Menager-37

Pretpriema~ &...

NA POPLAKITE OD BIZNISMENITE, BANKITE SO ODGOVOR

VINATA ZA NEUSPEHOT NA KOMPANIITE NE E KAJ NAS!

Pretpriema~ &...

NA POPLAKITE OD BIZNISMENITE, BANKITE SO ODGOVOR

VINATA ZA NEUSPEHOT NA KOMPANIITE NE E KAJ NAS!

BROJ 667/668

25/07/2012

www.kapital.mk

MENAXER

ISPROVOCIRANI OD POSTOJANOTO KRITIKUVAWE OD STRANA NA BIZNISMENITE DEKA TIE SE GLAVNITE VINOVNICI ZA BAVNIOT RAZVOJ ILI PAK PROPA\AWETO NA KOMPANIITE, DOMA[NITE BANKI ODGOVORIJA SO SVOJATA “STRANA NA MEDALOT”.

“KAPITAL” VI PRETSTAVUVA NEKOLKU PRIMERI RASKA@ANI OD SAMITE BANKARI, ZA TOA KOLKU SLABOSTITE KAJ PRETPRIEMA^ITE, KOMPANISKITE MENAXERI I SOPSTVENICI, MO@AT DA IM NAPRAVAT PROBLEMI VO ME\USEBNATA DELOVNA SORABOTKA apital” pred dva broja pi{uva{e za nekolku lo{i iskustva {to gi imale makedonskite biznismeni so doma{nite banki. Tie se po`alija na birokratskite lavirinti poradi koi zagubile vredni zdelki, na visokite hipoteki na kreditite, na nepodgotvenosta na bankite da finansiraat inovativni proekti i u{te nekoi slabosti {to gi locirale kaj bankite.

Ja prenesovme nivnata strana od prikaznite, a nivnite imiwa, kako i na kompaniite, ne gi otkrivme, od razbirlivi pri~ini. Tekstot predizvika reakcija vo bankarskite krugovi, koi{to ne se soglasuvaat so konstatacijata deka tie se najgolemite vinovnici za toa {to nekoj biznis ne se razviva so posakuvanata dinamika od strana na sopstvenicite, ili pak, ne daj Bo`e, propadnal poradi toa {to ne dobil dovolna ili nikakva poddr{ka od bankite.

“Sekoga{ koga nekoj saka da gi kritikuva bankite mora da ima predvid deka bankite se pred s$ profitni dru{tva koi imaat za cel da gi za{titat interesite na dve celni grupi: akcionerite na bankata i {teda~ite.

Akcionerite, pred s$, baraat stabilnost, no i pogolem povrat na nivniot kapital (dobivka). [teda~ite treba da bidat sigurni deka nivnite sredstva se plasiraat na pomalku rizi~ni proekti i deka bankata uspe{no i sigurno gi menaxira. Ottuka, mnogu e pogre{na tezata deka bankite ’nedovolno kreditiraat‘, zatoa {to kamatite na dadenite krediti se osnoven izvor na prihodi i celta na sekoja banka e da gi oplodi sredstvata i da go maksimizira profitot, no se razbira poa|aj}i pritoa od na~eloto na sigurnost i stabilnost na plasmanot. No, vo isto vreme glaven izvor na zagubi se rezervaciite koi se izdvojuvaat za nenavremena otplata na kreditite od strana na klientite”, objasnuvaat od menaxmentot na edna od pogolemite makedonski banki.

Vo interes na objektivnoto informirawe na javnosta, ja prenesuvame i drugata strana na prikaznata preku nekolku avtenti~ni primeri za problemite so koi se soo~uvaat doma{nite

“K

gaat pari i pokraj uka`uvawata na komercijalni banki vo raboteweto so kompaniite. Poradi zakonskata obvrska bankata deka se prezadol`eni, za da na kraj, koga }e propadnat, n$ obna bankite za za{tita i ~uvawe na vinuvaat povtorno nas, dokumentite, podatocite bankarite, za neuspehot i informaciite koi se so slednite komentari”, steknati pri vr{ewe dodavaat tie. bankarski i drugi fi„Zo{to ne stopiravte so nansiski aktivnosti so odobruvawe, i pokraj poedine~ni lica, koi “Kompaniite n$ ubedutoa {to nie baravme i spored Zakonot za banki vaat vo uspe{nosta insistiravme, sepak vie pretstavuvaat bankarska na nivniot biznis, bez traba{e da n$ spre~ite i tajna, ne gi objavuvame istoto da se temeli na da n$ odbiete”, ili imiwata na kompaniite. realni pretpostavki”, „Vie celo vreme n$ I bankite koi{to ni velat bankite. sledevte so dopolnitelno gi predo~ija primerite “Na biznismenite seko{to sledat, insistiraa ga{ im nedostigaat pari kreditirawe (primer: stignale do 4-5 milda ostanat anonimni. i pokraj uka`uvawata ioni evra), ama koga ni Velat deka ne e bitno na bankata deka se trebaa u{te dopolnitelni od kade poteknuvaat prezadol`eni, za da na sredstva (primer: 100.000 ovie primeri, bitno e kraj, koga }e propadnat, evra, a ne gi otplatuvaat deka se realni, odnosno n$ obvinuvaat povtorno prethodno odobrenite mnogumina biznismeni nas, bankarite, za neusmo`e da se prepoznaat pehot so slednite komen- ili seriozno docnat vo izmiruvawe na obvrskite), vo niv. tari”, dodavaat tie.

“Kompaniite n$ ubeduvie ne ni odobrivte i zatoa propadnavme”. vaat vo uspe{nosta [to se odnesuva do pri~inite za na nivniot biznis, bez istoto da se temeli na realni pretpostavki” – velat neuspehot na biznismenite, spored bankarskite sogleduvawa, ima mnogu, no bankite. naj~esti se slednive: “Na biznismenite sekoga{ im nedosti-

33

34

MENAXER PREGOLEM OPTIMIZAM 1.

Naj~esta pri~ina za propa|awe na firmite i nemo`nost za otplata na kreditite kon bankite e nerealnoto dolgoro~no planirawe od strana na sopstvenicite ili menaxerite na kompanijata. Imeno, biznismenite se naj~esto pregolemi optimisti vo odnos na razvojnite mo`nosti na firmata, a posebno vo odnos na kreditosposobnosta na firmata ili prakti~no ka`ano, nivoto do koe firmata mo`e da go finansira razvojot so krediti. Vo finansiskiot svet, nivoto na zadol`enost se narekuva finansiski leverix na kompanijata.

“Biznismenite, planovite za razvoj ne gi temelat na realni pretpostavki tuku naj~esto poa|aat od optimisti~ki scenarija za dvi`ewe na klu~nite faktori ili pretpostavki od koi zavisi nivniot uspeh. Optimizmot, vo odredeni slu~ai (za `al retki) mo`e da se poistoveti so hrabrost i da se komentira kako pozitivna osobina, no koga optimizmot se temeli na nerealni pretpostavki e presuden za nadolni trendovi na kompanijata i bankrotstvo na firmite so visok finansiski leverix”, objasnuvaat bankarite.

Tie dodavaat deka biznismenite izlezot od sekoja kriza ili te{kotija vo raboteweto – nedostigot na likvidni sredstva vo tekovnoto rabotewe go baraat vo novo zadol`uvawe vo banka, bez duri i da se obidat da napravat analiza na vistinskite pri~ini koi doveduvaat do nelikvidnost, a naj~esto se nekurentni zalihi ili nemo`nost za naplata na pobaruvawata so istovremeno namalena pobaruva~ka i obem na rabota, koja rezultira vo pad na vkupnite proda`bi, obrt i profitni margini. Sekako deka kreditiraweto e re{enie za firmite so nisko nivo na zadol`enost, ili koi voop{to ne se kreditirani. No, onie so postojan visok dolg kon bankite, ne treba izlezot da go baraat vo nov dolg (ili sve` kapital – sosema pogre{en termin {to vo posledno vreme s$ po~esto go upotrebuvaat biznismenite) {to dopolnitelno } e im gi zgolemi tro{ocite na finansirawe i gi vodi kon sigurna propast.

Koga klient koj spored sogleduvawata na bankata e prezadol`en bara dopolnitelno finansirawe, bankata mo`e da odlu~i da prifati povisok krediten rizik i da odobri novo zadol`uvawe, samo ako e ubedena deka so novata zdelka za koja se bara kreditot }e se ostvari pozitiven cash flow i profit, koj }e pridonese ne samo za otplata na novoto zadol`uvawe, tuku profitot }e bide izvor za namaluvawe na postojnata zadol`enost.

Eve kako toa izgleda vo praktika: Po podneseno novo barawe za kredit,

bankata go povikuva klientot na sostanok da go obrazlo`i baraweto: „Imam novi sklu~eni dogovori po podolgo vreme i nemam sredstva za da nabavam surovini, bidej}i ne mo`am da gi naplatam postojnite pobaruvawa vo momentov (ili s$ u{te ne se dostasani ili se dostasani, a kupuva~ot/dr`avata docni so pla}awe {to e s$ po~esta praktika), a nieden dobavuva~ ne mi dava stoka na odlo`eno pla}awe. Ako mi gi dadete u{te ovie, na primer: 200.000 evra, (a ve}e dol`i 5 milioni evra), }e nabavam surovini, }e proizvedam i }e prodadam vo rok od 9 meseci, taka {to }e go vratam i noviot kredit, a vo me|uvreme }e namalam i od postojnite. Ako ne ni dadete, nema da mo`eme da gi ispo~ituvame dogovorite so kupuva~ite i dolgoro~no }e se namali u{te pove}e obemot na rabota i nema da mo`eme da vra}ame - }e vi gi ostavime hipotekite (primer: fabrika i oprema)”.

Bankata, veruvaj}i vo prikaznata odobruva dopolnitelno finansirawe, za da po 9 meseci, doa|a istiot klient so nova prikazna – mi pomognaa parite, nabaviv surovini, prodadov proizvodi, no del od pobaruvawata s$ u{te nemam naplateno (bilo od kupuva~i, bilo ~eka povrat na DDV i sl.), a vo me|uvreme i cenite na energensite mi

poskapea, povisoki mi se i tro{ocite za kamati (normalno zgolemena e zadol`enosta), a imav i drugi nepredvideni tro{oci, so drugi zborovi likvidnosta mi e za nikade i mi fali “sve` kapital” (primer: u{te 200.000 evra). Saka da ka`e postojnite dolgovi (primer: 5 milioni evra) ve}e se “bajati”, a isto i poslednite odobreni 200.000 evra (dadeni od pred 9 mesec).

I povtorno sledi prefrlawe na vinata na bankata: “Ako ne ni gi odobrite u{te ovie, }e zastaneme so rabota”.

“Na bankite nikoga{ ne im odgovara da se naplatuvaat so izvr{uvawe vrz imotot ne samo poradi postojniot pad na pazarot na nedvi`nosti, tuku i poradi faktot {to prisilna naplata na pobaruvawa zna~i dopolnitelni rezervacii i zagubi za bankata i dolgi pravni proceduri. Od tie pri~ini, se obiduvame da najdeme re{enie vo sorabotka so klientot, iako rezultatot od finansiskata analiza poka`uva deka e mala verojatnosta da se uspee so novo zadol`uvawe da se re{i problemot. Za `al, iskustvoto od toa da im se poveruva na klientite vo vakvi slu~ai i obidite na bankite da go spasat klientot koj e vo te{ka finansiska sostojba, vo mnogu retki slu~ai gi dal o~ekuvanite pozitivni efekti, nitu za klientot, nitu za bankata”,

BROJ 667/668

25/07/2012

velat bankarite.

Bankata zavr{uva so pogolem iznos na problemati~no pobaruvawe, a klientot so pogolem dolg i povisoki tro{oci za kamati. Kraen efekt - negativen za dvete strani.

“No, ovoj efekt, za `al, biznismenite nikoga{ ne go razbiraat i povtorno i so povisok dolg doa|aat vo bankata so novi barawa za dopolnitelno zadol`uvawe. Apsurdno neli? Koga bankata definitivno }e go odbie novoto barawe, a firmata ve} e propa|a poradi toa {to gi nema ’ve{ta~kite aparati za di{ewe‘ (vaka bi go opi{ale novoto zadol`uvawe) komentarite od niv se onie {to gi citiravme na po~etokot na ovoj tekst, vo nasoka na obvinuvawe na bankarite. Zaklu~ok: Biznismenite sekoga{ vinata za neuspeh ja barat vo drug, vo slu~ajot vo bankite, bez da bidat samokriti~ni i da poglednat zad sebe i da ja sogledaat realnosta”, konstatiraat na{ite sogovornici od kreditnite sektori na bankite.

Spored niv, isto taka ~esta pojava vo posledno vreme e {etawe po bankite - po~nuvaat klienti da se kreditiraat vo edna banka, potoa nezadovolni od bankata preminuvaat vo druga banka, po nekolku godini i taa druga banka ne ~ini, za da na kraj od koga }e pro{etaat po pove}e banki povtorno se vra}aat vo provobitnata, ovojpat so kaewe {to si oti{le i pofalbi do bankata deka e najdobra, za {to im trebalo vreme da sfatat.

BIZNISMENITE RAZMISLUVAAT KRATKORO^NO, OD DENES ZA UTRE, A TAKVI IM SE I PLANOVITE. Gi menuvaat ~esto planovite, so ogled deka se temelat na nerealni pretpostavki, a so toa gi menuvaat i dadenite vetuvawa vo bankata za ispolnuvawe na obvrskite duri i na nedelna osnova.

Primer 1: Na klientot mu dostasuvaat obvrski kon bankata vo tekovniot mesec vo vkupen iznos od 250.000 evra po osnov na koristena kreditna poddr{ka. Na po~etok na mesecot, se odr`uva sostanok so klientot so cel da se sogleda gotovinskiot tek za tekovniot mesec – o~ekuvani prilivi i odlivi, odnosno mese~en *cash flow na firmata vo sklop na godi{niot plan {to prethodno go prezentiral na bankata (godi{niot plan se dostavuva ili na kraj na prethodnata godina ili na po~etok na tekovnata). Vo godi{niot plan se predvideni mese~ni prilivi od 600.000 evra za mesecot koj e predmet na diskusija na sostanokot, a odlivi, na primer, od 300.000 evra. Klientot na sostanokot prezentira deka vo tekovniot mesec o~ekuva

2.

MENAXER

www.kapital.mk

400.000 evra prilivi i 300.000 evra glavnici. tro{oci (bez obvrskite kon bankata) i Sumirano: planot se smenil tri pati gi obrazlo`uva pri~inite za otstavo tekot na 30 dena i povtorno ne puvawe od godi{niot plan. (Pomal se ostvaril, a ostvaruvaweto na izvoz, odnosno proda`bi vo prethodmese~niot plan e 50%, a na nite meseci poradi pomali nara~ki godi{niot 33%. od planiranite ili Primer 2: Klientot namaleni proda`ni ceni najavuva na po~etok na poradi konkurencija na mesec deka nema da mu stranski pazar, zgolemen trebaat novi krediti, odlo`en rok za naplata deka redovno }e gi na pobaruvawata od servisira obvrskite koi “Biznismenite, planovite kupuva~ite, a od druga dostasuvaat vo tekovniot za razvoj ne gi temelat strana zgolemeni ceni mesec. Posle 10 dena na realni pretpostavki za surovini i energija, najavuva novo barawe tuku naj~esto poa|aat od skraten rok za pla} za kredit za finanoptimisti~ki scenarija awe kon dobavuva~ite sirawe na dogovor za za dvi`ewe na klu~nite i sli~no). Bankata go izvedba na proekt za faktori ili pretpostavprifa}a obrazlo`enieto poznat kupuva~. Bankata ki od koi zavisi nivniot i se konstatira deka vrz osnova na analiza uspeh.

Optimizmot, vo dru{tvoto sepak }e na efektite od zdelkata, odredeni slu~ai (za ima dovolno prilivi odobruva nov kredit za `al retki) mo`e da se od raboteweto za da da se realizira dogopoistoveti so hrabrost i gi izmiri navremeno vorot. Za nepolni dve da se komentira kako pozobvrskite koi dostasunedeli dostavuva novo itivna osobina, no koga vaat vo iznos od 250.000 barawe vo koe veli optimizmot se temeli na evra, no deka sepak } deka za da mo`e da gi nerealni pretpostavki e im potreba i od novo ispo~ituva dogovorite e presuden za nadolni finansirawe od 150.000 za isporaka pokraj trendovi na kompanijata evra za da se pokrisurovinite treba da se i bankrotstvo na firmite jat tekovnite tro{oci, otvori i akreditiv za so visok finansiski odnosno za da se nabavka na dopolnitelna leverix”, objasnuvaat finansira negativniot oprema koja e neophodna bankarite. gotovinski tek. za zavr{uvawe na Posle 7-10 dena, klienproektot. Bankata svoite tot povtorno doa|a vo odluki gi nosi vrz osbanka i ka`uva deka mu se naru{ile nova na detalna analiza i so vklu~eni planovite, deka ima seriozen probnekolku nivoa na odobruvawe, i lem da gi naplati pobaruvawata, a zamislete posle cela ovaa procedura e potrebno da se isplatat plati i se javuva klientot so sosema nova ideja da se izmirat stranski dobavuva~i i konstrukcija, ne retko, dijametralno navremeno (vo sprotivno nema da im razli~na od prvi~nite planovi. dostavat nova stoka), pa bara bankata POVR[NI SOGLEDUVAWA ZA da gi odobri prvo kreditot za tekZAPO^NUVAWE NA NOV BIZNIS ovnite tro{oci, a potoa do krajot na ili realizacija na investiciski mesecot se o~ekuva da se naplatat proekt, bez detalna analiza na efekpobaruvawata za da se izbri{at obvrskite kon bankata. Bankata go prifa} tite, a pred s$ nedostig na detalna a obrazlo`enieto i go odobruva noviot i to~na presmetka na tro{ocite na proektot. kredit o~ekuvaj}i gi prilivite.

Posle 7-10 dena doa|a klientot povtor- Mo`e da se nabrojat mnogu slu~ai koga planiraniot tro{ok na investicino na sostanok i ka`uva deka namesto 500.000 evra do kraj na mesecot }e pristignat samo 300.000 evra i so tie }e se izmirat obvrskite kon bankata.

Narednata nedela, ve}e neposredno pred istekot na mesecot, bankata s$ u{te gi o~ekuva prilivite za naplata na pobaruvawata i vo kontakti so klientot sogleduva deka namesto najavenite 300.000 evra pristignuvaat samo 200.000 evra koi se nedovolni za servisirawe na obvrskite. Klientot bara prolongirawe na rokovite na kreditite, no so ogled deka istite se ve}e dostasani i ne mo`e da se prolongiraat, zapo~nuva da se presmetuva kaznena zatezna kamata na dostasanite

3.

35

36

^OVE^KI RESURSI jata e nadminat nad 50% pa duri i 100%. Ne retko se slu~uva bankata pozitivno da go oceni proektot i da go odobri kreditot vrz osnova na vleznite parametri za vrednosta na investicijata (ova osobeno se odnesuva na grade`nite objekti) dadeni od investitorot. Vo tekot na realizacija na proektot vo najgolem del od slu~aite se nadminuvaat planiranite tro{oci i se bara dopolnitelno finansirawe na nepredvidenite tro{oci, koi pak na kraj se poka`uva deka se presudni za neuspeh. Ova od aspekt {to finansiskite efekti od investicijata mnogu zavisat od visinata na investicija kako i u~estvoto na investitorot i visinata na kredit koja treba da se otplati so stavawe vo funkcija na istata. Se razbira malite otstapuvawa nemaat zna~ajno vlijanie, no koga se raboti za nadminuvawe na buxetot

od nad 20% se doveduva vo pra{awe isplatlivosta na investicijata. I sekoga{ ova zgolemuvawe se bara da se pokrie od kredit, a ne od dopolnitelen sopstven kapital.

“I pokraj uka`uvaweto od strana na bankata deka natamo{no zgolemuvawe na tro{ocite na investicijata e neisplatlivo, biznismenite sekoga{ povedeni od `elbata za izvedba na grandiozni i skapi objekti (bilo da se raboti za stanben ili deloven objekt za sopstvena potreba ili proda`ba) insistiraat na dopolnitelno finansirawe za dovr{uvawe na skapite investicii. Vo site vakvi slu~ai, bez isklu~ok, investicijata na kraj se poka`ala ne samo kako nerentabilna sama za sebe, tuku vlijaela negativno i na ostanatiot biznis na investitorot, so ogled na golemiot finansiski tovar, koj postojnite

biznisi ne mo`at da go podnesat. Nerentabilnite investicii ja povlekuvaat kompanijata nadole i vodat kon propa|awe”, objasnuvaat bankarite.

LO[ATA ORGANIZACISKA POSTAVENOST i nedovolno stru~en menaxerski tim, a osobeno nedostig od profesionalen finanski menaxment se isto taka ~esta pri~ina za propa|awe na firmite.

Ne retko sopstvenicite na kompaniite (koi naj~esto se i menaxeri) gi izvr{uvaat site funkcii vo kompanijata (finasii, ~ove~ki resursi, pravni raboti, marketing i sl.) {to go namaluva kvalitetot na tie operacii, bez sopstvenikot voop{to da bide svesen za toa. Vo isto vreme se nefleksibilni za uka`uvawe na nivnite slabosti, ne prifa}aat potreba od promena i sekoj neuspeh go prepi{uvaat na nadvore{ni faktori (ne retko banka).

Vo odnos na poplakite na biznismenite na dolgite proceduri na odobruvawe, se razbira vremeto na obrabotka na baraweto i zazemawe stav se razlikuva od banka do banka vo soglasnost so internite politiki i proceduri. Generalno, treba da se ima predvid deka pokraj finansiskata analiza na raboteweto, neophodna e i procenka na ponudenoto obezbeduvawe, kako i proverka na pravnite rizici povrzani so transakcijata. Ova bara dopolnitelno anga`irawe na resursi, pribirawe na obemna dokumentacija, koja ne retko odzema pove}e vreme na klientot za obezbeduvawe na neophodnite dokumenti, otkolku na bankata za procesirawe. Vo ovoj del postojat i faktori koi ne zavisat nitu od klientot nitu od bankata (za kolku vreme opredelena institucija }e go izdade baraniot dokument).

Vo mal broj slu~ai, zabavuvaweto se dol`i na interni organizaciski slabosti vo samite banki, no po~esto, odolgovlekuvaweto e rezultat na objektivni pri~ini (ne-

4.

dostig na dovolno informacii i potrebni dokumenti za obrabotka na baraweto). [to se odnesuva na poplakite od kompaniite deka bankite baraat pregolemo obezbeduvawe i deka kamatnite stapki se visoki, bankite go dadoa sledniov komentar: “Prvo, ako klientot poseduva nedvi`en imot (stan, ku}a, deloven objekt i sl.) i ako e siguren vo svojata investicija zo{to ne bi go zalo`il toj imot? I ako toj ne e siguren vo svojata investicija i odbiva da zalo`i imot zo{to bankata bi bila sigurna da mu pozajmi sredstva? I vtoro, ne postoi kompanija koja propadnala zaradi visoka kamatna stapka. Eden-dva procentni poeni razlika vo kamatata e mnogu mala stavka vo bilansot na uspeh i ako od toa zavisi profitabilnosta na daden biznis istiot ne treba voop{to da se raboti.

Firmite ne propa|aat od visoka kamata, tuku od visoka zadol`enost po osnov na glaven dolg”.

Bankite velat ~esto se obiduvaat da im olesnat na firmi so vlo{ena finansiska sostojba preku zamena na kreditite od bankarski sredstva koi se so povisoka kamata so krediti od kreditni linii koi se so isklu~itelno niski kamati (poniski za 3-4 procentni poeni od kamatata {to do toj moment ja pla}ale). Za `al, velat, nivnite obidi za podobruvawe na sostojbata na kompaniite mnogu retko bile uspe{ni.

Se razbira, ova se samo lo{ite primeri, velat na{ite sogovornici.

“Sekako ima i dosta pozitivni, odnosno biznismeni {to niz godinite se doka`ale kako sposobni i uspe{ni.

Toa se biznismenite koi sekoga{ razmisluvaat dva pati pred da vlezat vo nov biznis i investicija, plan baziran na realni pretpostavki, a vleguvaat vo krediten odnos samo otkako }e se proverat i }e se osiguraat deka i so crnoto scenario vo planirawe

BROJ 667/668

25/07/2012

MENAXER

www.kapital.mk

I pokraj uka`uvaweto od strana na bankata deka natamo{no zgolemuvawe na tro{ocite na investicijata e neisplatlivo, biznismenite sekoga{ povedeni od `elbata za izvedba na grandiozni i skapi objekti (bilo da se raboti za stanben ili deloven objekt za sopstvena potreba ili proda`ba) insistiraat na dopolnitelno finansirawe za dovr{uvawe na skapite investicii.

na biznis-okru`uvaweto } e uspeat da se odr`at i da gi otpla}aat kreditite.

Firmite so relativno niska zadol`enost se daleku pofleksibilni na promeni vo okru`uvaweto osobeno vo

uslovi na kriza, koga treba da se kratat tro{ocite poradi promeni – nadolni - vo pobaruva~kata i namalena efikasnost vo naplata na pobaruvawata�, istaknuvaat bankarite.

Vo uslovi na kriza, koga kompaniite imaat te{kotii vo raboteweto, a bankite vlo{eno kreditno portfolio, bankite sugeriraat deka treba dr`avata da se vklu~i so aktivni merki na poddr{ka

na stopanstvoto, so cel da go olesni dvi`eweto na kapital i za`ivuvaweto na ekonomijata. “Ne e logi~no vo uslovi na kriza i zgolemen broj nefunkcionalni krediti, da se o~ekuva od bankite da gi olabavat kriteriumite i da go zgolemat kreditiraweto.

Isto taka, kompaniite ostaveni sami na sebe te{ko }e mo`at da gi prebrodat te{kite periodi. Dr`avata treba po primerot na mnogu razvieni zemji, preku formirawe na posebni fondovi i specijalizirani finansiski institucii direktno da gi kreditira kompaniite, ne samo za potrebi za obrten kapital i odr`uvawe na tekovnata likvidnost, tuku i da finansira *startup biznisi, koi defakto, poradi povisokiot krediten rizik imaat ograni~en ili voop{to nemaat pristap do finansirawe od bankite�, zaklu~uvaat makedonskite bankari.

37

MENDERES KU^I

PRETSEDATEL NA KOMORATA NA SEVEROZAPADNA MAKEDONIJA

VLADATA TREBA DA SE ODDALE^I OD POPULISTI^KATA POLITIKA

foto: IVANA KUZMANOVSKA

INTERVIEW 38 INTERVIEW

BROJ 667/668

08/08/2012

www.kapital.mk

INTERVIEW

IAKO STRANSKITE INVESTICII SE DOBREDOJDENI, ZA POZNA^ITELEN EKONOMSKI RAST NA KRATOK ROK NEOPHODNO E BIZNISMENITE DA RAZMISLUVAAT ZA REGIONALNA EKONOMSKA INTEGRACIJA, VELI VO INTERVJU ZA “KAPITAL” PRETSEDATELOT NA KOMORATA NA SEVEROZAPADNA MAKEDONIJA, MENDERES KU^I. TOJ TVRDI DEKA TRETIOT KVARTAL OD GODINAVA ]E BIDE NAJTE@OK ZA KOMPANIITE, PRED SÈ PORADI ZADOL@ENOSTA NA SAMITE KOMPANII PO SITE OSNOVI SOWA JOVANOVA-NAUMOVSKA sonja.jovanova@kapital.mk

Gospodine Ku~i, Vladata neodamna objavi novi antikrizni merki so koi tvrdi deka }e im pomogne na kompaniite da ja prebrodat krizata. Dali smetate deka na biznisot vo vreme na kriza mu se potrebni vakvi merki ili kakvi merki bi mu pomognale?

Vladata antikriznite merki gi najavi pred skoro vreme i tie merki kako komora velime deka se dobredojdeni, no zadocneti, zatoa {to isti merki i mnogu podrasti~ni antikrizni merki baravme u{te vo prviot kvartal godinava. No, kako i da e, velime deka se dobredojdeni, osobeno onie ekonomskite antikrizni merki, kako na primer, sve`ite pari na pazarot.

Vo odnos na drugite antikrizni merki koi{to imaat socijalen karakter, smetame deka Vladata treba da bide vnimatelna i da se oddale~i edna{ zasekoga{ od populisti~kata politika.

Novite rabotni mesta treba da se od strate{ko zna~ewe i da ovozmo`uvaat vistinski razvoj, a da ne pretstavuvaat samo novo politi~ko vrabotuvawe.

Makedonskata ekonomija ve}e 20 godini ima mnogu niski stapki na ekonomski rast, koi o~igledno, ne mo`at da ja apsorbiraat golemata nevrabotenost.

Koi se klu~nite promeni koi treba da se napravat vo ekonomskite politiki za da se obezbedi pobrz i podinami~en razvoj na ekonomijata?

Treba da se soglasime deka makedonskata ekonomija e mala i kako takva, ne sekoga{ se e atraktivna za novi investicii i za {irewe na pazarot inves i zna~itelni me|unarodni za golemite go kompanii. Kako dr`ava, nie dosega kompa seta energija ja naso~uvame tokmu kon ovie stranski investicii, a od druga strana, mnogu malku ili voop{to ne stran se gri`ime gr za postoe~kite mo`nosti vnatre ili vo regionot. Mora da vnatr razmisluvame za dodavawe vrednost vo razm sekoja ponuda koja{to ja pretstavuvame kon nnadvor i kon vnatre. Smetam deka mora da razmislime i za regionalnata ekonomska integracija, koja{to e povozmo`na i koja mo`e za pokratok povoz rok dda dade rezultati i da dovede do pozna~itelen ekonomski rast. pozna

Mnogu prognozi velat deka tretiot kvartal od 2012 godina }e bide navistina te`ok za kompaniite. Koi se o~ekuvawata na biznismenite, odnosno koi }e bidat najgolemite predizvici so koi{to }e se soo~uvaat kompaniite i makedonskata ekonomija?

Stravuvawata na biznismenite se realni i opravdani od nekolku pri~ini.

Zadol`uvawata po site osnovi, me|u samite firmi, dr`avata itn., se zna~itelno visoki, a koga nema sredstva vo optek, nema optimizam deka }e mo`e da se namalat. Ova doveduva do eden ma|epsan krug, kade {to sekoj na sekogo mu dol`i i na kraj, nikoj nema pari.

Noviot sve` kapital koj se najavuva odredeno vreme, realno, s$ u{te ne pristignuva kaj samite kompanii i kako takov, toj nema da go napravi vistinskoto vlijanie kako {to bi go napravil da be{e dostapen malku porano vo vremenski period i vo baraniot iznos od na{ata strana. Predizvik } e bide ako uspeeme da go so~uvame minatogodi{niot rast na stopanstvoto, no ovoj pat mislime na fizi~kiot obem, a ne na iska`anite vrednosti vo pari.

Kompaniite se `alat deka nelikvidnosta i ponatamu im pretstavuva najgolem problem za normalno rabotewe.

Imate li soznanija od va{ite ~lenki koi se glavnite problemi poradi koi nelikvidnosta sega tolku seriozno gi pogoduva?

Likvidnosta e odraz na golemite zadol`uvawa po site mo`ni osnovi.

Kompaniite ne se tolku mo}ni za da izdr`at i po nekolku meseci, pa duri i godini nepla}awe na obvrskite, a pritoa, od niv ~ekame deka tie treba da se kreatori na novi rabotni mesta, da pottiknat ekonomski rast. Samo za primer, {pekulaciite za obvrskite na dr`avata samo po osnov na povrat na DDV se so nekolkumese~ni zadocnuvawa. Ka`ete mi, koja e taa kompanija na koja ovaa situacija ne bi & pretstavuvala problem?

Kako komora, imate li predlog-merki kako mo`e da se

namali ovoj problem? [to mo`e i {to treba da napravat kompaniite, a {to Vladata za da se spre~i ovoj likvidnosen problem?

Kako komora, nekolku pati gi povtoruvame istite merki, no pred s$, treba da se znae kolku e realniot dolg kon stopanstvoto, a potoa da se misli za opravdanosta na merkite, koi{to mo`e da bidat zadol`uvawe vo stranstvo ili pak, doma, no ne se isklu~uva mo`nosta i za poka~uvawe na danocite na odredeni kategorii stoki. So ovie merki Vladata }e mo`e da se razdol`i i kon stopanstvoto i pritoa, da ima strategija za vlo`uvawe vo novi kapitalni investiciski objekti (pati{ta, prugi i novi grani~ni premini), koi{to ponatamu bi ovozmo`ile novi realni vrednosti i vrabotuvawa, a pritoa bi bile poatraktivni i za stranskite, a i za doma{nite investitori, no pred s$, prioritet bi im se dal na regionalnite potencijalni investitori. Nie smetame deka Makedonija se nao|a na strate{ko mesto i deka regionalnite

39

40 INTERVIEW POTREBNA E POGOLEMA REGIONALNA EKONOMSKA INTEGRACIJA reba da se soglasime deka makedonskata ekonomija e mala i kako takva, ne sekoga{ e atraktivna za novi investicii i za {irewe na pazarot za golemite i zna~itelni me|unarodni kompanii. Kako dr`ava, nie dosega seta energija ja naso~uvame tokmu kon ovie stranski investicii, a od druga strana, mnogu malku ili voop{to ne se gri`ime za postoe~kite mo`nosti vnatre ili vo regionot. Mora da razmisluvame za dodavawe vrednost vo sekoja ponuda koja{to ja pretstavuvame kon nadvor i kon vnatre.

Smetam deka mora da razmislime i za regionalnata ekonomska integracija, koja{to e povozmo`na i koja mo`e za pokratok rok da dade rezultati i da dovede do pozna~itelen ekonomski rast.

T

NA 19 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

AVTO “VISOKI OKTANI NA MAKEDONSKITE PATIШTA” Vo ovoj specijalen dodatok “Kapital” vi gi pretstavuva najbaranite marki na avtomobili od visoka klasa na makedonskiot pazar.

Koi se najprodavani “delovni avtomobili” vo Makedonija?

Kakvi avtomobili vozat makedonskite menaxeri?

Kolkav del od proda`bata na novi avtomobili otpa|a na ovaa kategorija vozila? [to naj~esto baraat klientite vo ovoj pazaren segment?

Koi se svetskite noviteti vo tehnologijata {to gi pravat avtomobilite poednostavni za koristewe, posigurni i poekonomi~ni?

Koi novi modeli na avtomobili }e bidat prezentirani ovaa esen?

ZA POVE]E INFORMACII VO VRSKA SO PRILOGOT I ZA KOMERCIJALNO PRETSTAVUVAWE VO ISTIOT OBRATETE SE NA DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

BROJ 667/668

08/08/2012

www.kapital.mk

vrski treba i toa kako da se iskoristat, s$ so cel kapitalot, sepak, da zavr{i kaj nas.

S$ pogolem e brojot na firmi koi imaat problemi so otpla}aweto na kreditite kon bankite, a u{te pogolem e brojot na onie koi retko koga razmisluvaat za investirawe i razvoj vo vreme na kriza. Bankite pak, s$ u{te imaat otpor da kreditiraat investicii i proekti poradi vlo{uvaweto na naplatata. Koj e va{iot stav vo odnos na raboteweto na bankite?

Bankarskoto rabotewe vo na{ata dr`ava e prikazna za sebe. Vo ovie krizni vremiwa izgleda deka samo na bankite “im cveta” biznisot.

Verojatno, ovde }e se pronajdat i nekolku drugi granki-kompanii, no tie se nezna~itelni vo odnos na site drugi mali i sredni pretprijatija vo dr`avata. Komorata e na stav deka ova se dol`i na pogre{nata politika na Vladata i tretiraweto na bankite kako “biznis-angeli”. S$ dodeka Vladata dava dr`avni zapisi so 4% kamata na bankite, zo{to bankata bi pu{tala vo optek pari, pa makar i so 10% kamata

na stopanstvoto, koga veli deka ovie poslednite ne se sigurni “igra~i”.

Mislime deka bankite treba da se pritisnat da pu{tat del od kapitalot vo optek, bez razlika na nivnata nesigurnost.

Kako komora, imate li nekoi predlozi kako da se olesni pristapot na kompaniite do pove}e i popovolni krediti, bidej}i e jasno deka bez bankarska poddr{ka ne mo`eme da o~ekuvame pogolemi doma{ni investicii?

Smetame deka novoformiranite kompanii, koi bi zna~ele i novi vrabotuvawa, treba da se poddr`at od strana na bankite spored opravdanosta na nivnite proekti, a ne spored toa kolku tie mo`at da pokrivaat so hipoteki.

Od druga strana, Vladata treba istite pove}e da gi informira za razli~nite pristapni fondovi, za podigawe na nivniot kapital, dodeka pak, kaj ve}e iskusnite i doka`ani kompanii Vladata treba da bide nekoj vid garant za nivnite razvojni proekti, a nikako da se ostavat na polovina investicija, zatoa {to vo posledno vreme im se namaleni brojkite ili pak, nemaat

INTERVIEW dovolno hipotekarno pokritie.

Vo izminatite pet godini se slu~i vistinski “bum” vo grade`niot sektor, koj se izdigna kako glaven segment na doma{nata ekonomija. No, od po~etokot na godinata ve}e se ~uvstvuva zabavuvawe na grade`nite aktivnosti, {to se poka`a i statisti~ki, bidej} i vo prviot kvartal grade`ni{tvoto padna za 9,8%. Bidej}i ste sopstvenik na grade`na kompanija, mo`e li da ni ka`ete na {to se dol`i negativniot trend vo grade`i{tvoto i kakov period go o~ekuva grade`ni{tvoto?

Glavniot vinovnik e nelikvidnosta, od edna strana, a od druga strana, pogre{nata politika na Vladata vo naso~uvawe na sredstvata vo kulturni objekti, a ne vo ona {to & e neophdno na dr`avata, a toa se `eleznici, pati{ta, gasifikacija, kako i izgradbata na drugi infrastrutkurni objekti.

S$ dodeka nema promena na pravecot koj{to se nasetuva vo poslednite godini od strana na Vladata, smetame deka ne samo vo grade`ni{tvoto, tuku posledicite }e se po~uvstvuvaat i vo mnogu drugi sektori.

41

42 COMPANY PROFILE

UNIPLAST

KAKO OD POLIESTERSKO VLAKNO SE STIGNUVA DO 20-METARSKI BROD DEJAN AZESKI azeski@kapital.com.mk

ototo „Proizveduvame od igla do lokomotiva” vo stru{ki Uniplast e nadgradeno i pro{ireno. Vo Fabrikata za poliesterski proizvodi celi dva ~asa ne bea dovolni da doznaeme {to s$ proizveduvaat: nivniot odgovor e „donesete nacrt ili barem ideja i nie }e vi go ispora~ame vo najskoro vreme gotoviot proizvod”.

Stanuva zbor za klasi~en primer na biznis koj od zanaet~iska rabotilnica prerasnal vo izvoznik, blagodarenie na posvetenosta i inovativnosta na familijata Kova~evski.

Denes Uniplast ima

M

Vo stru{kata fabrika za poliesterski proizvodi celi dva ~asa ne bea dovolni da doznaeme {to s$ pravat tamu: nivniot odgovor e „donesete nacrt ili barem ideja i nie }e vi go ispora~ame vo najskoro vreme gotoviot proizvod” vraboteno pove}e od 30 lu|e, pravi godi{en obrt pogolem od 800.000 evra i izvezuva vo pove}e od 15 zemji na Balkanot i vo Zapadna Evropa. Vo Uniplast velat deka dosega rabotele bukvalno za sekogo. Od amerikanskata vojska vo bazata Bondstil na Kosovo, do site najgolemi hrvatski brodogradili{ta.

Bor~e Kova~evski, osnova~ot na kompanijata, go raska`uva trnliviot pat niz koj pominal od tehni~ki direktor vo porane{en Poliplast do sopstvena fabrika, koja po 25 godini rabota

BOR^E KOVA^EVSKI

gordo mo`e da im ja ostavi na svoite deca. „Koga kako rakovoditel vo Poliplast po~nav da lepam kanti za mlekarata od Ohrid doma vo gara`ata i da popravam plasti~ni plovni objekti po ohridskite pla`i mnogumina vrtea somni~avo so glavata. No, eve sum denes so sopstveno proizvodstvo, vo koe spa|aat i ~amci i brodovi.”

Kova~evski veli deka vo minatoto bilo mnogu polesno

KRISTIJAN KOVA^EVSKI

OSNOVA^ I SOPSTVENIK

RAKOVODITEL

Koga kako rakovoditel vo Poliplast po~nav da lepam kanti za Mlekara Ohrid doma vo gara`ata i da popravam plasti~ni plovni objekti po ohridskite pla`i mnogumina vrtea somni~avo so glavata. No, eve sum denes so sopstveno proizvodstvo, od {ahti do brodovi.

Malite kompanii vo zemjava kako da gazat po jajca i postojano rabotat vo gr~. Postojano mora da pazi{ so kogo raboti{, bidej}i edna pogolema nerealizirana naplata mo`e da ti uni{ti s$ {to si gradel so godini.

foto: IVANA KUZMANOVSKA

STRUGA

BROJ 667/668

08/08/2012

www.kapital.mk

da se zapo~ne biznis, bidej}i postoele golemi kompanii na koi malite se prika~uvale kako vagoni. „Ekonomijata ne mo`e da funkcionira bez lokomotivi. Jas imav brz razvoj i napredok, bidej}i imav golemi pobaruvawa od golemite kompanii.

Deneska takvi tenderi ili nema ili se te{ki da dojde{ do niv. Uspeav da go izgradam prviot pogon za samo 30.000 marki. Takvo be{e vremeto, imavme prijateli i iskoristivme poevtin materijal i rabotna raka. Isto be{e so praveweto na kalapite. Vo ovoj biznis na svetsko nivo va`i deka kalapot e poskap od fabri~kiot hangar, a nie uspeavme da sozdademe tim doka`ani majstori koi sami gi izrabotuvaa kalapite. So takva snaodlivost i iskustvo se probivavme inaku, ako treba{e da kupuvavme s$ {to sami go patentiravme, denes sigurno nema{e da postoi Uniplast”, veli Kova~evski.

JAHTATA - NAJNOVATA JAHTA GORDOST NA UNIPLAST GORDO Uniplast u{te od porano e poznat po proizvodstvoto proizv na pedalinki, kanua i ~amci. ~ Kompanijata gi ima izraboteno i najgolemite bazeni vo izraboten Makedonija. No, koga ni ja poka`aa Makedonij nivnata go gordost - 20 metri dolgiot brod - jahta jah koja vo momentot se tovare{e za da zamine na Tikve{koto Ezero - na navistina ne ni se veruva{e deka takvo ne{to e proizvedeno vo Struga. Ti Tikve{ko Ezero na malkumina im e pozn poznato kako „makedonskata Sveta Gora”. Tam Tamu postojat manastiri na okolu 40 kil kilometri od Kavadarci nakaj Mariovo koi se celosno otse~eni od svetot po kopnen pat. Brodot – jahtata na Uniplast }e ja ima tokmu taa blagorodna cel, da gi nosi monasite do najmirnite i najizolirani predeli na Makedonija.

Koga zboruvame za gabaritnite proizvodi od Uniplast i koga }e vi ka`at deka seto toa se proizveduva od vlakno, toga{ navistina }e se zapra{ate do kade oti{la naukata. Poimot poliesterski vlakna e relativno poznat za po{irokata javnost, no retki se onie koi videle kako so pravewe snopovi od tie navidum obi~ni vlakna, za nekolku ~asa se dobivaat konturite na prostrana kamp-prikolka ili ~amec.

Koga }e go dopre{ so prstite poliesterskoto vlakno ne izgleda ni{to pocvrsto od obi~en konec za {iewe.

No, koga }e go vidite procesot kako se nanesuva sekoj nov sloj od vrzopi so pomo{ na specijalna ma{ina na ve}e postoe~ki kalap toga{ rabotite poleka vi stanuvaat jasni.

Momentalno na ~elo na kompanijata se bra}ata Kristijan i Bojan Kova~evski, sinovi na Bor~e. Tie velat deka iako pametat mnogu premre`ija vo gradewe-

COMPANY PROFILE

Najnovata jahta izlezena od Uniplast, gordost na kompanijata.

KAMP-PRIKOLKA DIZAJNIRANA DA JA DOSTIGNE SLAVATA NA „PORTOKALOT” ristijan Kova~evski, sin na osnova~ot Bor~e, ni raska`uva deka pred dvaesetina godini mnogu popularni proizvodi na Uniplast bile plasti~nite kiosci vo oblik na portokal i {i{e Koka-Kola, koi{to bile idealni za malite biznismeni vo ugostitelstvoto i drugite uslu`ni dejnosti.

Ako „portokalot” bil genijalen izum na negoviot tatko, kamp-prikolkata {to sega ja razvivaat kako proizvod ja smeta za idninata na kompanijata. Ve}e go imaat patentirano i ovoj proizvod. „Dobivame na svetsko nivo prikolka so najmala mo`na te`ina od samo nekolku stotina kilogrami. Vakov dopolnitelen priklu~ok na kolata so mala te`ina i dimenzii slobodno mo`e da se vozi so B kategorija voza~ka dozvola niz cela Evropa, {to e posebno interesno za pove}eto voza~i koi i pokraj `elbata za kampuvawe se neodlu~ni tokmu poradi potrebata od posebni dozvoli za transport na golemite kamp-prikolki”, veli Kova~evski.

I pokraj malite dimenzii na proektot odblisku se uverivme deka i Japoncite poznati po iskoristuvawe na sekoj milimetar sloboden prostor bi mu zavidele na ovoj proekt. Prikolkata koja ne e podolga od ~etiri metri ima mo`nost od prenamena na istiot prostor vo spalna soba, trpezarija i letna terasa. Son~eviot krov na otvorawe na zakosenata prednica e edna od specifi~nite karakteristiki koi i davaat najgolem del od transformira~kata mo} na prikolkata od Uniplast.

K

Najprakti~nata {ahta na svetot.

to na Uniplast, momentalno sostojbata po site parametri e najlo{a. „Malite kompanii vo zemjava kako da gazat po jajca i postojano rabotat vo gr~. Postojano mora da pazi{ so kogo raboti{, bidej}i edna pogolema nerealizirana naplata mo`e da ti uni{ti s$ {to si gradel so godini. Od druga

Te{ko e da se veruva deka od sloevi poliestersko vlakno mo`e da izleze cel brod.

strana e problemot so naplata na ve} e dostasani dolgovi. Koga izvr{itelite }e gi zavr{at beskrajnite proceduri mo`e{ da naplati{ samo vo zastareni ma{ini koi nemaat nikakva pazarna vrednost i od koi ima{ pove}e zaguba da gi startuva{ otkolku profit”, veli Kristijan Kova~evski.

43

44

NA RU^EK SO...

LABINA MITEVSKA AKTERKA

NAJGOLEMA VRED [TO GO NOSI[ Glumicata koja pred dvaesetina godini gi fascinira{e site vo ulogata na devoj~eto Zamira denes ve}e e zrela akterka so bogato me|unarodno iskustvo i va`i za akterka so isklu~itelno mo}ni akterski kvaliteti. Od pred ~etiri godini pred sebe ima u{te eden golem predizvik, organizirawe na eden od najpoznatite filmski festivali vo Evropa, bitolskiot “Bra}a Manaki” PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

oteknuva od umetni~ka familija i kako {to veli, nekako bilo predodredeno i taa i nejzinata sestra Teona i brat & Vuk da se zainteresiraat za nekakov tip umetnost.

“Teona i Vuk poka`uvaa interes za slikawe i bea dobri vo toa. Jas nekako lutav. Nemav talent za slikawe.

Sakav da se zanimavam so umetnost, no ni kraj pamet ne se gledav kako glumica. Nekoj vo toa vreme da mi ka`e{e

P

deka eden den toa i }e stanam nema{e da mu veruvam”, raska`uva Mitevska.

Vo sredno{kolskiot period, kako i pove}eto tinejxeri, se do`ivuva i se odnesuva kako buntovnik, a s$ pove} e po~nuva da ja interesira teatarot, izlo`bite, xez-muzikata... A xeparalakot go tro{i na knigi i na patuvawa.

“Znaev i da izbegam od ~as za da izgledam nekoja teatarska pretstava. Bev bukvalno del od sekoe mo`no umetni~ko slu~uvawe vo gradot.”

Vo toj period go ima i prvoto rabotno iskustvo. Kako kelnerka.

NA[ETO MENI

Od bogatata po-anot nuda na restor Arabeska, so Lavm e ~i lu od se bina me ar “p za salata so o ot ` ri i zan” zelen~uk.

“Moite sekoga{ n$ sovetuvaa deka sami treba da se borime niz `ivotot, potenciraj}i ni deka najgolemata vrednost e toa {to go nosi{ so sebe. Smetav i jas, a i tie, deka na rana vozrast treba da steknam rabotni naviki i da nau~am sama da zarabotuvam, taka {to nemav nikakov problem da rabotam i kako kelnerka.”

S$ pove}e poka`uva interes i za filmot, pa koga ima 17 godini se prijavuva kako volonter za snimaweto na sega ve}e kultniot film na Mil~o Man~evski, “Pred do`dot”.

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

“Sakav samo da bidam del od filmot, pa bev re{ena volonterski da rabotam {to bilo na setot. Denes nikoj ne saka da volontira, nekako s$ e izvrteno.”

Ja pominala prvata audicija vo `ivotot, a po eden mesec od ekipata koja go podgotvuvala snimaweto na filmot dobila pokana u{te edna{ da dojde na audicija.

“Celo vreme ne mi be{e jasno zo{to tolku audicii za uloga na statist. Ne vidov deka mene me kanat za edna od pogolemite ulogi vo filmot. Na audicijata zapoznav eden mlad ~ovek, koj be{e prili~no obrazovan i pameten. Be{e prili~no aroganten, a i jas ne ostanav pokusa. Podocna doznav deka toa e Mil~o. Koga doznav deka }e mi ponudat uloga vo filmot, me fati panika. Me smirija moite, koi mi ka`aa deka ako ne mi se dopadne, toa neka mi bide posledna filmska uloga i tolku.”

Ulogata na Zamira vo “Pred do`dot” i

foto: IVANA foto: IVANA KUZM KUZMANOV KUZMANOVSKA UZM ANOV ANO SK SKA

DNOST E TOA SO SEBE

Sakav da se zani mavam so umetnost, no ni

kraj pamet ne se gle dav kako glumica

45

46 6

Mnogu e va`no da

nau~ime sami da za rabotuvame

Filmskite festivali nosat u`ivawe, no i mnogu obvrski

poka`a deka ne e “Pred do`dot”mmi sebe. Ponekoga{ po Iskustvoto soga{ sa n dovole talentot seko te sl a e} sr edi i e potrebno da

prvoto pojavuvawe na svetski poznatiot filmski festival vo Venecija, kade {to filmot ja zede glavnata nagrada, ponatamu & go trasiraat pat vo gradeweto me|unarodna kariera.

“Iskustvoto so “Pred do`dot” mi poka`a deka ne e talentot sekoga{ dovolen sam po sebe.

Ponekoga{ e potrebno da te sledi i sre}a.”

Po iskustvoto so prviot film, se odlu~uva da pauzira izvesno vreme i patuva niz svetot, po {to go nadgraduva svoeto obrazovanie, najprvin na Fakultetot za umetnost i arheologija pri Univerzitetot Sveti Kiril i Metodij, kako i na Evropskiot kolex za filmovi vo Danska i na Univerzitetot za istorija na umetnosta vo Arizona vo SAD. Vo dvaesetgodi{nata kariera e del od 25 filmovi, snimani vo doma{na i vo stranska produkcija. Po “Pred do`dot” sleduvaat ulogite vo “Tukutaka pod oblaka”, “Dobredojdovte vo Saraevo”, “Te sakam tebe”, “Premnogu lo{, taka {to Balkanskiot ekspres be{e prethodno upotreben”, “Ga|awe na yvezdi”, “Jas sum od Titov Veles”, “Tajna kniga”, “Dete na vojnata”, “Semejna prijatelka”... i posledniot, “@enata {to gi izbri{a solzite”.

“Za mene najva`no e da sozdava{ dobri dela i umetnost spored vrednostite koi samiot ~ovek gi poseduva. Moite vrednuvawa za umetnosta se mnogu visoki.

Mnogu sum kriti~na, otvorena i objektivna. Kriti~na sum kon svetskata umetnost i pred s$, kon umetnosta koja jas ja pravam i ednostavno za mene, znam {to e dobar film i kon {to te`neam. Znam deka ne samo filmskata umetnost, tuku voop{to, umetnosta denes e vo kriza, kade {to pretpo~ituvame da gledame holivudski filmovi koi{to nemaat {to da ni ka`at i koi po kratok period gi zaboravame. Jas sum kriti~ki nastroena kon toa i mene sosema ne{to drugo me interesira, taka {to toa i go pravam.”

Od pred deset godini zaedno so sestra & i brat & ja osnova produkciskata ku}a

*Sisters and Brother Mitevski, so koja ima napraveno pove}e makedonski filmovi vo koi{to glumi, a me|u niv se i “Kako ubiv svetec”, “Jas sum od Titov Veles”...

“Koga ja pravevme “Veta” sfativme deka od nas trojca nekoj mora da se zanimava so produkcijata za da mo`eme da go zadr`ime avtorskoto, za da znaeme deka e filmot na{. Teona i Vuk, ednostavno, ne znaat so pari. Sekoga{ i privatno sum bila taa koja se gri`ela kako se raspredeluva doma{niot buxetot.

Bev svesna deka artisti~ka kariera mo`am da imam dokaj 45 godini. Te{ko za `ena da se zadr`i podolgo vo taa rabota. Ne sum se la`ela deka }e bidam ambiciozna glumica koja }e raboti do 65 godini. Jas sum li~nost koja koga ne raboti pa|a vo depresija. Taka si velev deka po 40-tata mora da si najdam ne{to drugo so koe }e se zanimavam i produkcijava mnogu ubavo mi dojde. U`ivam. Gi koristam kontaktite od glumata, {to e prekrasno. Sekoja godina kako glumec imam po dva do tri filma za promocija i sekako, sum po festivalite. A lu|eto se isti. Toga{ gleda{ kolku e filmskiot svet mal, duri da te fati panika - i site lu|e se sekade.”

Od pred ~etiri godini Mitevska ima u{te eden predizvik, organizirawe na eden od najpoznatite filmski festivali vo Evropa, bitolskiot “Bra}a Manaki”.

“Mototo godinava e “Prodol`i da sozdava{“.

Po~nuvame so u{te edno novo, vozbudlivo izdanie na edna od najzna~ajnite manifestacii vo Makedonija. Godinava idejata koja sakavme da ja dobli`ime do na{ite verni gleda~i be{e deka eden od najsu{testvenite, najva`nite momenti na sekoj tvorec e da prodol`i da sozdava, beskompromisno da kreira i da bide tvorec vo vistinska smisla na zborot.”

Ovoj Manaki sigurno }e ostane zabele`an vo istorijata.

Duri dva makedonski filma vo Bitola premierno }e bidat prika`ani pred makedonskata publika.