Zeni vo biznisot 2014

сПеЦиЈАЛен ПРиЛоГ нА МАГАзинот КАПитАЛ

ite N ] o NajmeNi vo a @ ot N svetNisot biz петок 07/03/2014 www.kapital.mk

...жените во бизнисот

pretpriemNi[tvo Na balkaNski Na^iN

se u[te vladee stereotipot deka ubavite @eNi se glupavi! brojot Na @eNi-milijarderi raste, No tie glavNo se bogati NasledNi^ki

@eNite upravuvaat, No NajmNogu so mali firmi! mo@at li pove]e?

Специјален прилог | жените во бизнисот |

@enite uprav no najmnogu so mali fir

mo@at li pove]e?

55,7% 60 | 7 март, 2014

е процентот на дипломирани студенти-жени

Специјален прилог | жените во бизнисот |

vuvaat,

rmi!

32%

од вкупниот број на активни претпријатија во земјава се во сопственост на најмалку една жена

74% 25% 1% спаѓаат во категоријата микро фирми

се мали

се средни и големи

evra

18

изнесува финансиската поддршка за жени-претприемачи за 2014 година “женски“ компании годишно ја користат оваа програма на Министерството за економија од нејзиното стартување во 2012 година

од членовите на Управните одбори

од членовите на Надзорните одбори

ВО МАКЕДОН МАКЕД МАКЕДОНСКИТЕ ОНСКИТЕ КОМПАНИИ ККООМПА ОМПАНИИ СЕ ЖЕНИ, И, АНАЛИЗА А НАПРАВЕНА ВОО 2009 г.

22,7%

е учеството на жените во одборите во 2011 година, што значи дека состојбата се влошила! Бројот на жените во сите одбори на директори се намалил за 1 процентен поен!

39,5% 42,3% 42,3% oд вкупно вработените во Македонија се жени (трето тромесечје 2013)

од невработените се жени

Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

18,8% 19,9% 23,4% од членовите на Одборите на директори

Статистички гледано, македонските женипретприемачи се во рамки на европскиот просек. Околу 30% од активните фирми се во сопственост на жени, но во најголем процент станува збор за микро фирми. Од друга страна, ни учеството на жените во органите на управување на македонските компании не е за занемарување. Тој процент, иако има надолна тенденции, изнесува 22,7% од сите членови на органите на управување. Македонските жени кои се во бизнисот и оние кои сакаат да впловат во бизнис води ги споделуваат истите претприемнишки маки како и нивните колегимажи: тежок пристап до финансии, голема конкуренција, недоволно информации... Семејството и грижата за децата, кои се традиционално “женски“ обврски се плус на нивната листа на ограничувачки фактори!.

од невработените се жени

Ж

ена со глас по дефиниција е силна жена. Но, потрагата по тој глас може да биде исклучително тешко. Оваа изјава на Мелинда Гејтс многу едноставно ја прикажува генералната слика за вклученоста на жените во политичкиот и економскиот живот, тема оптоварена со бројни стереотипи и предрасуди. Иако е многу тешко да се прават генерализации за вклученоста на жените во бизнисот, секоја земја и економија има свои специфики по однос на ова прашање. Според сознанијата од официјалните институции и од организациите кои се занимаваат со прашањето за вклученоста на жените во бизнисот може слободно да се каже дека во Македонија недоволно се искористени стручните и економски потенцијали на жените кои се подеднакво образовани како и мажите, и токму во овој сегмент треба да се насочат идните активности.

7 март, 2014 | 61

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Верица Хаџи Василева Марковска консултант

Во образованието на жените се вложува идентично како на мажите, а потоа тие недоволно се искористени, особено во сферата на бизнисот. Тоа значи дека во светот постои сериозен квалитетен ресурс, кој е недоволно искористен и кој би можел да внесе повеќе новини во економијата

“Капитал“ во специјалното издание “Жени во бизнисот“ дава преглед на состојбите со женско претприемништво во Македонија и насоки како тоа понатаму да се развива, а од друга страна преку серија на интервјуа со повеќе успешни жени од најразлични бизнис сфери, од кои некои и типично машки, даваме позитивни примери дека жените во Македонија и тоа како ги бидува за менаџирање!

Најголемите пречки за да се стане жена претприемач се: финансиски проблеми недостаток на самодоверба за преземање ризик можното запоставување на приватниот живот недостаток на информации како да се стане претприемач

Најважни фактори при носењето одлука да се отвори бизнис се: поседувањето на почетен капитал поддршка од семејството добра бизнис идеја поволна правна рамка поддршка во грижата за децата.

Жените во отворањето сопствен бизнис гледаат како на можноста за: повисоки примања флексибилно работно време докажување на сопствените способности и социјалниот статус

Ваљон Сарачини министер за економија

Бројот на поднесени апликации, наспроти ограничените буџетски средства кои беа на располагање, се индикатор за интересот за оваа мерка и потребата од нејзино спроведување и во наредниот период. Во просек апликантите бараат надоместување на докажани трошоци во износ од околу 2.000 евра.

Колку жени водат бизнис во Македонија?

Најновите податоци добиени од Централниот регистар, кои неодамна беа презентирани на конференцијата за женското претприемништво организирана од Здружението на бизнис жени со поддршка на Министерството за економија, покажуваат дека во Македонија процентот на компании кои се во сопственост на најмалку една жена учествуваат со околу 32% од вкупниот број на активни претпријатија во земјава, што е во рамки на просекот на повеќето европски земји. Од сите фирми во сопственост на жени, 74% спаѓаат во категоријата микро фирми, 25% се мали, а само 1% се средни и големи. Овие статистички податоци, според Здружението на бизнис жени, укажува на потребата уште повеќе да се работи на промоција на женското претприемништво, но и да се јакнат капацитетите на постојните субјекти во сопственост на жени. Земајќи предвид дека во руралните средини процентот на жени претприемачи е уште помал и тоа е сферата во која допрва треба да се работи. Вклученоста на жените, пак, во органите на управување, е другиот сегмент преку кој се проценува степенот на нивна интегрираност во бизнис елитата. Во Македонија, состојбата со учеството на жените во управните, надзорните и одборите на директори на котираните друштва за кои има податоци, навидум не е лоша. Консултантот Верица ХаџиВасилева Марковска првпат направи анализа на оваа тема во 2009 година, која покажа дека 18,8% од членовите на Одборите на директори, 19,9% од членовите на Управните одбори и 23,4% од членовите на Надзорните одбори во овие друштва се жени. Во просек, во сите видови на највисоки нивоа на управување со друштвата 23,7% се жени. Споредено со Европската Унија и со САД,

ПРОГРАМА ЗА ПОДДРШКА НА ЖЕНСКО ПРЕТПРИЕМНИШТВО (во денари) Предвидени средства во рамки на Програма

2012 2013 2014

1.820.000 1.330.000 2.400.000

Извор- Министерство за економија

62 | 7 март, 2014

Потрошени средства

Број на Апликации

Број на субвенционирани компании

1.667.117 1.283.116

78 30

18 18

ова се чини многу подобро затоа што во ЕУ на жените отпаѓаат само 10% од членовите на одбори на директори во најголемите котирани компании, а само 3% се главни извршни директори. Во Америка состојбата е слична или уште полоша. “Ваква пресметката направив уште еднаш во 2011 година и сфатив дека состојбата се влошила! Бројот на жените во сите одбори на директори се лизнал надолу за 1 процентен поен, и учеството на жените во одборите сега е 22,7%. За жал, понови истражувања немам, и веројатно повторно ќе ги направам годинава, по завршување на акционерските собранија, особено затоа што сега има повеќе котирани друштва на берзата“, вели Хаџи-Василева Марковска и додава: “Мислам дека релативно високото учество на жените во одборите на директори кај нас не е случајно, туку е инерција на активноста на нашите мајки и баби кои се избориле за улогата на жените во општеството. Таа улога сама по себе не се случува, напротив, има тенденција да се смалува. Заради тоа, Вивиен Рединг, вицепретседателот на Европската Комисија задолжена за правда, фундаментални и граѓански права, предложи директива за воведување на цел за минимум 40% учество на жените во неизвршните одбори на директори (и надзорните одбори) до 2020 година. Во светло на овие промени, македонските компании имаат уште многу да се менуваат“. Како дел од регионалниот проект „Женското претприемништво – мотор за создавање работни места во југоисточна Европа„, Здружението на бизнис жени на Македонија спроведе истражување на 276 испитаници, потенцијални претриемачки и интервјуа со 32 жени кои веќе имаат сопствен бизнис. Истражувањето покажа дека најважните фактори при носењето одлука да се отвори бизнис се: поседувањето на почетен капитал, поддршка од семејството, добра бизнис идеја, поволна правна рамка и поддршка во грижата за децата. Жените во отворањето сопствен бизнис гледаат како на можноста за повисоки примања, флексибилно работно време и докажување на сопствените способности и социјалниот статус.

продолжува на стр. 66

Специјален прилог | жените во бизнисот |

nAtA[A trpenoskA tren^evskA главен менаџер на адвокатското друштво “трпеноски“

AdvokAturAtA morA dA si go dobie zAslu@enoto mesto vo prAvniot sistem

А

двокатската куќа “Трпеноски“ веќе 22 години успешно работи на македонскиот пазар. Сопственичката, адвокат Наташа Трпеноска Тренчевскае на чело на извршниот одбор, кој се состои од пет адвокати, секој со специјалност во одредена област од правото. Таа е горда што како адвокатско друштво успеале да се измоделираат и прилагодат кон новите текови на економијата и да ги усогласат услугите кои ги даваат на клиентите според нивните потреби. Оваа адвокатска куќа, која ги пружа сите услуги од правната сфера за сите типови на клиенти, има долгогодишно искуство во работење со клиенти од финансискиот сектор , како што се Народната банка на Република Македонија, Стопанска Банкка, ТТК банка, Прокредит банка, Охридска и други финансиски институции и организации и поголеми корпорации со странски капитал, од кои со некои имаат соработка подолга од 15 години. “Трпеноски“ е едно од првите пет адвокатски друштва, според приходи, број на вработени и број на клиенти. “Имаме развиена соработка со адвокатски куќи во земјава и странство и учествуваме како локални соработници

64| 7 март, 2014

на поголеми проекти и од страна на интернационалните правни ревии многу често се појавуваме како препорачано адвокатско друштво“, гордо истакнува Трпеноска во интервју за “Капитал“. Каква е состојбата во адвокатурата денеска? Вие имате повеќе од две децении практично искуство, па можете релевантно да ни кажете како се одвива развојот на оваа професија во земјава? Адвокатурата денеска се наоѓа во многу лоша позиција. Дел од вината е инертноста на членовите на Адвокатската комора кои не пројавуваме интерес да си го заземеме местото кое како уставна категорија ни припаѓа. Дел од проблемот е што многу долго со Комората управуваше еден тим од одбрани луѓе. Лани се случи промена во раководството, но засега не гледаме измени во смисла на подобрување на позицијата на адвокатурата. Пример, нашата тарифа не е променета од 1993 година, која ги пропишува границите во кои може да се наплаќаат одредени услуги. Добро е што таа тарифа остава можност за посебно договарање, особено во соработка со други адвокатски куќи при работа на големи проекти. Адвокатската комора е

формирана заедно со формирањето на македонската држава, многу подоцна се формираат Нотарската и Извршителската комора, но за жал денес надлежностите на нотарите и на извршителите се многу поголеми во смисла на одземање на надлежности на судот, но и одземање на надлежности на адвокатите. Со низа законски и подзаконски акти се одземаат надлежности и буквално од ден на ден се ограничува она што ние како адвокати може да го работиме. Инаку, бројот на адвокатски друштва е драстично зголемен и денес има 50тина регистрирани, но на терен реално функционираат најмногу 10-тина од кои првите пет се вистински адвокатски фирми, кои ги следат сите прописи, ги исполнуваат сите обврски и вршат континуирана обука на кадарот. Со оглед на тоа дека доста работите и со меѓународни компании, можете релевантно да ни кажете каков е интересот на странските компании за влегување на македонскиот пазар? Значително е намален бројот на клиенти кои се интересираат за инвестирање во Македонија, барем од наш аспект. Неспоредлива е бројката на тие кои се

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Според мое сознанија, само пред извесен, релативно краток период, бројката на жени претприемачи во македонската економија беше околу 5%, за да сега се зголеми на 30-33%. Ваквиот раст на показателите е резултат на активностите кои се преземаат за подобрување на женското претприемништво, од нивна обука, пристап до информации, пристап до финансии, меѓусебна комуникација, помош околу секојдневните домашни активности при негата и развојот на децата и сл. Особено негативни се показателите за овие околности кај жените од руралните средини, каде за жал женското претприемништво скоро и не постои. интересираа да формираат компанија и да инвестираат во 2007 и 2008 година и сега. Често доаѓаат клиенти кои прават анализа на пазар и се откажуват од инвестицијата од различни причини. Најмногу им пречат нерасчистени имотни односи или немаат доволно позитивна перцепција за бизнис климата во Македонија. Финансискиот сектор во Македонија е доста старомоден и не се приклучи кон модерните текови на финансирање, туку работи на конзервативен начин со типски обезбедувања и потешкотии при давање на заемот. Тоа доведе до еден вид блокада и вишок парични средства кај банките кои не се пласираат во компаниите. Некои банки се обидуват тоа да го променат, но сега и интересот кај клиентите за земање на заеми е помал за разлика од пред неколку години. А, како го оценувате претприемничкиот дух и иницијативност во земјава? По мое мислење, состојбата со претрпиемништвото во Македонија не е на задоволително ниво во однос на потенцијалот, што всушност и е детектирано како проблем или недостаток во економијата. Од бројните истражувања кои се направени кај нас, констатирано е дека недостасува претприемнички дух, кој е еден од осумте клучни компетенции усогласени на ниво на ЕУ. Во ова смисла, токму заради подигнување на нивото на претприемништво, донесена е и посебна стратегија за претприемничко учење, при Министертвото за образование. Понатаму Агенцијата за промоција на претприемништво има обемни активности, а секако тука се неизоставни и активностите на Стопанската комора на РМ. Покрај овие, и други здруженија од невладиниот сектор интензивно работат на поткревање на нивото на претприемништво. Со какви предизвици и пречки се соочуваат младите претприемачи и

менаџери и што е специфично кога во таа улога се наоѓа жена? Предизвиците и пречките се исти или слични како и во сите земји во регионот. Секако дека слабата економска моќ кај населението, тешката пристапност до фондовите како и стереотипите во овој дел претставуваат пречка. Спецификата кај жената е што по правило таа се перцепира како најважниот столб во семејството, домот, за раст, развој и образование на децата. За да може една жена да се развие и во светот на бизнисот, потребно е да се обезбеди поддршка во овие, се уште примарни активности. Затоа, не е ни чудно што жените кои се успешни во бизнисот или почнуваат со кариерата кога сеуште немаат оформено семејство, па за жал многу ретко успеваат тоа да го реализираат на повозрасни години, откако веќе се реализирале како сопруга, мајка и кога не е неопходно потребна на семејството секојдневно. Многу ретко може да најдете жена која во исто време е успешен манаџер, сопруга и мајка –како што сум јас. Каков е вашиот став во однос на ова што се нарекува женско претприемништво? Сметате ли дека таква поделба треба да постои? Женското претприемништво стана предмет на особен интерес во последните 8-9 години. Агенцијата за вработување уште од 2006 година покажува особен интерес и презема иницијатива за зголемување на женското претприемништво, се зголемува бројот на асоцијации кои се занимаваат токму со негово промовирање, вклучително и Стопанската комора на РМ од причина што се наметнува податокот дека жените, како популација која претставува околу 50% на населението не е адекватно искористена како ресурс во економијата. Сметам дека е исклучително важно за жените во РМ економски да зајакнат, како би можеле да се остварат и придобивки кои генерално би ја подобриле позицијата на жената во општеството. Иако не сум приврзаник на родови поделби, не може да се игнорира фактот дека таква поделба во светот на бизнисот постои.

Карактеристично за компаниите кои се основани или управувани од жени кај нас, во најголем број на случаи се работи за микро субјекти со мал капитал или мал број на вработени лица. Сметам дека во оваа фаза, треба да се работи на поттикнување на зголемувањето на субјектите, имајќи во вид дека во регионот почесто може да се најдат мали наместо микро компании кои се управувани од страна на жени. Дали членувате во некои здруженија или асоцијации на жени? Во текот на мојот професионален ангажман, најголема активност и ангажман имав во Здружението на жени правници ТЕМИС, кое е основано уште од 2002 година, и кое успешно работеше на низа проекти финансирани од интернационални организации, чиј основач и претседател бев јас. Но, секојдневниот ангажман, наметна членство во други асоцијации кои не се родово определени, како што се ИБА, УИА, Стопанска комора, Институт на директори и други асоцијации. Секако во рамките на овие институции, секогаш се трудам да дадам придонес на женското преприемништво во делот на адвокатурата како исклучиво комплексна и одговорна професија. Која е спецификата и предноста на жените како менаџери? Начинот на кој функционираат жените е сосема поинаков од мажите. Жените се способни во исто време да вршат повеќе работи, кои не мора нужно да се слични и да направат се да функционира како што треба. Жените се посуптилни, како во приватниот, така и во професионалниот живот. Ја поседуваат стабилноста и силата да управуваат, контролираат, работат и слушаат критики во исто време без притоа да го експонираат своето его. Лично за себе мислам дека успеав да искреирам една добра работна средина, каде владее хармонија и усогласеност на сите вработени, меѓусебна поддршка, што неминовно носи добри резултати и гради добар имиџ на адвокатското друштво кое го управувам.

7 март, 2014 |65

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Жените управуваат, но најмногу со мали фирми! Можат ли повеќе? продолжува од стр. 62

П

ритоа, како најголемите пречки за да се стане жена претприемач се детектирани: финансиски проблеми, недостаток на самодоверба, неопходниот ризик, можното запоставување на приватниот живот и недостатокот на информации како да се стане претприемач. Жените би се нафатиле да имаат бизнис доколку имаат: пристап до финансиски средства, потребни обуки, поддршка од Владата и пристап до информации за тоа како да се води бизнис. Слични се сознанијата и на Групацијата на жени претприемачи при Сојузот на стопански комори, од каде констатираат дека женското претприемништво полека но сигурно започнува да игра се поголема улога во македонскат економија. “Се повеќе можеме да сретнеме жени на високи позиции во корпоративниот свет, но и жени сопственици на бизнис. Доказ за ова е официјалната статистика дека околу 30% од деловните субјекти се

Валентина Дисоска

претседател на Здружение на жени бизнсмени

Истражувањето кое го направивме покажа дека најважните фактори дали ќе се отвори бизнис се почетниот капитал, поддршка од семејството и добра бизнис идеја, а најголемите пречки се недостиг на финансии, недоволно самодоверба и страв од запоставување на приватниот живот во сопственост на жени. Сепак, овој процент не е доволен бидејќи жените може да придонесат многу повеќе со поглед од поинаква перспектива и нови идеи. Потребна е поддршка и поттик со подигнување на свеста и поголема промоција на успешните приказни на деловните жени“, вели Даниела Арсова, претседател на Услужната комора во ССК.

Финансиска поддршка за женските бизнис иницијативи Од 2012 година, Министерството за економија за прв пат започна со реализација на мерка за директна финансиска поддршка на женското претприемништво, како дел од Програмата за развој на претприемништво, конкурентност и иновативност на МСП.

Danela Arsovska

претседател на Услужна комора во ССК и сопственик на Ројал Скопје

Potrebna e poddr[ka i pottik so podignuvawe na svesta i pogolema promocija na uspe[nite prikazni na delovnite @eni

К

ој беше поводот да се формира посебна Групација на жени претприемачи во рамки на ССКМ? Колку членови има? Групацијата на жени претпримачи на Македонија е формирана во рамки на Услужната комора при Сојуз на стопански комори на Македонија. Цел на формирање и функционирање на оваа групација беше сите компании членови на ССК кои се управувани од жени да се здружат и делуваат заедно во насока на поддршка на женското претприемништво во РМ. Членови на Групацијата се сите компании членови на ССК управувани од жени и бројката надминува 250 компании. Кои се најголемите предизвици со кои се соочуваат жените претприемачи во Македонија? Предизвиците со кои се соочуваат жените претприемачи во РМ не се разликуваат од оние со кои сите останати се соочуваат во бизнисот. Како поддршка за секојдневните предизвици членовите на Групацијата ги застапуваме со широк спектар на бизнис услуги, постојано доставување

66 | 7 март, 2014

на бизнис информации како саеми, конференции, повици за проекти, повици за субвенционирање, организирање на бизнис настани и вмрежувања. На кој начин и со кои мерки мислите дека може да се поттикне претприемачката иницијатива на жените во земјава? Женското претприемништво полека но сигурно започнува да игра голема улога во РМ. Се повеќе можеме да сретнеме жени на високи позиции во корпоративниот свет но и жени сопственици на бизнис. Доказ за ова е официјалната статистика во РМ дека околу 30% од деловните субјекти се во сопственост на жени, дополнително Европската статистика покажува дека над 30 проценти од претприемачите се жени. Сепак, овој процент не е доволен бидејќи жените може да придонесат многу повеќе со поглед од поинаква перспектива и нови идеи. Потребна е поддршка и поттик со подигнување на свеста и поголема промоција на успешните приказни на деловните жени.

Во 2012 година беа одвоени 29.600 евра, а за оваа година тој износ е за 31,7% поголем и изнесува 39.000 евра. Во првата година на 18 компании кои ги исполнија условите, им беа исплатени 27.100 евра. Наредната 2013 година одвоените и исплатени средства беа пониски. Одвоени беа 21.600 евра, а исто така на 18 “женски“ компании им беа поделени 20.80 евра. За оваа година средствата за оваа намена се значително повисоки, и изнесуваат 39.000 евра. Оваа мерка овозможува кофинансирање до 75% од докажаните трошоци за набавка на опрема, алати, инвентар и заштитни средства, за уредување на деловниот простор, за чување на деца од предшколска возраст за жени кои почнуваат сопствен бизнис ( 75% од трошоците за градинка или дадилка, за

Специјален прилог | жените во бизнисот | период од една година од отпочнувањето на бизнисот, но не повеќе од 50.000 денари). Најголем дел барањата за кофинансирање на трошоци се однесуваа на трошоци за набавка на опрема ( компјутери, бироа, столици..), а најголем дел од апликантите (над 80%) се од секторот на услуги, како што се финансискосметководствени, фризерскокозметички фирми, потоа маркетинг, програмирање и градежништво, а мал дел се од областа на производството. Во просек апликантите бараат надоместување на докажани трошоци во износ од околу 2.000 евра. “Со реализацијата на оваа мерка која за прв пат се воведе во Програмата во 2012 година, се поттикнува женското претприемништво а истовремено се дава поддршка на жените претприемачи да ги прошират своите бизниси и да обезбедат нови вработувања. Бројот на поднесени апликации, наспроти ограничените буџетски средства кои беа на располагање, се индикатор за интересот за оваа мерка и потребата од нејзино спроведување и во

наредниот период“, велат од Министерството за економија најавувајќи посилна соработка со невладиниот сектор кој работи на оваа проблематика за во иднина, со поддршка од странски донатори, да се реализираат проекти за поттикнување и поддршка на женското претприемништво.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ март 2014 Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 31 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 факс: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова Автор на прилогот: Верица Јорданова Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Ивана Кузмановска Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова Сања Савовска Бобан Ѓорѓиевски www.kapital.mk

ОБУКА НА ТЕМА:

ПРАВОЗАШТИТНИ СРЕТСТВА (ПРИГОВОРИ, ЖАЛБИ, ТУЖБИ, ПРОТИВИЗВРШУВАЊЕ) ПРИ ПРИСИЛНОТО ИЗВРШУВАЊЕ, СТЕКНУВАЊЕ НА СОПСТВЕНОСТ СО ОДРЖУВАЧКА И СО ГРАДЕЊЕ НА ТУЃО ЗЕМЈИШТЕ  20 март 2014 година (четврток) од 13:00-16:00 часот

АГЕНДА:

Капитал академија, Скопје

ПРАВОЗАШТИТНИ СРЕТСТВА (ПРИГОВОРИ, ЖАЛБИ, ТУЖБИ, ПРОТИВИЗВРШУВАЊЕ) ПРИ ПРИСИЛНОТО ИЗВРШУВАЊЕ:  Карактеристики на Законот за извршување (ЗИ)  Извршителот - орган на присилното извршување  Дејствија кои е овластен да ги презема извршителот  Приговор против неправилности при извршувањето и одлуки на првостепениот суд  Жалба и одлуки на второстепениот суд  Прекин на извршувањето  Тужбите и предлозите како правозаштитни средства при извршувањето: • предвидена со Законот за извршување • предвидени со други закони  Тужба за поништување на трансакции  Привремени мерки при извршувањето  Противизвршување  Одлагање и запирање на извршувањето.

I.

НА СОПСТВЕНОСТ СО ОДРЖУВАЧКА II.ИСТЕКНУВАЊЕ СО ГРАДЕЊЕ НА ТУЃО ЗЕМЈИШТЕ

1. Стекнување на сопственост со градење на туѓо земјиште:  Правни основи на стекнување на правото на сопственост според Законот за сопственост и други стварни права (ЗСДСП)

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 18 март 2014 година.

 Оригинерен и дериватен начин на стекнување

на сопственоста

 Стекнување на сопственост со градење на туѓо земјиште:

• несовесност на градителот • совесност на градителот • градење врз основа на туѓо право на градење  Лица кои можат да се здобијат со одобрение за градење според Законот за градење  Градење без одобрение за градба.

2. Стекнување на сопственост со одржувачка: • поим и општествена оправданост на одржувачката • одржувачка на подвижни ствари • одржувачка на недвижност • разликување на совесен и законит држател од аспект на одржувачката • одржувачка кај наследувањето • одржувачка во случај кога недвижноста е запишана во катастарот на недвижности  Процесни аспекти во споровите во врска со одржувачката.

3. Приватизација на градежно земјиште пренесено од поранешен приватен сопственик кој имал право на користење.

ПРЕДАВАЧ: Проф. Д-р Кирил Чавдар

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

7 март, 2014 | 67

Специјален прилог | жените во бизнисот |

nata[a velkoska

Работењето во сферата градежништво, која е типично “машка“ професија, а во која влегла заедно со својот сопруг, за Велкоска е инспиративна дејност која нуди многу можности за креативност и иновативност. Можноста да се работи со градежни материјали е доста креативна за оние тоа го гледаат. Велкоска пет години работеше како стручен соработник на проектот “Ајде дома“, а минатата година реализираше и креативен проект за деца заедно со продукцијата “Котиледонија“. Во ова интервју таа зборува за многу други интересни идеи чија реализација е можна кога се има визија!

директор на компанија “Велкоски“

Grade@ni[tvoto Go Gledam kako prostor za izrazuvawe na kreativnosta

В

елкоски е компанија која постои од 1991 година. Од мало трговско претпријатие компанијата порасна и се уште расте и се менува како што се менуваат тековите во економијата и условите на пазарот. Сместени во сопствен објект во Скопје, оваа фирма со 25 вработени, главно се занимава со трговија на материјали за во завршно градежништво. Пазарни лидери се за брендовите ЈУБ, ХЕНКЕЛ.

68 | 7 март, 2014

Кнауф и други. Добро разработен им е сегментот за репаратура на каросерија на автомобили со технички лица и инструктори за обука. Во своето портфолио има и услуги како изведба на објекти, инвестирање во објекти и уредување на домови и деловни простори. Со оглед на тоа дека тргувате со градежни материјали можете пореално, од прва рака да кажете

какви се моменталните состојби во градежништвото? Од минатата година, па и од почетокот на оваа може да се каже дека се чувствува некоја стабилност. Веќе се дефинирани конкретни проекти, а и пазарот е диференциран. Се знае кои инвеститори градат со конвенционални материјали, кои се прифатливи за поширок круг на потрошувачи, а кои се инвеститорите и приватни лица кои сакаат да изградат енергетски ефикасни и модерни објекти,

Специјален прилог | жените во бизнисот | Ние многу долго работиме со брендовите главно за апартманско домување. кои ги споменав. Имаме долгогодишно Според вашето икуство, расте искуство во нивно аплицирање на ли свесноста и побарувачката за објекти и тоа искуство ни покажа дека со енергетски ефикасни и еколошки стабилна работа успехот е неминовен. градежни материјали? Нашата стратегија не е да се појавиме на Пред пет години започна трендот пазарот со силно рекламирање и пониски на енергетски ефикасни градежни цени од конкуренцијата, за по извесно материјали, кои како резултат ќе дадат време резултатите на терен да бидат енергетско ефикасни објекти. Но многу лоши. Ние не сакаме измами. светската криза си го направи своето и Сакаме клиентот да се почувствува ја намали побарувачката. Кога бевме достоинствен и задоволен за цената во фаза на едуцирање и развивање на која ја платил и тое причината поради производите настапи кризата, но веќе која секоја година бележиме раст во од минатата година гледаме голема работењето. разлика во зголемување на свесноста Колку тоа што сте жена-менаџер и од граѓаните и од инвеститорите, во оваа дејност е предност или кои покажуваат голем интерес за хендикеп? вградување на таков тип на материјали. Слободно можам да кажам дека е Вложувањето на почеток е тешко предност затоа што кога една жена затоа што бара ангажирање повеќе настапува во некој проект ги зема финансиски средства, но со тек на време предвид сите апскети. Жените се многу тоа е многу исплатливо. На пример, потемелни во работата и во старт вредноста во договорите. Јас, па и на инвестицијата се другите жени во бизнисот зголемува за 10-20%, но се многу посикрени инвестицијата се враќа кон своите клиенти во во првите три месеци. споредба со мажите. Со термоизолациона Македонија е Сепак, на крај на ден фасада се добива плодна почва за успех е кога работата на до 40% заштеда на крај е успешно завршена, енергија во домот. претприемачки а таа секогаш е резултат За поздравување е идеи, тоа не на тимска работа. Без што и кај банките е проблем, но разлика дали на чело на порасна свесноста за компанијата стои маж овој тренд и даваат се косиме со или жена, најважно од поволни кредити за финансиите. Има се е работата да биде изведба на енергетски доста фондови добро завршена. Не ефикасни објекти. треба специјално да се Поголем дел од овие во ЕУ кои за потенцираат жените, кредити се за физички жал не ни се на доколку се наоѓа на лица. Во однос на тоа располагање, менаџерска функција. кои се наши клиенти Јас сакам да работам на кога станува збор за а кои би проекти кои имаат свој енергетски ефикасни одговориле маркетиншки аспекти, но објекти, како бројка добро на не се класичен маркетинг. предничат граѓаните, Така минатата година но во вредност таквите идеи и бев презафатена со на реализирани иницијативи. проектот со Котиледон проекти тоа секако се продукција, Станува компаниите. збор за интерактивен Во Европската Унија маркетинг. Организиравме конкурс веќе се во употреба енергетски пасоши за детски цртежи, преку кои за сите нови градби, и очекуваме тој децата прикажуваа како сакаат закон и кај нас наскоро да стапи на сила. да им изгледа детската соба, а Тоа е за поздравување затоа што секој наградените добија изведба на кој што ќе направи енергетски ефикасен ѕидовите и целиот амбиент во објект, ќе добие и соодветно рангирање собата онаков како што тие си со тој енергетски пасош. Тогаш прецизно го замислија. Тоа е мојот начин ќе се знае кој обект колкава вредност на реализација како жена преку има и секој клиент ќе си се најде. Во работата. пасошот ќе бидат впишани градежните материјали, вградени под стручен надзор Значи оваа професија и плус ќе има инспекциски надзор кој отвора голем простор за ќе врши мерења за топлина, звучна креација? изолација, издржливост, проветренос на Мислам дека е време да се самите објекти. Тогаш и инвеститорите свртиме кон поголема ќе имат поголема амбиција да градат креативност. Имам многу што поефикасни објекти од енергетски идеи во таа насока. аспект, зошто тоа ќе им биде адут плус Пример, само во Скопје на пазарот. Тоа ќе биде многу добро, има многу напуштени особено за компаниите чија цел е објекти, како фабрички квалитетна градба. хали, кои со мали инвестиции Вашата дејност е висококонкурентна, можат да се претворат во креативни места, кино сали, има и компании домашни уметнички галерии, места за производители на градежни забава и едукација. материјали и бројни увозници. Како Мислам дека не е многу “Велкоски“ се диференцира од забавно да се живее во конкуренцијата?

апартманско домување, кое доминира кај нас. Би било многу интересно да се направат објекти за активно домување, во кои станарите ќе имаат обврска да се грижат за просторот, заеднички да одржуваат стаклени градини, сончеви кровови, собирање и рециклирање на отпад, прочистување на вода... Објектот да биде енергетски ефикасен, а водено да биде евтин за домување. Тоа се постигнува преку воспоставување системи за енергетска ефикасност, Мислам дека има многу млади млади луѓе кои лесно би ја прифатиле оваа идеја. Кои главните пречки со кои се соочувате во работата? Новите законски правила кои се донесени во последно време мислам дека се направени по стандардите на Скопје 2014 година. Многу се високо поставени. Во голем број случаи се бара кадар кој реално не е потребен, и не се потребни толку многу дипломирани инженери, кои сега се барат. Одземаат непотребно многу финансии и непотребно се оптоварува работата. Мислам дека со тек на време Владата ова ќе го модифицира и преку Градежната комора при Сојузот на Стопански комори на Македонија веќе се покренати иницијативи во тој правец.

7 март, 2014 |69

Специјален прилог | жените во бизнисот |

julijana markoSka директор на “актавис“- Македонија

Sakame da bideme edna od vode^kite farmacevtSki kompanii vo makedonija 70 | 7 март, 2014

Ј

улијана Маркоска веќе десет години успешно раководи со претставништвото на американската фармацевтска компанија Актавис во Македонија. На почетокот стануваше збор за мало претставништво на Актавис – Балканфарм, за да потоа со превземањето на српската фармацевстка компанија Здравље Лесковац, да премине во претставништво Здравље, а веќе од крајот во 2007 година се позиционира како претставништво Актавис. “Во тек на овие години, се трудевме согласно локалните услови да го следиме глобалниот раст на Актавис во водечка генеричка компанија. Сметам дека таа визија најмногу успеавме да ја постигнеме во делот на болничката фармација каде и бевме прва генеричка компанија која понуди висококвалитетни генерички лекови во онкологијa и хематологија, со што се овозможи и поголема достапност на ваквите лекови за македонските пациенти“, вели м-р Маркоска. Кажете ни нешто повеќе за Вашата работа во Актавис, глобална фармацевтска компанија присутна на македонскиот пазар? Познавајќи ја позицијата на Актавис на глобалниот фармацевтски пазар, за мене, како менаџер на претставништвото Актавис Македонија претставува вистински предизвик, а воедно и голема одговорност доследно да ја претставувам оваа компанија на фармацевтскиот пазар во Република Македонија. Притоа, ми причинува посебно задоволство, желбата една ваква компанија да инвестира во медицинскиот сектор во Македонија преку пласирање на висококвалитетни генерички лекови од најнова генерација во согласност со современите тераписки потреби по пристапни цени. Имајќи го сето ова во предвид сметам, дека на некој начин и странските претставништва може да се вбројат во успешни странски инвеститори кои индирекнто имаат импакт врз зголемениот економски раст во Македонија. Во моментов претставништвото Актавис Македонија има десет вработени, со тендеција за натамошен раст и експанзија. Како резултат на преголемата либерализација на болничкиот сегмент на

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Ако најголемото задоволство ми е обезбедување на здравје на нашите пациенти, најголемите предизвици се однесуваат на редовната наплата на побарувањата и корекциите на цените на лековите, вели првиот човек на претставништвото на Актавис за Македонија

работење – паралелен увоз и останатите предизвици, сметам дека е момент да се фокусираме повеќе на аптекарскиот пазар. За таа цел сме спремни да понудиме голем број на лекови од модерниот медицински третман на кардиоваскуларните, невролошки, офталмолошки ЦНС заболувања како и голем број на ОТЦ и диететски продукти. По професија сум магистер по фармација, но со цел посолидно да одговорам на моите професионални ангажмани ги завршив и последипломските студии на Економскиот факултет во Скопје од областа на маркетинг и менаџмент стекнувајќи се со титулата магистер по економски науки. Дополнително, со цел полесно да се справам со динамичните промени како во компанијата, така и на локалниот пазар и нормално за поуспешно менаџирање се посветив и на изучување на бизнис психологијата – Трансакциона анализа и НЛП (неуро лингвалистичко програмирање). Сметам дека секој кој е детерминиран кон професионален и личен развој и успех, независно на која позиција се наоѓа, треба да инвестира во своето образование и професионална надградба. За таа цел како директор, на мојот тим се трудам да им

овозможам дополнителни обуки и литература од областа на маркетинг, комуникациски и вештини на продажба, НЛП и сл. Кои се најголемите предизвици со кои се соочувате во секојдневната работа, а што пак Ви причинува најголемо задоволство? Најголемите предизвици сепак се поврзани со локалните услови на работење, како најголем предизвик сметам дека не само во нашиот сектор, туку воопшто во работењето на компаниите во Македонија е редовната наплата на побарувањата од клиентите. Дополнително голем предизвик се и корекциите на цените на лековите, што директно влијаат на веќе буџетираните планови како на продажба, така и на трошоци на работење. Најголемото задоволство е се разбира обезбедување на здравје на нашите пациенти (луѓето кои ги користат нашите лекови). Нормално големо задоволство за мене претставува и успешното релизирање на годишните планови, со што на уште еден начин се оправдува присуството и инвестицијата на Актавис во Македонија. Со оглед на тоа дека работите во глобална компанија, можете ли да ни објасните на кој начин во една

ваква организација се стимулираат менаџерите и се наградуваат нивните перформанси? Најголемата стимулација во една ваква глобална компанија е пред се да бидете дел од тимот на менаџери на земји каде Актавис е присутен. Дополнително оваа стимулација е мултиплицирана ако се најдете во потесниот круг на успешни менаџери. Како во секоја компанија фокусирана на развој и успех, Актавис вложува во своите вработени, наградувајќи ги нивните перформанси на секое ниво. Затоа што успехот на менаџерот се должи пред се од успехот на неговиот тим. Која е спецификата и предноста на жените како менаџери? Предноста на жените како менаџери пред се е во предаденоста кон работата, интуитивноста, деталниот пристап и лојалноста кон компанијата. Жената размислува повеќе колективно третирајќи ја компанијата како жив систем, како семејство. На некој од семинарите за менаџери кои ги посетив беше спореден генералниот менџер со улогата на мајка во компанијата, па согласно со оваа забелешка сметам дека и мајчинскиот инстикт има голем удел во големата успешност на жените менаџери.

Actavis plc (NYSE: ACT) е глобална, интегрирана специјализирана фармацевстка компанија, фокусирана на развој, производство и дистрибуција на генерички, брендирани и биосимиларни лекови, со седиште во Њу Џерси, САД. На 18 февруари 2014 година Актавис ја објави својата последна и најзначајна аквизиција во вредност од 25 милијарди долари на фармацевтската компанија Forest Laboratories Inc., со што дополнително ја потврди својата долгорочна стратешка ориентираност во креирање на водечка фармацевтска компанија во светот. Комбинацијата на Actavis и Forest Laboratories Inc. создава врвен специјализиран фармацевстки лидер со просечна годишна продажба од 15 милијарди долари со диверзифицирано портфолио и географски балансиран бизнис во повеќе од 60 земји во светот. Актавис со оваа аквизиција дополнително ја зголеми својата доминација кaко број 1 фармацевстка генеричка компанија во САД, проширувајќи ја својата доминантност покрај во генеричките и биосимиларните лекови и во делот на специјализирани, бренд лекови посебно во урологијата, кардиоваскуларниот, ЦНС и гастроентеролошки сегмент. Кои се Вашите лични предизвици за во иднина? Мојот најголем предизвик за во иднина е да успееме да го диференцираме Актавис од останатите фармацевстки компании присутни повеќе од 50 години на македонскиот фармацевтски пазар и нормално како и во светот да бидеме една од водечките фармацевстки компании во Македонија. Имајќи го предвид потенцијалот и ресурсите кои оваа компанија ги има верувам дека во скора иднина ќе детерминираме нови цели и предизвици.

7 март, 2014 | 71

| Специјален прилог | жените во бизнисот |

Во рАзгоВор Со менАџерКите нА КомерцијАлнА бАнКА АД СКопје

Biznisot ne razlikuva polovi, no prepoznava doBri menaxeri

О

сум прекрасни жени, мајки, колешки, соработнички, но пред се одговорни менаџери се раководителките на сектори во Комерцијална банка АД Скопје. Успесите што Банката со години ги ниже, како на домашен терен така и на меѓународен план, ја потврдуваат максимата дека, во бизнисот не е важно дали сте жена или маж, важно е да се биде добар во она што се работи. Како член на Управен одбор на Комерцијална банка и директор на Сектор за управување со ризици и планирање, дали сметате дека женската конкуренција ја олеснува или отежнува реализацијата на амбициите?

Маја Стевкова Штериева

Се додека конкуренцијата е коректна, чесна и конструктивна таа е предизвик и позитивен фактор на развојот, при што врз основа на своето дваесетгодишно искуство не сметам дека постои полова разлика. Задоволство е да се работи со креативни и вредни соработници, во Управниот одбор работам со колеги, а на ниво на менаџмент со колешки, за мене сите се прекрасни личности. Раководите со Секторот за општи работи и човечки ресурси, кој се грижи за прашањата поврзани со вработените. Како е да се управува во институција во која доминираат жени?

Наташа Брова

меѓународни награди и признанија, што Банката ги добива во континуитет. Стручноста на вработените е детерминирачка за овие успеси, тие постигнуваат врвни резултати, а ЕБРД ги рангира на највисоките позиции, меѓу првите ТОП 10 според резултатите на стручните испити, од оваа област.. Секторот за правни работи и проблематични кредити е секогаш на удар на комитентите. При разрешување на потешки проблеми со коминтентите, тоа што сте жена е предност или пак не?

Теодора Гушкова Проданова

Непријатните ситуации се очекувани во нашата работа, но жените генерално имаат добро развиена емоционална интелигенција, која им помага за успешно разрешување на конфликти. Банката има максимален респект кон клиентите и нивните интереси без разлика дали се должници или уредно плаќаат, а решавањето на проблемите секогаш се одвива во правец на изнаоѓање на најдоброто решение и за клиентот и за банката. Умешноста на жената да постигне комрпомис е секако дополнителна вредност. Секторот за информатичка технологија треба да го следи „чекорот на времето„. Колку возраста има влијание врз креативноста во вашиот Сектор?

Зорица Черепналкоска

Човечките ресурси се клучот за успехот на секоја компанија, а фактот што во нашата компанија 2/3 од вработените се жени – навистина е среќна околност. Жените по својата природа се вредни и имаат добри организациски способности, а жените во Комерцијална банка се трудољубиви, желни за нови знаења и задоволни што работат во средина која го цени поединецот, но и тимската работа, што нивниот труд се наградува со едукација или унапредување, и каде ги остваруваат сите свои права. Да се работи во Секторот за односи со странство е желба на многу млади уште при првото вработување во банка. На што се должи ваквиот интерес?

Во Секторот е вработен искусен и високо едуциран кадар, од сите области на информатичката технологија. Тоа се млади луѓе, со многу ентузијазам, кои континуирано се надградуваат со знаења, со цел напрекинато одвивање на деловните процеси на Банката. Креативноста е особено нагласена, а како најсвеж пример би го издвоиле електронското банкарство за лицата со оштетен вид, со што сме единствена банка во РМ. Секторот со кој раководите директно комуницира со клиенти, а воедно извршува и обемни позадински активности. Дали работниот интерес на машките наспроти женските вработени во вашиот Сектор се разликува?

Комерцијална банка веќе 23 години ги имплементира најдобрите стандарди во меѓународните трансакции, а последниве 15 години е иноватор и лидер во девизното работење. Доказ за тоа се бројните

Велат дека Секторот за ликвидност и финансиски пазар е ,,срцето,, на секоја банка. Од искуството во раководење со Секторот можам да посочам дека, поради својата поголема прецизност,

Весела Чурилова

72 | 7 март, 2014

Сузана Московска

флексибилност, трпеливост, multitasking и тимска работа, жените повеќе се присатни во позадинските работи. Од друга страна, пак, најдинамични во банкарското работење се брокерските и дилерските работни места, каде од вработените се бараат силни комуникациски вештини, а при тоа, резултатите се веднаш видливи. Не значи дека жените помалку успешно ги извршуваат и тие задачи, но за мажите ваквите активности се поатрактивни. Кредитирањето на стопанството е предизвик за секој банкар во време на експанзија, но, во време на криза с$ e поинаку. Како се справувате со предизвиците на „лошите времиња„?

Билјана Максимовска Поповиќ

Во услови кога имаме нагорни трендови кај компаниите, кога фокусот е насочен кон финансирање на нивните инвестициони проекти, процентот на наплатливост на пласираните кредити е висок, задоволство е да сте банкар. Сепак, умешноста и успехот на банкарот се оценува при управување со кредитното портфолио во услови на криза во економијата, кога за компаниите е отежнато сервисирањето на обврските кон Банката и во пораст се проблематичните кредити. При вакви услови, изнаоѓањето разумни и прифатливи решенија за двете страни е огромен предизвик за секој искусен банкар. За секоја банка населението е главниот извор на депозити. Вие успеавте да ја одржите депозитната база со сите намалувања на каматните стапки, а истовремено да го зголемите кредитирањето на населението. Во што е тајната на успехот?

Габриела Стојановска

Успехот во работењето со штедачите и стабилноста на депозитната база, се должат пред с$ на довербата на клиентите во Банката, и персонализираниот пристап во комуникацијата со штедачите. Штедачите кои располагаат со поголем износ на депозити, најчесто бараат совет за оплодување на нивните средства преку штедење. Банката с$ повеќе е насочена кон зголемување на кредитирањето на физички лица. Конкурентните производи и транспарентно објавените услови за кредитите придонесоа значително да се зголеми бројот на одобрени кредити на физички лица, тренд кој планираме да го задржиме и во следните години.

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Pretpriemni[tvo na balkanski na^in

Se u[te vladee stereotipot deka ubavite @eni se glupavi!

П

оследната анализа на хрватскиот бизнис магазин Лидер за минатата година покажа дека на топ листата 300 најмоќни жени од бизнисот се најдоа 184 компании за разлика од 2012 година кога на таа листа беа жени од 209 компании. Тоа значи дека опаѓа управувачката моќ на компаниите кои ги водат жени, чии приходи се се помали. Максимумот беше постигнат во 2010 година кога овие 300 жени управуваа со 4,5 милијарди евра, а минатата година тој износ падна на 3,5 милијарди евра, што е 8% од БДП. Сепак, овие жени се само исклучок во машкиот свет на бизнисот затоа што на водечки позиции се застапени со помалку од 6%. Анализата покажа поразителен е податокот дека има двапати повеќе мажи претприемачи од жени претприемачи, што докажува дека жените помалку се одважуваат да започнат сопствен бизнис. “Да се совладаат препреките во себе и предрасудите кон другите е потег кој треба да се направи на патот кон успехот“, им советува на жените искусниот психолог Мирјана Кризманиќ која тврди дека жените се жртви на сопствените предрасуди. Истражувањата исто така покажуваат дека жените не им веруваат на женитеменаџери и ако можат да бираат, поради би избрале колега наместо колешка за свој шеф. Друга предрасуда, која ја истакнува Кризманиќ, е дека убавите жени се глупи. А резултатите пак од направените студии покажуваат спротивно - дека убавите жени не се срамат да ги покажат своите способности и дека резултатите на тестовите за интелигенција им се подобри. Но, за малиот ангажман во деловниот свет не е одговорна единствено самодовербата, туку и семејните обврски. Во Хрватска, на пример, на домашните работи жените трошат 30 часа неделно повеќе од нивните партнери.

Секоја четврта фирма во Србија е основана од жена

Припадничките на поубавиот пол во Србија ретко се одлучуваат да стартуваат сопствен бизнис. Најголем предизвик е одржливоста на фирмата,

затоа што многу бизниси бргу после отворањето се затвараат. Секоја четврта фирма која се основа во Србија, ја води жена. Тие главно се сопственички на фризерски и козметички салони, игротеки и градинки и мали фирми, кои генерално тешко опстојуваат на пазарот. Неповолната бизнис клима, недостигот на пари и искуство се главните проблеми на жените-претприемачи. Сепак, нивниот најголем предизвик е одржливоста на бизнисот. Претседателката на Здружението на бизнис жени на Србија, д-р Сања Поповиќ Пантиќ тврди дека на жените им е многу потешко отколку на машките колеги и за да успеат во бизнисот кој го започнале во просек им е потребна барем една деценија. Прва пречка на паток кон успехот за жените се изворите за финансирање. “Само 13% од жените се сопственички на недвижности и поради тоа оние кои немаат имот не можат да конкурираат за кредит“, вели Поповиќ Пантиќ. “Во почетната фаза им недостига и поддршка затоа што немаат развиени деловни контакти како мажите, од едноставна причина што не ги градат на начин како мажите. Поради предрасудите жените мора да вложат многу повеќе напор за да бидат признати и сериозно сфатени. Затоа и ги нема доволно затоа што патот е тежок, а борбата не е рамноправна затоа што дамите имаат “двојно“ работни време – и во фирмата и дома. Марушка Топаловиќ, сопственик на студиото “Марушка“ во близина на Чачак, успева своите марами да ги пласира ширум светот , но вели дека во изминатите две децении се справувала со бројни предизвици во водење на бизнисот. Успеала да стигне до 12 вработени. Вели “желбата за успех е пресудна, затоа што да се поседува визија и добра идеја е основната движечка сила“, вели таа. Истражувањата покажуваат дека жените се подоверливи работници,

Жените во бизнисот во земјите од регионот се соочуваат со исти проблеми: недоволно средства да започнат бизнис, недоверба во своите способности, справување со бројните стереотипи кои го отежнуваат влезот во доминантно машкиот бизнис свет 7 март, 2014 | 73

Специјален прилог | жените во бизнисот |

ТОП 10 жени од бизнисот во Хрватска 1. Љерка ПуЉиќ

потпретседателка на Агрокор

2. ГОрдана кОвачевиќ претседател на Управата на Ериксон Никола Тесла

3. Лада Тедески ФјОриО потпретседал на Надзорниот одбор на Атлантик група

4. ирена јОЛиќ ШимОвиќ

член на Управата на Хрватски Телеком

5. мЛаденка ГрГиќ

претседател на Надзорниот одбор на Еурохерц, дел од Аграм концернот

6. ива БаЛенТ Под покровителство на хрватскиот бизнис магазин “Лидер“ по деветти пат при крајот на минатата година се одржа изборот на најмоќни жени во хрватското стопанство. актерките во принцип многу ретко се менуваат, а она што е тенденција е дека моќта се концентрира кај се помал број на компании многу се полојални и поодговорни кон фирмата, а и во улога на шефови во голема мерка се подобри од нивните машки колеги, при што покажуваат многу поголемо разбирање за вработените. Во Србија Националната агенција за регионален развој во последните две години пружа поддршка на жените со добри бизнис идеи. Во текот на

март ќе биде распишан нов конкурс за бесповратни средства за кои можат да се пријават жени од цела Србија кои сакат да стартуваат сопствен бизнис. Оваа програма дава финансиски средства за стартување фирма, но и помош во обуки и мониторинг, вели Милош Игњатовиќ, директор на Националната агенција за регионален развој.

директоркана маркетинг во концернот Агрокор

7. анџеЛка БунеТа

претседател на управата на Фина

8. ведрана јеЛуШиќ каШиќ директорка на ЕБРД Хрватска

9. маЛин еЛисаБеТ ХОЛмБерГ претседателка на управата на Теле 2

10. џОзи ХеБерЛинГ

член на управата на Плодине

Специјален прилог | жените во бизнисот |

DAMITE ZAEDNO SO POSILNIOT POL

ГЛАВЕН ТЕМЕЛ И ДВИГАТЕЛ НА АДОРА ИНЖЕНЕРИНГ екоја компанија си има свој темел и главна моторна сила, која му Силните дава печат и дух на бизнисот. дами кои Иако градежништвото и менаџираат со високоградбата се сметаат Адора за „машки бизнис“, во Адора Инженеринг Инженеринг дамите, рамноправно со посилниот пол, се на највисоки одговорни менаџерски функции. Менаџерите од понежниот пол во оваа градежна компанија ги креираат бизнис политиките, го анализираат пазарот, ја водат продажбата, набавките, финансиите, правните работи, ги реализираат архитектонските и други проекти, ги водат кампањите, комуницираат со јавноста... Извршен дИректор на овој единствен градежен супербренд, лидер во високата градба во Македонија е д-р драгана Чифлиганец, која раководи со маркетинг секторот во компанијата и е предводник во воведување на иновациите и современите трендови како што се енергетски ефикасните еко домови. таа ги носи стратешките одлуки, знае да пресече кога треба да се донесе тешка одлука, го носи ризикот и одговорноста. Четири дами заедно со еден колега, го водат секторот зА продАжбА, каде се одвиваат главните активности за продажба на елитните станови на компанијата. вештите дами од продажбата на Адора, во текот на 2013-та година продадоа вкупно 274 станови, со биланс од над 25 станови месечно и во првите месеци од 2014-та година, или речиси по еден стан дневно. проектАнтското бИро на Адора Инженеринг во кое се исцртуваат илјадници станови и деловни простории за квалитетно, економично и среќно домување на граѓаните на Македонија, Женски во најголем дел е составено од тим раководи архитектки. тие ги обликуваат визурите со продажбата на објектите и го креираат дизајнот на становите на на функционалните домови по вкус на Адора идните станари. Инженеринг двете дами заедно со еден колега, кои го водат прАвнИот сектор во компанијата, изработуваат и првиот впечаток за компанијата се добива на нејзиниот влез, каде подготвуваат за потпишување стотици договори за во Адора Инженеринг ќе ве пречекаат две дами одговорнИ зА протоколот купопродажба на станови, за набавки и други правни и кабинетот на генералниот директор, кои љубезно ќе ве примат, ќе ве работи. сместат, ќе се погрижат пријатно да се чувствувате додека се интересирате и женска рака го води и секторот зА ИнвестИцИИ И ја носите важната одлука за купување нов дом. коМерцИјА, каде прават набавките, се пронаоѓаат секторот зА односИ со јАвност И МАркетИнг го води дама која во Адора најповолните и најквалитетни комерцијални партнери на компанијата, која набавува и организира носење на бетон Инженеринг се грижи за имиџот на компанијата, за коректни комуникации со купувачите, партнерите, медиумите, јавноста... и други градежни материјали во доцните ноќни часови, кога се градат темелните плочи на станбените објекти. сите дами заедно со претставниците на посилниот пол, предводени од генералниот менаџер, од свој стручен аспект вградуваат дел од себеси во секторот зА фИнАнсИИ, сМетководство И бизнис мозаикот, што ја прави целосната слика за градежната компанија пред АнАлИтИкА се потпира на две дами, кои заедно со купувачите, граѓаните и јавноста, препознатлива како Адора Инженеринг. шефот, секојдневно како мравки ги евидентираат една половина од успешниот менаџмент на Адора Инженеринг ја сочинуваат сметките, ги книжат фактурите, пресметуваат даноци, вредните дами, а останатиот дел се менаџери и неимари од посилниот пол. работејќи одговорно и домаќински.

02 5 215 215 l 072 204 024 075 240 200 l 078 240 467 075 240 003 l 070 365 738

www.adora.com.mk

* prodazba@adora.com.mk

www.facebook.com/adora.izenering

7 март, 2014 | 75

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Verica Mileska stefanoVska претседател на Комората на рм за приватно обезбедување

UspeaV da go podobraM iMixot na obezbedUVaweto kako profesija!

В

ерица Милеска Стефановска е актуелен претседател на Комората на РМ за приватно обезбедување, генерален менаџер во агенцијата за приватно обезбедување МДН Обезбедување и дел од менаџерскиот тим на Коњичкиот клуб „ДОНА“ од

76 | 7 март, 2014

Радишани. Три атрактивни функции, на прв поглед типично „машки“, кои со подеднакво ист ентузијазам ги извршува жена. Очигледно дека за успешно раководење со оваа „атрактивна“ комбинација, жена во светот на „машкиот“ бизнис , како што вели Милеска Стефановска треба едноставно

да го внесете своето срце во работата, максимална посветеност за се што работите и верба во себе дека ќе успеете. Вие работите во условно речено машка професијаобезбедување? Како се најдовте во оваа доста специфична област?

Во моите размислување нема поделба на машка и женска професија. Мојата работна кариера започна во 1992 година со вработување во МВР, кога на 20 годишна возраст станав дел од првата генерација на жени полицајки во Р.Македонија. Што значи дека на самиот почеток научив за улогата и значењето на жената како овластен полициски работник, која ги извршува истите работни задачи како и нејзините колеги полицајци. Од тука, верувам дека не постои машка и женска професија, има само професионализам и знаење. Со соодветна обука, дисциплина, напорна работа и добар тим секоја реално поставена цел може да ја остварите. Денес, од аспект на генерален менаџер во компанија која веќе 12 години дава услуги од областа на приватното обезбедување, јас сум поборец на почитување на поставените системи и стандарди за квалитет и професионалност во работењето. Сметам дека тоа е основен предуслов една компанија која се занимава со ваква серозна дејност од јавен интерес успешно да се справува со предизвиците и да си обезбеди свое место на пазарот. Нема успех без посветеност, мора спремно и безусловно да се посветиме на она што ќе го зацртаме како фундамент или пак цел. Кои се Вашите предизвици, цели и мотиви на работење како претседател на Комора на Република Македонија за приватно обезбедување, имајќи ја предвид одговорноста пред целата Ваша фела и севкупно, пред државата? Начинот на работење кој го применувам и се покажа како успешен во мојата компанија, го имплементирав и во работењето на Комората на РМ за приватно обезбедување. Како претседател на Комората веќе четири години, ќе бидам нескромна и ќе кажам дека вложувам многу време и труд за успешно справување со отстранување на сите девијации и предрасуди кои од самиот почеток ја пратат нашата дејност и подобрување на имиџот на работникот за приватно обезбедување. За нашите членки, Комората како основна матична клетка организира редовни стручни работилници, семинари и едукациски програми посебно обработени и усогласени со дејноста приватно обезбедување. Остваруваме соработка со институциите кои на било кој начин ја тангираат нашата дејност и секако, остваруваме соработка со потврдени стручњаци од

Специјален прилог | жените во бизнисот | научно-академската јавност, реномирани професори при македонските универзитети, докажани експерти во своите професии. Се разбира, патот до успехот е долг и трнлив, ни претстои уште многу да работиме и да се докажуваме. Дополнителен поттик ми дава и нашата успешна поставеност на меѓународен план. Современи и успешни европски земји, се разбира во нашата дејност не третираат како рамноправни. Потврда за нашата работа е признанието што го добивме од Европската асоцијација за приватно обезбедување CoESS каде што од статус на придружна членка (кој го имаат земји кандидати во ЕУ), во 2012год. нашата комора беше примена во групата активни членки (каде се земјите членки на ЕУ). Што претставува за Вас Коњичкиот клуб „Дона“, задоволство, хоби, релаксација или уште еден сегмент каде ги насочувате Вашите менаџерски капацитети и компетенции? Разбирливо, секој човек има потреба своето слободно време да си го организира онака како што самиот смета и за сопствени потреби. Идејата за практицирање и афирмирање на коњичките спортови во нашето семјство постои од пред десетина години кога моите деца почнаа да покажуваат интерес за овој несекојдневен на спорт и начин на рекреација. Како дел од тимот кој раководи со Коњичкиот Клуб „Дона“ афирмацијата, развојот и едукацијата за одгледување и тренинг на расни грла е само еден дел од моите активности во клубот. Коњичките спортови, без разлика дали се со натпреварувачки карактер или пак се практицираат како хоби, сами по себе се активности кои успешно го ослободуваат духот и телото од последиците на денешниот динамичен начин на живот, а во огромна мерка придонесуваат за правилен развој на децата и младите. Така што, сите мои активности во коњичкиот клуб, имаат и лична и глобална димензија. Личната димензија е моето време за релаксација, мир и спокој во секојдневието. А глобалната димензија ги претставува моите високи вредоности за придонес за некои помлади генерации. Како „менаџирате“ дома? Често на своја сметка се шегувам дека менаџирањето го практицирам и усовршувам 24 часа на ден. Работниот ден и обрски се само еден дел од моите активности, практицирањето на домашниот менаџмет во друштво на мојот сопруг и моите три синови, од мене, покрај љубов и

толеранција, бара огромна мудрост и суптилно канализирање на нивните потреби во вистинска насока. За секоја мајка примарното чувство е да ги види своите деца здрави, среќни и задоволни. И јас, како и впрочем сите мајки, сум горда на своите синови. Во едно такво друштво верувајте не е лесно да се ,,МЕНАЏИРА,, по дома а мојата најголема вредност е да бидам најуспешна токму на ова поле. Кои се спецификите и предностите на жените како менаџери? точена во менаџирање Сметам дека предноста на Љубовта кон коњите преНА“ од Радишани „ДО б клу нашиот пол доаѓа од оној со Коњичкиот основен т.н. „чип“ што секоја жена го носи во себе. Поточно, на вродената храброст и спремност на жената да излезе од „зоната на конфорт“ и на нејзината вештина да се справи со предизвиците и изненадните, неочекувани промени, брзо и одлучно да реагира и да донесе одлука. Способност, снаодливост и бројни други животни вешини поседува секоја жена во себе и секоја од нас, секојдневно, ги употребува, прашање е само колку сме свесни, какво значење им Од потпишувањето на договор за соработка даваме и колку време со Факултетот за безбедност и енергија посветуваме да поработиме на себе и на своите потреби во позитивна смисла на зборот, за да напредуваме и за да бидеме успешни. Потврда на оваа моја теза е и се поголемиот број на успешни жени во сите сфери на живеењето, па и во оние, кои до вчера се сметаа за „машки“, во политиката, во науката, во спортот и во бизнисот. Што предлгате, како може да се подобри климата во Р.Македонија за зголемено присуство на жени претприемачи и развој и ефектуирање на предприемачките идеи кај жените? Пред се, сакам да истакнам Во сопствената агенција за приватно дека мојот став не е дека обезбедување МДН Обезбедување секоја жена треба или мора да е успешна во бизнис. Имам период имавме прилика обезбедување на сигурност за должно почитување за жените да видиме резултати од старост. кои се тоа што избрале. Секоја направени истражување Во тој смисол, во Македонија чест за жените кои свесно на оваа тема и јасно се сметам дека е неопходна бираат да бидат само мајки и гледа дека кај нас сеуште е интензивна поддршка од страна домаќинки, други бираат да значително присутен статусот на сите субјекти-чинители на работат стереотипно женствени на “зависна” жена, која нашите простори. професии и тоа беспрекорно тешко се реализират надвор На жените им е потребна го извршуваат. Истражувањата од рамките на семејството. посебна помош во однос покажуваат дека и на светско Многу мал број на жени на образованието, обуки, ниво, жените процентуално имаат финансиска заштеда тренинзи, практична настава и помалку од мажите избираат или пак се сопственички на други начини за подобрување на универзитетите да учат недвижен имот, фактори кои на способностите и знаењата, бизнис, или помалку веруваат им гарантираат независност, како и обезбедување на дека имаат капацитети за можност за инвестирање програми за финансирање, започнување свој бизнис итн. во сопствен бизнис и техничка помош итн. Во Македонија во изминатиот

7 март, 2014 | 77

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Brojot na @eni-milijar raste, no tie glavno se bogati nasledni^ki Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

Н

а најновата Форбс листа на милијардери годинава има пораст за 25% на бројот на жени. Во овој најексклузивен клуб на 1.645 милијардери околу 10% се жени, што е за 25% повеќе од минатата година. Во тоа друштво е и Шерил Сандберг, главен извршен директор на Фејсбук која тежи 1,05 милијарди долари. Вредноста на нејзините акции во ФБ пораснаа за 130% минатата година и само по тој основ таа заработи 12 милиони. Исто така нејзините приходи и популарност пораснаа по објавување на книгата “Lean In”, во која таа ги советува жените како да се справуваат во светот на мажите.

78 | 7 март, 2014

Жените-наследнички на најголемиот трговец во САД, пак, Волмарт го држат првото и трето место во топ 10 на Форбс листата. Тоа се Кристи Волтон (36,7 милијарди долари), која е вдовица на Џон Волтон, син на основач на Волмарт, Сем Волтон и Алис Волтон (34,3 милијарди долари), ќерка на Сем Волтон. Помеѓу нив, на второ место е Лилиан Бетенкорт, наследничката на козметичката империја Лореал со богатство од 34,5 милијарди долари. Таа сега и официјално е најбогатата жена во Франција. На листата годинава се најдоа уште 268 нови имиња, од кои само пет сами, преку сопствена компанија ги имаат заработено парите. Останатите главно се наследнички на богати бизнис империи од прво или второ колено! Дали жените треба да бидат инспирирани или разочарани од најновата листа на Форбс? Позитивното

е што тие се повеќе се инфилтрираaт во најбогатите редови, но тоа оди многу бавно, и најчесто преку наследство. Исклучок од тоа “правило“ се Мег Витман, извршен директор на Хјулит Пакард и Сара Блакли која ја стартуваше компанија за долна облека Spanx, моден дизајнер Тори Бурч и медиумски магнат Опра Винфри, кои се таму благодарение на нивните бизнис империи.

На кои работни места има најголеми и најмали разлики во примањата меѓу мажи и жени?

Не е ништо ново ако кажеме дека жените се значително помалку платени од мажите, дури и кога извршуваат иста работа. Но тој јаз е различен во различни сфери и работни места. На ниво на сите работни места во САД, жените заработуваат 80,9% од заработката на мажите. Разликата

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Аналитичарите не нашле доволно научно потврдени докази дека постојат структурни бариери за бизнисот на жените. Напротив, сметаат дека помалиот интерес на жените за почнување на бизнис е главната причина и за нивната помала застапеност во светот на бизнисот. За разлика од 27% од машките кои завршуваат бизнис студи, тој процент кај женските студенти е само 19%, што според аналитичарите, во голема мерка го дефинира јазот во половата (не)рамноправност во бизнисот прераспределени на помалку платени работни места. Ако се земе предвид дека ова се објективни фактори кои ги намалуваат заработките на жените, не смее да се занемари и реалниот фактор на родова дискриминација, вели Ана Лена Нозал, економист на ОЕЦД. Поривот за формирање сопствена компанија и стартување сопствен бизнис е другото поле на кое се гледаат големите разлики меѓу мажите и жените. За разлика од 10% од Американците кои имале сопствен бизнис во 2012 година, само 7% од Американките покренале свој бизнис, покажува Global Entrepreneurship Monitor (GEM). Некои економски експерти сметаат дека за да се подобри ваквата ситуација и да се намали оваа полова разлика во претприемништвото предлагаат повеќе специјализирани финансиски програми, наменети за жени. Но, други сметат дека ваквиот пристап е погрешен затоа што и покрај досегашните програми за поттикнување на заедничка бизнис сопственост меѓу мажи и жени, уделот на жените останува на ниво од 36% во периодот од 2007 и 2012 година, што докажува дека специјализираните програми за поттикнување на женско претприемништво даваат мали ефекти на терен. Аналитичарите не нашле доволно научно потврдени докази дека постојат структурни бариери за бизнисот на жените. Напротив, сметаат дека помалиот интерес на жените за почнување на бизнис е главната причина и за нивната помала застапеност во светот на бизнисот. Една анкета спроведена во 2012 година меѓу бруцоши на американските факултети покажа дека студентите изразиле во плати е најголема во секторите: двапати поголем интерес од студентките продажба, осигурување, недвижности, да основаат сопствена компанија по лични финансии, маркетинг и кај дипломирањето. Ова зборува многу за брокерите, додека најмала разлика во разликата во идните очекувања и бизнис платите меѓу мажи и жени има кога интенции меѓу мажите и жените што во станува збор за правни асистенти, голема мерка влијае врз реалноста во социјални работници, службеници, која мажите многу почесто се јавуваат работници во кафулиња и во во улога на сопственици на бизнис во здравството. споредба со жените. Дел од причината за тие разлики Исто така, друг фактор за се смета дека е резултат на постојните разлики е изборот на професија кој ги што жените помалку прават жените, па така на студираат бизнис на пример, жените-лекари факултет. За разлика почесто избираат од 27% од машките кои специјалности кои се завршуваат бизнис помалку платени. Исто студи, тој процент кај порасна бројот на најбо така фактот што жените женските студенти е жени во светот во 20 гати 13 г. почесто земаат одмор само 19%, што псоред заради грижа за децата аналитичарите, во е причина поради која голема мерка го се случува да бидат дефинира јазот во

rderi

i

25%

66%

од работата во светот ја извршуваат жени! Но тие заработуваат само 10% од светските приходи и поседуваат само 1% од сопственоста!

65%

од мажите во САД веруваат дека се способни да стартуваат сопствен бизнис, а само 47% од жените ја имаат оваа верба.

15%

од Американците кои не водат своја компанија, планираат тоа да го сторат во следните три години. Кај жените тој процент е 10% половата (не)рамноправност во бизнисот. Токму изборот на едукацијата се смета дека е клучен фактор за степенот на идното вклучување на жените во бизнис светот. Затоа и не треба да изненадува фактот дека жените имаат помалку развиени претприемачки способности. Оттука и не е за изненадување дека 65% од мажите веруваат дека се способни да стартуваат сопствен бизнис, а само 47% од жените ја имаат оваа верба. Истражувањето на ГЕМ за 2012 година покажа дека 15% од Американците-мажи кои не водат своја компанија, планираат тоа да го сторат во следните три години. Кај жените тој процент е 10% од жените кои моментално не се во бизнисот. Оттука, за елиминирање на тие јазови кои се повеќе од очигледни кога ќе се видат статистичките податоци, неопходно е да се имплементираат повеќе едукативни програми преку кои ќе се елиминираат стереотипите во однос на изборот на професија и интересот на девојчињата уште во пониските степени на образование, да стартуваат бизнис кога ќе пораснат. Добрата вест е дека тие ставови полека почнуваат да се менуваат. Неодамна објавениот извештај на Галуп покажа дека се повеќе девојки се гледаат себеси во улога на бизнис-жени што дава надеж дека во следните декади сегашниот јаз значително ќе се намали.

7 март, 2014 |79

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Najmo]Nite @eNi vo svetot Na bizNisot

2013 година беше значајна за жените во бизнисот. ИБМ ја назначи првата жена CEO во својата историја, тоа е Џини Ромети. Шерил Сандберг го поведе Фејсбук во најочекуваното ИПО (иницијална јавна понуда на акции) во минатата година, а Ирина Розенфелд беше зафатена со разделување на најголемата светска прехранбена компанија Крафт во две јавни претпријатија. Мариса Маер скокна на функцијата извршен директор во седиштето на Јаху. Дефинитивно 2013 беше добра година за женитеменаџери во глобалните компании Шерил Сандберг

1.

Мариа даС граСаС СилВа фоСте

2.

3.

извршна директорка и претседател на Бордот на Крафт лани беше многу зафатена со управување на најголемата поделба во трговскиот бизнис во Северна Америка, на две независни компании.

4.

8.

Вработената во Гугл го остави без зборови светот на технологиите во јули кога објави дека ја напушта оваа компанија за да стане извршен директор на Јаху. Во нејзината нова улога таа има намера да даде посилна потпора на најсилните франшизи на Јаху во мејловите, финансиите и спортот.

ани СВени

Во октомври 2011, 30-годишната “Џини“ беше назначена за извршен директор со што стана првата жена воопшто која води технолошки гигант со повеќе од 100 милијарди долари приходи.

9.

Копретседател на Дизни Медиа Нетворкс и претседател на Дизни АБЦ Телевизиската група на студијата во странство со портфолио од 100 канали која има 600 милиони гледачи во 169 земји

ангела брели

10.

Како извршен директор на ВелПоинт (WellPoint) од 2007 година, ја води втората најголема компанија за здравствено осигурување во САД, влијаејќи на здравјето на еден од девет Американци. Оваа година таа се согласи се здобие од здравственото осигурување Америгруп за 4.9 милијарди долари и препродажба на корективни леќи договор кој се проценува на 900 милиони долари

80| 7 март, 2014

7.

Како извршен директор на бразилската нафтена компанија Петробас, која продуцира 91% од бразилската нафта и 90% од бразилскиот природен гас, таа стигнува до приходи од над 130 милијарди долари

МариСа Маер

Вирџиниа роМети

6.

Поранешниот шеф на еБеј и новиот извршен директор на Хјулит Пакард, жена која се кандидираше за гувернер на изборите во Калифорнија во 2010 година, сега е пред значајно потешка задача: да ја подобри состојбата во оваа фирма

популарната извршна директорка на Пепси се наоѓа на листата 20 најмоќни жени во бизнисот уште од 2006 година. Минатата година таа им исплати 5,6 милијарди на акционерите и нето добивката на компанија порасна за 14% на 66 милијарди долари.

ирене розенфелд

5.

Главниот извршен директор на Ксерокс се уште се обидува да ја поврати славата на компанијата како партнер на компаниите наместо како продавач на принтери и машини за копирање. Услугите како што се менаџирање на електронски трансакции за различни билети и за паркинг сега им носи половина од приходите.

Мег ВитМан

По 4 години поминати како главен оперативен директор, и по успешното водење на компанијата низ најочекуваната иницијална јавна понуда на акции во мај – таа беше назначена за извршен директор на најголемиот социјален медиум во светот во јуни.

индра нуји

урСула бурнС

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Здравата исхрана е мој начин на живот и извор на енергија. Здравјето влегува преку устата, токму затоа е неопходно да се внимава што и како се конзумира. Богатата палета на здрави производи од брендот Виталиа веќе 20 години внесува здравје во домовите на потрошувачите. Тие се одлучија за најдоброто, за Виталиа, за стручно создадени, совршено избалансирани продукти богати со разновидни хранливи материи за лесно совладување на дневните потреби на здрава енергија.

iskra Vetaxokoska-Mucunska косопственик и управител на виталиа

20 godini Vitalia ekspertiza, quboV i tradicija za zdraVa hrana

Претприемачка приказна која прерасна во традиција

Верувала дека кариерата ќе ја гради како професорка на Машински факултет, но визијата за развој на семејна компанија под мотото “Здрава храна за здрави генерации“ ја одведе во водите на бизнисот. Од самиот почеток е вклучена во секој сегмент од развојот на компанијата, од отворањето на малата продавница за здрава храна во Скопје, пред точно две децении, па се до она што Виталиа претставува денес најуспешна извозно ориентирана компанија од доменот на здравата храна со над 150 вработени кои се целосно посветени на задовоството на купувачите и кои живеат со вредностите на брендот. “Да се започне со храбра идеа и кај потрошувачите да се развие свест за важноста на здравата храна е вистински подвиг на кој сме особено горди. Задовоството на нашите консументи и препознавањето на Виталиа како бренд од доверба е нашиот најголем успех“, истакнува Искра Ветаџокоска - Муцунска.

Виталиа - синоним за квалитетна здрава храна со предзнакот “made in Macedonia“ “Секој производ го развиваме и растеме како наше сопствено дете. Но она што не прави лидери во сегментот е нашата иновативност. Секој производ кој го развиваме, го создаваме со љубов, од срце. Тој мора да е со додадена вредност и како таков да ги задоволи строгите

критериуми за квалитет, функционалност и се разбира вкус. Нашиот стручен тим постојано ги следи најновите трендови во исхраната, а резулататот на таа посветеност е уникатен иновативен производ кој е олицетворение на најновите достигнувања во нутриционизмот“, раскажува Ветаџокоска – Муцунска. Ориентацијата кон производство на квалитетни здрави производи ја потврдија со воведување на најстрогите интернационални стандарди за безбедна храна (НАССР, ISO, SA 8000, Vegetarian) со што ја зголемија конкурентноста и довербата во брендот Виталиа. Ги имплементираа и специфичните Кошер и Халал стандарди кои им овозможија пласман и на пазарите од Блискиот исток, позиционирајќи се рамо до рамо со најпознатите светски брендови.

Секој производ е емоционална врска со нашите купувачи

“Успехот на Виталиа сите овие години се должи на фактот што во развојот на компанијата не сме водени од желбата за заработка. Напротив. Во се’ што работиме има огромна емоција, етичност и исклучителна скромност од аспект на финансиски бенефит, меѓутоа огромна амбициозност во желбата да се понуда апсолутно најдоброто за нашите потрошувачи. А тие тоа го препознаа, горди се што Виталиа е македонски бренд, го чувствуваат како свој и се идентификуваат со него.“

Вложуваме во заедницата за здрави идни генерации

За проектот „Петка за здрава храна“ Виталиа ја доби престижната 13 Ноемвриска награда од градот Скопје. “Всушност тоа е признание за 5 годишна упорна работа на нашиот тим од доктори и нутриционисти кои преку интерактивни предавања и игри ги воведуваат децата од предучилишна и училишна возраст во светот на здравата исхрана и помагаат во креирање на здрави прехранбени навики кај најмладите. Задоволството од резултатот е видливо и кај наставниот кадар и кај родителите. Затоа нашата мисија во делот на едукација продолжува преку воведување на нови, модерни и интерактивни методи на комуникација со децата“, објаснува Искра.

Постојана посветенот на нашите крајни консументи

Емоционалната врска со нашите потрошувачи ја развиваме и негуваме секојдневно, комуницирајќи преку нашите отворени телефони, е-маил, FB страница Vitalia.Healthy.Food и твитер профил VitaliaMk. Ја користиме секоја можност поблиску да ги следиме потребите на потрошувачите и промптно да одговараме на нивните прашања и сугестии. Токму затоа, Виталиа останува најдоверлив парнер на Македонскиот потрошувач во определбата со здравата храна да креираме здрави поколенија.

7 март, 2014 | 81

Специјален прилог | жените во бизнисот |

vesna Delovska извршител

Doka@avme Deka sme klu^en faktor za poDobra pravna Disciplina

И

звршителката Весна Деловска е децидна и детална во објаснувањето на професијата извршувањето воопшто не е нова правна гранка. Напротив, извршувањето е старо и постои од кога постои и правото. Системот односно постапката на извршување постоеле уште во римското право, и рамката која од тогаш е воспоставена и функционирала уште тогаш е истата база на која е изграден и функционира и денешниот систем на извршување. “Каква важност ќе има било која судска одлука доколку истата не може да се спроведе. Каде е тогаш правдата. Или можеби поедноставно би било да кажеме зошто му е некому правдата да ја има само на хартија испишана во пресудата или во нотарскиот акт , а истата да не може да си ја изврши”, вели Деловска во интервју за “Капитал”. Која е суштината на извршувањето? Целта на извршувањето е се уште истата од римското право - да се постигне

82 | 7 март, 2014

целосно владеење на правото, со што ќе се постигне целосна правна сигурност на сите субјекти во едно општество (граѓаните, фирмите и државата). Извршувањето е најтешкиот дел на процесот на воспоставувањето на правната дисциплина. Секоја судска одлука содржи еден рок кој во правото е наречен париционен рок - во кој извршеникот односно странката која е задолжена треба доброволно , сама да си ја изврши обврската. Дури по истекот на тој рок , може да се покрене постапката за присилно извршување. Зборот присилно не треба и не смее да се толкува како примена на било каква сила , закана или слично туку зборот присилно треба да значи дека должникот веќе не може да одолговлекува туку мора да си ја исполни обврската. Во 2005 година како еден од реформските закони е донесен нов Закон за извршување кој започна да се применува од мај 2006 година. Со новиот Закон е напуштен дотогашниот систем на извршување кој се

спроведуваше во судска постапка, пред надлежен суд, и се воведе нов систем на приватно извршување, со именување од страна на Министерот за правда на приватни извршители кои имаат јавни овластувања, а за реализација односно за извршување на правосилни и извршни судски пресуди, извршни нотарски акти како и други исправи кои имаат својство на извршни. Значи она што до 2006 година го работеа извршните судии организирани како посебно извршно одделение во секој граѓански суд, денес го работиме како приватни извршители, но под строга контрола од страна на Министерството за правда. Ваков систем на извршување во моментот е доминантен не само во Европа, туку и на другите континенти. Како одговор на Вашето прашање за актуелната состојба во извршувањето, ќе кажам дека се движиме кон остварување на основната цел, а тоа е правната дисциплина на страна на сите субјекти. Приватното извршување функционира веќе седма година и по сите анализи

Специјален прилог | жените во бизнисот | и статистички показатели се доаѓа до заклучок дека процентот на извршени одлуки е навистина неколку пати поголем од оној кој бил кога оваа постапка се спроведувала преку суд. Вака зголемениот процент во извршувањето пред се е резултат на добро организираната работа во секоја извршителска канцеларија, но и строго поставените законски решенија за тоа. Скратени се многу рокови и така е оневозможено на должниците и во извршната постапка да користат најразлични средства на одолговлекување на постапката. Ако направиме компарација и го поставиме прашањето зошто порано извршувањето траело толку долго, а сега со приватното извршување целата постапка се движи многу брзо, ќе дојдеме до еден заклучок, а тоа е дека во секоја извршителска канцеларија има вработено во просек од 5 до 15 па и повеќе луѓе, тогаш ќе ни стане јасно дека никогаш ниту еден извршен судија немал позади себе тим од толку стручни соработници , кои се мошне сериозен дел од ланецот на постапувањето, од моментот кога ќе пристигне барањето за извршување, па целата обемна административна постапка внатре во канцелариите, па се до конечно реализирање на бараното извршување. Значи одговорот е во организационата поставеност на целата постапка и секако брзината во постапувањето, која пак брзина се постигнува со внатрешна екипираност на канцелариите со стручен и добро обучен кадар. Овде би ја напоменала и соработката која ја имаме со сите институции во државата а во смисла на брзо добивање на податоци за странките, како и електронското поврзување со некои институции и директно влегување во база на податоци кои ни се потребни . Кои се трендовите и кои се актуелностите во извршувањето? Мора да направиме една јасна граница дека станува збор за една строго определена законска постапка, која не трпи и не смее да трпи никакви импровизации. Во секој момент се знае што може или не може да се направи. Би кажала можеби дека во моментот веќе кај луѓето е создадена вистинската претстава за поимот извршување, а особено за улогата на самите извршители. Ние не го создаваме правото, ние го реализираме она што судот во судска постапка, го одлучил со пресудување. Токму ова беше можеби и најтешката би ја нарекла борба на извршителите во изминатите 6 години да се позиционираат во системот онаму каде и навистина припаѓаат. Луѓето веќе не се убедуваат пред извршителите и не ја докажуваат оправданоста, тие веќе знаат дека обврските мора да си ги исполнат точно онака како што пресудил судот. Со оглед на тоа дека како Извршител ја гледате и другата страна на бизнисот , како ги оценувате состојбите во бизнисот во овој период? Најактуелни и во најголем број се предметите на долгови кон услужните комунални дејности- неплатени сметки за струја, вода, парно, телекомуникациските услуги. Ова се најчесто долгови до вредност од околу 100 евра. Од вкупно примените барања за извршување на ниво на цела држава во 2013 година на овие предмети отпаѓаат околу 40%. Околу 55% од вкупно примените предмети се

со вредност од 100 до 11.000 евра - ова да биде нескромно да кажам дека како се предмети најчесто од стопанството, жени кои сме прифатиле да ја работиме или од тековното банкарско работење , а ова професија, значи добро сме ги само останатите 5% отпаѓаат на предмети совладале сите претходно наброени над ова сума - во ова група влегуваат атрибути и одлично се справуваме со сите поголемите предмети особено на предизвици. хипотекарните долгови кон банките. Како жени извршители секако мора да ја Но во однос на наплатените средства би имаме направено и дистинкцијата меѓу дошле до сосема спротивен процент од работата и семејството. Ќе потенцирам претходно изнесениот. Имено најголем дека оваа професија не би можеле да процент од наплатените ја извршуваме доколку суми има во оние немаме целосна предмети каде банките поддршка од своите се доверители - односно семејства. Стресните кај хипотекатните ситуации од кои некогаш предмети. не може да се изолираме Ние не го Статистичките никако не би можеле да показатели ја даваат ги надминеме доколку создаваме и бројката односно немаме семејство, правото, ние го процентот на успешност приватност и разбирање. односно реализација Природата и спецификата реализираме која во изминатите 6 на нашата работа бара она што судот во години се движи меѓу од нас во одредени судска постапка, 35% и 45%. Со ваков ситуации да постапуваме процент на реализација и како воспитувачи и во која низ се доаѓа до заклучокот како дијагностичари на докажување дека извршувањето определени проблем на навистина функционира, нашите странки, како се дошло до дека брзата и ефикасна советници, проценители. пресудување. наплата е исто така Значи работата не Токму ова важна за доверителите, наведува на познавање кои понатаму или препознавање и беше можеби и продолжуваат со својата на одредени психички најтешката борба дејност. Во спротивно сегменти и социјалнодоколку истите тие психолошко однесување на извршителите доверители не можат на луѓето. Секогаш и во во изминатите брзо да си ги наплатат секоја прилика мора да се 6 години да се своите побарувања почитува психолошката и самите понатаму норма дека секој човек е позиционираат стануваат должници и различен и единствен, па онаму каде така се влегува во еден спрема тоа да го одредиме круг на неликвидност и своето однесување, на навистина во која се доведени без едноставен и прифатлив припаѓаат во своја вина. и разбирлив начин на Во последните две комуникација со секоја системот години имаме драстично странка и само така може зголемен број на да ги одбегнеме сите примени барања за извршување. Во 2011 евентуални непријатности на кои може да се изложиме. година имало 73.000 примени барања, во 2012 година дури 164.000, а во 2013 година Каков е Вашиот став во однос 141.000. Ова се должи на трансферот на на она што се нарекува женско старите судски извршни предмети од претприемништво? Сметате ли дека судовите, истите да се довршат преку таква состојба треба да постои извршителите. Но од друга страна пак се и со какви мерки треба да се намали бројот на одредени предмети за поттикнуваат жените на поголема извршување бидејќи одредени извршни бизнис иницијативност? исправи одат на извршување директно Како непосредни учесници во преку Управата за јавни приходи. функционирањето на целокупниот После 6 години сметам дека се правосуден систем во државата би издиференцирани субјектите кои можат и можела да истакнам податок дека во ја одржуваат успешно својата ликвидност рамките на правосудството во државата и бонитет, а од друга страна отпадна извршители на сите правосудни професии вештачкото присуство на субјекти кои не - судии, обвинители, извршители, можат да бонитираат на пазарот. правобранители, нотари и адвокати Колкав е бројот на жени извршители? мислам дека повторно би се дошло до На ова прашање ќе одговорам со некоја приближна бројка на жени кои ги особено задоволство. Во моментот во извршуваат овие професии, па можеби Република Македонија се именувани збирно сите овие професии ќе дадат и работат вкупно 99 извршители. Од процент и поголем од 50% на жени. Ако нив именувани жени извршители се 42. од друга страна се согледаат тежината на Ова е навистина значајна бројка ако се сите овие професии тогаш јасно е дека има предвид дека како професија сме веќе не треба и не смее да има никаква рангирани на највисоката скала на стресна поделба на машка или женска професија. и ризична професија. Професија која Во тој контекст нека биде и заклучокот бара максимална концентрација, која и воопшто за целото деловно работење, не трпи никаква грешка, професија која водење на бизниси, иницијативност, бара целосна посветеност, сериозност, претприемништво од страна на жените професионализам, доверливост, дека не смеат да постојат никакви комуникативност, прилагодливост, предрасуди , никакви дилеми дека разбирање на туѓите проблеми, жените еднакво и рамноправно со мажите соработка со странките, хуманост, се подготвени успешно да менаџираат и целосно почитување на достоинството да иницираат односно започнуваат свои на личноста на секоја странка. Па нема бизнис активности.

7 март, 2014 |83

Специјален прилог | жените во бизнисот |

aNita SpaSovSka директор на “Бучен козјак“

Ni[to Ne e doa\a bez rabota i koNtiNuiraNo u^ewe

А

нита Спасовска, магистер по економија, е пример дека професионалниот пат започнат во секторот финансии е веројатно најдобриот пат да се научи работата, да се запознаат бизнис соработниците и да се стигне до лидерската позиција во една компанија. Кумановската млекарница “Бучен Козјак“ е семејна компанија со професионален менаџмент, компанија

84| 7 март, 2014

на која во прв план и е квалитетот на произведеното и задоволството на купувачите. Затоа и развојниот пат оди полека, но сигурно. Спасовска зборува за развојните визии на млекарницата, но и за предизвикот како жена да управува со производна компанија! Бучен Козјак е веќе етаблиран бренд во млекарската индустрија

во земјава. Можете ли да ни кажете кои се вашите развојни планови во поглед на развој на нови производи и поголем пазарен удел? Бучен Козјак своето постоење го бележи уште во осумдесетиите години на минатиот век и слободно може да кажам дека е прва приватна млекара во Македонија. Формирана е од страна на брачниот пар Бранко и Стојка Стојковски кои уште во создавањето и кеирањето на

Специјален прилог | жените во бизнисот | бизнисот ги имаат поставено главните постулати на кои што ќе се темели целокупното работење во иднина: откупување само на квалитетно млеко, преработка на истото и производство на природни млечни производи. Сето тоа провејува и во самата мисија на претпријатието, а тоа е производство на висококвалитетни млечни производи приготвени на традиционален начин кои што на крајните потрошувачи ќе им овозможи задоволување на нивните потреби. Моментално обработуваме 15 тони кравјо млеко на ден и помала количина на овчо млеко, кое што е со сезонски карактер и го има само во одреден временски период од годината. Колкав е пазарниот удел не би можела да кажам со точни податоци од причина што се уште го немаме покриено целиот пазар на територија на Македонија. Во наредниот период планираме да ја прошириме дистрибуцијата во дел од останатите градови каде не сме застапени. Работиме на воведување на нови производи кои што со сигурност ќе бидат идентични со квалитетот и начинот на производство како и веќе постојните. Пред воведувањето на некој нов производ секогаш вршиме и испитување на пазарот, за тоа што им недостига на купувачите, каков вкус преферираат и се раководиме од тие сознанија. Суровината се смета за еден од најголемите проблеми во моментот. Како вие конкретно се справувате со недостигот на млеко? Неколку години на назад во млечната индустрија имаме дефицит на суровина, кој што е резултат на намалувањето на сточниот фонд и тоа се рефлектира на целокупното домашно производство. Млекарницата од своето постоење па се до денес со сите свои кооперанти гради и оддржува партнерски односи, а сето тоа резултира со лојални и верни добавувачи на млеко. Во изминатите три-четири години имаме доста инвестирано во нашите кооперанти. Тоа не се инвестиции само во парични средства, туку и во опрема која што им е неопходна за нивно нормално работење. Ваквиот вид на помош е надополнета со постојана едукација и обука од страна на нашите стручни лица, а се со цел за прилагодување кон постојните законските регулативи и производство на квалитетно млеко. Од почетокот на годината се преселивме во нов објект и потребите кои во моментот можеме да ги обработиме ни се доволни. По што се специфични и различни од конкуренцијата производите на Бучен Козјак? Лесно е да се даде одговор на вакво прашање од причина што тој е едноставен. Млечните производи на Бучен Козјак во себе содржат единствено домашно млеко и млечни култури кои се соодветни за секој производ одделно. Најголем дел од нашите потрошувачи се запознаени дека произведуваме кравјо и овчо кисело млеко како и јогурт, но во последниве неколку години во производството вметнавме и разновидови видови на

сирења: кравјо бело и жолто, кравјо самото формирање во управувачките сирење со пиперки, овчо бело и органи значајна улога има жената, тоа жолто сирење, а од минатата година се пренесува и на втората генерација, започнавме со производство на мешано а во меѓувреме сопствениците доносоа сирење. Оваа одлука за производство одлука жена да биде на чело на на ваков вид на производи се покажа компанијата. За да се успее во било која исправна бидејќи потрошувачите професија несомнено е дека е неопходна покажаа голема заинтересираност поддршката од смејеството, за среќа јас за истите, што за нас е од големо таа поддршка ја имам во целост од мојот значење. Пораката која што би сакала сопруг како и од моите две деца кои што да ја испратам до нашите ценети за мене се најголемата движечка сила. потрошувачи е дека ˝Нашите вредности Но, исто така имам среќа да покрај се Ваши предности˝. себе имам тим на соработници со кои 2014 година е на што се трудиме да ги самиот почеток. оствариме зацртаните Каква година цели. Производството очекувате? како процес е мошне Сметам дека има доста По самата интересен, но позитивни придвижувања истовремено и сложен, природа жените во економијата. Сепак а уште поголема ние самите мора да се поинтуитивни тежина добива бидејќи се адаптираме на од мажите и основниот инпут настанатите пазарни е млекото за кое мене лично таа услови, дали тоа ќе биде што знаеме дека не со нови стратегии, нови интуиција многу дозволува пролонгирање маркетинг концепти, ми користи во на периодот на внималетно управување преработка. Од како секојдневното со трошоците и сл., ќе биде измолзено не смееме да се работење и млекото до завршување доведеме во ситуација носење на на пакувањето на да очекуваме некој од готовиот производ и одлуки“, вели страна да дојде и да ни негово поставување ги промени тие услови. Спасовска во на полиците во Мислам дека оваа “Жените во маркетите се знае година постепено ќе има точно колку трае секоја бизнисот“, млада, подобрување, но ние и во фаза. Иако наизглед 2013 година имавме раст непосредна жена можеби делува дека и беше успешна година која за себе вели тоа преоѓа во рутина, за нас. Секако, големо дека посветеноста верувајте ми дека секој влијание има и дејноста ден е поразличен од во која се работи. Ние на работата и е претходниот или од продаваме храна, чија главниот адут наредниот што доаѓа. побарувачка е помалку во менаџерската зависна од кризата. Која според Вас, Напротив, побарувачката е спецификата или професија! за нашите производи предноста на женатаконтинуирано расте. менаџер? Улогата на жените во Бучен Козјак е интересен пример претприемништвото се повеќе се на семејна компанија која не ја зголемува не само во развиените раководи член на семејството, туку земји туку и во земјите во транзиција. професионален менаџер. Како се Создавањето на поволни услови за најдовте во оваа одговорна улога? поттикнување и развој на женското Мене уште од студентски денови ми претприемниство е еден од беше предизвик менаџментот од таа показателите дека жените полека причина и се одлучив да дипломирам ги рушат стереотипите за машки и на деловна бизнис економија, насока женски професии. Имам читано доста менаџмент, а подоцна и да магистрирам истражувања токму на оваа тема и на МБА. Јас ја сакам оваа работа и заклучоците кои што произлегле од досега во извршувањето на истата не истите се дека помеѓу половите не би кажала дека сум се нашла во некоја постојат разлики во сфаќањето на ситуација која што би ја категоризирала целта, самодовербата, раководењето, како пречка, тоа повеќе го гледам како контролата, желбата да се успее, предизвик. Многу ретко речиси никогаш не се откажувам од зацртаните планови автономија и сл. По самата природа и тоа е само прашање на време кога жените се поинтуитивни од мажите истите ќе се реализираат, сметам дека и мене лично таа интуиција многу ми за било кој посакуван резултат треба користи во секојдневното работење и храброст и упорност. Постојат неколку носење на одлуки. Она што го научив од можни начини за решавање на секој моето досегашно искуство е дека ништо проблем, прашање кој пат да се избере не доаѓа без работа и континуирано и кои средства ќе се употребат. Секој учење, осознавање на нови хоризонти. претприемач и менаџер мора да ја Во оној момент кога човек престанува поседува cпособноста да постави јасни да учи и да се надградува, застанува во и мерливи цели, да прифати дека и својот развој. На оваа позиција многу грешките и ризикот се дел од успехот, работи научив за млекото и самиот желба да направи се за да успее, процес на преработка на истото кои што постојано да учи и да се надградува. и не ми беа некоја јака страна, но тоа за Интересно за Бучен Козјак уште од мене и ден е денес голем предизвик.

7 март, 2014 |85

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Soveti od Tori Bur^:

Mentorstvoto e najva@no za @enite da uspeat vo biznisot!

Т

ору Бурч дипломираше на Универзитетот во Пенсилванија на насоката уметност на историја, а потоа се пресели во Њујорк да започне кариера во модната индустрија. Работела во односи со јавност и маркетинг секторот за највлијателните дизајнери во Америка, како што се Ралф Лорен, Вера Ванг и Нарцисо Родригес. Таа го лансираше брендот Тори Бурч во 2004 година со мал бутик во Менхетн и оттогаш нејзиниот бренд прерасна во глобален бизнис со повеќе од 100 успешни приказни, и присуство во преку 1.000 специјални продавници. Зошто ја лансиравте Тори Бурч Фондацијата во 2009 година. Што ве инспирираше за тоа и што сакате да постигнете со филантропијата? Создавањето на фондација беше дел од нашиот бизнис план уште од самиот почеток кога започна со работа нашата компанија, но за тоа прво требаше нашата компанија да биде успешна. Лансирањето на фондација да се поддржи женскиот претриемачки дух дојде природно. Ние научивме многу преку нашето искуство и сакавме да го споделиме ова знаење со останатите жени. Ние исто така знаеме дека со инвестирање во женското претприемништво ќе ги поддржиме инивните фамилии. Во изминатите 5 години, како се развиваше програмата на фондација и нејзиниот фокус и какво влијание имавте до сега? Најголемиот предизвик со кои се соочуваат жените претприемачи и да дојдат до капитал, до менторство и тренинг, и од почетокот на нашата фондација во 2009 година воведовме програми преку кои ги адресиравме овие предизвици. Во изминатите пет години, на нешто повеќе од 220 мали бизниси им понудивме заеми преку Accion и им понудивме менторство на повеќе од 1.000 жени преку наши настани. Во 2012 година ја лансиравме програмата за претприемничко едуцирање. Првата генерација дипломираше минатата пролет а веќе имаме две други генерации- една во Њујорк и друга во Лос Анѓелес. Во партнерство со Банката на Америка (Bank of America), вашата фондација неодамна го лансираше Елизабет Стрит Капитал, што ја таргетира раната фаза на жените претприемачи. Како дојде идејата за вакво партнерство, и како оваа програма ќе работи?

86 | 7 март, 2014

Нашиот тим ја препозна синергијата помеѓу овие две организации. Банката на Америка е фокусирање на зајакнување на улогата на жената во економијата и нуди капитал да ја поддржи оваа цел. Нашата фондација има мрежа на жени претприемачи кои бараат пристап до капитал и мрежна поддршка за раст и оценка на нивниот бизнис. Преку Елизабет Стрит Капитал иницијативата Банката на Америка ќе нуди 10 милиони долари како ниско ризичен капитал на непрофитните центри кои нудат заеми за претприемништво во 18 градови во САД во наредните две години. Ваквите центри ќе нудат заеми и техничка помош за жените претприемачи. Ние исто така ќе нудиме менторство и мрежни можности преку кои ќе креираме заедници на претприемачи низ целата држава. Кога ќе погледнете денес во САД, кои се критичните предизвици со кои се соочуваат жените претприемачи и како вие самата ги надминавте ваквите пречки? Трите најголеми предизвици во женското претприемништво се пристап до капитал, менторство и тренинг. Кога треба да го зголемиме капитал за да создадеме компанија, прво им пристапуваме на фамилијата и пријатели кои не секогаш ќе ви речат „да“. Со средствата ние создаваме и лична инвестиција, и ако успееме да започнеме тогаш сме среќни. Јас исто така бев среќна што имав мрежа од ментори и колеги од модната индустрија кои беа несебични со совети и време за мене. Нивните совети беа од непроценлива вредност за мене така што од прва рака знам дека доброто менторство може да направи голема промена. На крајот, да се научи како да се води бизнис исто така е предизвик. И покрај тоа што имав работено во модната индустрија со година, не бев обучена како дизајнер, а исто така никогаш не бев ЦЕО. Морав да го научам ова сама. Како основач и извршен шеф на милијарда долари вредна компанија, од чие основање славите 10 години, кои се некои од лекциите за лидерство кои ги научивте досега? Научив многу и се уште учам секој ден. Секогаш им кажувам на жените кои размислуваат да започнат бизнис дека мора да имаат уникатна идеја која одговара на нивните потреби. Исто така треба да бидете во можност да ја искомуницирате добро и јасно таквата идеја. Може да ја имате најдобрата идеја во светот но треба луѓето да го разберат потенцијалот на идејата и да ви се приклучат заеднички да го донесете вашиот концепт во функција.

Основач, директор и дизајнер на популарниот американски лајфстајл бренд Тори Бурч и основач на истоимената фондација преку која таа прави големи напори за поттикнување на жените што повеќе да влегуваат во бизнис. Таа зборува за најновото партнерство со Банка на Америка, предизвиците со кои се соочуваат жените претприемачи и лекциите за лидерство кои таа ги научи од сопствено искуство.

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Marta NauMovska GrNarova генерален менаџер на Завар Компани

Na[ite NajGoleMi iNvesticii se vo zNaewe!

З

авар Компани е компанија која постои 25 години, а веќе 15 години со своето производство на процесна опрема е ориентирана кон извоз. Нејзин примарен пазар се глобални компании од Германија и Швајцарија, главно од хемиската и фармацевтската индустрија. “Македонскиот пазар е премал за нас со оглед на тоа дека сериозен инвестициски циклус се случува на 4-5 години во една

88| 7 март, 2014

компанија. Затоа се решивме да се специјализираме процесна опрема и садови под притисок наменети за хемиска и фармацевтска индустрија, при тоа здобивајќи се со сите потребни ИСО и ПЕД сертификати кои се неопходни”, вели Наумовска Грнарова. “Завар Дизајн”, пак, е компанијата која со своите дизајнирани инокс радијатори е единствена на Балканот и источниот дел на Европа

и е исто така насочена кон европските пазари. Со прилагодување на колекциите наскоро ќе се таргетираат пазарите на Блискиот Исток и Русија, како пазари со голем потенцијал. “Јас сум против поделба на претприемништвото на машко и женско, а нашиот пример би требало да биде пример за разбивање на потребата од таква поделба“, вели таа. Во нејзиното досегашно искуство постојат повеќе

анегдоти и ситуации кога се соочила со предрасуда или недоверба заради природата на професијата, но “откако ќе се наметнете со својата спремност и знаење се кршат бариерите и престанува да е важно дали носите здолниште или панталони. Понекогаш е потребен дополнителен напор, но истовремено е и предизвик и поттик да се биде подобар“. Каков е вашиот став во однос на поделбата на женско и машко претприемништво? Сметам дека поделбата на компаниите според тоа дали ја води жена или маж е одамна надмината тема, а компаниите треба да се делат според своите дела. Статистиките сепак кажуваат нешто друго и треба да се говори на оваа тема пред се заради фактот дека мал е бројот на жените кои успеваат да се пробијат до врвниот менаџмент. Има и развиени земји каде едноставно системот отежнува или е финансиски тешко да се одгледуваат деца и да се гради кариера истовремено. Нашите и сите системи кои се остаток од социјализмот пак дозволуваат се уште релативно едноставно да се организираат работите за да може жената да одговори на сите обврски. Денес неретко жените посветени на кариерата остануваат без семејство или без деца што е еден вид на поместување на одредени социјални вредности од минатото, но сметам дека е тоа личен избор на секој поединец, исто како и изборот на професијата и личните цели кои притоа си ги поставуваме, вели Наумовска Грнарова. Што според Вас, е основен предуслов за успех? Најважно е да се има визија, да се работи во согласност со своите принципи и да се верува во зацртаната цел.Кога се работи со страст резултатите се неизбежни. Успешните луѓе се успешни затоа што верувале во тоа што прават и работеле со огромна љубов. На самите почетоци најчесто не знаеме дали производот кој го произведуваме ќе постигне успех. Важна е вербата во тоа што се работи и треба да се ослободиме од предрасудите и непотребните притисоци. Мојот избор е типично машка професија. Така беше и за време на студирањето на Машинскиот факултет, кој во тоа време беше преплавен со машки студенти. И денеска, ретко кога има состаноци со жени, освен ако станува збор за продажба. Во менаџментот ретко се среќавам со жени. Но, предрасуди можеби има само во првиот момент на воспоставување на контакт. Инаку, секогаш е на цена

Специјален прилог | жените во бизнисот |

Наумовска Грнарова веќе седум години раководи со компанијата “Завар “,која се занимава со производство на процесна опрема и садови под притисок. Во исто време го развива брендот Завар Дизајн – дизајнирани радијатори од инокс, работи како програмски директор на Скопје неделата на дизајн и го најавува формирањето на Асоцијација на извозници од металната индустрија во Македонија. Како противник на претерано потенцирање на полот во бизнисот, таа е застапник на тезата дека само посветеноста на работата и квалитетот се сигурните билети за успех во работата! квалитетно сработената работа. Со зголемува ли кругот на жени-менаџери во Македонија? Точно е дека во последниве години се почесто запознавам жени од бизнис заедницата и се повеќе доаѓам до различни иницијативи за поттикнување на женско претприемништво од страна на странски организации присутни кај нас. Генерално сметам дека жените се ослободени од предрасуди. Во Македонија има традиција жените да работат, тоа никогаш и не било проблем. Од друга страна, и социјалниот систем со достапност на градинки, како и традицијата за помош во семејството го прават полесен процесот на вклучување на жените во работен однос, па и во менаџерски води. Гледам повеќе можности за започнување на бизнис во Македонија отколку каде било на друго место. Самата свест на жените и колку тие се гледаат во улога на менаџери е тоа што повеќе треба да се развива и поттикнува. Инаку, во поглед на условите за започнување на бизнис мислам дека сме во предност, и тоа не само жените, туку генерално сите млади претприемачи. Кои се главните проблеми

и пречки за преточување на некоја бизнис идеја во конкретна компанија? Веројатно другите земји се понапред, особено заради тоа што Европската Унија долго години наназад инвестира во различни проекти, од типот на бизнис инкубатори, технолошки паркови и слично, како форми за поттикнување на претпримништвото кај младите. Не мислам дека ситуацијата во земјава е најдобра, иако последниве години постојат различни проекти и иницијативи кои ги бележат првите резултати. Сакам да истакнам дека во целата приказна кај младите луѓе недостига истрајност и трпеливост. Сите сакаат успех преку ноќ. Тоа го гледам како генерален недостаток кај помладите генерации. Можеби живееме во инстант општество во кое и успехот се бара веднаш, но тоа едноставно не е возможно. Тоа го кажувам од сопствено искуство. Ние сме семејна компанија со 25 години искуство, а имаме цели за чие остварување се уште работиме. Не смееме да заборавиме дека брендовите на кои им се поклонуваме и ги почитуваме настанале со десетици години (некои дури и 100-200 години), вложување и работа.

Во ситуација кога треба да си конкурентен на европски пазар, каскаме со технолошкиот развој. Како земја имавме 20 години заостанување во развојот на знаењето и тоа е најголемиот проблем за македонската индустрија. Во 1991 година имавме доста фабрики со завидно знаење и технолошки развој, а голем дел од нив воопшто не работат или целосно заостанаа во развојот. Тој дисконтинуитет во знаењето се чувствува и до ден денес. За да бидеме конкурентни мора да се соочиме и справиме со тој проблем затоа што знаењето е најскапиот ресурс. Притоа наша конкуренција се компании од Германија кои први имаат допир со новите технологии, кои им се достапни преку многу поевтини средства во споредба со нас. Најголем проблем кај нас се скапите пари. Како конкретно Завар го следи новите трендови и технологии во дејноста во која работите за да може да се носите на меѓународен пазар? Присутност и информираност – јазот може да се надополни само со многу голем ангажман и тоа е разликата во пристапот

кај семејниот бизнис. Ние сме навистина посветени на работата и инстант профитот не е нашата примарна цел. Нашата инвестиција секогаш е во знаење, во следење на семинари, присуство на меѓународни саеми и континуирано учење за да го задржиме нивото на конкурентност. Ниеден светски бренд не настанал преку ноќ, а ни успехот не се задржува лесно. Тоа може да го потврдиме од сопствено искуство. Целите на компанијата Завар се долгорочни. Во блиска иднина нашата цел е да го одржиме местото кое го постигнавме на европскиот пазар за процесна опрема и да го зголемиме портфолиото со иновативни проекти и нови клиенти. Годинава сме еден поголем инвестициски циклус со кој ќе заокружиме операции за подобар квалитет. Следните години би требало да го заокружиме и технолошки процесот кој ќе ни донесе нови клиенти и поголем извоз. Завар дизајн,пак, го гледам како европски бренд на дизајнирани радијатори кој допрва треба да го каже своето.

7 март, 2014 |89