Stranski investicii 2014

ЕфЕктитЕ од странскитЕ дирЕктни инвЕстиции

StranSkite inveStitori Sozdavaat nova paralelna ekonomija март, 2014

Investicii vo 2014 godina...

АнАлизА: Кои се ефеКтите од стрАнсКите диреКтни инвест

StranSkIte Inv Sozdavaat nova paralelna ekon стрАнсКи диреКтни инвестиции 8,5% во реПУБлиКА МАКедониЈА (во милиони евра) 506,0 СТРАНСКИ дИРЕКТНИ ИНВЕСТИЦИИ КАКо % од БдП

6,0%

399,9

6,6%

344,8

5,9%

260,7

2,2%

2,4%

145,0

100,4 2003

77,2 2004

2005

1,6% 2006

2007

2008

2009

Bidej}i vo makedonija ne postoi nitu edna institucija koja gi meri efektite koi stranskite direktni investicii vrz doma{nata ekonomija. Ili barem toa ne go objavuva javno. ako se ceni spored toa {to go ka`uvaat ministrite toga{ mo`e da se zaklu~i deka makedonskata ekonomija se u{te gi ~eka pozitivnite efekti od stranskite direktni investicii. ona {to sega se slu~uva e golem priliv na stranski investicii, no tie zasega funkcioniraat kako paralelna ekonomija. Stranskite kompanii se posilni, pokonkurentni, se razvivaat pobrzo, pove}e izvezuvaat, nemaat tendencija da sorabotuvaat so doma{nite kompanii...

34

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

тиции?

veStItorI a nomIja ефеКти од СтрАнСКите инвеСтиции

20%

4,5%

336,8

3,3%

330,0

251,5

2,3%

2.500 50 ВРАБоТуВАњА Во зоНИТЕ

160,0 72,0 2010

од ВКупНИоТ ИзВоз го пРАВАТ СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТоРИ од зоНАТА БуНАРџИК

2011

1,0%

2012

МИлИоНИ ЕВРА Е ТРгоВИјАТА поМЕѓу зоНИТЕ И доМАшНАТА ЕКоНоМИјА 2013

2014

пишува: Биљана Здравковска Стојчевска

d

Да се пишува за ефектите на странските директни инвестиции е повеќе осврт на впечатоците кои постојат во јавноста, отколку вистинска анализа на тоа што добиваме, а што губиме. Бидејќи во Македонија не постои ниту една институција која ги мери ефектите кои странските директни инвестиции врз домашната економија. Или барем тоа

не го објавува јавно. Државните ревизори во неодамнешниот извештај за работењето на Агенцијата за странски инвестиции објави дека не постои евиденција ниту колку државна помош добиваат, какви и колкави даночни олеснувања користат, колку вработуваат... Не постои информација ниту за тоа колку пари Македонија троши за нивното привлекување за да се оцени колкави се придобивките кои ги имаме како економија. Ако се тргне од теоретски аспект,

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

тогаш главните позитивни ефекти од странските директни инвестиции генерално се сведуваат на забрзување на економскиот раст, трансфер на технологија и know – how, зголемување на извозот, отворање на нови работни места, надградување на работната сила, зголемување на конкуренцијата во земјата - домаќин, интеграција во глобалната економија, подобрување на организацијата и вештините во управувањето на домашните фирми. Ако се цени според овие ефекти тогаш може да се заклучи дека македонската економија се уште ги чека позитивните

35

Investicii vo 2014 godina...

2,2

Кој најмногу привлекува инвестиции во светот и регионот?

В

купните странски директни инвестиции мината година изнесувале 1.460 милијарди долари. Најголем дел од нив или 159 милијарди долари отишле во САД. На второто место е Кина која лани привлекла 124 милијарди долари странски инвестиции, а трета е Русија со 95 милијарди долари. Во регионот на Југоисточна Европа лани се слеале 7 милијарди долари, што раст во споредба со 2012 година кога СДИ изнесувале 2,7 милијарди долари, но се уште под нивото од 2011 година кога регионот привлече 9 милијарди долари странски директни инвестиции. Најмногу странски директни инвестиции лани привлекле Романија и Бугарија (2,7 милијарди долари и 2,1 милијарда долари). Следат Албанија со 950 милиони долари, Хрватска и Србија со привлечени по 700 милиони долари секоја. Споредено со сите земји од регионот Македонија лани најмалку привлекла странски директни инвестиции, помалку дури и од Косово (270 милиони долари) и БиХ (300 милиони долари)

ефекти од странските директни инвестиции. Она што сега се случува е голем прилив на странски инвестиции, но тие засега функционираат како паралелна економија. Странските компании се посилни, поконкурентни, се развиваат побрзо, повеќе извезуваат, немаат тенденција да соработуваат со домашните компании... Од 2006 година досега во Македонија

најавено прелевање на влегле 2,2 милијарди технологија, знаење и евра странски продуктивност, колку директни дојде до промена инвестиции. на индустриската и Факт е дека И К С Н А А СтР И СЕ Р економска структура во изминатите В Е И Д Р на земјата, колку неколку години МИлИЈА НИ ИНВЕСтИцИ оД А т В К тие ги подобрија во Македонија ДИРЕ НИ Во зЕМЈА НА вештините и знаењата се остварија ВлЕзЕ о 2013 гоДИ за управување. Овие многу грин-филд 2006 Д податоци остануваат инвестиции, дилеми. односно многу Засега највидливиот ефект од странски компании странските инвестиции врз одлучија во Македонија економијата е отворањето да отворат фабрики за на нови работни места. производство од каде Статистиката вели дека производите потоа во индустриската ги извезуваат на зона „Скопје“ странските пазари. се вработени Земјата домаќин по 1.500 луѓе, а во дефиниција има И К С Н А Р РА Ст ВААт Во В ТИРЗ „Штип“ таа најголема корист Е И Н о МИлИ ИИ СЕ очЕКу бројка изнесува токму од овој тип ц И т А 1.000. Владините на инвестиции ИНВЕС 2014 гоДИН министри најавија бидејќи преку нив дека инвестициите кои се отвораат нови започнаа со реализација работни места, се во 2012 година се очекува да зголемува извозот, се отворат 8.500 работни места. пренесува технологија, Нивото на плати во овие компании знаења и вештини.. во зоните е прилично ниско, но во Минатата година само компаниите истовреме вработените добиваат во слободните зони креираат скоро обуки и преквалификации, кои им 20 проценти од вкупниот извоз носат нови вештини и знаења. Ако на Македонија. Владата најави се знае дека трошоците за овие дека инвестициите кои започнаа обуки ги покрива делумно државата, со реализација во 2012 година а инвеститорите се ослободени од предвидено е да отворат 8.500 плаќање на персонален данок на работни места. Според професорот доход и придонеси, тогаш ефектите Марјан Петрески од Американ Колеџ се сведуваат на платите кои се странските инвеститори досега многу исплатуваат на вработените, кои малку или воопшто не се врзуваат со очекувано би требало да ја зголемат локалната економија. домашната потрошувачка. “Голем дел, ако не и сите од нивните Од друга страна, фондовите за инпути во производниот процес се здравствено и пензиско осигурување од увоз. Тоа значи дека додадената и покрај зголемувањето на вредност што ја креираат се сведува вработувањата остануваат покуси само на вградената работна рака и што е негативната страна од растот отсуствува мултипликативен ефект“ базиран на странски инвестиции кои вели Петрески. користат вакви големи поволности. Колку странските инвестиции ја Анкетата спроведена во последните засилија македонската економија неколку месеци покажала дека Колкави се нивните ефекти врз странските компании минатата домашната економија, колку по година набавила производи и нивниот влез дојде до очекуваното и услуги од домашните во вредност

0 3 3

СТРАНСКИ ДИРЕКТНИ ИНВЕСТИЦИИ ВО РЕГИОНОТ НА ЈУГОИСТОЧНА ЕВРОПА СДИ прилив, ЕВР млн

СДИ прилип по глава на жител*

Македонија

337

72

251

ВКУПНО (2011-2013) 660

164

35

121

ПРОСЕЧНО (2011-2013) 107

Албанија

745

745

950

2.440

263

266

335

288

Косово

394

229

270

893

219

126

148

164

Србија

1.949

274

700

2.923

269

38

99

135

Црна Гора

401

482

400

1.283

646

777

643

689

БиХ

338

273

300

911

402

71

78

184

1.087

1.066

700

2.853

254

250

164

223

718

-46

-491

181

350

-22

-238

30

Бугарија

1.330

1.480

1.229

4.039

181

203

168

184

Романија ВКУПНО во регионот

1.798 9097

2.127 6702

2.713 7022

6.638

89

106

136

110

2011

Хрватска Словенија

2012

2013

Извор: The Vienna Institute for International Economic Studies (wiiw)

36

2011

2012

2013

* Пресметки на Капитал СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИтЕ СтРАНСКИ ИНВЕСтИцИИ МАРт 2014

Investicii vo 2014 godina... Колку навистина не чинат странските инвестиции?

П

осебна тема се субвенциите и погодностите кои ги добиваат странските директни инвестиции за да ја донесат одлуката и да ја изберат Македонија како земја за вложување. Потоа трошоците за рекламирање на земјата како поволна дестинација за инвестирање, трошоците за промоторите во странските земји кои на товар на буџетот се праќаат со цел да привлекуваат странски инвестиции, понатаму трошоците за се позачестените роуд-шоуа кој ги организира Владата. Засега нема официјална бројка за тоа колку пари Македонија троши за привлекување на странски инвестиции. Она што најчесто го слушаме од официјалните претставници на власта е дека тие трошоци ќе се покријат со неколку инвестиции. Она што е сигурно дека главната причина заради која странските инвеститори ја избираат Македонија, а не некоја друга земја, се ниските трошоци на производство заради евтината работна рака и ниската цена на инпут трошоците преку тоа што не плаќаат даноци и придонеси, не плаќаат царини, плаќаат поевтина струја и гас бидејќи за нив не плаќаат ниту ДДВ, од државниот буџет добиваат делумно покривање на трошоците за изградба на производните објекти и за обука на вработените. Тоа навистина ја прави Македонија привлечна за многу странски компании. Затоа и не е чудно што некои компании кои веќе инвестираа во земјата како Џонсон Контролс, Џонсон Мети, Ван Хул одлучија да изградат и втора фабрика и да го зголемат производството во Македонија. Климата за водење бизнис во Македонија како змеја домаќин како на пример квалитетот на институциите, економските прописи, им се помалку важни. Бидејќи тие и не работат во реални услови. Бидејќи за било каков проблем во текот на работењето единствено што треба да направат е да се јават на телефон кај некој од министрите, кои дури и официјално стојат како лице за контакт кај некои странски инвеститори. Остануваат дилемите дали Македонија доби повеќе знаење, технологија од странските инвестиции? Дали домашната економија стана поконкурентна и поефикасна како последица на влезот на странски компании?

38

од околу 50 милиони евра, што во споредба со 12 милиони евра во 2011 година, е пораст за четири пати. Тоа значи дека соработката на странските фирми со домашните расте. Со оглед на тоа дека кај скоро сите инвеститори градежните активности беа завршени, тоа значи оваа бројка вклучува набавка на редовни репроматеријали, потрошни материјали и различни услуги како што се логистика, храна, сервиси и друго. Проценките се дека обемот на соработка и оваа сума да расте пропорционално со растот на нивното производство. На оваа сума слободно можат да се додадат и градежните активности бидејќи околу 50-90% од градежниот буџет на една нова фабрика е од домашно потекло. Голем дел од машините или инсталации се увезуваат, но се повеќе и капиталните делови од тие инвестиции се набавуваат или изработуваат во Македонија. Обично владите на земјите кои се насочуваат кон привлекување на СДИ се обидуваат да наметнат барање за вклучување на домашна содржина во производствената активност на афилијацијата на странскиот инвеститор. На тој начин се сака да се влијае врз зголемување на индустриската поврзаност со цел да се мултиплицирале повратните врски кон домашната економија со цел да се создаде конкурентна домашна индустриска структура. Факт е дека на Македонија и се повеќе од потребни странските директни инвестиции заради тоа што има потреба од капитал за да го зголеми производствениот и вкупниот економски потенцијал на земјата. Но, дилемата која ја имаат и многу економски експерти и влади во светот останува дали земја која го базира својот развој на странските инвестиции може да се надева на одржлив и долгорочен развој на економијата и дали тие можат да бидат супституција за недостатокот на инвестиции во домашната економија. Надежите пак на Македонија, па и на сите други земји во развој на кој очајно им треба капитал имаат митски димензии. Тоа верување дека странските инвеститори можат да не спасат многу сликовито го опиша сега веќе поранешниот српски министер за економија Саша Радуловиќ. Во отвореното писмо тој напиша: “Нашата надеж во странските инвеститори како спасители на Србија е со

митски димензии. Од неа можеби единствено е поголема желбата да го избегнеме соочувањето со реалноста. И желбата да не се смениме. Се' да остане исто. А со некое чудо да ни биде подобро. Бидејќи не сме во состојба да се смениме, логично е странските инвеститори да ни се единствено решение. Бидејќи друго немаме. Тие ни се омилен неискажан изговор, зашто и не е толку страшно што не се менуваме. Наместо нас некој друг ќе се смени. Наместо да работиме, ние сме замислиле дека ќе дојдат странци да ја развијат нашата економија. Најдобар сигнал за странските инвеститори се успехот и профитот на домашните фирми. Странските инвеститори ни се потребни и тие се пожелни. Но, странските инвеститори се шлагот на торта. Домашното стопанство е тортата. Нам ни пропадна тортата”.

Na{ata strategija e sekoga{ da bideme blisku do na{ite klienti

S

тратешката определба на Охридска банка е да ја следи повелбата поставена пред 150 години од основоположниците на Сосиете Женерал: унапредување на развојот на индустријата и стопанството. Во 2014 година, Сосиете Женерал Групацијата го одбележува својот 150 годишен јубилеј. Преку силата која ја црпи од своите корени, Групацијата ја наметнува банкарската визија за иднината и постојано го прилагодува својот бизнис во корист на клиентите. Охридска банка како дел од големиот мозаик на Сосиете Женерал ја комбинира финансиската стабилност со стратегија на оддржлив развој и се стреми да биде референтна банка, блиска до клиентите и препознатлива по квалитетот и посветеноста на својот тим. “Охридска банка има јасна визија за банкарското работење. Ние работиме во служба на клиентите и се стремиме кон градење на доверба и траен партнерски однос. Се развиваме како универзална комерцијална банка што значи дека поддеднакво внимание им посветуваме и на бизнис секторот и на населението, но исто така нашата кредитна поддршка е со рамноправен пристап како за македонските компании така и за странските инвеститори. Секогаш сме подготвени да дадеме поддршка за

перспективни проекти кои ќе донесат позитивни ефекти во економијата “ – вели Антоније Мариноски, заменик Претседател на Управниот одбор на Охридска банка. За заокружување на банкарската понуда, Охридска банка единствена инвестираше во отворање на експозитура во индустриската зона Бунарџик со цел да биде уште поблиску до компаниите и да обезбеди најдобри услови за нив и нивните вработени. „Отворањето на оваа експозитура е силен сигнал и иницијатива од наша страна кон странските инвеститори. Со оглед на тоа што нашата стратегија е секогаш да бидеме блиску до нашите клиенти, нашето присуство во Бунарџик е дополнителен стремеж да им излеземе во пресрет на клиентите и да го олесниме нивното секојдневно функционирање во Македонија. Како дел од Сосиете Женерал која е една од најразвиените банкарски групации, Охридска банка поседува капацитет и знаење целосно да ги задоволи потребите на странските инвеститори во нашата земја“ – објаснува Мариноски. Присуството на Сосиете Женерал во банкарскиот сектор во Р. Македонија преку Охридска банка во последните седум години претставува гаранција за практикување на банкарска култура која се карактеризира со долгорочна стабилност, експертиза и прилагоден комерцијален пристап за делувањето на глобалните компании на локалниот пазар согласно

регулативата. „Продолжуваме и во иднина да дејствуваме како поддршка на приватните домашни и странски компании, но и со потенцијално вклучување во поголеми јавни и приватни проекти директно или како конзорцијален партнер, со што уште повеќе ќе придонесеме за понатамошниот развој на земјата“ – подвлекува Антоније Мариноски. Охридска банка стана дел од интернационалната финансиска групација Сосиете Женерал во 2007 година. Развојот на банката е високодинамичен и обележан со пораст на обемот на работењето и постојано збогатување на портфолиото со нови продукти и услуги, како и со проширување на обемот на активности и бројот на клиенти.

Антоније МАриноски

Заменик Претседател на Управен одбор СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

39

Investicii vo 2014 godina...

КаКо до поголема соработКа со странсКите Компании?

Investitorite baraat evropski kvalitet, a makedonski ceni! пишува: Верица Јорданова

M

Македонските компании во странските кои во последниве години поинтензивно почнаа да отвараат фабрики во Македонија гледаат нов пазар и можност да ја зголемат својата продажба, додека пак странците во домашните компании гледаат потенцијал да ги намалат трошоците за работа набавувајќи пред се поевтини, а квалитетни инпути и услуги за својата работа! Токму на ова поле сакаат да се “сретнат“ и едните и другите. Вредноста на минатогодишната продажба на релација домашни кон странски компании изнесуваше 50 милиони евра! Владата, која е главниот промотор за влезот на странски инвеститори во земјава, е незадоволна од обемот на оваа соработка поради што најавува дури и странска консултантска помош за јакнење на оваа бизнис релација. Владините претставници ја исклучуваат можноста уште во договорите да ги условуваат странските инвеститори со задолжителна соработка со домашни компании, затоа што е “спротивно на начелата на единствен пазар“. Анкетата на “Капитал“ спроведена меѓу странските инвеститори и голем број од домашните компании потврди дека странските инвеститори во земјава не се “изолирани острови“, дека соработката со домашни компании во оние делови во кои тие имаат што да понудат –постои и најважно од се, и од двете страни постои волја и интерес таа да се продлабочува и интензивира. Секако, доколку компаниите кои што сакаат да станат доставувачи за странците ги исполнуваат нивните критериуми за квалитет, навремена испорака и прифатлива цена! Не треба да се заборавии на фактот дека странските компании во најголем дел имаат свои производни капацитети во други земји, а набавката на суровини и основни компоненти за нивните производи во најголем дел се врши централизирано, од познати и веќе

40

традиционални партнери. Некои од странските инвеститори велат дека има и такви компании кои не само што станале нивни доставувачи, туку и на нивните сестрински компании во други земји. Така, во Џонсон Мети ни потврдија дека моментално соработуваат со повеќе од 40 локални компании кои ги снабдуваат со основни средства и опрема, но и со потрошни материјали. “Во двете фази на инвестирањето, во основните средства и материјалите баравме локални доставувачи. Некои од нив, со кои соработувавме, сега ги снабдуваат и нашите сестрински компании во САД, Велика Британија, Русија и во други земји. Исто така, постојано сме во процес на барање македонски доставувачи за изработкана потрошен материјал според наша спецификација, за набавка на хемиски потрошен материјал како и останати материјали. Од менаџментот на оваа компанија за “Капитал” изјавија дека се задоволни од македонските компании со кои соработуваат и заеднички работат на развивање на нивните способности. “Важно е да имаат имплементирани системи за квалитет, како ИСО9001, добар квалитет на производите и услугите и се разбира конкурентни цени во споредба со доставувачуте од Европа. Исто така треба да имаат реални очекувања и да потврдат со сигурност што ќе може да биде испорачано врз основа на нивната способност и капацитет. Осложувањето на испораките е голем проблем, затоа заедничкиот одговор за реална временска рамка на испорака е од особена важност“, вели Џатин Тхакрар Џонсон Мети, генерале директо на компанијата, која во ноември минатата година ќе пушти во употреба нови производствени погони во фабриката за катализатори во Технолошко- индустриската развојна зона Скопје 1 „Бунарџик”, инвестиција вредна 60 милиони евра. Со реализација на новата инвестиција вкупните вложувања на „Џонсон Мети” во Македонија достигнуваат околу 120 милиони евра. Раководстово на „Џонсон Мети” очекува проширениот капацитет да им овозможи производство

на 7,5 милиони катализатори на годишно ниво од двете фабрики, а зголемениот обем на работа ја зголеми и побарувачката на гумени производи, електрични инсталации, лична заштитна опрема, лабораториски материјали и многу други производи кои им требаат, од домашни доставувачи. Една од првите домашни компании која почна да соработува со оваа странска компанија е Завар Компани, лидер во областа на процесната индустрија, со сертификати и референтна листа на клиенти. “Нашето искуство од соработката со странските инвеститори е исклучително позитивно од аспект на квалитетна соработка преку градење на долгорочни партнерски односи.Тука би сакала особено да ја истакнам соработката со Џонсон Мети кои во својата нова инвестиција најголемиот дел од работите ги доверија на локални доставувачи правејќи сериозен импакт на локалниот развој”, вели Марта Наумовска Грнарова, генерален менаџер на Завар Компани, која е задоволна од отвореноста, довербата и ориентираноста на странските инвеститори да ги доверуваат набавките на домашни доставувачи и производители со што долгорочно се инвестира од една страна на нивен квалитетен supply chain, а од друга страна се развива локалната индустрија. “Сметам дека ова е единствениот правилен пристап и стратегија која треба да се стимулира при преговорите со странските

инвеститори“, обем нa соработКа на нба домашните Компании децидна таа. со странсКите инВеститори И во компанијата (во милони ЕУР) 50 ХаВеП Импекс, холандска инвестиција од 36 текстилната индустрија во Скопје, исто така 12 потврдуваат дека имаат интензивна 2011 2012 2013 соработка со домашни компании, официјална средба меѓу странските при што 2/3 од инвеститори во земјава и домашните нивното производство за извоз компании на која странците ги и за домашен пазар се одвива презентираа своитре потреби, во македонски производствени односно инпути кои се подготвени да компании со кои имаат долгогодишна ги купат од домашни компании при успешна соработка на база на ЛОН. што се одржаа и Б2Б средби. Исто така снабдувањето со картонски Во Џонсон Мети ги прашавме дали кутии го прават од домашни фирми, оттогаш имаат добиено понуди од како и помошните услуги за везење македонските компании во делот што на амблеми, вградување на вештачко крзно од домашни производители, а и ним им треба? “За некои од производите и услугите ангажираат домашна професионална кои беа наведени дека ни се потребни маркетинг агенција за промовирање веќе почнавме да преговараме на нивниот бренд. за понуди и за можности за идна Во Кемет Електроникс Македонија соработка, како што се за изработка велат дека соработуваат со повеќе од на гумени производи, елетрика, ХТЗ 100 домашни компании, од достава опрема, услуги и опрема од областа на основи продукти и услуги за на информатичката технологија секојдневно функционирање на и друго. Со некои од присутните фабриката до набавка на стратешки локални компании на средбата уште материјали за производство. од претходно успешно соработуваме “Главен фактор за соработка со подолго време”, велат од Џонсон домашните компании е тие конкретно Мети. да одговорат на поставените На оваа средба премиерот и неколку побарувања со квалитетен производ владини министри најавија почесто или услуга. Доколку станува збор организирање ваков тип на средби, за производи директно поврзани а најавија и можност од ангажирање со производство, во Кемет странска консултантска компанија постои интерна процедура за која ќе предложи форми и начини квалификација на компанијата и како соработката да се интензивира. производите. Соодветно, компаниите “Капитал“ го праша министерот се запознаваат со тие процедури и задолжен за привлекување странски притоа ја добиваат поддршката од инвестиции, Веле Самак дали во вработените во Кемет за успешна квалификација. Досега, соработката е досегашните преговори со некои задоволителна за основни производи, од странските инвеститори се размислувале уште во самите но сеуште треба да работиме кон договори тие да се обврзат на подобрување на соодносот на соработка со домашни компании. набавка од домашни и странски Самак потврди дека оваа опција е добавувачи на директни разгледувана. материјали за производство. “Секако дека сме размислиле, но да Потребно е домашните се стави тој услов во договор не е компании да тежнеат реално не само кај нас, туку и во сите кон здобивање на европски земји. Ако некој поинаку ви интернационални тврди може слободно да дебатираме, сертификации, како за почеток ISO 9001 сетификат“ велат пред се бидејќи е спротивно на начелата за единствен пазар. Оваа од компанијата. обврска со повисоки проценти (100Владата ја јакне 130%) исклучиво се користи во офсет посредничката улога договори кога е во прашање набавка Со посредство на на воена опрема во рамките на НАТО Владата во февруари партнерството за да се елиминираат се одржа првата трговските дисбаланси. Но за директните странски инвестиции, ако има конкурентни домашни продукти никој не треба да ги убедува да ги купуваат. Секоја странска фирма во Македонија и со која имаме разговори преферира да има домашни репроматеријали или доставувачи“, вели Самак. Тој тврди дека во сите разговори со странските фирми инсистира на користење на македонски фирми во набавката или изработката на материјали, градба, машини, сервиси, кои се во доменот на можностите.

Stranskite investitori locirani vo zemjava sakaat da sorabotuvaat so doma{nite kompanii dokolku tie imaat kvalitet po svetski standardi, a ceni poniski od stranskite kompanii.

Pritoa najgolemi {ansi da stanat partneri na stranskite kompanii imaat doma{nite kompanii od ma{inskata i proizvodna dejnost, ~ii {to proizvodi i uslugi sega dobivaat na cena! Zna~i, na doma{nite kompanii, nivnata inventivnost i fleksibilnost kon novonastanatite uslovi na pazarot se edinstveniot kriterium dali sega{niot obem na sorabotka od okolu 50 milioni evra vo naredniot period }e stane mnogu, mnogu pogolem! “Но, има материјали кои се произведуваат на специфични локации и тешко се дислоцираат, или материјали кои се сертифицирани и тестирани за потребата на странските фирми и тие материјали тешко се заменуваат со домашни, не велам не возможно, бидејќи треба многу работа, но не е лесно. За тие цели добиваме редовен фидбек од странските фирми кои се нивните искуства, успеси и неуспеси во таа соработка со домашните фирми, како и кои се нивните идни потреби, со цел да ги преточиме во конкретни активности“, објаснува тој.

соработката расте, може и уште повеќе

Анкетата спроведена во последните неколку месеци покажала дека странските компании минатата година набавила производи и услуги од домашните во вредност од околу 50 милиони евра, што во споредба со 12 милиони евра потрошени во 2011 година, е пораст за четири пати. Тоа значи дека соработката на странските фирми со домашните расте. Со оглед на тоа дека кај скоро сите инвеститори градежните активности беа завршени, тоа значи

41

Investicii vo 2014 godina...

Doma{nite kompanii koi baraat na~ini kako da gi zgolemat svoite biznis zdelki, baraat sredbite so stranskite investitori, koi tie realno nemaat prilika kade da gi sretnat, da stanat redovna praksa, najmalku edna{ godi{no. O~ekuvaat tie sredbi da im otvorat novi biznis perspektivi! Веле Самак

министер за странски инвестиции

бврската инвеститорите да се О обврзат на повисоки проценти (100-130%) на соработка со домашни фирми се користи исклучиво во офсет договори кога е во прашање набавка на воена опрема во рамките на НАТО партнерството за да се елиминираат трговските дисбаланси. Но за директните странски инвестиции, ако има конкурентни домашни продукти никој не треба да ги убедува да ги купуваат.

оваа бројка вклучува набавка на редовни репроматеријали, потрошни материјали и различни услуги како што се логистика, храна, сервиси и друго. Проценките се дека обемот на соработка и оваа сума да расте пропорционално со растот на нивното производство.

42

Министерот Самак вели дека на оваа сума слободно можат да се додадат и градежните активности бидејќи околу 50-90% од градежниот буџет на една нова фабрика е од домашно потекло. Голем дел од машините или инсталации се увезуваат, но се повеќе и капиталните делови од тие инвестиции се набавуваат или изработуваат во Македонија. Разговаравме со повеќе компании кои веќе имаат солидно искуство со странските компании во земјава. Станува збор главно за производни компании и во голема мерка алатници, чии што услиги и работа добиват на цена во новата констелација која ја креираат странските инвеститори. Една од нив е Те-Те Пласт, која произведува делови од пластика и алати за вбризгување на пластика, кои меѓу другото се едни од најбараните производи во новите фабрики. Зоработува речиси со сите странски

инвеститори во земјава, иако обемот на таа соработка е многу мал. “Сметам дека причината за тоа што обемот на соработка не се проширува на нови проекти лежи во македонските менаџери вработени во тие компании, кои се одговорни за набавки. Полесно им е да увезуваат производи од познати доставувачи од други земји, отколку да влегуваат во развој на истите производи со домашни компании”, дециден е Ѓорче Тодоровски, сопственик на компанијатачија што генерална оценка е дека ефектот од странските инвеститори врз домашната економија засега е минимален. Струшката компанија Унипласт, пак, е пример дека бизнис соработка со која било компанија е главно детерминирата од самата понуда. Унипласт за белгискиот производител на автобуси Ван Хоол испорачува скалила и поткрило за 20 автобуси месечно, а сакаат наскоро

Investicii vo 2014 godina...

Бранко азески

Џатин тхакрар

Марта науМовска Грнарова

Стопанска Комора

Џонсон Мети

Завар Компани

членките на Советот и да се утврди нивната потреба, а врз основа на добиените одговори да се направат директни средби со македонски компании кои ќе ги исполнат бараните параметри на инвеститорите. Во ЦЕФТА регионот се препорачува регионалните доставувачи да се користат со цел јакнење на економијата.

производите и услугите и се разбира конкурентни цени во споредба со доставувачуте од Европа. Исто така треба да имаат реални очекувања и да потврдат со сигурност што ќе може да биде испорачано врз основа на нивната способност и капацитет. Осложувањето на испораките е голем проблем, затоа заедничкиот одговор за реална временска рамка на испорака е од особена важност.

ориентираноста на странските инвеститори за доверување на набавките на домашни добавувачи и производители со што долгорочно се инвестира од една страна на нивен квалитетен supply chain.

елта на Советот на странски Ц инвеститори е да се направат директни средби помеѓу

соработката да ја прошират за уште четири нови елементи со што во фабриката за автобуси во Бунарџик гледаат голем потенцијал за иден развој. Но, искуството и на другите компании, кои се мали е дека, странците најпрвин почнуваат да ги ангажираат на многу мали проекти, на некој начин пробни пред да ја зголемата соработката. Такво е искуството и Ариље Метал,компанија од машинската дејност, која работи за Кемет, Џонсон Мети, Кромберт и Шуберт и Дрекселмаер. Засега, иако има потенција, многу мал дел од својот капацитет го ангажираат за работа со странските компании, а примарен бизнис им е извозот. што значи дека не можат својата бизнис одржливост да ја базираат исклучиво на соработката со странските компании. “Соработката со странците ни е добра референца кога настапуваме на некој нов пазар, особено на европските. Ние сме целосно непознати за нив и затоа соработката со компании од типот на Џонсон Мети, кои таму

ул. “ Пролетерска ” бр.28 Скопје - Карпош

моб: +389 (0)72 310 300 75 397 232 тел: +389 2 323 37 27 фax: +389 2 329 85 62 e-mail: makkab_office@yahoo.com www.filkab.com 44

а поздравувам ажно е да имаат имплементирани Ј отвореноста, В системи за квалитет, како довербата и ИСО9001, добар квалитет на

го знаат, ни подотвораат врата за нови бизниси”, објаснува Трајан Ангеловски, менаџер на скопската компанија, кој само во изминатата година инвестираше околу еден милион евра во подобрување и модернизирање на своите капацитети, како основен предуслов за зголемување на соработката со странските инвеститори. Тој, но и останатите домашни менаџери кои сакаат да соработуваат со странските инвеститори, чии барања и критериуми се прилично строги и прецизно дефинирани сметаат дека е неопходно да го подобрат квалитетот и асортиманот на сопственото производство, а тоа можат да го направат единствено со полесен пристап до евтини кредити, враќање во игра на кредитниот фонд, забрзување на градежните процедури за домашните инвеститори кои ги шират своите капацитети и враќање на стручните технички училишта,без кои не можат да го обезбедат потребниот стручен кадар. Во иницијативите и напорите за поголем позитивен ефект

од присуствоти на странските инвеститори врз домашната економија, што се гледа и преку обемот ан соработка со домашните компании, се вклучува и Стопанската Комора на Македонија, која најавува дека во наредниот период ќе се иницира регионално поврзување на странските и домашните компании, како во технолошко-индустриските развојни зони, така и во регионалните комори, со цел да се интензивира динамиката на соработка меѓу странските и домашните компании. “Целта на Советот на странски инвеститори е да се направат директни средби помеѓу членките на Советот и да се утврди нивната потреба, а врз основа на добиените одговори да се направат директни средби со македонски компании кои ќе ги исполнат бараните параметри на инвеститорите. Ова прашање за соработка со локални доставувачи е и пошироко поставено и во ЦЕФТА регионот, каде се препорачува регионалните доставувачи да се користат со цел јакнење на економијата”, велат од Комората.

Od svoite po~etoci do sega Por{e Makedonija zabele`a zna~itelen rast, zgolemen broj na klienti, sekako i na vraboteni, a so dobivaweto na novite brendovi na Volkswagen grupacijata, neophodnost stana i prostornoto pro{iruvawe.

Za taa cel otkupivme zemji{te i sega sledna pogolema investicija e izgradbata na u{te eden proda`no servisen centar za preostanatite brendovi vo koj }e im posakame evropsko dobredojde na novite klienti.

д-р ЗлатКо МуцунсКи Генерален Директор на Порше Македонија

]e investirame vo u{te eden proda`no servisen centar пишува: Редакција Капитал

K

Колкава е досега инвестицијата на Порше Холдингот во Македонија, во кои капацитети и какви се плановите на австриската компанија, сега дел од Volkswagen, за понатамошен развој на својот бизнис во земјава? Досегашната инвестиција на Volkswagen во Македонија која изнесува околу 10 милиони евра во сервисно продажни капацитети за Volkswagen и Audi, е доказ за сериозните планови на концернот Volkswagen AG за бизнисот во Македонија. Македонија е можеби мал пазар, но поради клиентите кои знаат да ценат квалитет, е пазар во кој вреди да се инвестира. Од своите почетоци до сега Порше Македонија забележа значителен раст,

зголемен број на клиенти, секако и на вработени, а со добивањето на новите брендови на Volkswagen групацијата, неопходност стана и просторното проширување. За таа цел откупивме земјиште и сега следна поголема инвестиција е изградбата на уште еден продажно сервисен центар за преостанатите брендови во кој ќе им посакаме европско добредојде на новите клиенти. Пред 5 години и Порше банката реши да инвестира во Македонија преку отворање на своја филијала Порше Лизинг која до сега има пласирано околу 17 милиони евра на пазарот на финансирање возила од програмата на Volkswagen групацијата. Секако морам да го споменам и постојаното инвестирање во најдобрата едукација и тренинзи на вработените и менаџментот. Сето тоа е во насока на развој и одржување на бизнисот во Македонија.

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

XX Како менаџер на странска инвестиција, како ја оценувате моменталната бизнис клима во земјава? Бизнис климата, би ја нарекол предизвикувачка. Да, економската криза се уште го разорува стопанството, но не можеме постојано да се жалиме на тоа и со скрстени раце да чекаме да помине. Напротив климата која други ја сметаат за тмурна, ние ја сметаме за огромен предизвик за нас да покажеме што навистина можеме да сториме. Како да ја искористиме и од неа да извлечеме поуки за иднината. Како во кризни времиња и со ограничени ресурси да успееме да им го пружиме најдоброто на нашите клиенти. Македонскиот пазар сепак има огромен потенцијал. Годишно се купуваат по 4.000 нови автомобили, а само за природна обнова на возниот парк се потребни околу 20.000. Разликата е огромна и за мене тоа е одлична основа за бизнис. Во криза или не, на луѓето им е потребна мобилност. Ние сме тука да им ја пружиме.

XX Кои се предностите што ги постигнавме како земја во насока на привлекување инвестиции, а кои се пак, слабостите на кои што треба се уште да се работи? Како прво светот научи кои сме и каде се наоѓаме, знаат да не препознаат на карта. Македонија се профилираше како одлична дестинација за директни странски инвестиции со сите придобивки кои заедно со нив доаѓаат во една земја - нови технологии, know-how, нови принципи на работа и технолошки процеси, различно однесување кон вработените и клиентите итн. Понатаму, она што се чувствува е зголемена продуктивност кај вработените, ажурно следење на технолошкиот развој, поголема компетитивност на компаниите. Она што се уште претставува предизвик е бирократијата и административните бариери, за кои сме сведоци дека постои напор интензивно да се надминуваат. Сепак, Македонија е земја со одлична гео-стратешка положба, земја со историја на поврзување на различни светови и како таква секогаш ќе биде интересна за инвестирање.

45

intervju so...

ЕлЕна Богданова

директор на Сектор Управување со правни лица во Шпаркасе Банка Македонија

Umeeme da gi prepoznaeme i poddr`ime uspe{nite i profitabilni proekti Kako ~lenka na grupacijata Erste i [taermerki{e [parkase od Avstrija, bankarska grupacija koja e visoko likvidna i koja sosem minimalno be{e afektirana od evropskata finansiska kriza, vo sekoe vreme raspolagame i nudime razli~ni izvori za finansirawe, koi {to se vo soglasnost so potrebite na na{ite klienti. Sekoga{ na svoite klienti mo`eme da im ponudime konkurentni kreditni proizvodi i dokolku e potrebno, preku grupaciskiot pristap da go olesnime mnogu finansiraweto od pogolemi razmeri. пишува: Редакција Капитал

K

Какви кредити бараат фирмите во последно време? Има ли барања за кредитна поддршка за нови инвестиции или доминираат барањата за обртен капитал? Можам да кажам дека се поднесуваат барања за сите видови кредитни производи, меѓутоа преовладуваат барањата за обртен капитал. Кога станува збор за нови инвестиции, истите се добро промислени и преовладуваат на полето на обновливи извори на енергија и енергетска ефикасност.

XX Може ли да се очекува олеснување на условите за кредитирање, од што ќе зависи? Банките ги дефинираат своите услови за кредитирање согласно со макроекономската ситуација и сигналите на Централната банка. Секогаш следејќи ги трендовите, нашата банка го прилагодува пазарниот пристап и работи на градење долгорочни партнерски односи со клиентите. Во овој контекст, би сакала да нагласам дека имаме индивидуален пристап кон секој клиент, пристап што секако и го олеснува процесот на одобрување, бидејќи заедно со клиентот разработуваме модел за неговите реални и долгорочни потреби и можности. Резултат на тоа се добро структурирани кредитни продукти со однапред делумно одобрени лимити за секој клиент поединечно, согласно неговиот бонитет, бизнис и потреба, што овозможува голема флексибилност и брзина.

46

XX Планирате ли да обезбедите некои кредитни линии од странство специјализирани за фирмите? Покрај кредитната линија од МБПР кoja е достапна за сите банки во Македонија, ние како членка на групацијата Ерсте и Штаермеркише Шпаркасе од Австрија, банкарска групација која е високо ликвидна и која сосем минимално беше афектирана од европската финансиска криза, во секое време располагаме и нудиме различни извори за финансирање, кои што се во согласност со потребите на нашите клиенти. Секогаш на своите клиенти можеме да им понудиме конкурентни кредитни производи и доколку е потребно, преку групацискиот пристап да го олесниме многу финансирањето од поголеми размери.

XX Какви нови производи може да се очекуваат за приватните компании? Како и досега, Шпаркасе Банка Македонија, со цел да го подобри квалитетот на своите услуги кон корпоративните клиенти и граѓаните, ги следи трендовите на финансиските пазари и развива нови продукти, со кои ги задоволува потребите на клиентите, особено на полето на проектно финансирање, корпоративни хартии од вредност, како и голем број на иновативни производи, посебно во областа на Trade Finance. Кога станува збор за финансирање на нови инвестиции во опрема и машини за производни линии, камиони и приколки, градежни машини, на компаниите им нудиме конкурентни производи, кои опфаќаат покрај кредити и финансирање преку нашата

лизинг компанија С-Лизинг. Со оваа понуда, сметам дека сме единствена банка на пазарот која нуди комплетна финансиска подршка на сите полиња. Шпаркасе Банка Македонија успешно го комплетираше својот тим во сите сфери, и не сакам да звучи нескромно, но сметам дека со знаењето стекнато преку обуките подржани од групација Ерсте и Штаермеркише Шпаркасе, сме меѓу најдобрите на пазарот. Нашето знаење и вештини ни овозможуваат да ги препознаеме успешните и профитабилни проекти одржливи на долг рок. Тоа значи дека нашите кадри не само што се спремни да обезбедат врвна банкарска услуга, туку и да овозможат професионален совет за успешно управување со личните и деловните финансии на нашите клиенти.

XX Каква е опасноста за наплата на кредитите дадени на фирмите годинава, може ли да се очекува намалување на лошите кредити? Во овие тешки макро и микро економски услови, секако не можеме генерално да зборуваме за намалување на опасноста од лоши кредити. Меѓутоа, со добро дефинираните политики за управување со кредитниот ризик, со однапред дефинирани и правилно структурирани кредити според одредени критериуми, секојдневен мониторинг и воведување на контролни механизми, сметам дека може да се очекува намалување на лошите кредити, односно навремено препознавање на истите. Исто така, сметам дека со навремено реагирање и комуникација со клиентите, може да се спречи кредитот да стане “лош”, односно да премине во нефункционален кредит.

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

Викторија јоВаноВска директор на Сектор Управување со физички лица во Шпаркасе Банка Македонија

Nudime celosno re{enie za finansirawe na potrebite na gra|anite Nie vo ovoj moment nudime atraktivni bankarski produkti na pazarot, no i sekoga{ sme naso~eni kon unapreduvawe na kvalitetot na na{ata usluga koja }e ja ispora~ame na na{ite klienti. [parkase Banka e prva banka na lokalniot pazar koja vovede nov i edinstven model na utvrduvawe na kreditnata sposobnost na naselenieto, ne samo spored visinata na vkupnite prihodi, tuku i spored visinata na raspolo`liviot dohod.

K

Каква е побарувачката за кредити од граѓаните, за што најмногу се задолжуваат тие во банките? Интересот на клиентите за одреден банкарски производ зависи од повеќе фактори. Во најголема мера влијае цената, условите, но и достапноста, брзината и квалитетот на услугата кои им се важни на клиентите при изборот на банка. Со оглед на тоа што Шпаркасе Банка ги насочи своите активности кон задоволување на високите критериуми на клиентите, не само кон одреден производ, туку со пристап кој подразбира финансиска услуга за оние кои имаат потреба од финансирање со нудење на сеопфатно решение за нивните потреби, имаме голем интерес за целокупната понуда која ја нудиме.

XX Банките полесно одобруваат кредити за граѓани отколку за приватни фирми, зошто? Дали тоа значи дека тие се и помалку ризични клиенти? Ние во овој момент нудиме атрактивни банкарски продукти на пазарот, но и секогаш сме насочени кон унапредување на квалитетот на нашата услуга која ќе ја испорачаме на нашите клиенти. Шпаркасе Банка е прва банка на локалниот пазар која воведе нов и единствен модел на утврдување на кредитната способност на населението, не само според висината на вкупните приходи, туку и според висината на расположливиот доход. Овој модел овозможува да се утврди капацитетот на секој клиент за редовно сервисирање на своите обврски кон банката по подмирување на основните трошоци за живот во семејството. Досегашниот модел во утврдувањето на кредитната способност подразбираше примена на единствен линеарен пристап за сите клиенти кој се базираше единствено на платата на клиентот, додека новиот модел нуди пофлексибилен пристап и можност

за поголемо задолжување на клиентите со поголем расположлив доход. Како дел од Штаермеркише Шпаркасе Групацијата, Шпаркасе Банка применува критрериуми за одобрување на кредити кои се во согласност со ЕУ стандардите.

XX Како оди наплатата на кредити дадени на граѓаните? Шпаркасе Банка го одржува квалитетот на портфолиото уште од самиот почеток на работењето. Преку соодветна кредитна анализа и финансиска едукација на клиентите, а притоа имајќи ги во предвид нивните потреби и можности, Шпаркасе Банка одржува константно ниво на ненаплатени кредити кај населението кое се движи во рамките на ненаплатените пласмани на банкарскиот сектор. Шпаркасе Банка е една од банките со највисока стапка на адекватност на капитал во банкарскиот сектор, што укажува дека банката има база за раст, развој и поддршка како на претпријатија, така и на населението.

XX Какви нови производи планирате да воведете за секторот население? Шпаркасе Банка е постојано насочена кон иновативност, креирање и лансирање на нови производи во континуитет. Покрај секојдневното следење на трендовите во банкарското работење, ние секогаш го имаме во предвид и feedback-от кој го добиваме од клиентите. За нас, нивното мислење е секогаш најобјективен фактор и претставува појдовна точка за унапредување на нашата понуда. Исто така имаме можност да користиме и know how од нашата матична банка во Австрија, да ги имплементираме новините од земјите од Европската Унија и на тој начин да им понудиме на граѓаните современи банкарски решенија прилагодени кон условите на домашниот пазар. Еден од производите кој ќе продолжи да биде во фокусот на Банката е потрошувачкиот кредит како кредитен производ кој е секогаш атрактивен за граѓаните, што овозможува ненаменски средства кои граѓаните може да ги користат според своите моментални

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

потреби или за рефинансирање на обврски во други банки. Што се однесува до станбените кредити, Шпаркасе Банка со посебно внимание го креира и го ревидира овој производ со кој релацијата клиент - банка се воспоставува на долгорочна основа, со оглед на фактот дека со одобрувањето на кредитот нашата банка е деловен партнер на клиентот во решавањето на неговото станбено прашање. Со станбените кредити на Шпаркасе Банка нудиме и можност за рефинансирање на станбени кредити во други банки со поповолни услови. Исто така, се планира дополнително да се развиваат и нови производи за штедење, со кои Шпаркасе Банка ќе ја потврди довербата која веќе и ја имаат дадено граѓаните. Дебитните картички на Шпаркасе Банка Visa Electron и Maestro овозможуваат подигнување на готовина без провизија на банкоматите на Шпаркасе Банка Македонија, како и на околу 14.000 банкомати на Банките членки на Ерсте и Штаермеркише Шпаркасе Групацијата односно во Австрија, Србија, Хрватска, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Чешка, Словачка, Унгарија и Романија.

XX Какви се очекувањата од новите можности што ги нудат банкоматите што ги промовиравте неодамна? Со новите банкомати ќе се овозможи 24 часовен пристап за депонирање на денари на трансакциска сметка на физички лица и плаќање на долг по кредитна картичка со помош на нивните платежни картички издадени од Шпаркасе Банка. Депонираните средства се веднаш достапни за клиентите и истите можат да се користат за плаќање преку електронското банкарство или експозитурите на Банката. Исто така нова функционалност која ќе биде воведена на банкоматите е менувачката функција за откуп на евра. Клиентите на едноставен и брз начин ќе можат да направат конверзија во денари во било кој период од денот.

47

Investicii vo 2014 godina...

ДесетинА нАЈАви зА нови фАбрики

330 mIlIonI evra stranskI kapItal ]e vleze godInava

koj ]e InvestIra?

motorot na makedonskata ekonomija godinava, spored vladata i spored me|unarodnite finansiski institucii, treba da bidat stranskite direktni investicii koi {to se o~ekuva da otvorat fabriki vo zemjava. vladinite ministri vo poslednite nekolku nedeli najavija desetina investicii od stranski kompanii, me|utoa, koi i kolku od niv se izvesni deka }e se odlu~at parite da gi vlo`at vo biznis vo makedonija?! narodnata banka proektira{e deka saldoto na stranski investicii godinava }e iznesuva okolu 330 milioni evra. пишува: Александар Јанев

m

Моторот на македонската економија годинава, според Владата и според меѓународните финансиски институции, треба да бидат странските директни инвестиции кои што се очекува да отворат фабрики во земјава. Владините министри во

48

последните неколку недели најавија десетина инвестиции од странски компании, меѓутоа, кои и колку од нив се извесни дека ќе се одлучат парите да ги вложат во бизнис во Македонија?! Народната банка проектираше дека салдото на странски инвестиции годинава ќе изнесува околу 330 милиони евра. Италијанска компанија за производство на композитни материјали, две компании од

автомобилската индустрија од САД и Турција, текстилна компанија од Турција и две компании од Англија за консалтинг и информатичка технологија. Германски и американски компании чии седишта се во Германија, исто така се очекува да ја посетат Македонија со цел да ги финализираат нивните потенцијални проекти од аспект на соодветна локација, работна сила и други детали поврзани со инвестициите. Според најавите од Владата, станува збор

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

за компании од автомобилската, машинската, електро индустријата и банкарскиот сектор во околината на Дизелдорф, Штутгарт и Франкфурт. Овие најави за инвестиции дојдоа по одржувањето на бизнис форумите на Владата во овие земји. „Делумно овие компании се во производствениот сектор, посебно во автомобилската индустрија. Компаниите се заинтересирани за инвестирање во индустриските зони, а една од компаниите е во услужната индустрија посебно во информатичката технологија. Компаниите досега имаат остварено посети во Македонија, но следната недела доаѓаат да ги финализираат нивните инвестиции во државата“, посочи министерот од ресорот за привлекување инвестиции, Бил Павлески. Тој нагласи дека поволностите кои Владата ги нуди на странските инвеститори се обемни, посочувајќи ги како клучни макроекономската и политичка стабилност на државата. Нови инвестиции што треба да отворат неколку илјади нови работни места најави и министерот за финансии

Зоран Ставрески, тоа во општини каде што досега немало странски инвестиции. „Имаме во најава неколку крупни инвестиции за оваа година, кои што ќе донесат уште неколку илјади нови работни места, и во оваа фаза, нормално, не може да се зборува за имиња, но може да се каже дека нашата цел е дел од тие инвестиции да завршат во градови, во општини каде што претходно немаме странски инвестиции, со цел и таму да имаме вработувања на поголем број луѓе“, истакна Ставрески во едно од своите предизборни појавувања во медиумите. Сите овие компании ја разгледуваат Македонија како потенцијално место на нивната инвестициска мапа, но дали нивните планови ќе се остварат и колку овие најави може да бидат база за оптимизам дека ќе ни се случи голем инвестициски циклус?! Економистите коментираат дека имајќи го предвид досегашното искуство, не може да се потврди дека сите најави за инвестиции ќе се реализираат. Од она што е извесно, италијанската компанија ДФ Лабс најави инвестиција

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

во областа на сајбер безбедноста и форензичка анализа. Клиенти на оваа компанија се реномирани меѓународни компании меѓу кои и ИБМ и НАТО . „Тоа е компанија за информатичка технологија која се специјализира во едно поле кое е доста актуелно, тоа е компјутерската безбедност и форензика, тоа е доста актуелно бидејќи секојдневно имаме употреба на информатичката технологија во секојдневниот живот, поготово за безбедноста и стабилноста на електронската трговија“, изјави министерот за привлекување странски инвестиции, Веле Самак најавувајќи ја италијанската инвестиција. „Она што ја импресионирало фирмата покрај генералните улови што ги нуди земјата, е фактот што многу лесно може да се воспостави една програма за соработка со нашите универзитети и да се најдат одлични кадри кои допрва ќе бидат дообучувани и тренирани во ова поле. Оваа фирма планира да вработи 20 инженери од оваа област“, нагласи министерот Самак. Поволната даночна политика, оперативните трошоци и добрата ИТ инфраструктура биле клучни за одлуката на „ДФ Лабс“ да инвестира во Македонија истакнуваат од менаџментот на компанијата. Покрај Македонија, италијанската компанија како опции за инвестирање ги разгледувала и Индија, Виетнам и Србија. “Добиваме помош во секој момент и никогаш се немаме почувствувано сами. Ова треба да послужи за пример за многу земји, вклучувајќи ја и нашата“, истакна директорот на компанијата Дарио Форте. Владините министри потврдија и дека германски Маркарт во Велес и на Кофикаб од Тунис почнуваат да градат фабрики годинава. И Маркарт и Кофикаб се компании од автомобилската индустрија, а заедно двете фирми ќе инвестираат над 40 милиони евра и планираат да вработат повеќе од 600 луѓе. Веќе е извесно дека германската компанија Маркарт, која произведува автомобилски делови за потребите на “Мерцедес“, “Ауди“ и “БМВ“ ќе почне со градба на фабриката лоцирана во близина на Велес во оваа пролет. Инвестицискиот план на оваа компанија предвидува вкупна инвестиција од околу 35 милиони евра и 600 вработувања. Производството се планира да започне во втората половина на 2015 година. Останатите најавени проекти допрва ги прават почетните активности. Другата веќе потврдена инвестиција е онаа на компанијата Кофикаб од Тунис, која доаѓа и се лоцира во близина на фабриката на „Дрекслермаер“ во Кавадарци (која се уште се гради), со која има традиционална соработка на глобално ниво. Станува збор за производител на кабли за автомобили кој освен за Дрекслермаер ќе работи за потребите и на „Кромберт и Шуберт“ во Битола. Токму оваа

49

Investicii vo 2014 godina... Инвестиции во 2013 година (милиони евра) Сектори Возила и друга транспортна опрема Трговија на големо и мало Градежништво Металургија Текстилна индустрија

инвестиција го покажува значењето на странските инвеститори, кои колку се поголеми и позвучни имиња толку повеќе привлекуваат други компании кои работат за нивни потреби и ги следат каде и да одат тие. Сепак, странските инвестиции во Македонија годишно ги броиме во милиони евра, за разлика од регионот каде станува збор за милијарди евра странски инвестиции, поради што земјава останува во групата земји со ниско ниво на СДИ.

Се шират капацитетите во зоните

За тоа што ќе се случува во технолошките индустриско-развојни зони не информираше директорот на ТИРЗ, Виктор Мизо. “За 2014 година, според бизнис планот на постоечките компании, се очекува реализација на започнатите инвестиции: изградбата на вториот капацитет на Техно Хозе , инвестиција

вредна 11 милиони евра, а изградба на нова фабрика најави и Продис чија инвестиција изнесува околу 15 милиони евра“, прецизира Мизо. Со оглед на фактот дека за голем број странски компании Македонија е една од две или три земји во кои би инвестирале, според Мизо, укажува дека годинава ќе биде плодна за инвестирање. “Очекувам во првите неколку месеци од годинава дел од компаниите да ги финализираат нивните одлуки за инвестирање во Македонија. Станува збор за компании од САД, Германија, Турција и Италија, кои своите производствени капацитети ќе ги лоцираат во ТИРЗ „Скопје“ и во зоните во внатрешноста. Од реализираните контакти, особен интерес за инвестирање во Македонија изразуваат странските компании од областа на производство од автомобилскиот сектор, електрониката, а надвор од зоните заинтересирани се компании од текстилната индустрија, земјоделие, ИТ-индустрија и туризмот“, детализира Мизо. Тој објаснува дека и условите за работење на компаниите во зоните се подобрени со последните законски измени согласно кои Дирекцијата за технолошки индустриски развојни зони, со кои сега врши и услуги на грижа за корисници на ТИРЗ, односно се практикува таканаречен aftercare третман на компаниите. Со последните законски измени, издавањето на одобренија за градба и одобренија за употреба на објектите, во надлежност на Дирекцијата, се намалува бројот на процедурите, времето и трошоците за добивање на истите.

Promoting Macedonia’s global competitiveness since 2000

Join us!

www.amcham.com.mk

62,0 20,6 18,5 16,7 15,3

Земји Велика Британија Австрија Германија Турција Белгија

250 милиони евра инвестиции лани

44,6 36,5 27,0 13,9 12,0

Според официјалните податоци на Народната банка, лани биле инвестирани 251,5 милиони евра од странство, што е три и пол пати повеќе во споредба со претходната година. Од нив, 147,4 милиони евра се акционерски капитал или реинвестирана добивка, додека останатите 104,1 милиони евра се всушност заеми од странство. Најголем дел од тие 147,4 милиони евра, односно 62 милиони евра се инвестирани во автомобилскиот сектор за производство на возила и друга транспортна опрема. Во секторот трговија на големи и мало лани биле вложени 20,6 милиони евра странски капитал, 18,5 милиони евра во градежништвото, 16,7 милиони евра во металургијата и 15,3 милиони евра во текстилната индустрија. По земји, најголеми приливи на странски капитал се регистрирани од Велика Британија и тоа 44,6 милиони евра, потоа од Австрија 36,5 милиони евра, од Германија 27 милиони евра, 13,9 милиони евра од Турција и 12 милиони евра од Белгија. Одлив на капитал е евидентиран најмногу кон Сент Винсент и Гренадини од 38,2 милиони евра од секторот рударство. Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, оценува дека подобрувањето на економските услови е единствениот пат за привлекување на странските директни инвестиции и креирање на повисок економски раст. „Македонија треба да продолжи со структурните реформи насочени кон зголемување на конкурентноста, јакнење на извозниот сектор, зголемување на инвестициите во инфраструктурата и образованието, јакнење на институционалниот капацитет, ефикасноста и иновативноста. Моделот за економски раст на земјата треба да биде насочен кон зголемување на инвестициите и извозот, а помалку да се потпира на потрошувачката“, оценува гувернерот Богов. Тој вели дека рангирањето на „Doing business“ и на Светскиот економски форум се репер за тоа што се прави на планот на подобрување на деловните услови во земјата. „Подоброто рангирање на овие листи не значи дека веднаш ќе имаме конкретни резултати поради тоа што за тоа треба време, треба во континуитет да се подобруваат условите за водење бизнис. Ориентацијата кон подобрување на условите за водење бизнис во земјата е процес кој никогаш не треба да запре“, истакна гувернерот.

Новата фабрика ВПТЕКС Македонија

Обука на млади шивачки

HaVeP E ONA [TO VI E POTREBNO...

Колекција за градежништво: дизајнот, квалитетот и комфортот одат рака за рака

Почитување на сите Стандарди: огноотпорна и антистатик заштитна облека

Новата линија на производи Титан оптимална слобода во движење

ХаВеП Импекс дооел

HaVeP Worker.pro 100% професионална работна облека!

ул. 10 бр. 63 с. Кадино, Илинден, Скопје, Македонија

Колекција Храна & Кетеринг

За сите професионални опкружувања и временски услови

тел: + 389 2 3177 107 email: contact@havep.com

За повеќе информации на www.havep.com Следете не на социјалните мрежи:

intervju so...

Инна напољсКаја Директор на пазарите за Јужен Балкан Империал Тобако

Investiciite se pat kon postojan uspeh Investiciite na Imperial Tobako vo biznisot vo Makedonija se kontinuirani i postojani, i kako {to ka`av, tie se naso~eni vo tehnologijata, lu|eto, kvalitetot i inovaciite na na{ite brendovi.

Kako {to ve}e znaete, Imperial Tobako vo 2012 godina ja realizira{e najgolemata investicijata vo svoeto proizvodstvo vo Makedonija, koja iznesuva{e 23 miloni evra.

No, nie ne zastanuvame tuka. пишува: Редакција Капитал

I

Империал Тобако е една од четирите најголеми тутунски компании во светот. Се работи за интернационална компанија со инвестиции во различни делови на светот и застапеност во многу земји. Кажете ни нешто повеќе за вашата компанија мајка? Империал Тобако Групацијата (ИТГ) е интернационална компанија основана во 1901 година. Ние сме една од водечките интернационални тутунски компании во светот , со тутунски брендови кои се достапни во 160 земји. ИТГ директно вработува околу 35.000 лица низ целиот свет и поседува 46 фабрики. Неодамна, главниот извршен директор на ИТГ – Алисон Купер, беше рангирана помеѓу најмоќните жени во бизнисот, а кога магазинот Fortune објави листа на најдобрите 50 жени во бизнисот во светски рамки, Алисон се најде на 15-тото место на меѓународната листа на жени во бизниси од висок профил, а беше рангирана на прво место помеѓу нејзините колеги во Европа.

XX Кој е Империал Тобако во Македонија и каква е вашата позиција на македонскиот пазар? Повеќе од една деценија Империал Тобако е една од најуспешните компании во Македонија. Во последните години континуирано сме на листата на 15 најголеми извозници во земјата и во групата на 10 –те најуспешни компании во Македонија. Ние сме маркет лидер, со над 60% удел на македонскиот пазар со нашите брендови, што н$ прави особено горди. Во 2013 година нашето производство во Македонија изнесуваше 5,6 милијарди цигари. Од нашето производство во Македонија 54% беше за домашниот пазар, а дури 46% за извоз. Тоа значи дека речиси половина од производството во Македонија беше наменето за извоз

52

и тоа во седум земји од регионот: Албанија, Косово, Србија, Босна и Херцеговина, Словенија, Хрватска и Црна Гора. Нашите достигнувања се резултат на постојани инвестиции во технологија, луѓе, иновации и највисок квалитет на нашите брендови. Тоа е она што го нарекуваме постојана посветеност на успехот.

XX Вашата компанија е странски инвеститор со подолг стаж во Македонија. Колку досега инвестиравте и која е вашата оценка за бизнис климата во земјава? Со донесувањето на одлуката на една компанија да инвестира во конкретен бизнис во земјата, особено кога станува збор за производство, инвестициите започнуваат на денот, односно годината, кога компанијата ја донела одлуката да инвестира. Но, тоа е само почеток. Инвестициите на еден инвеститор всушност мора да бидат континуирани и тие никогаш не застануваат доколку целите кон постојан успех. Таков е случајот и со нашата компанија . Инвестициите на Империал Тобако во бизнисот во Македонија се континуирани и постојани, и како што кажав, тие се насочени во технологијата, луѓето, квалитетот и иновациите на нашите брендови. Како што веќе знаете, Империал Тобако во 2012 година ја реализираше најголемата инвестицијата во своето производство во Македонија, која изнесуваше 23 милони евра. Но, ние не застануваме тука .Во останатите индустрии, а особено во нашата индустрија, постојано има промени и нови регулативи кои бараат континуирани инвестиции во технологија и знаење. Што се однесува до бизнис климата во Македонија, јас можам да зборувам за периодот во последните неколку години. Сметам дека Македонија напредува во креирањето услови за подобра бизнис околина. Резултатите од

тие напори се видливи. Ние, како Империал Тобако, сме дел од сите бизнис асоцијации во земјата и член на советот за странски инвеститори. Постојано сме вклучени во споделувањето предлози сугестии и компаративни успешни примери за одредени законски решенија. Задоволни сме од транспарентноста на регулаторите и нивото на комуникација. За успешна бизнис клима е особено значајно бизнисот и Владата да разменуваат мислења со цел надминување на актуелни состојби и подобрувања кои се во заеднички интерес. Нашиот придонес во македонската економија е значаен и затоа сме повикани постојано и одговорно да се однесуваме со давање на сугестии и размена на мислења со регулаторите. Таквата комуникација може да произведе поквалитетни решенија за бизнисот и подобри практики.

XX Изминативе неколку години беа посебно сложени за водење бизнис за повеќето компании кои работат во Македонија? Какви беа вашите резултати и кој е вашиот најголем предизвик? Да, изминатите неколку години беа посебно сложени за водење бизнис, скоро во целиот свет, Македонија не беше исклучок, туку дел од светот со слободна пазарна економија. Ние всушност во Македонија ја направивме најголемата инвестиција во последните 10 години,токму во тие услови на светска економска криза. Би рекла дека предизвиците во бизнисот се постојани (и всушност во многу случаи тие го придвижуваат бизнисот), но мора да го најдете вистинскиот одговор за нив. Тие н$ прават покреативни и посилни во работењето. Ние сме задоволни од постигнатите резултати во изминатата година и продолжуваме да целиме кон нашиот постојан предизвик, а тоа е да останеме најдобри. За тимот на Империал Тобако повеќе од 10 години најголемиот императив

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

е да остане најдобар. Ние постојано ја повторуваме мудроста дека вистинскиот успех не е само да го достигнеш врвот, туку да останеш на врвот.

XX Кое е вашето мислење за имплементацијата на новиот модел за акциза за тутунски производи во Македонија и 10 годишниот план за зголемување на акцизата, донесен минатата година? Македонија е земја кандидат за членство во Европската Унија, па логично следуваа измените во овој сегмент од регулативата. Ние сме задоволни што гледаме долгорочно размислување -10 годишниот план за постепено зголемување на акцизата, што е најдоброто решение на регулаторот за заштита на потрошувачите од нагло зголемување на цените и заштита од нелегална трговија со тутунски производи. Што се однесува до имплементацијата на новиот модел на акциза, сметам дека е неопходно да ги согледаме резултатите детално по истекот на една година од примената на овој модел, за реално да ги дефинираме импликациите во индустријата и буџетот.

XX Какви трендови можат да се очекуваат во тутунската индустрија со оглед на тоа дека во многу земји се забранува пушењето и се поскапуваат цигарите ? Секоја земја одделно одлучува како ќе се однесува кон овие прашања. Земјите како Македонија сосема извесно се движат во правец на хармонизација на законодавството со директивите на Европската Унија. Најважниот сегмент на таа хармонизација за нас е периодот, опсегот и моделот кој ќе биде избран за оваа хармонизација. Компаративните анализи треба да го

покажат најуспешниот начин и пример за земјата и пазарот. Ние секогаш посакуваме тоа да биде модел и пример во интерес на сите засегнати страни. На глобално ниво тутунската индустрија е под постојан притисок на рестриктивни регулативи и постојани промени што сметам дека е неоправдано, но тоа е нашата реалност.

XX Како странска компанија, што е тоа што сметате дека претставува Ваш најголем придонес во македонската економија и општеството генерално? Прво би го потенцирала нашиот придонес кон извозот за македонската економија. Погоре кажав за нашето рангирање на извозната листа и за нашето место меѓу првите 10 најуспешни компании во земјата. Особено е важно да споменеме дека ИТГ за потребите на Групацијата секоја година купува од 3.000 до 4.000 тони македонски тутун. Тоа е нашиот придонес кон тутуно-производството. Империал Тобако исто така е еден од најреспектабилните работодавачи во земјата со признанија и награди од оваа област. Нашата компанија особено внимание посветува на своето одговорно работење. Минатата година го добивме и престижното признание за компанија со најдобри практики од областа на безбедност и здравје при работа. Како општествено одговорна компанија мината година започнавме со реализација на нашиот најзначаен проект за општествена одговорност: “Да создадеме подобра иднина”, кој го реализираме заедно со невладината организација - ЦИРА. Со вкупно 60.000 евра во рамките на проектот ги подржуваме возрасните лица, поранешни штитеници од Домот 11 октомври. Во рамки на овој проект

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

Многу ја сакам Македонија XX Вие сте Директор на пазарите за Јужен Балкан на Империал Тобако и во Македонија сте неколку години. Кој е вашиот личен поглед кон Македонија како земја и бизнис дестинација? Во врска со бизнис климата во Македонија, како што споменав погоре, мислам дека Македонија има многу добар напредок во поглед на создавање на услови за подобро деловно опкружување. Во врска со личниот поглед врз Македонија како земја, тука гледам многу субјективно. Тоа е бидејќи многу ја сакам земјата. Македонија е богата со многу работи- историја, традиции, природа. При откривањето на земјата, оној кој ја посетува Македонија може да најде најразлични точки на интерес. Но, срцето на земјата се нејзините луѓе, нивниот срдечен став и волја за споделување. постојано се реализираат обуки/ курсеви за побрзо вработување на оваа ранлива категорија граѓани, реновирање на дел од нивните живеалишта, купување на апарати за домаќинства и сл. Горди сме што оваа година нашиот проект се движи со засилено темпо а очекуваме и отворање на Центар за нивните потреби до крајот на годината. Империал Тобако со овој тип на проекти покажува дека е значаен дел од македонската економија, но и општеството во целина како општествено одговорна компанија.

53

Investicii vo 2014 godina...

олгица кржева

прв генерален директор на Дуропак Целта за 2014 година е да ја зголемиме продажбата во однос на минатата година за 8-10%, пред се на домашниот пазар каде сакаме да ги зацврстиме односите со нашите клиенти градејќи партнерски однос преку квалитетен производ и целосен сервис на нашите производи.

Дуропак аД Скопје

So kvalitetni proizvo potrebite na na{ite k

P

Познатиот европски бренд од областа на картонска амбалажа, Дуропак веќе три години е присутен на македонскиот пазар. Имено, во 2011 година компанијата Дуропак Гмбх со седиште во Виена, Австрија стана сопственик на 69,5% од акциите во АД Комуна, најстарата фабрика за производство на хартија и амбалажа во земјава, основана во 1947 година. На крајот на 2013 соственоста на Дуропак Гмбх изнесува 77,71% од акциите на Дурoпак АД Скопје. Дуропак групацијата денес има свои производни погони, односно фабрики во Австрија, Унгарија, Чешка, три фабрики во Хрватска, две фабрики во Словенија, како и во Србија, Македонија и Бугарија. Од потесниот регион, фабриката во Бугарија е најголема, но како што објаснува директорката на скопската фабрика, Олгица Кржева, помалите фабрики, како што е македонската фабрика, се пофлексибилни и полесно прилагодливи кон промените и побарувачката . Основна дејност е производство на амбалажа, а секундарна откуп на

54

стара хартија која се извезува како суровина кај сестринската компанија во Бугарија. “Ребрендирањето на Комуна во Дуропак се случи многу бргу, за неполни две години. Сопствениците генерално се задоволни од работењето на македонскиот пазар, иако е тешко да објасниме дека во Македонија понекогаш се потребни повеќе од 180

денови за наплата на побарувањата, дека судските процеси за едноставни должничко-доверителски односи не можат да завршат и по две години, а и компензациите се многу тешки за објаснување. Тоа е амбиентот во кој што работиме, а нашата умешност е да направиме баланс меѓу тоа што го бараат австриските сопственици и македонскиот амбиент за работа“,

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

Najgolemata fabrika za proizvodstvo na kartonska ambala`a so 67-godi{na tradicija i 173 vraboteni, deneska e pod kapata na renomiraniot avstriski brend od kartona`nata ambala`a - “Duropak”.

Vizijata na fabrikata e da go podobri kvalitetot na proizvodite, da gi sledi vo ~ekor potrebite na kompaniite koi koristat kartonska ambala`a

odi gi sledime klienti! вели првиот генерален директор, Олгица Кржева. Еден од нејзините најголеми предизвици со кои таа се соочуваше е реорганизацијата во компанијата и прилагодувањето на австриските правила на работење кон македонските услови.

Колку странскиот сопственик ја подобри пазарната конкурентност на компанијата?

Компанијата Дуропак АД Скопје денеска е организирана на современ начин во една производна целинапроизводство на амбалажа. Главниот акцент во работата е ставен на производната програма која што опслужува илјадници потрошувачи, а опфаќа широк асортиман на плочи, кутии и гајби. Со континуирана примена на политики и постапки во работењето во согласност со домашните и меѓународни стандарди, принципи и најдобри практики. Друштвото се стреми да се развие во високопрофитабилен производен капацитет на долг рок, со меѓународна препознатливост, кој на своите клиенти им нуди пред се внимателно одбрани квалитетни производи. “Дефинитивно ги користиме најдобрите практики на нашите компании во другите земји и соработката со колегите ни е на

навистина високо ниво. Условите на работа ни се многу слични со соседна Србија, чии што позитивни искуства ги применуваме и кај нас. Успеавме да направиме намалување на трошоците во енергија и во основните суровини со што ја подобривме нашата финансиска кондиција. Стануваше збор за правење енергетски заштеди преку отстранување на нефункционални делови во системот и воспоставување нов режим на работа на машините. Како и за многу други работи, доброто планирање дава ефекти“, објаснува Кржева. Засега, во понудата на Дуропак нема нови производи, но интензивно се работи на подобрување на квалитетот на постојните производи. Кржева објаснува дека иако за еден производител амбалажата не е на дното на приоритети, но е многу битно од производството до крајниот потрошувач, готовиот производ да се транспортира со квалитетна амбалажа. “За да го постигнеме саканиот квалитет на производите, квалитетно ги одржуваме нашите машини. Обезбедивме и нова машина за третман на картонот, во делот каде што се прават кутиите исто така имаме нова машина за правење на кутии во повеќе бои и нова машина за подобрување на печатарскиот дел“,

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

Работата на Дуропак денес е организирана на современ начин во две деловни единици-профитни центри: n Производство на картонски плочи и картонска амбалажа (плочи,кутии и земјоделски гајби) n Откуп, складирање и управување со стара хартија вели таа. Во Дуропак моментално најголем предизвик е производството на картонски гајби кои што се користат за пакување на македонските земјоделски производи. Причините за зголемената побарувачка и увозот на картонска амбалажа се гледаат делумно во променетите стандарди на самите производители во транспортот на производите, но најмногу како резултат на зголемениот увоз на амбалажа за земјоделски производи. “За жал, нашиот пазар е ценовно ориентиран што значи дека цената има одлучувачка улога при изборот на компанијата од која ќе се набави амбалажата. Се соочуваме и со агресивен наплив на ваква амбалажа од Турција и Грција што го руши целиот пазар на останатите производители.Нашата стратешка цел е македонските производители да купуваат македонски производи“ вели директорката на Дуропак, Олгица Кржева. Нејзиниот иден предизвик е да го подобри квалитетот на производите и уште подобро да се етаблира кај клиентите во прехранбената индустрија, од каде доаѓаат околу 90% од нивните клиенти. Како што растат нивното производство и извоз, така и Дуропак го следи нивното темпо.

55

intervju so...

АлексАндАр ЈАњиќ

потпретседател на Свисслион за Македонија

Razvojot go gledame samo so osvojuvawe na novi pazari!

G

Групацијата Свисслион е мултинационална групација на компании со финансиски центaр во Фрибург, Швајцарија и оперативен центар во Белград, Србија. Производните погони на групацијата Свисслион се наоѓаат во Србија, Босна и Херцеговина и Македонија, додека во Хрватска, Црна Гора, Словенија, Бугарија и Романија има сопствени трговски компании. Во Македонија, групацијата Свисслион започна со работа уште во 1998 година, (со дирекни странски гринфилд инвестиции од 8 милиони евра), а денес функционира преку пет компании, во чиј склоп се наоѓаат и двата производни погони во Скопје и Ресен. Во широкиот асортиман на Свисслион производи, како најпознати брендови се издвојуваат Еурокремот и останатите производи од линијата на Еурокрем, Чокобисквит, Ресана, соковите Таково, Хелло солената програма, како и најновиот бренд “Love you“- чоколадни производи. ‘Капацитетите на Свисслион не се димензионирани за задоволување на локалниот пазар, туку нашите капацитети се димензиониран претежно за извоз. На пазарите од поранешната Југославија застапени сме дирекно преку наши друштва кои ги дистрибуираат производите до потрошувачите, а преку малопродажните продавници- “Слатка Куќа“, дирекно комуницираме со Нашите купувачи. На останатите пазари како Шветска, Швајцарија, Германија, Австрија и земјите од Блискиот Исток индирекно сме застапени преку локални дистрибутери кои заедно со нас го развиваат пазарот на кој имаат одредени привилегии“, објаснува потпретседателот на Свисслион за Македонија, Александар Јањиќ.

XX Свислион е сопственик и на познатиот македонски бренд

56

Агроплод. Како сте задоволни од досегашната работа во Македонија, кои резултати се постигнати во Македонија и како за вас помина деловната 2013? Покрај гринфилд инвестицијата во Скопје, за која погоре напоменав, во 2006 година Свисслион го купи мнозинскиот пакет акции во Агроплод АД Ресен, со што стана стратешки инвеститор во Агроплод. Во тоа време Агроплод АД беше на работ на пропаст, презадолжен, неликвиден, обврската кон вработените за неисплатени плати од повеќе месеци, сите недвижности беа оптоварени со хипотеки, при што некои беа и пред реализација. Во тоа време обрските кон доверителите и непокриените акумулирани загуби изнесуваа околу 3 милиони евра, така што беше прашање на време кога оваа компанија ќе престане да работи. За Свисслион ова преставуваше голем предизвик и до крајот на 2006 инвестираше осум милиони евра, не сметајќи го финансиското вложување од сса 2-та милиони евра, за купување на 11.715 акции во АД Агроплод. Со гордост истакнуваме дека, со започнување на нашето управувањето во Агроплод од сетември 2006 година, АГРОПЛОД престана да работи со загуби, сите вработени ги задржаа своите работни места, а во 2007 се изврши и подмладување на работната сила со нови вработувања од 30 работници. Меѓутоа, предложениот бизнис план на Свисслион во 2006 год., наиде на спротиставеност од страна на еден од акционерите на АД Агроплод, од г-дин Ѓорѓи Китинов, кој има малку повеќе од 1/3 акции со право на глас, и гласаше против сите предог инвестиции кои ги предлагаше Свисслион. Поради тоа, на Собрание на акционери се донесе одлука, новите инвестиции да се реализираат во новоформирани друштва на Свисслион и АД Агроплод, со определена дејност и тоа друштвото Свисслион Агроплод со кондиторска индустрија, Свисслион Аграр

-живинарска фарма и земјоделие, и Преспа Турист со дејноста туризам и угостителство. Заклучно до крајот на 2009 година, Свисслион инвестираше дополнителни три милиони евра за санација на Агроплод, со вложување во производни линии и изградба на производна хала. За спроведување на дел од планот за ревитализација, се вложи огромна енергија од страна на вработените во Ресен и раковоството на Свисслион, со што успеавме да АД Агроплод, од загубар во претходните 10 години, со заедничкото вложување во поврзаните друштва стана профитабилна групација. Морам да истакнам дека за сето ова време, акционерот Ѓорѓи Китинов со неговото неразумно однесување и злоупотреба на неговиот пакет акции, ги запре останатите планирани инвестиции на Свисслион во Ресен. Вработените од Ресен и раководниот тим на СВИССЛИОН и АГРОПЛОД, со исклучителна упорност и ентузијазам, го одржуваат успешното работење, и покрај неделовното и клеветнишко однесување на овој акционер. Се задржаа сите вработени, се зголеми производството, така што денес поврзаните друштва на Свисслион имаат континуиран раст во продажбата, самостојно создаваат обртен капитал кој го користат во реинвестирање и не се задолжени кај ниедна банка во Р. Македонија и странство. И покрај кризата во регионот и пошироко, 2013 година компанијата Свисслион ја заврши со најголема финансиска и натурална реализација, притоа водејќи деловна политика да крајниот потрошувач за помалку пари добие квалитетен производ .

XX Кондиторската индустрија е една од најразвиените во Македонија со повеќе производствени капацитети кои станаа и регионални брендови. Кое е вашото мислење, зошто е тоа така и дали Македонија има поволни услови за развој на овој бизнис?

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

Свисслион ДОО Скопје во последниве неколку години успева да го задржи приматот во кондиторската индустрија, како најголем извозник од Македонија. Македонија од секогаш имала квалитетни кондиторски капацитети и традиционално во државата и околината се конзумираат нашите кондиторски производи. Како пример ќе го посочам пазарот во Албанија и Бугарија каде што на почетокот имавме проблеми со пласманот од проста причина што во тие земји традиционлно се конзумирало други видови на слатки производи и на тие пазари немаше традиција за нашите бренд производи како Ресана бисквитот, Бони Топ и крем производите. Во Македонија сите ние израснавме со овие брендови, така што и на нашите деца им ги даваме затоа што знаеме дека во ништо не се разликуваат од производите во западните земји. Во последниве неколку години со одредени законски измени Македонија нуди најголеми можности за инвестирање и развој во целиот регион, па затоа и инвестиционите плановите на групацијата Свисслион за 2015 година се насочени кон нашата земја.

XX Само за 2013 Свислион има инвестирано 445.000 евра во фабриката во Ресен. Во што се вложени овие средства, и што се досега е инвестирано во фабриката во Ресен од доаѓањето на Свисслион? Свисслион оваа година има инвестирано вкупно 2 325 000 Евра од кои во Свисслион ДОО Скопје 760 000 Евра, во кондиторската индустрија во Ресен, во Свисслион Агроплод ДОО 1 120 000 евра и во санација на Агроплод АД Ресен 445 000 евра. Во Свисслион ДОО Скопје инвестициите беа за доопремување на погонот за дражирани производи, а се инвесираше и во проширување на возниот парк на компанијата со два нови шлепери Волво. Во фабриката Свисслион Агроплод ДОО се инвестираше во нови енергетски постројки, нов компресор, се замени старата гасна, електрична и водоводна инсталација која не беше променета од изградба на произвоствени капацитети во Ресен и имаше голем ризик од несакани ефекти. Се направија ремонти на опремата за Вафли, дислокација на флипсот и цереалиите во ново изградениот погон во Ресен. Се инвестираше во нова пакерка во погонот за цереалии, а во тек е пуштање на таа таа опрема во работа. За оваа година е планирано санирање и градежно интервенирање на местата во стариот погон, со што предност има погонот за кремови и блокови, каде наредната година се планираат инвестиции во нови производни капацитети. Инвестиционите планови и програми за наредниот период се во изработка.

XX Колкава е лепезата на производи кои во моментов се произведуваат во Агроплод и дали е таа проширена после доаѓањето на Свисслион? На почетокот, односно во 2006 год. во АД Агроплод работеше само производниот погон за “Ресана“ и тоа само шест часа во текот на денот. Немаше имплементирано ХАССАП. Тогашното раковоство ни кажа дека немале доволно средства за топол оброк за работниците , при што го намалиле работното време. Денес

сите погони работат во три смени со 340 вработени, изградени се нови производни погони за две производни линии и тоа линија за вафли и линија за ламиниран бисквит. Вреди да се напомене дека погонот за цереалии од година во година со промена на асортиманот носи и по 50% поголеми реализации од претходноиот период.

XX Каде се пласираат производите од вашата Ресенска фабрика и дали планирате проширување на дијапазонот на пазари на кои сте присутни? Производните компании на Свисслион во Македонија пласманот на своите производи го насочува извозно. Иако домашниот пазар ни е многу значаен тој е недоволен за нашиот равој. Доколку не сме извозно ориентирани нашиот произвоствен капацитет во фабриките би требало за четири работни дена да го задоволи македонскиот пазар. Затоа 70 % од нашиот пласман е насочен за извоз. Секој година покрај пазарите кои ги опслужуваме бараме по некој нов пазар затоа што горе-долу на овие пазари сме ја достигнале горната граница на продажба и развојот го гледаме само со освојување на нови пазари.

XX За 2014 од страна на вашата групација се најавени околу 3 милиони евра инвестиции во втората фаза од ревитализацијата на фабриката во Ресен. Кажете ни нешто повеќе за оваа инвестиција, што вклучува кога ќе биде завршена и кои се очекувањата од неа? Во претходнито објаснување, кажавме дека капиталните инвестиции на Свисслион, беа ориентирани претежно во делот на кондиторската индустрија, но и дека не се целосно реализирани целите кои ги имавме уште на почетокот со влегувањето на Свисслион во Агроплод. Со судското порамнување, Свисслион и Владата на Р. Македонија спогодбено го надминаа судскиот спор пред арбитражата во Вашингтон со што беше договорено Свисслион да го развива бизнисот на Агроплод АД Ресен. Претседателот на групацијата Свисслион, Г-дин Родољуб Драшковиќ донесе стратешка одлука за инвестирање во Агроплод Ресен и ги повика јавно акционерите согласно со процентот на акции и тие да учестуваат во ревитализацијата на Агроплод. Тука Свисслион има проблем со акционерот Ѓорѓи Китинов каде што недозволува инвестирање

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

во Агроплод АД Ресен и со одлуки кои само нему му се познати ја блокира инвестиција на Свисслион во санирање на друштвото и развивање на бизнисот. Со структурното преструктуирање на Агроплод АД Ресен треба да се инвестира во капиталот на друштвото, и конкретно во ладилникот од 2.000 тони конзумно јаболко, опремување на земјоделието со машина за сортирање и припрема за инвестиција на процесна опрема за правење на асептик пире и концентрат од јаболко. Со тоа Агроплод би го снабдувал системот на Свисслион со репроматеријали (концентрат и каша и пире од јаболко) кои му се потребни за фабриките за сокови и мармалади во Таково од Горни Милановац и новата фабрика која треба да се пушти во работа во наредниот месец во Невесиње, БиХ. Со тоа Агроплод би го развил откупот на индустриското јаболко во Ресен и кооперантски би се приклучил во откуп на конзумно јаболко во Ресен.

XX Какви се долгорочните планови за развој на Агроплод? Доколку се задржи позитивното економско окружување во земјава, плановите на Свисслион се да го задржи број на вработени во Ресен и да понуди вработување на млад кадар од ресенскиот регион. Доколку се исполнат плановите на Свисслион мислиме дека долгорочно Ресен и околината ќе има голем бенефит од нашето работење како дирекно така и индирекно.

XX Дали можеби планирате да се ширите со производството и на други места во Македонија? Капацитети во Ресен и Скопје ни се доволни за развојот што го планираме во кондиторската индустрија, но отворени сме за соработка и купување на мала винарска визба која би ги задоволила нашите малопродажни капацитети и би го прошириле Хорека каналот на алкохолни пијалоци како што се Балтик Вотката и Виљамовката, а би изградиле и мал традиционален ресторан со сместувачки капацитет за преспивање.

XX Кои се вашите очекувања од деловната 2014 година? Деловната 2014 сигурно ќе биде подобра од претходната. Во годинава што престои ќе ги завршиме сите припремени градежно инфраструктурни активности за да можеме од 2015 година да го реализираме интензивната инвестициоска програма.

57

intervju so...

Роб Кваспен и ДРагана ЈаКимовсКа

^etirideceniskoto prisustvo vo Makedonija go krunisavme so investicija vo sopstvena fabrika

Kompanijata Van Puijenbroek Tekstil prv pat dojde vo Makedonija pred ~etirieset i pet godini i vo 1968 godina zapo~na proizvodstvo na rabotna obleka pod brendot HaVeP. Vo 1991 godina e osnovana firmata HaVeP Impeks so sedi{te vo Skopje, kade {to vo pove}e kapaciteti vo Makedonija se proizveduva rabotna i za{titna obleka. Vo juli 2013 godina kompanijata otvori celosno nova proizvodstvena fabrika vo Kadino, op{tina Ilinden. пишува: Редакција Капитал

K

Кога г-дин Хендрик ван Пуијенброек ја издаде својата прва фактура на Ван Пуијенброек Текстил во мај 1865 година го означи почетокот на силен бренд за работна и заштитна облека која до денес има изградено долга и цврста историја. Ван Пуијенброек Текстил, со седиште во Гоирле, Холандија, до ден денес е семејна компанија која има свои компании во Белгија, Тунис и Македонија, со околу 750 вработени, директно или индиректно во создавање на нашите производи. “Ние имаме еден век и половина искуство и стекнавме голем број вештини. Поточно, тоа се вештините кои ни овозможија да бидеме солиден и доверлив партнер со разбирање на бизнисот и почит за животната средина. Добриот сооднос на цена и квалитет, и се тоа поддржано со ниво на услуги кои нашите клиенти ,претставува одлична инвестиција за секоја компанија“, вели директорот на Ван Пуијенброек Текстил, Роб Кваспен.

XX Која беше главната цел за инвестирање во Македонија и кажете ни повеќе за вашето деловно работење со оглед на тоа што вие овде имате долго искуство? Драгана Јакимовска: Како што веќе напомена мојот директор Роб, нашата фирма е присутна во Македонија уште од 1968 година и веќе имавме позитивни искуства и одлична соработка со домашните производители. Главната цел беше да се искористи позитивната клима за инвестирање и поддршката на владата, квалификуваната работна сила во текстилната индустрија и добрата инфраструктура. Нашиот нов производствен капацитет е опремен како единица за брз одговор и се очекува од сегашните 100 вработени во рок од две години бројката да

58

достигне 200 лица. Локација блиску до аеродромот Скопје е идеална за следење на производствениот процес од страна на нашите клиенти од целиот свет.

XX Што поточно работите? Кажете нешто за вашите производи и можностите на пласман на македонскиот пазар? Драгана Јакимовска: Произведуваме работна и заштитна облека, нашите производи даваат заштита од голем број на ризици и според повеќе важечки стандарди. Тоа се производи кои истовремено овозможуваат оптимален комфорт и можат да се користат во најразлични работни и професионални опкружувања. Со нашите производи опслужуваме најразлични сектори: хемија; прехрана; метален и машински сектор; транспорт и логистика; хотели и ресторани; инсталации и одржување; комунален сектор; земјоделство; заштита на човековата околина и др. Веќе имаме одреден feedback од пазарот и морам да нагласам дека сме многу задоволни од реакцијата на нашите купувачи и крајни корисници. Стандардите за здравје и безбедност при работа веќе стануваат важни за компаниите во Македонија: сертифицирана работна и заштитна облека со добар квалитет, удобна, со долг век на траење и лесна за одржување, ја зголемува ефикасноста од работењето на компаниите. Нашите производи се достапни и за мажи и за жени, во исто време даваат заштита но и модерен и тренди изглед со широк избор на модели, ткаенини и комбинации на бои. Морам да нагласам дека дизајнот, квалитетот и комфортот одат рака за рака кај нашите производи.

XX Кои брендови ги произведувате и што е специфично за нив со оглед дека се работи за браншата на работна облека? Роб Кваспен: Тоа се два бренда HaVeР работна облека / заштитна облека и Bucofa работна облека Повеќе од половина век брендот

HaVeР е доказ дека инвестирањето во добра индустриска облека е нешто ќе се исплати за себе.

HaVeР е успешен во пренесување на строгите барања донесени од владата, клиентите и работодавците во колекција на индустриска и заштитна облека. Колекцијата се карактеризира со ширина и длабочина на асортиманот. Добриот сооднос на цената со квалитетот значи дека HaVeР преставува одлична инвестиција, за вработените и за работодавачите. Брендот Bucofa е специјализиран во функционална работна облека за перални кои изнајмуваат работна облека и проекти кои го следат корпоративниот идентитет на компаниите. Брендот Bucofa е посакуван доставувач на меѓународни перални кои изнајмуваат работна облека и е добро познат специјалист за работна облека изработена по мерка.

XX Како гледате на бизнис средината за странски директни инвестиции во Македонија и дали го препорачувате тоа на други холандски компании? Дали воочувате подобрувања? Дали имате некои предлози и препораки? Роб Кваспен: Има повеќе карактеристики кои ја прават Македонија привлечна за холандски и воопшто странски компании да го лоцираат своето производство во Македонија. Секако тоа е нискиот данок на добивка, но кога инвестирате во компанија во специфична земја, треба таквата заработка да ја обезбедете со тоа што компанијата продолжува да се шири. Кога ние се одлучивме за Македонија, ние ја земавме предвид инфраструктурата која е многу добра, обучена работна сила со конкурентна цена на трудот и законска рамка за заштита на нашите инвестиции. Се работи за комбинација на сите овие аспекти. Македонија ги поседува тие елементи на високо ниво. Минатата година во ноември месец ние бевме поканети од Амбасадата на Република Македонија и

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

Роб Кваспен

директор на Ван Пуијенброек Текстил “Инвестирајте во Македонија“ во Трговската Комора на Ротердам да ја раскажеме нашата сторија. Пред многу холандски компании ние објаснивме зошто ја избравме Македонија и како ние успеавме да изградиме комплетна нова фабрика во рамки на предвидениот буџет и временски рок. Ние препорачуваме да се контактира не само со “Инвестирајте во Македонија “ туку и со Холандската амбасада и Холандско-македонската трговска комора во Скопје. Тие имаат искуство и колеги кои се спремни да помогнат. Секако дека ние имавме голема предност. Ние долго време сме присутни во Македонија и имаме македонски колеги кои работат подолго време во нашата компанија.

XX Како гледате на перспективата на македонската текстилна индустрија поради тоа што е една од најважните гранки во нашата економија? Роб Кваспен: Ние сме свесни дека текстилниот сектор има битна улога не само во економијата, туку и за доброто на вработените кои работат во овој сектор. Како што гледаме и оценуваме, останува важно дека секторот постојано се прилагодува во правец на флексибилност. Флексибилноста може да се гледа од разни аспекти. Работата е многу важна. Не само за извршување на одредена задача во производствениот процес, туку е важно да се знае повеќе од една операција. Не се работи повеќе за производствена лента на работа. Производството на облека според желбите на клиентите е скоро како работа по порачка. Покрај производствените вештини ние треба да дизајнираме, да правиме шаблони, поголеми барања за логистиката, планирање на производството, програми за ефикасност, студии на време и многу други операции се реалоцирани. Програмите за едукација и обука треба да бидат прилагодени на овој тренд.

XX Оваа година славете 10 години како член на Фондацијата. Што значи тоа? Роб Кваспен: Fair Wear Фондацијата е независна непрофитна организација

ДРагана ЈаКимовсКа директор на ХаВеП Импекс

која работи глобално на подобрување на условите за работа во текстилната индустрија. Со оглед на значењето кое Ван Пуијенброек Текстил го дава на одржливоста и на општествената одговорност, компанијата во 2004 година го потпиша кодексот на однесување на Fair Wear Фондацијата. Овој кодекс се базира на осум работни стандарди како, на пример, забрана за детска работа во производството и здрави и безбедни услови за работниците во текстилните фабрики.

Fair Wear Фондацијата остварува годишен напредок и начинот на кој што членовите ги имплентираат овие осум стандарди во производниот синџир. Ние сме едни од првите кои го прифативме овој систем и сме горди за тоа што го постигнавме заедно со Fair Wear Фондацијата во нашите производни капацитети.

XX Минатата година инвестиравте во нова фабрика. Можете да ни дадете повеќе податоци, што тоа значи од аспект на производството и поголеми капацитети? Роб Кваспен: Идејата да се изгради сопствена фабрика овде во Македонија беше сугерирана во 2011 година. Визијата беше прифатена од семејството Ван Пуијенброек, која се согласи дека Македонија има добра клима за инвестиции. Со помош на Холандската амбасада и Владата на Р.Македонија се бараа неколку можни локации за нашиот нов капацитет. Ја избравме Општина Илинден и се запознавме со градоначалникот Г- дин Жика Стојановски. Илинден е многу добра локација, блиску до меѓународниот аеродром, а поседува и добра инфраструктура. Во септември 2012 година ставивме камен темелник на нашата фабрика овде во Илинден, а благодарение на нашиот тим, г-ѓа Драгана Јакимовска и г-дин Винфрид Русвинкел, како и благодарение на соработката со фирмата Вардар градба и сите наши подизведувачи, градбата се заврши во предвдениот рекорден рок. Во април 2013 година започна изборот на нашиот нов тим под ревносно водство на г-ѓа Марга ЈакимовскаАврамовска, новиот директор на

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ МАРТ 2014

овој производствен капацитет. Производството започна во јули, а свечено отварање во октомври. Целта на производниот капацитет на ВПТЕКС е да биде способен да ги опслужи нашите клиенти согласно очекувањата и желби во систем на брз одговор на нивните барања. Со ова ние ги задржавме постојните капацитети кај домашните производители, а ги зголемивме вкупните капацитети во Македонија со сопствено производството и во нашата фабрика.

XX Кои се вашите идни планови за македонската компанија? Проширување на работењето или ќе останете на ова ниво? Роб Кваспен: Планираното проширување започна со воведување на трета линија во 2014 година, како што претходно спомнав, а очекувам да броиме најмалку 200 вработени.

XX Што значи да се работи за една успешна странска фирма ? Драгана Јакимовска: Навистина е привилегија да се работи скоро 25 години за фирма како Ван Пуијенброек Текстил -успешна, сериозна, фамилијарна фирма од Холандија, која следната година ќе слави 150 години јубилеј . Сиве овие години се стекнував со знаења и искуства следејќи ги високите стандарди и очекувања. Ако се сака работата и се прават максимални напори тогаш резултатите доаѓаат сами и задоволството е големо. Беше особен предизвик да се биде дел од проектниот тим. за изградба на нашата фабрика во Илинден, Скопје а сега веќе сум одговорна за продажбата на домашниот пазар и регионот. Нашето целокупно производство е наменето за извоз на пазарите во ЕУ, особено Бенелукс,Германија, В.Британија и други земји базирано на таканаречениот ЛОН систем или привремен увоз заради облагородување. Почнувајќи од јули 2013 година, откако започна со работа нашата сопствена фабрика ВПТЕКС Македонија, во една од економските зони во Општина Илинден, започна да работи и нашето одделение за продажба.

59