MENAGER 1

38 BITKA ZA REGIONALNIOT PAZAR

KOI SE MAKEDONSKITE “PTICI GRABLIVKI”?

VRAPCITE TE[KO STANUVAAT ORLI

INTERVIEW

FLORIJAN NIDERSUS

REGIONALNIOT PAZAR MARKETING-DIREKTOR NA VIP OPERATOR 38 BITKA ZA

STR.

44

PADOT NA GOLEMITE YVERKI

ZO[TO LIDERITE SE GUBAT NA PATOT DO USPEHOT? 50 STR.

I PRETPR MAKEDONSK

NEMA TUA FORM TREBAJ ISTRA HRABR

KOI SE MAKEDONSKITE “PTICI GRABLIVKI”?

VRAPCITE TE[ STANUVAAT O

BROJ 629

16/11/2011

BITKA ZA REGIONALNIOT PAZAR

www.kapital.mk

HRVATSKA GI IMA AGROKOR I ATLANTIK, SRBIJA JA IMA DELTA, DALI MAKEDONIJA IMA KOMPANII [TO MO@E DA “PALAT I GASAT” NIZ REGIONOT? AKO IMA, ZO[TO DOSEGA NE GO ISKORISTIJA SVOJOT POTENCIJAL? AKO NEMA, ZO[TO NEMA? “KAPITAL” SE OBIDE DA DADE ODGOVOR NA OVIE PRA[AWA IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

a neodamna odr`aniot Samit 100 na regionalnite biznislideri vo Aran|elovac, Srbija, ima{e samo dvajca pretstavnici od makedonskiot biznis-sektor – pretsedatelot na upravniot odbor na Alkaloid, @ivko Mukaetov, i glavniot izvr{en direktor na Kapital Media Group, Qup~o Zikov.

“Kapital” pra{a nekolku pogolemi biznismeni od zemjava zo{to ne bea i tie na samitot, a nivnite odgovori variraa od “ne o~ekuvame ni{to posebno od vakvi nastani”, do “ne bevme pokaneti”. A, pokana za vakov tip nastan vo princip ne se ni pra}a do kompaniite, ednostavno treba da ja zabele`ite nekade po mediumite najavata za samitot, da ja sfatite negovata su{tina i da ocenite deka vie mora da se pojavite tamu. Ako ne drugo, barem da se izme{ate malku so ona {to zna~i biznis i politi~ka elita od regionot, da vospostavite novi kontakti, zatoa {to ne znaete kade s$ mo`e da le`i {ansata za novi delovni partneri, novi pazari, novi uspesi na sopstvenata kompanija.

Ovoj samit ne e nitu prviot nitu posledniot regionalen nastan {to pominuva prakti~no bez makedonski biznismeni. Tie kako da nemaat nagon da izlezat malku otade Tabanovce, da razmenat malku energija so svoite partneri ili konkurenti od regionot, da gi prodlabo~at mo`nostite za sorabotka, zatoa {to na krajot na denot, dali se od Makedonija, Srbija ili od Hrvatska, kompaniite imaat isti problemi: premnogu se mali za da osvojuvaat pazari kako kineski ili ruski, stradaat od nedovolna konkurentko nost, pa so me|usebna sorabo sorabotka mo`e da gi nadminat ovie predizvici. predizv Ovaa nezainteresiranost i apatija a na makedonskite biznis-lideri biznis-lider (sekoja ~est na isklu~ocite, ova e ssamo generalna konstatacija na “Kapital”) “K sovr{eno se poklopuva so momentalm nata pozicija i mo} {to mak makedonskite kompanii ja imaat na region regionalno nivo. Vo izve{taite za 500 najgolemi kompanii vo Jugoisto~na Evr Evropa redovno ima edvaj po edna kompanija kom

N

GURUA RIEMNI^KI

TAJNA ULA- JA, VIZI I JNOST ROST 46 STR.

[KO RLI

{to ja brani ~esta na Makedonija, a doma{ni kompanii {to napravile nekakva akvizicija vo regionot re~isi nema.

MAKEDONSKITE FIRMI NE JA ISKORISTIJA [ANSATA VO 90-TITE GODINI Imame li nie voop{to “ptici grablivki” {to mo`at da kupuvaat kompanii niz regionot i da prerasnat vo igra~i {to }e “palat i gasat” na pazarite od Vardar do Triglav?

Od razgovorite so nekolkumina najkrupni makedonski biznismeni, goredolu se dobiva istiot zaklu~ok – deka izminative 20-ina godini vo Makedonija ne se sozdade dovolno kriti~na masa na lu|e {to razmisluvaat globalno. Najgolemite {ansi makedonskite kompanii gi ispu{tija vo sredinata na 90-tite godini, koga po~na procesot na privatizacija vo zemjava, a Hrvatska, Srbija i Bosna bea involvirani vo vojnite koi{to gi razorija nivnite ekonomii vo toj period. Denes i Hrvatska i Srbija, imaat kompanii koi se golemi regionalni igra~i ~ii godi{ni prihodi {to se merat vo milijardi evra, kako eden Agrokor i Atlantik od Hrvatska ili, pak, Delta vo Srbija. Toa se kompanii koi porasnaa izminative 15-ina godini, sozdadeni po padot na socijalizmot, i postepeno go zavladeaja prostorot na porane{nata Jugoslavija. Slovenija, pak, svoite silni kompanii sozdadeni vo porane{niot sistem, od tipot na Krka, Merkator, Gorewe i ostanatite, uspea da gi napravi u{te posilni vo tranzicijata, no problemot kaj niv e {to privatizaciskite procesi vo golem broj kompanii ne se zavr{eni ili, pak, ne se ni po~nati, za {to ekonomijata se soo~uva i doprva }e se soo~uva so problemi.

Atlantik na Emil Tedeski be{e obi~en distributer na prehranbeni proizvodi so prihod od eden milion evra vo 1993 godina, za potoa da po~ne da kupuva kompanii niz Hrvatska i po{iroko, me|u koi i vistinski brendovski biseri, kako Cedevita, na primer, zacvrstuvaj}i ja na toj na~in svojata pozicija na eden od najgolemite regionalni distributeri i proizvoditeli na prehranbeni i ostanati

39

40 BITKA ZA REGIONALNIOT PAZAR MAKEDONSKITE REGIONALNI IGRA^I I TIE [TO BI TREBALO DA BIDAT TAKVI SVETOZAR JANEVSKI PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR NA TIKVE[

Tikve{ e najgolemata vinarska vizba vo Makedonija i edna od najgolemite na Balkanot. Od pred osum godini nejzin sopstvenik e investiciskata grupacija M6, na ~elo so Svetozar Janevski, koi dosega imaat vlo`eno pove}e od 22 milioni evra vo restrukturiraweto na vinarnicata, nova tehnologija, razvoj na novi proizvodi i marketing. Od pred nekolku denovi, M6 gi prodade svoite akcii vo Pivara Skopje, za okolu 34 milioni evra, najavuvaj} i deka ovoj sve` kapital im e potreben za natamo{en razvoj na vinarnicata.

“Tikve{ mora da go napravime najdobar regionalen igra~, pazarot vo Srbija go konsolidiravme, toa sakame da go napravime i vo Hrvatska, kade {to pazarot e pozatvoren, pote{ko se probiva poradi razli~ni carinski i necarinski barieri”, veli Janevski. @IVKO MUKAETOV PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR NA ALKALOID

Alkaloid e {esta farmacevtska industrija spored prihodi vo Jugoisto~na Evropa vo momentov. Planot e ovaa godina da ja zavr{i so proda`ba pogolema od 105 milioni evra, {to pretstavuva dvojno zgolemuvawe vo period od pet godini. “Alkaloid ima ~etirinaeset kancelarii nadvor od Makedonija, a na{ite proizvodi se prisutni na pazarite vo triesetina zemji vo svetot. Nie sfativme deka fokusiranosta na izvozot e patot kon na{iot rast i razvoj. Za ostvaruvawe na ovaa cel, Alkaloid kontinuirano investira vo zajaknuvawe na proda`nite timovi i kapaciteti na pazarite kade {to sme prisutni. Taka, samo vo poslednite pet godini otvorivme tri novi pretstavni{tva i eden proizvoden pogon nadvor od Makedonija”, veli @ivko Mukaetov, pretsedatel na upravniot odbor i generalen menaxer na Alkaloid.

proizvodi za {iroka potro{uva~ka.

Minatata godina go napravi nezamislivoto: ja kupi slovene~kata gordost, Droga Kolinska, za 380 milioni evra, pa so s$ nejzinite prihodi stigna do godi{en obrt pogolem od 600 milioni evra.

Agrokor, pak, na Ivica Todori}, porasna vo takov gigant, so godi{en prihod od 3,7 milijardi evra vo 2010 godina, {to pretstavuva ve}e 5-6% od bruto-doma{niot proizvod na Hrvatska, a kompanijata e me|u prvite pet vo svojata bran{a vo cela centralna i isto~na Evropa. Postojano kupuva prehranbeni i trgovski kompanii na teritorijata na porane{na Jugoslavija, a so eventualnoto kupuvawe na najgolemiot slovene~ki trgovski sinxir Merkator, Agrokor }e stane koncern so godi{na proda`ba pogolema od 6,5 milijardi evra i pazarna pozicija i mo} koja zna~itelno }e gi nadmine granicite na Balkanot.

Kolku za sporedba, ako gi sobereme site makedonski kompanii {to se nao|aat me|u prvite 20 na listata najgolemi – zboruvame za kompanii – tie imaat vkupen godi{en prihod {to edvaj

preminuva 400-450 milioni evra.

ODBRANA NA PRIVATIZACIJATA NAMESTO FOKUSIRAWE NA RAST Zo{to makedonski kompanii ne prerasnaa vo regionalni igra~i vo izminative 20 godini? Ili, pak, tie so takov potencijal se brojat na prsti od ednata raka? Svetozar Janevski, pretsedatel na upravniot odbor na vinarskata vizba Tikve{, porane{en generalen direktor na Pivara Skopje, e eden od najiskusnite makedonski biznismeni i ima svoe viduvawe za ovaa tema.

“Od sredinata na 90-tite godini, otkako po~na procesot na privatizacijata, nie vlegovme vo eden proces na doka`uvawa pred samite sebe, odnosno privatizacijata {to ja napravivme, treba{e da ja odbranime pred javnosta. Vo celata niza godini od 1995, pa nekade do 2005-2006 godina, bevme postojano vo nekakvi sostojbi na odbrana na privatiziranite kompanii, i nemavme nagon da go napravime toa {to Slovencite go napravija vo 90tite godini, famoznata platforma na toga{niot pretsedatel Milan Ku~an, poznata kako Forum 2000. Nivnata os-

BROJ 629

16/11/2011

BITKA ZA REGIONALNIOT PAZAR

www.kapital.mk

GOLEMI, A MALI

MIN^O JORDANOV

49

Eden od najgolemite investitori vo Makedonija, koj{to po vlo`uvaweto vo Makstil, ja kupi i grade`nata kompanija Beton, ja otvori bolnicata Remedika, investira{e vo nekolku zemjodelski kapaciteti, i pove}e od 20 milioni evra vo vinarnicata Stobi vo Gradsko.

“Kako dr`ava treba da odlu~ime dali sakame povisoki stapki na ekonomski rast, pove}e investicii, pogolem izvoz i pove}e novi rabotni mesta ili, pak, sakame da prodol`ime so istiot dosega{en model na tivko ekonomsko umirawe. To~no e deka promenata na dosega{nite ekonomski politiki }e gi pogodi bankarskiot sektor i dol`nicite. No, za toa koj }e ja plati cenata e potrebna politi~ka odluka, bidej}i za toa na krajot treba da se ponese i politi~ka odgovornost. Spored mene, taa cena mora da jja platat finansiskiot sektor i dol`nicite, ako sakame na eden sreden rok da gi re{ime ekonomskite problemi”, izjavi Min~o Jordanov, vo intervju za “Kapital”.

od kompaniite na listata 100 najgolemi kompanii vo Makedonija se so doma{en kapital. Od niv osum se vo dr`avna, a 41 se vo privatna doma{na sopstvenost.

1,5

milijardi evra pravat ovie 41 kompanija so doma{na privatna sopstvenost, {to e dvojno pomalku od prihodite {to gi pravat kompaniite so stranski gazdi ili edna tretina od vkupnite prihodi na site 100 najgolemi kompanii vo Makedonija.

6

pati e pogolem profitot {to go pravat kompaniite so stranski gazdi od vkupniot profit {to go pravat 41 doma{na kompanija, koi lani imale profit od samo 49 milioni evra.

33

od 49-te kompanii so doma{nen kapital koi se vo 100-te najgolemi, imaat dominanten doma{en sopstvenik koj poseduva pove}e od 50% od kapitalot.

856

milioni evra prihod imale lani ovie 33 kompanii i vkupen profit od samo 35 milioni evra.

novna teza be{e deka ekonomskite subjekti mora da se potkrepat od strana na dr`avnite institucii, za da se postigne {to pogolema nivna vrednost, odnosno rast za kompaniite i rast za nacionalnata ekonomija. I tie vo toa uspeaja. Ako go analizirate rastot na slovene~kiot BDP od 90-tite godini do denes, }e gi vidite tie efekti, dodeka Makedonija s$ u{te e daleku od performansite {to gi ima{e pred tranzicijata. Nie ne uspeavme da napravime takov pristap na zaedni{tvo i potkrepa za biznisite”, veli Janevski.

Pokraj tezata za otsustvo na zaedni{tvo na site zasegnati strani vo naporite da se sozdadat silni makedonski kompanii, Janevski istaknuva deka poradi toa {to makedonskata ekonomija e mala, vo nitu eden moment nema{e dovolna poddr{ka od bankite za nekoja doma{na kompanija da porasne do taa mera {to }e pretstavuva pozna~aen regionalen igra~.

“Duri nekoj i da poka`e{e inicijativa da raste, ednostavno ne mo`e{e da bide poddr`an od vnatre{ni izvori.

Nema{e banka {to e podgotvena da vleguva vo pogolemi rizici i da fi-

nansira proekti k {to bbi odele nadvor od ramkite na Makedonija”, veli Janevski.

Toj gleda malku makedonski kompanii vo momentov {to imaat potencijal da rastat vo regionalni igra~i. Tikve{, vinarskata vizba zad koja so kapital zastana toj, preku investiciskata grupa M6 vo 2003 godina, e edna od tie kompanii spored nego, potoa e kavadare~kata fabrika za ~eli~ni profili IGM, kako i farmacevtskata kompanija Alkaloid.

“Tikve{ e vo faza na doka`uvawe na pazarite kade {to sakame da se pozicionirame. Toa doka`uvawe } e trae dolgo vreme, zatoa {to vinarski proizvod ne se pravi preku no}.

Odnosno, proizvodot mo`e brzo da se napravi, no pazarot se osvojuva dolgo.

Makedonija 50 godini nema isfrleno proizvod od vinarskata industrija, 80% od vinoto e nalivno, samo sedum vinarnici izvezuvaat vino pakuvano vo {i{iwa, a od toa, 90% e na Tikve{.

Prvo mora da rabotime na toa Makedonija da bide me|unarodno priznata kako proizvoditel na vino, za da mo`e i Tikve{ taka da nastapuva na stran-

PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR NA MAKSTIL

[EFKI IDRIZI SOPSTVENIK NA RENOVA

Povratnik od [vajcarija kade {to rabotel 17 godini, [efki Idrizi vo 1991 godina ja osnova Renova, kako kompanija za izveduvawe grade`ni raboti. Dobro zavr{enite uslugi mu donesoa mnogu “mu{terii”, biznisot raste{e i presvrtnata to~ka e koga Idrizi re{ava da izgradi sopstven pogon vo Xep~i{te za proizvodstvo na lepaci, glet masi i suvi malteri, materijali koi prethodno gi uvezuva{e od Avstrija. Ponatamu s$ e kako na filmska lenta. Se redat novi investicii, Renova otvora fabriki i vo Kosovo i vo Albanija, a vkupnata vrednost na site vlo`uvawa e pogolema od 30 milioni evra.

Idrizi lani po~na i nova investicija, fabrika za boi i te~ni fasadi, vedna{ do prvata fabrika vo Xep~i{te, a po~na i so probivawe na srpskiot pazar.

41

42 BITKA ZA REGIONALNIOT PAZAR BLAGOJA DON^EV GENERALEN DIREKTOR NA ADING

Deka izvozot na makedonski proizvodi na dale~ni i nedovolno poznati pazari ne e nevozmo`en, potvrduva dolgogodi{noto i uspe{no iskustvo na kompanijata Ading, koja preku svoite proizvodi-aditivi i drugi hemiski materijali za grede`ni{tvoto e prisutna na bliskoisto~nite pazari, Rusija, Ukraina i vo re~isi site zemji od regionot.

I ne samo toa, Ading e edna od navistina retkite doma{ni kompanii koja vo drugi zemji se javuva kako stranski investitori, poto~no so svoi fabriki vo Bugarija i Iran.

“Toa {to nema mnogu makedonski firmi prisutni na stranskiot pazar ili u{te pomalku {to investiraat vo drugi zemji e problem na makedonskiot kod, odnosno inferiornosta koja e na{a lo{a karakteristika”, veli Blagoja Don~ev, generalniot direktor na Ading.

[TERJO NAKOV PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR NA FER[PED

[terjo Nakov so godini e vo grupata najgolemi i najuspe{ni.

Negovite kompanii silno vrabotuvaat novi lu|e, oti e eden od najgolemite makedonski investitori.

No, Nakov e i eden od najkritikuvanite delovni lu|e vo Makedonija. Re~isi 20 godini e na ~elo na kompanijata Fer{ped, koja pod negovo vodstvo izrasna vo vistinski holding. Pokraj soobra} ajot i {pedicijata, investira{e vo mnogu oblasti, kako hotelierstvoto, ugostitelstvoto, turizmot, zemjodelstvoto, vo mediumite. Za sebe veli deka spa|a vo onie direktori koi imale znaewe i sposobnost da gi so~uvaat i razvijat kompaniite... Za razlika od onie direktori koi ili nemaa kapacitet za toa ili rabotea edinstveno za svoite li~ni interesi, namesto za interesite na kompaniite. Sepak, Nakov i kompanijata koja ja upravuva nekolkupati dosega se najdoa na udar na vlasta.

TRI PRI^INI ZO[TO MAKEDONIJA NEMA GOLEMI REGIONALNI IGRA^I nedovolen nagon kaj biznismenite; nedovolna poddr{ka od dr`avata; nema banki {to mo`at da poddr`at golemi proekti.

ski pazari”, veli Janevski.

NA DR@AVATA I PRE^AT GOLEMITE Sekoga{ koga e diskutirano za rastot na makedonskite kompanii i nivniot probiv na stranskite pazari, spomenuvana e ulogata na dr`avata vo tie procesi. Kolku navistina makedonskata dr`ava se anga`irala ili ne izminative 20 godini vo sozdavaweto regionalni igra~i od doma{nite kompanii, e pra{aweto {to predizvikuva postojana polemika me|u biznis-zaednicata, vladinite pretstavnici od site garnituri dosega i ekspertskata javnost. Eden od pogolemite biznismeni vo oblasta na prehranbenata industrija, koj{to ne saka{e da go spomenuvame negovoto ime vo ovoj tekst, smeta deka vladeja~kite garnituri, odnosno glavnite politi~ki partii vo zemjava nikoga{ ne gi sakale mnogu golemite kompanii.

“Tie im trebaat kako donatori za nivnite kampawi i ostanati aktivnosti, no nikoga{ ne sozdadoa povolen ambient golemite kompanii da rastat u{te pove}e. Vo javnosta se sozdade negativna percepcija za krupnite biznismeni, deka se toa tajkuni, feudalci, kriminalci, odnosno vo ist ko{ se stavija direktorite koi{to ne znaeja kako da gi upravuvaat privatiziranite kompanii, pa gi upropastija, i tie {to investiraa niz godinite, vrabotuvaa novi lu|e i sozdavaa nova vrednost vo ekonomijata.

Taa negativna percepcija vo golema mera be{e pottiknuvana od samite politi~ki partii, vo momentite koga poka`uvaweto so prst kon gre{nite biznismeni be{e potrebno za sobirawe predizborni poeni”, veli na{iot sogovornik.

Toj dodava deka nikoga{ dosega ne

uspeal da najde sogovornik vo redovite na koja bilo vlada, na kogo }e mu objasni kakva pomo{ mu treba koga se raboti za namaluvawe ili ukinuvawe na carini za surovini, koi{to inaku ne se proizveduvaat vo zemjava, pa nema potreba od nivno {titewe, ili pak koga bile potrebni garancii i poddr{ka pri realizirawe na proekt na nadvore{en pazar.

“Ednostavno, sam si zboruvam, sam sebesi se slu{am”, veli toj.

Za toa {to zna~i dr`avnata poddr{ka vo rastot na biznisite, mo`eme da ja pogledneme praktikata {to ja imaat najsilnite ekonomii vo svetot. Probivot na germanskite industriski koncerni na stranskite pazari, osobeno na brzoraste~kite od grupata BRIK, ne bi mo`el da bide tolku silen bez politi~kata poddr{ka. Kancelarot Angela Merkel e taa {to ja promovira i turka germanskata industrija, koga se sre}ava na najvisoko nivo so svoite kolegi od zemjite trgovski partneri.

Istoto go pravi i francuskiot pretsedatel Sarkozi ili, pak, amerikanskiot Obama. Vo Makedonija golema kompanija e taa so prihodi od sto milioni evra, pa nagore, no vo regionot, toa e na nivo na sredna kompanija. Makedonskite kompanii, prvo, se premali za da bidat posilni regionalni igra~i, a vtoro, ne mo`at nitu mnogu da porasnat preku akvizicii i spojuvawa, zatoa {to, generalno, kaj nivnite menaxeri postoi otpor od vakvite akcii, smetaat analiti~arite.

Kako primer ~esto se naveduva na grade`nata industrija, kade {to mo`elo da se napravi edno okrupnuvawe na glavnite igra~i vo toj sektor, so toa {to novata golema kompanija bi bila

BROJ 629

16/11/2011

www.kapital.mk

KO^O AN\U[EV SOPSTVENIK NA BRAKO

Brako, spored zborovite na Ko~o An|u{ev, negoviot sopstvenik, e momentalno najgolemiot proizvoditel na `i~ani proizvodi vo Jugoisto~na Evropa. Za da go zadr`i pazarot vo ovoj region, An|u{ev re{ava da kupi fabrika vo Pan~evo, Srbija, blizu pristani{teto na Dunav, za da za{tedi na transportni tro{oci, i ottamu da go pokriva regionot severno od taa to~ka. Toa mu ovozmo`uva na Brako vo Makedonija da se fokusira na posofisticirani proizvodi, {to trpat podolg transport, zatoa {to vo start imaat pogolema dodadena vrednost.

“Ili }e investirate nadvor za da stanete pogolemi i za da go dr`ite pazarot, ili }e se povle~ete doma i }e ~ekate nekoj da dojde vo ’va{eto maalo‘ i da ve istepa.

Nie go odbravme ovoj prviot na~in”, veli An|u{ev.

STRA[O MILKOVSKI DIREKTOR NA GRANIT

Granit e najgolemata grade`na kompanija vo zemjava, spored ostvarenite prihodi, koi se dvi`at okolu 65 milioni evra poslednive dve godini. Karakteristi~no za Granit e {to e najgolemiot “izvoznik” me|u grade`nite kompanii, zaradi visokiot iznos na zdelkite sklu~eni vo Ukraina, Hrvatska i na u{te nekolku pazari. Vo Ukraina Granit ja dovr{i izgradbata na avtopatot od Kiev do Novograd, a nov tender koj se otvora tamu e za prodol`uvawe na istiot pat, ovojpat od ]op do Kiev.

“Stanuva zbor za golem proekt, koj se odviva vo ~etiri fazi. Prvata ja zavr{uvame, za vtorata }e konkurirame, a sekoj del od proektot e vo vrednost od 50 milioni evra, do 150 milioni evra”, veli Stra{o Milkovski, generalen direktor na Granit.

BITKA ZA REGIONALNIOT PAZAR mnogu pokonkurentna na me|unarodnite tenderi, polesno bi obezbeduvala bankarski garancii i sl.

“Me|utoa, ne mo`e da se sozdadat silni regionalni igra~i ako dr`avata vo kontinuitet ne zastanuva zad niv.

Toa mo`e da se pravi preku razli~ni formi: obezbeduvawe na evtini krediti, osiguruvawe na plasmanot, lobirawe.

43

Vo makedonskiot slu~aj, dr`avata niz godinite favorizira{e edna grupa kompanii, pa druga, pa treta, za razlika od edna Hrvatska ili Slovenija, kade {to dr`avata sekoga{ stoe{e silno zad eden Agrokor ili Merkator, i ne e ni ~udo {to tie prerasnaa vo vistinski regionalni giganti”, smeta Rubin Zareski, konsultant za strate{ki menaxment.

44

MARKETING

FLORIJAN NIDERSUS GLAVEN MARKETING-DIREKTOR NA VIP OPERATOR

MORA DA PONU GI NADMINUV NA POTRO[UV IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

Florijan Nidersus karierata ja po~nal vo Oddelot za finansiski kontroling vo Mobilkom Avstrija vo 1999 godina, kade {to rabotel na nekolku razli~ni pozicii.

Po zavr{uvaweto na magisterskite studii po biznis-administracija vo Francija, Singapur i vo SAD, preminuva vo Oddelot za marketing kako rakovoditel na m-trgovija (mobilna trgovija). Vo ramkite na negovata funkcija vo grupacijata kako rakovoditel na roaming vo Mobilkom Avstrija grupacijata, zaedno so svojot tim, Florijan vospostavuva sinergija me|u prihodite i tro{ocite od roamingot na nivo na grupacijata. Po soedinuvaweto na Mobilkom Avstrija i Telekom Avstrija, Florijan e nazna~en za Rakovoditel na mobilen marketing za privatni korisnici i mali delovni korisnici vo A1. Me|u drugoto, uspe{no upravuva so portfolioto na proizvodi na lokalnite brendovi na mobilna telefonija vo Avstrija – A1, B.Free, Bob i Red Bull Mobile.

lorijan Nider sus, od neodamna e noviot glaven marketing-direktor na Vip operator.

Vo intervju za “Menaxer”, zboruvaj}i za aktuelnite sostojbi vo marektingot i idnite potencijali, najavuva novi iznenaduvawa za korisnicite na Vip operator.

Kon {to }e bide naso~ena marketing-strategijata na Vip sledniot period?

Dosega prili~no agresivnata politika na poniski ceni i paketi privle~e golem broj korisnici, {to }e bide sledniot target?

Najdobrata vrednost i sekoga{ pove}e za na{ite korisnici.

Ova se dvata stolba na na{ata marketing-strategija koi }e ostanat i vo sledniot period. Vo taa nasoka }e prodol`ime da nudime novi tarifi, novi uslugi i odli~ni uredi. Isto taka inovaciite se mnogu zna~aen faktor vo raboteweto. Za da doneseme vozbudlivi inovacii za korisnicite nie }e go iskoristime i iskustvoto od Telekom Avstrija grupacijata i faktot deka sme del od grupacija koja raboti na osum pazari i ima okolu 22 milioni korisnici. Dvi`ej}i se vo taa nasoka imame za cel da privle~eme pove}e korisnici vo site va`ni segmenti – pripejd, postpejd i vo delovniot segment.

Mojata li~na cel e vo sledniot period da ovozmo`am i da osiguram deka na{ite korisnici }e ja dobijat najdobrata vrednost i deka }e imaat najdobro korisni~ko iskustvo.

Kolku marketing-strategijata pomaga da se prodade odredena usluga? Istra`uvawata poka`uvaat deka potencijalnite kupuva~i pove}e go

F

zabele`uvaat izgledot na reklamata ili go pamtat sloganot, a retko koj od niv ja zabele`uva uslugata.

Vistina e deka odli~na reklamna kampawa e va`na za da se privle~e vnimanieto na korisnicite. Spored istra`uvawata {to gi sproveduvame, na{ite kampawi i na{iot brend im se dopa|aat na makedonskite korisnici i nie sme gordi na toa. No, isto taka mo`am da vi ka`am od moeto internacionalno iskustvo, deka makedonskite korisnici ja razbiraat i su{tinata na reklamata i znaat za prednostite na produktite zad koi stoi kampawata. Zatoa, ubeden sum deka na{iot pristap da se ponudat proizvodi so najdobra vrednost vo kampawite e klu~en faktor za uspehot. A ovie proizvodi so najdobra vrednost se sostaveni od pove}e razli~ni elementi: dizajn na produktot, koj e vo celosna soglasnost so potrebite na korisnicite, odli~no i transparentno prika`uvawe na cenite, izvonredna usluga na proda`nite mesta i korisni~ka gri`a potoa.

Vip operator aktivno gi sledi potrebite na korisnicite i im nudi uslugi koi gi nadminuvaat nivnite o~ekuvawa. [to e najva`no za da bide uspe{na edna marketingstrategija?

Uspe{nata prikazna na Vip se temeli na odli~en miks, no najva`ni se najdobrata vrednost, sekoga{ inovativni i sekoga{ pove}e za korisnicite i op{testvoto vo Makedonija. I sekako postoi u{te eden pomalku tradicionalen element vo na{eto rabotewe, koj e isto taka klu~en spored moeto mislewe – odli~niot tim na Vip. Kako {to ka`av prethodno, uspehot na marketing-strategijata zavisi od konzistentnosta na marketingmiksot. Toa e produkt koj im nosi pridobivki na korisnicite i gi zadovoluva nivnite potrebi i

BROJ 629

16/11/2011

MARKETING

www.kapital.mk

UDITE USLUGA [TO VA O^EKUVAWATA VA^ITE o~ekuvwa, a toa go nudime preku odli~na promocija, atraktivna cena i kompetentni proda`ni kanali.

Mobilnite operatori, zaedno so avtomobilskata industrija i industrijata za pijalaci va`at za najgolemi oglasuva~i vo Makedonija.

Kolku krizata, za ~ij kraj nikoj ne e siguren i denes, vlijae{e na namaluvaweto na buxetot za marketing?

Krizata gi obele`a poslednite nekolku godini vo Evropa, a efektite mo`at da se vidat i denes vo nekolku evropski zemji.

Mobilnata industrija ne be{e dramati~no pogodena od krizata, barem ne vo Makedonija. Buxetot za reklamirawe vo Vip operator nikoga{ ne be{e skraten. Od prviot den od na{eto rabotewe nie gi tro{ime na{ite sredstva za ovaa namena vo soglasnost so na{ite pazarni i komunikaciski celi. Veruvam deka marketingot, dokolku se raboti celishodno, e mnogu va`na investicija vo idninata. Krateweto na marketing-tro{ocite poradi okolnosti od cikli~en karakter, kako {to e krizata, bi stavilo dopolnitelen tovar vrz idnoto rabotewe i samo bi ja prodol`ilo krizata.

Vo svetot internet-oglasuvaweto go prestasa tradicionalnoto oglasuvawe. Podatocite kaj nas poka`uvaat deka mnogu malku makedonski kompanii se odlu~uvaat za internetoglasuvawe, a fokusot im e televizijata, iako lu|eto s$ pove}e vreme pominuvaat na Internet. Kako VIP gleda na ova?

Brojkite i faktite za onlajnmarketingot variraat zna~itelno vo odnos na razli~nite pazari.

Velika Britanija e eden od najnaprednite onlajn-pazari kade {to 30% od marketing-buxetite

Ne gi koristime socijalnite mre`i samo za promocija na na{iot brend ili na{ite proizvodi. Tie se odli~en na~in da gi slu{neme na{ite korisnici, da odgovorime na nivnite pra{awa, da dobieme zabele{ki, no i pozitivni i negativni komentari

se potro{eni onlajn, dodeka kaj drugite zreli evropski pazari s$ u{te imaat potro{uva~ka pomala od 5%. Vip e edna od vode~kite kompanii vo onlajnmarketingot vo Makedonija, bidej}i Internetot e mnogu zna~aen del od marketing-pristapot na na{ata kompanija. Dodeka onlajn-marketingot s$ u{te e vo faza na zarodi{ sporedeno so Velika Britanija, Vip ve}e go koristi Internetot vo site kampawi. Vo zavisnost od vidot

na uslugata ili produktot, toa mo`e da bide samo onlajn-kampawa ili Internetot mo`e da bide del od mnogute kanali na komunikaciskiot miks. Vip ima isto taka aktiven Fejsbuk profil so pove}e od 50.000 fanovi.

Vo golema mera sme zastapeni na Internet, bidej}i gledame mo`nosti za golem rast.

Kolku Vip operator ja koristi mo}ta na socijalnite mre`i za promovirawe na brendot?

Krateweto na marketingtro{ocite poradi okolnosti od cikli~en karakter, kako {to e krizata, bi stavilo dopolnitelen tovar vrz idnoto rabotewe i samo bi ja prodol`ilo krizata

Najnovite statistiki poka`uvaat deka vo Makedonija pove}e od 80% od naselenieto koristi Internet i deka re~isi milion gra|ani gi koristat socijalnite mre`i. Jasno go sledime ovoj trend i ja prilagoduvame na{ata internet-stranica so voveduvawe novi sodr`ini koi }e bidat od adekvatna poddr{ka i pomo{ za na{ite korisnici. Gi koristime site prednosti na Fejsbuk komunikacijata, koja pove}e se koristi vo Makedonija, no isto taka aktivni sme i na Tviter i na drugite socijalni mre`i.

Prvi na pazarot gi ponudivme uslugite Fejsbuk na SMS i MMS. Gi sledime trendovite, no isto taka rabotime i na sozdavawe novi trendovi.

No, isto taka moram da naglasam deka ne gi koristime socijalnite mre`i samo za promocija na na{iot brend ili na{ite proizvodi. Tie se odli~en na~in da gi slu{neme na{ite korisnici, da odgovorime na nivnite pra{awa, da dobieme zabele{ki, no i pozitivni i negativni komentari.

Dostapnosta i ednostavnoto koristewe na socijalnite mre`i e moderen fenomen, koj doprva }e go ima glavniot zbor. So sigurnost mo`eme da ka`eme deka toa e najbrzata i vo odnos na tro{ocite najefikasnata alatka za promocija ili za interakcija so korisnicite.

45

46 PRETPRIEMNI[TVO

PATOT DO USPEHOT NA MAKEDONSKITE PRETPRIEMNI^KI

NEMA TAJNA FORMULA – T VIZIJA, ISTRAJNOST I HR IVANA VANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk leva@kapital.com.mk @ p

o{to sekoga{ ~ekame lu|eto koi zlato vredat da bidat prepoznaeni vo stranstvo, pa potoa nie doma{nite im oddavame priznanija? Duri i vo svetot na biznisot sme svedoci deka ~esto se slu~uva da slu{neme za nekoj uspe{en makedonski biznismen ili pretpriema~ od stranskite, namesto od doma{nite biznis-spisanija i magazini. No, za sre}a, rabotite poleka go menuvaat svojot tek.

Sega ve}e ne mora da “tr~ame” po sekoja izjava na golemite Mark Zakerberg, Endru Mejson, Xef Bezos... Imame i nie biznismeni i pretpriema~i so “tajni” formuli za uspeh i podgotvenost za spodeluvawe na sopstvenite iskustva so drugi entuzijasti. Da se ima jasna cel pred sebe, no i `elba da se istrae na trnliviot, a sepak, vozbudliv pat koj treba da go izodi sekoj pretpriema~ bea glavnite preporaki na makedonskite biznis-gurua prisutni na prvata bizniskonferencija “Pretpriemni~ki optimizam vo Makedonija”, {to se odr`a vo Skopje.

Ovoj navistina originalen i unikatno organiziran nastan od strana na marketing i PR-agencijata Buzz Communications uspea da napravi odli~en spoj na doka`ani i idni pretpriema~i, profesori, pretstavnici od vladini i akademski institucii, studenti i nevladini organizacii.

Z

Za uspe{en biznis va`no e da imate jasna cel i silna istrajnost za prebroduvawe na preprekite i predizvicite predizvicite. Da se dvi`ite vo sprotivna nasoka od odnesuvaweto na mnozinstvoto i da gradite partnerski odnosi. Ova se samo del od preporakite na makedonskite pretpriemni~ki lideri na prvata biznis-konferencija “Pretpriemni~ki optimizam vo Makedonija”, odr`ana vo Skopje Vo fokusot bea prezentaciite na nekolku eminentni imiwa od doma{niot biznis-svet.

Osnova~ite na uspe{nite makedonski kompanii - mlekarnicata Zdravje, izdava~kiot centar Tri, holdingot Opus Pikon investors, konditorskata fabrika Makprogres, studioto za vizuelni efekti FX3X i IT-kompanijata Duna Kompjuteri - zboruvaa otvoreno pred publikata za nivnite po~etoci, uspesi i gre{ki, predizvici i razvoj, kako i za biznis-modelite {to se ve}e doka`ani kako uspe{ni vo lokalni ramki. Vo prijatna atmosfera i opu{teno raspolo`enie kru`e{e poseben fluid me|u prisutnite. Bez barieri i tajni, bez strogi razgrani~uvawa za toa koj e publika, a koj predava~, vo prepolnata sala sekoj zainteresirano gi “golta{e” nepovtorlivite iskustva na makedonskite pretpriema~i.

VO EU SAMO 10% OD FIRMITE SE PRETPRIEMNI^KI Po~etokot na konferencijata ja otvori ministerot za ekonomija, Vaqon Sara}ini.

Sara}ini gi povika prisutnite zaedno da

rabotat na vra}aweto i odr`uvaweto na pretpriemni{tvoto vo Makedonija, bidej}i mladite pretpriema~i, sepak, najdobro mo`at da nau~at od uspe{nite primeri. “Evropa im posvetuva mnogu golemo vnimanie na malite i srednite pretprijatija. Duri i vo najnovata agenda 2020 na EU, Baroso pora~a deka za da se stimulira inovativnoto op{testvo, Evropa treba da ja zgolemi populacijata vklu~ena vo pretpriemni{tvoto za 50%.

Ako momentalno samo 10% od biznisite vo EU se pretpriemni~ki, do 2020 godina toj procent treba da se zgolemi na 15%”, istakna Sara}ini i dodade deka pred da mislime na golemite, prednost treba da im dademe na malite firmi vo zemjata.

Za mnogumina od prisutnite edna od najinteresnite prezentacii na konferencijata be{e taa na To{e Kocevski, pretsedatel na Opus Pikon investors. No, toa ne treba da n$ za~uduva ako go zememe predvid dvedeceniskoto biznis-iskustvo na ovoj

TO[E KOCEVSKI

ALEKSANDAR PAJKOVSKI

PRETSEDATEL NA OPUS PIKON INVESTORS

SOPSTVENIK NA DUNA KOMPJUTERI

“Koga sonuvav za uspeh mislev deka toj }e dojde sam po sebe. No, uspehot ne se nao|a koga }e go otvorite fri`iderot ili koga }e stanete od krevetot.

Uspehot sekojdnevno se sozdava i toj e postojan.

Uspehot ne doa|a i ne zavr{uva, tuku postojano razmisluvate kako da se gri`ite za nego.”

“Ne postojat upatstva za uspe{en biznis. Ima samo `elba koja e vistinska. Golem broj lu|e go do`ivuvaat `ivotot kako lo{o vreme i se krijat. No, koga }e pomine lo{oto vreme, pominuva i `ivotot. Koga nikoj drug ne saka, toga{ vleguvajte vie vo biznisot so seta va{a sila. I postojano kr{ete gi pravilata.”

PRETPRIEMNI[TVO

I LIDERI

TREBA RABROST 43,7% 46%

od lu|eto vo zemjava lani potvrdile deka sakaat da bidat pretpriema~i

od lu|eto vo zemjava rekle deka poprvin bi rabotele za drug, otkolku da imaat svoj biznis

magister po biznis-administracija, koj e i sopstvenik na holding sostaven od 25 kompanii vo pove}e industrii. Kocevski e poznat ne samo kako prv ~ovek koj go donese pejxerot na makedonskiot pazar vo dale~nite 90-ti godini, tuku i kako vizioner koj na ruskiot telekomunikaciski pazar uspea da pobedi vo bitkata so mo}nite giganti Motorola i Orakl. “Koga sonuvav za uspehot, mislev deka toj }e dojde sam po sebe. No, uspehot ne se nao|a koga }e go otvorite fri`iderot ili koga }e stanete od krevetot. Uspehot sekojdnevno se sozdava i toj e postojan. Uspehot ne doa|a i ne zavr{uva, tuku postojano razmisluvate kako da se gri`ite za nego”, istakna Kocevski.

Toj raska`uva{e i za svoite neuspesi vo obidot da gi otvori prvite videoteki, vo sistem s$ u{te vreme koga socijalisti~kiot socija silno dominiral na ovie prostori. Vo toj obid propadnala celokupnata investicija zaem od negovite od 150-200.000 dolari d prijateli. No, negovata strast amerikanski prij go napravi lider da uspee vo biznis-svetot bizni telekomunikaciite, po {to vo svetot na te investira i vo mediumite, rudre{ava da inves prehranbenata industrija, stavajnicite i prehran vlo`uvawa vo grade`ni{tvoto }i akcent na vlo` poslednive nekolku nekol godini.

“Nema upatstvo za uspe{en biznis. Potrebna e samo vistinska k `elba, istrajnost i jasna cel kade sakate da odite”, re~e Aleksandar Pajkovski, direktor i soosnova~ na Duna Kompjuteri, koj se vrati na pozna~ajnite momenti od razvojot na kompanijata. Se}avaj}i se na momentite koga namesto da se zanimava so informatika, moral da smisli kako da prodade 40 toni grozje i 26 toni meso za da zaraboti ne{to, Pajkovski pora~a deka

Dovolno gi ~itavme prikaznite na zapadnite biznisgurua. Vreme e za lekciite i porakite na makedonskite pretpriemni~ki lideri. Tie so javnosta iskreno spodelija kako go postignaa uspehot i kolku e te`ok patot do vrvot, so site biznis-predizvici i problemi koi se ispre~uvaat na istiot edno od pravilata vo biznisot {to toj gi sledi e da se kr{at pravilata.

“Sonuvavme da im go podobrime `ivotot na lu|eto so pomo{ na tehnolo{kite re{enija, no na po~etokot “izigravavme” i trgovci.

Mora da se prilagodi{ na sekoja situacija.

Sepak, i vo tie okolnosti najdovme vrska so informatikata. So pomo{ na toga{ najmoderniot xeben kompjuter izrabotivme faktura i uvozno-izvozna deklaracija, koja{to ja napravivme bukvalno vo avtomobil, no potoa ovie re{enija gi usovr{ivme i im gi prodadovme na mnogu makedonski kompanii”, se potseti Pajkovski na prvite uspesi na Duna Kompjuteri, kompanija koja podocna stana poznata i po toa {to prva vo Makedonija gi donese proizvodite na Epl, koi{to predizvikuvaat potro{uva~ka histerija na planetarno nivo. Eden od najgolemite uspesi na Duna Kompjuteri, kako {to naglasi vizionerot Pajkovski, e instaliraweto na 1.200 ma{ini za kopirawe vo

HOLIVUD - MISIJA VOZMO@NA! amislete kako izgleda da rabotite na poznati holivudski filmovi, kako Aviator, The Golden Compass, Resident Evil-Afterlife ili Transformers 4 - Dark of the moon, koj najverojatno }e bide i nominiran za Oskar? Toa {to mo`ebi nam ni izgleda nedosti`no e sekojdnevie za vizionerot Kristijan Danilovski, kosopstvenik i izvr{en menaxer na FX3X, kompanija koja za 14 godini od samo dvajca osnova~i porasnala na 105 vraboteni.

“Jas imav kompjuter od 10-godi{na vozrast, koga kompjuterite s$ u{te bea retkost vo zemjava. U{te koga gi gledav filmovite Terminator 2 i The Last Starfighter imav son da rabotam vizuelni efekti i animacija, iako nemav poim kako }e go ostvaram toj son”, se se}ava na po~etocite Danilovski.

So prethodno iskustvo vo firma kade {to vo fokusot bila zarabotkata, namesto investiciite, Danilovski se odlu~il vo 1997 godina so eden partner da osnova firma i da go sledi svojot son. “Po~navme so rabota vo edna spalna soba, vo koja se se}avam deka ima{e samo edna plasti~na masi~ka. Imavme i malku sre}a {to toga{ prviot klient ni be{e Lotarija na Makedonija. Uspeavme

Z

mnogu brzo da vrabotime u{te dvajca vraboteni. Potoa klient ni stana Mobimak, po ~ija kampawa postojano se zgolemuva{e brojot na golemi klienti od zemjata”, veli toj. “Ve}e vo 2002 godina dr`evme re~isi 80% od makedonskiot pazar. Toga{ dojde klu~niot moment koga po~navme da razmisluvame {to ponatamu. Dali }e se {irime nadvor ili }e zastaneme tuka? U{te toga{ re{ivme deka treba da stigneme do Holivud i taa cel potoa ja ostvarivme”, istakna toj.

Momentalno FX3X raboti na {est holivudski filmovi i imaat sopstven trening-centar za da formiraat kadri koi vo idnina }e gi regrutiraat.

“Ne e va`na samo upornosta. Va`no e i postojano da se nadminuvate sebesi vo odnos na kvalitetot {to go nudite.

A kvalitetot sekoga{ vredi tolku kolku {to vredi poslednata rabota koja ste ja

napravile”, zaklu~uva Danilovski i dodava deka poedincite koi gi sledat najnovite trendovi vo svetot se tie {to ja pravat sekoja kompanija da funkcionira kako edna uspe{na celina.

KRISTIJAN DANILOVSKI SOPSTVENIK NA FX3X

“Ne e va`na samo upornosta. Va`no e i postojano da se nadminuvate sebesi vo odnos na kvalitetot {to go nudite. A kvalitetot sekoga{ vredi tolku kolku {to vredi poslednata rabota {to ste ja napravile.”

47

48 PRETPRIEMNI[TVO BIZNIS-ANGELI PO^NAA “DA LETAAT” VO MAKEDONIJA? {te edna pozitivna rabota vrzana za pretpriemni{tvoto kaj nas e toa {to kone~no po~na da funkcionira i mre`ata na biznis-angeli. Koncept koj ve}e nekolku decenii vladee vo razvienite ekonomii {irum svetot. Ovaa mre`a pretstavuva formalna mre`a na angeliinvestitori pretpriema~i i bogati poedinci podgotveni da investiraat sopstveni finansiski sredstva, znaewe, ve{tini i socijalen kapital vo novi i inovativni biznis-idei so potencijal za visok rast. Glavnite aktivnosti na Centarot za inovacii pri Proektot na USAID za konkurentnost, koj ja lansira{e ovaa prva mre`a na biznisangeli, se naso~eni kon analiza i procenka na proekti, pomo{ za atraktivno “pakuvawe” na ideite za prezentacija pred investitorite, regionalni sorabotki za prenos na iskustva, investiciska ve~era, proverka na izdr`anost na proektite itn.

“Najgolemiot problem e nao|aweto finansii vo po~etnata i start ap faza. Nie go vidovme toa i se obidovme da gi preslikame svetskite i regionalni iskustva i zatoa formiravme edna takva mre`a.

Rabotevme na teren za da im pomogneme na firmite da ja zgolemat konkurentnosta.

Dosega naidovme na mnogu interesni idei, za koi veruvame deka preku na{ite kontakti mo`at da privle~at odreden kapital”, istakna @arko Pop Iliev, pretsedatel na Centarot za inovacii i proekt-menaxer na i2BAN Mre`ata na biznisangeli.

U

Kosovo za period od samo {est meseci vo vreme na krizata vo 2001 godina, koga site dostavuva~i go napu{taa toj pazar.

“Koga nikoj drug ne saka, toga{ vleguvajte vie vo biznisot so seta va{a sila”, istakna toj. Vo trka so svetski kompanii kako IBM (IBM), HP i mnogu drugi, Duna Kompjuteri pobedila na tenderot, ~ija referenca i studija na slu~aj podocna bile navedeni vo mnogu svetski publikacii.

Za toj uspeh sopstvenikot Pajkovski e pokanet da bide viziting-profesor na presti`niot Univerzitet Stenford i da predava za podignuvaweto na MSP vo krizni situacii.

ZA DA STIGNE[ NEKADE TREBA DA ZNAE[ KADE ODI[ Site makedonski biznismeni i pretpriema~i bea soglasni deka va`no e da ima{ cel za da znae{ kade se dvi`i{. No, potrebno e da se bide i mnogu istraen vo preprekite koi }e zastanat na patot na biznisot. Da ne se obeshrabruva pretpriema~ot vo nas koga nekoja investicija propa|a vo voda ili koga nekoj predizvik izgleda nedosti`en. “Site nie imame cel koja sakame da ja postigneme, a so toa go menuvame i svetot. Patot od iljada milji po~nuva so eden edinstven ~ekor. I toa e toj vistinskiot. Gledajte nazad, no nikoga{ ne se vra}ajte tamu.

Na{ata hrabrost n$ nosi tamu kade {to sakame da stigneme. Sekoga{ slu{ajte go svojot vnatre{en glas i zapomnete deka energijata ja imame samo tolku kolku

{to ja tro{ime”, istakna Vinka Sazdova, sopstvenik na izdava~kiot centar Tri. Sazdova raska`a deka `ivotot ~esto pati bara od nas da napravime kompromisi, za koi podocna izleguva deka se na{ite najdobri biznis-odluki. Koga se zasitila od profesijata novinarstvo, Sazdova se vrabotila vo Zavodot za unapreduvawe na stopanstvoto, kade {to ja formirala izdava~kata ku}a Zum pres. No, prikaznata za izdava~kiot centar Tri po~nuva malku podocna. “Na po~etokot kancelarijata be{e vo ku}ata na moite roditeli. Bevme samo dvajca sorabotnici. Iako, navidum, na po~etokot nemav ni{to, sepak, imav mnogu. Imav kapital iska`an preku kontakti, znaewe i iskustvo. I najva`noto - imav cel pred sebe. Na nieden brod ne mu e povolen nitu eden vetar ako nema cel kade saka da stigne”, raska`uva{e `enata koja tri pati ja osvoi presti`nata nagrada “Roman na godinata”, {to ja dodeluva “Utrinski vesnik”.

Inovativnosta na Vinka, koja nosi pretpriemni~ka ni{ka vo sebe, se ogleduva vo otvoraweto na prvata internet-kni`arnica, suptilniot i intenziven marketing, prodavaweto na knigite nadvor od kni`arnicite, rasposlani po marketite, na benzinskite stanici i restoranite...

Za Jovan Dabevski

VINSKA SAZDOVA SOPSTVENIK NA IZDAVA^KI CENTAR TRI

“Site nie imame cel koja sakame da ja postigneme, a so toa go menuvame i svetot. Patot od iljada milji po~nuva so eden edinstven ~ekor. I toa e toj vistinskiot. Gledajte nazad, no nikoga{ ne se vra}ajte tamu. Na{ata hrabrost n$ nosi tamu kade {to sakame da stigneme. Sekoga{ slu{ajte go svojot vnatre{en glas i zapomnete deka energijata ja imame samo tolku kolku {to ja tro{ime.”

OSVE@ETE GI VA[ITE INFORMACII I ZA[TEDETE! NAJPOVOLNA CENA ZA PRETPLATA NA NEDELNIKOT I DNEVENIOT VESNIK KAPITAL ZA SAMO 8.000 DENARI SO VKLU^ENO DDV, PLATENA PO[TARINA ZA 12 MESECI... ZA[TEDETE DURI 35%

+

-35% SO

POVE]E INFORMACII NA 02/3298 110 ILI

pretplata@kapital.com.mk

ZEMETE POVE]E!

BROJ 627

04/11/2011

PRETPRIEMNI[TVO

www.kapital.mk

pak, sopstvenik na Mlekara Zdravje-Radovo, najva`no e biznisot postojano da vlo`uva vo razvojot. “Ako zastanete, toa e krajot na s$ }e propadnete! Postojano imajte entuzijazam.

Rabotete, u~ete i samo rabotete. Ako vnesete mnogu qubov vo s$ {to rabotite, veruvam deka taa investicija }e vi se vrati”, im pora~a toj na prisutnite. Dabevski raska`uva{e za svoite uspesi i padovi, za toa kako izgleda da otvorite centar za distribucija na stotici prehranbeni proizvodi, a potoa da go zatvorite zatoa {to ne mo`ete da gi naplatite pobaruvawata, pa povtorno da po~nete odnovo, ovoj pat vo proizvodstvo na mle~ni proizvodi, koi celosno }e go osvojat makedonskiot pazar i }e mu donesat prihodi pogolemi od 20 milioni evra.

Gligor Cvetanov, izvr{en direktor na konditorskata fabrika Makprogres od Vinica, go spodeli iskustvoto kako od mala semejna trgovska kompanija, formirana od negoviot tatko Aleksandar, se stanuva eden od najgolemite proizvoditeli na slatki vo zemjava i po{iroko.

“Bevme uporni i koga ni be{e najte{ko, koga ne mo`evme da ja pogodime vistinskata formula za torti~kite, a imavme nabaveno skapa oprema za nivno proizvodstvo”, re~e Cvetanov.

Po nekolku neuspe{ni obidi, Cvetanovi “mu se zablagodarile” na prehranbeniot tehnolog za sorabotkata i prodol`ile so drug stru~en tim da tragaat po vistinskata torti~ka.

“Na krajot napravivme tolku dobri torti~ki {to uspeavme ne samo da go zamenime uvozot so doma{en proizvodi, tuku uspeavme da im gi prodademe i na Slovencite, od kade {to prethodno doa|aa torti~ki po prili~no visoki ceni”, istakna Cvetanov. Toj ja otkri sopstvenata formula za biznis vo uspehot, odnosno famozniot marketing-miks poznat kako 4P toj go nadgradil vo 10P - proizvod, cena (price), prisutnost, promocija, profesionalnost, partnerstvo, po~it, po`rtvuvanost, podobruvawe i pretpriemni~ki duh.

Petar Nedelkovski od Inbox pak, zboruva{e kolku e va`no start ap firmite da koristat autsorsing za da imaat ekspertiza koja sekoga{ e najisplatliva. Toj naglasi i deka kaj biznisot so uslugite e mnogu pote{ko, bidej}i tie se nevidlivi. “Mnogu e pote{ko kaj uslugite da im objasnite na klientite koi se pridobivkite {to }e im go napravat `ivotot polesen. Fokusot treba da bide staven na objasnuvawe na uslugata. Zapomnete deka biznis-konceptot e odr`liv tolku kolku {to e silna najslabata alka. Otkrijte koja e najslabata alka na va{ite potencijalni klienti i na toj na~in }e im pomognete”, istakna Nedelkovski.

Zaklu~ocite se jasni. Dolg e patot od zamislata do realizacijata na ideite. No, sepak, uspevaat samo najupornite i najistrajnite. Tie {to imaat dovolno hrabrost na ple}ite da go nosat rizikot i da ne se pla{at od burata na predizvici vo koja }e zaplovat. Ili kako {to istakna Qupka Naumovska, organizator na ovoj nastan: “Sekoj od nas si zamina pobogat so novi kontakti, novi iskustva i znaewe koe ne se u~i na fakultetite. Sepak, ostanuva na nas kako ponatamu }e go primenime i }e go iskoristime toa znaewe i iskustvo od najdobrite”.

NAJMAL, A SEPAK, NAJGOLEM PRETPRIEMA^ avistina e golemo zadovolstvoto da pi{uvate za nekoj tolku mlad, a sepak, tolku golem. Nekoj {to na 10-godi{na vozrast ima vizija da razvie proekt za besplatna videoedukacija za site u~ili{ta vo Makedonija, no i hrabrost istata da ja prezentira pred vistinski profesionalci.

Stanuva zbor za maliot Marko ^alasan, koj mnogumina go narekuvaat i Mocart na kompjuterite ili ~udoto od dete, koj i ovojpat zastana me|u pretpriema~kite gurua za da gi prezentira svoite idei. “Mojot proekt e da se vovede besplatna videoedukacija vo site u~ili{ta preku streaming media, kako eden od na~inite za emituvawe multimedijalna programa. So ovoj proekt site u~enici mo`at da u~at preku video, namesto vo `ivo i profesorot ne mora istata lekcija da ja povtoruva postojano na site klasovi”, go prezentira{e proektot maliot genijalec, najmladiot in`ener na Majkrosoft. “Prednostite na mojot proekt se vo toa {to mo`e da se vra}a videolekcijata ako na nekoj u~enik ne{to ne mu e jasno, snimkata nema da ima ko~ewe i pove}e studenti mo`at da u~at odedna{. Na primer, koga @an Mitrev izveduva nekoja operacija na srce, vo `ivo mo`at da prisustvuvaat najmnogu trojca studenti, a so mojot proekt taa operacija } e mo`at da ja gledaat neograni~en broj studenti”, poentira{e ^alasan. Kolku e golemo ova malo dete zboruvaat faktite {to toj na 7-godi{na vozrast stana najmladiot sertificiran sistemski administrator na Majkrosoft, na devet godini ve}e stanuva sertificiran sistemski in`ener, a edna godina podocna na pokana na pretstavnici od Gugl dr`e{e svoe predavawe i ima{e sredbi so najdobrite in`eneri na ovoj tehnolo{ki gigant.

N

49 9

50 LIDERSTVO

Dominik [tros-Kan, porane{niot direktor na MMF, podgotvuvaj}i se za kandidat za pretsedatel na Francija, go obvinija za seksualen napad.

Dejvid Sokol be{e najverojatniot naslednik na Voren Bafet na ~elo na Berk{ir Hetavej, a padna poradi insajdersko trguvawe na {teta na kompanijata.

Mark Hrd be{e uspe{en lider na amerikanskiot tehnolo{ki gigant HjulitPakard, a qubovnata afera so nadvore{na sorabotni~ka ja plati so negovata fotelja.

Posledniot direktor na bankrotiranata Leman braders, Ri~ard Fuld, odbiva{e da si priznae deka bankata tone

PADOT NA GOLEMITE YVERKI

ZO[TO LIDERITE SE GUBAT NA PATOT DO USPEHOT

HARVARD BUSINESS REVIEW

zminatava godina nekolku visoki lideri misteriozno go zagubija svojot pat. Dominik [tros-Kan, porane{en {ef na Me|unarodniot monetaren fond i zna~aen francuski politi~ar, be{e obvinet za seksualen napad.

Pred toa Dejvid Sokol, za koj se zboruva{e deka }e bide naslednikot na Voren Bafet, be{e prinuden da dade ostavka poradi toa {to trguval so akciite na Lubrizol (Lubrizol) pred da predlo`i Berk{ir Hetavej (Berkshire Hathaway) da ja kupi kompanijata. Ima mno{tvo primeri za vakvi neodamne{ni porazi: Izvr{niot direktor na Hjulit Pakard (HewlettPackard), Mark Hrd, si podnese ostavka poradi toa {to dostavuval izve{tai za la`ni smetki, koi proizleguvale od

I

negovata qubovna vrska so nadvore{na sorabotni~ka.

Amerikanskiot senator Xon Ensajn si dade ostavka otkako se obide da ja prikrie vonbra~nata vrska so pari~ni isplati.

Li B.Farkas, porane{en pretsedatel na gigantot za hipotekarni krediti Tejlor, Bin i Vitaker (Taylor, Bean & Whitaker), vo april be{e proglasen za vinoven poradi u~estvo vo edna od najgolemite bankarski izmami vo amerikanskata istorija.

Ovie talentirani lideri bea neverojatno uspe{ni na svoeto pole na rabota i bea na vrvot od svoite karieri.

Tokmu poradi ova nivnoto odnesuvawe e zbunuva~ko i se postavuva pra{aweto - {to gi nateralo da go zagubat svojot pat.

Zo{to liderite, koi se poznati po svojot integritet i vodstvo, se

Koga liderite se fokusiraat na nadvore{ni priznanija namesto na vnatre{no zadovolstvo, go gubat tloto pod noze. ^estopati ja otfrlaat iskrenata kritika, koja & ja ka`uva vistinata v lice na mo}ta. Namesto toa, se opkru`uvaat so podlizurkovci koi im go ka`uvaat toa {to sakaat da go slu{nat

SAMOANALIZA: PAT DO LIDERSKIOT RAZVOJ Pred nekoj da ja prezeme liderskata uloga treba da se zapra{a zo{to saka da bide lider i koja e celta na negovoto liderstvo. Ovie pra{awa se ednostavni, no potragata po nivnite odgovori mo`e da trae so decenii.

Ako iskreniot odgovor glasi mo}, presti` i pari, liderite rizikuvaat da se potpiraat na nadvore{ni priznanija za da se ~uvstvuvaat ispolneto. Nema ni{to lo{o da gi posakuvate ovie nadvore{ni simboli s$ dodeka se kombiniraat so podlaboka `elba da slu`ite na ne{to pogolemo od sebesi. Liderite ~ija cel e potragata po mo} nad drugite, neograni~eno bogatstvo ili slavata koja doa|a so uspehot imaat tendencija da se sporeduvaat so drugite zaradi li~na satisfakcija i ~estopati izgledaat sebi~no i egoisti~no. Po~nuvaat da im veruvaat na svoite sopstveni izjavi. Kako lideri na institucija, najposle po~nuvaat da veruvaat deka institucijata ne mo`e da uspee bez niv.

BROJ 629

16/11/2011

LIDERSTVO

www.kapital.mk

zanimavaat so neeti~ki aktivnosti?

Zo{to gi rizikuvaat svoite golemi karieri i besprekornata reputacija za takvi minlivi dobivki?

Dali mislat deka nema da bidat fateni ili veruvaat deka nivniot visok status gi stava nad zakonot?

Dali prvpat pravat ne{to nedozvoleno ili ve}e so godini se na “lizgavo tlo”?

Vo tekot na ovie otkritija mediumite, politi~arite i javnosta redovno gi karakteriziraat ovie lideri kako lo{i lu|e, narekuvaj} i gi duri i zlobni. Poednostavenite sfa}awa za dobroto i za lo{oto samo ni ote`nuvaat da sfatime zo{to dobrite lideri go gubat svojot pat i deka ova mo`e da mu se slu~i na sekogo od nas. Liderite koi go gubat svojot pat ne se lo{i lu|e. Tie, vsu{nost, go gubat svojot moralen kompas, ~estopati prepu{taj}i se na isku{enijata na koi naiduvaat. Mnogu malku lu|e vleguvaat vo liderskite vodi za da la`at ili za da pravat zlodela, a sepak, site nie imame kapacitet za dejstva poradi koi }e se kaeme ako ne ostaneme prizemni.

STAPICATA NA LIDERSTVOTO Dodeka pove}eto lu|e cenat fer kompenzacija za nivnite dostignuvawa, mnogu mal broj lideri po~nuvaat so potraga isklu~ivo po pari, mo} i presti`. So tekot na vremeto, nagradite – bonusite, novinarskite statii, beneficiite i rastot na akciite – ja zgolemuvaat `elbata za u{te. Taka se sozdava dlaboka `elba seto toa da prodol`i, ~estopati pottiknata od nagonot da se nadminat narcisoidnite rani od detstvoto. Mnogupati ovaa `elba e tolku silna {to liderite gi prekr{uvaat eti~kite standardi spored koi prethodno se rakovodele, {to mo`e da bide bizarno, pa duri i nelegalno. Spored izjavata na pretsedatelot na Novartis (Novartis), Daniel Vasela, za magazinot For~n

(Fortune): “Za mnogumina od nas idejata da se bide uspe{en menaxer koj }e ja vodi kompanijata od edna pobeda vo druga i }e gi ispolnuva vetuvawata kvartal po kvartal e opojna.

Toa e model na slavewe koj vodi do toa da poveruvate vo nego i ja iskrivuva slikata za realnosta. Koga postignuvate dobri rezultati, sekako, ve slavat i po~nuvate da veruvate deka centralnata figura na site tie {ampawski zdravici ste vie”. Koga liderite se fokusiraat na nadvore{ni priznanija namesto na vnatre{no zadovolstvo, go gubat tloto pod noze. ^estopati ja otfrlaat iskrenata kritika, koja & ja ka`uva vistinata v lice na mo}ta.

Namesto toa, se opkru`uvaat so podlizurkovci koi im go ka`uvaat toa {to sakaat da go slu{nat. So tek na vreme stanuvaat nesposobni da se vpu{tat vo iskren dijalog.

TEMNATA STRANA NA LIDERSTVOTO Mnogu lideri stasuvaat do vrvot nametnuvaj}i im ja svojata volja na drugite, duri i uni{tuvaj}i gi lu|eto koi im stojat na patot. Koga }e stignat na vrvot mo`at da bidat paranoi~ni i da veruvaat deka ostanatite se obiduvaat da gi simnat od prestolot. Ponekoga{ razvivaat kompleks na natrapnik, koj e predizvikan od dlaboka nesigurnost deka ne se dovolno dobri i deka }e bidat razotkrieni.

Za da doka`at deka ne se natrapnici, tolku se trudat da dostignat sovr{enstvo {to se nesposobni da go priznaat svoite neuspesi.

Koga }e se soo~at so niv se ubeduvaat sebesi i ostanatite deka tie problemi ne se nitu nivna vina, nitu nivna odgovornost. Ili pak, baraat `rtveni jagniwa koi }e gi obvinat za svoite problemi.

Koristej}i ja svojata mo}, harizma i komunikaciski ve{tini, gi prinuduvaat lu|eto da ja prifatat ovaa iskrivena slika, {to e pri~ina celi kompanii da izgubat ~uvstvo za realnosta. Vo ovaa faza liderite

rizikuvaat da napravat golemi gre{ki, kako na primer da go prekr{at zakonot ili da go dovedat vo pra{awe opstanokot na svojata organizacija. Iskrivenata pretstava koja ja imaat gi ubeduva deka ne pravat ni{to lo{o ili pak, ja racionaliziraat sostojbata, veruvaj}i deka ovie zastranuvawa se potrebni za da se postigne povisoka cel.

Za vreme na finansiskata kriza izvr{niot direktor na Leman braders (Lehman Brothers), Ri~ard Fuld, odbi da priznae deka Leman braders nema dovolno sredstva. Negovoto odrekuvawe gi pretvori pogre{nite procenki na bilansot vo vistinska katastrofa za celiot finansiski sistem. Fuld uporno gi odbiva{e sovetite da pobara dopolnitelen kapital, zala`uvaj}i se sebesi deka }e go spasi federalnata vlast. Koga po~na krizata nema{e drug izlez osven

bankrot. Gore na vrvot e osameno, zatoa {to liderite znaat deka, vo krajna linija, se odgovorni za `ivotite i za sre}ata na lu|eto. Ako ne uspeat, mnogumina }e bidat dlaboko povredeni. ^estopati go negiraat tovarot i osamenosta, stanuvaj}i nesposobni da se soo~at so realnosta. Go zamol~uvaat svojot vnatre{en glas, bidej} i premnogu e bolno da se soo~at so nego, pa duri i da priznaat deka postoi.

Sepak, mo`e da se pojavi vo nivnite soni{ta dodeka se obiduvaat da gi re{at problemite koi im se motaat niz glavata. Vo me|uvreme, nivniot deloven i privaten `ivot ja gubat ramnote`ata.

Gubat kontakt so tie {to im se najbliski: soprugot/soprugata, decata i najdobrite prijateli – ili gi usoglasuvaat so svoite stavovi. Najposle, go gubat kapacitetot da razmisluvaat logi~no za va`nite pra{awa.

51

52

GRADITELI NA KAPITALIZMOT

KARLOS SLIM HELU

NAJBOGATIOT ^OVEK NA SVETOT

KRAL VO SVETOT NA BIZNISOT IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk

te se zapra{ale li nekoga{ kakvo e ~uvstvoto da se razbudite nautro znaej} i deka ste najbogatiot ~ovek na svetot? Ova ve}e dve godini e sekojdnevie za telekomunikaciskiot magnat Karlos Slim Helu. Ne samo {to gordo ja ponese titulata kral vo biznis-svetot, tuku Meksikanecot stana i prviot ~ovek koj ne e Amerikanec, a sepak, e rangiran na vrvot na listata so najbogatite na magazinot “Forbs”. No, koj e, vsu{nost, Karlos Slim, koj kako {to “Kapital” ve}e ekskluzivno objavi, ovaa prolet na konferencija vo Ohrid }e ja poseti i na{ata zemja?

Milijarderot e sin na Libanecot, Xulien Slim Hadad, koj se doselil vo Meksiko na tinejxerska vozrast vo 1902 godina.

Tatkoto nemal nikakvi pari, nitu pak, poznavawe na {panskiot jazik. Najprvin otvoril svoja prodavnica, a potoa uspeal i da kupi imot vo centarot na gradot.

Podocna se `eni so }erkata na poznat libanski trgovec, so koja ima {est deca, me|u koi

S

i Slim. Tatkoto go u~i Slim kolku se va`ni samodisciplinata, obrazovanieto, napornata rabota, dobroto smetkovodstvo i prezemaweto rizik. Xulien investiral vo Meksiko za vreme na revolucijata, koja po~na vo 1910 godina, i povtorno po padot na berzata vo 1929 godina.

Sinot golem del od svojot uspeh go pripi{uva na lekciite od svojot tatko. Vo ranoto detstvo toj mu otvoril {tedna kni{ka na sinot so cel da nau~i da menaxira so nedelniot xeparlak.

Zaedno so svojot tatko Karlos gi analiziral sopstvenite tro{oci, dava~ki i drugi aktivnosti, a toa podocna }e mu pomogne da ja sozdade imperijata {to ja poseduva denes. Od toa vreme investiraweto stanuva zna~aen del od negoviot `ivot. Prvite biznis-lekcii gi primenil vo praktikata koga imal samo 12 godini, so otvorawe na svojata prva bankarska smetka i kupuvawe akcii vo Nacionalnata banka na Meksiko. Na 25-godi{na vozrast po~nal da gi formira temelite na Karso grup, denes edna od najgolemite biznis-imperii vo svetot. Interesen e podatokot deka imeto

Kako deteto kolekcioner na karti~ki so bejzbol-igra~i stana najbogatiot ~ovek vo svetot? Ne samo {to e prviot ne-Amerikanec koj, spored “Forbs”, stana kral vo svetot na biznisot, tuku Karlos Slim e i itar investitor, so strategija: najdi biznis {to e pomalku cenet, pa investiraj vo nego.

“Kapital” ekskluzivno objavi deka na 26 mart Slim }e prisustvuva na konferencija vo Ohrid. Eve go negoviot pat za uspeh vo biznisot i `ivotot.

na grupacijata e kombinacija na po~etnite bukvi od negovoto i imeto na negovata idna sopruga, Somaja Domit Gemajel.

Sedumdesetgodi{niot Karlos go akumuliral svoeto bogatstvo na sli~en na~in na koj{to sobiral karti~ki so bejzbol-igra~i koga bil dete. Biografijata na Karlos otkriva deka karierata ja po~nal na detskite igrali{ta, kade {to razmenuval karti~ki od bejzbol-igra~i so drugite deca. Itriot Karlos kupuval karti~ki duri od centarot na Meksiko Siti i ja evidentiral sekoja razmena koja ja pravel so drugarite vo svojata tetratka za da uspee prv da gi sobere site.

Denes strategijata na milijarderot e: pronajdi biznisi koi se pomalku ceneti, investiraj vo niv i taka nastapi na pazarot.

Taa denes go napravi sopstvenik na akcii vo pove}e od 220 kompanii, blagodarenie na lekciite {to gi nau~il od negoviot tatko. Karlos Slim ve}e ~etiri decenii `ivee vo Meksiko Siti.

Studiral in`enerstvo na Nacionalniot avtonomen univerzitet na Meksiko (National Autonomous University of Mexico), kade {to gi izu~uval matematikata i linear-

noto programirawe. Biznismenot e i golem qubitel na knigi, kolekcioner na umetni~ki dela, no i sportski entuzijast.

INVESTIRAJTE VO VREME NA KRIZA! Edna od najgolemite investicii na Meksikanecot Slim e taa vo 1990 godina. Toga{ Meksiko be{e vo kriza i ja privatizira{e svojata ekonomija, a miljarderot so u{te dvajca partneri ja kupi dr`avnata kompanija Telmeks (Teléfonos de México - Telmex). No, kupuvaweto na Telmeks se smeta za edna od najkontroverznite investicii na Karlos. Koga meksikanskata Vlada se odlu~ila za proda`ba na nacionalnata telefonska kompanija na javen tender, ja prifatila ponudata na Slim. Nekoi tvrdat deka toj platil mnogo pomalku od realnata pazarna vrednost na kompanijata, a podocna kon toga{niot pretsedatel Karlos Salinas de Gortari e pokrenata i postapka za nevnimatelno prodavawe na Telmeks. Po kupuvaweto, bogatstvoto na Slim po~nuva da raste dramati~no.

Od 7,39, pazarnata vrednost na akciite ekstremno se zgolemila na 41,2 milijardi amerikanski

53

“Koga `i ` veete za misleweto na Jas ne b bi sakal da `iveam so pomdrugite, vie ne postoite. islata kako }e me zapomn a Zato . sami e at.” avit napr a era ne mo`ete s$ da . ata acij “Vo ovaa nova telekomunikacisk Fond Gejts Bil od i del e Slim .” ansi alij e e potrebno da sozdavat

74

milijardi dolari e proceneto bogatstvoto na milijarderot Slim

1

mesto na rang-listata soo najbogatite za 2011 godina na na magazinot “Forbs”

dolari. Podocna toj gi integriral svoite kommislat deka starioit stil gre{ki na lu|eto e {t,omno panii za polesno da gu maloproda`n “Edna od najgolemietenep eben. Na primer starrabotat me|usebno. No, “Sekoga{ velam: treba da gi koristat vno na vodewe biznis a sootr ne e ve} ata ko vij lk rgo to.” u e-t ste oti pouspe{ni, tolku spr vo m ste op{testveno po mislat dek i pripejd-karti~kite go i uva xir ver jas sin , . No na koi e izgraden toj biznis go pretpriemni~ko odgovorni. Iskoristete ovi osn zgolemija prodiraweto ite ite efektivna korpto iskustvo za da napravna Telmeks na pazarorativna filantro pija.” ot za 85%, a toa mu donese dopolnitelna slava i bogatstvo na sega najbogatiot ~ovek vo svetot. Navistina bea na listata so najbogatite e te{ko da se zamisli kolku lu|e vo svetot. Neodamna i pari vo xebot ima ovoj ~ovek. so golemata investicija vo Kolku za sporedba, eden Karlos presti`niot “Wujork tajms” Slim “te`i” kolku 27 makedonski (The New Your Times), go vperi BDP. Tie {to `iveat vo Meksiko svetskoto vnimanie kon sebe. velat deka e te{ko da se `ivee Toj stana najgolemiot invesbez da se kupi eden od negovite titor vo kompanijata, koj ne proizvodi. Vo momentot koga se e ~len na semejstvoto {to ra|a eden Meksikanec prihodite ja poseduva dolgi godini na Slim rastat, bidej}i porodu- nanazad. So edna re~enica, vaweto se slu~uva vo edna od Karlos Slim e itar innegovite bolnici Star medika. vestitor, koj uspe{no Podocna istiot toj ~ovek koristi spojuva niza investicii struja koja se prenesuva preku vo razli~ni sektori – “Klu~ot e vo Inter kablite na Kondumeks, brendot pe~atewe, rudarstvo, minnetot. SAD zasega e na kultura, pa i nie mo jrazvienata zemja vo ra da bideme prisutn vo sopstvenost na Slim. Se vozi erali, metali, industriski novata digitalna de ne {n ata civilizacija, i tamu. Ako Interne po pati{tata napraveni od nego- proizvodi, osiguruvawe, telekomunikaciite tot e srceto se maloproda`ni prodavnici ne jzi n ne rven sistem.” na vata grade`na kompanija CILSA i restorani. i koristi gorivo ispumpano MINISTEROT od negovite nafteni kompanii na [irokopojasnata komisija pati razgovarale i telefonski.

IVANOVSKI E VO Svekomeks. Komunicira preku za digitalen razvoj vo @ene- “Toj najmnogu e zainteresiran za DOBAR ODNOS SO telefonskite linii na Telmeks, va, vo koja u~estvuvaat preku energetikata, metalite, rudite, KARLOS SLIM konsumira negov tutun, koj se 50-ina svetski politi~ki i no i za telekomunikaciite. Sme prodava pod brendot Marlboro Ministerot za informati~ko biznis-lideri. Na sredbata tie razgovarale i za Makedonija i kupuva vo marketite Siars op{testvo i administracija za zaedno ru~ale na ista masa i i za mo`nostite za investicii robak, koi isto taka se ogranok “Kapital” ekskluzivno otkriva razgovarale. Ottoga{ redovno vo energetika i vo metali. No, na Karso grup. Ottuka, ne e ni deka li~no se zapoznal so na- se gledaat na site sostanoci Slim ne e zainteresiran za ~udno {to toj gi prestigna Bil jbogatiot ~ovek na svetot. Toa na komisijata, bidej}i Slim ne investirawe kaj nas, bidej}i Gejts i Voren Bafet, koi dolgo se slu~ilo na prviot sostanok propu{ta nitu eden. Nekolku pazarot e premnogu mal.

54 NA RU^EK SO...

ALEKSANDRA DILEVSKA-SIMOVA

AMBICIJATA ME VODI CELO VREME Od kompanija koja po~na da raboti so tim od pet lu|e, Publicis denes prerasna vo najgolema marketing-grupacija vo Makedonija, koja vrabotuva nad 50 lu|e i raboti za nekoi od najgolemite kompanii vo zemjava. Golema zasluga za uspehot ima tokmu Dilevska-Simova, koja veli deka nejzinata cel i celta na timot na kompanijata nikoga{ ne bile da bidat najgolemi, tuku najdobri. Mnogu, mnogu rabota, hrabrost i strast za toa {to go rabotite.

Ova e receptot za uspeh na Dilevska-Simova i na Publicis

PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

ema nekoja posebna formula za uspeh. S$ e individualno. Toa {to go nau~iv vo mojata dosega{na kariera e deka nema ni{to bez rabota i kontinuirano u~ewe.

Vo momentot koga ~ovek prestanuva da u~i zastanuva vo svojot razvoj”, veli Aleksandra Dilevska-Simova, edna od najuspe{nite `eni-menaxeri vo zemjava, koja ve}e sedumnaeset godini e vo biznisot so advertajzing i rakovodi so Publicis, najgolemata marketing-agencija vo zemjava.

Prijatna, otvorena, precizna, {armantna i sekoga{ raspolo`ena za kvalitetna diskusija, bez nikakov problem prifati da bide na{iot prv sogovornik vo novata rubrika na “Kapital”, koja ja realiziravme vo eden od najekskluzivnite restorani vo Skopje, novotvoreniot Arabeska.

“Vsu{nost, jas zavr{iv elektrotehni~ki fakultet, a podocna se steknav so MBA vo marketing-menaxment na Univerzitetot [efild/Siti kolex vo Solun. Vo marketingot vlegov sosema slu~ajno, na insistirawe na edna moja prijatelka, koja postojano me ubeduva{e deka }e bidam dobra vo taa oblast. Za brzo vreme

N

foto: FILIP POPOVSKI

DIREKTOR NA PUBLICIS-MAKEDONIJA

sfativ deka fakultetot mi do{ol kako dobar trening na mozokot, pa najdov mnogu sli~nosti me|u marketingot i elektrotehnikata. Fakultetot te podgotvuva za `ivotot vo sekoja smisla. Nao|aweto re{enija za problemite i izostrenata logika, raboti koi gi nau~iv na fakultet, mnogu mi pomognaa pokomotno da vlezam vo biznisot so marketing.“ Po~etocite na Dilevska-Simova se vo agencijata Saatchi & Saatchi, a po izvesno vreme zaedno so Igor ^elebi} ja osnovaat Publicis, del od svetskata grupacija Publicis.

“Kako i sekoj po~etok, i mojot be{e te`ok.

Treba{e da se najdat vistinskite lu|e za timot. Ni{to ne mo`e{ da napravi{ solo.

Denes se ~ustvuvam mnogu ubavo koga }e gi poglednam site tie lu|e so koi rabotam so godini. Tie rastea zaedno so kompanijata.

Toa e najgolemata pridobivka za eden menaxer“.

Veli deka toa {to e `ena koja uspe{no uspeva da se bori vo ma{ki biznis ne & bil nikakov hendikep ni na po~etokot na karierata, ni denes.

“Vo rabotata jas ne razmisluvam na toa deka sum `ena. Ne sum ni vospitana taka – deka sum `ensko, pa ne{to ne e za mene

BROJ 629

16/11/2011

www.kapital.mk mk

ili pak, ne mo`am. Koga rabotam, me vodii samo toa {to sakam da go postignam i `elbata toa da go napravam najdobro {too mo`am. Vo taa smisla, ne veruvam dekaa e, postojat razliki me|u ma`ite i `enite, stuku razlika dali nekoj kompletno se posvetuva i veruva vo toa {to go pravi ilii ne. No, fakt e deka ima mnogu malku `enii a, na vode~ki funkcii ne samo vo Makedonija, tuku i vo svetot. Imam vpe~atok deka kolkuu ot pove}e se dvi`ite nagore i vo globalniot advertajzing-biznis i vo na{ite delovnii krugovi, sre}avate s$ pomalku `eni. I ~esto pati imam vpe~atok deka ova e man’s world. Mo`ebi da sum ma{ko bii postignala pove}e, no nemam vpe~atok dekaa ue taka i za toa voop{to ne ni razmisluvam. Jas mislam deka kredibilitetot voo at biznisot `enite mo`at i, da go izgradat sami, I EN M a so svojata ambicija O ET [ NA i trud.” ka vs So Dile me Ambicijata e taa {too Simova se re{iv ja vodi celo vreme.. d O . ti za sala “Ambicija, inova-na ni bogatoto me se t. tivnost, hrabrost.

Arabeska, taa la, Toa se moite dviko odlu~i za ru gateli. The sky is the limit. Nikoj ne mo`e a jas za salata da te spre~i ako ti “cezar”. navistina saka{ da napravi{ ne{to.

Toa {to mo`am da go ka`am od moeto dosega{no iskustvo e deka mnogu lu|e kaj nas im nedostiga tokmu ambicijata. Problem e i mo`ebi {to vo na{ata kultura nemame tradicija da go slavivme uspehot i toa {to mnogu ~esto ni nedostiga inspiracija.”

Toa {to & nosi najgolemo zadovolstvo se zadovolnite klienti i uspesite na kompanijata, {to e valorizacija za srabotenoto.

“Dobro zavr{enata rabota zna~i zadovolni klienti. Ne gi dobivme na{ite golemi klienti tukutaka, nitu pak, ni gi donese grupacijata. Da se bide del od svetska grupacija zna~i i prednosti i obvrski. Sekako, najva`en e potencijalot na lokalniot tim i toa Publicis sekoga{ go naglasuva. Koga po~nuvavme, nikoj ne znae{e {to pretstavuva Publicis i imixot go gradevme so lokalni proekti.

Sepak, globalnata mre`a na Publicis ni ovozmo`uva pristap do pove}e resursi na znaewe, sorabotka so internacionalni timovi i mo`nost svojata rabota da ja ocenuvame i da ja razvivame po interacionalni standardi. No, zatoa i na{ite obrvski se golemi. Celite, principite na rabota, kontrolite ni se zacrtani od centralata vo Pariz. Vo princip, nam ne ni pretstavuva te{kotija da gi ispolnuvame tie uslovi, bidej}i taka funkcioniravme i pred grupacijata da po~ne so poblisko sledewe na rabotata i na pomalite entiteti.”

NA RU^EK SO...

Toa {to go nau~iv vo mojata dosega{na tinuirano u~ewe. Vo momentot koga ~ovekariera e deka nema ni{to bez ra k prestanuva da u~ ta i koni zastanuva vo bo svojot razvoj.

mnogu ubavo koga }e gi pogled Ni{to ne mo`e{ da napravi{ solo. Denes se ~ustvuvam so kompanijata. Toa e zaedno rastea Tie godini. so rabotam koi so lu|e tie site nam . menaxer eden za vka pridobi ata najgolem

Ambicija, inovat mo`e da te spre~iivnost, hrabrost. Toa se moite dviga ako ti navistina sa teli. The sky is the lim ka{ da napravi{ it. Nikoj ne ne{to.

55

56 MENAXER POSLE PET Fitnes-centar, hotel Aleksandar palas.

Voobi~aeno, biznisgrupata rekreativci zemaat kompleten paket koj po~nuva so aerobni ve`bi, krevawe tegovi, potoa sleduva sauna i xakuzi, pa zavr{uva so relaksmasa`a.

IMA LI LEK ZA BOLESTA STRES, KOJA GO NAPA\A SEKOJ MENAXER?

SO SPORT I SO ZDRAVA HRANA DO POVE]E USPE[NI ZDELKI!

Deka stres-menaxmentot kako pojava zema golem zamav doka`uva i zgolemenata pobaruva~ka na profesionalni sportski treneri, instruktori po joga i nutricionisti od strana na biznismenite. Tie pora~uvaat deka standardnite “~a{ka-dve za razbistruvawe na glavata” i “malku nikotin za smiruvawe na nervite” mora da se zamenat so sportuvawe, zdrava ishrana, joga, relaks-masa`i, pa duri i so obi~na pro{etka na ~ist vozduh VIKTORIJA MILANOVSKA milanovska@kapital.com.mk

izi~ni investicii, ekonomski krizi, predolgi sostanoci, natrupani obvrski, prekratki rokovi... Ako na seto toa se dodadat soobra}ajniot mete` i ponekoja nenajavena poseta od inspektorite, go dobivame rabotniot den na eden prose~en

R

makedonski biznismen. Normalno, ne gi isklu~uvame i nekolkute turi kafe so brendiranite cigari. Kade vodi ova?

Odgovorot na ova pra{awe e sodr`an vo samo eden zbor - stres.

Iako ovaa s$ poaktuelna pojava navidum zvu~i “fensi”, ekspertite od oblasta na rabotnite odnosi, pa duri i lekarite ja narekuvaat menaxerska bolest na 21 vek.

Ako dosega makedonskite menaxeri se

ISKRA VETAXOKOSKA-MUCUNSKA GENERALEN MENAXER NA VITALIA

Redovnata balansirana ishrana vo tekot na denot so izbor na vistinskite produkti mi ja dava energi~nosta i ~uvstvoto na lesnotija koi mi se neophodni za izvr{uvawe na dnevnite obvrski i toa so nasmevka. Fizi~kite aktivnosti za mene se neminovnost vo nadminuvaweto na stresot. Zelenoto opkru`uvawe i sve`iot vozduh se vistinski melem. Zatoa, sekoj sloboden mig go koristam za pro{etki vo priroda. I koga seto toa }e go dopolnam so diskretna muzika vo koja u`ivam, napnatosta e celosno eliminirana, a jas sum podgotvena za novite predizvici na rabotniot den.

vodea od poznatata “mavni edno viski za da si ja izbistri{ glavata” ili se pokoruvaa na devizata deka cigarite gi smiruvaat nervite, redno vreme e vakvata percepcija da se smeni. Ne za drugo, tuku bidej}i ne dava nikakvi rezultati. Naprotiv, go pravi `ivotot u{te postresen, a donesuvaweto odluki celosno neefikasno.

Stres-menaxmentot e novata filozo-

BROJ 629

16/11/2011

MENAXER POSLE PET

www.kapital.mk

fija na biznismenite. Vo ova vreme na turbo-promeni i slo`enata neizvesnost {to ja nosi sekoj den toj {to ne znae da go upravuva stresot e totalno neupotrebliv vo biznisot.

“Kapital” razgovara{e so nekolku eksperti so cel da im pomogneme na biznismenite pouspe{no da se spravat so stresot.

Sportuvawe, zdrava ishrana, joga, relaks-masa`i, pa duri i obi~na pro{etka na ~ist vozduh se vistinskite eliminatori na stresot.

FIZI^KATA AKTIVNOST EFIKASNO GO UBIVA STRESOT Deka stres-menaxmentot kako pojava zema golem zamav doka`uva i zgolemenata pobaruva~ka na profesionalni sportski treneri i instruktori od strana na biznismenite. Profesionalniot trener Mirko Petrovski veli deka vo fitnes-centarot Aleksandar palas vo posledno vreme doa|aat golem broj biznismeni i lica koi se podlo`ni na golem stres stre od rabota. Toj tvrdi deka prvo sre sredstvo za osloboduvawe od napnatosta i stresot e fizi~kata aktivnost.

“Tie lu|e seko sekoga{ doa|aat napnati od sekojdnevnite rabotni obvrski. Re{enie za toa se umereni umer ve`bi so pomal intenzitet, oso osobeno kardiove`bi ili aktivnosti na aerobnite napravi - lenta, velosiped i orbitrek. Voobi~aeno biznis-grupata rekreativci zemaat kompleten paket pak koj po~nuva so aerobni krevawe tegovi, potoa sleduve`bi, krevaw xakuzi, pa zavr{uva so va sauna i xa relaks-masa`a. Najbitno e {to na kraj relaks-masa`a si odat nasmeani. Ova e sobirali{te na uspe{ni biznis-lu|e i ne retko tokmu za vreme na ve`baweto znae da se sklu~i i nekoja biznis-zdelka”, veli Petrovski.

Toj apelira osobeno vo ovoj period od godinata, koga biznismenite imaat i najmnogu rabota, da se izbegnuva vnesuvaweto prosti {e}eri preku kola~iwa i ve{ta~ki sokovi. Orizot, kompirot i p~enkata pak, veli preku celiot den go snabduvaat organizmot so energija.

A ako nekoj ne saka da ve`ba, dovolno e da praktikuva barem pe{a~ewe na sve` vozduh.

“Rabotata na menaxerite prete`no se

uslov tie da ne stignat do pet-{est. sveduva na biznis vo kafeana, baIli ako ve}e mora da se nazdravi so rem tamu se sklu~uvaat golem del od alkohol, toa da bide crveno vino. Taa zdelkite. Vo takvi uslovi, tie nemaat veli deka neophodno e da se namali mnogu mo`nosti da eliminiraat nekoi turbo-koli~inata na kafiwa koja sostojki od ishranata koi dopolsekojdnevno se vnesuva. nitelno sozdavaat stres.

S$ popopularen na~in za Prepora~livo e ovie lu|e vadewe na stresot kaj makeda imaat tri obroci na donskite biznismeni stanuva den, so toa {to ovo{jeto i jogata. treba da se konsumira od populacijata barem pretpladne, a zelen~ukot vo dvapati nedelno iskusu- “Pokraj osloboduvawe od generiraniot stres, jogata popladnevnite ~asovi. Dobro va nekakov stres nudi i na~ini kako lu|eto e da se vnesuvaat surovi da se nosat so napnati jatkasti plodovi, kako situacii, odnosno da ja le{nici, bademi i sli~no, naj~est pri~initel za preveniraat pojavata na no ne vo kombinacija so pojava na stresot, po stres. Za razlika od nekoi viski. Dobra e i morskata smrtnite slu~ai i razdrugi aktivnosti, jogata hrana, posebno za ma{kite, vodite, e rabotata nudi osloboduvawe i od zatoa {to sodr`i cink i go telesniot i od mentalniot dr`i buden imunolo{kiot zamor. Nie go svrtuvame sistem. I suvoto ovo{je, osobeno smokvata, e bogato so od otsustvata na rabot- vnimanieto kon sebe, a ne noto mesto vo svetot se kon nekoj problemot i gi magnezium, gi revitalizira poradi stresot koj go u~ime posetitelite da ja nervnite kletki i e osnodo`ivuva li~nosta primenuvaat taa ve{tina i ven mineral koj go elimniz sekojdnevnite aktivnosti. inira stresot “, veli Tawa Ovde gi lovime pri~inite koi doveduTurunxieva-Stankoska, nutricionist i vaat do pojava na stres , odnosno osnova~ na klubot Vita diet. otkrivame {to n$ zamoruva, Taa potencira deka e vo red za olapa potoa se zanimavame so bavuvawe da se konsumira edna do posledicite i gi otstranudve ~a{i `estok pijalak, no samo pod

PETAR GEORGIEVSKI

GENERALEN MENAXER NA KOMPANIJATA KLS LIGHT AND SOUND

Jas li~no praktikuvam nekolku vidovi spotrt, kako utrinsko tr~awe na kej i teretana tri pati nedelno.

Koga vremenskite uslovi dozvoluvaat, se prepu{tam na u`ivaweto nare~eno motor, planina i edrewe.

Pred da po~nam aktivno da sportuvam bev mnogu ponervozen. No, sfativ deka stresot ne se lekuva vo kafeana i deka rabotata ne smee da se me{a so u`ivaweto. A i ~umu ti pari ako nema{ zdravje, pra{uva Georgievski.

75% 3

25%

TAWA TURUNXIEVA-STANKOSKA NUTRICIONIST

Rabotata na menaxerite prete`no se sveduva na biznis vo kafeana, barem tamu se sklu~uvaat golem del od zdelkite. Vo takvi uslovi, tie nemaat mnogu mo`nosti da eliminiraat nekoi sostojki od ishranata koi dopolnitelno sozdavaat stres. Zatoa, prepora~livo e ovie lu|e da imaat tri obroci na den, so toa {to ovo{jeto treba da se konsumira pretpladne, a zelen~ukot vo popladnevnite ~asovi. Dobro e da se vnesuvaat surovi jatkasti plodovi, kako le{nici i bademi i sli~no, no ne kako dodatok na ~a{a viski.

57

58 MENAXER POSLE PET vame istite”, veli Danica Lepojevi}, instruktor po joga vo Joga sojuzot na Makedonija.

KAKO SE BORAT PROTIV STRESOT MAKEDONSKITE MENAXERI? Makedonskite biznismeni ne se amnestirani od pojavata stres. “Kapital” razgovara{e so nekolku biznismeni kako se spravuvaat so stresot.

Generalniot menaxer na kompanijata KLS Light and sound, Petar Georgievski, e kategori~en - stresot se vadi so sportuvawe, ne vo kafeana.

“Jas li~no praktikuvam nekolku vidovi sport, kako utrinsko tr~awe na kej i teretana tri pati nedelno. Koga vremenskite uslovi dozvoluvaat, se prepu{tam na u`ivaweto nare~eno motor, planina i edrewe. Pred da po~nam aktivno da sportuvam bev mnogu ponervozen. No, sfativ deka stresot ne se lekuva vo kafeana i deka rabotata ne smee da se me{a so u`ivaweto. A i ~umu ti se pari ako nema{ zdravje”, pra{uva Georgievski.

Direktorot na hotelot Aleksandar palas, Goran Ta{kov, veli deka praktikuva pove}e na~ini za spravuvawe so stresot.

“Kulturata na `iveewe vo Skopje ve} e se menuva i s$ pove}e lu|e sfa}

aat deka fizi~kata kondicija mnogu pozitivno vlijae i na izvr{uvaweto na rabotnite obvrski. Ovoj period praktikuvam relaksacija od tipot na masa`i, sauni i xakuzi. No, i samata promena na sredinata, kako piewe kafe nekade na more ili pro{etka vo nekoj drug grad e dobar na~in za spravuvawe so stresot”, veli Ta{kov.

Menaxerot na kompanijata za zdrava hrana Vitalia, Iskra MIRKO PETROVSKI Vetaxokoska-Mucunska, veli deka PROFESIONALEN BODI-TRENER: koga se raboti so qubov i strast Bisnismenite sekoga{ doa|aat napnati od rabotniot den pominuva brzo, a sekojdnevnite rabotni obvrski, no najbitno e stresot polesno se sovladuva. {to na kraj sekoga{ si odat nasmeani. Ova e “Se obiduvam da odr`am dobar sobirali{te na uspe{ni biznis-lu|e i ne retko balans me|u obvrskite i momentite tokmu za vreme na ve`baweto znae da se sklu~i na relaksacija. Sovremeniot na~in i nekoja biznis-zdelka. na `ivot nalaga brzo tempo na `iveewe, no za da istraete vo toa, konsumiram: mojot izbor ne e slu~aen, neophodno e da nau~ite kako da si potuku korisen. Eve i eden primer: mognete vo nadminuvaweto na stresot. porcija ovesni snegulki go zgolemuva Kaj mene odgovorot le`i vo zdravata nivoto na serotonin (takanare~en ishrana, redovnite fizi~ki aktivnosti hormon na sre}ata) koj direktno deluva i vremeto posveteno za u`ivawe. na podobruvaweto na raspolo`enieto.

Kako menaxer na kompanija koja e Tokmu zatoa, `itnite snegulki na Vilider vo proizvodstvoto na zdrava talia se must vo moeto dnevno meni”, hrana redovno gi u`ivam benefitite veli Vetaxokoska. na na{ite proizvodi. Vnimavam {to