Sample pages

Капитал број 771/772 08.08.2014

www.kapital.mk

www.kapital.mk

STORY 6 COVER COVER STORY KADE ODI MAKEDONSKATA IT INDUSTRIJA

MAKEDONSKITE INFORMATI^ARI STANUVAAT EVTINA LON BAZA ZA GOLEMITE IGRA^I

К

омпаниите од ИТ индустријата се потешко наоѓаат работа на домашен терен. Отсуството на домашна побарувачка им ја минимизира шансата да најдат клиент во друга земја! Поради поразителниот факт дека ИКТ компаниите не успеваат да направат доволно добри продукти за домашниот пазар кои ќе ги извезат, се повеќе се ориентираат кон најбезболната варијанта - outsourcing за големи клиенти!

Капитал број 771/772 08.08.2014

7

91,5%

од македонските компании со повеќе од десет вработени имаат широкопојасен пристап до Интернет

43,8% од компаниите имаат пристап до Интернет преку мобилна конекција

36,2% од компаниите го користат интернетот за користење на социјалните мрежи, блогови, веб-страници за споделување на мултимедијална содржина (пр., Facebook, Twitter, YouTube)

4,2%

или 19 милиони евра генерирале домашните компании продажба на софтвер во 2013

0,2%

се очекува да порасне македонскиот ИКТ пазар во 2014 година во однос на 2013

Капитал број 780 10.10.2014

COVER STORY 12 COVER STORY

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

KOJ I KAKO UPRAVUVA SO DR@AVNIOT KAPITAL?

13

JAVNITE I DR@AVNITE PRETPRIJATIJA TONAT VO ZAGUBA.

DO KOGA?!

Во последните пет години драстично е влошено финансиското работење на најголемите јавни претпријатија и компании со државен капитал во земјава, со тенденција повеќето да работат со милионски загуби. Дури и тие кои работеле со добивка отидоа во негатива или се на граница да пријават загуба. А, причина не секогаш се намалените приходи, кои кај некои државни претпријатија дури и се зголемени. Значи проблемот е во расходите.

Капитал број 781 17.10.2014

18

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 781 17.10.2014

19

АНАЛИЗА МАКЕДОНСКАТА ЕКОНОМИЈА ВО КОМА Недостиг на пари

EVROPA SE PLA[I OD DEFLACIJA

1.

MAKEDONSKATA EKONOMIJA NE STRAVUVA OD DEFLACIJA.

банките чуваат 1,7 милијарди евра во централната банка и во државни хартии од вредност, а бизнисот се дави во неликвидност

VE]E E VO DEPRESIJA!

кој се потпира на 2.Раст

градежништвото, финансирано од државата, и на потрошувачката на јавната администрација, повторно финансирана од државата

бран рецесија од ЕУ 3.Нов

откажаните и намалени нарачки за извоз во Германија и во регионот силно ќе удрат по извозниците

4,2%

3,8%

4.

Ниска инфлација

која преминува во дефлација – падот на цените може уште повеќе да ги замре производството, инвестициите и вработувањата

ИНФЛАЦИЈА (според трошоци на живот) Извор: Државен завод за статистика

1,7 68 01/13

02/13

милијарди евра чуваат банките на сметки во Народната банка, во благајнички записи и во државни хартии од вредност

1,1%

милиони евра изнесува нето кредитирањето на бизнисот од банките во периодот јануари-август годинава 03/13

04/13

05/13

0,3% 06/13

07/13

08/13

09/13

10/13

11/13

12/13

И во Македонија цените паѓаат. Ама од тоа никој не се возбудува затоа што македонската економија е веќе во „депресија“ и дефлација или инфлација ништо не и значат. Исто како што не и значи дали статистиката ќе измери економски раст од 3,5% или 3,8%. Тоа нема да го заживее бизнисот, на кој му фалат пари. А, пари нема затоа што се во банките, кои пак ги инвестираат во благајнички записи и државни хартии од вредност и наместо фирмите ја финансираат државата. Фирмите, па,к одвај преживуваат поради влошената наплата и недостигот на ликвидни средства.

01/14

02/14

03/14

04/14

05/14

06/14

07/14

08/14

-1,1%

09/14

-0,7%

Кои цени најмногу паѓаат? (од 1/9/2013 до 1/9/2014) Рекреација и култура -3,3% Мебел, покуќнина и одржување

-2,0%

Ресторани и хотели

-1,3%

Храна и безалкохолни пијалоци

-1,0%

Домување, вода, електрика, гас и други горива

-0,7%

Комуникации

-0,6%

Транспорт

-0,4%

Извор: Државен завод за статистика

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

вропската унија го запали алармот – најнова закана за економијата е дефлацијата. Таа е сигналот дека во економијата се е умртвено. Ниедна мерка досега не вроди плод за да го запре падот на цените, кој, пак, не стимулира поголема потрошувачка ниту од граѓаните, ниту од фирмите. Затоа паѓаат и производството и инвестициите, а расте невработеноста. Се отвора еден магичен круг, од кој Европската централна банка и националните влади во еврозоната не можат да најдат излез. Сега сите играат на картата да се пуштат што повеќе пари во приватниот сектор за да се поттикнат инвестициите и да се отворат работни места. И во Македонија цените паѓаат. Ама од тоа никој не се возбудува затоа што македонската економија е веќе во „депресија“ и дефлација или инфлација ништо не и значат. Исто како што не и значи дали статистиката ќе измери економски раст од 3,5% или 3,8%. Тоа нема да го заживее бизнисот, на кој му фалат пари. А, пари нема затоа што се во банките, кои, пак, ги инвестираат во благајнички записи и државни хартии од вредност и наместо фирмите ја финансираат државата. Фирмите, пак, едвај преживуваат поради влошената наплата и недостигот на ликвидни средства. Кога не функционира бизнисот, тоа значи дека економијата е умрена и ништо не функционира. Исто како што не функционираат ни економските закони во Македонија. Засега работат само градежништвото и слободните индустриски зони. Затоа и никој не се потресе од фактот дека и Македонија се соочува со дефлација. Никој посебно не се загрижи дека дефлаторните тенденции може уште повеќе да го замрат производството, да ја забават трговијата и да ја зголемат невработеноста. Економска реалност не се менува и затоа што не се менуваат монетарната и фискалната политика во насока на поддршка на бизнисот. Може само да биде полошо откако стана јасно дека нов бран на рецесија доаѓа од ЕУ и од регионот, што ќе биде тежок удар за македонските извозници.

Колку е лоша состојбата во македонската економија и колку полошо може да биде?

Од официјалните податоци што ги објавува Државниот завод за статистика може да се заклучат неколку работи. Прво, во првите девет месеци цените на мало се пониски за 0,6% во однос на истиот период лани, а трошоците на живот се намалени за 0,2%. А, Владата за годинава проектираше инфлација од 3,3%, која требаше да поттикне економски раст од 3,2%. Растот се уште се држи, но само поради

Капитал број 766 04.07.2014

www.kapital.mk

20 АНАЛИЗА

www.kapital.mk

29.156

40.110

Капитал број 766 04.07.2014

4.837

97.118

42.594

66.576

61.751

65.403

65.475

извор: Државен завод за статистика

Финансиско посредување

21

Рударство, Преработувачка индустрија и Снабдување со струја, гас и вода Јавна управа и одбрана, образование и здравство Нето даноци на производи Трговија Земјоделство, лов и шумарство

Градежништво

КАКВА Е СТРУКТУРА?ТА НА БДП

, (2013 ГОДИНААР И) ЕН Д И Н МИЛИО

KAKO MAKEDONIJA DA SI JA VRATI INDUSTRIJATA?! Македонија мора под итно да покрене процес на реиндустријализација. Каде да се бараат потенцијалите? Во агробизнисот, металната и текстилната индустрија, ИТ секторот... Тука Македонија може да изгради компаративни предности. И тоа мора да конкурира со квалитет, а не со цена, затоа што тука битката ја добија Кина и Индија. Трет фактор што мора да се задоволи е државата да даде комплетна поддршка за овие индустрии пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

M

фотоархива на Капитал

оже ли да и се врати индустријата на Македонија? Ако земјава сака да има стапки на раст од 6%-8% годишно, нема да направи ништо без нови фабрики. Потребни се домашни инвестиции во индустријата и целосна поддршка за нив, како што тоа го прават ЕУ, САД и Кина. Тие треба да бидат локомотивата на економскиот развој на Македонија, а странските инвестиции во зоните да му дадат дополнителен погон. А, не обратно, како што е сега! Ама одговорот на прашањето на почетокот од текстот е премногу полн со песимизам, разочарувања и неверувања.

Недостигаат финансиски средства, нема претприемачи, иновативност и креативност, а младото високостручно население ја напушта државата. Уште пострашно е што и досега носечките индустриски гранки се во тешка криза, како што се металургијата и текстилната индустрија. Иако Владата има на хартија Индустриска политика, мерки на терен за поттикнување и помагање нема. Ова е многу опасна ситуација и може да значи уништување на уште еден дел од преработувачката индустрија. „Капитал“ веќе анализираше дека на Македонија и се случува страшна деиндустријализација. Индустриското производство е преполовено за 30 години, учеството на индустријата во БДП е сведено од 50% во 80-те години на минатиот век на 15% во 2012 година. Значи мора под итно да се покрене процес на реиндустријализација. Каде да се бараат потенцијалите? Во агробизнисот, металната и текстилната индустрија, ИТ секторот... Тука Македонија може да изгради компаративни предности во однос на соседните земји и на конкуренцијата на меѓународниот пазар. И тоа мора да

конкурира со квалитет, а не со цена, затоа што тука битката ја добија Кина и Индија. Трет фактор што мора да се задоволи е државата да даде комплетна поддршка за овие индустрии затоа што тоа е политика на сите земји.

Агробизнисот, металургијата и текстилот оставени сами на себе

Состојбата во текстилната индустрија е катастрофална. Од 2007 до 2013 година производството по единица материјал е намалено за 20%. Генерално, пак, производството не е ни на 30% споредено со 30 години претходно. „Тенденцијата е се поголемо уништување на домашните капацитети. Странските компании отвораат погони само ако добиваат бенефиции од државата, а ние од нив имаме само штета бидејќи ги земаат работниците и ги уништуваат домашните текстилни погони. Странците нема да ја оправат текстилната индустрија во Македонија. Тие ќе бидат тука додека имаат профит, а после ќе си ги соберат машините и ќе си одат. Не може да се очекува ниту да ја развиваат домашната текстилна индустрија затоа што немаме

35%

од извозот отпаѓа на металургијата фирми што ќе работат за нив. Немаме производство на полиестер или на памук, односно ја немаме базната индустрија. Затворени се Хемтекс, Мирка Гинова, Тетекс предилница. Друго прашање е што нема никаква логика странците да отвораат фабрики со сите бенефиции од државата, кои не важат за домашните“, вели Марјана Перковска, претседател на Кластерот за текстил. Според неа, реиндустријализацијата е остварлив процес во ЕУ затоа што компаниите инвестираат во развој на повисоко ниво и немаат намера да се тепаат со Кина. Одат на модерни технологии, кои во Кина не се произведуваат. Може ли Македонија да го врати производството во текстилната индустрија, која сега учествува со 13% во индустриското производство? „Може, ама за тоа се потребни неколку предуслови. Пред се, финансии за поддршка на технолошкиот развој на текстилната индустрија, односно одржливи кредити соодветни за оваа дејност. Второ, промоција на текстилот, како што тоа го направија Кина и Индија. Тие стартуваа со текстилот, па почнаа да развиваат модерни технологии. Не може текстилната

13%

е учеството на текстилната индустрија во индустриското производство индустрија во Македонија да се развива само со лон-производство, но сепак ќе биде од полза да остане како дел. Треба да се искористи овој момент за инвестиции во текстилот затоа што Кина веќе не може да биде добавувач на Европа бидејќи сама за себе е потрошувач. Тоа го користат Албанија, Србија и Бугарија и развиваат силна текстилна индустрија“, истакнува Перковска и додава дека државата треба индиректно да стимулира инвестиции во текстилната индустрија, каде не може да очекува приватни инвестиции бидејќи нема пари. Носечка индустрија на македонскиот извоз е металургијата со учество од дури една третина во извозот. Не може сега да се остави оваа гранка да пропадне, додека во исто време многу држави ја помагаат и стимулираат. „Металургијата е предмет на еден неразбирлив игнорантски однос. Се нема време за постојната индустрија во земјава. Принципот што се заговараше во економските политики беше ние правиме систем за целото стопанство. Тоа е нешто што вистинскиот живот и праксата не го прифаќаат во ниту една земја. Мора да се

13,02%

отпаѓаат на производство на храна од вкупното индустриско производство водат политики кои ќе бидат соодветни на структурата на стопанство и на економските проблеми. Не може да се носат закони кои важат за сите. За металургијата, која е енергетски интензивна гранка, и ЕУ води посебни политики“, вели Минчо Јорданов, претседател на Управниот одбор на Макстил. Според него, приоритет треба да бидат селективните, наменски политики со цел да се поддржат постојните македонски преработувачки капацитети. „Во металната индустрија, челикот оди цел за извоз, не се троши ни 5% во земјава и за оваа индустрија треба да се применува посебна политика. Потоа, имаме едно чудо обоени метали, а немаме ниеден преработувачки капацитет“, истакнува Јорданов. Челичната индустрија е особено важна за Европската унија. ЕУ смета дека Европа останува важен производител на челик поради економски, социјални и еколошки причини, како и поради сигурноста во снабдувањето. Затоа и постои Акциониот план, наречен „Челикот има иднина во Европа“, кој предвидува правилна регулаторна рамка, олеснување на реструктурирањето во челичниот сектор

фото: Филип Поповски

SAMO REINDUSTRIJALIZACIJATA E SPAS ZA EKONOMIJATA

Капитал број 780 10.10.2014

26

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

БИЗНИС И ФИНАНСИИ

БИЗНИС И ФИНАНСИИ

Вирусот на слаба наплата на кредитите се побрзо се шири во банките. Најкритична е наплатата на ратите за кредити дадени на приватните фирми. До август годинава, спорни за наплата биле 370,9 милиони евра што е 16,3% од сите кредити дадени на компаниите. За една година, сумата пораснала за 15,3%. Банкарите потврдуваат дека враќањето на кредитите оди многу тешко бидејќи компаниите се финансиски исцрпени од долгата економска криза и нивната платежна способност не се подобрува. Овој негативен тренд е закана за и онака слабата кредитна активност правејќи ги банкарите попретпазливи и поконзервативни во одобрувањето кредити. Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, проблемот го лоцира само во одделни банки, а не во целиот банкарски сектор.

T NAAO S U VIR A NAPL NU I SLAB M E R TA PVO EPIVA MIJA DE

LO[ITE KREDITI KAJ FIRMITE NA REKORDNO NAJVISOKO NIVO!

Б

370,9

474

ЛОШИ КРЕДИТИ (во милиони евра)

460

456

450

430

426

459

461

445

440

420

422

410 Aug-13

Sep-13

428 Oct-13

425 Nov-13

Dec-13

428

433

429 419

Jan-14

Feb-14

Mar-14

Apr-14

значително забрзување на економската активност. Порастот на економијата главно се должи на компаниите што Александар Јанев aleksandar.janev@kapital.mk работат во технолошко – индустриските зони, и по сектори најдобро се држат фотографија: градежните компании поради нивниот фотоархива на Капитал ангажман во изведувањето на некои јавни инвестиции. Останатите домашни фирми помалку или повеќе се уште се анкарите се потешко успеваат да соочуваат со криза. Порастот на лошите ги наплатат дадените кредити кредити засега не е драматичен и на приватните фирми и тоа нашиот банкарски сектор во овој дел се го докажуваат последните држи подобро отколку сите други земји статистички податоци според во регионот“, објаснува Јанчевски. кои за една година, лошите кредити се Тој вели дека овој негативен тренд зголемиле за 15,3%. Банките не можат повторно ќе ги направи банкарите да наплатат 370,9 милиони евра од поконзервативни во одобрувањето компаниите, што е 16,3% од кредити. сите кредити пласирани „Кредитирањето годинава во стопанството. Ако на расте побрзо отколку оваа сума се додадат лани, но порастот на и лошите кредити лошите кредити ќе кај населението, влијае на промена на произлегува дека деловната политика милиони евра кредити вкупно 473,7 милиони на некои банки, на фи рм ит е се проблематични евра се спорни за особено оние кои што за враќање наплата. имаат најголем удел Статистиката покажува на нефункционални дека по одделни пласмани во своето сектори, први на портфолио“, смета црната листа на банките Јанчевски. кои најтешко ги враќаат Гувернерот на Народната кредитите се најдоа банка Димитар Богов, трговските компании, пак, вели дека учеството индустријата, хотелите на лошите кредити и рестораните како во вкупните кредити од сите кредити кај фи и фирми што се се стабилизира рм ит е занимаваат со дејност по достигнување се лоши кредити во врска со недвижен на максимумот во имот. средината на минатата Банкарите потврдуваат година, а проблемот дека наплатата го лоцира во одделни на кредитите оди банки, не во целиот многу тешко бидејќи компаниите банкарски сектор. се финансиски исцрпени и нивната „Можни се повремени порасти во платежна способност не се подобрува. некои месеци но генерално трендот Претседателот на Управниот одбор на е стабилизиран, а во догледно НЛБ Тутунска банка, Ѓорѓи Јанчевски, време очекуваме и да започне да се вели дека долгата економска криза е намалува. Проблемот веќе не е општ за причината што домашните компании се банкарскиот сектор туку локализиран во тешка финансиска кондиција. во поедини банки и главно се однесува „Наплатата на кредитите од фирмите се на кредити дадени пред повеќе години. влошува и тоа е очекувано бидејќи нема Во рамките на своите надлежности пишува:

480 470

27

May-14

Jun-14

Jul-14

Aug-14

16,3%

Капитал број 781 17.10.2014

12

www.kapital.mk

COVER STORY: ДРЖАВНО УПРАВУВАЊЕ

MILIONI EVRA ZA DR@AVNI INSTITUCII

SE MNO@AT DR@AVN INSTIT ITE UCII

ZA KOI NIKOJ NE ZNAE

ZA [TO POSTOJAT!

www.kapital.mk

11,8

милиони евра ќе потроши Секретаријатот за спроведување на рамковниот договор во 2015 година за да обезбеди соодветна и правична застапеност на припадниците на заедниците кои не се мнозинство во земјава. За истата или слична цел постојат и Агенција за остварување на правата на заедниците и Комисија за заштита од дискриминација, кои ќе чинат 212.000 евра.

3,9

милиони евра годинава ќе потроши Агенцијата за промоција и поддршка на туризмот. Од Агенцијата не одговорија за што трошат толку многу пари, кои се ефектите од нејзиното работење, колку субвенции се поделени за 2013 и 2014 година, колку пари се дадени за проекти за развој на туризмот?

4,8

милиони евра ја чинат државната каса Националната агенција за европски образовни програми, Секретаријатот за европски прашања и Ревизорското тело за ревизија на инструментот за претпристапна помош, кои треба да ја тераат европската агенда на Владата и да носат пари од европските фондови. Досега и кај едното и кај другото нема голем напредок. Имаат вкупно 159 вработени.

Капитал број 781 17.10.2014

13

Секретаријати за рамковен, за европски прашања, за законодавство, Државен девизен инспекторат, Инспекциски совет, Совет за унапредување и надзор на ревизијата, комисии за заштита од дискриминација, за заштита на правото за слободен пристап до информации од јавен карактер, агенции за администрација, за иселеништво и за туризам и уште неколку други државни институции идната година ќе потрошат над 25 милиони евра. За голем дел од нив никој не знае ни дека постојат, а за останатите се прашуваме за што постојат. Дали некој во Владата води сметка што работат, колкави се ефектите од нивната работа и колку пари трошат? пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

ад 25 милиони евра идната година ќе потрошат 20 државни институции, кои немаат кој знае каков придонес во функционирањето на јавниот сектор, а уште помалку придонесуваат за поквалитетен живот на граѓаните или за подобар бизнис. За голем дел од нив никој не знае ни дека постојат, а за останатите се прашуваме за што постојат. Повеќето можат да функционираат и како сектор во рамките на поголема државна институција. Во Владата, која ги формира, секако имаат одговор зошто постојат Државен девизен инспекторат, Инспекциски совет, Совет за унапредување и надзор на ревизијата, Комисија за заштита од дискриминација, Комисија за заштита на правото за слободен пристап до

Институција

информации од јавен карактер, Агенција за администрација и ред други. Но, дали некој во Владата води сметка што работат, колкави се ефектите од нивната работа и колку пари трошат? „Капитал“ ги анализираше овие институции преку државниот Буџет за 2014 и 2015 година и утврди дека годинава тие ќе потрошат 22,8 милиони евра, а догодина уште повеќе - 24,6 милиони евра. Овие 20 државни институции годинава бројат 2.175 вработени, а догодина ќе се намалат на 2.056 лица. Најфантомска институција меѓу нив е Секретаријатот за спроведување на рамковниот договор, кој има најголем буџет (11,8 милиони евра за 2015) и најмногу вработени (1.778 во 2014, а 1.637 во 2015). Бројот на вработени се намалува затоа што дел од нив ќе се прераспределат во други државни институции, каде ќе треба навистина да добијат работа. Во Секретаријатот се само вработени, земаат плата, но не одат на работа. Оттука излегува апсурдноста на постоењето на оваа владина институција. Секретаријатот редовно годишно троши по околу 10 Буџет (во евра) 2014

Секретаријат за спроведување на рамковен договор

Број на вработени

2015

2014

2015

10.366.000 11.810.000

1.778

1.637

Агенција за туризам

3.881.000

3.463.000

18

21

Национална агенција за европски образовни програми

2.296.000

2.285.000

21

20

Секретаријат за европски прашања

1.625.122

1.862.000

106

98

Биро за регионален развој

1.260.943

1.322.797

19

20

Ревизорско тело за ревизија на инструментот за претпристапна помош

603.073

643.496

32

33

Агенција за администрација

499.415

602.098

45

45

Агенција за иселеништво

313.463

316.634

20

20

Секретаријат за законодавство

301.187

274.195

22

25

Агенција за управување со одземен имот

273.187

313.382

33

46

Инспекциски совет

228.488

270.048

Комисија за заштита на правото за слободен пристап до информации од јавен карактер

224.813

235.805

19

18

Комисија за односи со верските заедници

180.211

193.854

13

13

Регулаторна комисија за домување

119.675

137.073

9

7

Агенција за остварување на правата на заедниците

96.390

138.049

7

7

Совет за унапредување и надзор на ревизијата

86.423

85.480

2

4

Биро за застапување на РМ пред Европскиот суд за човекови права

72.878

87.317

извор: Буџет на Република Македонија

7

4

Капитал број 765 27.06.2014

KOJ I ZO[TO JA UNI[TUVA MAKEDONSKATA INDUSTRIJA?!

14 COVER STORY: ДЕИНДУСТРИЈАЛИЗАЦИЈА

COVER STORY

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 765 27.06.2014

15

EKONOMSKI GENOCID! INDUSTRIJATA SOZDAVA OD BDP! EDVAJ

15% пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

K фотографија:

фотоархива на Kапитал

атастрофална деиндустријализација и се случува на Македонија. Повеќе од 20 години се уништува домашната индустрија, што на крај доведува до економски геноцид! Бројките се поразителни, а мерките незначителни. Мерено низ бројки - индустриското производство е преполовено за 30 години, учеството на индустријата во БДП е сведено од 50% во 80-те години на минатиот век на 15% во 2012 година. Од вкупниот обем на инвестиции во основни средства во стопанството во 2012 година, само 25,06% отпаѓаат на индустријата, што е двојно помалку од пред 90-те години. Индустријата денеска ангажира само 20% од вработеното население, а во добрите

60,00%

55,00% 50,00% 45,00%

40,00% 35,00%

39,71%

34,53%

30,00%

20,00% 15,00%

1972 1973 1972

сноси одговорноста. Од оваа состојба сега не може да се излезе со умерено амбициозни, туку само со радикални реформи. Зошто? Затоа што сликата е многу страшна. Уделот на преработувачката индустрија во БДП е под 20% од 1994 година. А, од 1970 до 1994 година се одржувал на ниво од 35% до 50%. Од денешна перспектива звучи неверојатно дека пред 35 години индустриските капацитети во Македонија ангажирале 40% од вработените, односно околу 210.000 луѓе. На крајот од 2013 година во индустријата и рударството работеле 139.401, што е 20% од вкупниот број вработени. Тоа и не толкав проблем ако е резултат на технолошка развиеност на индустриските капацитети, а не на фактот дека повеќе од фабриките пропаднаа, а малку нови се отворија. Поразителни се и податоците за инвестициите во основни средства во индустријата. Во 1987 и 1988 година, 50% од вкупните инвестиции во основни средства оделе во индустријата, а сега само 25%. Учеството на извозот на индустријата и рударството во вкупниот извоз се уште добро се држи (91,29%), но само поради тоа што Македонија едноставно не извезува услуги. Последната публикација на Државниот

1994

година започнува кризата во македонската индустрија, од кога производството оди постојано надолу

У КОЛКВААТ У В УЧЕСТТРИЈАТА ИО С В ИНДУРСТВОТО П РУДАПНИОТ БД ВКУ

25,00%

10,00%

80-те години над 40%. Македонија стана евтина суровинска база, пред се, во аграрот. Текстилната индустрија се сведе на лон-производство. Останаа само фабриките во металната и кондиторската индустрија, како традиционални индустриски гранки во земјава. А, и тие се оставени сами на себе со сите проблеми со кои се соочуваат. Новите инвестиции во индустриските зони му дадоа каква таква инјекција на индустриското производство и на извозот. Но, тие не се решение на долг рок ако не врзат домашни партнери и не отворат нови домашни бизниси. За жал такви очекувања нема на повидок за да ја променат генералната слика дека на Македонија и се случува уништување на индустријата. И тоа трае со децении. Погубно е што македонската деиндустријализација трае од 1994 година, значи цели 20 години, 54,50% а ја спроведува домашниот политички фактор и тој ја

Погубно е што македонската деиндустријализација трае од 1994 година, значи цели 20 години, а ја спроведува домашниот политички фактор и тој ја сноси одговорноста. Од оваа состојба сега не може да се излезе со умерено амбициозни, туку само со радикални реформи. Зошто? Затоа што сликата е многу страшна и се рамни со економски геноцид. завод за статистика за состојбите во индустријата во периодот 2008-2013 година покажува дека кризата продолжува. Бројот на деловните субјекти во рударството за три години (2011-2013) е намален од 176 на 164, а во преработувачката индустрија од 8.155 на 7.918. Во споредба со 1986 година, индустриското производство е преполовено. Падот кулминира во 1995,1996 и во 2004 година, кога е поголем од 50%. Овие бројки покажуваат дека земјава преживува еден од најсилните процеси на деиндустријализација. Затоа првостепен државен предизвик треба да биде враќање на репутацијата на индустриското производство. Само индустријата може да повлече поголем и забрзан економски раст, да отвори работни места и да го спречи процесот на масовно иселување на младата популација. Тоа треба да е е императив за Македонија. Се што треба да правиме е да го зголемиме извозот.

Виновникот е дома или надвор?!

Дали е тоа лесно? Не е! Дали и колку Владата може да дејствува во правец на отворање процес на реиндустријализација? Вината за деиндустријализацијата ја сноси директно политичкиот фактор затоа што тој во изминатите децении ја креираше климата за тоа во која насока ќе се развиваат или нема да се развиваат економијата и индустријата. „Ова прашање е со внатрешни и надворешни причини и последици. Ние треба да ги погледенеме внатрешните. Деиндустријализацијата во Македонија причинува да не создаваме доволен број работни места согласно порастот на населението. Тоа комбинирано со

19,89% 15,31%

14,66%

1988

1991

1994

2004

2012

1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

извор: Државен завод за статистика

www.kapital.mk ШТО ДОКОЛКУ ГЕРМАНИЈА ОДБИЕ ДА ГО ОТПИШЕ ДОЛГОТ

ПРОФИЛ

Ние сакаме да ги промениме мерките за штедење во Грција, но и во Европа. Сакаме да го направиме тоа преку инкорпорирање на други сили и луѓе од Европа, луѓе кои сакаат големи промени. Сите сфаќаат дека со оваа политика ние одиме директно во пеколот. И ние сакаме да го промениме тоа.

СИРИЗА е будилник кој ќе ги натера лидерите на ЕУ да се разбудат од сонот. Тоа што ние го бараме е Европска конференција, да го решиме овој Европски проблем заедно, а нема такво решение без да се отпише поголемиот дел од долгот, да се стави мораториум на отплаќањето и да се воведе рамка за раст“. Тој додава дека Германија треба да го прифати ова најмногу поради тоа што во 1953 година Западот и го прости долгот на Германија по завршување на Втората Светска војна.

Заплашувањата од 2012 година дека ако СИРИЗА дојде на власт во Грција, Европа ќе биде уништена, всушност се користи само како пророштво кое другите го користат за свои поени. Победата на СИРИЗА ќе ја прекине црната магија и ќе го ослободи пазарот. Ќе создаде чувство на безбедност.

Капитал број 794 16.01.2015

ПРОФИЛ

35

Ние сметаме дека кризата во Грција не е грчка криза, туку европска криза. И ќе се потрудиме да најдеме заедничко решение- за улогата на Европската централна банка, за еврообврзниците, за преговорите околу јавниот долг на сите европски земји.

фото: opinionpost.gr

ЗА ИЗЛЕЗОТ НА ГРЦИЈА ОД ЕВРОЗОНАТА

Европските лидери, а особено Меркел треба да престане да игра покер со животот на луѓето.

ЗА КРИЗАТА

ЗА ЕВРОТО

ЗА ЗЛАТНА ЗОРА

Ние не сакаме да предизвикаме целосна катастрафа за Еврозоната или за Европа. Во исто време не сакаме да се вратиме на драхмите. Оти ако Грција го направи тоа, сиромашните луѓе ќе имаат драхми а богатите се ќе купуваат со евра.

Освен тоа што е фашистичка партија, Златна зора исто така е и криминална организација. Појавата на вакви фашистички партии е резултат на варварските економски политики. Затоа гласајте за нас, оти Златна зора доаѓа.

фото: neaptolemaidas.gr

34

ЗА МЕРКЕЛ

www.kapital.mk фото: koutipandoras.gr

ЗА МЕРКИТЕ ЗА ШТЕДЕЊЕ НА ЕУ

Капитал број 794 16.01.2015

кои се дел од нејзината коалиција тврдат дека „Германија нема да дозволи да биде уценувана“. Голем дел од нив го нарекуваат Ципрас „непоправлив создавач на неволји“, а канцеларката Ангела Меркел, пред две години, одби средба со него иако е лидер на најголемата опозициска партија. Германскиот магазин „Билд“ пак оди чекор понатаму и бара Германија да и даде “црвен картон“ на Грција, доколку СИРИЗА ја понесе победата и бара ревидирање на пакетот штедни мерки со ЕУ. Освен во Германија, популарноста на Ципрас е многу мала и меѓу политичарите во Брисел. Претседателот на Европската комисија, Жан Клод Јункер, на кој Ципрас му беше против кандидат за оваа позиција за време на европските избори во мај минатата година, за него вели: „мислам дека Ципрас не ги разбира проблемите на неговата земја. Сметам дека тој не е вистинскиот човек да ја води Грција во овој момент“. Но Јункер не е единствен. Во Брисел многу политичари сметаат дека СИРИЗА се уште не е подготвена да владее со Грција, што е потврда

плус дека доколку навистина ги добие изборите Ципрас ќе преставува вистинска главоболка за европските политичари. Оттука, многумина „играа“ на картата дека победата на СИРИЗА, ќе значи излез на Грција од Еврозоната и враќање на драхмата, со цел да влијаат врз гласачкото тело, но Ципрас во текот на оваа кампања, таквите обвинувања ги нарече како пророштва на други, и изјави дека и со неговата победа Грција ќе остане во Еврозоната. Но се чини попишманувањето на Ципрас, воопшто не влијае врз Меркел, оти барем како што пишува угледниот магазин „Економист“, во текстот со наслов „Одете си ако морате“, германската канцеларка „ се попизитвно гледа на можноста од „Грекзит“, односно излезот на Грција од Еврозоната. Сепак, кое од погоренаведените сценарија, навистина ќе се случат, ќе се знае најмногу по изборите кои ќе се одржат за десет дена. Неизвесноста останува до крај, најмногу и поради тоа што, разликата меѓу двете водечки партии, СИРИЗА и Неа Демократија е мала, па голема е веројатноста, било

која партија да победи, тешко да може сама да создаде влада, и покрај фактот што грчкото избирачко право предвидува партијата победник да добие плус 50 седишта повеќе во парламентот со цел полесно да создаде влада. Грчките аналитичари пак се дури и поотворени. Тие сметаат дека пракса на грчката политичка сцена, како и на секоја друга е, ставовите на политичарите кои се силни додека се во опозиција, значително да омекнат кога ќе дојдат на власт. Дали и тоа ќе се случи со СИРИЗА доколку Ципрас победи на изборите, останува да се види.

Кој е Ципрас- човекот што тврди дека ќе ја ослободи Грција од должничко ропство

Алексис Ципрас е роден во Атина, во 1974 година. Иако не потекнува од политичко семејство, сепак политичките случувања го интересираат уште во средно училиште. Имено, во 1991 година тогаш новата десно ориентирана влада најави непопуларни реформи во образованието, кои беа проследени со протести. Протестите против овие мерки, кои беа демонстрирани со

RA

SO CIPRAS BA SIRIZA NA ^ELO CIJA E GOLEM DEL OD DOLGOT NA GR DA SE IZBRI[ T BALANSIRAN, TO XE BU I R@ OD GO DA A IR AN PL USLUGI DA GI NAMALI TRO[OCITE ZA

окупацијата на училиштата, во неговото училиште ги предводеше токму Ципрас на свои 17 години. Токму студентските протести се првата политичка победа што се врзува за него. Но и покрај таквиот успех,по средното училиште тој не се насочил кон политика. Се запишал на Технолошкиот Универзитет во Атина да студира за градежен инженер, по стапките на неговиот татко. Дури по завршувањето на факултетот, тој поактивно влегува во политичките води. Во 2006 ја преставува новата лева партија СИРИЗА во Атина за време на локалните избори, како нејзин претставник за градоначалник. Уште на самиот почеток, резултатите за партијата беа одлични, а тој беше трет на изборите. Четири години подоцна на 34 годишна возраст, тој станува најмладиот лидер на една партија, односно лидер на СИРИЗА. Оттогаш препознатлив е по спротивставувањата на актуелните политички гарнитури кој владеат со Грција и е дежурен критичар на согласувањето на владата на штедните мерки поставени од Тројката- ЕЦБ, ММФ и ЕУ. Јавноста која го поддржува Ципрас,

вели дека во него гледа симбол на новата генерација кој се труди да влезе на политичката сцена доминирана од постарите. Неговата препознатливост на грчката политичка сцена започна со почетокот на економската криза која најсилно се осети токму во Грција. Во тој момент, никој не веруваше дека радикалниот студент, со радикалните изјави за политиката на штедење посочена од тројката ќе стане релевантен фактор во грчката политика и ќе го придобие вниманието на јавноста и да прерасне во сериозен предизвик за грчките политичари кои припаѓаат на „старата школа“ политичари. Токму затоа, на почетокот на него се гледало со потсмев, но само за неколку години, тој успеа да направи толкав успех што му донесе не само лидерско место на партија, туку во моментот и можна победа на изборите во Грција- што само по себе значи менување на историјата имајќи предвид дека грчката политичка сцена со децении наназад е доминирана од две партии. Многу политички аналитичари во Грција го доживуваат како многу

фото: skai.gr

TA GRCIJA OSTANUVA VO EVROZONA RA DA SE ISPLATAT, MO F MM OD E IT EM ZA  SPEVAWETO NO BARA DA SE PRODOL@I DO NA OBVRZNICITE OD ECB

фото: newsonly.gr

[TO NA KRATKO E PROGRAMATA NA SIRIZA:

амбициозен, паметен, харизматичен и интересен лик. Тактичен, но и способен да биде многу флексибилен и реален. Неговите најголеми фанови се средната класа во Грција, но и голем број невработена младина. Наспроти неговите фанови, има и голема легија на негови критичари, кој го нарекуваат опасен идеолог, нарцис и непознавач на основите на економијата (ова најмногу поради неговите изјави против Тројката). Она што го прави Ципрас симпатичен за јавноста е и фактот што не е аристикратско дете, кое потекнува од грчка династија која со години владеела на политичката сцена во оваа земја. Англискиот јазик го научил сам, најмногу преку читање весници и се уште живее во стан под кирија. Своевидна потврда за популарноста на Ципрас е и фактот што е првиот лидер од левицата што некогаш бил поканет во официјална посета на Ватикан. По средбата со папата Францис, која се случи минатата година, Ципрас изјави: „Доаѓаме од различни идеолошки гледни точки. Но се сретнавме на основа на пан- хуманитарни вредности“.

| СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ | ЦЕЛОСНА ЛИБЕРАЛИЗАЦИЈА НА ПАЗАРОТ НА ЕЛЕКТРИЧНА ЕНЕРГИЈА |

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ | ЦЕЛОСНА ЛИБЕРАЛИЗАЦИЈА НА ПАЗАРОТ НА ЕЛЕКТРИЧНА ЕНЕРГИЈА |

PAZAROT NA STRUJA CELOSNO SE OTVORA NA 1 JANUARI 2015! [TO ZNA^I TOA?

KOMPANIITE ]E TRO[AT POEVTINA STRUJA, DOMA]INSTVATA DA OSTANAT VO POSTOJNIOT SISTEM!

Малите компании имаат избор како ќе се снабдуваат со електрична енергија в година: да одат на слободен пазар или да останат на регулираниот пазар на електрична енергија чии услови ги одредува Регулаторната комисија за енергетика. Рокот за склучување на договори со снабдувачите истекува на 15 ноември годинава, а доколку потрошувачот не склучи договор по автоматизам останува на регулираниот пазар. Според понудите на трговците од терен компаниите кои ќе излезат на слободен пазар повеќе од сигурно од 1 јануари следната година ќе трошат поевтина струја! Тоа е шанса за подобрување на конкурентноста на македонските производи!

24 | 26 септември, 2014

26 септември, 2014 | 25

Капитал број 769/770 25.07.2014

34

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

АНАЛИЗА

дека иновативноста не е клучен приоритет на македонските менџери. Имено, само 6,4% од трошоците одвоени за иновациска активност во 2012 година биле искористени за интерни истражувања и развој, кои се основата за развој на една компанија. За жал,најголем дел од средставата наменети за иновации (59,5%) одат за набавка на опрема, машини, софтвер и згради кои можат, но и не мораат да водат кон иновативен развој на компанијата. Се додека трошоците за истражување и развој, како и трошоците за усвојување на нови знаења се на екстремно ниско ниво, иновативната потентност на македонската економија ќе биде на ниско ниво!

Очекувања дека Фондот за иновации ќе ја заживее оваа сцена

За Стопанската Комора бројките од статистичкото истражување се доказ дека македонските компании располагаат со интелектуален капитал (човечки ресурси) и храброст и визија да бидат носители на иновациите. Компаниите веќе започнале да прават чекори за воведување на иновации и при тоа негуваат организациска култура што ја поддржува иновацијата.

АНАЛИЗА За првпат спроведената анкета на Заводот за статистика, според нивното официјално образложение, е направена за да се задоволат потребите од вакви податоци, но и заради целосно хармонизирање на статистиките за иновативни деловни субјекти во согласност со препораките на Европската унија. Истражувањето за иновациски активности на деловните субјекти ќе се спроведува на секои три години, како што е пракса во ЕУ “Што се однесува до поголемата иновативност во банкарскиот сектор, сметам дека е резултат на фактите дека клиентите се стекнуваат со се поголеми сознанија и информации и секогаш се со поголеми потреби и очекувања, а воедно стануваат и пребирливи. Разбирливо е дека за да се задржат клиентите, потребни се постојани вложувања во иновативни производи и услуги за да се задоволат таквите нивни потреби. Исто така примената на новите онлине услуги, e-banking сервисите и плаќањата преку банкомат и електронската трговија, се поголем број на клиенти ги прифаќаат, што претставува поттик и за банките за уште поголеми инвестиции во иновативни производи и услуги за поголем број на нови задоволни и лојални клиенти на банката“, вели Јелисавета Георгиева, извршен директор на Стопанската комора на Македонија. Со оглед на подобрената позиција на Македонија (според индексот за иновативност за 2013 година, кој го пресметува Светската организација за интелектуална сопственост, Македонија со Земјоделство, шумарство, рибарство

45,00% 35,70%

Снабдување со вода, управување со отпад

Трговија на големо и мало, поправка на мот. возила Објекти за сместување и сервисни дејности со храна Транспорт и складирање

Според последниот извештај во Хрватска кој го опфаќа периодот 20082010 година, 37,3% од компаниите се иноватори при што и на тој пазар во друштвото на најиновативни компании со 79% доминираат големите компании наспроти малите чиј што удел е 33,4%. Тоа значи дека 3 од 4 големи хрватски компании се иновативни, како и една третина од малите. Иновациските активности се почести кај производните компании, во кои иновации вовеле скоро

50,00%

Преработувачка индустрија

Градежништво

Како е во другите земји од регионот?

35,40%

Рударство

Снабдување со ел. енергија, гас, пареа, кли-ја

вкупно 38 бода е рангирана на 51 место во светот, што во споредба со минатата година е подобрување за 11 позиции) и формирањето на Фондот за иновации и технолошки развој, од Комората очекуваат да се поттикне и финансира иновативната дејност за кој се предвидени 9 милиони евра за првата година кои се обезбедени од Светска банка и од буџетот. Овој фонд, вели таа, ќе ги поттикне партнерства помеѓу универзитетите, истражувачките центри и приватниот сектор во земјава, што на крај на ден би требало да ја подобри конкурентската способност на компаниите.

47,60% 25,10%

За големите компании најважни цели им се да го зголемат прометот, а да ги намалат трошоците, додека за малите компании зголемувањето на профитната маржа има најголемо значење.

Административни и помошни услужни дејности

37%

од ХРВАТСКИТЕ компании се ИНОВАТОРИ

27,4%

од БУГАРСКИТЕ компании се ИНОВАТИВНИ

НАЈИНОВАТИВНИ

Во ИНОВАТОВНОСТА предничат ГОЛЕМИТЕ компании

89,1%

75,8%

се компаниите од областа на ФИНАНСИИТЕ И ОСИГУРУВАЊЕТО, по што следуваат

а кај МАЛИТЕ компании тој процент е далеку помал,

39,9%

ИНФОРМАТИЧКО-КОМУНИКАЦИСКИТЕ компании

69,5% 46,4% од иновациите се случуваат во сегментот на ОРГАНИЗАЦИЈА И МАРКЕТИНГ

24,7% 18,2%

и оние од бизнисот со НЕДВИЖЕН ИМОТ

59,5%

НАЈМАЛКУ ИНОВАТИВНИ според ова истражување се ГРАДЕЖНИТЕ, ТРАНСПОРТНИТЕ И ЗЕМЈОДЕЛСКИТЕ КОМПАНИИ!

од иновациите се однесуваат на ПРОИЗВОДИ ИЛИ ПРОЦЕСИ

се однесуваат и на иновации и во двата сегменти истовремено

91,6%

49,2% 87,6% 45% од компаниите кои се иноватори на ПРОИЗВОДИ ИЛИ ПРОЦЕСИ и

од иноваторите во ПРОИЗВОДИ и

од иноваторите во ОРГАНИЗАЦИЈА ИЛИ МАРКЕТИНГ, работат на ЛОКАЛЕН или РЕГИОНАЛЕН пазар, додека помал процент од нив,

40,60% 34,10%

од иноваторите во ОРГАНИЗАЦИЈА се оние чиј што пазар им се земјите од ЕУ и ЕФТА

69,50% 89,10%

Фин.дејности и осигурување

Стручни, научни и технички дејности

од МАКЕДОНСКИТЕ компании се иновативни

44,50%

Информации и комуникации

Дејносто со недвижен имот

42,8%

33

59,50%

45,70% 42,50%

иновации за нивниот иден раст и развој. Интересен податок кој всушност најдобро илустрира колкав е досегот на нашите компании е податокот дека најголем број од иновативните компании, и тоа 91,6% од компаниите кои се иноватори на производи или процеси и 87,6% од иноваторите во организација или маркетинг, работат само локален или регионален пазар во Македонија,

односно нивниот пазар е ограничен исклучиво во Македонија. Помал е процентот на иноваторите на производи (49,2%) чиј што пазар се земјите од ЕУ и ЕФТА. “Нашите компании не се плашат од иновативноста на другите компании, туку од цената нивните производи. Тоа е доказ дека иновативноста не е нивниот приоритет. Ова е заклучокот од

добиените одговори од анкетираните компании од кои 37,2% изјавиле дека најголем фактор кој им пречи во работењето е големата ценовна конкуренција со која се соочуваат, а најмалку важен фактот се иновациите од страна на конкурентите“, детектира Поленаковиќ и укажува на уште еден важен момент од истражувањето кој исто така води до заклучокот

Капитал број 771/772 08.08.2014

46

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

LIFESTYLE

LIFESTYLE

47

НАВИКИТЕ НА НАЈБОГАТИТЕ

?

R E D R JA I L I M I L O V O D A Z E S A KAKO D

Во услови кога милијардерите можат да си дозволат речиси се што сакаат, се поставува прашањето дали статусот „луксузно“ има било какво значење за нив? Кои се вообичаените навики на милијардерите и кои се нивните барања кога станува збор за продукти и услуги?

Л

уксузот има посебно значење во речникот на милијардерите. Ако за многумина луксузот значи поседување на јахта, патување на егзотични дестинации, поседување приватен авион или имот од повеќе илјади хектари, кај милијардерите, кои веќе го поседуваат сето тоа, луксузот е дефиниран поинаку. Уникатноста, ексклузивноста и исклучителноста се работи кои во светот на милијардерите се подразбираат. Оттука, нивниот статус како милијардери тие го гледаат преку персонализација на услугите и продуктите што ги купуваат и можноста истите да им даваат повеќе слободно време и уживање во животот на начин како што тие сакаат и замислуваат да живеат. Колку повеќе паролата „понуда на недостижното“ е присутна меѓу компаниите кои сакаат да ги придобијат милијардерите, толку повеќе милијардерите ќе станат нивни клиенти и

се подготвени да платат повеќе пари за да го добијат “невозможното“.

С$ да им биде на дофат, во секое време, на секое место

Со оглед на тоа дека милијардерите се луѓе кои постојано патуваат, а честопати тие патување се случуваат спонтано, многу е важно да се знаат потребите на милијардерите кога тие патуваат. Едно светско истражување покажува дека како најважните потреби при патувањето милијардерите ги посочуваат флексибилноста, приватноста, интимноста и уникатни понуди. „Кога милијардерите патуваат тие сакаат да бидат во можност да го имаат на дофат тоа што го сакаат, како што го имаат и дома. Тие се навикнати на одреден начин на живот и сакат истиот да не биде прекинат без разлика на тоа каде се наоѓаат“. Милијардерите можат да бидат многу спонтани при планирање на

нивните патувања. Дестинации и датум на патување тие многу често ги менуваат. За да воспоставите и да одржите добра соработка со милијардерите, флексибилност е клучна карактеристика. Доколку не го правите тоа, милијардерот може да помине кај други конкурентни фирми. Ова особено е точно за милијардерите од Средниот Исток. Освен флексибилноста она што многу го бараат милијардерите е приватност. Милијардерите приватноста ја гледаат преку нивен избор за приватни резиденции како и, нешто што станува голем тренд, да престојуваат во приватни вили кои се веднаш до хотелските комплекси. Ова им овозможува да уживаат во услугите кои ги нудат хотелите, а истовремено да имаат пристап до приватна средина. Оваа потреба за приватност делумна е водена од вообразените богати индивидуи кои се се повеќе на број и сакаат да ги уживаат бенефитите

резервирани само за најбогатите. Освен приватноста, она што тие го барат е и голема интимност. Многу милијардери бараат нивниот персонал да биде достапен за нив и за време на нивните патувања. Многу од нив патуваат со дадилки кои ќе се грижат за децата за време на летото и во приватното летувалиште. Одржувањето на непрекинат животен стил со нивниот персонал од доверба им дозволува тие да се чувствуваат порелаксирано и на тој начин и самите да уживаат. Многу од нив дури бараат и да се редекорира местото каде се сместуваат при патување во стилот кој што го имаат и дома. Уникатни понуди. Ова е уште еден „фетиш“ на милијардерите кои им дозволува да се чувствуваат посебно. Тие сакаат да искусат изненадување кои ќе бидат приспособено на нивните личности, нивниот животен стил и нивните потреби. Тие сакаат нивните вкусови да бидат препознаени и да бидат

Кои се потребите на милијардерите при патување?  флексибилност  приватност  интимност  уникатни понуди услужени на таков начин - на пример нивната храна да биде аранжирана од нивните најомилени ресторани.

Русите на Медитеранот, Арапите во Лас Вегас

Една од најомилените дестинации за милијардерите е Медитеранот: Сардинија, Јужна Франција и Западниот Медитеран. Богатите Руси во последно време се почесто гледаат кон Хрватска и

Капитал број 778 26.09.2014

44

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

ПОЛИТИКА

ПОЛИТИКА

Околу 650 лица годишно е просечната бројка на нови вработувања во Секретаријатот за рамковен договор. Во последните седум години откако постои Секретаријатот вработени се 4.550 административци. Од нив во моментот, една четвртина, односно 1200 незаконски седат дома и земаат плата. Со новите 150, најавени од самата институција, нераспределените лица ќе стигнат бројка од 1350. По некоја проста математика, секретаријатот незаконски храни исто толку лица колку што има вработени во една поголема фабрика во земјава пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

О

SKANDALOZNA ZLOUPOTREBA NA OHRIDSKIOT DOGOVOR

ZA 7 GODINI 60 PATI POVE]E VRABOTENI VO SEKRETARIJATOT ZA RAMKOVEN!

45

глас за 150 нови рамковни вработувања минатата недела распиша Секретаријатот за спроведување на рамковниот договор како дел од програмата Правична и соодветна застапеност. Од 2008 година, откако постои официјално овој Секретаријат бројот на вработени е зголемен за речиси 60 пати, а вкупниот буџет на ова тело за седум години е зголемен за три пати. Во 2008 година Секретаријатот броел 28 вработени со вкупен буџет од 3,9 милиони евра. Седум години подоцна, во 2014 година, Секретаријатот за спроведување на рамковниот договор брои 1778 вработени, а вкупен буџет на располагање има 10,3 милиони евра. Според предлог буџетот на Владата, до година, односно во 2015 година, буџетот на Секретаријатот се зголемува за еден и пол милион евра, односно ќе изнесува 11,8 милиони евра. Според анализата која ја направи Капитал, анализирајќи ги податоците од Народниот правобранител и оние во Буџетите, годишно овој секретаријат вработува по 600- 700 лица, најчесто преку два огласи- еден во јануари и еден во септември- октомври. Тоа значи дека за седум години, Секретаријатот вработил околу 4.550 лица, од кои барем според тврдењата на вицепремиерот одговорен за овој ресор, Муса Џафери само четвртина,

МУСА ЏАФЕРИ вицепремиер

амковните вработувања Р продолжуваат, затоа што се вработуваат и Македонци“ вели

вицепремиерот, но не објаснува зошто тој како втор човек во Владата не го покренува прашањето на владина седница и не инсистира оваа погубна политика за македонската економија да престане.

односно 1.200 се лица кои се уште не се распределени, или познати како лица кои седат дома, а земаат плата. Нивното распоредување според вицепремиерот Џафери се очекува да заврши во март идната година. Оттука не чудат резултатите кои ги покажа неофицијалната анкетата направена на БИРН по повод 13 години од Охридскиот рамковен договор во која кај мнозинството испитаници „првата реакција на прашањето што претставува Рамковниот договор е дека тоа е соодветна и правична застапеност на Албанците во државните институции“. Така, освен како основа за пребројување, општиот впечаток е дека Охридскиот рамковен договор го изгуби значењето како документ за градење на интегрирано општество и мултиетнички соживот. Од устите на политичарите, особено оние најповиканите за спроведување на овој договор, освен бројки и проценти, не се слуша ниту една друга информација која упатува на градење на интегрирано општество и соживот, што е всушност и темелот на овој договор. Огласи за нови вработувања, преименувања на училишта, штрајкови на професори, и пребројување на првачиња (сума сумарум политички изјави) се проектите на кои се сведува договорот. Колку вкупно проекти, настрана од претходно споменатите, се спроведени во изминатиот период тешко е да се преброи. Во менито реализирани проекти на официјалната страна на Секретаријатот нема никакви податоци.

Капитал број 783 31.10.2014

18 ИНТЕРВЈУ INTERVIEW

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 783 31.10.2014

19

SR\AN [APER ОСНОВАЧ НА I&F MCCANN GRUPA

CENAM POZITIVEN DUH, SORABOTKA I PREZEMAWE ODGOVORNOST

P

оранешен вокалист на легендарните белградски “Идоли“, несуден лекар, историчар и професор по книжевност, дипломец по драмски уметности, а денес еден од најуспешните менаџери во рекламната индустрија на Балканот. Човекот со многу таленти, Срѓан Шапер, за Капитал открива зошто од рок музиката премина во маркетиншките води, дали себеси се смета за менаџер или претприемач, какви планови има за своите агенции, кои рекламни кампањи му оставиле посебен впечаток, и многу други нешта.

Капитал број 783 31.10.2014

20

www.kapital.mk

Капитал број 783 31.10.2014

ИНТЕРВЈУ

Креативноста во маркетиншките комуникации треба да биде комбинација од наука и забава. Барем така ние во McCann ја сфаќаме. А од сите награди што ги добивме сè уште е најголема таа што ја доби McCann Скопје, „Златен лав“ на најпрестижниот, Кански фестивал. разговарал:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Н

www.kapital.mk

екаде на почетокот од 80те, по белградските ѕидови осамнаа графити што требаше да најават нова рок група на сцената, наречена “В.И.С. Момчиња” (Дечаци). “Момчињата не плачат“ (Дечаци не плачу), “Срѓане биди човек“ (Срѓане буди човек), “Момчињата ги еманципираат жените“ (Дечаци еманципују жене) беа неколкуте луцидни пораки што ја постигнаа целта – го привлекоа вниманието на јавноста. Медиумите пишуваа за тоа, а бендот можеше да почне со свирки. Подоцна од “Дечаци“ произлегоа “Идоли“, бенд кој што го обележа југословенскиот “нов бран“ и влезе во сите антологии на популарната музика од поранешната ни држава, како еден од најзначајните рок состави. И во двете групи вокалист беше Срѓан Шапер, нашиот соговорник во ова интервју, кој што најверојатно на почетокот не бил ни свесен дека споменатите графити се всушност првата “маркетиншка кампања“ во неговата кариера. После неколку години "Идоли" се распаднаа, се распадна и Југославија, а маркетингот и комуникациите го одбележаа подоцнежниот живот на Шапер – работеше прво за неколку маркетинг агенции, работеше и во филмската и драмската продукција, па малку на политички кампањи, за во 1997 година да го потпише договорот со McCann Worldgroup и отвора свои агенции во Белград и Скопје. Во

Искрено, никогаш не сум размислувал за себе првенствено како за менаџер. Повеќе сакам да се гледам себеси како претприемач. Убав е тој збор, човек кој презема нешто ново. следните години, Шапер основа агенции и во други земји од регионов и денешниот систем успешно работи во осум држави. Сите агенции, членки на I&F McCann Grupa, се дел од најголемата комуникациска мрежа во светот, McCann Worldgroup. Денес Шапер е еден од најуспешните луѓе во секторот на маркетинг комуникациите на Балканот, неговите агенции редовно добиваат награди на регионалните и светските фестивали, како што се и неодамнешните награди добиени на “Golden drum” во Порторож, и наградата за најуспешна агенција во регионот која ја доби McCann Белград во Ровињ.  McCann многу често освојува награди на престижните фестивали, така и овој пат освои награда на фестивалот "Golden Drum" во Словенија. Што претставуваат сиве овие награди за вас и која е тајната на успехот на вашата агенција, која е регионално распространета во осум држави? Во агенцијата се обидуваме да создадеме креативна култура која е најважна за нашата работа - секој што работи во агенцијата да се чувствува како дел од еден единствен креативен тим. И се разбира, тоа понекогаш дава резултати во вид на одлични, а понекогаш и наградени кампањи. Креативноста во маркетиншките комуникации треба да биде комбинација од наука и забава. Барем така ние во McCann ја сфаќаме. А од сите награди што ги добивме с$ уште е најголема таа што ја доби McCann Скопје, „Златен лав“ на најпрестижниот, Кански фестивал.  Во вашиот бизнис постои голема конкуренција, така што ако некој

Огласувачите ќе нè најдат секаде и ќе ни се обраќаат лично. Тоа во развиениот свет нужно ќе доведе до поставување на етиката и социјалната коректност во сржта на секоја кампања. клиент ве праша зошто да ја избере токму вашата агенција, кој ќе биде наједноставниот одговор? Умееме да ги слушнеме проблемите на клиентите, а умееме и да кажеме што мислиме дека треба да се направи за нивно решавање. С$ она што е помеѓу е токму тоа што ние всушност го работиме.  Дали се сметате себеси за успешен бизнисмен? Како се доживувате себеси? Мислам дека успеав да создадам успешна и почитувана компанија, и тоа е причината зошто се чувствувам добро. Имаме повеќе од 300 вработени, претежно млади луѓе, во целиот наш регион бевме расадник и на таленти и на кадри, на многу од нашите клиенти долго сме им незаменлива поддршка, учествуваме во создавањето позитивен дух на соработка и заедничко работење во сите земји каде што работиме, сакаме да бидеме љубопитни и оптимистисти. Сево ова ме прави среќен.  Како се случи тоа да преминете од рок музика во водите на адвертајзингот, на политичките кампањи, итн.? Колку се интересиравте за политика во вашите помлади денови, кога живеевме во т.н. „едноумие"? Мислам дека делото на „Идоли“ е потврда дека и тогаш сите ние се интересиравме за политиката, всушност за политичката комуникација меѓу луѓето и нивните институции. А бидејќи во светот на рокенролот постои правило дека или умираш млад или остаруваш како некој кој сака да го промени општествотото, но „не веќе од подрумот, туку од покривот", јас, ете, се определив за второто.

 Како дојде до тоа да ја добиете франшизата за McCann пред 17-18 години? Колкав дел од пазарот во кој работите држите денес во Србија и во другите земји во кои се присутни вашите агенции? Франшизата, можам да кажам, ја добивме лесно, бидејќи бевме меѓу првите заинтересирани за тоа на овие простори, кои притоа имаа знаење и искуство тоа и да го реализираат. Резултатот е речиси две децении успешна соработка со можеби најголемата и, секако, една од најстарите и најпочитуваните адвертајзинг мрежи во светот. Денес работиме во осум земји во регионот и нашиот удел на пазарот е различен од држава до држава, а тоа зависи од тоа колку е пазарот развиен. Сакаме максимално да ги искористиме предностите на регионалниот систем за да ги добиеме најдобрите луѓе на најдобрите проекти, за да може да им обезбедиме најдобра регионална услуга на нашите партнери. Нашата желба е на сите пазари да бидеме најголемата и најинтересната агенција. Со гордост можам да кажам дека на повеќето пазари веќе сега тоа и сме, а се надевам дека за две години тоа ќе бидеме и секаде каде што работиме. McCann Скопје не е само водечка агенција во Македонија, туку и е во самиот врв на агенции во регионот, ако се има предвид бројот на меѓународните клиенти и на освоените меѓународни и регионални награди.  Постојат брендови кои ја преживеаја транзицијата и ден-денес се популарни на просторите на поранешна Југославија. Зошто од 1991 година наваму во секоја од независните држави некако тешко оди раѓањето нови брендови, кои би имале потенцијал да се здобијат со регионална популарност како Cedevita, Cockta, Smoki, Bekutan и сл.? Бидејќи пазарите се помали и пофрагментирани, а со самото тоа и поддршката што оди со воведувањето и траењето на брендовите што стануваат

познати е многу помала. И, се разбира, конкуренцијата е неспоредливо поголема. СФРЈ сепак не беше земја на отворен пазар и тоа многукратно им се исплатуваше на домашните брендови. Меѓутоа, дури и во вакви тешки околности, многу нови брендови станаа регионално силни, на пример, од Србија Nektar, Grand Kafa, Doncafe, Chipsy, од Македонија, на пример, Vitalia...  Запишавте медицина, го завршивте Факултетот за драмски уметности, бевте музичар, актер, сега сте на чело на компанија од креативната индустрија. Значи, секогаш сте биле инволвиран во уметноста на еден или друг начин (ако се исклучи медицината и политичките кампањи). Колку во сево ова ви е предизвик управувањето со луѓе, бидејќи сепак сте менаџер на регионална компанија? За тоа каков тип на менаџер се сметате себеси и кои се принципите од кои не се откажувате во секојдневното управување со групата I&F McCann? Искрено, никогаш не сум размислувал за себе првенствено како за менаџер. Повеќе сакам да се гледам себеси како претприемач. Убав е тој збор, човек кој презема нешто ново. Конечно, не сум ни образован за менаџер, и во таа смисла моето управување со луѓе секогаш било повеќе последица на интуиција и, на пример, на астролошкиот знак, да не речам на карактерот, одошто на некое преголемо знаење. Јас сум љубител на компромиси и мислам дека тоа ми користеше во секојдневната пракса, а од друга страна умеам и да ја внесам нужната „доза на оган во мрачните и студени ноќи“. Но, бидејќи, се разбира, тоа не е доволно, во нашата компанија доведував луѓе кои знаат многу повеќе од мене за тоа како се води бизнис и како се управува со луѓето и ресурсите. McCann отсекогаш била компанија во која се доаѓало со желба да се работи токму тука, а не на некое друго место. Успеавме,

Економската ситуација е тешка: не смеам да бидам песимист, но не сум ни оптимист  Каква е денес ситуацијата во комуникациската индустрија во Србија, ако се спореди со Македонија и другите земји во кои работи вашата групација? Колку кризата влијаеше врз овој бизнис, дали закрепнуваат буџетите за маркетинг и комуникации на компаниите, и кои се вашите прогнози на среден рок? Србија е поголем пазар во поглед на буџетите и бројот на клиенти и нема сомнеж дека во однос на бизнисот е поразвиена од Македонија. Сепак, тоа не значи дека агенциите се подобри, туку само дека имаат повеќе можности за развој. Инаку, проблемите со кои се соочуваме се исти. С$ пониската потрошувачка и помалите инвестиции доведуваат до пад на продажбата, тоа е поврзано со помали буџети за рекламирање и на тој начин се создава затворен круг што оди удолу. Според карактерот и позицијата не смеам да бидам песимист, но морам да кажам дека не сум ниту оптимист кога станува збор за нашите земји.

21

и постојано заедно работиме за да создадеме чувство дека да се биде во McCann е нешто посебно. А тоа е затоа што имавме и имаме навистина посебни луѓе.  Што најмногу цените кај вашите соработници, а што е она што може да ве извади од такт? Ценам позитивен дух, дух на соработка, преземање одговорност за одлуките и грешките. Од такт ме вади ситничавост, ставот дека ништо не е возможно, неколегијалност. За повеќето човечки мани имам разбирање, но лицемерието ме остава најмалку рамнодушен.  Кога започнавте да работите во рекламната индустрија, постоеја само телевизијата и радиото, а адвертајзингот главно се базираше на видео спотови. Многу работи се случија во меѓувреме, интернетот и социјалните медиуми загосподарија со нашите животи. Во кој правец оди адвертајзинг индустријата? Што наредно ќе направат компаниите и брендовите во жестоката битка за потрошувачи? Мислам дека е неизбежна

| СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ | ТРАНСПОРТ И ЛОГИСТИКА |

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ | ТРАНСПОРТ И ЛОГИСТИКА |

TRANSPORT I LOGISTIKA NA MAKEDONSKI NA^IN

LOGISTI^ARITE SE @ALAT: MAKEDONSKITE KOMPANII SE ZATVORENI ZA NOVITETI! пишува:

Верица Јорданова

Т

verica.jordanova@kapital.mk

ранспортот и логистиката се клучно важни алки за функцинирањето на секој бизнис поврзан со производство и дистрибуција. За разлика oд развиените европски земји каде што е тренд логистиката целосно да се препушта во рацете на специјализирани компании кои постојано ги усовршуваат своите производи и ефикасност, во нашиот поширок регион организирањето на транспортот и дистрибуцијата и складиштата за стока се

Компаниите ширум светот ги намалуваат оперативните трошоци со препуштање на своите складишта, транспортот и дистрибуцијата на специјализирани компании. Македонските компании потешко и побавно ги усвојуваат новите трендови, тврдат логистичарите децидни дека ниската додадена вредност на македонскиот производ, малиот обем на трговија, малиот пазар, неинформираноста се клучните причини што модерните трендови во најголем дел се неспроведливи на македонски терен!

38 | 10 октомври, 2014

уште се во рацете на производителите и трговците на мало. Со оглед на неофицијалните проценки дека 70% од логистичките операции во светски рамки се аутсорсирани, експертите очекуваат вистинскиот и силен развој на логистички компании и нивните производи допрва да следува!

Но, дали и на македонскиот пазар? За разлика од Хрватска, Србија, Бугарија, на пример, каде бизнис списанијата и специјализираните веб портали речиси секојдневно објавуваат информации за нови производи, услуги или инвестиции во растечката транспорно-логистичка индустрија, во Македонија многу тешко, речиси е невозможно, да се добие информација за новините во оваа индустрија! И покрај тоа што на македонскиот пазар веќе подолго време се присутни меѓународни компании присутни на многу светски пазари, како што се Шенкер, Гебрудер Вајс, Кине+Нагел, ДХЛ, Блубел, Нелт С&Т, тие многу ретко објавуваат информации за тоа што работат и какви новитети воведуваат на македонскиот пазар. Неколку од нив одговорија на прашањата за потребите на оваа анализа на “Капитал“ преку која се обидуваме да детектираме каков е македонскиот пазар на транспортно-логистички услуги, дали на него пристигнуваат новитетите од европскиот пазар и какви бенефиции можат да остварат компаниите кои работат на овој пазар?! Од нивните одговори слободно може да заклучиме дека “вината“ за неимплементација на новините на македонскиот пазар тие ја лоцираат во македонските компании и нивното непознавање на глобалните трендови во логистичко-транспортната

индустрија. Од компанијата Гебрудер и плаќаат сопствени магацини, возни Вајс во Македонија велат дека во единици и броен персонал. своето портфолио имаат понуда од Скромните логистички побарувања на типот на e-Commerce, e-FULFILLMENT, македонскиот пазар главно доаѓаат специјализирани сервиси со фиксирани од компаниите со странски капитал, времиња и датуми на испораки, поголем напредок има во сегментот логистичка и ИТ поддршка за интернет FMCG (Fast-moving consumer goods), а се продавници друго, но тие не се очекува да се приклучат и компаниите применуваат во Македонија. од hi-tech сегментот. “Ќе звучи излитено ако Од бродската компанија неимплементацијата “Блубел“, пак, велат на овие сервиси ја дека побарувачката во припишеме на царински, изминатите 3-4 години трговски или платежни има позитивен тренд од сите тури во ЕУ се ограничувања, што во затоа што македонските т.н . празни возења - товар принцип не е воопшто компании се повеќе им а само во еден правец точно. Проблемот лежи допираат до надворешни во ниската додадена пазари, а и услугите вредност на македонскиот на компаниите се производ, на малите значително подобрени, волумени во трговијата, посбно во делот на малиот пазар, што придонесуваат мултимодалниот транспорт. компаниите да немаат капацитет да го “Интеграцијата на контејнерскиот со поднесат овој тип на услуги, но секако камионскиот и железничкиот транспорт им недостасува и знаење“, вели Сашо нуди економско исплатливи решенија Димоски, директор на Гебрудер Вајс. за истата услуга во компарација со Тој тврди дека во ова “танго“ недостига користење на само еден традиционален вториот играч (побарувачката) поради транспортен модус. Важна што губат компаниите кои опслужуваат карактеристика на мултимодалниот транспорт е што драстично се намалува негативното еколошко влијание или таканаречениот carbon footprint“, објаснува Кирил Црвенкоски од оваа компанија која неодамна во соработка со компанијата “Маерск Лајн“ воведе нова услуга на пазарот. Имено, секој 20’ фитен контејнер

¼

Клучни карактеристики на македонскиот логистички пазар се:  скромните логистички побарувања главно доаѓаат од компаниите со странски капитал, а напредок има во сегментот FMCG (Fast-moving consumer goods)  во последно време клиентите почнуваат да се интересираат за т.н “договорна логистика” која подразбира дека целокупниот процес на транспорт, магацинско чување, дополнителни услуги, пакување, етикетирање, скенирање, електронска комуникација и финална дистрибуција комплетно се препушта на логистичарот  зголемена побарувачка за транспорт за извоз кон Далечниот исток, Австралија и САД кој е транспортиран во Македонија во увоз може празен да биде истоварен во нашите терминали без паричен надомест од понеделник до сабота со што ќе се избегнат дополнителни

10 октомври, 2014 |39

Капитал број 787 28.11.2014

28

www.kapital.mk

www.kapital.mk

АНАЛИЗА

Капитал број 787 28.11.2014

АНАЛИЗА

1,3 милиони евра

E RASTATA, D PONUDOVER- NO I VO ELEK E BATAONSKIT !

TR A]AWA PL

2014

2013

6,34

2,52

милиони евра

милиони евра

2012

450

750

680

илјади евра

97

135

јули

јуни

мај

април

ИНТРЕНЕТ ТРГОВИЈА

(во илјади евра)

март

932

јануари

2011

февруари

милиони евра

2014

август

1,27

80 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2011

2012

2013

ZA 6 MESECI 5 MILIONI EVRA POTRO[IJA MAKEDONCITE PREKU INTERNET! пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонците потрошиле 5 милиони евра преку Интернет. Тоа е вредноста на трансакциите, во кои спаѓаат и он-лајн купувањата и он-лајн плаќањата на

сметки, реализирани само во првите шест месеци од годината. Во истиот период претходната година во интернет сферата на плаќање биле свртени скромни 510 илјади евра што значи дека порастот во овој шестмесечен период е фантастични 880%! Во изминатите три години, од 2011 до 2013 година, вредноста на Интернет трансакциите во земјава пораснале за цели 177%. Податоците за платниот промет од Народна банка на Македонија покажуваат дека пресвртна точка во онлајн трансакциите е ланскиот септември кога имало месечно зголемување на он-

лајн трансакциите за 174%. Кои се причините за големиот пораст на трансакции кои граѓаните и компаниите ги прават преку својот компјутер? Зошто расте интересот да се купува или плаќа преку Интернет? Каде има простор да се шири овој бизнис?... Сублимирано – зголемената понуда за производи и услуги кои можат да се купат он-лајн и зголемената безбедност на трансакциите се главните двигатели на он-лајн бизнисот во земјава. Доста голем удел кон зголемување на бројките кои ги евидентира централната банка од евиденцијата на комерцијалните банки,

имаат и ЕВН, Македонски Телеком, Водовод и канализација и други компании со огромен број на корисници на кои им овозможуваат плаќање на сметките преку нивните веб страници и преку други Интернет платформи. За разлика од порано кога оваа можност беше незамислива, денес таа е реалност за се повеќе луѓе што се гледа и преку зголемениот број на трансакции. Според повеќето луѓе инволвирани во овој бизнис клучната причина за растот лежи во зголеменото користење на паметни телефони и други паметни уреди. Дел од корисниците веќе се толку

навикнати на своите уреди и довербата во онлајн купувањата е толку голема што едноставно некои трансакции, како оние за сметки и слично е незамисливо да се подмират на друг начин. Секако, позитивното искуство се шири преку word of mouth и преку социјалните медиуми, а со тоа и бројот на корисници. Некои од најстарите он-лајн продавници во земјава чија примарна дејност е токму интернет продажбата го потврдуваат овој тренд. Менаџментот на www. ex.mk, он-лајн продавница која работи шеста година, велат дека секоја година бележат раст, а веќе во јули годинава го

29

Зошто интернет трговијата во Македонија расте екстремно? Дали врз порастот на реализираните трансакции на електронски продавници на домашните трговци најголемо влијание имаат глобалните трендови кои доаѓаат и на домашен пазар или пак поголемата понуда на производи и услуги кои можат да се купат електронски? надминале обемот на работа остварен во цела 2013 година. Нивните услуги се достапни и за Македонците надвор од земјава и голем процент од купувачите се луѓе од дијаспората кои нарачуваат подароци за своите роднини и пријатели во Македонија. Директорката Биљана Радоњанин вели дека последно време купувачите од други земји барат испорака на производи и во земјите каде што живеат, но трошоците за транспорт се превисоки за да може да им излезат во пресрет. Оваа он-лајн продавница нуди над 5.000 производи, а најмногу се продаваат подароци, цветни аранжмани, бонбониери и детски играчки. Радоњанин вели дека навиките на македонските купувачи се променети, веќе не постои веќе несигурност околу безбедноста на плаќањето и затоа е “време трговците да ги понудат своите производи онлајн“. “Кај нас порастот на интернет трговијата се должи на повеќе фактори: подготвеност на банкарскиот сектор, вклучувајќи ги операторите како Касис, да го понуди сервисот за on-line трговија, значителна интернет пенетрација, голем број на корисници на мобилна телефонија, промена на навиките на населението и компаниите од аспект на користење на придобивките на технолошките решенија. Очекувам дека бројот на правни лица во Македонија кои нудат on-line трговија ќе се зголеми и бројот на on-line трансакциите ќе расте“, вели Сандра Томановиќ, директор на Касис процесинг центарот чии што услуги ги користат 10 од 14 банки во земјата. Во моментов on-line трговија во Македонија ја нудат 5 банки, од кои 3 го користат сервисот за on-line трговија на Касис. Важна алка во раздвижување на интернет сегментот од трговијата се и популарните сајтови за групна продажба. Пример, Grouper, кој се појави во јануари 2011 година, кога помалку од 1% од населението купуваше онлајн (според анализата на состојбата со електронската трговија во Република Македонија USAID, 2010), веќе во 2012 година имаше пораст од 200% на бројот на продадени купони, а одржлив раст од 20% продолжи и во 2013. “Атрактивноста на понудите и попустите кои се нудеа беа доволен поттик за македонскиот купувач да ја направи својата прва онлајн трансакција. Сметам дека отворањето на сајтови за групни попусти директно влијаеше на раздвижувањето на е-трговијата во

Капитал број 787 28.11.2014

KADE ODI MAKEDONSKATA EKONOMIJA?!

COVER STORY 13

COVER STORY STORY 12 COVER

5

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 787 28.11.2014

KLU^NI REFORMI ZA ZA@IVUVAWE NA EKONOMIJATA И Ц И Н Е Б Ж У Л С Е Т И Н В А Ј А Н Т О Ј О Р Б А Н Е Њ А В У Л  НАМА И Н В И Т К У Д О Р П Е Н Е Т И С ЊЕ НА А В У Л А М А Н  ТРОШОЦИ ОД ДРЖАВНАТА КАСА И И Ц И Т С Е В Н И Е Т И Н В А АЊЕ НА Ј В У М Е Л О Г З  ДО 20% ОД БДП Е Њ А Р И Т И Д Е Р К А З Д Н ФО Н Е В А Ж Р Д  НА ПРИВАТНИТЕ ФИРМИ О В А Т А В А Ж Р Д А Н Е Њ А  ВСКИЛТУЕЧРУЕВШЕНИЈА ЗА ФИНАНСИСКА ДИСЦИПЛИНА

D

Државата им сврте грб на економските реформи и тоа јасно го констатираше Европската комисија во последниот извештај за напредокот на земјата, а се гледа и во секоја од ставките во буџетот за следната година. Никој не верува дека Македонија не може да ги сервисира долговите или пак дека е пред банкрот, дотолку повеќе што макроекономските параметри покажуваат дека сме далеку од грчкото сценарио што стана синоним за финансиска криза. Mеѓутоа, економистите коментираат дека одложувањето на реформите предолго го држат во заложништво развојот на земјата. Според нив, државата мора итно да направи ремонт на економската политика што ја води и да ги спроведе клучните реформи за да се растовари државната каса од непродуктивните трошоци, а за сметка на тоа да поттикне инвестициите и врааботувањата во приватниот сектор, кој сега е на колена. Капитал анализира кои се петте клучни реформи кои мора да се направат за заживување на економијата

Капитал број 787 28.11.2014

14

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 787 28.11.2014

COVER STORY

COVER STORY

КАКО ЌЕ ТРОШИ ДРЖАВАТА ВО 2015 ГОДИНА (милиони евра) 603,1

203,6

фотоархива на Капитал

Д

ржавата им сврте грб на економските реформи и тоа јасно го констатираше Европската комисија во последниот извештај за напредокот на земјата, а се гледа и во секоја од ставките во буџетот за следната година. Никој не верува дека Македонија не може да ги сервисира долговите или, пак, дека е пред банкрот, дотолку повеќе што макроекономските параметри покажуваат дека сме далеку од грчкото сценарио што стана синоним за финансиска криза. Меѓутоа, економистите коментираат дека одложувањето на реформите во економијата предолго го држат во заложништво развојот на земјата. Според нив, државата мора итно да направи ремонт на економската политика што ја води и да ги спроведе некои клучни реформи како намалување на бројот на јавните службеници за да се растовари државната каса од трошоците за плати, а за сметка на тоа да ги поттикне инвестициите и вработувањата во приватниот сектор, кој сега е на колена. Капитал анализира кои се петте клучни реформи кои мора да се направат за заживување на економијата.

Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) при последната посета во Македонија и сугерираше на Владата да крене рачна кога ги троши народните пари. Во 2015 година се планира да се потрошат вкупно 3 милијарди евра, но само 345 милиони евра од нив за инвестиции во капитални објекти

Капитални инвестиции

Вкупен буџет

33,2%

2007

2008

38,3%

2009

2010

2011

2012

Плати во јавниот и приватниот сектор (денари) ПРЕРАБОТУВАЧКА ИНДУСТРИЈА

14.755,00 24.852,00

ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА ПРОСЕЧНА ПЛАТА ПРЕРАБОТУВАЧКА ИНДУСТРИЈА

20.553,00

15.176,00 24.826,00

ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА ПРОСЕЧНА ПЛАТА ПРЕРАБОТУВАЧКА ИНДУСТРИЈА

20.847,00 15.300,00 24.966,00

ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА ПРОСЕЧНА ПЛАТА ПРЕРАБОТУВАЧКА ИНДУСТРИЈА ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА ПРОСЕЧНА ПЛАТА

(што во нашиот случај би било околу 2 милијарди евра) во капитални проекти. Кај нас, ниту една влада досега, не одвоила повеќе од 5% од БДП за јавни инвестиции. Друг проблем е што државата не успева да ги реализира предвидените капитални проекти целосно. Професорот Марјан Петрески, вели дека фискалниот дефицит значајно се прошири минатата и оваа година поради редица предизборни ветувања, и тоа врши дополнителен притисок врз јавните финансии и јавниот долг, односно ја загрозува нивната одржливост. „Она што сметам дека треба да се направи сега, за да не се прават подлабоки резови подоцна, е да не се зголемува трошокот за јавната

40,5%

27,2%

23,0%

милиони евра

најде и фрапантен податок дека 1.700 административци земаат плата од државниот буџет, но седат дома. Но, вработувањето во администрацијата и создавањето на работни места без вистинска потреба, Комисијата го детектираше не само кај рамковните вработувања, туку низ целата администрација и на државно и на локално ниво. „Вработувањето во јавниот сектор продолжува да се зголемува, особено во јавните претпријатија. Секојдневната пракса на креирање на нови работни места на социјална или политичка основа вештачки го дуе јавниот сервис и го поткопува принципот на заслуги и ефикасноста на јавна администрација“, пишува во Извештајот. „Потребни се длабоки економски реформи во јавниот сектор какви што во моментов на пример спроведува Србија. Нашата јавна администрација е предимензионирана, постојат многу државни агенции, регулаторни тела кои што на работниците им исплатуваат превисоки плати и тоа е голем товар за буџетот. Згора на се, за истата работа се задолжени и други административци во слични сектори во министерствата или други институции. Крајно време е да се ревидира оваа политика да се даваат плати од државната каса на луѓе што седат дома и ништо не работат. Мора веднаш да се направи анализа како да се реформира јавниот сектор во ефикасен апарат што ќе ги услужува граѓаните, а за сметка на заштедите да се поттикне поголем развој преку повеќе јавни инвестиции“, смета академикот Абдулменаф Беџети. Светска банка, пак, сугерира да се инвестираат повеќе пари за изградба на инфраструктурни објекти како што се автопатиштата, железницата, гасоводот. Според некои нивни проценки, за да се забрза економската активност земјите во развој треба да инвестираат околу една четвртина од бруто домашниот производ БДП

46,6%

Јавен долг (% од БДП)

милиони евра

2006 што поттикнуваат развој. Тоа е само 0,6% повеќе од предвидените пари за капитални инвестиции годинава, или се на се, само 11% од сите пари што ќе ги собере државата од даноци или ќе ги позајми, ќе ги потроши продуктивно за изградба на патишта, железнички пруги, училишта. Најголем раст во буџетот за следната година има кај социјалните трансфери, за над 63 милиони евра, со што тие достигнуваат 1,34 милијарди евра. Најголем дел од овие пари ќе завршат за пензии и здравствена заштита на граѓаните, но и за зголемување на социјалната помош. Европската комисија во последниот извештај напиша дека „економската политика и управувањето со јавните расходи и понатаму се водени од ад хок проблеми, а не од долгорочните потреби на економијата“, и тоа според проценките на меѓународните финансиски институции може да обезбеди економски раст најмногу до 4%, што значи дека очекувањата за забрзување на растот со стапки од 7% остануваат само желби испишани во предизборните програми. Со ова темпо на развој, Светската банка процени дека ќе ни требаат над 80 години да го стигнеме европскиот просек на животен стандард. Но, наместо кратење на непродуктивните трошења, власта неодамна ги зголеми платите на администрацијата за 4% и пензиите за 5%. За исплата на платите во јавниот сектор следната година ќе завршат вкупно 397,5 милиони евра од народните пари, додека пак за пензии речиси двојно повеќе, односно 740,9 милиони евра. Во исто време,бројот на вработени во јавниот сектор е најстрого чувана тајна во земјава. Според проценките на Европската комисија, 20% од вкупниот број на вработени работат за државата. Тоа значи дека нивниот број достигнува речиси 140.000 луѓе. Во годинашниот Извештај за напредокот на земјава може да се

63,0%

49,2%

47,9%

2010

фотографија:

Тековни трошоци

2011

aleksandar.janev@kapital.mk

740,9

397,6

2.610 + 345 2.955

71,7%

69,4%

58,2%

милиони евра

2012

Александар Јанев

97,3

345

303,3

пишува:

"Рачна" за непотребните трошења

264,2

2013

 ПЛАТИ ПЕНЗИИ  ПЕНЗИИ СТОКИ И УСЛУГИ  СТОКИ И УСЛУГИ ОСТАНАТИ СОЦИЈАЛНИ ТРАНСФЕРИ ДООСТАНАТИ ТРАНСФЕРИ ОПШТИНИ СУБВЕНЦИИ СОЦИЈАЛНИ ТРАНСФЕРИ КАМАТИ  ТРАНСФЕРИ ДО ОПШТИНИ  СУБВЕНЦИИ  КАМАТИ ПЛАТИ

Бруто надворешен долг (% од БДП)

15

20.902,00 15.747,00 25.054,00 21.145,00 администрација, барем не повеќе од растот на трошоците на живот, а секако ниту во смисла на зголемување на бројот на вработените. Ова ќе биде особено важно ако економијата продолжи по патеката на заздравувањето, со што државата ќе остави носител на растот да биде приватниот сектор. Во спротивно сметам дека враќањето на дефицит од 2,5% од БДП за следната година или таа по неа ќе стане се понеостварлива цел“, коментира Петрески.

Поголеми пензии, поголем товар врз буџетот

Ако се споредат податоците за исплатените плати во јавниот сектор, произлегува дека државата е подарежлива кон своите работници отколку другите работодавачи

2013

2014

бидејќи просечна исплатена плата во јавната управа во првите осум месеци годинава изнесува над 25.000 денари, додека просекот во земјата е 21.200 денари. Просечната пензија, пак, во земјава изнесува 12.500 денари и во последните осум години е зголемена за дури 68%. Тоа значи дека еден пензионер добива пензија од 58% од просечната нето плата. Додека пензиите растат, право пропорционално расте и дупката во државниот Фонд за пензиско и инвалидско осигурување. Последните податоци од Министерството за финансии покажуваат дека лани Владата морала да му префрли на Фондот 343 милиони евра од државната каса, бидејќи приходите од придонеси биле доволни само за 56% од вкупните трошоци на пензискиот фонд. Со тоа, Владата со пари што ги собира од другите давачки, финансирала дури 41,4% од расходите на Фондот за пензиско осигурување. Според експертите оваа зависност на исплатата на пензиите од државниот буџет е доведена до загрижувачко ниво, особено ако се спореди состојбата во последните пет години. Во 2009 година, на пример, Владата со пари од државниот буџет покривала 33,9% од вкупните трошоци на пензискиот фонд. „Загрижувачки е што исплатата на пензиите станува толку зависна од трансферите од државниот буџет, а до тоа доведоа неколку популистички мерки на Владата како на пример постојаното вонредно зголемување на пензиите, особено пред изборните циклуси и намалувањето на стапката на придонеси. Потоа се увиде дека е тоа погубно за државниот пензиски фонд, па затоа и Владата ја стопираше таа мерка секоја година во континуитет да го намалува придонесот за пензиско осигурување. Бидејќи растот на вработеноста, а со тоа и на бројот на осигуреници е проблематично во вакви економски услови, решението мора да се бара во

Капитал број 810 08.05.2015

12

www.kapital.mk

COVER STORY

www.kapital.mk

Капитал број 810 08.05.2015

13

В

ШТО СЕ ВЕТИ ГРУЕВСКИ ВО ИЗМИНАТИОВ МЕСЕЦ?

пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

БУЏЕТОТ СЕ ПРЕКРОИ НА ПАРТИСКИ ТРИБИНИ

НОВИТЕ ВЕТУВАЊА НА ГРУЕВСКИ ТЕЖАТ НАД 200 МИЛИОНИ ЕВРА.

ОД КАДЕ ПАРИ?

Според проценките на Капитал новите мерки и ветувањата кои премиерот Никола Груевски ги даде од партиските трибини организирани изминатиов месец тежат над 200 милиони евра, Станува збор за нови ветувања за кои не се предвидени пари во буџетот и кои се даваат во период кога буџетот се соочува со помалку приходи. Економистите сметаат дека реализацијата на овие мерки, кои се политички мотивирани, ќе направи директен упад во буџетот, а нивната единствена цел е да се амортизира негативното влијание на политичките бомби на опозицијата врз граѓаните и фирмите.

НОВ ЕКСПРЕСЕН ПАТ СО ЧЕТИРИ ЛЕНТИ ОД ГРАДСКО ДО ПРИЛЕП

70

МИЛИОНИ ЕВРА

ИЗГРАДБА НА ЕКСПРЕСЕН ПАТ ОХРИД – ПЕШТАНИ

60

МИЛИОНИ ЕВРА

Во изминатите месец и половина откако опозицијата засилено почна да ги објавува бомбите, владејачката ВМРО –ДПМНЕ организираше ИЗГРАДБА НА ЕКСПРЕСЕН повеќе трибини на кои лично ПАТ ШТИП-РАДОВИШ премиерот Никола Груевски даде многу ветувања и најави еден куп мерки. Ветувања за отворање на многу нови фабрики и нови работни места, субвенции за вработување на МИЛИОНИ ЕВРА невработени лица, зголемување на социјалната помош, покажување на платата на администрацијата, нови вработувања, изградба ОТКУП НА СТАЖОТ на нови локални и регионални НА РАБОТНИЦИ ОД патишта, изградба на нови ПРОПАДНАТИ ФИРМИ автопати, нови водоводи и канализациони мрежи, зголемување на студентски стипендии, нови таблети за МИЛИОНИ ЕВРА студентите, откуп на пензиски стаж...Ветувања со кои од п а рт и ски т р и б и н и целосно и без законски ИЗГРАДБА НА ДЕЛНИЦА реба-ланс се прекрои ТРЕБЕНИШТЕ – СТРУГА годинешниот буџет. И додека најголем дел од анализите во јавноста беа фокусирани на тоа МИЛИОНИ ЕВРА колку луѓе ги посетиле овие трибини и на говорот на телото на премиерот и министрите, и дали ИЗГРАДБА НА БОЛНИЦА ќе се прави ребаланс или не, во ВО ШТИП втор план останаа анализите што во суштина ќе значат овие ветувања и нови мерки за компаниите и за граѓаните, како и анализите за тоа што од МИЛИОНИ ЕВРА партиски митинзи де факто се вршат исплати од буџетот без за тоа да има реално и законско одобрение од Парламентот.

60

50

45

34

Исплати од буџет на партиска трибина?!

Според анализите на Капитал овие нови ветувања тежат над 200 милиони евра, за кои не се предвидени пари во

РЕКОНСТРУКЦИЈА НА ПАТНИОТ ПРАВЕЦ КОЧАНИ-ДЕЛЧЕВО

10

МИЛИОНИ ЕВРА

ИЗГРАДБА НА ХИДРОСИСТЕМОТ РАВЕН-РЕЧИЦА

ЗАТВОРЕН БАЗЕН ВО ОХРИД

МИЛИОНИ ЕВРА

МИЛИОНИ ЕВРА

19

НОВИ ВЕТУВАЊА: ПРОЕКТИТЕ ВРЕДНИ НАД 200 МИЛИОНИ ЕВРА СЕ УПАД ВО БУЏЕТОТ

5