rabot na bankrot. Vo 2008 godina kompanija se povrza so Bank of America. Vo 2006 godina, koga bea prezemani mnogu od potezite koi dovedoa do pad na Merrill Lynch, Onil zemal plata i bonusi od 91 milioni dolari. Toj si zamina od funkcijata vo 2007 godina so kompenzacija od 161 milion dolari.

KADE E TOJ SEGA: Vo tekot na 2008 godina Onil stana ~len na bordot na direktori na Alcoa.

MARK HRD

od negovo rakovodstvo vo periodot 2003-2007 godina, Merrill Lynch zna~itelno go zgolemi portfolioto na dr`avni obvrznici, obezbedeni so visokorizi~ni obrznici, koi{to gi kreira{e i prodava{e, so {to stana najgolemiot kreator na takvi obvrznici na Wall Street. Ovie transakcii dovedoa do zagubi od milijardi dolari, koi{to ja razni{aa firmata. Kim ja napu{ti Merrill Lynch vo 2007 godina, kuso pred da po~nat golemite problemi i zede nadomest od 35 milioni dolari za rabotata vo 2006 godina.

KADE E TOJ SEGA: Kim se obide da formira hex fond, no ne mo`e{e da najde investitori, kako {to po~na finansiskata kriza.

PORANE[EN IZVR[EN DIREKTOR NA HEWLETTPACKARD (HP)

o pet godini na ~elo na HP toj ja napu{ti rakovodnata funkcija vo 2010 godina so obvinenie za tajna qubovna vrska so kole{ka. Koga se trgna od funkcijata toj zede kompenzacija od 12,2 milioni dolari i opcii vo vrednost od nad 30 milioni dolari. Vo momentot se vodi istraga vo ramki na kompanijata deka kompenzacijata koja mu bila dodelena na Hrd bila neproporcionalno golema.

KADE E TOJ SEGA: Samo eden mesec otkako Hrd go napu{ti HP, amerikanskata kompanija Oracle go najmi za pretsedatel na kompanijata i mu opredeli plata koja iznesuva nad 10 milioni dolari godi{no.

P

STENLI ONIL PORANE[EN DIREKTOR NA MERRILL LYNCH

n i l r a b ote { e vo Merrill Lynch re~isi vo tekot na celata svoja kariera i stana izvr{en direktor vo 2002 godina.

Toj dojde na ~elo na ovaa investiciska banka koga taa po~na da vlo`uva vo visokorizi~ni hipoteki i

O

DAU KIM

PORANE[EN [EF NA SEKTORITE ME\UNARODNI PAZARI I INVESTICISKO BANKARSTVO VO MERRILL LYNCH

P

ЧARLS PRINS

PORANE[EN IZVR[EN DIREKTOR NA CITIGROUP

etirite godini na vrvot na Citigroup t o j g i pomina obiduvaj}i se izvadi maksimalna dobivka od “bumot” na hipotekarnite krediti i “egzoti~nite” derivativi. Ja napu{ti bankata vo 2007 godina, tokmu koga po~na da stanuva jasno kolku rizi~ni bile tie investicii.

Ч

BROJ 663 11/07/2012

MENAXMENT

www.kapital.mk

Prins si zamina so otpremnina od 36 milioni dolari, a kompanijata podocna treba{e da bara zaem od 45 milijardi dolari od vladata.

KADE E TOJ SEGA: Prins ne se eksponira vo javnosta i ne se zanimava so finansii.

of America, no na krajot go izbrkaa od firmata.

KADE E TOJ SEGA: Tejn stana {ef na CIT, wujor{ka banka, otkako taa se spasi od ste~aj. Platata mu e {est milioni dolari godi{no plus bonusi do 1,5 milioni dolari.

XON TEJN

STIVEN WUMAN

PORANE[EN IZVR[EN DIREKTOR NA MERRILL LYNCH

IZVR[EN DIREKTOR NA TRANSOCEAN

egovata kariera n a Wall St re et iz gl e d a { e b e sprekorna do 2007 godina, koga go zameni O’Nil na vrvot na Merrill Lynch. Tejn se obide da ja spasi gigantskata investiciska banka od zagubite i ja predvode{e do spojuvaweto so Bank of America. Ova poslednovo mo`ebi be{e neizbe`no, no Tein si navle~e gnev od javnosta so nekolku raboti od vremeto na svoeto menaxirawe. Prvo, si napravi renovirawe na kabinetot, za eden milion dolari. Vtoro, podeli bonusi od 3,6 milijardi dolari vo istata godina koga bankata po~na da se teteravi i pobara zaem od dr`avata za da se spasi.

Se {pekulira{e i deka Tejn e eden od kandidatite za visoka pozicija vo Bank

N

18 JULI SPECIJALEN

orman ima{e dobra 2010 godina, i a ko n e go v a ta firma dup~e{e nafta za British Petroleum na platformata Depvoter Horajzn, koja{to ima{e havarija vo Mekskanskiot Zaliv i predizvika golema ekolo{ka katastrofa. Toj stana {ef na kompanijata edvaj eden mesec pred da se slu~i tragedijata, no rabote{e vo nea podolgo vreme i zede plata za 2010 godina od 5,8 milioni dolari. Duri zede i bonus od 100 iljadi dolari za “bezbednost na operaciite”, zatoa {to imalo “mal broj incidenti” na platformite {to gi opslu`uva ovaa kompanija. Poradi golemiot gnev na javnosta, toj i ostanatite {efovi gi podarija tie bonusi na semejstvata na 11-te zaginati rabotnici.

N

PRILOG

SONЧEVA ENERGIJA KAKO ENERGETSKI DA SE ISKORISTI SON^EVA MAKEDONIJA? Kakvi benefiti u`ivaat, kolku za{teduvaat i kako Sonceto im go promeni `ivotot na kompaniite i doma}instvata koi ja koristat son~evata energija?

Raste interesot za koristewe na son~evata energija preku son~evite kolektori i preku fotovoltai~ni sistemi. Koi se glavnite igra~i na stranata na ponuda na vakvi sistemi? [to se nudi na pazarot i {to prepora~uvaat ekspertite?

Koj e idniot predizvik vo Makedonija za {to pogolemo iskoristuvawe na son~evata energija?

Potrebna li e pogolema finansiska i ekspertska poddr{ka na kompaniite i doma}instvata za pogolemo koristewe na ovoj va`en energetski resurs?

Energetski bum na Balkanot. Kako zemjite od regionot go pottiknuvaat i stimuliraat iskoristuvaweto na son~evata energija?

Koi se mo`nite izvori za finansirawe na proekti za eneretska efikasnost vo Makedonija?

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

KADE E TOJ SEGA: S$ u{te e {ef na Transocean.

DON BLENKE[IP

PORANE[EN DIREKTOR NA MASSEY ENERGY

o april 2009 godina se slu~i eksplozija vo rudnikot za jaglen na kompanijata vo Zapadna Virxinija, SAD. Zaginaa 29 vraboteni. Se poka`a deka kompanijata dobila niza predupreduvawa za sigurnosta, no ne prezela merki. Vo 2010 godina kompanijata objavi zaguba od 167 milioni dolari, za razlika od dobivkata od 104 milioni dolari vo 2009 godina. Na krajot se spoi so Alpha Natural Resources.

Vo 2004 godina platata na Blenken{ip se namali za pove}e od 40%. Me|utoa, koga toj ja napu{ti firmata, si zede kompenzacija od 14,4 milioni dolari, penzija od sedum milioni dolari i 32 milioni dolari drugi nadomestoci. Ubavo e da si direktor, duri i na bankrotirana kompanija!

KADE E TOJ SEGA: Blenken{ip kon krajot na minatata godina osnova{e nova rudarska kompanija, vo Kentaki, {to mnogumina go prokomentiraa kako “vra}awe na ubiecot na rudari”.

V

51

52

NA RU^EK SO...

\ORGI JOLEVSKI AKTER

MO@AM DA @IVEAM Celiot svoj `ivot go posveti na akterstvoto, bez koe kako {to veli, ne mo`e da postoi. Negovata posvetenost i profesionalnost mu sozdadoa status na eden od najpolularnite akteri vo zemjava. Poslednive nekolku godini seriozno vleguva i vo re`ijata, a i eden od najzaslu`nite za bogatata dramska ponuda na kultnoto Ohridsko leto PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

{te kako dete mu velele deka }e bide glumec. I toj li~no ne se somneval vo toa.

“Ne ni pomisluvav deka }e rabotam ne{to drugo. Mojata prikazna e klasi~na”, veli Jolevski.

U{te kako dete vo rodnata Bitola najgolem del od svoeto vreme pominuval igraj}i si i recitiraj}i na mozaicite na drevnata Herakleja i vo anti~kiot teatar. Vo prvo oddelenie ja ima prvata teatarska uloga kako del od {kolskata dramska sekcija, a ve}e vo ~etvrto oddelenie ja re`ira i prvata

U

pretstava, “Ajdu~ka ~e{ma”.

“Od desetgodi{na vozrast postojano sum vo teatar. Da bidam iskren, pove}e bev vo teatar, otkolku na u~ili{te. U{te toga{ znaev deka mo`am da `iveam samo so teatarot.”

Negovite roditeli, koi denes se gordi na sinot koj stana eden od najuspe{nite akteri vo zemjava, otprvin reagirale deka akterstvoto ne e perspektivna profesija, no se otka`ale koga sfatile deka nema da uspeat vo namerata da go odvratat od golemata ambicija Jolevski `ivotot da go posveti na akterstvoto.

“Pred nekoe vreme tatko mi re~e deka ubavo sum si ja izbral profesijata.

NA[ETO MENI

na Od bogatoto meni vski le Jo so a sk be ra A losos, se odlu~ivme zazan” i salata “parme {ko. ri`oto so pile

Mi ka`a deka sum se odlu~il za te{ka profesija i deka bil fasciniran od na~inot kako gi dolovuvam likovite koi gi igram. Mi veli - “dodeka si vo ulogata, ne si tuka, tuku tamu nekade...”.”

Akterstvoto ne e edinstvenata preokupacija na Jolevski. Golem qubitel e i na poezijata i na recitiraweto.

“Paralelno bev ~len i na kni`evnata i na recitatorskata sekcija, pa bev del od site {kolski pretstavi i gradski manifestacii.”

Vo Bitolskiot teatar, koj se nao|al vedna{ zad negovata ku}a, prv pat nastapil na desetgodi{na vozrast vo uloga na eden od detskite likovi od pretsta-

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

53

vata “Makedonska krvava svadba”.

“Vozbudata koga prv pat zastanav na teatarskite {tici e neopisliva. Nema poubavo ~uvstvo koga spodeluva{ emocii i energija so {irok auditorium.”

Taka po~nuva da gi zarabotuva i prvite pari. Ne se raboti za golemi pari, no dovolni za vo kino, od koe bil zavisen, i za slatki so drugarite vo slatkarnicata Bitola na [irok sokak.

“S$ u{te ja ~uvstvuvam mirizbata na mastiks (lepilo za musta}i i brada), koja me potsetuva na tie ubavi vremiwa vo Bitolskiot teatar. Denes teatrite koristat drugi tehnologii i maski i ne go koristat premnogu lepiloto, no qubovta kon glumata i na~inot i vozbudata na interpretacijata se isti.”

Srednoto obrazovanie go prodol`uva vo gimnazija, no kako {to veli, ni{to posebno ne go vrzuva za sredno{kolskite denovi.

“Edinstveno teatarot, koj mi be{e von{kolska aktivnost.”

foto:: IVANA foto IVANA KUZMANOVSKA KUZMANOV KUZM M ANOV AN VSK SKA A

M SAMO SO TEATAROT

Nema poubavo ~u vstvo od toa koga sp i energija so {iro odeluva{ emocii k auditorium

54

So ista vozbuda

gi igram site pretsta vi

Sakam odvreme-navreme da se vra}am na {koluvaweto za da ne vlezam vo ramkite na {ablonot

profesija koja Akterstvotoievo zbuda dava qubov

Sosema logi~en bil i negoviot ponatamo{en obrazoven pat. Po zavr{uvaweto na srednoto u~ili{te se zapi{uva na Fakultetot za dramski umetnosti vo Skopje.

Ve}e vo vtora godina e del od golemite televiziski proekti na MRTV, “Bu{ava azbuka”, “Trst via Skopje”...

“Televiziskata produkcija e mnogu porazli~na od teatarskata. Razli~ni se podgotovkite i tehnikata na rabota. Vo teatar nema mo`nosti za popravka, no toj e mnogu poekspresiven. Sepak, televizijata ja akcentira popularnosta i mo`nosta za komunikacija so {irok auditorium, {to e `elba na sekoj profesionalen akter.”

Za razlika od toa vreme koga cveta{e televiziskata produkcija na MRTV i koga pojavuvaweto vo nejzinite proekti zna~e{e deka si yvezda, denes rabotite se mnogu porazli~ni. Namesto doma{na produkcija, televiziite ni se preplaveni so turski serii.

“Makedonija e edinstvenata zemja na Balkanot koja nema svoja televiziska produkcija, pa zatoa, izborot i mo`nostite se ograni~eni.

Kako da se opredeli{ samo za akterstvo vo televiziska produkcija koga toa ne postoi.”

Studiraweto vo vremeto na biv{a Jugoslavija mu nosi i mo`nost za u~estvo na mnogu teatarski festivali i zapoznavawe kolegi, od koi u~i, no i spodeluva sopstveni iskustva i dilemi. Vo 1987 godina negovoto prvo pretstavuvawe na festival nadvor od Makedonija, na “Gavelini ve~eri” vo Zagreb, go zakituva so nagrada za najdobar mlad akter, a podocna ja dobiva i “Sterina nagrada” vo Novi Sad. Vo devedesettite godini nekolku meseci raboti i vo radio Uno kako urednik na kulturnata programa, a vo 1996 godina ja formira i neformalnata teatarska grupa Kvartet, koja vo 2007 godina prerasnuva vo Kulturen centar Kvartet.

Tri godini rabotel i kako profesor, vodej}i klasa po akterska igra na Univerzite-

tot ESRA vo Skopje.

Svoeto aktersko majsterstvo izvesno vreme go usovr{uval i vo London i vo SAD, a e del od redica festivali vo Kairo, Wujork, Moskva, Istanbul, Berlin... Vo tekot na dvaeset i petgodi{nata kariera vo site makedonski teatri odigral mnogubrojni relevantni rolji, me|u koi se Hamlet, Mefisto, Kaligula, Estragon, Tartif, Mek-no`ot, Ojdip, Stavrogin, @an...

“Okolu 80% od moite ulogi se klasika. Sekoga{ vnimatelno ja biram sekoja uloga. Nikoga{ ne sum tr~al po dobra zarabotka, tuku po vozbudata koja ja nosi dobrata uloga.”

Za svoite akterski ostvaruvawa ima dobieno golem broj doma{ni i me|unarodni nagradi: ~etiri nagradi na MTF Vojdan ^ernodrinski vo Prilep, nagradata “Risto [i{kov”, nagradata na revijata “Ekran” za akter na godinata, nagradata “Gavela” za mlad akter, nagradata “Akter na Evropa” na istoimeniot festival vo Prespa, gran pri na Festivalot na monodrama vo Bitola, specijalnata nagrada na Teatarskiot festival “Monokl” vo Sankt Peterburg...

Poslednive nekolku godini seriozno vleguva i vo re`iraweto na nekolku teatarski pretstavi, kako {to se “Kvartet”, “Faust”, “4.48 Psihoza” i poslednata, “Sinata soba” ili “Karusel qubvi”, koja ja re`ira{e vo teatarot Vera Komisar`evskaja vo Sankt Peterburg.

Ovaa sezona ja zavr{uva so ulogata na @an vo “Gospo|ica Julija” vo svojata mati~na ku}a, Makedonskiot naroden teatar.

Po {esti pat i ovaa godina e selektor na dramskata programa na Ohridsko leto, na koe i ovaa godina n$ o~ekuvaat interesni dramski ostvaruvawa.

Mnogubrojnite obvrski mu ostavaat mnogu malku slobodno vreme, koe go pominuva so soprugata Julijana, negovoto ku~e Amon i so prijatelite.

Ja ima sre}ata {to negovata sopruga poteknuva od teatarska familija, pa kako {to veli, ima razbirawe i qubov za negovata rabota.