zdravje_april_2013

ЗДРАВЈЕ www.kapital.mk петок 26/04/2013

!

a z t o S e r e t n i e t raS e w a v u d o l p o o ve[ta^k e ] e v o p è S t a a \ Se ra ” a t e v u r p e d o a “bebiw

Македонските центри за ин витро со апел

да се олесни постапката за донирање јајце клетки!

Матични клетки

расте приМената на Матичните клетки во Медицината и интересот за нивно зачувување

66

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

ИН вИтРО фЕРтИЛИзАЦИЈА вО МАкЕдОНИЈА

Расте интеРесот вештачко оплод се Раѓаат сè пове „бебиња од епРу

а

т за дуВање! Веќе уВета“!

Здравје

67

Од раѓањето на Луис Браун, првото бебе од епрувета, во 1978 година во Велика Британија до денес ин витро фертилизацијата е модернизирана како ретко која гранка во медицината! Неколку фундаментални откритија, како што се воведувањето на гонадотропините, хормони што предизвикуваат раст на повеќе фоликули и се добиваат повеќе јајни клекти, преку етаблирање на трансвагиналната пункција и аспирација на фоликулите преку оплодување со еден сперматозоид, ја направија ин витро фертилизацијата моќна во решавањето на стерилитетот дури и во случаи каде што порано не беше ни замисливо дека ќе има некаков успех! верица јорданова

М

verica.jordanova@kapital.mk

акедонија држи чекор со останатите земји кога станува збор за стерилитет. Како и во останатите земји во регионот, стапката на стерилитет се движи околу 10%-15% од популацијата која е во репродуктивна возраст. Неможноста да се добие здраво потомство е сериозен проблем, но за разлика од пред три децении, сега неплодните парови имаат на располагање многу повеќе и многу пософистицирани методи кои овозможуваат

67

68

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ Има ли ризик од раѓање на бебе со дефекти?

Д

осегашните искуства покажуваат дека едно од десет бебиња (9.9%) породени со методата од ин витро оплодување имаат по некоја форма на абнормалност. Компарирано со породените бебиња зачнати спонтано тоа е двојно повеќе. Едно од дваесет бебиња спонтано зачнати има некоја форма на абнормалност(5.8%). Д-р Трпчевски од Плодност вели дека експертите сеуште не знаат дали тоа се случува заради третманот или паровите се носители на некој ризик на дефекти. “Ова е особено битно затоа што повеќето од паровите се подложуваат на инвитро оплодување во постари години кога ризикот за вродени малформации на новородените е поголем“, вели тој. Тој укажува дека поради фактото што за многу брачни парови ин витро оплодувањето е единствен начин добијат дете, тие мора де се информирани за можноста од абнормалности на бебето, односно да го прифатат ризикот дека едно од 10 бебиња можат да имаат некој дефект компарирано со оние од спонтано зачнување каде ризикот е 1 на 20.

Д-р ТАшЕ ТРПчЕвСкИ

сопственик на болницата за гинекологија и акушерство Плодност од Битола

“Потврда за тоа дека сме успешни е податокот дека секоја година ни се зголемува бројот на третирани неплодни парови. Започнавме со 80 циклуси 2003/2004 година стигнавме до 335 циклуси 2012 година со тенденција оваа бројка уште повеќе да се зголемува. За период од 10 години од програмата на ИВФ породени се 693 бебиња, а во мај на десетгодишнината од почетокот на нашето работење ќе ја заокружиме бројката од 700 породени бебиња“ здраво потомство. Ин витро фертилизацијата е една од најсофистицираните! Лекарите-специјалисти за хумана репродукција во Македонија, со кои разговаравме за овој специјален прилог „Здравје“ посветен на ин витро оподувањето и матичните клетки, освен што зборуваат за резултатите и најновите достигнувања во оваа дејност, особено внимание и

акцент ставаат на факторите кои се јавуваат како клучни причинители на неплодноста. Начинот на живот кој вклучува поголема количина стрес, се подоцнежно стапување во брак, одложување на бременоста за поголема возраст, неправилно лекуваните генитални инфекции, зголемената телесна тежина се дел од најзначајните ризикфактори кои придонесуваат с$ поголем број двојки,

не само во Македонија, да бараат лекарска асистениција за остварување на својата цел - раѓање здраво потомство!

Од скромни почетоци до завидни резултати

Освен во државната Клиника за геникологија и акушерство, ин витро постапки се прават и во неколку приватни клиники во земјава, вкупно седум во земјава. Во Систина се спроведува од 2001 година, а во

Според последните податоци за 2007 година, во државата на една жена има по 1,5 родено дете, а критичната граница која покажува дека земјата старее е кога на една жена отпаѓаат по 2,1 дете. Целата популација во земјата е во опасност, апелираат демографите, бидејќи наталитетот глобално е во континуиран пад. Додека според првиот попис во Р. Македонија од 1948 година, наталитетот изнесувал 48 промили, со последниот попис тој е паднат на 13,8 и има тенденција на понатамошно опаѓање. Според некои анализи, наталитетот веќе има достигнато 12 промили.

Ремедика од 2006 година. Шефот и основач на Одделот за асистирана репродукција во Клиничка болница Аџибадем Систина, д-р Слободан Лазаревски, вели дека од отворањето на Одделот за асистирана репродукција во 2001 година досега направиле околу 7.000 циклуси, а се родиле околу 3.000 бебиња. „Кога почнувавме бевме само еден гинеколог, еден ембриолог и една сестра со најнеопходната опрема, а сега имаме најсофистицирана апаратура и сме едно големо семејство од 20-ина души цврсто поврзани со ентузијазам, верба и надеж дека на секој пар ќе му овозможиме да се радува на детската смеа во својот дом“, вели д-р Лазаревски. Тој потенцира дека имплементирањето на најсовремена опрема, едуцирањето на тимот, поставувањето на пациентот во фокусот и тимската работа се докажаа

70

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ Како тече постапката на ин витро оплодување?

П

роцесот на ин витро фертилизација е релативно долг и напорен, особено за самата пациентка. Самиот процес се одвива во четири фази.

1 фаза - Контролирана оваријална стимулација, односно давање на хормонална терапија со цел да пораснат адекватен број фолкули и да се добијат што поквалитетни јајце клекти кои ќе бидат искористени подоцна во процесот на самото ин витро оплодување. Ова е најдолгиот дел од процедурата.

2 фаза - Фаза на пункција и аспирација на фоликулите, односно вадење на јајце клетките. Оваа интрвенција вообичаено се работи со краткотрајна анестезија со игла со која трансвагинално се доаѓа до јајникот и се пунктираат фоликулите. Фоликуларната течност се предава во ембриолошка лабораторија каде што под микроскоп се детектираат јајце клетките.

3 фаза - фаза на вон телесно или ин витро оплодување. Постојат два начини

како клучни фактори за успешните резултати. „Нашите успеси исто така ги препишувам на следењето на современите медицински текови и воведувањето на новите високософистицирани асистирани репродуктивни

на оплодување и тоа; обично, кога во специјален медиум се става јајце клетката и стотици илјади сперматозоиди, а наредниот ден се гледа дали дошло до оплодување и методот на ИЦСИ, односно оплдување со еден сперматозоид. Овој метод е резервирана за тешки нарушувања на машкиот фактор.

4 фаза - Последната фаза од процесот е ембриотрансферот. По оплодувањето, наредниот ден се гледа кои јајце клетки се оплодени, следните денови се гледа развојот на ембрионите. Ембриотрансферот се прави третиот или петиот ден по пункцијата и тоа под ултразвук. За време на пункцијата и ембриотрансферот пациентките се задржуваат само неколку часа во болница. По 14 дена се прави тестот за бременост.

техники кои нудат виоскопроцентна успешност во реализација на ИВФ циклусите“, вели Лазаревски. Центарот за ин витро фертилизација во Ремедика, кој започна со работа во втората половина од 2006

(Извор- Ремедика) година, исто така започна со скромен број циклуси и тројца вработени гинеколог, ембриолог и сестра. Тимот во изминатите години се прошири на четири гинеколози, четири ембриолози, среден

персонал, андролог, психолог и имунолог. Сега годишно во овој центар се реализираат околу 600 циклуси, а од 2006 година досега се родија над 1.500 бебиња. „Тоа н$ прави навистина горди на она што во

Здравје

овие изминати години го постигнавме. Новиот центар кој е во градба ќе н$ направи уште поголеми и посилни и покрај ин витро фертилизацијата планираме да навлеземе и во полето на генетиката“, вели професор Петановски од Ремедика, кој потенцира дека успехот се должи на следење и примена на најновите достигнувања од оваа област. „Во минативе години ја воведовме методата на лабараториско зреење на незрели ооцити (ИВМ), потоа ласерско отворање пори на обвивката кај ембрионите кај постари пациентки и пациентки со повеќе неуспешни ин витро оплодувања со што самите ембриони побрзо растат. Ја воведовме и методата на софтверско пребарување на најдобрите сперматозоиди

Денес науката во полето на ин витро фертилизацијата се трка меѓу два важни мотиви. Едниот е да се добијат што поголем број квалитетни јајце клетки и ембриони за да се добијат што поголем број квалитетни бремености кои ќе завршат со раѓање живо бебе, и вториот е да се избегнат колатералните штети од самиот процес хиперстимулацијата и повеќе плодната бременост. Процентот на бременост е различен во различни лаборатории во светот и се движи од 15-64%. Д-р Таше Трпчевски од болницата “Плодност“ во Битола вели

дека нивниот процент на успешност се движи од 35-53% (35,9%-2005 год ,53,4% -2008год , 47,6%- 2012 година). “Овие проценти се пресметани на циклуси кај кои е извршен ембриотрансфер (оплодената јајна клетка се внесува во матката). Процентот ни се намалува кај вкупниот број третирани кои се започнати со стимулација и кај кои е направена само аспирација на јајните клетки и не дошло до

(ИМСИ) кои потоа ќе се употребат во самиот процес на оплодување. Први во земјава направивме биопсија на ембриони за потребите на преимплантациона дијагностика (ПГД) кај пациенти со наследни заболувања. Го воведовме брзото замрзнување на сперматозоиди и ембриони д-р Митко ивановски (витрификација) со специјалист гинеколог-акушер, Аџибадем Систина што го задржавме Според демографската литература, државата нивниот квалитет и старее кога повеќе од 12% од вкупното по неколку години население е на возраст од 60 и повеќе години. кога истите ќе се Во Р. Македонија уште од 1990-тите години одмрзнат. Единствени од минатиот век оваа група на население ја работиме методата достигна 13%, а во последниот попис на микротесе, биоспија од 2002 година процентот на овие лица на тестисите каде што достигна 15% од вкупното население. Со нема спермаозоиди во тоа Р. Македонија е влезена во четвртиот, ејакулатот. Во план ни највисок стадиум на демографско се неколку нови методи стареење. За споредба, во педесеттите со кои ќе бидеме уште години на минатиот век 8,7% од населението поуспешни“, вели било на возраст од над 60 години. Петановски.

71

71

72

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ Дали има разлика меѓу нормална бременост и бременост со ИВФ?

Д

октор Слободан Лазаревски од Систина нагласува дека во суштина не постои разлика меѓу спонтана бременост и таа по асистирана репродукција, меѓутоа треба да се имаат предвид спецификите на поголем број од пациентките кои ја поминуваат оваа процедура: нивната авансирана возраст, причините за неплодноста (болести и операции на гениталните органи), зачестените придружни болести и сл. Речиси секоја втора пациентка која зачнала по овој пат се сместува во групата на ризични бремености и тој апелира до државната администрација да има разбирање кога бараме овие пациентки полесно да го поминат филтерот за боледување. „Што се однесува до негативните ефекти кај децата, во последно време с$ повеќе се зборува за епигенетиката, за неадекватниот импринтинг на гените кај ембрионите зачнати во лабораториски услови. Меѓутоа, барем засега, не се детектира некој поголем процент на психички и физички алтерирани деца во споредба со оние зачнати по природен пат“, укажува д-р Лазаревски. оплодување во лабораторија или заради лош квалитет на ембрионите не е направен ембриотрансфер (овај процент е 37% во 2012 г.) Нашата статистика вели дека во последните три години откако е склучен договор со ФЗОМ скоро ¼ од циклусите се прекинатибидејки многу од овие пациентки не одговорија на терапијата. Тоа значи дека критериумите на ФЗОМ се многу либерални и им овозможуваат скоро на сите пациентки да прават ин витро оплодување без оглед на тоа дали ги исполнуваат условите за тоа“, укажува д-р Трпчевски и го поставува прашањето дали треба да се применува оваа метода кај некои пациентки кај кои на овај начин или природен начин е завршена репродукцијата, па ќе треба да го бараат спасот за репродукција со донирани гамети

каде процентот на успех се движи и до 65%. И во Ремедика и во Систина се задоволни од успехот што го постигнуваат. Светските статистики велат дека 50% од жените кои одат на некоја од методите на асистирана репродукција ќе забременат од првиот обид, а 70% од нив ќе родат здраво бебе. Акумулативниот процент (до 6 обиди) е некаде околу 80%85%. Лазаревски вели дека Систина го следи овој тренд, кој од година во година расте со воведувањето нови технологии во ембриолошкиот дел на оваа метода. Во Ремедика се задоволни од резултатите, со над 40% бременост по циклус со ембриотрансфер. Овој процент е многу повисок кај популацијата до 35 години, бидејќи оваријалната резерва на тие жени е солидна. Проблемот е кај постарите пациентки каде што има намалена оваријална резерва и се добиваат мал број неквалитетни

јајце клекти или воопшто не можат да се добијат јајце клетки во процесот на ин витро фертилизација. Од извештаите на Европската асоцијација за хумана репродукција во високо развиените европски земји, проценот на пациентки со напредната возраст е екстремно мал, додека кај нас (на пример во Ремедика) достигнува и до 20%. Кај овие пациентки донацијата на ооцити се наметнува како единствена реална опција за успех. Од што зависи успешниот исход на ин витро? “Процентот на бременост варира и зависи од годините на пациентката, причините на неплодноста и квалитетот на јајните клетки и машкото семе Жените постари од 40 години имаат намален оплоден потенцијал .Т ие исто така имаат помал процент на успешност со ивф постапките. Горна граница на годините за ин витро е различна кај различни

клиники (42-45 години). Кај нас не се лимитирани жените за ин витро ако имаат нормален хормоски статус. Од наши искуства после 44 години нагло опаѓа фертилната моќ на жените. Ние имаме пациентки кои забремениле на 45 и 46 години но тие се ретки Имаме бремени и породени на 48 -50 години (со донорирани јајни клетки)“, вели д-р Трпчевски од Плодност.

Машкиот серилитет во пораст

Примариус д-р Зоран Петановски од клиниката Ремедика потенцира дека во последниве години во благ пораст е машкиот стерилитет. Тоа е резултат на неколку фактори кои негативно влијаат врз оплодната моќ на машкиот фактор, како што се начинот на живеење, одредени навики и влијанијата на околината. „Сексуалната револуција го зема својот данок. Кај некои мажи екстремно се намалува моќта за оплодување како

Примариус д-р Зоранчо Петановски шеф на Центарот за ин витро фертилизација во РеМедика

Член е на Комитетот на национални реперезенти во Европската асоцијација за хумана репродукција која е асоцијација на поединци, а не на држави, којашто на своите членови им обезбедува протоколи за работа, совети во одредени ситуации, тренинг-кампови, како и сертификати од областа на репородукцијата. „Моето влегување во Комитетот на национални реперезенти во 2012 година е признание за сите наши ин витро центри, бидејќи секоја година збирните резултати од сите наши центри се испраќаат во централата во ЕСХРЕ. Македонија со својот квалитет и квантитет на услуга на ИВФ центрите успеа да влезе во семејството на 20-те земји кои членуваат во тој Комитет. Покрај мене, колегата д-р Лазаревски од Систина е член во друго тело и тој е задолжен за колекција, обработка и испраќање на податоците од Македонија до ЕСХРЕ“. ЕСХРЕ заедно со Американската асоцијација за репродуктивна медицина АСРМ се лидери во светот во областа на хуманата репродукција и заедно ги креирараат насоките за развој на оваа област на светско ниво.

Здравје резултат на прележани инфекции кои директно влијаат со затворање на спроводните каналчиња на сперматозоидите кои остануваат заробени во тестисите. Оваа состојба во медицинита се нарекува опструктивна азооспермија. Пушењето исто така има силно негативно влијае врз репордуктивната моќ.

Никотинот и неговите метаболити ја намалуваат концентрацијата на антиоксидансите како што е витаминот Ц, со што се намалува подвижноста на сперматозоидите нивната оплодна моќ. Стресот, топлината, работа во услови на хемиски влијанија се следни фактори со негативно влијание врз машката

Д-р Слободан Лазаревски

специјалист гинеколог-акушер, шеф и основач на Одделот за асистирана репродукција во Клиничка болница Аџибадем Систина

Кога се воспоставија принципите на модерната асистирана репродукција во 70-тите и 80-тите години на минатиот век, во научната и експертска јавност во светот с$ повеќе провејуваше мислата дека проблемот со брачната неплодност набргу ќе стане минато. Дури се одеше до таму што некои од иницијаторите на оваа метода тврдеа дека за 30-ина години ќе постои и вештачки инкубатор, а родителите ќе си го гледаат фетусот како расте и се развива во него. За жал, поминаа повеќе од 30 години, а сепак одреден процент парови и покрај огромната желба, нема никогаш да станат родители. Светските статистики велат дека 50% од жените кои одат на некоја од методите на асистирана репродукција ќе забременат од првиот обид, а 70% од нив ќе родат здраво бебе. Акумулативниот процент (до 6 обиди) е некаде околу 80%85%. Нашиот оддел го следи овој тренд, кој од година во година расте со воведувањето нови технологии во ембриолошкиот дел на оваа метода.

плодност“, објаснува д-р Петановски. Како ризикфактори кај женската плодност тој ги посочува: затворањето на јајцеводите како последица на инфекции на гениталните органи кои можат да бидат и без силно изразени симтоми кај една млада индивидуа, а тоа подоцна да доведе до стерилитет. Затоа, тој советува секој вагинален

73

исцедок, било да е придружен со мала или посилна симптоматологија треба да биде адекватно третиран. Втората важна состојба кај жените кои имаат стерилитет е таканаречениот функционален стерилитет, односно пореметување во овулацијата. Еден од тие фактори е зголемената тежина на жените. Таа не само што влијае негативно врз функционалниот интегритет на репродуктивните хормони и резултира со ановулаторни циклуси каде што е невозможно да дојде до бременост, таа има негативно влијание и врз самиот процес на ин витро фертилизација. „Минатата година објавивме студија за влијанието на телесната маса врз резултатите од ин витро фертилизацијата и дојдовме до интересен заклучок дека на пациентки со покачена телесна тежина треба да им се даде сигнификантно повеќе терапија, а сепак кај нив процентуално е помал процентот на бременост“, вели Петановски и им препорачува на младите пациентки кои имаат напредната дебелина, пред ин витро процесот да ја редуцираат својата телесна маса со цел да ги зголемат шансите за бременост.

73

74

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

АСИСТИРАНИ РЕПРОДУ

Секое време носи свои предизвици. Се чини дека еден од најголемите предизвици на денешницата за нашата држава е фактот дека полека, но сигурно населението во Р. Македонија с$ подлабоко тоне во процесот на демографско стареење. Демографите и социолозите подолг период укажуваат на таа опасност и бараат од носителите и од креаторите на економската и на социјалната политика конкретни мерки за спречување на процесите. д-р Митко Ивановски

П

спец. гинеколог акушер

ред с$, тоа се манифестира со намалување на бројот на лица во репродуктивна возраст, стареење на популацијата, недостиг од работна сила, намалување на средствата за живот, недостиг во осигурителните фондови, државниот буџет...

Неплодноста е една од најчестите причини за пад на наталитетот

Економската ситуација, падот на животниот стандард, високата невработеност, како и нерешеното станбено прашање кај младата популација се главните причини за намалување на наталитетот. Младите с$ помалку се решаваат да стапат во брак и да имаат потомство, а оние кои го прават тоа најчесто се решаваат за едно дете. Една од најчестите причини

за намалениот наталитет е порастот на стапката на неплодност. Генерално гледано, инфертилитетот е во пораст во целиот свет и претставува многу важен проблем на современата хумана репродукција. Неплодноста е интимен проблем на парот, кој несомнено делува на нивниот заеднички живот. Денес се смета дека можеме да се сомневаме во неплодност и дека парот треба да почне со испитувања и лекување ако покрај

редовни полови односи и без употреба на контрацептивни средства, не дојде до бременост во периодот од 18 месеци. Кај мажите и кај жените во позрела возраст испитувањето почнува веќе по шест месеци. Оптимален број на коитуси е четири неделно, а бројот на концепции опаѓа над шест и под три неделно. Кај 85% од паровите до концепција доаѓа во текот на една година, а кај околу 10% парови нема бременост ни по три години. Инциденцата

на инфертилитетот во светот е меѓу 10% и 16%. Притоа, кај околу 40% причината е кај мажот, приближно ист дел отпаѓа на жената, а кај околу 20% од случаите репродуктивните проблеми се општи, со нарушување на нормалната состојба и кај двата партнери.

Асистираните репродуктивни техники - предизвик на современото општество Актуелните проблеми со влошувањето на

Здравје

УКТИВНИ ТЕХНОЛОГИИ

демографската криза, проследени во исто време со порастот на паровите со инфертилитет, води до зголемена потреба од страна на пациентите и на државата за ефективни високотехнолошки решенија, какви што претставуваат асистираните репродуктивни технологии (АRТ). Асистираните репродуктивни технологии во поопшта смисла ги претставуваат сите возможни методи коишто може да се применат врз репродуктивната состојба

на индивидуите со цел постигнување бременост и раѓање плод способен за живот. Во потесна смисла на зборот, под терминот асистирани репродуктивни технологии се подразбираат група методи за контролирана оваријална хиперстимулација (controlled ovarian hyperstimulation - COHS), фоликуларна пункција и аспирација, со последователно вонтелесно оплодување (постојат две методи: ин витро фертилизација (IVF) - класичен облик и ин витро фертилизација со инјекција на сперматозоиди во цитоплазмата на јајце-клетката (ICSI) и ембриотрансфер (ЕТ) во матката или трансфер на гамети или зиготи во tuba uterina, како и криопрезервација на ткива, човечки гамети или ембриони). Со други зборови, АRТ не е еднозначен термин само за IVF, како што често се прави. Тука се вклучени и инсеминациските техники (со или без претходна индукција на овулацијата, со семената течност од сопругот или од донор), како и хормонската терапија, и лечењето на машкиот фактор, оперативното лекување бројни заболувања итн. Општо земено, репродуктивната медицина е една многу сериозна, обемна, мултидисциплинарна, сложена и авангардна област. Во неа работаат доктори по гинекологија - акушери, андролози, ендокринолози, биолози, ембриолози, хирурзи, лаборатории итн. Самата најава за демографски колапс бара воведување адекватни и успешни мерки за негово спречување. Особено треба да се дејствува во реоните каде што е многу ниска стапката на наталитетот и каде што е неопходно да се обновува популацијата, да се интервенира со економски, образовни, социјални и здравствени мерки, без оглед на националната или политичката структура на населението. Државата може да интервенира и со некои даночни новини или на пример, со продолжување на времетраењето на породилното боледување, со парична помош за школување на трето дете или како што

75

Во различни региони се среќаваат значителни разлики во инциденцата на инфертилитетот. Оптималната фертилност кај жената е меѓу 20 и 25 години. До значително намалување на фертилитетот, односно до пораст на инфертилитетот доаѓа по 35, односно 38 години од животот на жената. Кај двата пола репродукцијата манифестно опаѓа над 40 години од животот. Се смета дека во Р.Македонија инциденцата на инфертилитетот е поголема од 16%, односно дека секој шести пар има проблеми со плодноста. Кај нас посебен проблем претставува: мултифакторијалниот инфертилитет, зголемената инциденца на секундарен инфертилитет и високата инциденца на машкиот стерилитет. сега прави, со преземање на товар на ФЗО на трошоците до три обиди за биомедицинско потпомогнато оплодување - ин витро фертилизација (IVF). Ваквата алармантна ситуација само ја потенцира

потребата од зголемување на наталитетот и формирање и унапредување на квалитетен менаџмент-систем на асистирани репродуктивни техники, како поширок општествен интерес.

75

76

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

Во „Аџибадем Систина“ најнови методи, техники и технологии на биомедицинско потпомогнато оплодување LASER ASSISTED HATCHING

д-р Митко Ивановски спец. гинеколог акушер

Благица Радеска ембриолог

С

ледејќи ги најсовремените медицински текови, Одделот за асистирана репродукција во Клиничката болница „Аџибадем Систина“ ги има воведено во секојдневната практика најновите методи, техники и технологии коишто помагаат во унапредување на постапката и зголемување на процентот на успешност на светско ниво кај биомедицинското потпомогнато оплодување (БПО):

IVM (ин витро матурација)

Дава поголема можност за успех кај жените кои се во постапка на БПО во случај на полицистични јајници и кај претходно неуспешни IVF обиди. Кај пациентките со оваа дијагноза е многу тешко да се постигне овулација, т.е. потребни се повисоки дози хормонска стимулација, со што често се предизвикуваат низа несакани ефекти и компликации (најчесто т.н синдром на хиперстимулација...). Со цел да се избегнат несаканите ефекти од хормонската стимулација, кај пациентките со полицистични јајници, без претходна терапија, со пункција се извлекуваат несозреаните јајце-клетки од фоликулите. Незрелите јајце-клетки потоа се култивираат во посебно контролирани лабораториски услови и медиуми, се обработуваат и созреваат надвор од телото. Откако ќе созреат, понатамошната процедура е идентична како кај стандардната IVF постапка.

PICSI (Physiological ICSI)

Методата претставува биолошки поприродна и поефективна форма на оплодување во однос на ICSI. Со PICSI методата ембриологот е во можност да ги селектира сперматозоидите на ист начин како што е случај во хуманата биологија. Селекцијата на сперматозоиди за ICSI се базира на нивните морфолошки карактеристики (изглед) и подвижноста според визуелната опсервација на ембриологот. PICSI е комбинација од селекција на морфолошките и функционалните карактеристики на сперматозоидите. Селектираните сперматозоиди со PICSI се зрели, имаат помалку оштетување на DNA и помалку хромозомски анеуплоидии. Употребата на сперматозоиди со оваа метода го подобрува квалитетот на добиените ембриони. Методата најчесто се користи кај пациенти со повеќе неуспешни IVF/ICSI обиди (без оплодување на ооцитите), кај случаи со лош квалитет на добиените ембриони или кај повторувачки спонтани абортуси.

Assisted hatching е технологија која помага на ембрионите да се имплантираат во матката на жената. И во природни услови кај жената не може да се постигне бременост без ембрионите да се ослободат од обвивката наречена zona pellucida (hatching). Zona pellucida е обвивка на јајцеклетката која овозможува влез на само еден сперматозоид во неа за да дојде до правилно оплодување. По оплодувањето јајце-клетката почнува да се дели, а zona pellucida ги држи клетките на ембрионот заедно. Во раната делба на ембрионот, за да ги држи клетките заедно, обвивката почнува да станува с$ поцврста - и тоа е природен процес. Меѓутоа, во постапката за IVF клетките се вадат од природната средина, се изложуваат на надворешни влијанија и сето тоа доведува до тоа zona pellucida да стане поцврста од нормалите процеси. Исто така, жените над 37-годишна возраст или оние со зголемена вредност на нивото на FSH имаат тенденција да продуцираат јајце-клетки со подебела и поцврста zona pellucida. Проблемот со ваквата обвивка е неможноста на ембрионот да се ослободи од неа и потоа да се вгнезди во матката.

Laser assisted hatching е еден од методите коишто се употребуваат со цел да им се овозможи на ембрионите добиени со IVF да се ослободат од zona pellucida и со тоа да се зголемат можностите за имплантација на ембрионите. Покрај ласер, може да се користи и ензимски и механички hatching. Во секој случај, наједноставен и најбезбеден начин е со употребата на ласер, бидејќи постапката е многу брза и лесна, со што на ембрионите им се овозможува минимална изложеност на услови надвор од инкубатор. Треба да се напомене дека laser assisted hatching не спаѓа во рутинските методи на IVF за сите пациентки. Поради наброените причини, laser assisted hatching се употребува/ препорачува кај жените над 37 години, жени со претходно неколку неуспешни IVF обиди, во случаи на добивање ембриони со лош квалитет и со многу фрагментација, како и кај ембриотрансфер (ЕТ) со одмрзнати ембриони.

78

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

МАтИчНИ кЛЕткИ

РАСтЕ ПРИМЕНАтА НА МАтИчНИтЕ кЛЕткИ вО МЕдИЦИНАтА И ИНтЕРЕСОт зА НИвНО зАчувувАњЕ

С

веста и информираноста за благодетите од матичните клетки кај родителите кои очекуваат принова постојано расте! Ова го констатираат дел од странските компании кои на македонскиот пазар нудат услуги за обработка и криопрезервација на матични клетки од папочна крв. Нивниот клучен аргумент е дека медицината секојдневно се развива, а матичните клетки веќе се употребуваат како стандардна терапија кај најразлични видови малигни и немалигни заболувања. Листата на заболувања кои се третираат со матични

клетки (хематопоетски и мезенхимални) постојано се зголемува и денес достигнува број поголем од 85 заболувања. Овде спаѓаат леукемиите, различни видови анемии, автоимуни заболувања, метаболни заболувања.. „Целта на чувањето на

матичните клетки е За најновите дости драгоцената сигурност на полето на матичнигнувања те клетки којашто ја даваат идните родител на семејствата информираат преку и најчесто се инфо кои ги зачувале, состаноци што ги органрмативните изираат во случај тие да компаниите присутни на македонскиот бидат потребни. пазар, како и преку бр Исто така особено има во секоја гинекол ошури кои ги ошка важна е нивната и болница низ целата ординација земја. компатибилност со најблиските членови на семејството родителите, брат/ сестра, роднини. Она што пред 20 години на полето на матичните достигнувања поради нивната клетки беше незамисливо, моќ на создавање различни денес се остварува и тоа го видови специјализирани потврдуваат лекарите ширум клетки, а она што ги прави светот. Матичните клетки единствени е нивната моќна навистина претставуваат едно употреба во медицински од најголемите медицински цели“, вели Димитар

Здравје Чувањето матични клетки од папочна крв е постапка која с$ почесто се прави во Македонија, односно с$ повеќе родители се решаваат на ваков начин да го направат првиот чекор за сигурната иднина на своите деца!

Калчовски од компанијата Future Health, која е прва приватна англиска банка за чување на матични клетки. Оваа банкаа постои повеќе од 10 години, а во Македонија е присутна повеќе од четири години. Калчовски вели дека освен од папочна крв, нудат можност за обработка и криопрезервација на матични клетки и од папочното ткиво

и од млечните заби. Вели дека откако се присутни на македонскиот пазар с$ повеќе родители се одлучуваат за можноста да сочуваат матични клетки и само во последнава година Future Health зачувале матичните клетки на 300 бебиња во земјава. Во компанијата за матични клетки Генома, која на македонскиот пазар е присутна повеќе од три години велат дека македонскиот пазар е доста конкурентен, со прилично многу компании за чување матични клетки. „Факт е дека има побарувачка на нашите услуги, но може да се каже дека многу од луѓето се скептични, или не се доволно информирани за значењето на матичните клетки и ние се трудиме многу на тоа поле со конкретни информации и факти да делуваме на свеста на клиентите, и да им објасниме дека со тоа вложуваат во својата и во иднината на сопствените деца“, вели директорот на компанијата, Љубомир Глигоров. Додава дека клиентите од банката на матични клетки најмногу бараат сигурност, потврда дека нема да бидат изманипулирани и изиграни и дека нивниот материјал е во сигурни раце. „Нашата Банка Крио Институт со своето долгогодишно постоење, користење на лабораторија со најнапредна технологија, со извршени 11 успешни трансплантации со матични клетки зачувани кај нив, со поседување на интернационални стандарди, акредитации и со зачувани над 50.000 примероци може да одговори на барањата на клиентите во поглед на

сигурност и обезбедување квалитет“, вели Глигоров. Поголемата застапеност на оваа тема во медиумите, велат од Генома, го зголемува интересот на луѓето за можностите на матичните клетки. Најголемата предност на матичните клетки, којашто сите ја потенцираат, е таа што овие клетки се способни не само да се произведуваат самите себеси, туку и да создаваат одредени типови ткива. Благодарение на оваа особина, тие се погодни за лечење на малигни, хематолошки и автоимуни болести, можат да им помогнат на пациентите заболени од дијабетис или да им ја подобрат состојбата на пациентите со мускулна дистрофија. Од матичните клетки можат да се создадат крвни садови, мускулни ткива, срцев мускул, како и клетки од срцеви залистоци, црн дроб, бубрег или нервни клетки. Во последните неколку години, низ целиот свет се извршени повеќе од 25.000 трансплантации со матични клетки.

79

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ април 2013 Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 32 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 факс: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова Автор на прилогот: Верица Јорданова Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Ивана Кузмановска Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова www.kapital.mk

79

7 СОВЕТИ ЗА ПРИРОДНО ЗАБРЕМЕНУВАЊЕ

В

о моментов еден од седум парови има проблеми со зачнувањето и многу експерти во областа предвидуваат дека овие бројки можат да се удвојат во текот на следната декада. Порастот на стапката на неплодност укажува на тоа дека одредени фактори во модерното живеење се виновни за тоа. Прецизирањето на овие причини е круцијално, бидејќи секогаш има добра причина зошто некој не може да има деца. Природната алтернативна медицина може да им помогне на паровите да ја спознаат причината зошто не можат да зачнат плод и да им помогне да го добијат детето што го посакуваат. С$ повеќе идни родители се свртуваат кон природната медицина кога се соочени со проблеми со плодноста. Науката почнува да ја докажува својата валидност и луѓето не само што го прават своето дете, тие исто така си го подобруваат своето здравје и ги оптимизираат шансите да имаат здраво бебе. Природната медицина е безбедна, ефективна и главните споредни влијанија се подобрена добросостојба. Од холистичките терапии придобки имаат и мажите и жените, бидејќи се чини дека неплодноста еднакво ги погодува и двата пола. Направете тест за нетолерантност на храна Сите ние ги знаеме придобивките од здравата исхрана, но од огромно значење е и двајцата партнери да ја јадат вистинката храна кога се обидуваат да забременат. Нетолерантноста на храна прави стрес врз телото, оставајќи помалку ресурси за зачнување. Најчестата храна поврзана со неплодност е глутенот, пченицата, алкохолот и кофеинот, иако може да има други кои можат да бидат виновникот. Правењето тест за нетолерантност е паметна идеја за сите коишто сакаат да забременат, а особено оние коишто имаат тешкотии. Генерално, исхраната треба да се состои од свежи домашно приготвени оброци коишто содржат разновидни зеленчуци и овошја. Органската храна треба да се користи кога е можно, бидејќи таа содржи поголема концентрација на минерали, а пестицидите се уште еден непосакуван стрес врз телото. Месото и млечните производи треба да се што е можно поблиску до свежата изворна форма и органски за да се избегнат токсините и хормоните коишто се употребуваат во конвенционалното комерцијално одгледување. Зголемете го внесот на витамини и минерали Витално е витамините и минералите да се во изобилство и кај мажот и кај жената кога работат на зачнување. Дефицитетот може да причини мноштво проблеми во телото, а неплодноста е еден од тие. Земањето мултивитамини и минерали со добар квалитет е препорачливо. Проверката на нивото на минералите и витамините може да помогне во утврдувањето дали има недостатоци коишто треба дополнително да се дополнат. Некои од основните нутриенти за плоден систем се витамините од групата Б, селенот, железото и витаминот Е. Ослободете се од токсичноста на тешките метали Има многу докази за тоа дека токсичноста во телото причинета од тешките метали придонесува за мала плодност. Оловото и кадмиумот се особено поврзани со проблеми при зачнувањето, спонтан абортус, породување пред зрелост и ниска тежина на плодот. Другите тешки метали како што се живата и алуминиумот исто така може да бидат виновни. Пушењето цигари (активно и пасивно), нефилтрираната вода, конзервираната туна и старата боја се дел од двигателите на токсикацијата од тешки метали. Анализата направена на влакно од косата или кинезиологијата се препорачува за да се утврдат потребните промени во исхраната и начинот на живот за да се направи детоксикација. Исто така, техниките како акупунктура и рефлексологија го намалуваат стресот, придонесуваат телото да се доведе во хармонија за да се излечи и за да се зголемат шансите за зачнување. Избегнете ги зрачењата и другите ризици Зрачењето од мобилните телефони е поврзано со слабиот квалитет на спермата и другите проблеми со плодноста, особено кај мажите. Држете ги мобилните телефони надвор од џебовите на панталоните и исклучени кога е можно. Други фактори коишто може да придонесат за ниска полодност се кандидата, хормоналните дисбаланси, инфекции, ендометриоза, цисти на јајниците. Природната медицина ги идентификува дисбалансите поединечно за секое уникатно тело, а потоа го подобрува и го храни/негува системот, правејќи го јак, балансиран и подготвен за зачнување.

1.

2.

3.

4.

5.

Јадете здрави масти и избегнете ги нездравите масти Првата и најважна препорака за мастите во исхраната е да се избегнат транс-мастите. Јадењето транс-масти типично води до повисок шеќер и инсулин во крвта, затоа што транс-мастите ја намалуваат способноста за ослободување на шеќерот од крвта по оброкот, а повисокото ниво на шеќер и инсулин во крвта придонесуваат за намалена плодност. Јадењето транс-масти исто придонесува за повисока инфламација низ телото, која може да ја наруши овулацијата, зачнувањето и раниот развој на бебето во утробата. Нај честите и најконцентрираните извори на транс-масти во исхраната се маргарин, помфрит, похована храна, крофни, колачи и торти. Како приказ за орентација, околу 30% до 50% од мастите во поголем број комерцијално приготвени помфрити, колачи и торти се транс-масти. Храна која е богата со здрави масти и може да се јаде редовно за да се зголемат шансите за забременување се: авокадо, маслинки и маслиново масло, кокос и кокосово масло, сурови јатки и семки (приближно по една шака на ден), дива риба и органски јајца. Избегнувајте преработени јаглехидрати Јадете храна која природно изобилува со комплексни и прости јаглехидрати и избегнувајте храна која изобилува со високопреработени јаглехидрати. Еден од најчестите причинители на неплодноста е хроничниот висок крвен шеќер и инсулин, кои често се забележани кај жени со синдром на полицистични јајници. Избегнувајте ги помфритот, чипсовите, храната направена од бело брашно, газираните сокови, џусовите, пивото и виното. Храната која природно изобилува со комплексни и едноставни јаглехидрати и не придонесува за намалување на плодноста вклучува зеленчук, мешунки, интегрални житарки, јатки и семиња. Осигурајте адекватен внес на фолна киселина и железо Фолната киселина е основна при процесот на синтетизира-ње и поправање на ДНК, а ДНК се прави и се поправа забрзано за време на зачнувањето и бременоста. Фолната киселина исто така е многу важна во одржувањето здраво ниво на хомоцистин (високото ниво на хомоцистин го зголемува ризикот од висок крвен притисок и спонтан абортус). Здрава храна којашто содржи фолна киселина се: леќата, наутот, аспарагусот, спанаќот, брокулата, цвеклото, марулата и портокалите. Исто така, и железото има важна улога при синтетизирањето на ДНК. Здрава храна која содржи железо е органско месо и дроб, спанаќ, гоџи (волчји) бобинки, леќа и авокадо. Телото има свои врежани механизми коишто делуваат поврзано за да го заштитат и телото и нашето потомство. Не секогаш проблемот со плодноста е во репродуктивните органи. Телото комуницира и дејствува како целина. Одредените проблеми коишто ги доживуваат другите органи во телото даваат сигнали дека телото не е подготвено за репродукција. Па така, за оптимална плодност треба да дејствуваме кон целосно, оптимално и квалитетно функционирање на нашето тело.

6.

7.

Здравје Македонските центри за ин витро со апел

Да се олесни постапката за донирање јајце клетки! Во македонските клиники е воспоставена и практиката на изведување ин витро постапки со донирани јајце клетки и сперма, можност која има и своја законска рамка. Специјалистите од ова област укажуваат како оваа постапка да стане уште поефикасна

В

о дел од клиниките во кои се спроведува ин витро оплодување, постапката се изведува си донирани сперматозоиди и јајце к––летки. Ваквата постапка се прави во ситуации во кои лекарите ќе утврдат дека истото е неопходно. Она на што тие укажуваат е законскиот пропуст во регулирање на донацијата на јајце клетките. За разлика од донацијата на сперма која сите болници главно ја увезуваат од европските банки на сперма, постои тешкотија со донација на јајце клетки затоа што законот дозволува на донаторите на јајце клетки единствено финансиски да им се надомести само патниот трошок. Затоа нема доволно донатори на јајце клетки, а добар дел од македонските пациенти на кои им се потребни мора да посетуваат центри за донација на јајце клетки во европските држави. Еден таков центар е Прага каде што се слеваат најмногу пациенти од европските држави. За разлика од формулацијата во нашиот закон (да се надоместат само патните трошоци), во некои држави се дава можност на донаторите покрај патниот трошок да им се надоместува и

81

изгубеното време, и трошокот за потребните испитувања пред почетокот на процесот. Во различни држави е различна и дозволената сума на надомест на донаторите. „Ако се земе предвид дека еден циклус на донација пациентот го чини 4.500 – 5.000 евра, а плус парот престојува од 10 до 20 дена во тој град, можеби со мала корекција во дел од законот Македонија не само што ќе си ги прибере своите граѓани, туку поради либералниот закон и квалитетот на ин витро центрите ќе стане и земја каде што потенцијално ќе се развие овој вид медицински туризам“, велат во Ремедика. Ова го темелам врз фактот што во сигнификантен пораст е побарувањето на донација на сперма во Ремедика, а верувам и кај другите центри од страна на граѓани од бившите југословенски простори каде што с$ уште или нема закон или е забранета донацијата. Интересот за донација на јајце клетки е и поголем од донација на сперма, но ние и покрај либералниот закон не сме во можност да обезбедиме донатори на јајце клетки под постоечките услови.

Во Систина потенцираат дека успешното спроведување на асистирана репродукција

со донирани сперматозоиди и јајце клетки им донела пациентки од сите соседни земји и од други делови на Европа. Сперматозоидите ги увезуваат од најголемата банка во Европа, Криос од Данска, а преговараат и со две установи во Европа за увоз на замрзнати јајце клетки. „Проблем ни претставува––– цената која се движи од 300 до 500 евра за една јајце клетка. Премногу скапо за метода која има само 20% успех, за разлика од свежите јајце клетки кои резултираат во бременост во 60%-70%. За жал, по сегашниот Закон во Република Македонија кој донаторството го сфаќа исклучиво на алтруистичка база, многу тешко доаѓаме до донаторки кои ги исполнуваат условите“, велат во Систина.

81

82

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ Ремедика советува:

Со чување на матичните клетки родителите ја осигуруваат иднината на своето дете!

м-р Валентина Сотироска, шеф на Лабораторијата за асистирана репродукција и in vitro фертилизација

Н

еодамнешниот успех во лекувањето на кардиоваскуларните заболувања со матични клетки претставува доказ за потенцијалот на регенеративната медицина. Можноста за замена на ткиво заснована на терапија со матични клетки успешно се промовира во цел свет. Со тоа медицината добива нов правец за лекување на голем број актуелни и сериозни заболувања. Што се матични клетки? Матичните клетки се прогениторни клетки коишто се делат и се диференцираат во повеќе типови клетки или органи. Постојат два типа матични клетки: ембрионални матични клетки добиени од ембриони на петтиот ден од нивниот развој и адултни матични клетки коишто се делат на хематопоетски, мезенхимални и ендотелни. Ембрионални матични клетки – овие клетки с$ уште не се користат за терапевтски цели, освен за експериментални студии, кое исто така во поголемиот број земји е ограничено поради можно уништување на ембрионите, со што се отвораат сериозни етички прашања.

Матични клетки од крвта на папочна врвца (cordstem) и од ткивото од папочната врвца (wharton’s jelly stem) Вадењето на матичните клетки од крвта и од ткивото на папочната врвца е безболен процес и не постои никаков ризик за мајката и за детето. Се изведува веднаш по породувањето и претставува единствена можност во животот за детето да се колектираат вакви изворни клетки. Гинекологот по пресекувањето на папочната врвца извлекува околу 100150 мл крв и пресекува околу 10 см од папочната врвца. Се пренесуваат во епрувети со медиум во специјални сетови и се транспортираат до соодветниот центар за анализа и криопрезервација. Овие клетки по нивната обработка се чуваат во строго контролирани услови во контејнери со течен азот (-196оC). Истите имаат голема способност да се делат по одмрзнувањето и остануваат непроменети доколку нема влијание од надворешната средина. Во случај на неопходна трансплантација, матичните клетки собрани од папочната врвца ќе бидат 100% соодветни за лицето од кое се земени, а голема е веројатноста истите да се компатибилни за родителите, браќата и сестрите, како и за други лица коишто имаат потреба за лекување.

Ткивото од папочната врвца е значаен извор на мезенхимални матични клетки кои можат да се диференцираат во остеобласти (за третирање скршеници и остеопороза), нервни клетки (Паркинсова болест, Алцхајмерова болест, мозочни удари, повреди на рбетен мозок), хепатални и панкреасни клетки (цироза, дијабетес тип 1, хепатални заболувања). Друг извор на матични клетки може да бидат масните клетки колектирани по пат на липосукција, како и пулпата на млечните заби кај децата на возраст од 6-13 години како повторна можност за колекција на мезенхимални клетки. Листата со заболувања

коишто може да се третираат со матични клетки постојано се зголемува и покажа огромен успех во лекувањето на акутната и на хроничната леукемија, лимфоми, анемии, нарушувања на имуниот систем, малигни заболувања на коскена срцевина, обновување на видот со нова рожница, како и срцеви заболувања. Родилиштето во приватната општа болница Ремедика ексклузивно соработува со Seracell, биомедицински истражувачки центар за матични клетки, со седиште во Росток, Германија. Овој центар со 10-годишно искуство во областа на криопрезервацијата со над 1.000 успешно изведени трансплантации со матични клетки има сопствена производна авторизација и најстроги стандарди за квалитетит. Папочната врвца, плацентата, пулпата од млечните заби, кои се сметаа за биолошки отпад, денес претставуваат значаен извор на клетки кои можат да го продолжат животниот век на човекот. Со чување на матичните клетки родителите ја осигуруваат иднината на своето дете.

За дополнителни информации достапни за вас на телефонските броеви: 2 603 253; 072 443 966;

84

Интервју Центарот за ин витро фертилизација во Ремедика започна со работа во втората половина од 2006 раководител на Центарот за ин витро фертилизација во Ремедика година со скромен простор и број на циклуси, со само три вработени - гинеолог, ембриолог и сестра „Првите резултати беа навистина извонредни. Менаџменот на Ремедика имаше сенс за можностите на ин витро фертилизацијата и следната година добивме простор и опрема која е последен збор на техниката на полето на ин витро фертилизацијата. Јас сум задоволен како раководител на центарот што резултатите во овие години ја оправдаа ова инвестиција“, вели раководителот на овој центар, примариус д-р Петановски. Тимот во текот на овие јајце-клекти, преку етаблирањето на фактор кој нема сперматозоиди во години се прошири и сега трансвагиналната пунцкија и аспирација ејакулатот, односно сперматозоидите на фоликулите преку оплодувањето со се заробени во тестисите како резултат во него работат четири еден сперматозоид ја направија ин витро на опструкција на каналчињата гинеколози, четири фертилизацијата моќна во решавањето низ кои истите треба да поминат. ембриолози, среден на стерилитетот дури и во случаи каде Интервенцијата се работи под поле персонал, андролог, што порано не беше поимливо дека ќе на специјален микроскоп со големо има некаков успех. зголемување за да може да се одберат психолог, имунолог, с$ што Ние редовно ги следиме светските фрагменти на ткиво на тестисот каде е потребно за еден центар трендови и сме лидери во регионот што има најголем број и најквалитетни да функционира ефикасно. во воведување нови методи кои го сперматозоиди. Годишно овде се реализираат зголемија нашиот успех на постигнување Први во земјава направивме биопсија на навистина завидно ниво. на ембриони за потребите на околу 600 циклуси. Оттогаш бременост Во изминатите години ја воведовме преимплантациска дијагностика (ПГД) до денес се донесени на свет методата лабораториско зреење кај пациенти со наследни заболувања. на незрели ооцити (ИВМ, ин витро Ова е сложена интервенција, бидејќи над 1.500 бебиња зачнати матуратион), метода кај која незрелите е потребно да се земе дел од ткивото по пат на ин витро во овој јајце-клетки се ставаат во специјално на самиот ембрион и бара навистина центар. дизајнирани медиум, каде што истите искусен тим. Анализата од оваа техника Ремедика во моментов гради зреат надвор од телото на жената. Кога донесува квалитет во смисла дека ембрионите коишто ќе се вратат се нов центар, што оваа клиника ќе достигнат задоволителен степен на зрелост истите се ставаат во програмата здрави. ќе ја направи уште поголема за оплодување. Втората метода којашто навистина Први во Македонија го воведовме и посилна, а планот е освен брзото замрзнување на сперматозоиди ја воведовме пред неколку години е во ин витро фертилизацијата, ласерско отворање пори на обвивката кај и ембриони (витрификација), со што го задржавме нивниот квалитет и (laser assisted zone hatching). да се навлезе и на полето на ембрионите по неколку години кога истите ќе се Со овaа метода се овозмо\ува побрз раст генетиката. одмрзнат. Единствено ние ја работиме на ембрионот. Ние рутински ја работиме

Прим. д-р Зоранчо Петановски

Ремедика ги имплементира најновите достигнувања во ин витро фертилизацијата!

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

К

ои се најновите достигнувања во оваа област во светот и колку истите се применуваат и кај нас? Од раѓањето на Луис Браун, првото бебе од епрувета, во 1978 година до денес ин витро фертилизацијата е модернизирана како ретко која гранка во медицината. Неколку фундаметални откритија како воведувањето на гонадотропините, коишто се хормони што предизвикуваат раст на повеќе фоликули и се добиваат повеќе

овaа метода кај постари пациентки и пациентки со повеќе неуспешни ин витрo процедури. Резултатите се навистина одлични. Помогнавме кај многу парови кои претходно имале и по неколку неуспешни ин витро обиди до доаѓањето во нашата установа. Ја воведовме и методата на софтверско пребарување на најдобрите сперматозоиди (ИМСИ), кои потоа ќе се употребат во самиот процес на оплодување. Со оваа метода решаваме одредени патологии, како тератоспермијата (ненормални облици на сперматозоиди), кај сперматозоидите кои може да имаат влијание во самиот процес на ин витро оплодување. Единствено ние ја работиме метадата micro tesse, која е супериорна над конвенционалните методи на биопсија на тестисите кај машкиот

методата на micro tesse, биоспија на тестисите каде што нема спермаозоиди во ејакултаот. Интересно е дека воведувајќи ги овие методи, како да ги потикнавме и другите центри да започнат со воведување на дел од ова палета на дополнителни методи во ин витро фертилизацијата, кои за уште некој процент го покачуваат успехот во ин витро фертилизацијата, правејќи н$ конкурентни во пошироката околина, па дури и со европските центри. Доказ за тоа секако, е и трендот на раст на бројот на пациентки коишто доаѓаат за ин витро надвор од Македонија. Во план ни се неколку нови методи со коишто ќе бидеме уште поуспешни. Ќе навлеземе на полето на генетиката и на молекуларната биологија, со што покрај она што го работи како клиника, центарот ќе влезе и во истражувачките

Интервју

85

води. Ние веќе завршуваме еден проект со МАНУ, каде што ги следевме генетиката и факторите на влијание врз моќта за оплодување кај мажите. Следни проекти коишто ќе бидат применливи и во секојдневната практика се насочени кон пациентките со повеќе неуспешни ин витро процедури, а проблемот се крие во рецептивноста на матката. Денес науката на полето на ин витро фертилизацијата се трка меѓу два важни мотиви. Едниот е да се добијат што поголем број квалитетни јајцеклетки и ембриони за да се добие што поголем број квалитетни бремености коишто ќе завршат со раѓање жива и за живот способна индивидуа. Вториот е да се избегнат колатералните штети од самиот процес, а тоа е хиперстимулацијта и повеќеплодната бременост. За таа цел, ние ги следиме препораките од Европската асоцијација за хумана репродукција и кај пациентки до 35 години при прв ин витро процес внесуваме само два ембриони.

Колку сте задоволни од степенот на успешност на постапките? Јас сум лично задоволен од работата на центарот и од проценот на успех. Имено, ние имаме над 40% клиничка бременост по циклус со ембриотрансфер, што е навистина висок процент и за добар дел од центрите во Европа. Овој процент е многу повисок кај популацијата до 35 години, бидејки таа е млада и оваријалната резерва на тие жени е солидна. Проблемот е кај постарите пациентки, каде што има намалена оваријална резерва и се добиваат мал број неквалитетни јајце-клетки или воопшто не може да се добијат јајце клетки во процесот на ин витро фертилизација. Гледајќи ги извештаите на Европската

асоцијација за хумана репродукција на пример, во високоразвиените европски земји, проценот на пациентки со напредната возраст е екстремно мал, додека кај нас на пример, во Ремедика достигнува и до 20%. Тоа зборува за еден временски вакуум во етаблирањето на ин витро фертилизацијата кај нас, кој резултира со така висок процент на постари пациенти кои имаат потреба за ин витро фертилизација. За жал, кај овие пациентки донацијата на ооцити се наметнува како единствена реална опција за успех. Интересно е дека во нашиов закон за биопотпомогнато оплодување е дозволена донацијата на гамети, било да се сперматозоиди, јајцеклетки и ембриони. Програмата на донација на гамети, било да се сперматозоиди, јајце-клетки или ембриони, е достапен и ние во Ремедика го работиме рутински. Од 2008 година и државата со проектот за бесплатно ин витро партиципира во овој проект. Донацијата на сперма ја реализираме со увоз на сперма од европските банки на сперма, додека донацијата на јајцеклекти и на ембриони оди со донатори на истите. Тоа значи дека ако една жена има потреба од донирање јајце-клетка, треба да се најде друга, вообичаено млада, жена којашто ќе даде јајцеклетки за реципиентот. Овој процесс на донација е регулиран со Законот за биопотпомогнато оплодување и донаторите на јајце-клетки се нотираат и не смеат репетирано да даваат свои јајце-клекти. Одредена тешкотија во пронаоѓањето донатори на јајцеклекти ни претставува формулацијата во Законот која се однесува на финансискиот надомест кој се дава на донаторот на јајце-клекти (се плаќаат само патните трошоци на донаторот).

Оваа формулација резултира со проблем кој не го надминавме и денденес, па бидејќи не сме во состојба да им понудиме донатори на јајцеклетки, добар дел од нашите пациенти посетуваат центри за донација на јајце-клетки во европските држави каде што е дозволено. Како пример ќе ја посочам Чешка, каде што донирањето е дозволено, особено Прага е центар каде што се слеваат пациенти од европските држави, а ние ниту кванитативно, ниту квалитативно не заостануваме зад нив. Ако се земе предвид дека еден циклус на донација пациентот го чини 4.500–5.000 евра, плус парот престојува од 10 до 20 дена во тој град, можеби со мала корекција во дел од Законот, Македонија не само што ќе си ги прибере своите граѓани, туку поради либералниот закон и квалитетот на ин витро центрите, ќе стане и земја каде што потенцијално ќе се развие овој вид медицински туризам. Ова го темелам врз фактот што во значителен пораст е побарувачката за донатори на сперма во Ремедика, а верувам и кај другите центри од страна на граѓани од бившите југословенски простори каде што с$ уште или нема закон или е забранета донацијата. Интересот за донација на јајце-клетки е и поголем од интересот за донација на сперма, но ние и покрај либералниот закон, не сме во можност да обезбедиме донатори на јајце-клетки под постоечките услови. За разлика од формулацијата во нашиот закон, кај некои држави додадено е дека на донаторите им се надоместува и изгубеното време, и трошокот за потребните испитувања пред почетокот на процесот. Во различни држави различна е дозволената сума за надомест на донаторите.

85

86 СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ВАЖНОСТА НА СКЛАДИРАЊЕТО ПАПОЧНА КРВ

П

апочната крв во себе содржи два типа клетки: (хематопоетични) матични клетки земени од крвта и (мезенхимални) матични клетки земени од сврзното ткиво. Целта на собирањето, обработката и складирањето на матичните клетки е нивна употреба во здравствени цели, т.е. за лекување одредени заболувања. Треба да се напомене дека количината на земениот примерок кај хематопоетичните матични клетки, земени од крвта, најмногу се употребува за лекување кај крвните заболувања, додека мезенхималните матични клетки, земени од сврзното ткиво, кои лесно се размножуваат, се користат за лекување на друг вид органски заболувања. Количината на крвта земена од папокот т.е. (хематопоетични) матични клетки се добар извор на голема количина матични клетки коишто лесно се складираат и се обработуваат и истите се искористуваат во здравствени цели. Размножувањето на мезенхималните матични клетки од папочната врвца не е 100% успешно, но денешните научни податоци покажуваат дека мезенхималните матични клетки лесно се размножуваат и успехот на нивната обработка и искористување оди кон нагорна линија. Современата медицина секојдневно нуди нови информации, особено за ресурсите на матичните клетки и третманите.

Acibadem Labcell тежнее кон употреба на матичните клетки добиени од папочната крв во служба на хематопоетични матични клетки за општа употреба, а исто така и кон продуцирање мезенхимални матични клетки коишто се добиваат и се чуваат за мултиплицирање.

Здравје

НајЧеСТИ ПОСТПОрОдИЛНИ ПрОМеНИ На КОЖаТа И На КОСаТа д-р Искра Петровска-Шешова специјалист дерматолог Ординација Д-р Анчевски

В

ашето тело во бременост претрпува огромни промени. Нормално е по породувањето да чувствувате слабост и да ја немате истата кондиција од претходно, бидејќи телото на жената по породувањето е послабо, почесто е и поподложно на некои проблеми, но не се грижете, тоа ќе трае само кратко време. Наскоро на сето тоа ќе му дојде крајот, а вашата сила ќе се врати.

Најчести можни постпородилни промени се: n опаѓање На косата; n појава На целулит и стрии; n попуштеНи веНи. Опаѓање на косата по породување Најчесто, опаѓање на косата се случува во првите шест месеци по породувањето. Ова е резултат на смалувањето на нивото на хормоните, коишто се враќаат на нормално ниво, а со тоа и хормонски стимулираниот раст, односно стимулираните влакна опаѓаат и косата се враќа во состојба како пред бремноста. Во најголем број случаи таа се нормализира во следните 6-12 месеци. Сепак, состојбата може да биде алармантна за младата мајка, бидејќи може да почне поинтензивно да паѓа, односно да предизвика поголеми полиња без коса и чешање на кожата на скалпот. Во тој случај дерматологот треба да препорача третман за младата доилка кој би помогнал во поттикнувањето на новиот раст на влакна, како и соодветна линија за нега. Појава на целулит и стрии Целулитот претставува дегенеративно

89

воспалително заболување на сврзното ткиво, при што доаѓа до нарушување на метаболизмот, нарушена лимфна дренажа и промени во циркулацијата. Основниот проблем кај целулитот е меѓуклеточниот простор кој е исполнет со шеќери и белковини, т.е. гликоаминогликани како што е хиалуронската киселина. Тие врски од белковини и шеќери се наоѓаат во состојба на гел и овозможуваат размена на штетни и хранливи материи. Со зголемување на густината на гелот се создава густа маса каде што веќе е нарушена размената на штетни и хранливи материи, а со тоа настанува и нарушување и на метаболниот процес. На тој начин се создава затворен круг и настанува целулитот. Самото сврзно ткиво станува тврдо, не е возможна размена на материи, оксидативниот процес е нарушен и с$ повеќе се таложат масни клетки коишто се заробени во пакети. За решавање на проблемот со целулитот, како и опуштената кожа, се препорачува хранлив крем во комбиниран третман со ултразвук, радиофреквенција и мезотерапија. Стриите всушност, се лузни на кожата кои настануваат поради интензивно истегнување на сврзното ткиво, кое притоа се оштетува, поточно мрежата на сврзното ткиво се раскинува, се губи еластичноста и неговата компактност. Дермисот е главната компонента на кожата и неговата функција е обезбедување матрикс којшто е доволно јак за да ги поддржи бројните структури коишто се сместени во него (крвни садови,

нервни влакна, жлезди). Главните компоненти од коишто е составен се многу стабилните колагени и еластични влакна. Ублажување на стриите може да се направи со користење препорачан крем, кристален и хемиски пилинг.

проширени вени

Еден од најголемите проблеми коишто остануваат по породувањето се проширени вени. Кај некои жени се јавуваат уште во текот на бременоста, а кај некои само по раѓањето. Тоа се должи на зголемувањето на тежината и притисокот од којшто страда телото. Проширените вени се кривулесто проширени крвни садови со темносина боја. Најголем број пациенти со проширени вени успешно се третираат со процедура наречена склерозација или со радиобранова технологија со специјалниот апарат „bionic“, кој врши термолиза на проширените крвни садови.

89