Menager-38

Pretpriema~ &...

KAKO RABOTEA KOMPANIITE VO PRVITE [EST MESECI OD 2012 GODINA

PA\AAT PRIHODITE NA KOMPANIITE. MENAXERITE O^EKUVAAT POLO[O

Pretpriema~ &...

KAKO RABOTEA KOMPANIITE VO PRVITE [EST MESECI O

PA\AAT PRIHOD NA KOMPANIIT MENAXERITE O^EKUVAAT POL

DITE TE.

LO[O

Namaluvaweto na izvozot, padot na proda`bite na doma{niot pazar, skapite energensi i nenavremenoto pla}awe gi namalija prihodite i dobivkite na kompaniite vo prvite {est meseci. Pogolem del od menaxerite priznavaat deka ova bilo isklu~itelen te`ok period za vodewe biznis, a o~ekuvaat namalenite proda`bi da prodol`at vtoroto polugodie da bide u{te polo{o i poneizvesno.

Spasot go gledaat vo kratewe na tro{ocite vo rabteweto i nao|awe novi izvozni pazari nadvor od Evropa

35

foto: FILIP POPOVSKI

OD 2012 GODINA

MENAXER

36

MENAXER

MAKETROL GRANIT PRIHODI 41 milion evra

20%

BIQANA ZDRAVKOVSKA STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

amaluvaweto na izvozot, padot na proda`bite na doma{niot pazar, skapite energensi i nenavremenoto pla}awe gi namalija prihodite i dobivkite na makedonskite kompanii vo prvite {est meseci.

Najgolem del od kompaniite vo prvoto polugodie godinava imaat pad na proda`bite, a za da gi izbegnat zagubite re~isi site se vrtat kon kratewe na tro{ocite, poka`uvaat podatocite objaveni na Makedonskata berza i Komisijata za hartii od vrednost. Ima i kompanii koi vo prvite {est meseci imale mal rast na proda`bite, glavno na doma{niot pazar, no pove}e od o~igledno e deka toj rast te{ko gi padot na proda`bite na stranskite pazari i narasnatite tro{oci i rashodi vo raboteweto.

Mnogu od kompaniite padot vo prihodite i polo{ite finansiski rezultati gi objasnuvaat so vlo{enite ekonomski uslovi za rabota doma i vo stranstvo, kako i so nagloto poka~uvawe na energensite.

Od po~etokoto na godiva dosega poskapea re~isi site energensi. Prirodniot gas ima rekordno najvisoka cena, naftata i naftenite derivati povtorno bele`at rekordni poskapuvawa, a strujata i parnoto dopolnitelno }e im gi zgolemat tro{ocite vo rabotewe. Vo uslovi koga kupovnata mo} na naselenieto e se pomala, mnogu mal broj na kompanii }e se odlu~at da gi poskapat proizvodite i }e prodol`at da rabotat na smetka na namalenite profitni mar`i.

A re~isi site velat deka vo prvite {est meseci od godinava e zabele`itelno na-

N

188 PRIHODI milioni evra 1,96 ZAGUBA milioni evra maluvaweto na ekonomskata sila na kompaniite i kupovnata mo} na gra|anite.

Kaj najgolem del od kompaniite zgolemuvaweto na rashodite se gleda kaj potro{enite surovini i materijali i nabavnata vrednost na priozvodite.

Ona {to, isto taka, e o~igledno e deka kompaniite vo isto vreme gi namaluvaat ostanatite tro{oci vo raboteweto, kako {to se tro{ocite za vrabotenite, za uslugite i drugi operativni rashodi.

I lo{ata ekonomska sostojba vo evrozonata sè pove}e se odrazuva i vrz rezultatite od raboteweto na kompaniite od razli~ni sektori. Izvoznite zdelki im se namaluvaat, a pod pritisok na krizata i konkurencijata, sè pote{ko se odr`uvaat i izvoznite ceni. Duri i onie malku zdelki koi im se izvesni se prinudeni da rabotat po mnogu niski izvozni ceni, koi ne im gi pokrivaat nitu osnovnite tro{oci.

Spored podatocite od Dr`avniot zavod za statistika, izvozot vo juni godinava bele`i pad od 12,3% vo sporedba so istiot period lani i toj pad ve}e se ~ita i vo javno objavenite podatoci za raboteweto na kompaniite. Vo istiot period ima u{te pogolem pad na uvozot od 15,4%, {to ako se ima vo predvid deka Makedonija e uvozno zavisna zemja i deka izvozot e zavisen od uvoz, dopolnitelno govori deka ekonomskata aktivnost na kompaniite zamira.

Najgolem pad na izvozot vo prvite tri me seci ima kaj metalnata i matloprerabotuva~kata, grade`nata i tekstilnata industrija. Nekoi od metaloprerabotuva~kite kompanii bea prinudeni vo prvite tri meseci privremeno da go soprat ili da go namalat

4%

proizvodstvoto i da otpu{tat del od vrabotenite ili da gi namalat platite za da mo`at da gi pre`iveat kriznite meseci.

Ona {to e jasno deka namaluvaweto na izvozot nema da mo`e da se nadomesti so zgolemuvawe na proda`bite na doma{niot pazar, pred sè poradi namalenata kupovna mo} na gra|anite. Toa go poka`uvaat i rezultatite od raboteweto na kompaniite vo prvite {est meseci, koga samo del od kompaniite imaat minimalen rast na proda`bite na doma{niot pazar.

Mnogu od kompaniite so koi razgovaravme velat deka namaluvaweto na proda`bite prodol`uva i vo letnite meseci, odnosno vo tretiot kvartal koj po tradicija e najslab. Zatoa golem del od menaxerite o~ekuvaat tretoto trimese~ie da bide duri i polo{o od prvite dve, no se nadevaat deka situacijata, spored prognozite, }e se podobri na krajot na godinata i po~etokot na slednata godina.

Prognozite na kompaniite za slednite nekolku meseci voop{to ne se optimisti~ni, {to se sovpa|a i so o~ekuvawata na makedonskite kreatori na ekonomskite politiki, koi ve}e gi namalija prgnozite za ekonomskiot rast na makedonskata ekonomija. Taka Narodnata banka neodamna objavi deka proekciite za rastot na makedonskata ekonomija za godinava gi namaluva dvojno, odnosno od 2% na samo 1%. No, mnogu ekonomski eksperti se pesimisti deka Makedonija godinava }e ja ostvari i proekcijata od 1%, odnosno smetaat deka }e bide dobro ako voop{to godinava uspeeme da ja zavr{ime so pozitiven ekonomski rast.

Menaxerite se ednoglasni deka sledi mnogu neizvesen period, so ogled na fak-

BROJ 669

22/08/2012

TOPLIFIKACIJA

27,4PRIHODI milioni evra NETO DOBIVKA 1 milion evra

MENAXER

www.kapital.mk

30% 17%

tot {to uslovite za biznis se vlo{eni i na doma{niot i na stranskiot pazar, a kupovnata mo} na gra|anite i na kompaniite e se pomala.

Zatoa pove}eto od niv velat deka }e bidat sre}ni ako godinava uspeat da gi zadr`at proda`bite na istoto nivo kako i minatata godina. Samo mal broj od niv o~ekuvaat zgolemeni proda`bi godinava.

KOJ KAKO RABOTE[E VO PRVITE [EST MESECI? Grade`nata kompanija Granit vo prvite {est meseci rabotela so vkupni prihodi od 41 milioni evra, {to e pad od duri 20% vo sporedba so istiot period lani. Dodeka prihodite od proda`ba na doma{pniot pazar imaat samo mal pad od 1%, prihodite od rabota na stranski pazari na ovaa kompanija se namaleni za duri 80%. Dodeka operativnata dobivka na kompanijata vo prvite {est meseci bele`i pad od 6%, neto dobivkata dostigna 2,7 milioni evra i taa e pogolema za 56% vo sporedba so istiot period lani, blagodarenie na golemiot rast na prihodi od vlo`uvawe, zaemi i kamati i kursni razliki ostvaren vo vtoriot kvartal koj e pogolem duri za 119% vo poredba so prvoto tromese~ie.

Padot na prihodite vo raboteweto na Granit e sleden i so kratewe na tro{ocite. Taka operativnite tro{oci na najgolemata grade`na kompanija vo prvite {est meseci dostignaa 39 milioni evra i tie se namaleni za 21% vo sporedba so prvoto polugodie od 2011 godina. Samo tro{ocite za vrabotenite vo istiot period se namaleni za 20%.

Grade`nata kompanija Beton vo prvite {est meseci godinava rabotela so vkupni

FAKOM PRIHODI 7,5 milioni evra DOBIVKA 309 NETO iljadi evra prihodi od 16,5 milioni evra, koi se pogolemi za 5% vo sporedba so istiot period lani. Vkupnite rashodi od 9 milioni evra se zgolemeni za 6% vo sporedba so istiot period lani. Neto dobivkata na Beton za prvite {est meseci iznesuva 578 iljadi evra, {to e za 11% pove}e vo sporedba so istiot period lani.

Zemaj}i ja vo predvid zgolemenata aktivnost na pazarot, investiciite vo grade`ni{tvoto, najavite za zgolemeni investicii vo niskogradbata i hidrogradbata, od Beton o~ekuvaat pogolemi prihodi i podobar finansiski rezultat od raboteweto.

Energetskata kompanija Toplifikacija prvata polovina od godinava ja zavr{i so profit od ne{to nad 1 milion evra, {to e pad od 17% vo sporedba so istiot period lani.

Toplifikacija prika`a pad na dobivkata i pokraj toa {to prihodite od proda`ba vo ovoj period od 27,4 milioni evra se pogolemi za 30% vo sporedba so istiot period lani. Dodeka prihodite od proda`ba vo vtoriot kvartal se pogolemi duri za 99% vo sporedba so prihodite prvite tri meseci godinava. Tro{ocite vo raboteweto za prvite {est meseci na Toplifikacija dostignaa 21,7 milioni evra i tie se pogolemi za 35% vo sporedba so istiot period lani. No, ako se analiziraat tro{ocite na ovaa kompanija mo`e da se vidi deka najgolem rast od duri 42% imaat vsu{nost neredovnite, ostanati tro{oci vo raboteweto.

Najgolemiot naften distributer Makpetrol prvata polovina od godinava ja zavr{i godinata so zaguba od 1,96 milioni evra, {to e golemo vlo{uvawe na finansiskite rezultati ako se ima vo predvid deka lani

36,81% 288%

vo istiot period Makpetrol rabotel so dobivka od okolu 520 iljadi evra.

Prihodite od proda`ba koi Makpetrol gi ostvaril vo prvoto polugodie iznesuvaat 188 milioni evra, {to e pad od 4% vo sporedba so istiot period lani. Pri toa prihodite od prda`ba na doma{niot pazar se namaleni za 3%, dodeka prihodite od proda`ba na stranskiot pazar bele`at daleku popgolem pad od 38%. Vo istiot period Makpetrol bele`i golem pad od 73% i na ostanatite operativni prihodi. Vkupnite rashodi na kompanijata se namaleni za 2%, {to najmnogu se dol`i na rashodite za potro{eni materijali i siten inventar. No, vo prvite {est meseci godinava Makpetrol se soo~uva so golem rast na rashodite za finasirawe, odnosno rast na rashodite po osnov na kamati i kursni razliki od 74% i ostanati rashodi od finansirawe od duri 120% vo sporedba so istiot period godinava. “Zagubata se dol`i na padot na prometot na nafteni derivati za 7% i padot na prometot na prirodniot gas za duri 46 % vo odnos na istiot period od prethodnata godina�, objasnuvaat od Makpetrol.

Glavna pri~ina za padot na prometot na naftenite derivati za Makpetrol e studenata zima i niskite temperaturi, {to go ote`nalno vozeweto na avtomombili i tovarni vozila. Kako zna~aen faktor za namalenata proda`bata na nafteni derivati Makpetrol go poso~uva i zgolemuvaweto na cenite na naftenite derivati, no i namalenata ekonomska aktivnost na firmite i namalenata kupovna mo} na gra|anite.

Naftenata rafinerija Okta vo prvite {est meseci ima ogromen pad na prihodite od proda`ba od duri 93%, koi dostignaa 293

37

38

MENAXER

OKTA

MAKSTIL

46,7 PRIHODI milioni evra DOBIVKA 3 NETO iljadi evra

15%

milioni evra. Prihodite od proda`ba na doma{niot pazar se namaleni za 96%, dodeka prihodite od proda`ba na stranski pazari se namaleni za 87%. Vo istiot period Okta prika`a zaguba od 3,3 milioni evra, {to e drasti~no polo{o vo sporedba so istiot period lani koga najgolemata kompanija vo Makedonija imala dobivka od 828 iljadi evra.

Zagubata od Okta ja objasnuvaat so globalnoto naaluvawe na rafineriskite mar`i, so rastot na cenite na naftenite derivati koi ja namalile potro{uva~kata, kako i so jakneweto na dolarot koja im sozdala pogolemi finansiski rashodi.

Farmacevtskata kompanija Alkaloid prvoto polugodie go zavr{i so vkupni prihodi od proda`ba od 53,5 milioni evra, {to e rast od 2% vo sporedba so istiot period lani. Pritoa, prihodite od proda`ba na doma{en pazar se zgolemeni za 3%, dodeka prihodite od proda`ba na stranskite pazari se zgolemeni samo za 1%. Neto dobivkata na Alkaloid za prvoto polugodie godinava iznesuva{e 4,7 milioni evra, {to e za 3% pomala vo sporedba so dobivkata od lanskoto polugodie.

Prehranbenata kompanija Vitaminka vo prvite {est meseci imala prihodi vo raboteweto od 11,7 milioni evra, {to e rast od 10% vo sporedba so istiot periodminatata godina. Prihodite od proda`ba na kompanijata na doma{niot pazar se zgolemeni za 10%, dodeka prihodite od proda`bata na stranskite pazari se namaleni za 3%. Operativnite rashodi na Vitaminka vo prvoto polugodie dostignaa blizu 11 milioni evra i tie se pogolmi za 7% vo sporedba so istiot period lani. Prvite {est meseci Vitaminka gi

293 PRIHODI milioni evra 3,3 ZAGUBA milioni evra zavr{ila do neto dobivka od 307 iljadi evra, {to e rast od 75% vo odnos na istiot period lani blagodarenie pred se na golemiot rast od 165% na prihodite od vlo`uvawa, zaemi i kamati i kursni razliki vo vtoriot kvartal.

Vinarskata vizba Tikve{ prvata polovina od godinava ja zavr{i so prihodi od proda`ba od 7,6 milioni evra, koi se za 12% pogolemi od istiot period lani.

Pritoa prihodite od proda`ba na srtanskite pazari se zgolemeni za 19%, dodeka prihodite od prooda`ba na doma{niot pazar se zgolemeni za 6%. Kako rezultat na zgolemenite prihodi od proda`ba Tikve{ vo prvoto polugodie rabote{e so neto dobivka od 61 iljada evra, {to e re~isi dvojno pove}e vo sporedba so istiot period lani.

Konditorskata fabrika Evropa prvoto polugodie go zavr{i so vkupni prihodi od 5,7 milioni evra, {to e rast od okolu 1% vo sporedba so istiot period lani. Pri toa prihodite od proda`ba na doma{en pazar se zgolemeni za 6%, dodeka prihodite od proda`ba na doma{en pazar se zgolemeni za 2,1% vo odnos na minatata godina. Od Evropa velat deka prvite {est meseci godinava bile isklu~itelno te{ki, no povolna okolnost zaradi koja uspeale da go zadr`at pozotivniot finansiski rezultat gi poso~uvaat stabilnite ceni na surovinite za proizvodstvo. “Vo izminative {est meseci od ovaa godina raboteweto vo na{eto dru{tvo se odviva{e vo mo{ne ote`nati uslovi na rabotewe, no so postabilni ceni na osnovnite na{i surovini kako {e} er, bra{no, rastitelni masti i dr) {to doprinese da postigneme podobri finansiski rezultati vo odnos na istiot period

93%

od 2012 godina. Niskite temperaturi vo prvite dva meseci negativno vlijaea na proda`bata na na{ite proizvodi osobeno na stranski pazar, a tro{ocite za energijata zna~itelno se zgolemija.

Vakvite uslovi vlijaea realizacijata vo koli~inski obem da se namali za 2% vo odnos na istiot period od prethodnata godina�, objasnuvaat od Evropa.

Prehranbenata industrija Blagoj \orev vo prvite {est meseci rabotela so vlkupni prihodi od 4,5 milioni evra, {to e za 6% pomalku vo sporedba so istiot period lani. Rashodite na ovaa kompanija vo istiot period se namaleni za 8%. No, dobivkata na Blagoj \orev vo prvite {est meseci e zgolemena za duri 553%, {to spored objasnuvaweto od kompanijata se dol`i pred se na zgolemenite proda`ni ceni.

Kompanijata @ito Luks vo prvite {est meseci godinava ima rast na prihodite od 3%. No, prihodite od proda`ba na doma{niot pazar se zgolemeni samo za 2%, dodeka prihodite od proda`ba na stranski pazari se zgolemeni za 23%.

No, golemiot pad na ostanatite operativni prihodi od duri 82% e pri~inata zaradi koja kompanijata prvoto polugodie go zavr{i so zaguba od 217 iljadi evra, {to e zna~itelno vlo{uvawe na finansiskoto rabotewe ako se spopredi so dobivkata od polovina milion evra.

Lanecot supermarketi Skopski pazar prvite {est meseci rabote{e so 1% pomali prihodi od proda`ba, a za ist tolkav procent se zgolemeni i operativnite rashodi. Dobivkata {to kompanijata ja prika`a za ovoj period iznesuva 229 iljadi evra i e za 2% pogolema od istiot period lani.

BROJ 669

22/08/2012

MENAXER

www.kapital.mk

Holdingot Fer{ped prvoto polugodie go zavr{i so vkupni prihodi od 44 milioni evra i tie se pogolemi za 4% vo sporedba so istiot period lani, koga ostanatite operativni prihodi bele`at rast od 50%. Rashodite na Fer{epd za prvoto polugodie se zgolemeni za 5%. Dobivkata na kompanijata za ovoj period iznesuva 233 iljadi evra, {to e podobruvawe vo sporedba so istiot period lani koga kompanijata rabotela so zaguba od okolu 50 iljadi evra.

Golem pad na prihodite ima i Fakom, koi gi objasnuvaat so isklu~itelno lo{ite uslovi na stopanisuvawe vo prvite {est meseci od ovaa delovna godina. Vo prvoto polugodie Fakom rabote{e so vkupni prihodi od 7,5 milioni evra, koi vo sporedba so istiot period lani bele`at pad od 36,81 %. Vo istiot period Fakom gi namalil i rashodite za 32,61 %.

I pokraj padot na prihodite Fakom prvite {est meseci gi zavr{i so dobivka od 309 iljadi evra, no taa e mnogu pomala od dobivkata koja kompanijata ja ostvari vo prvite {est meseci lani a koja iznesuva{e 1,2milioni evra. “Globalnata kriza koja svoite posledici za metaloprerabotuva~kata dejnost gi manifestira so malku odlo`eno dejstvo duri od vtorata polovina na 2008, se odr`uva so pozasilen intenzitet poradi poznatite priliki vo Evropa�, objasnuvaat od Fakom.

Makstil vo prvite {est meseci godinava rabote{e so vkupni prihodi od 46,7 milioni evra, koi se pomali za 15% vo sporedba so lani. Vo istiot period Makstil gi namalil re~isi site rashodite vo raboteweto za 19% vo sporedba so prvata polovina na 2011 godina.

Prvata polovina od godinata Makstil rabotel so neto dobivka od samo 3 iljadi evra, no vo vtoroto tromese~ie ima zaguba od okolu 3.300 evra. “Isklu~itelno te{kite uslovi na stopanisuvawe bea karakteristika na raboteweto vo prvite {est meseci vo ovaa delovna godina. Vo tekot na polugodieto prodol`uva namaluvaweto na nara~kite i padot na proda`nite ceni, {to sozdava problemi so odr`uvaweto na kontinuitetot na proizvodstvoto i proizvodnite tro{oci na pazarno prifatlivo nivo. Na vnatre{en plan seriozen problemi sozdade zabranata za otkup na staro `elezo koe pretstavuva osnovna metalur{ka surovina, prekinot na snabduvaweto so priroden gas od ovlasteniot doma{en distributer i svrtuvawe kon mnogu poskapo alternativno

energetsko re{enie za zagrevnite agregati, kako i odredenite nerealno visoki tro{kovni stavki kako {to se cenite na koristeweto na energetskite transportni sistemi i cenite na transportnite uslugi koi dopolnitelno ja ote`nuvaat i onaka te{kata sostojba�, objasnuvaat od Makstil.

Sepak tie i ponatamu prodol`uvaat so opredelbata so primena na novi tehnologii i {irewe na lepeza na proizvodi i uslugi, so vrven kvalitet, po~ituvawe na rokovite i so celosna primena na edinstvenite evropsko tehni~ki standardi, kako na regionalniot, taka i na svetskiot pazar.

39

40 COMPANY PROFILE

ARIAZONE INTERNACIONAL, OHRID

SO NIVNITE MA[INI POLOVINA SVET SERVISIRA AVTOKLIMI DEJAN AZESKI dejan.azeski@kapital.mk

a prsti mo`at da se izbrojat kompaniite vo zemjava koi izvezuvaat vo preku 10 zemji vo svetot. A, ako se raboti za izvoz vo 60-tina zemji i ako stanuva zbor za kompanija {to po~nala da raboti vo gara`a, toga{ prikaznata na Ariazone izgleda dotolku poneverojatna. Stanuva zbor za eden od najuspe{nite primeri na probiv na makedonski proizvod na svetski pazar. Nivnite sistemi za servisirawe na avtomobilski klima uredi u{te od pred 12 godini mo`at da se najdat vo fabrikite na Aston Martin i na Rejnx Rover vo Britanija, mo`at da se najdat i vo najmo}nite armii na ~lenkite na NATO. Ariazone ima dobieno i raboteno na nekolku me|unarodni tenderi na Obedinetite nacii, a momentalno raboti na eden takov vo Sirija. Od kompanijata se so stav deka „za dobar proizvod so dobra cena sekoga{ ima pazar”.

Ariazone e osnovana od na{ povratnik od Avstralija vo 1998, koj ja donese idejata za proizvodstvo na servisni klima stanici vo Makedonija. Proektot zapo~na

N

Sistemite za servisirawe na avtomobilski klima uredi na Ariazone od Ohrid se verojatno edinstveniot makedonski proizvod izvezen vo 60-tina zemji od svetot.

skromno, so sopstveni sredstva, vo te{ki uslovi, so mal tim na in`eneri no so golem entuzijazam i `elba za uspeh. Vo 2007-ta proektot go kupuva kompanijata “The ROC Group”, od Melburn. Dene{nite menaxeri na kompanijata Martinovski Vladimir i Slav~o Buxakoski koi se vo Ariazone od samiot start, velat deka toa {to se in`ineri koi pominale niz celiot proces na razvoj na kompanijata, a ne ekonomisti im e prednost vo rakovodeweto, bidej} i najdobro se menaxira proces koj dobro go razbira{.

PRVA MA[INA OD VAKOV TIP VO EVROPA „Koga zapo~navme 1998 godina, nikoj ne ni veruva{e deka voop{to }e proizvedeme ili prodademe i eden edinstven proizvod od vakov tip. Kako i so sekoj biznis koj po~nal od gara`a i nie pominavme niz stra{ni isku{enija dodeka stignavme do finalen proizvod. Posle godina i polovina prvite ma{ini zaminaa za pazarite vo Malezija i Anglija. [to sme napravile ni stana jasno duri vo 2000 godina, koga na Frankfurtskiot saem ja predstavivme

Ma{inata na Ariazone na edna prezentacija vo Manila, Filipini, vo servisot na Tojota

22/08/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

41 foto: IVANA KUZMANOVSKA

BROJ 669

Made in Macedonia - gordo stoi na sekoj proizvod od Ariazone

prvata avtomatska ma{ina za servis na avto klimi proizvedena vo Evropa. Istata godina vo fabrikata na Aston Martin vo Birmingem se koriste{e na{a ma{ina za polnewe na klimite na avtomobilite koi gi proizveduvaa. Angliskoto vozduhoplovstvo isto taka koriste{e na{i ma{ini za zamena na freonot vo voenite avioni. Sega proizveduvame nekolku tipovi na ma{ini, sertificirani so evropskite standardi za bezbednost pri rabota CE, koi odat skoro isklu~ivo za izvoz”, veli Martinovski.

Timot na Ariazone go so~inuvaat 20-tina visoko kvalificirani lu|e koi bez razlika dali godinata e ekonomski dobra ili lo{a imaat targetiran rast na proizvodstvo od nad 20%. Re~isi 98% od proizvodstvoto na Ariazone odi za izvoz.

“Novite sopstvenici koga go kupija proektot pred pet godini, ne zateknaa vo mnogu pomal proizvoden prostor, koj iako odamna ne gi zadovoluva{e na{ite potrebi, bevme primorani da improvizirame od razni pri~ini. Novite gazdi ne investiraa ni{to posebno, ednostavno insistiraa da vlezeme vo mnogu pogolem pogon, koj {to otvora prostor za dolgoro~en razvoj na kompanijata. Nivniot odgovor na na{ite skepti~ni zabele{ki be{e, bez rizik nema rast i razvoj”, istaknuvaat aktuelnite menaxeri na Ariazone.

Iako na pazarot vo Evropa bile prva kompanija od vakov tip, o~igledno dobrata biznis prilika i potrebata od vakov tip

Vo razvojot i usovr{uvaweto na posledniot model se vlo`eni 4 godini naporna rabota

na proizvod vo me|uvreme pottiknala da se pojavat pove}e od 10 seriozni i mnogu pogolemi konkurenti od Italija i Germanija. „Nie iako najmali odlu~ivme da se borime i so pomo{ na kvalitetot i cenata eve i den denes ne samo {to uspevame da go odr`ime, tuku i go zgolemime na{iot pazaren udel”, velat od Ariazone.

ADMINISTRATIVNITE I INFRASTRUKTURNI LAVIRINTI KO^NI^AR NA IZVOZNICITE Da se stopanisuva vo Makedonija pokraj nekoi prednosti ima mnogu negativnosti, smetaat vo Ariazone i ne se prva, nitu posledna kompanija {to se se po`alila na biznis ambientot. Od kompanijata velat deka raznite infrastrukturni, carinski, dano~ni i sekakvi barieri so koi e obremeneta Makedonija go pravat nivniot proizvod vo start pomalku konkurenten.

Denes e polesno otkolku pred 10 godini, no seu{te daleku od uslovite koi gi ima na{ata konkurencija od EU istaknuvaat od Ariazone. „Carinskite proceduri ednostavno ne ubivaat. Ova so {to se zanimavame t.n visoka tehnologija, e tolku mnogu nespecifi~no za Makedonija {to gubime ogromno vreme, pari i nervi i pri uvoz na delovi, pa duri i pri izvoz na gotovite proizvodi, {to posebno ne pogoduva. Sme imale slu~ai da ni bide blokiran izvoz samo zaradi {to nekoj carinik ne veruva deka se raboti za

MA[INITE NA ARIAZONE GI KORISTI AMERI^KATA I BRITANSKATA VOJSKA VO AVGANISTAN I IRAK Vo pustinite na Avganistan ili Irak neispraven klima ured zna~i i neispraven tenk. Ednostavno ekipa`ot ne mo`e da ja podnese temperaturata od nad 80 celziusovi stepeni koja se razviva vo vnatre{nosta na tenkot. Za razlika od konkurencijata, ma{inite na Ariazone se odli~ni za rabota vo ekstremni uslovi. I toga{ Ariaz-

one od Ohrid dobiva {ansa koja ne ja propu{ta. Ma{inite se poka`uvaat odli~no najprvo vo nekolku voeni bazi, a posle samo nekolku meseci stignuvaat pora~ki od Kuvajt i Saudiska Arabija.

Deneska regionot na Bliskiot istok e najgolem pazar za ma{inite na Ariazone kade se ispora~uvaat preku 50% od celokupnoto proizvodstvo.

VO USLOVI NA KRIZA INVESTIRAJTE VO SERVISNA INDUSTRIJA Od Ariazone velat deka iako pa|a profitot i propa|aat firmite od avtomobilskata industrija, istoto ne se slu~uva i so servisniot sektor.

Spored Martinovski i Buxakovski dokolku lu|eto ne kupuvaat novi koli }e mora po~esto da gi servisiraat starite, a toa otvara prostor za razvoj na servisnata industrija. „Zaradi krizata, ne se kupuvaat mnogu novi avtomobili tuku se servisiraat starite. Ova dovede do zgolemen obem na rabota vo avto servisite i toa e ploden pazar za nas. Verojatno e sli~no i so drugi proizvodi vo uslovi na kriza, zatoa smetame deka denes e dosta interesno da se investira vo servisnata industrija” velat menaxerite na Ariazone. makedonski proizvod i pokraj kompletnata dokumentacija. Edna{ posle 12 ~asovno doka`uvawe deka ma{inata e makedonski proizvod, koga kone~no se ubedivme, carinikot ni zabele`a – Pa kaj ste na{le ovde ma{ini da proizveduvate, {to ne si sadite piperki i patlixani. Ova e mnogu seriozno, mnogu ~esto ako zakasnime so isporaka den-dva, mu{terijata ve}e si nara~uva italijanska ma{ina... Dogovorite za slobodna trgovija se drug problem. To~no e deka se pokrieni najgolemnite trgovski partneri na Makedonija i pri uvoz na ma{inite na{ite kupuva~i ne plakaat carina, no za da ispora~ame rezerven del na primer od 5 evra vo zemja od EU, transportnite tro{oci, {peditorski uslugi i carinski formalnosti ke ja krenat cenata tolku mnogu taka da na potro{uva~ot delot mo`e da go ~ini i do 150 evra. Toa ne e slu~aj so rezervnite delovite na italijanskite ma{ini na primer, pa zatoa i tie imaat startna prednost pred nas”, potencira Slav~o Buxakoski.

INTERVIEW 42 INTERVIEW

IGOR PETROVSKI igor.petrovski@kapital.mk

-r Metka Tekav~i~ e ekonomist, pedagog, politi~ar... Profesorkata na Ekonomskiot fakultet pri dr`avniot univerzitet vo Qubqana sebesi se opi{uva kako levi~ar, nezavisna vo svoite stavovi, iako dolgo vreme e vo politikata.

Prvo vo socijalisti~kata mladina na porane{na Jugoslavija, potoa vo partijata Socijalni demokrati, sega treta po golemina vo Slovenija.

“Jas sum politi~ki opredelena, no ne zna~i deka sum zavisna od nekoja garnitura {to e na vlast ili vo opozicija. Sekoga{ go ka`uvam svoeto mislewe jasno i glasno, dodeka nekoi {to ne sakaat da ka`at ~ii se, vsu{nost, se

D

SEGA MISLAM DEKA NEMA NIKOJ [TO BAREM INTIMNO NE SI PRIZNAVA DEKA VO VREME NA KRIZA TREBA DOZA KEJNZIJANIZAM, ZATOA [TO NE MO@E DA SE IZVLE^EME SAMO SO [TEDEWE. AKO [TEDIME SITE, TOGA[ KOJ ]E IMA PARI DA KUPI NE[TO OD DRUGIOT, PA TOJ DA IMA RABOTA I PONATAMU? DR@AVITE MORA DA STARTUVAAT NOV INVESTICISKI CIKLUS, A TOA NE E MO@NO BEZ MERKITE NA KEJNZIJANIZMOT najzavisnite likovi na scenata”, veli Tekav~i~, koja dr`i nekolku predmeti na katedrite za biznis i menaxment.

Razgovarav so nea edno pekolno julsko popladne, otkako taa samo {to be{e gi zavr{ila svoite obvrski vo eduktivniot centar na qubqanskiot Ekonom-

ski fakultet vo Skopje, otvoren vo 2005 godina. Tamu se slu~uvaat predavawata od MBA postdiplomskite studii na ovoj fakultet, a Tekav~i~ e rakovoditel na programata za Makedonija. Denta ima{e odbrana na dve magisterski tezi i profesorkata be{e prezadovol-

BROJ 669

22/08/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

momentov?

METKA TEKAV^I^ PROFESORKA NA EKONOMSKIOT FAKULTET VO QUBQANA

NEMA DA SE IZVLE^EME OD KRIZATA SAMO SO [TEDEWE! na od podgotvenosta na kandidatite i od kvalitetot na nivnite prezentacii.

“Imame postdiplomci od razli~ni sektori – kompanii, javna administracija, neprofitni organizacii... Ne samo od Makedonija, tuku i od Kosovo, Bugarija, Srbija. Gordi sme {to znaeweto od na{iot dr`aven ekonomski fakultet mo`eme da go spodelime niz celiot region”, veli Tekav~i~. Za Makedonija veli deka ednostavno ja obo`uva i gleda da doa|a po~esto i od ona {to & go nalagaat slu`benite obvrski. Ima mnogu prijateli vo zemjava, {to po profesionalna, {to po privatna linija. Vpro~em, nejzin porane{en soprug e poznatiot profesor Vlado Dimovski, Makedonec po tatko, Slovenec po majka, nejzin kolega od Ekonomskiot fakultet vo Qubqana i minister vo edna od porane{nite vladi na Slovenija.

“Dodeka bevme vo brak, vsu{nost, jas

bev taa {to insistira{e da doa|ame postojano ovde, ednostavno ne mo`am da odoleam na gostoprimstvoto, prirodnite ubavini i neverojatnata kujna {to ja imate”, veli prof. Tekav~i~.

Povod za intervjuto so nea be{e MBA programata na qubqanskiot Ekonomski fakultet vo Skopje, no sogovornik so takva relevancija vo slovene~koto op{testvo ne mo`e tukutaka da go pu{tite da zamine, a da ne prodiskutirate i za mnogu drugi temi, veruvam, interesni i za makedonskite ~itateli.

Profesorke, Slovenija be{e primer za zdrava ekonomija za site nas ostanatite dr`avi od porane{na Jugoslavija, site vi zaviduvavme na silnite kompanii, visokiot standard. [to se slu~i vo me|uvreme, koi se pri~inite za krizata vo koja se nao|a zemjata, osobeno bankarskiot sektor, koj{to go polni prostorot na mediumite vo

Slovene~kite banki boleduvaat od istata bolest na bankite vo celiot kapitalisti~ki svet. I tie imaat problemi so lo{ite plasmani, ne se ni znae vistinskata sostojba so site krediti. ^ovek da se zapra{a, pa dobro pobogu, {to pravele nadzornite odbori na bankite?! Spored mene, toa ne e pad na bankite, toa e pad, da ne re~am bankrot, na samata bankarska fela. Toa {to se slu~uva e stra{no. A zo{to do{lo do toa? Pred s$ poradi t.n. personalni unii vo ramkite na odnosite banki–kompanii. ^lenovi na nadzornite odbori vo bankite {to se istovremeno vo nadzornite odbori na golemite kompanii, davawe krediti pod politi~ki pritisok, toa e ona {to sega n$ uni{tuva. Nikoj ne vodel gri`a {to }e se finansira, parite bea evtini i gi ima{e vo izobilstvo, se delea krediti dodeka trepne{... Seto toa se due{e dodeka balonot ne pukna. I sega kogo spasuvame nie? Ekonomijata? Gi spasuvame bankite, odnosno menaxerite {to usvojuvaa pogre{ni odluki, zaedno so ~lenovite na upravnite i na nadzornite odbori na kompaniite. S$ be{e isprepleteno.

Nekoi od slovene~kite najgolemi kompanii, silni izvoznici, koi{to vo dobar del ne bea privatizirani vo tranzicijata, sega imaat golemi problemi.

Spored vas, kade za~kripi rabotata?

Dali svetskata kriza e edinstvenata pri~ina za nivniot pad?

Najzdraviot del od ekonomijata bea i s$ u{te se izvoznite kompanii, i toa onie kade {to dr`avata voop{to ili malku se me{a{e vo nivnoto menaxirawe. I tie firmi treba{e da dobivaat najgolema poddr{ka vo svojot razvoj. Za `al, ima i firmi koi{to ne mo`ea nitu kredit da zemat za investicii, se ma~ea finansiraj} i si go sami razvojot, tokmu poradi ovie personalni unii {to gi spomenav. Poto~no, poradi spregata me|u politikata i biznisot, kade {to ima{e privilegirani firmi, koi{to zemaa krediti koga }e posakaa, i toa bez kvalitetno obezbeduvawe, i “autsajderi”, koi{to ne mo`ea da dobijat pari ili pak, za mali proekti moraa da ostavaat visoki hipoteki. Imavme firmi koi{to samo prefrlaa pari od eden kup vo drug, a celo vreme rabotea so dr`avni tenderi. Toa ne be{e zdrav organski rast, i tie navodno, uspe{ni menaxeri, koga ja zagubija poddr{kata od politikata, se vide, vsu{nost, kolku bile sposobni. Jas znam ~esto da se po{eguvam velej}i deka vo vreme na prosperitet seedno be{e koj gi vodi firmite, mo`ea toa i majmuni da go pravat, a menaxerite da igraat golf i da se “zamaraat” samo so toa na kogo

43

44 INTERVIEW NUDIME VRVNO SVETSKO ZNAEWE SO MBA PROGRAMATA VO SKOPJE Pominuva sedmata godina otkako Ekonomskiot fakultet od dr`avniot univerzitet vo Qubqana otvori svoj obrazoven centar vo Skopje, kade {to mo`e da se zapi{at magisterski studii. Kako gi ocenuvate dosega{nite rezultati?

samo edna od niv, na{ata programa e izvonredna mo`nost da dobijat kompletno znaewe. Ili pak, ako ste stru~wak za tehnologija, a vi nedostigaat znaewa za biznis ili mo`ebi sakate da prezemete inicijativa i da se obidete kako pretpriema~, na{iot MBA studium } e ve podgotvi za efikasen i uspe{en op{testveno odgovoren menaxment, proaktivno razmisluvawe i sozdavawe dodadena vrednost.

Nastavata ja realizirame isto kako i vo Qubqana, so najmnogu 25 slu{ateli vo grupa, rabotime mnogu studii na slu~aj, case studies, proekti i primeri od realnosta, seto toa so interaktivna rabota so pomo{ na razli~ni tehniki za re{avawe problemi. Programata trae dve godini i se sostoi od 15 predmeti.

Predavawata gi realiziraat profesorite od Qubqana vo biznis-centarot na Skopski saem dva pati mese~no, vo petok popladne i vo sabota nautro, {to zna~i, terminite ne go naru{uvaat sekojdnevniot raspored na obvrskite na slu{atelite.

Zadovolni sme {to makedonskite menaxeri, no i site ostanati zainteresirani za biznis-edukacija go prepoznaa kvalitetot {to go nudi Ekonomskiot fakultet od Qubqana, odnosno programata MBA - Master in Business Administration, koja{to se realizira vo biznis-centarot na Skopski saem vo Skopje. Fakultetot e edna od vode~kite obrazovni institucii za ekonomija i biznis vo regionot i vo Evropa. Gordi sme na toa {to na{iot fakultet zaedno so privatnata delovna {kola Kozminski od Var{ava se edinstvenite dva vo isto~na Evropa koi gi poseduvaat i dvete najvisoko vrednuvani akreditacii vo podra~jeto na biznisedukacijata – amerikanskata AACSB i evropskata EQUIS. Kriteriumite za ovie akreditacii se mnogu strogi i treba postojano da napreduvate vo primenata na istra`uvawata i naprednite pedago{ki metodi vo nastavata. Imame sorabotka so nekoi od najpresti`nite fakulteti vo Evropa, kako Londonskata {kola za ekonomija (London School of Economics), razmena na studenti i predava~i so niv, potoa letnata {kola {to ja organizirame sekoja godina, na koja{to doa|aat pove}e od 400 studenti od 80-ina zemji.

Slovene~koto ekonomsko obrazovanie u{te vo porane{na Jugoslavija va`e{e za najnapredno vo zemjava, so dosta progresivni profesori vo vremeto na samoupravniot socijalizam. Ka`ete mi, kako se prilagoduva nastavnata programa na qubqanskiot Ekonomski fakultet na aktuelnite svetski ekonomski trendovi, krizata, promenite vo menaxment-filozofijata?

Za site {to se interesiraat za razli~ni oblasti od ekonomijata – menaxment, organizacija, finansii i ostanatite - a ne sakaat sebesi da se ograni~uvaat kon

Taka e, u{te od pred 30-40 godini nie imame klasi~na mikro i makroekonomija na Ekonomskiot fakultet vo Qubqana, se izu~uva{e Semjuelson, Kejnz i ostanatite ekonomisti. Imavme i s$ u{te imame mnogu avtoritativni i nezavisni

Kakov kvalitet dobivaat slu{atelite na postdiplomskite studii vo Skopje?

profesori, koi{to i na vremeto, koga osnoven predmet be{e politi~kata ekonomija na socijalizmot, baraa kompromis, odnosno predavaa i politi~ka ekonomija na kapitalizmot, kako vtor del od predmetot. Svoevremeno, imavme ekonomika na pretprijatijata, koja potoa stana ekonomika na OOZT, zatoa {to toa go baraa politi~arite, no nie vo ramkite na predmetot si ja imavme klasi~nata teorija na kompanija. Toj materijal mojata profesorka go donese od akademskiot prestoj vo SAD, a jas toa gi u~ev moite studenti u{te koga bev asistent vo 80-tite godini.

Kolku sega vnesuvate promeni i sve`ina vo nastavnata programa vo vreme koga s$ pogolemo zna~ewe imaat temite kako op{testvena odgovornost, meki ve{tini vo menaxmentot i sl.?

Jas li~no po~uvstvuvav silna potreba vo nastavnata programa da vovedam disciplini kako menaxment na neprofitni organizacii i korporativna op{testvena odgovornost. Studentite edno vreme gi u~evme deka profitot e su{tinata na s$, kako toa da e edinstvenata linija {to treba da ja sledime. Po{irokiot koncept na op{testvenata odgovornost koj{to se revitalizira vo celiot svet kaj nas na Balkanot s$ u{te e vo povoj, iako za volja na vistinata, nie imavme elementi na korporativna op{testvena odgovornost i vo vreme na socijalizmot.

Iskreno, mene mi be{e mnogu sme{no na po~etokot koga gi slu{av zapadnite eksperti na razni konferencii i rabotilnici kako zboruvaat za gri`a za rabotnicite, gradinki vo fabrikite, sportski igri i sl. Pa nie toa go imavme vo socijalizmot, samo {to toga{ ne go vikavme korporativna op{testvena odgovornost.

BROJ 669

22/08/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

}e dadat donacii i sponzorstva. A sega koga dojde krizata, koga treba da se poka`e znaewe, tie menaxeri, za `al, nekoga{ i firmite so niv, pa|aat kako prezreani kru{ki. Sepak, ekonomijata na Slovenija e `ilava i iako ja ~uvstvuva krizata, ima interni sili, prvenstveno ~ove~ki i pretpriemni~ki, koi }e ja izvle~at.

Koj ja ~uvstvuva pove}e krizata – golemite firmi, sozdadeni u{te vo socijalizmot ili novite pretpriema~ki prikazni od 90-ta godina navamu?

Sekade ima problemi, pobaruva~kata e namalena, na{ata ekonomija e mala i otvorena i mnogu zavisna od toa {to se slu~uva vo evrozonata, koja e na{iot najgolem trgovski partner, pokraj Balkanot, se razbira. Znaete kako velea porano: “Ako Germanija kivne, Slovenija dobiva pnevmonija”. A nam Germanija ni e najgolem trgovski partner, pa tuka e i Avstrija. Ako tie imaat problemi, neminovno deka }e imame i nie. No, sepak, kako {to rekov, ne e samo globalnata kriza pri~ina za lo{ata sostojba na slovene~kite firmi. Kombinacija e od pove}e faktori: lo{i menaxerski odluki, lo{i plasmani na krediti, me{awe na politikata vo biznisot...

ekonomija e mnogu `ilava, i iako ova ni e eden od pogolemite predizvici so koi{to sme se soo~ile dosega, pretpriemni~kiot kapacitet na Slovencite, znaeweto, kontaktite i otvorenosta kon svetot }e si go napravi svoeto i rastot na ekonomijata }e se stabilizira.

A {to e toa vistinskoto {to treba da se napravi?

Prvo, site mora da sfatime deka standardot }e padne, deka firmite mora da se “pro~istat”, da se identifikuvaat zdravite jadra {to znaat da rabotat i ekonomijata da po~ne da zakrepnuva vrz osnova na drugi temeli, nadvor od finansiskiot ringi{pil {to se vrte{e so diktat na bankite i politikata.

Temata okolu koja se kr{at kopja i vo evrozonata i vo site ostanati ekonomii {to u{te ne mo`e da se izvle~at od krizata e dali treba da se {tedi ili dr`avata da stimulira investicii, a so toa i javna i li~na potro{uva~ka?

Sega mislam deka nema nikoj {to barem intimno ne si priznava deka vo vreme na kriza treba doza kejnzijanizam, zatoa {to ne mo`e da se izvle~eme samo so {tedewe. Ako {tedime site, toga{ koj }e ima pari da kupi ne{to od drugiot, pa toj da ima rabota i ponatamu? Dr`avite Koj e na~inot za izlez od krizata? mora da startuvaat nov investiVie rabotite i kako konsultant na ciski ciklus, a toa ne e mo`no bez slovene~ki firmi, pa prvenstveno {to gi sovetuvate? merkite na kejnzijanizmot.

Slovenija ima mo`nosti da se izvle~e, Na svoite studenti im predavate nesomneno, no so politi~kata situacija menaxment-problematiki, pa kako levi~ar vo du{a, koi vrednosti se kakva {to e sega, so zanimavawe so obiduvate da im gi prenesete vo nekoi ideolo{ki pra{awa, so merki doba koga kapitalizmot ja do`ivuva koi{to samo odvlekunajgolemata kriza od vremeto na vaat vnimanie od Golemata depresija vo 30-tite goona {to vistindini? ski treba da se napravi, Vrednosniot sistem vo svetot mora imame {ansa da se smeni, po~na da vladee u{te ponisko sistem na povampireni vrednosti, da padneme. koi{to vsu{nost, ja predizivkaa Sepak, kako krizata i u{te mnogu drugi lo{i {to rekov, raboti {to mu se slu~uvaat na slovenskata svetot. Znaeme deka site sme na edna ista planeta, koja ima ograni~eni resursi i ne mo`e do beskraj da prodol`ime so beskrupoloznata trka za profit, dodeka razlikite me|u Vo vreme na prosperitetot seedno siroma{nite i be{e koj gi vodi firmite, mo`ea toa bogatite se zgolemuvaat sekojdnevi majmuni da go pravat, a menaxerite no. Eve, Stiglic da igraat golf i da se “zamaraat” sega izdade kniga samo so toa na kogo }e dadat donacii vo koja alarmii sponzorstva. A sega koga dojde krizara za toa deka srednata klasa, ta, koga treba da se poka`e znaewe, simbolot na pa|aat kako prezreani kru{ki.

amerikanskata blagosostojba, poleka ja snemuva. Sega i Evropa pa|a na toj ispit. Ako ne{to ne se promeni vo sistemot na vrednosti, ne ni se pi{uva dobro.

Znaete li kolkava koli~ina licemerie i la`en moral imavme?! Eve, da ne odam podaleku, }e vi ilustriram so slovene~ki primer: ima{e firmi {to ne pla}aa pridonesi vo penziskiot i vo zdravstveniot fond, a dr`avata se pravi “mutava” i veli deka podatocite za toa koj ne platil se tajni. Toa ne e tajna, toa e dano~no zatajuvawe i jas kako gra|anin {to si gi pla}a svoite dava~ki imam pravo da znam koj e toj {to ne pla}a i mene mi ja zagrozuva sigurnosta!

Vie ste veteran vo politikata, so decenii aktivna vo partiskiot `ivot i vo prethodniot sistem i izminative dvaesetina godini vo pluralizmot, no dosega ne ste prifatile nekakov poseriozen anga`man vo zakonodavnata ili vo izvr{nata vlast. Zo{to?

Iako ~len na partija, nikoga{ ne sakav profesionalno da se zanimavam so politika. Vo 1992 godina bev izbrana za ~len na parlamentot, no ne otidov, mestoto mu go prepu{tiv na toga{niot pretsedatel na partijata, a jas zaminav vo SAD na specijalizacija. U{te nekolku pati imav mo`nost da bidam ~len na vladite, no ne sakav. Profesionalno ne se gledav vo politikata, iako celo vreme sum vo nea. Sepak, najmnogu ja sakam svojata profesorska i konsultantska rabota. Me|utoa, iako sum politi~ki opredelena, celosno sum nezavisna vo svoite stavovi i zatoa imam po~ituvawe od site partii, za razlika od nekoi {to se prika`uvaat za neopredeleni, a i toa kako se zavisni, veruvajte. Se kandidirav i za gradona~alnik na Qubqana, svesna deka nemam {ansi vo trkata, no ednostavno, morav javno da debatiram za lo{ata politika na upravuvawe so gradot.

45

46 UPRAVUVAWE SO ^OVE^KI RESURSI

MITOVI ZA TIMSKATA RABOTA

„QUBEZNITE” TIMOVI OSTVARUVAAT I „QUBEZNI” REZULTATI {te od u~ili{nite klupi n$ u~at deka timskata rabota e osnova na sekoja dobra organizacija. Iako vo pogolemiot broj slu~ai e taka, sepak postojat i odredeni mitovi povrzani za timskata rabota.

TIMOT E SEKOGA[ DOBRO RE[ENIE Timovite ponekoga{ se samo gubewe dragoceno vreme, kako za ~lenovite na timot, taka i za menaxerite. Ponekoga{ e poednostavno da im delegirate zada~i na poedincite. Istra`uvawata poka`uvaat deka rabotite {to se rutinski, no i onie {to baraat brzi i ne retko drasti~ni reakcii, ne se pogodni za timska, tuku za individualna rabota.

TIMOVITE SEKOGA[ TREBA DA GI DONESUVAAT ODLUKITE SO KONSENZUS Xon Kacenbah vo svojata kniga „Timovite na vrvot”, veli deka informiranite ~lenovi na timot ponekoga{ treba i mo`e da donesuvaat individualni odluki. Toa za{teduva vreme, no i go ~uva kredibilitetot na individualnite odluki, vnatre vo timovite.

U 1.

2.

VO TIMOT NE POSTOI 3 3.

POIMOT „JAS” Zadovolstvoto na timot se gleda pred s$ vo zadovolstvoto na oddelni ~lenovi od timot. Individualnite ~lenovi od timot mora da znaat deka menaxerot i kompanijata se gri`at za nivnite dolgoro~ni potrebi. Vo svojata statija „Dali superyvezdite mo`e da bidat timski igra~i?”, Bil Fi{er i Endi Bojnton ja opi{ale rabotata na t.n. virtuozni timovi, elitni stru~ni lica koi se soedinuvaat vo specifi~no ambiciozni i strate{ki proekti. Po svoite karakteristiki se tipi~ni individualisti, so silno ego i neposlu{nost kon mo`nite „{efovi”, osobeno onie koi se narekuvaat menaxeri na proektot.

SO ^LENOVITE OD TIMOT MORA SEKOGA[ DOBRO DA SE SLO@UVATE Eden od popularnite mitovi za timovite e onoj deka site glavi isto razmisluvaat i sovr{eno se soglasuvaat. Vo praktika mnogu retko }e imate tim kade {to site osobenosti se poklopuvaat. Za toa e potrebno vreme, tolerancija, a za nekoi i po nekoj team building. Me|utoa,

4.

kreativnite neslo`uvawa mo`e da bidat mnogu konstruktivni. „Pove} e glavi pove}e znaat”, veli narodot.

Sovr{enata sloga vo timot mo`e da bide i sindrom za t.n. grupno razmisluvawe, negativna pojava na pritisok i vlijanie na grupata vrz poedinecot. Taa pojava se javuva glavno vo blisko povrzanite grupi, izolirani od preterani nadvore{ni vlijanija, kade {to poradi pritisokot, grupata pomalku razmisluva, polo{o ja procenuva realnosta i moralnosta pri donesuvaweto odluki. Kako {to rekol slavniot brodvejski producent MAKS LIBMAN: „Qubeznite timovi ostvaruvaat qubezni rezultati”. Za `al, „qubeznite” rezultati ne donesuvaat inovativni i kreativni re{enija.

POEDINCITE NE SE ODGOVORNI ZA KVALITETOT NA RABOTATA NA TIMOT Mitot deka timskata rabota e grupna ve{tina, mnogu ~esto mo`e da se pretvori vo t.n. free riders, nesposobni individualci koi mo`e da go zagrozat rezultatot na celiot tim. Teorijata na t.n. dru{tveno dengubewe go objasnuva fenomenot pri {to lu|eto ne rabotat taka naporno vo grupa kako {to

5.

BROJ 669

22/08/2012

UPRAVUVAWE SO ^OVE^KI RESURSI

www.kapital.mk

rabotat individualno. Istra`uvaweto okolu igrata so vle~ewe ja`e vo pogolemite, pomalite grupi i na poedincite, poka`alo deka lu|eto vo malite grupi vo prosek go potegnale ja`eto so 90% od ja~inata na indivudalnoto tegnewe. Vo pogolemite grupi ja~inata na potegnuvaweto e samo okolu 50% od ja~inata na induvidualnite potezi. Dru{tvenoto dengubewe se slu~uva poradi toa {to lu|eto vo grupata ne ~uvstvuvaat povrzanost me|u nivnite napori i kone~niot ishod od slu~uvaweto, tolku direktno kako {to e slu~aj so samostojnata rabota.

MENAXERITE I KONSULTANTITE SE ODGOVORNI ZA IZVEDUVAWE TEAM BUILDING Kako {to veli Kristofer Averi, avtor na popularnata kniga „Timskata rabota e ve{tina na poedincite: Kako da se raboti dobro koga se deli odgovornosta?”, *team building se pravi i preku specifi~ni razgovori me|u lu|eto koi zaedni~ki ja delat odgovornosta za dobro zavr{enata rabota. Чlenovite na timot mo`at i treba da nau~at da komuniciraat me|usebno, posebno zatoa

6.

Iako timovite se del od na{eto sekojdnevie i se poka`uvaat kako dobri vo re{avaweto na mnogu problemi, va`no e deka ne smee da se zaboravat i poedincite.

Napredokot i razvojot na karierata, motivacijata i klu~nite otkritija s$ u{te nosat predznak – „strogo individualno” {to menaxerite i konsultantite ne se sekoga{ so niv. Zna~i, ona {to ste go nau~ile vo zaedni~kata berba na grozje, igraweto fudbal, planinareweto i sli~ni timski aktivnosti pod vodstvo na instruktorite, treba da znaete da go primenite istoto i koga niv gi nema.

VE[TINITE NA ^LENOVITE OD TIMOT SE POVA@NI OD NIVNATA MOTIVIRANOST Onie koi rabotele vo timovi znaat deka ponekoga{ i najstru~nite ~lenovi mo`e da bidat najgolem demotivira~ki faktor. Tie t.n. „minira~i” na timskata rabota znaat mnogu ~esto da bidat depresivni, netolerantni i arogantni individualci koi gi potcenuvaat ostanatite ~lenovi na timot i

7.

NA 19 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

AVTO “VISOKI OKTANI NA MAKEDONSKITE PATIШTA” Vo ovoj specijalen dodatok “Kapital” vi gi pretstavuva najbaranite marki na avtomobili od visoka klasa na makedonskiot pazar.

Koi se najprodavani “delovni avtomobili” vo Makedonija?

Kakvi avtomobili vozat makedonskite menaxeri?

Kolkav del od proda`bata na novi avtomobili otpa|a na ovaa kategorija vozila? [to naj~esto baraat klientite vo ovoj pazaren segment?

Koi se svetskite noviteti vo tehnologijata {to gi pravat avtomobilite poednostavni za koristewe, posigurni i poekonomi~ni?

Koi novi modeli na avtomobili }e bidat prezentirani ovaa esen?

ZA POVE]E INFORMACII VO VRSKA SO PRILOGOT I ZA KOMERCIJALNO PRETSTAVUVAWE VO ISTIOT OBRATETE SE NA DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

nepotrebno sozdavaat stresna rabotna atmosfera. Motivacija, energija za rabota, optimizam i entuzijazam se dvi`e~kite sili {to go podignuvaat timot od takvite beznade`ni situacii, mu davaat sila i vlijaat na nego koga }e zavladee zamor, ili eventualen gr~. Kako {to veli Averi, stru~nite ~lenovi na timot gi izvr{uvaat svoite zada~i, dodeka motiviranite znaat da improviziraat za da pronajdat najdobro re{enie. Iako timovite se del od na{eto sekojdnevie i se poka`uvaat kako dobri vo re{avaweto na mnogu problemi, va`no e deka ne smee da se zaboravat i poedincite. Napredokot i razvojot na karierata, motivacijata i klu~nite otkritija s$ u{te nosat predznak – „strogo individualno”.

47

48

NA RU^EK SO...

GORDANA NACEVA-BO[EVA PRETSEDATEL NA @RK VARDAR SCBT

RAKOMETOT M

Va`i za edna od najdobrite rakometarki na site vremiwa.

Pod nejzino vodstvo za prv pat makedonski klub stana evropski prvak, a godinava povtorno mu se vra}a na rakometot kako del od timot na @RK Vardar SCBT PETRE DIMITROV petre.dimitrov@kapital.mk

oteknuva od harmoni~na familija vo koja osnovno na~elo e po~ituvaweto na drugite, semejstvoto, prirodata... Nikoj vo familijata ne se zanimaval so sport, no nea u{te od mala ja interesirala samo topkata, pa ja koristela sekoja prigoda da bide so nea.

“Kuklite ne me interesiraa, no zatoa so brat mi i so drugite deca po u~ili{te sekojdnevno igravme ko{arka pred zgrada. Za mojot o~igleden interes za sportot imav celosna poddr{ka od moite, koi sekoga{ go po~ituvaa mojot i izborot na brat mi, a istite tie

P

harmoni~ni odnosi koi vladeeja vo moeto semejstvo i jas gi neguvam denes so mojata novoosnovana familija”, raska`uva Naceva-Bo{eva.

Sosema razbirlivo e {to vo u~ili{te omilen predmet & bil fizi~ko vospituvawe, i tokmu na tie ~asovi }e bide zabele`an i nejziniot talent.

“Na ~asot doa|av pred site i ne sakav nikoga{ da zavr{i.”

Hendikepot bil {to koga na dvanaesetgodi{na vozrast re{ila profesionalno da se zanimava so ko{arka, morala da se odlu~i za rakomet, bidej}i vo Sveti Nikole, kade {to go pominala detstvoto i kade {to e rodena, nemalo ko{arkarski klub.

NA[ETO MENI

eva So Naceva-Bo{ni me to to ga od bo na Arabeska se odlu~ivme za ” salata “cezar i ri`oto so pile{ko.

“Pa taka, re{iv da treniram rakomet. Golemata qubov kon sportot mnogu mi pomogna vo donesuvaweto na odlukata.”

Celokupnite finansii za nejzinite po~etoci vo ovoj amaterski klub gi pokrival tatko &, a taa li~no nikoga{ ne razmisluvala deka eden den dobro }e zaraboti od najgolemata qubov, rakometot.

“Posvetenosta, disciplinata, organizacijata, motivacijata bea osnovnite pravila po koi se rakovodev i vo vremeto na moite po~etoci i vo tekot na celata rakometna kariera, no i vo koja bilo druga rabota. Nemavme zatvorena sala,

BROJ 629

16/11/2011

www.kapital.mk

NA RU^EK SO...

trenirav na asfalt, pa kolenata ~esto mi bea krvavi, no toa ne me odvra}a{e od mo`nosta da stanam profesionalec.”

Bidej}i nejziniot klub se natprevaruval vo liga, imala mo`nost da go proveri svojot talent so igra~i od drugite klubovi, a istovremeno i po{irokata javnost imala mo`nost da go uo~i nejziniot talent kako golman.

Ve}e na 16 godini ja dobiva i prvata ponuda za igrawe nadvor od Makedonija. Dobiva ponuda od rakometniot klub Duvanska industrija Ni{ (DIN).

“Tatko mi celosno me poddr`a da ja prifatam ponudata, a majka mi komentira{e deka sum u{te mala za da se odvojam od familijata. Od dene{na gledna to~ka ja razbiram, bidej}i i jas sega sum majka. Jas li~no bev sto procenti sigurna deka treba da go prifatam predizvikot.”

Za brzo vreme tamu od tret golman stanuva prv, pa stanuva del od juniorskata reprezentacija na Jugoslavija, a {ansata da bide del od seniorskata reprezentacija na Jugoslavija na olimpijadata vo Barselona

foto: I foto: IV IVANA ANA KUZM KUZMAN KUZMANOVSKA ZM AN ANOV OVSKA SKA

I E @IVOTOT “Posvetenosta, di pravila po koi sesciplinata, organizacijata, motiva rakovodev vo tekot jata bea osno na celata rakoci metna kariera”vnite

49

50 0

“Sonuvav da bida m reprezentativec”

“Mora da se vlo`uva vo u~ili{niot sport, toj e bazata za sozdavawe novi talenti”

donija go dopiraka sportot vo Make koja mnogu go sa “Smetam dekava ja ci za na dnoto, iako `ime sportot”

vo 1992 godina ja gubi poradi raspa|aweto na zemjata.

“Iskustvoto vo ovoj klub be{e prekrasno. Imav mo`nost za seriozna nadgradba, a po~nav da gi zarabotuvam i prvite pari, so koi ~esto znaev da go ~estam celiot klas. Prvite pari gi dobiv kako nagrada na 12 godini i so niv si kupiv zlatna detelinka so ~etiri listovi. Mo`ebi ima{e nekoja simbolika vo celiot ~in, bidej}i za s$ vo `ivotot ponekoga{ e potrebna i sre}a.”

Po ~etiri godini pominati vo Srbija, poradi novonastanata politi~ka sostojba, re{ava da se vrati vo Makedonija.

“Razmisluvam da ja prodol`am karierata vo stranstvo, no dobiv ponuda od skopskiot klub \or~e Petrov, od kade {to me ubeduvaa deka klubot ima seriozni nameri da stane evropski prvak i deka sakaat da formiraat seriozna ekipa. Otprvin, celava rabota mi deluva{e neseriozno, no upornosta na lu|eto od klubot me premisli i re{iv da ja prifatam ponudata i karierata da ja prodol`am vo sopstvenata dr`ava.”

Stanuva prv kapiten na `enskata rakometna reprezentacija po osamostojuvaweto na Makedonija.

“Sonuvav da bidam reprezentativec. Mislev deka toa }e bide za Jugoslavija, no mi be{e u{te podrago {to na kraj ja predvodev makedonskata reprezentacija. Po~etocite bea te{ki, no i simpati~ni.

S$ u{te se se}avam kako so flomaster go pi{uvavme MK na na{ite dresovi.”

Nekolku godini podocna na Svetskoto prvenstvo vo `enski rakomet vo Germanija vo 1997 godina na{ata reprezentacija predvodena od Naceva go postignuva istoriskiot uspeh, sedmoto mesto, a vo 2002 godina nejziniot klub, \or~e Petrov, e evropski prvak. “^uvstvoto vo racete da se dr`i edno takvo priznanie e neopislivo. Spontanata proslava, koja na skopskiot plo{tad sobra 30 iljadi gra|ani i pokraj do`dot, ni gi napolni srcata na site. S$ u{te se e`am pri pomislata na tie momenti, koi se priznanie za na{ata igra i posvetenost.”

Po dve godini se povlekuva od

igra i kako {to veli, po~nuva da raboti normalna rabota. Se vrabotuva vo Ministerstvoto za finansii, kade {to raboti i denes.

“Nau~iv mnogu raboti od sportot, no vreme be{e da odmoram od brzoto tempo i postojanata trka po rezultati, a i vreme be{e da osnovam svoja familija”, raska`uva Naceva, koja e diplomiran pravnik.

Vo 2008 godina ja dobiva }erkata Mia, so koja e celosno preokupirana vo slednite nekolku godini, a od godinava povtorno mu se vra}a na rakometot, sega kako del od timot na @RK Vardar SCBT, a ve}e tri godini e i direktor na @enskata rakometna federacija.

“So godini imame stagnacija vo `enskiot rakomet. Nekolkute klubovi namesto da se borat za dobri rezultati, se borat za opstanok. Smetam deka sportot vo Makedonija go dopira dnoto, iako va`ime za nacija koja mnogu go saka sportot. Isklu~ok se ma{kite rakometari i ko{arkarite, no uspesite ne treba da ni bidat incidentni. Problemot e {to imame pregolem vakuum vo smenata na generaciite. Koj }e gi nasledi sega ovie sportisti?

Na novi }e treba da ~ekame 10, 20 godini? Ve}e mi e ta`no i bolno da bideme posledni vo regionot. Mora da se vlo`uva vo u~ili{niot sport, toj e bazata za sozdavawe novi talenti. Isto treba seriozno da se investira vo stru~ni kadri za edukacija na talentite i kone~no treba da napravime seriozna strategija za sportot, zad koja ~esno }e zastaneme site. I da se odlu~ime kone~no koj sport }e bide na{iot prioritet.”

Veruva deka Vardar, zad koj zastana silna ekipa od lu|e od `enskiot rakomet, so koi rabotela i igrala, }e dade pridones za pozitivni promeni vo `enskiot rakomet. Na treninzite ja nosi i Mia, koja zasega poka`uva interes za tanc.

“Kako i moite roditeli, i jas }e go po~ituvam sekoj nejzin izbor. Na natprevari ne saka da doa|a, & bilo premnogu glasno, no na trening znae da & bide interesno. Edinstveno & posakuvam da po~uvstvuva kakvo e ~uvstvoto da se pretstavuva sopstvenata zemja.”