Menager 29

Pretpriema~ &...

ODISEJA „MALI BIZNISI 2012”

POBEDNICI SE AKO USPEAT DA PRE@IVEAT

Pretpriema~ &...

ODISEJA „MALI BIZNISI 2012”

POBEDNICI SE AKO USPEAT DA PRE@IVEAT

BROJ 658

06/06/2012

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ie se stolbot na ekonomijata, tie se rasadnikot na novi rabotni mesta, tie se malite, no „golemi” igra~i na pazarot – sektorot na mikro i mali kompanii. Mali spored brojot na vraboteni i prihodite {to gi ostvaruvaat, no koga }e se sobere s$ na kup~e, ovie firmi vrabotuvaat najgolem del od rabotnata sila vo Makedonija, celi 80% i ostvaruvaat 60% od brutodoma{niot proizvod. No, tretmanot na malite i mikrofirmi vo Makedonija e daleku pod nivnoto u~estvo i zna~ewe.

Malite i mikrofirmi vo Makedonija se ostaveni bukvalno sami na sebe. Za bankite se premnogu rizi~ni i nedovolno sposobni za kredit oti nemaat golemi imoti da gi zalo`at pod hipoteki, a premnogu se slabi za da ispregovaraat i da se izborat za pogolemi subvencii od dr`avata.

Razgovaravme so nekolku doma{ni kompanii od segmentot na mikro i mali, od razli~ni sektori, proizvodstvo i uslugi, da ~ueme od niv li~no, koi se najgolemite pre~ki na patot do nivnoto rastewe vo sredni, a zo{to da ne, eden den i golemi biznisi. Dean Badarevski, koj{to zaedno so brat mu Toni, ja vodat semejnata firma za proizvodstvo na tapaciran mebel, veli deka tie kako mal biznis ne mo`at da se razvivaat pozna~itelno zatoa {to doma{niot pazar e premal, finansiite za razvoj im se preskapi i te{ko dostapni, a nivnite profitni mar`i se premali. „Nie te{ko mo`e da se razvivame do stepen za da po~neme da plasirame izvoz. Dokolku dr`avata ne ni pomogne so izvozni subvencii ili, pak, da ni pokrie del od tro{ocite za prezentacija na saemi i sl., nie malite biznisi te{ko mo`e da izlezeme od granicite na Makedonija”, veli Badarevski.

A, vo sopstvenata zemja pak, malite biznisi se soo~eni so nemo`nosta da gi naplatat svoite pobaruvawa.

Mikro i malite kompanii se na krajot od sekoj „sinxir na ishrana”. Da ne im plati{ na malite firmi e najlesno re{enie za problemite {to gi snao|aat srednite i golemite kompanii, velat na{ite sogovornici od „maliot” sektor.

Pravniot sistem, spored niv, e premnogu slab za da gi za{titi od nepla} a~ite, a golemite firmi se naj~estite nepla}a~i, velat iskustvata na malite. „Edna od najgolemite gre{ki {to gi pravevme vo prvite godini od razvojot na kompanijata, e {to davavme stoka na odlo`eno pla}awe i potoa ne mo`evme da naplatime. Sekoj pretpriema~ na po~etokot ima strav deka ako

T

PRETPRIEMNI[TVO

www.kapital.mk

MIKRO I MALITE KOMPANII SE NA KRAJOT OD SEKOJ „SINXIR NA ISHRANA”. DA NE IM PLATI[ NA MALITE FIRMI E NAJLESNO RE[ENIE ZA PROBLEMITE [TO GI SNAO\AAT SREDNITE I GOLEMITE KOMPANII, VELAT NA[ITE SOGOVORNICI OD „MALIOT” SEKTOR. PRAVNIOT SISTEM, SPORED NIV, E PREMNOGU SLAB ZA DA GI ZA[TITI OD NEPLA]A^ITE, ME\U KOI DOMINIRAAT GOLEMITE FIRMI I DR@AVATA

39%

od vkupnite prihodi na site firmi vo Makedonija lani otpa|aat na mikro i malite firmi

47%

od vkupnata neto-dobivka na site firmi vo Makedonija lani otpa|a na mikro i malite firmi

ne dava stoka sekomu na odlo`eno, nema da mo`e da najde klienti, ili }e gi gubi postoe~kite. Na{eto iskustvo veli deka bez sekogo se mo`e, i deka otkako prekinavme sorabotka so onie {to ne pla}aat, imame podobruvawe vo na{ite bilansi”, dodava Badarevski.

BIZNIS-PROEKCIJA ZA GODINAVA: DA SE PRE@IVEE! Tehno-~ist e kompanija koja{to e me|u pionerite vo pretpriema~kite obidi vo zemjava, otkako preminot vo noviot pazaren sistem kon krajot na 80-tite godini dozvoli ekspanzija na privatnite biznisi. Formirana od Zoran Aleksovski i negoviot ortak Sa{o Petrovski vo 1990 godina kako higiensko-tehni~ki servis, taa za dve decenii uspea da porasne vo firma {to ima vraboteno pove}e od 400 lu|e i iako ve}e e daleku od segmentot na mikro i mali firmi, sakavme da slu{neme i od iskusnite kompanii koi bea i koi se denes glavnite predizvici {to se ispre~uvaat pred makedonskite pretpriema~i. „Vo momentov najgolem predizvik e da pre`iveeme. Ako uspeeme, }e bideme pobednici. Sme imale te{kotii vo dosega{niot razvoj, normalno e toa za sekoja kompanija, no sega sme vo situacija da se borime da go odr`ime Mikrokompaniite gi ma~i tipi~nata slabost na nedovolnoto pazarno prisustvo, malite kompanii imaat problem so organizaciskata struktura, a srednite se ma~at so svoite procesi, velat menaxment-konsultantite.

DEAN BADAREVSKI SOFA STUDIO PROIZVODITELI NA TAPACIRAN MEBEL

Sekoj pretpriema~ na po~etokot ima strav deka ako ne dava stoka sekomu na odlo`eno, nema da mo`e da najde klienti ili }e gi gubi postoe~kite. Na{eto iskustvo veli deka bez sekogo se mo`e i deka otkako prekinavme sorabotka so onie {to ne pla}aat, imame podobruvawe vo na{ite bilansi.

ZORAN ALEKSOVSKI TEHNO-^IST SEKTOR HIGIENSKOTEHNI^KI USLUGI

Vo momentov najgolem predizvik e da pre`iveeme. Ako uspeeme, }e bideme pobednici. Sme imale te{kotii vo dosega{niot razvoj, normalno e toa za sekoja kompanija, no sega sme vo situacija da se borime da go odr`ime seto toa {to makotrpno go sozdavavme pove}e od 20 godini.

Site svetli periodi {to gi imavme do minatata godina, sega kako da gi izede mrakot.

VASKO DAMEVSKI KSENOS PRERABOTKA NA VI[NI I PE^URKI

Za `al, mnogu malku makedonski pretpriema~i se osmeluvaat da napravat izvoz.

Falat i mladi lu|e da vlezat vo prerabotuva~kata industrija. Ako si uporen, saka{ da u~i{ i se nadgraduva{ sekojdnevno, vo privatniot biznis mo`e{ pove}e da uspee{ od finansiski aspekt, no mladite ne se motivirani. Izgleda poprivle~en im e statusot na buxetari.

51

52

PRETPRIEMNI[TVO seto toa {to makotrpno go sozdavavme pove}e od 20 godini. Site svetli periodi {to gi imavme do minatata godina, sega kako da gi izede mrakot.

Prvo, golemata konkurencija, i lojalna i nelojalna gi spu{ti do minimum cenite na uslugite {to nie gi davame.

Vtoro, na tenderite {to za ovie uslugi gi raspi{uvaat pogolemite kompanii i dr`avnite institucii, koi se na{i naj~esti klienti, cenata stana edinstven kriterium, taka {to izleguva deka zaludno e seto toa {to go vlo`uvavme so godini vo unapreduvawe na kvalitetot. Krizata za site stana pri~ina, ili mo`ebi izgovor, da skratat tro{oci za odr`uvawe higiena i site insistiraat na najevtina mo`na usluga”, veli Zoran Aleksovski.

Toj veli deka vo dosega{niot razvoj na kompanijata pravele gre{ki kako i site drugi, se probuvale i vo drugi biznisi, kade {to mo`elo pobrzo i pove}e da se zaraboti, no i mnogu da se zagubi.

Pretpriemni{tvo bez rizik nema, no vo Tehno-~ist

SUBVENCIJA KOJA SE ME[A VO MENAXIRAWETO NA KOMPANIJATA oddr{kata {to makedonskata dr`ava ja dava(la) na mikro i malite biznisi dosega mo`e da se ka`e deka e pove}e od simboli~na. So sme{nite 140 iljadi evra godi{no subvencii vo momentov, treba da se pomaga sektor vo koj{to se aktivni pove}e od 60 iljadi kompanii. I ostanatite merki preku koi{to se stimulira razvojot na malite firmi ~estopati, poradi nelogi~nostite vo regulativata, im zadavaat pove}e glavobolki na pretpriema~ite, otkolku {to {to im pomagaat. Badarevski od Sofa studio, ja spomenuva subvencijata {to ja dodeluva dr`avata ako kompanija vraboti novi lu|e. „Ne e vo red {to dr`avata ovaa subvencija ja uslovuva so toa rabotnikot da mora najmalku edna godina da bide zadr`an vo firmata. Ako nekoj e dobar rabotnik nema zo{to da ne go zadr`am, no zo{to da ne mo`e da go otpu{tam onoj {to ne mi se dopa|a kako raboti. Toa e vsu{nost me{awe vo menaxiraweto na kompanijata”, veli Badarevski.

P

92% od site firmi vo Makedonija imaat od 0 do 10 vraboteni

KOLKAV E PRIDONESOT NA MIKRO I MALITE FIRMI UDEL NA VRABOTENITE VO VKUPNIOT BROJ EVROPSKA UNIJA MAKEDONIJA

50% 80%

UDEL VO SOZDAVAWETO NA NOVA VREDNOST

40% 60%

EVROPSKA UNIJA MAKEDONIJA

FINANSIRAWE NA MALITE BIZNISI aj~est problem na mikro i malite kompanii se izvorite na finansirawe. Poslednite podatoci od Eurostat velat deka odbienite aplikacii za kredit vo evrozonata se najmnogubrojni tokmu za mikro i malite kompanii. I evropskite i makedonskite pretpriema~i se `alat deka i pokraj dr`avnite politiki za pottik na pretpriemni{tvoto, bankite se s$ pomalku raspolo`eni da vleguvaat vo kreditni aran`mani so najmalite biznismeni. Vo Makedonija mikrokreditiraweto kako segment na bankarskoto rabotewe, osven so isklu~ok na edna-dve banki, ne za`ivea, zatoa {to toa otsekoga{ na bankite im se ~ine{e rizi~no, neisplatlivo i komplicirano. I vo razvienite zapadni zemji, vo princip, bankite ne se premnogu zainteresirani za finansirawe na mikro i malite biznisi. Za toa postojat alternativnite formi na finansirawe, kako ven~r fondovite, biznis-angelite i ostanatite. Vo Makedonija pred mesec i polovina se odr`a prviot Balkanski investiciski forum, kade {to pretpriema~i od celiot Balkan gi pretstavija svoite idei pred ven~r kapital fondovite, odnosno investitorite {to se vo potraga po inovativni proekti so visok potencijal za pazaren uspeh, no i porizi~ni, poradi {to se i neinteresni za bankite.

N

PRETPRIEMNI[TVO

se odlu~ile za dolgoro~na stabilnost, mo`ebi so pomal profit, no siguren.

Mikro i malite kompanii se soo~uvaat so pogolemi ograni~uvawa na rastot od ostanatite i po~uvstvitelni se na promena na zakonite, velat ekspertite.

Se soo~uvaat i so pogolemi kamatni stapki i pote`ok pristap do izvorite na finansii. Чesto se i porizi~ni poradi neiskustvoto na sopstvenicite, brziot rast i pote{koto sledewe na regulativata.

Vo Tehno-~ist velat deka dosega{niot razvoj go finansile prete`no od sopstveni pari, pokraj nekoi positni kreditni linii. „Smetame deka bez pregolemi zadol`uvawa }e imame postabilen rast i razvoj. Se poka`a deka biznisambientot stanuva s$ ponestabilen.

Koj o~ekuva{e deka od januari navamu na{ite najgolemi klienti }e skratat 30%-40% od na{ite uslugi kon niv”, veli Aleksovski.

MALITE RETKO SE OBIDUVAAT DA NAPRAVAT IZVOZ I dodeka malite firmi }e se otepaat dodeka si go naplatat ispora~anoto ili srabotenoto, nikoj javno ne saka da komentira od kade e tolkavata nelikvidnost vo ekonomijata. „Kapital” mnogu pati dosega citira{e profesionalci od finansiskata sfera spored koi nelikvidnosta poteknuva od „gore”, odnosno dr`avata ne gi pla} a svoite obvrski na vreme, pa ottamu generira spirala na nelikvidnost s$ do najmalite kompanii, koi{to se podizveduva~i na golemite. Me|utoa, vlasta nikoga{ ne izleze da ka`e kolkava e sumata {to ja dol`i na svoite dobavuva~i, a onie pak {to rabotat so dr`avata, pla{ej}i se od posledici, nikoga{ javno ne ka`aa kolkavi se to~no nivnite pobaruvawa. Duri i onie kompanii {to kotiraat na berza, pa poradi transparentnosta na nivnite finansiski izve{tai mo`e da se vidi kolkavi vsu{nost pari ~ekaat od dr`avata, se dovedoa vo situacija da go relativiziraat seto toa, samo za da ne ja „lutat” dr`avata. Od edna strana

dr`avata dol`i stotici milioni evra za svoite nabavki, me|u koi dominiraat grade`nite raboti na „Skopje 2014”, a firmite od druga strana mora da platat DDV {tom ispratat faktura.

Staveni vo bezizlezna situacija, nekoi duri ne ispra}aat fakturi, samo za da ne pla}aat DDV, odnosno da im ostane barem nekoj denar na smetkite.

Tokmu pogolemata fleksibilnost i polesnoto prilagoduvawe na promenite karakteristi~no za malite firmi, za nekoi od niv e spasot od krizata, pa se obiduvaat nego da go najdat preku izvoz. Takov e primerot so Admiral, firma od Skopje koja se zanimava so izvedba na fontani i bazeni. Soo~eni so namalenata pobaruva~ka za nivnite uslugi vo Makedonija i s$ polo{ata naplata, poslednive 2-3 godini izlezot go baraat na bugarskiot i na kosovskiot pazar.

Ksenos, mala kompanija od Demir Hisar, za prerabotka na {umski pe~urki i vi{ni, ve}e podolgo vreme svojot plasman go bara na zapadnoevropskite pazari, prete`no vo Italija, Francija i vo Germanija.

Vasko Damevski, sopstvenik na kompanijata, veli deka odamna sfatil oti }e propadne ako se fokusira samo na doma{niot pazar, pa re{il poznavaweto stranski jazici (toj e filolog po obrazovanie), kako i rabotnoto iskustvo vo Zapadna Evorpa vo mladite denovi, da go iskoristi i da raboti so tamo{ni kompanii. „Za `al, mnogu malku makedonski pretpriema~i se osmeluvaat da napravat izvoz vo Zapadna Evropa.

Falat i mladi lu|e da vlezat vo ovie biznisi, novite generacii ne se mnogu zainteresirani za proizvodstvo. Ako si uporen, saka{ da u~i{ i se nadgraduva{ sekojdnevno, vo privatniot biznis mo`e{ pove}e da uspee{, od finansiski aspekt, no mladite ne se motivirani. Izgleda poprivle~en im e statusot na buxetari”, veli Damevski.

SLU[AJ PATALEC, NE GATALEC

SOVETI OD ONIE [TO NEKOGA[ BILE MALI Ne davajte stoka sekomu so odlo`eno pla}awe pla{ej}i se deka nema da steknete klienti ako ste strogi. Podobro e dva dobri klienti, otkolku 10 nepla}a~i; Ne se pro{iruvajte vo dejnosti kade {to zarabotkata e pogolema i pobrza, no rizikot e golem. Mo`e da go upropastite i prvi~niot biznis koj{to vi go donel uspehot i rastot na kompanijata; Vnimavajte da ne padnete vo stapicata na neusoglasenost na ro~nosta na va{ite pobaruvawa i obvrski.

Pobarajte od bankite kreditna linija za obrtni sredstva {to se odobruvaat ednokratno, a mo`e da gi koristite soglasno so finansiskite potrebi i }e gi vra}ate vedna{ {tom obezbedite naplata na pobaruvawata.

53

INTERVIEW 54 INTERVIEW

SLOBODAN KUTREVSKI

SOPSTVENIK I DIREKTOR NA PEKABESKO

AKO NE RASTE[, PROPA\A[!

BROJ 658

06/06/2012

Za nas velat deka ni e lesno, prodavame hrana i cigari i nemame gri`i. Toa se tro{i vo sekoe vreme. No, krizata gi tera lu|eto da {tedat i na hrana. Dodeka ne se zgolemi standardot vo Makedonija, ne mo`eme da o~ekuvame pozna~itelen porast na proda`bata na doma{en pazar, zatoa mora da se svrtime pove}e kon izvoz.

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

iznis-doktrinata koja veli deka vo proizvodstvoto le`i razvojot, a ne vo trgovijata, na najdobar na~in ja ilustrira primerot na Pekabesko od Skopje. Kompanijata, ~ii trgovski koreni datiraat 30-40 godini nanazad, poslednava dekada prerasnuva i vo s$ pozna~aen proizvoditel na suvomesni i ostanati prehranbeni proizvodi. Postojniot prostor stana pretesen so ogled na razvojot {to go ima Pekabesko, pa kompanijata re{i da gradi sosema nov kapacitet vo skopskata naselba Ilinden, vreden 15 milioni evra. Go posetivme noviot objekt, na koj{to intenzivno se raboti i tamu, na samoto mesto, razgovaravme so sopstvenikot i generalen direktor, Slobodan Kutrevski, vsu{nost, {to }e dobie Makedonija so ovaa nova investicija.

B

INTERVIEW

www.kapital.mk

Nemame nikakvi nedoumici vo vrska so redovnoto otpla}awe na kreditot za novata investicija vo op{tina Ilinden, zatoa {to presmetavme deka samo so rabotata na postoe~kiot kapacitet mo`eme bez problem da gi pla}ame ratite i da rabotime so dobivka.

Novata investicija planiravte da ja pu{tite vo rabota do po~etokot na letoto godinava, no rabotite malku se prolongiraa... Koga }e bide sve~enoto otvorawe?

Da, prvi~no planiravme da se~eme lenta na 30 juni godinava, koga jas polnam 58 godini, pa se nadevav deka toa }e bide najubaviot podarok za mojot rodenden, no znaete kako e, vo Makedonija te{ko mo`ete da realizirate s$ kako {to ste zamislile. Osobeno koga gradite ogromen objekt, kade {to zavisite od pove}e izveduva~i, dostavuva~i na oprema, obezbeduvawe dozvoli, elaborati i u{te eden kup potrebna dokumentacija. Se trudime da stigneme sve~enoto otvorawe da go napravime na 2 avgust, Ilinden, pa povtorno da ima nekakva simbolika denot na po~nuvawe so rabota na novata investicija.

Objektot po~navte da go gradite vo 2010

Nie so likvidnosta nemame nikakvi problemi, redovno gi servisirame svoite dolgovi kon bankata i kon dostavuva~ite.

No, toa go barame i od na{ite kupuva~i i tolerancijata vo toj pogled e mnogu mala.

Ako nekoj ne go po~ituva dogovoreniot rok za pla}awe na fakturata, prekinuvame so isporaka na proizvodi. godina, srede ekonomskata kriza. Dali ste od onie {to krizata sakaa da ja iskoristat kako {ansa, pa se re{ivte da investirate koga drugite se pla{at?

Mnogu delovni partneri, prijateli i poznanici i den-denes mi se ~udat na umot, {to se veli i se pra{uvaat {to mi treba{e seto toa vo moment koga imame edna stabilna pozicija na pazarot, a investicija sred kriza koja{to na krajot }e n$ ~ini mo`ebi i 15 milioni evra, spored nekoi, e stavawe trn vo zdrava noga. No, jas imam druga filozofija vo biznisot.

U{te vo 80-te godini, koga se vrabotiv vo toga{niot jugoslovenski zemjodelskoindustriski gigant PKB, direktorot za investicii i razvoj vo edna prigoda mi re~e: “Znae{, Slobodane, onoj moment koga }e zastane{ vo razvojot } e po~ne{ da pa|a{ i na krajot }e propadne{“. Pekabesko na aktuelnava lokacija vo [uto Orizari se razvi do

Mnogu delovni partneri, prijateli i poznanici i den-denes mi se ~udat na umot i se pra{uvaat {to mi treba{e investicija od 15 milioni evra sred kriza. No, jas imam druga filozofija vo biznisot.

U{te vo 80-tite godini, koga se vrabotiv vo toga{niot jugoslovenski zemjodelsko-industriski gigant PKB, direktorot za investicii i razvoj vo edna prigoda mi re~e: “Znae{, Slobodane, onoj moment koga }e zastane{ vo razvojot }e po~ne{ da pa|a{ i na krajot }e propadne{“. Pekabesko na aktuelnava lokacija vo [uto Orizari se razvi do tolku {to ve}e nema nitu peda prostor kade da se pro{irime. Samo nov kapacitet be{e {ansata za na{ ponatamo{en rast

55

56 INTERVIEW

Povr{inata na noviot objekt na Pekabesko vo naselbata Ilinden e 20.000 m2 pod pokriv, od koi{to 12.000 m2 e proizvodstvoto so potrebnata infrastruktura, ladilnik od 6.000 m2, distributiven sklad so kapacitet od 6.000-7.000 toni i administrativnite prostorii.

tolku {to ve}e nema nitu peda prostor kade da se pro{irime. Ne mo`eme nitu eden nov kamion da kupime, zatoa {to nema kade da go parkirame nave~er.

Zatoa, u{te vo 2008 godina donesovme odluka deka mora da izgradime nov kapacitet nekade nadvor od Skopje, kade {to }e mo`eme da go prodol`ime na{iot rast kako kompanija. Za `al, cela 2009 godina ja izgubivme nadevaj} i se deka }e dobieme lokacija za gradba vo op{tina Petrovec, no ni{to ne izleze od toa. Slednata godina na po~etokot uspeavme da kupime zemji{te vo op{tina Ilinden, bevme me|u prvite kompanii {to kupija dr`avno grade`no zemji{te po povolni uslovi, za 5,5 evra po m2, iako potoa uslovite stanaa

u{te popovolni, otkako cenata padna na edno evro za m2. Do istekuvaweto na prvata polovina na 2010 godina napravivme proekti za kapacitetot, zatoa {to uslovot za dobivawe na toa zemji{te be{e da prilo`ite proekt za {est meseci, a za najmnogu dve godini da go izgradite noviot kapacitet. Vo septemvri 2010 godina go udrivme kamen-temelnikot i iako potoa se prolongira{e rokot za izgradba na vakov tip industriski objekti na ~etiri godini, nie go zavr{uvame za to~no dve godini.

Za kolkav kapacitet se raboti, vsu{nost? [to }e se proizveduva tamu?

Objektot e navistina golem, mislam deka e najgolem kapacitet od toj vid

NA SINOVITE IM OSTAVAM BIZNIS ZA SLEDNITE 20 GODINI

Dolgo ste vo biznisot, izgradivte kompanija od 30-40 milioni evra godi{en promet, sega privr{uvate golema investicija... Dali ~uvstvuvate deka kompanijata ve}e gi nadrasna kapacitetite na izdr`livost na eden ~ovek, ~uvstvuvate li zamor, podgotvivte li naslednici vo kompanijata?

Pa, iskreno da vi ka`am, ve}e sum i izmoren od seto ova i edvaj ~ekam novata investicija da se zavr{i. Objektot vo Ilinden obezbeduva dovolno mo`nosti za rast na Pekabesko vo slednite 20 godini sigurno i od moite dva sina, koi{to }e go prezemat vodeweto na Pekabesko, }e zavisi kako ponatamu }e ja razvivaat firmata. Tie ve}e se navlezeni vo biznisot, gi vodat site nabavki i pla}awata. Postariot e vtor izvr{en direktor, odgovoren za sektorot prehrana, a pomladiot go vodi delot na cigarite. Jas investirav vo nivnoto {koluvawe, gi prativ vo stranstvo da u~at menaxment, }e bidam pokraj niv i ponatamu }e im pomagam s$ dodeka mo`am, a tuka e i soprugata, koja{to ja vodi pravnata slu`ba. Sam ~ovek ne mo`e da vodi fima {to ima i proizvodstvo i trgovija, skladi{ta, vozen park od nad 70 kamioni, a istovremeno da nadgleduva i nova investicija. Zatoa, vo Pekabesko sozdadov i edna struktura na menaxeri, site relativno mladi, koi{to gi primiv kako mladi, {totuku diplomirani kadri pred 15-20 godini i bukvalno izrasnaa kako stru~waci i rakovoditeli vo firmava.

Normalno, kako i vo sekoj biznis, imav i razo~aruvawa vo pogled na lojalnosta na odredeni menaxeri {to rabotele ovde, za koi{to smetav deka mo`e da bidat moja desna raka, {to se veli, a tie ili si otvorija konkurentski firmi ili zaminaa kaj nekoi od na{ite dostavuva~i.

INTERVIEW vo regionov. Proektiran e za dnevno proizvodstvo na 35 toni suvomesni prerabotki, tri pati pove}e otkolku sega{nata fabrika na Pekabesko. Za po~etok }e instalirame oprema so kapacitet od 25 toni proizvodi dnevno.

Osven mesnite prerabotki, vo novata fabrika }e ima i proizvodstvo na asortiman {to sega se pakuva vo Srbija, a i za na{iot brend, kako smrznatoto meso, ovo{je i zelen~uk i pa{teti.

Sekako, }e ima i dovolno magacinski prostor i za na{iot vtor glaven del od biznisot, trgovijata, odnosno proizvodite od prehranbenata industrija za koi{to sme zastapnici i cigarite na TDR od Roviw.

Povr{inata na noviot objekt e 20.000 m2 pod pokriv, od koi{to 12.000 m2 e proizvodstvoto so potrebnata infrastruktura, ladilnik od 6.000 m2, distributiven sklad so kapacitet od 6.000-7.000 toni i administrativnite prostorii. Vo noviot objekt celosno }e se preselime, a ovoj vo [uto Orizari planirame da go iznajmime ili da go prodademe. I toj prostor e relativno nov i dosta golem, 7.500 m2, no ni stana limitira~ki faktor za na{iot iden razvoj.

Kako ja finansiravte novata investicija?

Okolu 70-80% od potrebnite pari ili 9,5 milioni evra obezbedivme od NLB Tutunska banka, na{ dolgogodi{en partner vo razvojot, koja{to dva pati dosega finansira{e na{i pozna~ajni investicii. Ovoj pat be{e najgolemiot predizvik za nas i za niv, no nie napravivme silen biznis-plan, koj{to dobi zeleno svetlo na kreditniot odbor vo centralata na bankata vo Qubqana. Nemame nikakvi nedoumici vo vrska so redovnoto otpla} awe na ovoj kredit, zatoa {to presmetavme deka samo so rabotata na postoe~kiot kapacitet mo`eme bez problem da gi pla}ame ratite i da rabotime so dobivka. A da ne zboruvame {to noviot objekt }e ima daleku pogolemi mo`nosti za proizvodstvo i distribucija, {to zna~i i pogolemi prihodi.

Kade }e go plasirate celoto toa novo proizvodstvo na mesni prerabotki?

Kade vo momentov prodavate i dali planirate probivawe na novi pazari?

Vo momentov izvezuvame vo Srbija, Kosovo, Crna Gora i vo Bosna i Hercegovina. No, noviot objekt, koj{to e praven po najvisoki evropski standardi za bezbednost na hrana, so najnova tehnologija, vistinski “spejs {atl� vo industrijata za mesni prerabotki, } e ni ovozmo`i dobivawe na izvozen broj za vo Evropskata unija, pa potoa }e mo`eme da izvezuvame i vo Grcija,

Bugarija, Romanija, Slovenija...

Poslednive 15-ina godini industrijata za mesni prerabotki zabele`a vistinski “bum� vo zemjava. Se pojavija barem desetina seriozni kapaciteti i goredolu, site rabotat solidno. Od kade ja nabavuvate surovinata za mesnite prerabotki, so ogled na toa deka osven 2-3 pozna~ajni kapaciteti za svinsko meso vo Makedonija, proizvodstvo na govedsko i pile{ko re~isi nema?

Makedonskata industrijata za mesni prerabotki uspea so 80%-85% da go zameni uvozot na ovie proizvodi, koj{to na po~etokot na 90-tite godini, a i sega, najmnogu doa|a od Srbija, Hrvatska i od Slovenija. Mislam deka ovaa granka e edna od najuspe{nite vo zemjava, postojano se otvoraat novi kapaciteti, se vrabotuvaat lu|e, se dvi`i napred. No, nie surovinata mora da ja uvezeme, zatoa {to doma{no proizvodstvo, za `al, nema. Svinskoto meso se tro{i prete`no kako sve`o, a ona {to se nudi za prerabotka e so nekonkurentna cena vo odnos na

uvoznoto. Govedsko i pile{ko, kako {to rekovte, nema nitu sve`o, a ne pak, za prerabotki. Spored dogovorot za CEFTA, surovinata uvezena od ovie zemji, ako se vgradi vo doma{en proizvod i potoa se izvezuva ima carina od 1%, taka {to nie uvezuvame meso od [panija, Avstrija, Germanija ili od Holandija, }e go prerabotime i potoa go izvezuvame na pazarite {to pred malku gi spomenav.

Mislite deka jas ne bi sakal da koristam doma{no meso za prerabotka?

No, za toa potrebna e strategija na dr`avno nivo, za razvoj na farmi i klanici, kako i za obezbeduvawe evtina hrana za stokata. Taka }e go zaokru`ime sistemot na primarno proizvodstvo na meso i na negovi prerabotki. Koj veruva{e deka eden den nie }e im prodavame suvomesni proizvodi na Srbite, na primer? Pa u{te, ako mo`eme da gi napravime od doma{no meso, toga{ bi bile {ampioni. Jas nemam ni{to protiv makedonskata surovina, ako ja ima i ako

57

58 INTERVIEW KORENI VO SLAVNIOT PKB ekabesko svoeto ime go nosi od 2003 godina, koga po~nuva da go osvojuva makedonskiot pazar so suvomesni proizvodi, odnosno koga e napravena sega{nata fabrika vo [uto Orizari. Inaku, so proizvodstvo na suvomesni proizvodi kompanijata po~nala vo 1999 godina vo eden pogon od 300 m2, no za tri godini Kutrevski i negoviot tim videle deka toa e premal kapacitet, pa re{ile da napravat fabrika.

Pekabesko poteknuva od zemjodelskiot kombinat PKB od porane{na Jugoslavija, koj vo Makedonija otvoril firma u{te vo 1972 godina, za vo 1976 godina da stane pravno lice OOZT Vodno, a vo 1983 godina da go smeni nazivot vo PKB Skopje. Vo biv{a Jugoslavija ovaa kompanija stopanisuva na teritorijata na cela Jugoslavija, prete`no so proizvodi od zemjodelskiot kombinat Belgrad, kako {to bea mlekoto, sladoledot “pekabela�, suvomesnite proizvodi, masloto za jadewe, sve`oto meso i drugi proizvodi. “Vo 1990 godina PKB Skopje se privatizira{e me|u prvite pet makedonski kompanii {to se privatiziraa po famozniot zakon na Ante Markovi}, so 58 akcioneri, odnosno 58 vraboteni. Jas sum vo firmata od 1983 godina kako pomo{nik-direktor, a vo 1986 godina stanav direktor.

Denes firmata ima 330 vraboteni i e na 34-to mesto vo zemjava spored ostvarenite prihodi vo 2011 godina.

Celo vreme se zanimavame so prehranbeni proizvodi, za pred nekolku godini godini da vmetneme i distribucija na cigari, odnosno stanavme ekskluziven distributer na TDR od Roviw za teritorijata na Makedonija�, veli Slobodan Kutrevski, prviot ~ovek na Pekabesko.

P

mo`am da ja dobijam po cena ista ili poniska od uvoznata.

Kako }e ja pomine Pekabesko godinava, so ogled na op{tiot pad na industriskoto proizvodstvo i aktuelnata kriza vo makedonskata ekonomija?

Minatata godina ostvarivme pogolem prihod od prethodnata, okolu 35 milioni evra, so ne{to pomal profit, zatoa {to moravme da gi namalime mar`ite poradi namalenata kupovna mo} na gra|anite, a da go zgolemime obemot na proda`ba. Isto taka, i 2010 godina ni be{e pouspe{na od 2009 godina, no so pomala dobivka, pak od istite pri~ini. Taa godina svetskata kriza po~na da se ~uvstvuva seriozno i vo Makedonija, a nie vo 2009 godina pak, imavme najgolema dobivka vo na{eto postoewe. Za nas velat deka ni e lesno, prodavame hrana i cigari i nemame gri`i, toa se tro{i vo sekoe vreme. No, krizata gi tera lu|eto da {tedat i na hrana. Dodeka ne se zgolemi standardot vo Makedonija, ne mo`eme da o~ekuvame pozna~itelen porast na proda`bata na doma{en pazar, pa zatoa mora da se svrtime pove}e kon izvoz. Inaku, za godinava planirame u{te pogolema proda`ba od lani, okolu 40 milioni evra, {to e na{ata glavna cel, postojan rast na prihodite.

Golem del od makedonskite firmi tonat vo nelikvidnost, ne mo`at da najdat pari nitu za obrtni sredstva, a ne pak, za novi investicii. Kolku Pekabesko e pogoden od op{tata klima na nepla} awe na obrskite, kade {to sekoj sekomu dol`i?

Nie so likvidnosta nemame nikakvi problemi, redovno gi servisirame svoite dolgovi kon bankata i kon dostavuva~ite. No, toa go barame i od na{ite kupuva~i i tolerancijata vo toj pogled e mnogu mala. Ako nekoj ne go po~ituva dogovoreniot rok za pla}awe na fakturata, prekinuvame so isporaka. Smetam deka ako prodava{ stoka za koja ima pobaruva~ka, ima{ maksimalno povolna ponuda vo pogled na kvalitet, cena i rokovi na isporaka i pla}awe, re~isi nema klient {to nema da ti plati. Za 2011 godina naplatata vo delot na prehrana ni e 98%, a kaj cigarite 100%.

Koi se va{ite glavni menaxerski principi od koi{to ne otstapuvate vo sekojdnevnoto rakovodewe so firmata?

Celata moja kariera kako direktor, a potoa i kako sopstvenik se trudam vo kompanijata da se odnesuvam doma} inski, a toa go baram i od svoite vraboteni. Da vnimavaat na opremata i na inventarot kako da se nivni, da se odnesuvaat odgovorno kon proizvodnite i ostanatite procesi vo firmata, zatoa {to na krajot od mesecot toa im go obezbeduva lebot.

Smetam deka sum maksimalno pravi~en, no i maksimalno strog i principielen.

Sakam da bidam prijatel so rabotnicite, a istovremeno i menaxer i gazda. Dobriot rabotnik mi e prijatel, koj mo`e i doma da mi dojde i ako treba i pomo{ da pobara od mene. Za lo{ite rabotnici imam nula tolerancija. Site menaxeri i komercijalisti imaat odli~ni uslovi za rabota, imaat stimulativen sistem za nagraduvawe,

kade {to pokraj pau{alot, dobivaat i procent od realiziranata proa`ba. Od niv zavisi dali doma }e odnesat 300 evra na krajot od mesecot ili mnogu pove}e.

Vo sekoe vreme imame potreba od kvaliteten prehranben tehnolog, mesarkomercijalist ili struwak za finansii i na{iot konkurs e postojano otvoren.

60 PROEKTI

DIONIS

PLATFORMA ZA INTELIGENTEN NADZOR NA PROIZVODSTVOTO NA VINO

Prof. Liljana Gavrilovska i Vasko Pavloski pred {emata na DIONIS

KOGA NAUKATA I BIZNISOT SORABOTUVAAT ISTRA@UVA^KATA GRUPA WINGROUP NA INSTITUTOT ZA TELEKOMUNIKACII OD DR@AVNIOT FAKULTET ZA ELEKTROTEHNIKA I INFORMACISKI TEHNOLOGII, RAZVI INOVATIVEN SISTEM ZA “PAMETNO” PROIZVODSTVO NA VINO, BAZIRAN VRZ BEZ@I^NI SENZORSKI MRE@I. VO MOMENTOV, ZAEDNO SO SKOPSKATA ITKOMPANIJA ECS SE VO POTRAGA PO KAPITAL SO KOJ[TO OD INOVACIJATA ]E NAPRAVAT USPE[EN PROIZVOD NA PAZAROT

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

a neodamna odr`aniot Balkanski investiciski forum eden od najinteresnite u~esnici spored mene be{e izraelskiot konsultant d-r Eli Oper, porane{en prv nau~nik na dr`avata Izrael. ^ovekot koj dolgi godini bil odgovoren za vladiniot oddel {to se gri`i za finansirawe inovativni pretpriema~ki proekti so visok potencijal za uspeh na pazarot re~e deka ekonomskiot razvoj na edna dr`ava ne mo`e da se zamisli bez neprekinata sorabotka me|u naukata i industrijata. Za toa, vpro~em, najdobar primer e ekonomskiot razvoj na Izrael, predizvikan pred s$, od visokoto nivo na tehnolo{kiot razvoj vo realniot sektor na dr`avata. Tokmu vakov primer na sorabotka me|u akademskata sredina

N

i kompaniite vidovme i me|u proektite koi{to se pretstavija pred investitorite na forumot, i toa od Makedonija – proekt koj{to uspea da vleze me|u osumte najdobri pretpriema~ki proekti (od vkupno 32 koi stignaa do finaleto). Se raboti za platformata bazirana vrz bez`i~na senzorska tehnologija nare~ena DIONIS, razviena od nau~no-istra`uva~kiot tim WINGroup od Fakultetot za elektrotehnika i informaciski tehnologii - FEIT od Skopje i informati~kata kompanija EuroComputer Systems – ECS. DIONIS e platforma za inteligenten nadzor na celokupniot proces na proizvodstvo na vino, po~nuvaj}i od zreeweto na grozjeto, fermentiraweto, pa s$ do krajot, odnosno do skladiraweto.

Na Balkanskiot investiciski forum nositelite na proektot se pretstavija so dve aplikacii – ednata za nabquduvawe na rastot na lozovite nasadi, a vtorata za

BROJ 658

06/06/2012

PROEKTI

www.kapital.mk

monitoring na fermentaciskite procesi {to se slu~uvaat vo vinarnicata. Izbranite proekti na Forumot vo Skopje vo dekemvri godinava }e u~estvuvaat vo golemoto finale na investiciskiot forum vo Berlin, vo konkurencija na 100 proekti od cela Evropa.

“Za nadvore{nata opservacija na lozovite nasadi postavivme nekolku tipovi senzori – za sledewe na temperaturata, vla`nosta, veterot i ostanatite parametri {to imaat vlijanie vrz procesot na zreewe na grozjeto. Kontrolata na uslovite vo koi{to se razviva grozjeto ni dava mo`nost za navremena reakcija, odnosno korekcija na uslovite kade {to toa e mo`no, pa duri i predviduvawe na nekoi bolesti na vinovata loza”, objasnuva prof. Liljana Gavrilovska, rakovoditel na Institutot za telekomunikacii pri FEIT. Taa dodava deka za sledewe na procesite {to se slu~uvaat vnatre vo vinarnicata mo`e da se monitorira i koncentracijata na CO2, temperaturata, osvetlenosta, vla`nosta i drugite specifi~ni parametri koi{to razli~no deluvaat na razli~ni sorti vino. Monitoringot mo`e da se vr{i 24 ~asa vo denot, a sistemot mo`e da signalizira dokolku dojde do promena na nekoi od parametrite i da go izvesti odgovorniot vo vinarnicata preku mobilen telefon, imejl i sl.

“DIONIS dava mo`nost da se minimizira ~ove~kiot faktor pri procesot na kontrola na proizvodstvoto na vino, ja kontrolira potro{uva~kata na voda so odr`uvawe na vla`nosta na potrebnoto nivo, ja kontrolira potro{uva~kata na energija, {to zna~i deka prakti~ki, gi namaluva tro{ocite na proizvodniot proces”, istaknuva prof.

Gavrilovska. Inaku, vo kreiraweto na DIONIS (akronim od Distributed and inteligent system for monitoring vineyards and wine cellars with sensor networks, a Dionis kako {to znaeme, e starogr~kiot bog na vinoto) se koristi ekspertiza od stru~waci vo oblasta na lozarstvoto i vinarstvoto, koja{to e vgradena vo algoritmite za kontrola i predviduvawe.

INOVACIJATA BEZ APLIKACIJA VODI DO FRUSTRACIJA Kako dojde do ideja za proektot DIONIS? Institutot za telekomunikacii pri FEIT pred nekolku godini u~estvuval vo proekt finansiran od Evropskata unija zaedno so u{te nekolku univerziteti od Evropa, a pod vodstvo na telekomunikaciskiot gigant Erikson. Institutot nabavil razli~ni tipovi senzori, odnosno kompletna senzorska laboratorija i izrabotuvale pove} e tipovi “smart” aplikacii so primena vo razli~ni oblasti: inteligentno upravuvawe so zgrada, kontrola vo industrijata na vozila, prevencija od po`ari i drugi.

Profesorkata Gavrilovska e rakovoditel na istra`uva~kiot tim pri Institutot, nare~en WinGroup, koja{to e glavnata istra`uva~ka grupa za telekomunikacii vo ramkite na FEIT, a Gavrilovska veli deka najverojatno se i grupa koja vo

Timovite na WINGroup i ECS go pretstavuvaat DIONIS na neodamne{niot Balkanski investiciski forum vo Skopje

ECS – INOVATIVNI RE[ENIJA [TO GI BARA PAZAROT

asko Pavloski ja formiral ECS vo 1991 godina (po~nala so rabota na 9 septemvri i kako {to veli na {ega toj, vrsnici se so Republika Makedonija) kako kompanija zastapnik na hardverot na Digital vo zemjava, za potoa kompanijata da stane sistem-integrator vo “pove}evendorska” okolina, kako {to velat informati~arite. Prevedeno najednostavno za nas laicite, toa bi zna~elo kompanija {to nudi proda`ba na oprema i na softver od razli~ni proizvoditeli za razli~na namena i nejzino povrzuvawe vo eden funkcionalen informati~ki sistem, instaliran vo kompanii, javni institucii i vo ostanati tipovi organizacii.

“Rabotime na pove}e tipovi informati~ki re{enija interesni za Makedonija, no i za regionot. Imame proekti vo Albanija, Kosovo, a so Hjulit-Pakard rabotime na eden proekt vo Moldavija. Kako {to se razviva informati~kata tehnologija vo svetot, taka i nie kako kompanija se prestrojuvame. Tokmu sorabotkata so FEIT pridonese za na{eto fokusirawe kon inovativni re{enija i ona {to go bara pazarot”, veli Pavloski.

V

sistemot na dr`avniot Univerzitet Sveti Kiril i Metodij ima realizirano najmnogu proekti finansirani so pari od EU(pove} e od eden milion evra vo periodot 20072013 godina).

“Koga zavr{ivme so proektot za senzorite si rekovme deka bi bilo {teta seto znaewe da ne se iskoristi, pa istra`uvavme kade bi bilo najprakti~no da se primenat senzorite. Odlu~ivme toa da bide zemjodelskiot sektor, zatoa {to postojano velime deka na makedonskiot agrobiznis mu e potrebna mnogu povisoka tehni~ko-tehnolo{ka opremenost za da postigne pokonkurentno proizvodstvo.

Se fokusiravme na lozarstvoto i na vinarstvoto zatoa {to Makedonija doprva treba da se nametne na svetskiot pazar kako seriozen proizvoditel i izvoznik na vino, a na{ata tehnologija treba da pomogne vo postignuvawe pogolem kvalitet na makedonskoto vino. Tokmu vo primenata naidovme na golema poddr{ka i sorabotka od informati~kata kompanija ESY”, veli prof. Gavrilovska.

ECS pak, vo prikaznata za DIONIS vleguva kako partner na WinGroup, so cel proektot da se razvie do nivo na komercijalen proizvod koj{to }e mo`e da se ponudi i za izvoz vo ostanatite zemji proizvoditeli na vino.

“Nie kako kompanija vo 2010 godina potpi{avme dogovor za delovno-tehni~ka sorabotka so FEIT. Preku DIONIS na{ata sorabotka }e dovede do toa edna inovacija da ja najde svojata primena vo praktikata,

zatoa {to kako {to velat, inovacijata bez aplikacija vodi do frustracija. Zada~a na ECS e da i dade na inovacijata forma na gotov proizvod so marketin{ka vrednost.

ESY vo proektot e zadol`ena za dimenzionirawe na informati~ka platforma za realen 24/7 sistem, prezemawe na podatocite od senzorite i niven najrazli~en ekspertski prikaz - alarmi, grafikoni, statistiki i sl., koi {to na krajot im pru`aat korisni informacii na menaxmentot i sopstvenicite naq vinariite”, veli Vasko Pavloski, osnova~ i sopstvenik na ECS. WINGroup i ECS dosega go pretstavile DIONIS pred re~isi site pogolemi makedonski vinarnici, dobile zabele{ki i sugestii od niv i vrz osnova na seto toa, pravat pilot-proekt, koj{to e po~nat so vinarnicata Kamnik.

“Veruvame deka ovoj proekt ima golem komercijalen potencijal i sakame me|unarodno da go eksponirame. Za toa, se razbira, ni se potrebni finansii – za marketing, za otvorawe pretstavni{tva vo svetot, za partnerski odnosi so firmi od drugi zemji... Zatoa i u~estvuvavme na Balkanskiot investiciski forum, so cel da se pretstavime pred potencijalnite investitori od regionot i od Evropa.

Vlegovme me|u najdobrite osum proekti i se nadevame deka na finaleto vo Berlin kon krajot na godinava }e uspeeme da najdeme finansier koj{to }e veruva vo pazarniot uspeh na DIONIS”, veli Pavloski.

61

62

AGROBIZNIS Najgolemite zemjodelski kombinati i kompanii od regionot i od svetot pred pove}e od 270.000 posetiteli gi pretstavija svoite proizvodi i najnovite dostignuvawa vo agrarot

NAJNOVITE TRENDOVI VO ZEMJODELSKATA MEHANIZACIJA NAJNOVIT NA ME\UNARODNIOT ZEMJODELSKI SAEM VO NOVI SAD

PROKREDIT BANKA VO PODDR[KA NA ZEMJODELCITE ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

ajnovite tehnolo{ki dostignuvawa kaj zemjodelkata mehanizacija, agroinovacii, novini vo oblasta na organskoto proizvodstvo na hrana, sto~arstvoto, obnovlivi izvori na energija i zemjodelski tehnologii bea vo fokusot na 79-tiot Me|unaroden zemjodelski saem, koj od 12 do 18 maj se odr`uva{e vo Novi Sad. Najgolemite zemjodelski kombinati, kompanii i zemjodelski stopanstva od 58 zemji od regionot i od svetot pred pove}e od 270.000 posetiteli gi pretstavija svoite proizvodi i najnovite dostignuvawa vo agrarot. Vo organizacija na Prokredit banka, prisustvuva{e i delegacija od Makedonija, sostavena od 30-ina zemjodelci, klienti na bankata, pretstavnici na Sojuzot na stopanski komori i na mediumite. So cel da im gi pretstavi najnovite dostignuvawa vo zemjodelstvoto, primenata na naprednati zemjodelski tehniki i tehnologija, {to } e dovede do podobrena produktivnost i investicii, bankata organizira{e poseta na uspe{ni zemjodelci vo Srbija, koi preku svojot primer }e poka`at deka so primena na moderni zemjodelski praktiki e mo`en rast na agrobiznisot.

ZEMJODELCITE NAJZAINTERESIRANI ZA TRAKTORI Iako na saemot bea pretstaveni site zemjodelski sektori, od `ivinarsko do sto~arsko proizvodstvo, prehranbena industrija i energetska efikasnost, najgolem interes kaj doma{nite zemjodelci ima{e za najnovite dostignuvawa kaj zemjodelskata mehanizacija. Velat deka se potrebni

N

So cel da im gi pretstavi najnovite dostignuvawa vo zemjodelstvoto, primenata na napredni zemjodelski tehniki i tehnologija, {to }e dovede do podobrena produktivnost i investicii, Prokredit banka organizira{e poseta na 30-ina makedonski zemjodelci na Me|unarodniot saem vo Novi Sad NA SAEMOT SE PRETSTAVIJA 1.500 IZLO@UVA^I OD 58 ZEMJI OD SVETOT a ovogodi{niot saem nastapija 1.500 izlo`uva~i od 58 zemji. Se pretstavija 150 svetski brendovi na zemjodelska mehanizacija, okolu 5.000 grla dobitok, organski zemjodelski proizvodi, sredstva za za{tita na zemjodelskite proizvodi.

Kako direktni u~esnici, osven od Makedonija, u~estvuvaa kompanii od dopolnitelno 30 dr`avi, kako Avstrija, Belorusija, Bosna i Hercegovina, Brazil, Bugarija, Crna Gora, Francija, Grcija, Holandija, Hrvatska, Indija, Indonezija, Italija, Kanada, Kipar, Latvija, Litvanija, Ungarija, Germanija, Polska, Republika Srpska, Romanija, Rusija, Srbija, SAD, Slova~ka, Slovenija i Turcija. Kako zemja-partner vo 2012 godina se pretstavi Avstrija, koja vo ramkite na saemot gi promovira{e dostignuvawata vo oblasta na organskoto proizvodstvo na hrana, sto~arstvoto, obnovlivite izvori na energija i zemjodelskite tehnologii.

Vo ramkite na saemot se odr`aa izlo`bi na zemjodelski ma{ini od strana na 150 svetski poznati brendovi, koi obezbeduvaa saemski popusti od 5% do 10%.

Dopolnitelno, be{e odr`ana Nacionalna izlo`ba na dobitok pod pokrovitelstvo na Ministerstvoto za zemjodelstvo, trgovija, {umarstvo i vodostopanstvo na Srbija. Naredniot qubileen 80-ti Me|unaroden saem za zemjodelstvo }e se odr`i od 18 do 24 maj 2013 godina, a zemja-partner }e bide Hrvatska.

N

golemi investicii za da se dostigne povisoko nivo na zemjodelsko proizvodstvo, a o~ekuvaat deka so kontaktite koi{to gi ostvarile }e go zgolemat plasmanot na svoite proizvodi na pove}e pazari. Stoj~e Kamburovski, proizvoditel na jabolka od Prepanskiot region, sopstvenik na firmata Prespa produkt, veli deka najgolem vpe~atok mu ostavila razvienosta na srpskoto

zemjodelstvo, koe spored nego, e 10 godini ponapred od makedonskoto. “Zemjodelskata mehanizacija koja{to be{e izlo`ena se prodava{e kako alva, iako se raboti za traktori i kombajni koi ~inat i nad 200.000 evra, sepak ima{e golema pobaruva~ka. Ostvariv prvi~ni kontakti so nekolku kompanii i so Delta agrar, koja e lider vo regionot za proizvodstvo

BROJ 658

06/06/2012

www.kapital.mk

i plasman na zemjodelski proizvodi, kako i so pretstavnici od Agrokor koi{to imaa {tandovi na saemot. Ostvariv nekoi kontakti za eventualen izvoz na jabolko, kade {to ima{e interes za makedonskoto ovo{je”, veli Kamburovski. Spored nego, ubavo e da se vidat najnovite dostignuvawa vo odgleduvaweto jabolka i koi novini se primenuvaat vo svetot. “Toa s$ u{te e te{ko primenlivo kaj nas i potrebni se golemi investicii za da se dostignat tie standardi. Ova e vtor pat kako so poddr{ka od Prokredit banka go posetuvam saemot i mo`am da ka`am deka me iznenadi golemiot interes od zemjodelcite za kupuvawe mehanizacija”, istakna Kamburovski.

Igor Milo{evi}, sopstvenik na kompanijata Perigon gold od Rosoman, koj poseduva 100 hektari nasadi so praski, veli deka posetata na saemot ja iskoristil za da gi obnovi kontaktite so dosega{nite partneri, kako i za ostvaruvawe novi kontakti za izvoz na ovo{je na novi pazari.

“Vospostavivme kontakti so nekolku kompanii zainteresirani za na{ite proizvodi, a gi obnovivme kontaktite so na{ite dosega{ni partneri. Najgolem interes imavme za najnovite dostignuvawa kaj zemjodelskata mehanizacija, a se sretnavme i so pretstavnici od Delta agrar”, veli Milo{evi}, koj potencira deka e zadovolen od odnosot na Prokredit banka kon zemjodelcite koi se nejzini klienti, odnosno od mo`nosta koja{to im e dadena da vidat do kade se novite dostignuvawa koi{to se primenuvaat vo agrarot.

“Izvezuvame praski vo Rusija, vo Belorusija i na isto~nite pazari, a se nadevam deka so novite kontakti koi{to gi vospostavivme na saemot }e go zgolemime izvozot na pove} e pazri”, veli Milo{evi}.

SO SIGURNA PODDR[KA DO POGOLEMI INVESTICII Kako del od strategijata na Prokredit banka e poddr{kata na agrarot. Vo taa nasoka, na zemjodelcite im bea pretstaveni nekolku uspe{ni primeri od Srbija kade {to so poddr{ka od bankata uspeale od ni{to da stanat golemi zemjodelski proizvoditeli.

Kravarskata farma koja nejziniot sopstvenik ja po~nal od edna krava vo 2002 godina so poddr{ka na bankata za 10 godini uspeala da dostigne brojka od vkupno 160 molzni kravi, so dneven kapacitet od 2.000 litri mleko ili okolu 50 toni mese~no, so {to e eden od pogolemite mlekoproizvoditeli vo Novosadskiot region. Vtoriot zemjodelec koj{to go posetija zemjodelcite be{e proizvoditel na morkovi, koj so poddr{ka na Prokredit banka realiziral investicija od 1,3 milioni evra vo izgradba na ladilnik za skladirawe morkovi. Proizvoditelot koj obrabotuva vkupno 250 hektari posadeni so morkovi godi{no proizveduva 10.000 toni morkovi, koi se plasiraat na site regionalni i na evropskite pazari, me|u koi i vo Makedonija. Otkupniot centar, koj e vo zavr{na faza, ima kapacitet od 480 toni i e izgraden po najvisoki evropski standardi, a spored planot, o~ekuvawata se deka investicijata }e ja vrati za pet godini.

AGROBIZNIS Kako del od strategijata na Prokredit banka e poddr{kata na agrarot. Na zemjodelcite im bea pretstaveni nekolku uspe{ni primeri od Srbija kade {to so poddr{ka od bankata uspeale za kratko vreme da stanat golemi zemjodelski proizvoditeli

Na saemot se pretstavija 150 svetski brendovi na zemjodelska mehanizacija, koi privlekoa najgolem interes kaj posetitelite

Kako direktni u~esnici na saemot od Makedonija se pretstavija nekolku doma{ni kompanii od prehranbenata industrija

63

64 INTERVJU IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ugarskata berza izminative 2-3 godini, otkako svetskata finansiska kriza po~na da se ~uvstvuva i na Balkanot, ja deli sudbinata na ostanatite berzi vo regionot: drasti~no namalen promet, begawe na stranskite investitori i totalna apatija.

Za da ja za`ivee berzata, vladata vo Sofija go smeni i rakovodstvoto, o~ekuvaj}i od noviot menaxment novi merki i instrumenti i privlekuvawe na novi kompanii {to }e kotiraat. Vo taa nasoka e i odlukata za proda`ba na dr`avniot mnozinski paket vo berzata na silen strate{ki partner, koj{to }e ima znaewe i finansiska mo} za nejzin ponatamo{en razvoj. So izvr{niot direktor na Bugarskata berza, Vasil Golemanski, razgovaravme na neodamne{nata Godi{na konferencija na Makedonskata berza, kade {to toj ima{e prezentacija, za najnovite slu~uvawa na bugarskiot pazar na kapital.

B

Do kade e procesot na privatizacija na Bugarskata berza?

VASIL GOLEMANSKI IZVR[EN DIREKTOR NA BUGARSKATA BERZA

DO KRAJOT NA GODINAVA TREBA DA DOBIEME NOV SOPSTVENIK

Za privatizacija na berzata se zboruva izminative 10-ina godini i taa pomina niz razli~ni fazi na svojot razvoj. Pred ~etiri godini se vovede tehnolo{koto re{enie XETRA, no na krajot, integriraweto na Bugarskata berza vo pogolem sistem mo`ebi e edinstvenata {ansa taa da opstane i da se razviva vo dene{niot sistem na globalizacija na pazarite na kapital kapital.

Za nas toa zna~e{e slednoto: pred ed edna godina bugarskata vlada napravi strategija za privatizacija na Bugarskata Bugar Bugarska berza i Centralniot depozitar depozita ar nna hartii od vrednost, strategiski partodnosnoo nao|awe nao ner. Zaa taa cel, be{e potrebno da otstranat se ots stran site administrativni pre~ki pre~ ~ki zza nivna proda`ba, {to zna~i na nekoi zakonzna~ ~i promena p odredbi i tie da se podgotski odr vat kako kak paket za proda`ba. taka, be{e odlu~eno na Isto tak berzata dda se kotiraat nekoi atraktivni kompanii vo dr`avna sopstvenost, za samata berza da za proda`ba. stane poatraktivna poatr to~no na poslednata faza.

Sega sme to ve}e isprati oficijalno Vladata ve} za privapismo do Agencijata Ag tizacija za po~nuvawe procedura za proda`ba proda`b na Berzata. Na{ite o~ekuvawa se deka do krajot na godinata }e bbide zavr{en procesot na

BROJ 658

06/06/2012

INTERVJU

www.kapital.mk

proda`ba i }e staneme del od nekoj silen evropski berzanski igra~.

Izminative godini Vienskata i Var{avskata berza se nametnuvaa kako najzainteresirani za prezemawe pomali berzi vo Jugoisto~na Evropa, a nekoi ve}e stanaa del od ovie golemi berzi. Dali se tie me|u potencijalnite kupuva~i na Bugarskata berza?

Nekolku berzi vo izminatite godini poka`uvale interes za Bugarskata berza, i bitno e deka vladata bara kako strategiski investitor golem pazaren subjekt, {to zna~i deka ne e isklu~ena nitu edna varijanta od ovie {to gi spomenavte.

Kako merka za za`ivuvawe na pazarot na kapital, bugarskata dr`ava najavi proda`ba na svoite udeli vo golemite energetski kompanii kako EVN Bugarija, ^ez i ostanatite. Kako se odviva ovoj proces, kakvi rezultati dava?

Toa e proces {to se slu~uva vo momentov, odnosno vo dekemvri minatata godina prodadovme 33% akcii od dr`avnot udel vo EVN Bugarija, vo momentov se o~ekuva 33% od kompanijata na ^EZ, isto taka, da bide kotirana na berzata, prospektot sega se nao|a vo Komisijata za hartii od vrednost, a kon krajot na letoto ili na po~etokot na esenta }e dobijat dozvola i akciite na EON za kotirawe na berzata. Tie 33% od akciite na EVN Bugarija si gi otkupi samata EVN Avstrija za cena od 85 milioni leva, za razlika od prethodno procenetite 70 milioni leva, {to poka`a deka na~inot na proda`ba na dr`avnite akcii vo ovie atraktivni kompanii najefektivno e da se prodavaat preku berza, zatoa {to se postignuva i najdobra cena.

Vo momentov se vodat razgovori me|u Ministerstvoto za finansii za na Bugarskata berza da se kotira Bugarskiot energetski holding, kompanija vo 100% dr`avna sopstvenost, za 25% od akciite da se kotiraat na berzata.

Toa e golema koli~ina akcii poradi goleminata na samata kompanija.

Kako Bugarskata berza gi animira kompaniite {to se ve}e kotirani, no i onie {to u{te ne se akcionerski dru{tva za mo`nosta da priberat sve` kapital tokmu preku berzata, namesto preku s$ pote{ko dostapnite bankarski krediti?

Postojat nekolku merki. Prvo, treba

da postoi kapital i od druga strana, kompanii {to sakaat da se kotiraat na berzata. Nie sakame kvalitetni kompanii {to }e se kotiraat na berzata, transparentni, so dobro korporativno upravuvawe. Bugarskata berza ima{e 350 kompanii i golem del od tie kompanii ne odgovaraa na standardite na dobro korporativno upravuvawe. Zatoa, nie ja promenivme segmentacijata na pazarite na berzata, odnosno napravivme premium-segment kade {to kotiraat najdobrite kompanii vo pogled na dobroto korporativno upravuvawe i standard-segment, kade {to se onie ostanatite.

Baraweto sve` kapital preku emituvawe akcii na berzata vo uslovi koga bankite ne davaat krediti kako porano stanuva s$ pove}e atraktivno, no za da go napravite toa, mora da bidete kompanija so dobro korporativno upravuvawe. Nie preku direkten marketing postojano se obiduvame da im uka`eme na kompaniite za ovaa mo`nost, taka {to od 1.500 kompanii odbravme 25 za koi{to smetavme deka se najdobri vo pogled na transparentnosta i so direkten marketing im objasnuvame za pridobivkite od emituvaweto akcii preku berza.

Posle berzanskiot “bum” vo 2006-2007 godina dojde krizata i pazarite na kapital vo regionot zabele`aa golemi padovi. Kakva e sega situacijata na Bugarskata berza?

Vo najdobrite vremiwa glavniot berzanski indeks SOFIX be{e 1.500, sega e okolu 300, zna~i namalen za 70%. Prometite od 9-10 milioni evra dnevno sega se okolu eden milion. Toa e rezultat na krizata i na povlekuvaweto na stranskite investitori, isto kako i blizinata na Grcija i posledicite od toa {to se slu~uva tamu.

Sega pazarot strada od golem nedostig od likvidnost i nie kako menaxment prezemame razli~ni merki taa likvidnost da se zgolemi. Toa go pravime preku novi instrumenti, privlekuvawe novi kompanii, privatizirawe kompanii preku berza, podobruvawe na korporativnoto upravuvawe, razvoj na regionalna sorabotka preku razmena na informacii, dvojni kotacii i sl.

Spored vas, dali regional-

INTEGRIRAWETO NA BUGARSKATA BERZA VO POGOLEM SISTEM MO@EBI E EDINSTVENATA [ANSA TAA DA OPSTANE I DA SE RAZVIVA VO DENE[NIOT SISTEM NA GLOBALIZACIJA NA PAZARITE NA KAPITAL

noto povrzuvawe na balkanskite berzi navistina e izlezot za pomalite igra~i kako niv?

Ne e zadol`itelno da ima eden sistem. Va`noto za nas e da izgledame kako region, zatoa {to sekoja od na{ite berzi preku tehnologijata mo`e da se vrze so drugite berzi.

Ne e problem igra~ite da igraat na nekolku berzi. Rabotata e nie da sozdavame ~uvstvo kaj investitorite deka sme region, zna~i standardirawe na informaciite, standardizirawe na na~inot na izvestuvawe, koga nekoj } e vleze na internet-stranicata na Bugarskata, Makedonskata ili na nekoja druga berza da mo`e da dobie identi~en na~in na informacii, isti standardi i metodi na rabota i toa } e privle~e vnimanie kaj nadvore{nite investitori.

Spomenavte novi instrumenti za za`ivuvawe na berzanskoto trguvawe.

Konkretno, za kakvi ~ekori se raboti?

Vo momentov se obiduvame zaedno so Centralniot depozitar da napravime podobruvawe na sistemot za poramnuvawa, zatoa {to stignavme do moment koga gi iscrpivme mo`nostite na sega{niot sistem i treba da gi dorazvieme tie uslugi za da mo`eme da startuvame so novi instrumenti – derivativen pazar, da go napravime pazarot “po{aren”, da ovozmo`ime hexirawe na poziciite i sl.

65

66

NA RU^EK SO...

KRISTIJAN DANILOVSKI SOOSNOVA^ VO FX3X

SÈ MO@E DA SE Danilovski bukvalno go `ivee amerikanskiot son. Nikoga{ ne se osmeli da ne sonuva. Koga pazarot za reklami i malkute filmovi {to se snimaat vo Makedonija mu stanaa pretesni, se osmeli da sonuva duri i za Holivud. Upornosta, fokusiraweto, samodoverbata, posvetenosta na rabota i profesionalnosta pridonesoa gradeweto svetska kariera da mu stane ednostavna rabota PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

rviot kontakt so kompjuteri i crtaweto, koi }e mu ja trasiraat ponatamo{nata svetska kariera, go ima dodeka e osnovec.

Vo sedmo oddelenie go dobiva prviot kompjuter “komodore 64”, koj po performansite e svetlosni godini nanazad od dene{nite.

“Go vidov kaj edni prijateli i vedna{ se zainteresirav. Na po~etok igrav samo igri~ki na nego, no za eden mesec toa mi stana dosadno, pa po~nav da pravam odredeni grafiki, no negovite mo`nosti

P

za ne{to pove}e bea mnogu ograni~eni”, raska`uva Danilovski.

Osven kompjuterite, Danilovski kako dete poka`uval i golem interes za crtaweto.

Crtal bukvalno s$, od avtomobili do portreti. I toga{ i denes e golem fan na crtanite filmovi i veli deka ne mo`el denot da si go zamisli bez avanturite na Tom i Xeri, Du{ko Dolgou{ko...

Dolgi godini igral i vaterpolo, no nikoga{ ne re{il profesionalno da se zanimava so toj sport.

Kon krajot na osumdesettite godini, koga vo svetot na filmot poleka po~nuvaat da vleguvaat digitalnite vizuelni efekti,

NA[ETO MENI

So Danilovskini od bogatoto me na Arabeska se sta odlu~ivme za pa o ot ` ri so vrgaw i . ko { le so pi

Danilovski konstatira deka toa e toa {to toj bi sakal da go raboti. A eden den da stigne i do Holivud.

“Prviot takov film koj me fascinira{e be{e The Last Starfighter i toa be{e ona {to me motivira{e da po~nam da se interesiram za toa kako se pravat digitalni vizuelni efekti za film. Koga vo 1991 godina se pojavi filmot Terminator 2: Judgment Day ve}e re{iv ova i da mi bide profesija i da rabotam na filmovi kako Terminator.”

Po zavr{uvaweto na srednoto u~ili{te se zapi{uva na Ma{inskiot fakultet vo Skopje, no tamu ne go nao|a toa {to

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

E NAU^I bara bara.

“U{te od sredno znaev deka }e zavr{am na Ma{inski. No, toa {to navistina me interesira{e ne go najdov tamu, a toj fakultet be{e najblisku do moite interesi.”

Vo 1993 godina go ima prvoto rabotno iskustvo vo animatorsko studio. Tamu raboti na prvite animacii.

“Go rabotev toa {to go sakam i bev mnogu zadovolen. Rabotev na reklami, grafika za TV... Tamu go zapoznav i Milivoje \or|evi}–Mi{ko, so koj ja osnovavme Fx3x.

Imav solidna plata, no mi pre~e{e {to kompanijata ne se razviva{e dovolno brzo.

Jas i Mi{ko bevme super-ambiciozni. Ni treba{e pogolem predizvik, pa po izvesno vreme ja napu{tivme kompanijata.”

Posetata na Los Anxeles vo 1995 godina u{te pove}e go pribli`uva do negoviot son eden den da raboti na digitalni vizuelni efekti za holivudski film.

“Na tamo{niot saem za kompjuterska grafika vidov deka “~udata” vo filmovite

Upornosta e klu~ ot za s$

67

foto: FILIP POPOVSKI foto

BROJ 629

68 68

Ako ne{to saka{, treba da poka`e{ S$ drugo e prikazna deka go saka{. za mali deca

Jas treba da se razberam, a ne drugite da me razberat mene

ti dadat da padne{ od nebo i da Ne mo`e{ davi ti ek ef i ln zue raboti{ na

gi pravat obi~ni, normalni lu|e, koi mo`at da bidat od kade bilo.

Toa pridonese u{te pove}e da mi se zgolemi samodoverbata i sonot da mi se dobli`i u{te pove}e.”

Po iskustvoto vo u{te edna kompanija od ovaa bran{a, re{ava izvesno vreme da prestojuva vo London, kade {to gi ima prvite kontakti so agenti za vizuelni efekti i kade u{te edna{ sfa}a deka ni{to vo `ivotot ne e lesno i deka si ima priroden razvoj na ne{tata.

“Ne mo`e{ da padne{ od nebo i da ti dadat da raboti{ na vizuelni efekti.

Da e lesno da uspee{, site }e bevme uspe{ni. London mi potvrdi raboti za koi ve}e bev svesen. Svetot e integriran i eden pazar. Nema granici za nikoj. Bitno e da se fokusira{ i da ne otstapuva{ od toa {to si go zacrtal. Ednostavno e. Ako sum dobar za pazarot vo London, }e bidam dobar i vo Makedonija i kade bilo.”

Po site iskustva {to gi steknale vo oktomvri 1997 godina zaedno so Mi{ko odlu~uvaat deka e vreme sami da osnovaat kompanija i da ja zadovolat golemata ambicioznost za osvojuvawe na svetot. Ja osnovaat Fx3x.

“Vreme be{e za ostvaruvawe na racionalnata strana na sonot. Reakciite na semejstvoto, prijatelite i poznanicite bea razli~ni. N$ pra{uvaa dali mo`e da se `ivee od crtani filmovi. Ni komentiraa deka za xabe frlame golemi pari za skapa oprema, duri i lu|e od na{ite krugovi.”

Po~etokot, kako {to veli, ne bil mnogu te`ok, blagodarenie na prethodnite iskustva.

“Na po~etokot bevme samo nie dvajcata so tri klienti. Poleka po~na da raste brojot na klienti. S$ {to be{e “in” i inovativno vo svetot se trudevme da go doneseme i vo Makedonija. Imavme sre}a, pa rabotata drasti~no po~na da ni raste. Site zaraboteni pari gi reinvestiravme, no i ne se {tedevme vo rabotata.

Koga rabotevme na reklami, sakavme na ekranot da se vidat site pari za koi n$ anga`irale.”

Vo 2002 godina kompanijata Fx3x ve}e poseduva polovina od pazarot na grafika i vizuelni efekti.

“Toga{ sfativme deka nema da mo`eme pove}e da rasteme. Toa e pazarot. Re{ivme da ja frlime kockata i da si gi pro{irime vidicite.

Otvorivme kancelarija vo Belgrad za da se istestirame. Slednata godina odlu~ivme da go probame vistinskoto.

Odime vo Holivud.”

U~estvoto na Sigraf, eden od najgolemite saemi za kompjuterski dizajn, e vistinskiot pogodok. So {tand od devet metri kvadratni i originalno i inovativno pretstavuvawe za ~etiri dena uspevaat da ostvarat 250 kontakti. Slednite nekolku meseci ponudite po~nuvaat da doa|aat sami. Sleduva rabotata na holivudskiot hit The aviator, reklami za Amerikan ekspres, Miler, Xip...

“Po~navme da zarabotuvame pove}e pari od reklami otkolku od filmovi.

Osven od SAD, za brzo vreme steknavme klienti i od Japonija i od Kanada.”

Vo 2007 godina timot na Fx3x ja dobiva i nominacijata za nagradata “Emi” za filmot Path to 9/11, sleduva raboteweto na Golden Compass, koj be{e nagraden so “Oskar” za vizuelnite efekti, na Terminator: Salvations, Transformers: Dark of the Moon, I’am Number Four...

“Golden Compass e prviot film na koj{to sme izrabotuvale vizuelni efekti, a dobil “Oskar” vo taa kategorija. Kon krajot na 2008 i po~etokot na 2009 godina po~navme sorabotka so kompanijata za vizuelni efekti Industrial Light and Magic, sopstvenost na slavniot Xorx Lukas. Rabotevme na Terminator 4 i na u{te nekolku blokbasteri, a podocna po~navme sorabotka i so Technicolor, svetskiot tehnolo{ki lider vo oblasta na mediumite i zabavata. Vo 2010 godina po~navme sorabotka i so Xim Henson kompani, firmata kaj nas poznata po popularnata serja “Mapet {ou”. So niv rabotime na edna nova serija i na animiran film koj sega go privr{uvame. Minatata godina rabotevme na Transformers 3, nominiran za “Oskar” i na Rango, koj{to dobi “Oskar”. Zna~i, 2011 be{e mnogu uspe{na godina za nas„.

Denes kompanijata Fx3x ima 105 vraboteni.

“Jas sekoga{ velam deka Fx3x vo svojot razvoj, prakti~ki, so ovie prestrukturirawa ima tri “start ap” biznisi, sekoj na svoj na~in.

Denes imame 105 vraboteni i s$ u{te rasteme, vrabotuvame novi lu|e. Imame postojani promeni, a da bideme realni, nikoj ne saka promeni. No, toa e ne{to {to mora da se pravi ako sakate da ostanete vo ovoj biznis. Za ovoj pazar se borat stotici kompanii, a na{iot stav e deka si dobar kolku i tvojot posleden proekt. Zatoa, va`no e postojano da sledite {to se slu~uva i da se trudite da bidete u{te podobri na naredniot proekt.”