Out of space catalogue by karin van der molen

Out of Space

De Rottige Meente is een schitterend natuurgebied, een karakteristiek en uniek wetland met nationale waarde. Dit ongerepte natuurreservaat nabij Wolvega is van oorsprong een oud laagveengebied tussen Midden Friesland en Noordwest Overijssel. De historie van het natuurgebied Rottige Meente gaat terug tot omstreeks 1100. Het gebied is gelegen in gemeente Weststellingwerf. Tal van culturele gezelschappen vinden in het waterrijke gebied van de Rottige Meente de inspiratie en een locatie voor hun kunst. En deze combinatie van cultuur en natuur in de Rottige Meente geeft een uniek podium: cultuur in de Rottige Meente. Onze gemeente presenteert deze bijzondere culturele activi-

teiten in dit gebied op de website: www.cultuurinderottigemeente.nl. Een speciale gast in dit gebied is het kunstproject ‘Out of Space’. Internationaal geselecteerde beeldend kunstenaars laten zich inspireren door de natuur van de moerasbossen met open vlaktes en weilanden. Zij vertalen hun inspiratie in beeldende objecten en plaatsen die in het landschap van de Rottige Meente. Een project met een ongekende schoonheid en van nationale betekenis. Met gepaste trots kan ik u dit boek aanbevelen dat een goede indruk geeft van het kunstproject ‘Out of Space’: een unieke beleving van cultuur en natuur in de Rottige Meente. Graag nodig ik u uit een bezoek te brengen aan dit unieke gebied. Gerard van Klaveren, Burgemeester van de gemeente Weststellingwerf

Out of Space

EEN KUNS TPRO JEC T IN DE NATU UR

Wenkbrauwen omhoog: “Wie organiseert er nu een kunstpro-

len op een kluitje wonen, maar ook in de groene(re) gebieden,

ject in een natuurgebied met als thema Out of Space? Juist

waar projectontwikkelaars in het wilde weg hun gang lijken te

hier in De Rottige Meente in Friesland is er toch nog ruimte

kunnen gaan. Snelwegen en Ecologische Hoofdstructuur, het

zat?”

land wordt voortdurend heringericht zowel ten behoeve als

Nee, het plaatsvinden van Out of Space in dit gebiedje van

ten koste van de natuur. Niemand kan met zekerheid zeggen

Staatsbosbeheer is niet voor iedereen vanzelfsprekend

hoe zijn uitzicht er over tien jaar uit zal zien. De druk op de

De ruimte die we in Nederland met veel mensen moeten de-

ruimte is een Hollands thema - in zekere zin kunnen we geen

len, lijkt er juist nog zo overvloedig aanwezig. En toch bleek

kant op.

ook hier de open ruimte bedreigd te kunnen worden, en niet

Ruimte is ook afhankelijk van de perceptie: hoe wij de ruimte

alleen door de tijdelijke invasie van deelnemende kunstenaars

beleven wordt mede bepaald door wat we mooi of lelijk vin-

aan dit project. Want tot verbazing van menigeen verscheen

den en waar wij ons prettig of vervelend in voelen. Als wij nu

tijdens de aanloop van het kunstproject aan de rand van het

weinig of geen invloed kunnen uitoefenen op de (inrichting

Voetpad plotseling een groot bord van een projectontwikke-

van) de ruimte om ons heen, kunnen we misschien wel iets

laar, die zijn voornemen bekend maakte om een wild weitje

doen aan de beleving ervan. Daarom besloten we voor de

met uitzicht op het water met vier vrijstaande huizen te gaan

derde maal een Kunstbroedplaats op te zetten en (Land art)

opvullen …

kunstenaars uit de hele wereld op te roepen ontwerpen in te

Out of Space gaat over de druk op de vrije ruimte die we overal

sturen met hun ideeën over ruimtebeleving, uitgewerkt voor

in Nederland voelen. Niet alleen in de steden waar we met ve-

de situatie in Natuurgebied De Rottige Meente.

Raising eyebrows: “Who organizes an art project in a nature reserve with the theme Out of Space? Especially here in De Rottige Meente in Friesland there is still plenty of space, isn’t there?” No, holding the Out of Space event in this small area of Staatsbosbeheer, the Dutch Forestry Commission, is not immediately logical. The space we have to share with a lot of people in the Netherlands just seems to abound here. But even here the open space turns out to be threatened and not only because of the temporary invasion of participating artists in this project. Because

to everybody’s amazement during the start of the art project a large sign of a property developer suddenly appeared on the edge of the footpath . He announced his intention to fill a little wild meadow looking out onto the water with four detached houses... Out of Space is about the pressure on the free space which we feel anywhere in the Netherlands. Not only in cities where we live crowded together with many others, but also in the greener areas where property developers seem to be able just to go their

own way. With motorways and the Ecological Main Structure - a network of existing nature reserves and important nature reserves to be developed in the Netherlands - the land is continually being reorganized both for the benefit of nature and at the cost of nature. Nobody can say with certainty what his view will look like in ten years. The pressure on space is a Dutch theme. In a way we have nowhere to go. Space also depends on perception: how we experience the space is also defined by what we think is beautiful or ugly and what we enjoy or dislike. Although we cannot influence the organization of the

KARIN VAN DER MOLEN

Out of Space

Ook de twee eerdere Kunstbroedplaatsen (Weerribben 2005,

interactie ontstaan tussen de kunstenaar en het gebied, met

Waterloopbos 2008) namen een maatschappelijk thema bij

de omwonenden en ook tussen de kunstenaars onderling. Het

de kop, tegen de achtergrond van een natuurgebied, respec-

proces ondergaat onverwachte invloeden van het weer, ont-

tievelijk de ontwikkeling van nieuwe natuur en de klimaatver-

moetingen en de omgeving waarin wordt gewerkt. Dat maakt

andering waren toen de vertrekpunten voor de kunstenaars

de Kunstbroedplaatsen tot een bijzondere ervaring voor de

om ter plekke werken in, op en aan de rand van het water te

deelnemende kunstenaars en voor de bezoekers.

maken.

Het is een belangrijk kenmerk van deze kunstprojecten in de

De Kunstbroedplaatsen zijn geen kunstroutes waar kunste-

natuur dat de ervaring van de kijker in de installatie betrok-

naars bestaande beelden plaatsen met een natuurlijke achter-

ken wordt. Er is geen ingelijste, begrensde plaats zoals een

grond als â&#x20AC;&#x2DC;decorâ&#x20AC;&#x2122;. De installaties komen ter plekke tot stand, ze

kunstobject op een voetstuk in een galerie, waar ieder kunst-

zijn met een Engelse term: site-specific en tijdelijk van aard.

werk de exclusieve aandacht opeist. In de natuur gaan tijd en

Het atelier wordt verplaatst naar de natuur en de kunstenaar

ruimte onderdeel uitmaken van het kunstwerk. De omgeving

neemt er voor twee weken zijn of haar intrek. Zo kan er een

verandert met het werk mee van inhoud en betekenis.

space around us or if the influence is small, we may be able to do something about the perception of it. That is why we decided to set up a Breeding Place for Art (Kunstbroedplaats) for the third time and to call up land art artists from all over the world to submit designs with their ideas about space perception, worked out for the situation in Nature Reserve De Rottige Meente. ART IN NATURE The first two Kunstbroedplaatsen (Weerribben 2005, Waterloopbos 2008) also dealt with a social

theme, against the background of a nature reserve. The development of new nature and climate change respectively, were then the starting points for the artists to create works of art on site in, on and on the edge of the water. The Kunstbroedplaatsen are not art routes where artists place already existing sculptures with a natural backdrop. The installations come into being on site, they are site-specific and temporary. The atelier is moved into nature and the artist lives there for two weeks. This way there can be interaction between the artist and the area, with the people living in the neighbourhood and

also between the artists themselves. The process is subject to unexpected influences of the weather, encounters and the setting in which they work. This makes de Kunstbroedplaatsen a special experience for the participating artists and for the visitors. An important feature of these art projects in nature is that the experience of the spectator is involved in the installation. There is no framed, limited place such as an art object on a plinth in a gallery where every work of art demands exclusive attention. In nature, time and space become part of the work of art. The setting changes with the work, and the con-

Out of Space

Land art, ofwel landschapskunst, heeft sinds de jaren zestig

de natuur terug naar de stad brengen. Het ‘doel’ is om groene

een grote vlucht genomen.

onderwerpen in de aandacht te brengen, om de rol van de na-

De wortels van deze kunstvorm liggen niet zozeer in de tradi-

tuur in de eenentwintigste eeuw te onderzoeken.

tionele ambachtelijke beeldhouwkunst. Het gaat veeleer om

In Out of Space wordt het thema van de stad (en Nederland als

het concept of de intentie van de kunstenaar in relatie tot de

verstedelijkte omgeving) naar de natuur gebracht. Het project

(natuurlijke) omgeving waar het beeld wordt uitgevoerd. Zo-

richt zich op de beperkte ruimte, op het land dat voortdurend

als ook in andere kunstuitingen die in de jaren zestig tot bloei

in beweging is. In De Rottige Meente hebben de kunstenaars

kwamen, kregen maatschappelijke thema’s een rol in land art.

de mogelijkheden en rekbaarheid van de ruimte onderzocht

Nieuwe benamingen voor de landschapskunst zoals: ‘environ-

door te spelen met de perceptie, de zintuiglijke ervaring van

mental art’ en ‘art in nature’ weerspiegelen de belangstelling

een plek. De Rottige Meente is een klein natuurgebied, maar

voor de plaats van de mens in de natuur, verstedelijking en

door zestien plekken op verrassende wijze uit te lichten, is de

het milieu.

beleving van de ruimte met eenzelfde factor vergroot.

In sommige gevallen wordt het landschap daadwerkelijk op-

De kunstwerken zijn van tijdelijke aard, zoals alle Kunstbroed-

nieuw ingericht door een landschapskunstenaar. Hiervan

plaats exposities zijn geweest. Want als we Out of Space se-

hebben we in Nederland verschillende bekende voorbeelden,

rieus nemen, dan moeten we later weer kunnen wandelen in

zoals De Groene Kathedraal van Marinus Boezem en het Ob-

De Rottige Meente, dromend van een oneindig natuurgebied.

servatorium van Robert Morris, beide in Flevoland gesitueerd. Een nieuwe trend in de landschapskunst is dat kunstenaars

tents and meaning change with the setting. Land art has boomed since the sixties. The roots of this form of art lie not so much in traditional sculpture. It is rather about the concept or intention of the artist related to the setting or natural setting where the sculpture is created. As in other artistic expressions which flourished in the sixties, social themes started to play a part in land art. New names for land art such as ‘environmental art’ and ‘art in nature’ reflected the interest in the place of man in nature, urbanization and the environment.

In some cases the landscape is actually reorganized by a landscape artist. There are various examples of this in the Netherlands like The Green Cathedral by Marinus Boezem and the Observatory by Robert Morris, both situated in Flevoland. A new trend in land art is that artists bring back nature to the city. The ‘purpose’ is to bring green topics to the fore and to study the role of nature in the twenty-first century. In Out of Space the theme of the city (and the Netherlands as an urbanized setting) is brought to nature. The project focuses on the limited space and

the dynamic land. In De Rottige Meente the artists studied the possibilities and flexibility of space by playing with the perception, the sensory experience of a place. De Rottige Meente is a small nature reserve but by highlighting sixteen places in a surprising way, the perception of the space enhancing it. The works of art are temporary, they will be taken down after six months. Because when we take the theme of Out of Space seriously, we shouldn’t fill all sparse pieces of nature with art. After the project is finished we should be able to walk in De Rottige Meente, dreaming of an infinite nature.

Out of Space

Wie wandelt door Natuurgebied De Rottige Meente krijgt

sterdam om daar de huizen te verwarmen. De petgaten en rib-

vanzelf een verende tred. De zwarte veengrond geeft mee

ben die achterbleven na het steken van de turf (en later niet

onder de wandelschoenen, op de zachtste delen voeren de

ten prooi vielen aan de agrarische uitbreidingskoorts), bleken

loopplanken ons langs de moerasbosjes en rietvelden.

een broedgebied voor zeldzame planten en dieren. Vol trots

De naam Meente duidt op gemeenschappelijke weidegron-

kan de boswachter nu verwijzen naar ‘zijn’ vuurvlinder.

den of op woeste, nog niet ontgonnen gronden. ‘Rot’ verwijst

Het kleine natuurgebied wordt is in de afgelopen jaren sterk

dan naar veenachtig, moerassig, laaggelegen land, niet erg

uitgebreid. In het kader van de Ecologische Hoofdstructuur

bruikbaar om op te boeren.

wordt geprobeerd de geschiedenis weer terug te draaien. Er

Tot in de jaren vijftig werd er in de omgeving van wat nu een

werden agrarische gronden aangekocht en aan de natuur te-

natuurgebied is, nog lustig ontgonnen, dat wil zeggen: de

ruggegeven. Stukken land werden uitgegraven, zodat er weer

woeste landjes werden omgeploegd, drooggemaald en klaar-

een landschap van petgaten en ribben kon ontstaan. Op die

gemaakt voor de landbouw. Vele eeuwen was het blauwgras

manier wordt het ook mogelijk om aan te sluiten bij Nationaal

land, slecht land met weinig opbrengst. Al in de middeleeu-

Park de Weerribben en groeit er een nagenoeg aaneengeslo-

wen werd er veen gewonnen, maar pas rond 1900 werd het

ten landschap van meertjes, petgaten en stukjes rietland, van

gebied grondig uitgeveend. De turf ging per schip naar Am-

Giethoorn in Overijssel tot aan de Tjonger in Friesland.

If you walk through Nature Reserve De Rottige Meente you will automatically walk with a springy step. The black peaty soil yields under your hiking shoes, ; at the softest parts the planks lead us to the little swamp forests and reed lands. The name Meente describes common grasslands or waste land which have not yet been reclaimed. ‘Rottige’ refers to peaty, swampy, low land, not very suitable for farming.

Until the fifties people still enthusiastically reclaimed the land in the area which is now a nature reserve. This meant that the small wild lands were ploughed, drained and prepared for agriculture. For many centuries it was bluegrass country, infertile, unprofitable land. Already in the Middle Ages peat was extracted, but only around 1900 was the peat cut on a large scale. The peat went to Amsterdam by ship to heat houses. The peat holes and ridges which

were left after peat cutting (they did not become prey towere spared the agricultural development fever), appeared to be a breeding ground for rare plants and animals. The small nature reserve has been enlarged over the past years. Agricultural lands were bought and given back to nature. Parts of land were excavated so a landscape with peat holes and ridges could emerge again.

Out of Space

HET GR A S GROE IT VANZ ELF OV ER KUN ST ZIEN EN N ATUUR ERVA REN

MARCEL VAN OOL

Wie kunstenaars vraagt werk te maken voor een buitenmani-

EEN MAAT VOOR NIETS

festatie onder de titel Out of Space krijgt totaal verschillende

In het Franse stadje Sèvres wordt een bijzonder voorwerp be-

inzendingen. De ene kunstenaar denkt aan een observatorium

waard: een staaf bestaande uit 90% platina en 10% iridium

voor het heelal de andere neemt de ruimte die hij zelf in de

met daarop twee inkepingen. Tot 1960 gold het stuk tussen

wereld inneemt als uitgangspunt. Tenslotte is out of space

die twee kerfjes als de internationale standaard voor precies

ook een statement, in de betekenis van ‘(er is) geen ruimte

een meter.

meer’.

Er gaat, in eerste instantie althans, een zekere geruststelling

De ontwerpen geven blijk van het verlangen om de perceptie

uit van het feit dat er een onbetwistbare, absolute meter is.

van de ruimte te veranderen. Want de wijze waarop men de

Met die als vertrekpunt kun je namelijk grotere en kleinere

ruimte ervaart heeft veel te maken met de richting van onze

(lengte)maten gaan afleiden en met een aldus opgebouwd

blik, met onze vooronderstellingen over hoe die ruimte eruit-

metriek stelsel in concrete situaties invulling geven aan aller-

ziet. De kunstenaars in Out of Space zijn natuurlijk niet de eer-

lei wiskundige formules.

sten die zich met dit thema hebben beziggehouden. Filosofen

Die meter is een van de meest perfecte uitdrukkingen van

hebben zich sinds de Grieken over de vraag gebogen hoe we

de wens om orde aan te brengen in een anders onbevatte-

grip kunnen krijgen op de ruimte om ons heen.

lijke wereld. Of, omgekeerd, die meter is een metafoor voor

Voor we weer terugkomen op de kunstenaars die een andere

de angst voor de wanorde van de natuur. Hoe oud en diep-

weg bewandelen, kijken we eerst naar de filosofie.

geworteld in de westerse cultuur die angst is, blijkt uit een

ABOUT SEEING ART AND EXPERIENCING NATURE If you ask various artists to create a work of art for an outdoor event called Out of Space you will receive extremely diverse proposals. One artist thinks about an observatory for the universe, another artist uses the space he takes up himself as a starting point. After all, Out of Space can also be interpreted as a statement, meaning ‘ no space left’. The subjects show the desire and the possibilities for changing the perception of the space because the way one experiences the space has a lot to do with the way we view as directed by our presupposi-

tions about what that space looks like. The artists in Out of Space are of course not the first ones to engage themselves with this theme. Philosophers have occupied themselves since ancient times with the question of how to come to terms with the space around us. Before we return to the art, we will first focus on the philosophy. In the French city of Sèvres a special object is preserved: a bar made of 90% platinum and 10% iridium with two grooves in it. Till 1960 the part between these two grooves was the international

fixed distance for a meter. There is, at first anyway, a certain reassurance because of the fact that there is an indisputable, absolute meter. With a metric system set up like this it is possible to interpret all kinds of mathematical formulas. This meter is one of the most perfect expressions of the wish to create order in a world which would otherwise be unfathomable. Or, the other way around, the meter is a metaphor for the fear of the disorder of nature. How old and deeply rooted this fear is in the western culture, is proven by a story drawn up in the first century BC by Vitruvius in his De Architec-

Out of Space

verhaal dat Vitruvius in de eerste eeuw voor Christus optekent

bomen, kleuren, sneeuw en bloemen spreken, maar bezitten

in de inleiding van het zesde boek van zijn De architectura. Hij

toch niets dan metaforen der dingen, die volstrekt niet over-

vertelt over de Griekse filosoof Aristippos die schipbreuk leed

eenstemmen met de oorspronkelijke entiteiten.”

en aanspoelde op de kust van Rhodos. Uiteraard was hij be-

Nietzsche ziet begrippen en natuurwetten als zaken die over

vreesd voor het onbekende land. Al snel volgde er echter een

de werkelijkheid heen gelegd worden maar die in principe die

enorme opluchting als hij in het zand getekende wiskundige

werkelijkheid niet zijn, ze zijn (slechts) metaforen. En in de

figuren aantreft. Artistippos zou uitgeroepen hebben:”Laat

taal, die nu eenmaal nodig is om de abstracties (die begrippen

ons goede hoop koesteren, want ik zie de sporen van mensen”

en natuurwetten zijn), tot uitdrukking te brengen, ontstaat

– en daarin zag hij het bewijs van de aanwezigheid van orde

volgens hem zelfs een tweede metafoor. Na lang gebruik

en verstand, kortom beschaving.

schijnen de metaforen ‘vast, canoniek en bindend’.

Maar is de werkelijkheid, met inzet van dat instrumentarium,

Om zelf een beeldspraak te gebruiken: je kunt de werkelijk-

gekènd? De dichter zou hier natuurlijk volmondig ‘nee’ op

heid die je in je net vangt niet meer zien omdat je je blind

antwoorden. Hij zou, zoals Goethe ook daadwerkelijk heeft

staart op de touwen van het net.

gedaan, naar voren kunnen brengen dat er slechts naar een

Niet alleen kan de mens met deze zienswijze niet (meer) tot

uitsnede van de werkelijkheid wordt gekeken. Het oorspron-

het wezen der dingen doordringen, zijn optiek gaat ook ‘met

kelijke fenomeen wordt ‘beschadigd’ in de woorden van de

hem aan de haal’. Hij vergeet dat hij dat spreekwoordelijke

Duitse dichter. Ook was er, met name in de achttiende en

net zelf heeft uitgeworpen. Nietzsche: “Alle wetmatigheid,

negentiende eeuw, vanuit filosofische hoek kritiek op weten-

die ons in de beweging van de sterren en in chemische pro-

schappelijke waarheidsclaims.

cessen zo imponeert, valt in de grond van de zaak samen met

Friedrich Nietzsche,komt hevig in het geweer tegen dit soort

die eigenschappen die we zelf in de dingen aanbrengen, zodat

schijnzekerheden. In een jeugdwerk uit 1873 schrijft hij: ”Wij

we onszelf ermee imponeren.” De conclusie van Nietzsche is

geloven dat we iets van de dingen zelf weten, als we over

dat al die onderscheiden wetmatigheden niet alleen slechts

tura. He tells about the Greek philosopher Aristippos who was ship wrecked and washed ashore on the coast of Rhodes. Of course he had fear of the unknown land. Relief followed however when he came across mathematical figures drawn in the sand. Aristippos would have shouted: “Let us cherish good hopes, because I see tracks of people.” There he saw the evidence of the presence of order and reason; in a word, civilization. But is the reality known, with the use of this instruments? The poet would of course answer this with a straightforward ‘no’. He would, as Goethe actually

did, argue that only a part of the reality is seen. In the words of the German poet the original phenomenon is ‘damaged’. There was also, especially in the eighteenth and nineteenth century and from a philosophical angle, criticism of scientific claims of truth. Friedrich Nietzsche strongly opposes this type of seeming certainties. He writes in an early work: “We believe that we know something about the things themselves when we speak of trees, colours, snow, and flowers; and yet we possess nothing but metaphors for things — metaphors which correspond in

no way to the original entities.” Nietzsche sees definitions and laws of nature as things that are covering reality but basically they are not the reality itself, they are only metaphors. And the language, which is simply necessary to express abstractions, like the definitions and laws of nature, can give rise to further metaphors. After long usage, the metaphors seem to be ‘fixed, canonical, and binding’. To use figurative language myself: you can no longer see the reality captured in your net because you are fixated on the ropes of the net. Man cannot or can no longer get to the nature of

Out of Space

voortdurend naar elkaar verwijzen maar ook dat ze ‘ons naar

In plaats van het te laten bij “ jouw waarheid is net zoveel

hun aard door en door duister zijn’.

waar(d) als mijn waarheid”, richtte zij de blik oostwaarts.

Deze duisternis is hoogst onbevredigend: de menselijke rede,

Patricia de Martelaere schreef een boek over het Taoïsme,

waarmee we dachten ‘de hoogte van de telescopische wereld

waarin ze ook uitgebreid ingaat op dat ‘ik’. Zij zegt: ”De mens

en de diepte van de microscopische wereld’ bloot te leggen,

wordt van kind af aan getraind in het construeren van een

leidt kennelijk slechts tot een gedachtenconstruct. Is het de

menselijke wereld waarin dingen van elkaar onderscheiden

mens wel gegeven de werkelijkheid te kennen? De westerse

zijn en wederzijds exclusieve eigenschappen vertonen: wat

filosofie heeft zich over dit vraagstuk letterlijk uitgeput en

groot is, is niet klein; wat sterk is, is niet zwak; wat goed is,

in een rondgang van de rede, in een denken over het denken

is niet slecht. Het spreekt vanzelf dat het aandeel van de taal

zichzelf klemgezet. Een antwoord op die ultieme kenvraag

in deze constructie niet te onderschatten is. Door het feit dat

kan niet voortkomen uit het (verstandelijke) kennen zelf, dat

de taal hand in hand gaat met het onderscheidingsvermogen

levert immers alleen maar meer van hetzelfde op.

staat zij in eerste instantie een eenheidservaring in de weg en

Dat beseften filosofen natuurlijk ook wel en zij worstelden

moet zij ‘overstegen’ worden… Willen we echt doordringen tot

met de constatering dat hun ervaringen wetenschappelijk

de ware aard van de werkelijkheid, dan moeten we leren ho-

‘niet uit kunnen’. De Vlaamse filosofe Patricia de Martelaere

ren met ons ‘hart-bewustzijn’ in plaats van met onze oren…”.

beschreef het zo: ”Een bosanemoon, een oude boom, een

Voor het westerse denken ligt voorbij het intellect en de taal

streep zonlicht, een hert – alles nodigt uit tot verwondering,

het terrein van de mystiek en menigeen huivert ervoor dat ge-

verwantschap en diepe vreugde. Alles lijkt meer te zijn dan

bied te betreden.

het is of wat we weten dat het is: een steen is meer dan een

Het Taoïsme nu, ook niet zo veel. Het reikt je de suggestie aan

steen, een dier is meer dan een dier…Keren we terug naar het

dat het net, dat je over de werkelijkheid heen legt en waar we

laboratorium, dan wacht ons de ontgoocheling van ons leven,

het eerder overhadden, weg te werpen. Hiertoe is het stop-

want daar blijkt opeens alles veel minder te zijn dan het lijkt.”

zetten van de denkactiviteit noodzakelijk en omdat het ik –

the matters with this way of thinking, and further, his point of view is not reliable any more. He forgets that it is he himself who has cast the said net. Nietzsche: “All that conformity to law, which impresses us so much in the movement of the stars and in chemical processes, coincides at bottom with those properties which we bring to things. Thus it is we who impress ourselves in this way.” The final conclusion of Nietzsche is that all these various conformities to law not only always refer to each other but also that to us they are thoroughly unknowable. This darkness is highly unsatisfactory: that the hu-

man sense with which we thought we could expose the height of the telescopic world and the depth of the microscopic world, only leads to a construct. Is it actually granted to man to know the truth? Western philosophy literally exhausted itself over this question and in circular reasoning, in thinking about thinking it jammed itself. An answer to the ultimate key question cannot arise from intellectual knowledge itself. After all this only gives more of the same. This was something that philosophers of course also realized and they struggled with the conclusion that

their experiences scientifically ‘cannot be turned off’. The Flemish philosopher Patricia de Martelaere described it as follows: “A wood anemone, an old tree, a ray of sunlight, a deer – everything tempts one to amazement, relationship and deep joy. Everything seems to be more than it is or what we know that it is: a stone is more than a stone, an animal is more than an animal... When we go back to the laboratory, the disillusionment of our life awaits us because there everything seems to be much less than it seems.” Instead of thinking ‘your truth is worth just as much as mine’ she turned to the East.

Out of Space

construct dáár schuilt, lijkt dat op voorhand te veel gevraagd. Maar voor wie eenmaal een glimp heeft opgevangen van wat vooraf of voorbij gaat aan het denken, is er geen aanleiding meer tot ijdelheid, geen neiging tot meer ruimte innemen dan noodzakelijk is, geen drang tot zich bovenmatig manifesteren in de wereld. Kortom, de wereld zelf kan er dan pas zijn, en dan zul je de bloem, het dier, de steen voor het eerst zíen. Omdat je als mens jouw natuurlijkheid hervonden hebt. Dat is alles. Ik zit stil, doe niets, De lente komt en het gras groeit van zichzelf. KUNST ALS ERVARINGSPLAATS Terug naar de beeldende kunst. Wanneer die naar buiten gaat wordt het interessant om te zien hoe de individuele makers zich verhouden tot de natuur. Sinds kunstenaars in de jaren zestig van de vorige eeuw de natuur opzochten om in en vooral met haar te werken, is het hele scala van menselijke omgangsvormen met die natuur verbeeld. We hebben kunstenaars gezien die met enorme betonblokken en ijzeren platen hun wil oplegden aan hun natuurlijke omgeving, anderen nodigden juist de natuur uit zichzelf te laten zien en weer ande-

Patricia de Martelaere wrote a book about Taoism in which she also further examines the ‘I’. She says: “Man is trained since childhood in creating a human world in which things are distinguished from another and mutually show exclusive features: if something is large it is not small, if something is strong it is not weak, if something is good it is not bad. It is obvious that the contribution of language in this construction cannot be underestimated. Because of the fact that language goes together with the power of discernment at first it stands in the way of a unity experience and should be ‘exceeded’... If we re-

ally want to get through to the true character of reality, then we have to learn to listen with our ‘heart awareness’ instead of with our ears...”. For Western thinking the field of the mysticism lies somewhere past intelligence and language and many people tremble to think of entering this field. Well, Taoism does not say much either. It suggests to throw away the net with which you cover reality and which we discussed earlier. With this, stopping the thinking activity is necessary and because the Iconstruct shelters there, it seems you are asking too much of yourself in advance. But for anyone who

ever caught a glimpse of what precedes or passes thinking there is no cause for vanity anymore, no tendency to take up more space than necessary, no urge to make too much of oneself in the world. In brief, the world itself can only then be there, and then you will see the flower, the animal and the stone for the first time. Because you have recovered your naturalness as a human. I sit still, do nothing, Spring will come and the grass will grow.

Out of Space

ren verklaarden het hele onderscheid tussen kunst en natuur

Daartegenover staan de werken die zich focussen op het detail. Deze kunstenaars

tot een bedenksel. De ‘natuurkunst’ beslaat zo het hele ter-

halen delen uit de natuur als fenomeen naar voren, lichten er een proces uit of rich-

rein tussen rationalisme en mystiek en laat dus ook zien hoe

ten zich juist op de menselijke ingrepen in de natuurlijke omgeving. Net als in de

het ‘net’ van de kunstenaar eruit ziet.

hierboven beschreven taoïstische ervaring van de natuur wordt bijvoorbeeld dat

In Out of Space togen zestien kunstenaars aan het werk in

ene plantje op de voorgrond geplaatst. De natuur is geen decor voor onze gedach-

De Rottige Meente. Opvallend is dat zij niet zozeer hun werk

ten of een kunstwerk, maar eist zelf alle aandacht op.

inzetten als onderzoek naarhet doorgronden van de natuur,

Het kunstwerk als ervaringsplek in de natuur doet zich ook voor in de conceptuele

maar ze ‘gebruiken’ het natuurgebied en hun werk daarin als

werken. Werken die een verband leggen tussen de ruimte in dit natuurgebied en

basis voor een ervaring.

plaatsen elders in de wereld, of tussen ideeën over de ruimte en de ruimte waar we

De kunstenaars bewandelen verschillende paden. Een aantal

ons werkelijk in bevinden.

kunstwerken nodigt de bezoeker uit om het wandelpad te

verlaten en plaats te nemen in het kunstwerk zelf. De soms

Het is niet de bedoeling om hier de werken van Out of Space afzonderlijk te bespre-

torenhoge bouwwerken bieden de bezoeker de mogelijkheid

ken. Uiteindelijk gaat het om het beeld, niet om de tekst. Om de ervaring van de

om het individuele stelsel van oordelen en concepten voor

ruimte. Om de expressie van dit thema door de kunstenaars, die verderop in deze

even te vergeten. Er wordt uitzicht geboden op de buiten-

catalogus aan bod komt.

wereld, de hemel en het landschap door de kijkbuis van de

En er is ook nog het natuurgebied waar dit alles plaatsvindt. Want is het niet zo dat

kunstenaar. Door een ingreep te plegen op een strook land, of

hoezeer kunstenaars ook concepten over ruimte of werkelijkheid willen doorgron-

door er een beeld te plaatsen, ontstaat de tegenstelling tus-

den, de natuur er groots en onverschillig onder blijft?

sen binnen en buiten. Waar we zojuist nog buiten de natuur

Zij gunt misschien een glimp van haar ware aard aan wie bereidt is Out of Space te

stonden, stappen we via het kunstwerk er middenin. In een

gaan.

enkel werk wordt zelfs een slaapplaats aangeboden, wat de ervaring nog kan verdiepen.

ART AS A PLACE TO EXPERIENCE Back to the visual arts. Outside, it gets interesting to see how the individual creators relate to nature. Since artists visited nature in the sixties to work in nature and especially with her, the whole range of human behaviour towards this nature have been represented. We have seen artists who imposed their will on the natural environment with huge concrete blocks and iron plates, others on the contrary invited nature to show itself and others considered and interpreted the entire difference between art and nature. This way ‘nature art’ covers the entire

field between rationalism and mysticism and it also shows what the ‘net’ of the artist looks like. In Out of Space 16 artists set to work in Nature Park De Rottige Meente. It is striking that they do not use their work so much as research for fathoming nature, but they ‘use’ the nature reserve and their work in it as a base for an experience. The artists take different approaches? A number of artworks tempt the visitor to leave the track and to seat himself in the work of art. Some big constructions offer the visitor the possibility of forgetting

the individual system of judgements and concepts for a moment. They provide a view of the outside world, the sky and the landscape through the eyes of the artist. By interference with a piece of land or by placing a certain sculpture, a contrast is created between inside and outside. Where we were just outside nature, we now step right into the middle of it through the work of art. In one work of art even a place to spend the night is offered. This possibility could deepen the experience even more. As against the installations that ‘open up’, we see the works that focus on detail. The artists bring

Out of Space

parts of nature forward as a phenomenon, they single out a process. Just as in the above mentioned taoistic experience of nature, that single small plant is put in the forefront. Nature is not a setting for our thoughts or a work of art, but it claims all the attention itself. The work of art as a place to experience in nature also occurs in conceptual works. Works that link together the space in this nature reserve and places elsewhere in the world, or ideas about space and the space we are actually in.

It is not the intention to discuss the individual works of Out of Space here. Eventually it is about the image not about the text. About the experience of space. About the expression of this theme by the artists . For more about them and their works see further on in this catalogue. But this remains: however much the artists want to fathom the concepts about space or reality, nature seems to remain massive and indifferent despite all this. She might give a glimpse of her real character to whoever is willing to go Out of Space.

Out of Space

Arno Arts THE COLONISTS Arno Arts is a doer who uses a great variety of materials and techniques to tell his stories. He built a house of small flames around a tree of vegetable crates, a holy picture of empty, vividly coloured plastic bottles of cleaning products, an oven made of peat blocks. The ordinary materials form a new entity which refers to human and social shortcomings with mild irony. The objects often remind one of an altar, a place where

sacrifices can be made and where an idea is passed on to the community. The installation of Arno Arts for Out of Space is a colony of objects, a family or tribe of archaic houses. They are standing on high legs, but one can easily see the objects change into a group of rockets from under which the flames are already shooting out. The installation does not have the shape of an altar this time, but together the constructions do form a place again engenderingironic hope and mild fear. The suggestion is after all that there are only two solutions for the limited space: either a mission of aliens from space which will start a new colony or an exodus of life on earth, searching for new spaces.

Arno Arts is een doener, die de meest uiteenlopende materialen en technieken gebruikt om zijn verhalen te vertellen. Hij bouwde een vlammetjes huis rondom een boom van groentekistjes, een heiligenbeeld van lege, felgekleurde plastic schoonmaakmiddelflessen, een oven van turfblokken. De alledaagse materialen vormen een nieuwe eenheid, die met milde ironie knipogen naar menselijke en maatschappelijke tekortkomingen. De objecten doen vaak denken aan een altaar; een plek waar offers gebracht kunnen worden, en waar ook een idee overgebracht wordt aan de gemeenschap. De installatie van Arno Arts voor Out of Space is een kolonie van objecten, een familie of stam van archa誰sche huizen. Ze staan op hoge poten, maar zonder veel moeite veranderen de objecten in een groep raketten waar de vlammen al onderuitspuiten. De installatie heeft dit maal niet de vorm van een altaar, maar samen vormen de bouwsels wel weer een plek waar (ironische) hoop en (milde) vrees gekoesterd worden. De suggestie is immers dat voor de krappe ruimte slechts twee oplossingen zijn: een uit de ruimte afkomstige missie van vreemde wezens, die ter plaatse een nieuwe kolonie stichten ofwel een exodus van het leven op aarde, op zoek naar nieuwe ruimten.

De kolonisten

Out of Space

Bob Budd De titels van de ‘site-specific’ installaties van Bob Budd spreken voor zich. Neem bijvoorbeeld Eat for England (een roestvrijstalen lepel van vijfenhalve meter hoog, geplaatst naast een graanveld). Of: It’s the economy, stupid? (een zinkende installatie van tafels en stoelen The titles of the site-specific installations by Bob Budd speak for themselves. Take for instance Eat for England (an oversized 5,5 meter stainless steel spoon, placed next to an arable field), or: It’s the economy, stupid?

- a drowning installation of lead covered chairs and table). The installations often are a (pop-art inspired) enlargement of daily life instruments or involve so-called readymades. The Ready-made art, (which started with the exhibition of a urinal in 1917) has clearly inspired Bob Budd. He takes objects out of their usual surroundings and offers us a glance at another reality. In Out of Space these objects are spades. The installation is based upon the history of the location: the locals had to cooperate in order to forge a simple living out of the poor farming lands. The gist of this inter-active artwork is that it has to be operated by two or more people working together. It is not a particularly efficient machine, but perhaps that is the exact intention!

die met lood bedekt waren). De pop-art achtige installaties betreffen vaak een uitvergroting van dagelijkse voorwerpen, of bestaan onder andere uit zogenoemde readymades. Pop art en de ironische verwijzingen van readymade kunst hebben Bob Budd op een spoor gezet. Hij haalt objecten uit hun gewone omgeving en schenkt ons een glimp van een andere realiteit. In Out of Space gebruikt hij een serie scheppen die samen een rad vormen dat in het water draait. Het object verwijst naar de manier waarop vroeger werd geboerd in De Rottige Meente. Het land was zo arm dat het gezamenlijk bewerkt moest worden. Van een klein stukje grond kon hier geen boer rondkomen. En ook Bob’s scheppenrad draait het beste wanneer er aan twee kanten tegelijk gedraaid wordt. Samenwerken is het devies! Niet dat het dan een efficiënte machine is, maar misschien is het doel van deze installatie wel om inefficiënt te zijn.

Design for Living

Out of Space

Marco Dessardo What can a sculptor do to create space in a land? He will try to sculpt the land. He will create waves. He will come with a shovel and try to dig new space. While digging a hole, his result will be a mountain of earth. He creates an empty space and a new volume. By removing the flat surface, he gets more surface. Along a line, he creates a trench and a dam. There are many of these in The Netherlands: canals and dams. The idea doesn't seem so new in this country.

With the dam, he makes a limit, with a limit, a border between two spaces. Now they are two spaces and a limit and the limit is a form. The sculptor did the same as local people do. He remarks that this process is open to progress or even a remake. Here is his advice: if you want to create space: dig and make a limit! In 2010, while traveling through Friesland, Jaroslav Biblok realized "Mountain Village" for the event Out of Space. "Mountain Village" is actually installed as a parasite on Dessardo's artwork "As Local People Do". Typical of the pocket-minimal-figurative movement, the artwork is an ironic comment about the new settlement policy of the country.

Wat kan een beeldhouwer doen om ruimte in het land te creëren? Hij zal proberen om het land te beeldhouwen, om golven te maken. Hij zal een schep meenemen en een nieuwe ruimte scheppen. Terwijl hij een gat graaft krijgt hij een berg van zand. Hij creëert een lege ruimte en een nieuw volume. Door de gladde oppervlakte te verplaatsen, verkrijgt hij meer oppervlak. Langs de lijn ontstaat en geul en een dam. Daar zijn er veel van in Nederland: kanalen en dammen. Dat idee is hier dus niet zo nieuw. Met de dam trekt de kunstenaar een lijn, en door de lijn een grens tussen twee ruimtes. Nu zijn er twee ruimtes en een grens, en de grens is een vorm. De kunstenaar heeft hetzelfde gedaan als de lokale bevolking doet. Het proces staat open voor verandering of vooruitgang. Creëer ruimte: graaf en trek een grens! Toen Jaroslav Biblok in 2010 door Friesland trok, realiseerde hij "Bergdorp" voor Out of Space. Eigenlijk heeft hij "Bergdorp" als een parasitair kunstwerk geïnstalleerd op Dessardo's kunstwerk "As Locals Do". Dit typische ‘minimale-broekzak-figuratieve’ werk kan waarschijnlijk worden opgevat als een ironisch commentaar op het nieuwe huisvestingsbeleid van Nederland.

As locals do

Out of Space

Space Digger is een kort videoverslag van het ruimte scheppen in Nederland (met de stem van Gradus Steenbeek, vervener in Nijetrijne). www.dessardo.com Space Digger a short video description of the job of digging space in The Netherlands (with the voice of Gradus Steenbeek, pit digger in Nijetrijne). www.dessardo.com

Out of Space

Tatiana Ferahian In haar kunstwerken maakt Tatiana Ferahian vaak gebruik van onconventionele elementen, metaforen en informatie getekend met humor, ironie, woede en mededogen. In her artworks Tatiana Ferahian often employs alternative elements, metaphors, and information with humor, irony, outrage, and compassion. The title of Achilles’ Heel for instance is derived from a Greek mythology, which tells

the story of Achilles who turned invulnerable after his mother dipped him into the river Styx -- except for the part of his bare heel that was concealed by her hand. As he was later killed by an arrow to that spot, the expression “Achilles’ heel” became to be referred to any type of physical vulnerability. Accordingly, this site specific installation, involves the use of hundreds of readymade stiletto heels. The heels (which are meant as a personification of “mother nature” as a powerful and nurturing woman) are embodied with the “birch tree”--which in itself symbolizes stability and structure. Thus, giving the impression of “prickles” that plants normally use to ward off predators. In this way, the work makes a dual reference to the vulnerability of the Nature Reserve and the need to protect and preserve it.

De titel Achilleshiel bijvoorbeeld is afgeleid van een Griekse mythologie waarin het verhaal verteld wordt van Achilles die onaantastbaar bleek te zijn toen zijn moeder hem in de rivier de Styx dompelde, behalve zijn hiel die verborgen bleef in haar hand. Toen hij later gedood werd door een pijl die hem op die plek verwondde, werd met de uitdrukking 'achilleshiel' gerefereerd aan elke vorm van lichamelijke kwetsbaarheid. Daarmee in overeenstemming zijn er bij deze installatie honderden stereotiepe stilettohakken vastgemaakt aan een aantal bomen in het natuurreservaat. De hakken (die bedoeld zijn als personificatie van ‘moeder natuur’ als krachtige en voedende vrouw) zijn verenigd met de berkenboom die zelf stabiliteit en structuur symboliseert. Zo geeft hij de indruk ‘stekels’ te hebben die planten normaal gebruiken om roofdieren mee af te weren. Op deze manier refereert het kunstwerk zowel aan de kwetsbaarheid van het natuurreservaat als aan de behoefte om het te beschermen en te behouden.

Achilleshiel

Out of Space

Sigrid Hamelink REFLECTIONS In the tempestuous development of installation art the human figure was not as important. For a long time abstraction and fragmentation were the order of the day. Artists like Kiki Smith and Antony Gormley changed this with sculptures of the inside and outside of the human body. Antony Gormley, who uses his own body as the basis for all his sculptures, describes the body as an open place. The place where the world

takes place. Sigrid Hamelink’s sculptures are also about this place. She makes them from wood and clay and she gives them an abstract quality. Nevertheless they always have the vulnerability of the living human. The recognizable body in which the world begins and ends. In the swamp forest of De Rottige Meente, Sigrid Hamelink recognized the ‘wonderland’ from her childhood. It is the world seen from the small body, for which every clump of trees is a forest. Her little people made from clay float between the trees and the water, a setting which they regard with childlike amazement. As the adult spectators, we also see the world of threads which surround them. But are these small bodies trapped in the web of life or are they able to escape from it?

In de stormachtige ontwikkeling van de installatiekunst raakte de mensfiguur op de achtergrond. Lange tijd was het abstractie en fragmentatie dat de klok sloeg. Kunstenaars als Kiki Smith en Antony Gormley brachten hier verandering in, met sculpturen van de binnen- en de buitenkant van het menselijk lichaam. Antony Gormley, die zijn eigen lichaam als basis voor al zijn beelden gebruikt, beschrijft het lichaam als een open plaats. De plaats waar de wereld zich voltrekt. Ook de mensfiguren van Sigrid Hamelink gaan over die plaats. Ze maakt ze van hout en van klei en geeft ze een abstracte kwaliteit. Toch behouden ze altijd de kwetsbaarheid van de levende mens. Het herkenbare lichaam waar de wereld in ontstaat en vergaat. In het moerasbos van De Rottige Meente herkende Sigrid Hamelink het ‘sprookjesbos’ uit haar kindertijd. Het is de wereld bezien vanuit het kleine lijf, waarvoor ieder bosje een woud is. Haar mensjes van klei zweven tussen de bomen en het water, een omgeving die ze met kinderlijke verwondering bekijken. Met de grote ogen van de volwassen toeschouwer zien we ook de wereld van draden die ze omgeeft. Maar zitten deze kleine lijven nu gevangen in het web van het leven of kunnen ze er juist aan ontsnappen?

Re f lec ties

Out of Space

Marko de Kok Marko de Kok likes lines. Taut lines, which become signs. Thin curves which come together elegantly. Sometimes the lines become useful objects. A wall unit, a chair or a table. But since the artist went to outer space with his lines, they show themselves on the field of tension between the second and third dimension. They put layers in our image of reality, they create confusion over foreground and background. A bit like the paintings by Brice Marden who realizes

depths on a flat surface by lines which are swaying before and behind each other. In his installation for Out of Space Marko de Kok raises questions about our urge for expansion in relation to nature. Can we foresee what will happen to our space? With an iron pencil he sketches solidified dreams of architects and property developers, with the eraser at ready for any nature standing in their way. The installation of â&#x20AC;&#x2DC;drawingsâ&#x20AC;&#x2122; of the developing buildings continually change perspectives. If the spectator is standing square to the installation only one line of the work of art can be seen. This way, we travel in a short period of time from a threedimensional to a two-dimensional experience to an almost invisible line.

Marko de Kok houdt van lijnen, drie dimensionale lijnen. Strakke lijnen, die tekens worden. Iele curves die sierlijk bij elkaar komen. Soms worden die lijnen gebruiksvoorwerpen. Een wandmeubel, een stoel of tafel. Maar sinds de kunstenaar met zijn lijnen de buitenruimte opzocht begeven ze zich in het spanningsveld tussen de tweede en derde dimensie. Ze leggen lagen in ons beeld van de werkelijkheid, scheppen verwarring over voor- en achtergrond. Een beetje zoals in de schilderijen van Brice Marden, die dieptes op een plat vlak realiseert door lijnen voor en achter elkaar te laten slingeren. In zijn installatie voor Out of Space roept Marko de Kok vragen op over onze expansiedrift ten opzichte van de natuur. Kunnen we voorzien welke kant het opgaat met onze ruimte? Met een stalen potlood schetst hij voortijdig gestolde dromen van architecten en projectontwikkelaars, met de gum in de aanslag voor alle natuur die hen in de weg staat. De tekeningen van de gebouwen in ontwikkeling veranderen steeds van perspectief. Als de kijker haaks op de installatie staat is er slechts nog een streep te zien van het kunstwerk. In een korte tijdsspanne reizen we zo van een drie naar twee dimensionale ervaring, tot een bijna onzichtbare lijn.

Traces

Out of Space

Cornelia Konrads With her site specific sculptures Cornelia Konrads likes to cause a moment of irritation by adding to the scenery an element, which refuses to fit into the expected order. As the artist explains: “Something doesn't behave as it should , and suddenly the inner monologue gets interrupted. The rupture offers a certain opportunity: to come into here and now; in a world where strange things meet in a transient and unique way. I like to challenge, what is supposed to be "reliable"

about what we know as "real": the laws of gravity, the linear concept of time, or the ground under our feet... Enclosure shows the way trees deal with objects, which prevent their growth: if they can‘t push them away, they „swallow“ them by growing over them. The term is also used for the process that ended the ancient system of communal farming in shared, open fields. Under enclosure, such land is fenced (enclosed) and one person given ownership. The work shows an manmade enclosure, getting enclosed itself. Being asorbed by the tree, it becomes an absurd relic of the human drive to mark territories, in order to fence in and fence out.

Met haar installaties wil Cornelia Konrads een irritatie teweegbrengen door een element aan het landschap toe te voegen dat niet past in de veronderstelde orde. De kunstenares legt uit: “Iets gedraagt zich niet zoals het hoort en opeens wordt onze innerlijke monoloog onderbroken. Die onderbreking biedt een zekere kans: plotseling kunnen we in het hier en nu belanden; in een wereld waar vreemde dingen elkaar vluchtig en op unieke wijze ontmoeten. Ik mag graag de orde uitdagen van wat we als ‘betrouwbaar' kennen en als 'echt': de wetten van de zwaartekracht, het rechtlijnige idee van tijd, of de grond onder onze voeten… Insluiting is een methode waarmee bomen omgaan met objecten die hun groei in de weg staan: als ze deze niet weg kunnen duwen, dan 'verslinden' ze de objecten door overwoekering. De term wordt ook gebruikt voor het proces dat het oude systeem van gemeenschappelijk landgebruik beëindigde. Door insluiting werd dit land omheind (ingesloten) en aan een eigenaar toebedeeld. Het object van Cornelia Konrads laat een element zien van een door de mens gemaakte insluiting, dat zelf weer is ingesloten door de natuur. Opgenomen door de boom wordt het rood-witte hek een absurd relict van de menselijke drang om zijn territorium af te bakenen. om in en buiten te sluiten.

Enclosure

Out of Space

Pedro Marzorati Voor de hier aan het begin van de vorige eeuw geboren schilder en tekenaar Dirk Kerst Koopmans was het boerenerf van zijn ouders al snel te krap. Nog maar net volwassen geworden scheepte hij zich in op De Gelria U-Turn is inspired by the poetical bonding between Dirk Kerst Koopmans, a Dutch artist from this region who spent a few years in Argentine (pages 88-91) and Pedro Marzorati, an Argentine artist who came to spend some time in Europe.

These two artists have an ‘immigrantconversation’. It’s about how every person who leaves his country, takes along many memories. It becomes like a garden in the soul, full of undiscovered secrets. And it is not only the memories that become vague like a reflection on the water. The traveler also leaves his roots. As time passes it appears that his cultural bagage cannot be abandoned easily, but on the other hand his values will be shaped almost unnoticably to fit into the new circumstances. In his installation Pedro Marzorati refers to the typical architecture of La Boca, the old port of Buenos Aires. The colorful house of recycled materials is now in another continent. The blue shoes walking away on the water raise the old dilemma of the immigrant: to return or not to return?

en voer naar Argentinië. U-turn is geïnspireerd op de poëtische verbintenis tussen Dirk Kerst Koopmans, de reiziger die weer terugkeerde naar het veen en Pedro Marzorati, een Argentijnse kunstenaar die sinds enige tijd in Europa leeft en werkt. U-Turn is gebaseerd op het idee dat een ieder die zijn land verlaat, zijn herinneringen met zich meeneemt. Die herinneringen zijn als een tuin vol ongekende geheimen. Als een reflectie op het water duiken de fragmenten op en verdwijnen weer. De culturele bagage die je meebrengt kan aan de ene kant niet makkelijk vergeten worden maar de waarden passen zich toch bijna ongemerkt aan de nieuwe omstandigheden aan. Uit het gekleurde huisje, dat doet denken aan de typische architectuur van La Boca, de oude haven van Buenos Aires, lopen blauwe schoenen over het water weg. Ze geven het aloude dilemma van de immigrant weer: zal ik blijven of keer ik terug? Dirk Kerst Koopmans deed het laatste. Pedro Marzorati werkt voorlopig verder op Europese bodem.

U -Turn

Out of Space

De voeten op het water zijn geïnspireerd op de laarzen van de Argentijnse gauchos/cowboys. Ze laten de tenen vrij en zijn gemaakt van paardenleer. The shoes are inspired by the “botas de criollas“, used by Argentinan gauchos (cowboys). These creole boots are open-toed and made of horse leather.

Out of Space

Maurizio Perron It was a revolution in sculpture: the discovery of wooden African masks and ancestor sculptures at the beginning of the twentieth century. According to some, this is even where abstraction started which set the scene in modern visual arts. Sculptors also followed this whirlwind of change sweeping through the western world of art. The surrealists welcomed the possibilities of installation and the use of consumer items in sculpture. Brancusi introduced the artisanal

simple tradition as sculpture. It is this rich tradition which Maurizio Perron takes up. In his installation Our First House he manages to pair traditional handicraft with abstraction and to make a statement which goes far beyond his materials consisting of four trees. Our First House is a house without walls and without a roof. A house which is both in nature and is nature itself as well, because the walls and shutters which give us entrance to this house come from the same tree as they are hinged to. Maurizio Perron shows an interesting paradox with this: man uses nature to chop himself a shelter from which nature is excluded. But isnâ&#x20AC;&#x2122;t this same nature our first house, our primary shelter?

Het was een revolutie in de beeldhouwkunst: de ontdekking van houten Afrikaanse maskers en voorouderbeelden aan het begin van de twintigste eeuw. Volgens sommigen begon daar zelfs de abstractie die de toon zette in de moderne beeldende kunst. Ook beeldhouwers gingen mee in de wervelwind die opstak in de westerse kunstwereld. De surrealisten omarmden de mogelijkheid van de installatie, en het toepassen van gebruiksvoorwerpen in de beeldhouwkunst. Brancusi introduceerde de ambachtelijke boerentraditie als sculptuur. Het is deze rijke traditie waar Maurizio Perron op voortbouwt. In zijn installatie Our First House weet hij ambachtelijkheid te paren aan abstractie en een uitspraak te doen die zijn materiaal (bestaande uit vier bomen) overstijgt. Our First House is een huis zonder muren en zonder dak. Een huis dat tegelijk in de natuur staat maar ook de natuur zelf Ăs. Want de deuren en luiken die ons in dit huis binnenlaten komen uit dezelfde boom als waaraan ze gescharnierd zijn. Maurizio Perron laat hiermee een interessante omkering zien: vanuit de vrije natuur hakt de mens zich een onderkomen, waar de natuur tegelijkertijd buitengesloten wordt. Maar is het niet diezelfde natuur die ons eerste huis is, ons primaire onderkomen?

Our f irst house

Out of Space

Roger Rigorth

found this hairy thing under my skin it’s longing pulling towards the sky it’s sitting on the base of my old bones nearby trust me and breath, I am the land be touched my outreached hand

it’s this hairy thing growing upwards out there it’s making me wondering about this inspirational sphere don’t ask me if I feel at home won’t tell you about this lost land of my own generations before decisions were made have to change them, no time to wait did you ever think about this spiritual trail about this outward relation, this cosmic tail it’s written in the fields out there in the dirt under your nail, everywhere I find myself weaving up to the sky don’t tell me if you find it senseless cause i got this voice, little fragile and shy found this hairy thing under my skin have to tell you that i am really wondering

Obser vatorium

Out of Space

Eizo Sakata Dear Dutch people, In school, Japanese people learn that Holland has the same population density as Japan. But the geography of the two countries is so different that the similarity is limited to the popuilation statistics numbers. Contrary to the flat land of The Netherlands, 73% of Japan is occupied by mountains, and 50% of the population live in the plains that take up only 14% of the territory. The real concentration of population is incomparably more

dense in Japan than in Holland. Therefore the Japanese must be more stressed from “a lack of open space”, but it seems to me that they are fairly free from that stress (although they suffer other kinds of pressure). In my opinion this difference between the Dutch and the Japanese suffering from stress is due to the nearness of mountains in the landscape. And especially I want to refer to the volcano ant its eruptions. Being confronted by such a strong power of nature, we Japanese feel very small and we are deeply conscious of our humble existence . Therefore I offer you a healing toy, a miniature-volcano. It’s eruption may bring you to miniature-nirvana: a relative quietude facing the violence of destiny. Best regards, Eizo Sakata

Geachte Nederlanders, Op school leren Japanners dat Holland dezelfde bevolkingsdichtheid heeft als Japan. Maar de geografie van deze twee landen is zo verschillend dat de overeenkomsten beperkt blijven tot dit statistische gegeven. In tegenstelling tot het vlakke land van Nederland bestaat het landschap van Japan voor 73% uit bergen en 50% van de bevolking woont op de vlakten die slechts 14% van het land beslaan. De werkelijke bevolkingsdichtheid is onvergelijkbaar veel hoger in Japan dan in Holland. Daarom moeten de Japanners wel meer druk voelen door ‘een gebrek aan open ruimte’, maar

Dutch Delight

volgens mij hebben ze daar niet veel last van (hoewel

a volcano in The Ne therlands

ze wel onder andere soorten van pressie lijden). Naar mijn mening wordt dit verschil tussen Nederlanders die aan ‘ruimtestress’ lijden en Japanners, die hier bij mijn weten geen last van hebben, veroorzaakt door de aanwezigheid van bergen in het landschap. En daarbij doel ik vooral op de vulkaan en zijn uitbarstingen. Door met zo’n sterke natuurkracht geconfronteerd te worden, voelen wij Japanners ons zeer klein en wij realiseren ons maar al te goed onze nederige positie. Daarom bied ik jullie dit, mogelijk genezend, speeltje aan: een miniatuurvulkaan. Zijn uitbarsting zorgt misschien wel voor een mini-nirvana: een relatieve kalmte tegenover het geweld van het lot. Met vriendelijke groet, Eizo Sakata

Out of Space

Olivier de Sépibus "Place of Birth" is part of the investigation of Olivier de Sépibus into the so-called micro architectures in nature. Since several years he has been working with forms derived of the cabin, the bivouac. His objects abandon the use and function of the original constructions and become places in which to muse. This transformation in meaning is related to the measurements and materials of the objects. Also his distinct use of colour and light, the tension between inside and

outside encourage a new experience of the space. For example the “log cabins” of De Sépibus look like a traditional solid “cabana” from the outside but the inside looks like heaven because of the pale blue paint and dazzling light. The objects stimulate all the visitor’s senses with the purposeof creating a special relation with nature. For Out of Space he experimented with the shape of the least “civilized” cabin, a kind of shelter which is composed of a pile of tapering branches. Who enters here, finds himself in a square red room. It reminds one of a womb which encloses us with colour, earth and wood. A place where dreams can be born.

" Place of Birth " is onderdeel van het onderzoek van Olivier de Sépibus naar zogenaamde micro-architecturen in de natuur. Sinds een aantal jaar werkt hij met afgeleide vormen van een hut, een bivak. Zijn objecten verlaten het nut en de functie van de oorspronkelijke bouwwerken en worden plaatsen om te mijmeren. Die transformatie van betekenis heeft te maken met de afmetingen en de materialen waar de objecten uit bestaan. Ook zijn uitgesproken gebruik van kleur en licht, de spanning tussen binnen en buiten werken een nieuwe ervaring van de ruimte in de hand. Zoals de ‘blokhutten’ van De Sépibus die van de buitenkant een traditionele stevige ‘cabane’ lijken, maar binnenin door een lichtblauwe verf en de hoge lichtinval een luchtig onderdeel van de hemel worden. De objecten prikkelen alle zintuigen van de bezoeker met als doel om een speciale relatie met de natuur te bewerkstelligen. Voor Out of Space experimenteerde hij met de vorm van de minst ‘beschaafde’ hut, een soort schuilplaats, die opgebouwd is uit een taps toelopende berg takken. Wie binnentreedt komt in een vierkante rode kamer. Het doet denken aan een baarmoeder, die ons nauw omsluit met kleur, aarde en hout. Een plaats waar dromen geboren kunnen worden.

Place of Bir th

Out of Space

Wia Stegeman Nothing plays better with perception than a mirror does. Sometimes the mirrored reality puts the image we had in our minds of ourselves or of our environment completely upside-down. So it is not without reason that mirrors are a popular theme in the visual arts. Magritte for example, was a painter who played in his work with an unexpected - and logically impossible - mirror of reality, like the man who sees his own back in the mirror.

Some artists use the mirror itself as material in their work. This way Wia Stegeman tries to bring forward a hidden reality in her installation. Because even though the mirror reflects nature as it is, the set-up in small lines causes a confusing image of the front and the back, of nearby and far away, of what has been and what will come. The image does not only evoke a sense of temporariness but it also raises questions about the relationship between time and space. Looking into the delusory depth we discover the echo of a place which makes us wonder whether we have actually been there.

Niets speelt zo met de perceptie als een spiegel. De gespiegelde werkelijkheid zet het beeld dat we in gedachten hadden van onszelf of van onze omgeving soms volledig op zâ&#x20AC;&#x2122;n kop. Het is dus niet voor niks dat spiegels een geliefd onderwerp zijn in de beeldende kunst. Magritte was bijvoorbeeld een schilder die in zijn werk speelde met een onverwachte (en logisch gesproken: onmogelijke) spiegeling van de werkelijkheid, zoals de man die in de spiegel zijn eigen achterkant ziet. Sommige kunstenaars gebruiken de spiegel zelf als materiaal in hun werk. Zo probeert Wia Stegeman een verborgen werkelijkheid in haar installatie naar voren te halen. Want al reflecteert de spiegel de natuur zoals die is, door de opstelling in smalle stroken ontstaat er een verwarrend beeld van voor en achter, van dichtbij en ver weg, van wat geweest is en wat komen gaat. Het beeld roept niet alleen een gevoel van tijdelijkheid op maar ook vragen over de relatie tussen tijd en ruimte. Kijkend in de ons voorgespiegelde diepte zien we de echo van een plaats waarvan we ons kunnen afvragen of we daar werkelijk aanwezig zijn geweest.

Echoes in space

Out of Space

Rob Sweere De beeldende kunst en de architectuur zijn bloedverwanten. Ze maken soms ruzie en gaan hun eigen gang, maar in essentie vloeien ze uit elkaar voort en voeden elkaar in hun ontwikkeling. Sommige kunstenaars beThe visual arts and architecture are like relatives. Sometimes they argue but in essence they follow from each other and feed off each other in their development. Some artists are at the crossroads between architecture and the visual arts. An example of

this is the installation work of Rob Sweere. You can go in and often it is even possible to stay and eat and sleep in there. He prefers to place his objects in nature although a new housing estate is sometimes suitable as well for his way of dealing with the life of the modern man. Sweere’s work offers the spectator the opportunity to let go of the daily routine and to experience the landscape and himself. This so-called Out of Space Contemplatorium is a three-dimensional installation where you can just BE. In Out of Space the modern man can escape from his hectic daily life for a moment. In the middle of the last century architects often claimed to be able to elevate mankind by their innovative view of living. Whether Rob Sweere’s Contemplatorium likewise could create a new human - is something the artist does not reveal.

geven zich op het snijvlak tussen architectuur en beeldende kunst. Een voorbeeld hiervan zijn de installaties van Rob Sweere. Je kunt erin plaatsnemen, en er vaak zelfs blijven eten en slapen. Hij plaatst zijn objecten bij voorkeur in de natuur, hoewel soms ook een nieuwbouwwijk zich leent voor zijn manier van bevragen van het leven van de moderne mens. Sweere’s werk geeft de toeschouwer de gelegenheid om de dagelijkse gang los te laten en het landschap en zichzelf te ervaren. Het zogenaamde Contemplatorium in Out of Space is een ruimtelijke installatie waar je kunt ZIJN. Hier kan de moderne mens zich even terugtrekken uit zijn hectische bestaan. In het midden van de vorige eeuw hadden architecten nog wel eens de pretentie de mensheid te kunnen verheffen door hun vernieuwende kijk op wonen. Of het Contemplatorium van Rob Sweere ook een nieuwe mens kan opleveren, daar laat de kunstenaar zich niet over uit. Eerst zal hij zelf bij wijze van experiment een aantal dagen en nachten in zijn installatie doorbrengen.

Contemplatorium

Out of Space

Peter Veen en Saskia Boelsums COMFORTABLY AT HOME The Netherlands is full of cars. Nobody is surprised at that. But if a car is parked somewhere right in the middle of a nature reserve, it is disturbing. And if it is called art on top of that, it is even confusing. Exhibiting a consumer item with all its associations as a sculpture has become a well-known phenomenon in modern art. Marcel Duchamp and his surrealistic companions called it: ‘objet trouvé’, or readymade. The ‘found’

object only needed the mark of the artist, usually a title, to raise it to an art form. Peter Veen and Saskia Boelsums came to De Rottige Meente by car. They changed their own car into a work of art by leaving it behind, sitting on a small lake, entitled: Comfortably at Home. They set off on the journey home to Emmen on foot. This art couple does not only make use of ‘lost and found’ items for their comment on the influence of man on his surroundings and the way he maintains his surroundings. Their choice of situation for the installation is just as important. A car parked on the water puts the problem of mobility differently. How much space it would free up if we all stayed comfortably at home...

Nederland staat vol met auto’s. Daar kijkt niemand van op. Maar als een auto zomaar ergens in een natuurgebied staat, is dat storend. En als het ook nog kunst genoemd wordt, zelfs verwarrend. Het als sculptuur tentoonstellen van een gebruiksvoorwerp met al zijn associaties, is een bekend verschijnsel geworden in de moderne beeldende kunst. Marcel Duchamp en zijn surrealistische kornuiten noemden het: ‘objet trouvé’, of readymade als een kunstenaar onverbloemd objecten gebruikte, die normaliter niet tot de kunst gerekend worden. Het ‘gevonden’ object heeft slechts het stempel van de kunstenaar nodig, meestal een titel voor het werk, om het tot kunst te verheffen. Peter Veen en Saskia Boelsums kwamen met de auto naar de Rottige Meente. Ze veranderden hun eigen auto in een kunstwerk door hem achter te laten, drijvend op een meertje, getiteld: Lekker thuis. Te voet aanvaardden zij de terugtocht naar huis in Emmen. Dit kunstenaarsduo maakt niet alleen gebruik van ‘gevonden’ voorwerpen voor hun commentaar op de invloed van de mens op zijn omgeving en de manier waarop hij zijn omgeving in stand houdt. De plek waar de installatie komt te staan is van even groot belang. Een auto die geparkeerd wordt op het water zet het vraagstuk van de mobiliteit in een nieuw licht. Want wat zou het een ruimte geven als we allemaal lekker thuis zouden blijven …

Lekker thuis

Out of Space

Lars Vilks Lars Vilks is not just an art-historian and artist, he is a conceptualist. His works are stretching ideas about freedom, ownership, territories etc. He wrote to the organisers of Out of Space: “The idea is a friendship (what came in my mind was DAF Deutsch-Amerikanische Freundschaft) monument memorizing the first and maybe the only treaty between The Netherlands and Sweden: the Defence Federation (1614-28) to secure the Baltic Sea.

Most famous in the relations between The Netherlands and Sweden is Louis de Geer (1587-1652). He delivered weapons to Gustavus Adolphus, king of Sweden, and he had established a formidable workshop industry. He embraced Sweden as his second mother country and emigrated to Sweden in 1627. Around 5 500 Swedes are today living in the Netherlands. 1 500 Dutchmen moved to Sweden in 2008. Still there is much to be done about strengthening the connection. I can promise that if the Monument remains in De Rottige Meente until 2014, all the territories in Sweden owned or controlled by Louis de Geer will be given back to The Netherlands. It is quite a lot and could be important if, in the future, The Netherlands needs some firm ground.”

Lars Vilks is niet alleen een kunst-historicus en kunstenaar, hij is bovenal een conceptualist. Zijn werken zijn een uitdaging voor bekrompen visies op vrijheid, eigendom en territorium. Aan de organisatie van Out of Space schreef hij hetvolgende: “Mijn idee is om een vriendschapsmonument op te richten, (ik moest denken aan de DAF, Deutsch-Amerikanische Freundschaft), ter herinnering aan het eerste en misschien laatste verdrag tussen Nederland en Zweden: the Defence Federation (1614-28) dat de Baltische Zee moest veiligstellen. Een beroemde figuur uit die tijd was Louis de Geer (1587-1652). Hij leverde wapens aan Gustavus Adolphus, koning van Zweden, en was de grondlegger van een hele mijnindustrie in Zweden. Hij omarmde Zweden als zijn tweede vaderland en emigreerde er in 1627 naartoe. Vandaag de dag wonen er 5500 Zweden in Nederland en in 2008 alleen al verhuisden 1500 Nederlanders naar Zweden. Er valt echter nog heel wat te doen om de band tussen beide landen te versterken. Ik kan beloven dat als het Monument tot 2014 in De Rottige Meente zal blijven staan, dat alle gebieden die Louis de Geer onder controle had, aan Nederland zullen worden teruggegeven. Dat is nogal wat en het kan van belang zijn, wanneer Nederland in de toekomst meer grond onder de voeten nodig heeft.”

Monument van de Nederlands-Zweedse vriendschap

Out of Space

In 1980 Lars Vilks started to work on his most famous artpiece Nimis, a construction of driftwood and leftover timber from logging areas. He had in mind to make a meet-

ing place between theory and practice. The construction grew in the following years into a gigantic work of art, and Vilks declared it an independent state â&#x20AC;?Ladoniaâ&#x20AC;?. To escape Swedish authorities -who wanted to tear down this anarchistic work of art- Nimis was sold to Joseph Beuys, who in his turn donated it to Christo after he died.

Het Monument is ook een vooruitgeschoven post

Om de lange arm van de Zweedse wet (die het anar-

Nimis (latin for - "too much") is situated on

van Ladonia, aan de zuidkust van Zweden, waar Lars

chistische kunstwerk wilde laten slopen) te ontlopen,

the peninsula of Kullaberg in the south of

Vilks al sinds 30 jaar bouwt aan zijn kunstwerk Nimis.

verkocht Vilks Nimis aan Joseph Beuys. Na zijn over-

Sweden.

Het inmiddels befaamde Nimis, dat een constructie is

lijden werd Christo de gelukkige eigenaar. Lars Vilks

van drijfhout en resten van de houtkap, zou volgens

breidde Nimis uit met Arx, een kunstwerk van gesta-

Vilks een ontmoetingsplaats moeten worden tussen

pelde stenen. Om gedoe over het werk te voorkomen

theorie en praktijk. Het groeide onder zijn dagelijkse

noemde hij het werk een boek en vroeg er een ISBN

arbeid uit tot een gigantisch kunstwerk en de kunste-

nummer voor aan. Iedere steen is een pagina.

naar verklaarde het gebied tot onafhankelijke staat

Nimis (latijn voor: "te veel") en Arx liggen op het

Ladonia. Het anti-autoritaire Ladonia, waar een paar

schiereiland Kullaberg in Zuid Zweden.

schoenen tot president gekozen is, heeft burgers uit de hele wereld.

Out of Space

Titi Zaadnoordijk Ink, pencil and collages may not be techniques you would expect in an art project in nature. Nevertheless many ‘nature artists’ use them to sketch ideas of course but also for independent works of art. The ‘godfathers’ of the nature installation, Andy Goldsworthy and Herman de Vries, also draw and paint with materials such as snow, red soil, cut grass and withered leaves. Titi Zaadnoordijk is not a ‘nature artist’. She is a graphic and visual artist, a poet and a

performer who welcomes in her work the natural environment of her place of residence on the edge of de Rottige Meente. Titi makes among other things drawings, linocuts, poems, books, poetry shows, wooden dogs and bronze little birds. Always figurative with few means, but she does use frills and humour. Titi uses a lot of her own life, she portrays her children and the roe and cows which graze next to the house. But she also invents new creatures and she puts courage into people. For Out of Space she took the children of the local primary school outside and into nature and they incorporated their experiences in a colourful exhibition of self-made animal sculptures.

Inkt, potlood en en collages zijn misschien geen technieken die je direct in een kunstproject in de natuur zou verwachten. Toch maken veel ‘natuurkunstenaars’ er gebruik van. Natuurlijk om ideeën te schetsen, maar ook voor zelfstandige kunstwerken. Ook de ‘godfathers’ van de natuur installatie, Andy Goldsworthy en Herman de Vries tekenen en schilderen met de materialen waar zij zich in hun werk mee omringen. Sneeuw, rode aarde, gemalen grassen, verdorde bladeren. Titi Zaadnoordijk is geen ‘natuurkunstenaar’ maar wel een grafisch beeldend kunstenaar, dichter en performer, die de natuur van haar woonplaats aan de rand van de Rottige Meente in haar werk laat binnenkomen. Titi maakt onder andere tekeningen, lino’s, gedichten, boeken, poëzieshows, houten honden en bronzen vogeltjes. Altijd figuratief, met weinig middelen, wel met franjes en met humor. Titi maakt volop gebruik van haar eigen leven, portretteert haar kinderen en de reeën en de koeien die grazen naast het huis. Maar ze vindt ook nieuwe creaturen uit en geeft de mensen moed. Voor Out of Space nam ze de kinderen van de plaatselijke basisschool mee de natuur in, die hun ervaringen verwerkten in een kleurrijke expositie van zelfgemaakte dierenbeelden.

wil jij wel mijn baken zijn dan wijs ik jou de weg en ik zal naar je luisteren hoor jij dan wat ik zeg

Out of Space

DE ORGA NISA TIE VAN EEN TOTA ALKU NST WERK

Het begint pas echt als de voorstellen binnen komen stromen.

Pat van Boeckel, zelf documentairemaker, video- en beeldend

Schetsen, fotopresentaties en maquettes glijden dag na dag

kunstenaar. “Iedere keer draagt het project als geheel een

de brievenbus in. Wat aanvankelijk een spontaan idee tijdens

stempel van de energie van de ontmoetingen tussen interna-

een wandeling was, krijgt vorm door de respons van tiental-

tionale kunstenaars en met de lokale bevolking.” De kunste-

len kunstenaars op de oproep om ontwerpen in te sturen voor

naars verblijven in de regel een paar weken in en rond het huis

Out of Space, de nieuwe Kunstbroedplaats van Pat van Boec-

van de organisatoren en delen de maaltijden, lange gesprek-

kel en Karin van der Molen (Rerun Producties).

ken, de herrie, de kritiek en complimenten.

Met onregelmatige regelmaat roepen zij zo’n Kunstbroed-

Karin van der Molen heeft als beeldend kunstenaar veel erva-

plaats uit. Dan worden, in overleg met een selectiecommis-

ring met (buitenlandse) art-in-nature projecten. “Het is overal

sie, kunstenaars uit de hele wereld uitgenodigd om een nieuw

anders, maar in Kunstbroedplaats staan we voor een nauwe

werk in verschillende natuurgebieden te komen maken. Die

samenwerking met de kunstenaars. Het gaat er niet om een

installaties en sculpturen blijven een half jaar staan en ver-

verzameling van tien of vijftien installaties neer te zetten,

dwijnen dan weer. “Kunstbroedplaats is een heel persoonlijk

maar voor ons is ieder project weer een totaalkunstwerk,

en levend kunstwerk, waarin nieuwe verbanden worden ge-

waarin alle deelnemers inclusief de kok, de schoonmaakster,

smeed, contacten worden gelegd en ideeën gevormd”, zegt

vrijwilligers en de organisatoren hun aandeel hebben.”

ORGANIZING A GESAMMTKUNSTWERK This is the real beginning: sketches, photo presentations and scale models slide through the letterbox day after day. What was initially a spontaneous idea during a walk, takes shape by the response of dozens of artists to a request to send in their proposals for Out of Space, the new Kunstbroedplaats – Breeding Place for Art – of Pat van Boeckel and Karin van der Molen (Rerun Producties). With irregular regularity they indicate such a Kunstbroedplaats. Then, in consultation with a selection committee, artists from all over the world are

invited to create a new work of art in various nature reserves. “Kunstbroedplaats is a very personal and living work of art, in which new connections and contacts are made and ideas are being formed”, according to Pat van Boeckel, a documentary maker, video artist and visual artist. “Each time the project bears the stamp of energy of the international participants, their meetings and also their meeting with the region and local population.” The artists usually stay in the house of the organizers for a few weeks and they share meals, long conversations, noise, criticism and compliments.

Karin van der Molen has gained a lot of experience as a visual artist in both domestic and foreign art-innature projects. “It varies wherever you go, but in Kunstbroedplaats we believe in a close collaboration with the artists. It is not about placing a collection of ten or fifteen sculptures but to us every project is a total work of art, in which all participants take an active part, including the cook, the cleaning lady, the volunteers and the organizers.”

Out of Space

Out of of Space Space

88 88

Out of Space

Out of of Space Space

DIRK KERS T KOOP M ANS - DE SCHI LDER VAN DE SCHE ENE

DIRK KERST KOOPMANS - THE PAINTER OF

90 90

DE SCHEENE Dirk Kerst Koopmans was born as a Frisian farmer’s son in 1906 but soon it became clear that he was not interested in farm work. He drew on anything that came into his hands like the stable walls and the prescriptions of the doctor. Having a mind of his own, he left at the age of just 22 with a boat to Argentina. He was full of desires towards the unknown. He was captured by the colours, nature and the Indian patterns. Nevertheless he returned to the Netherlands four years later. He spent his last money on a small barn at the Scheene in de Rottige Meente, where for years on end he made drawings of his surroundings - the farmers and fishermen, their children, animals and above all nature.

Met één been stond hij in de pampa van Argentinië en

krijgt.

met het andere in de Grote Veenpolder in Weststel-

Toen de zolder werd afgeschut van de schuur, zat ik

lingwerf: de schilder-graficus Dirk Kerst Koopmans.

onder een dakraam met voldoende licht van boven om

Van 1928 tot in 1932 verbleef hij in Zuid-Amerika, een

grote pentekeningen te maken en de hoge wand tegen

tijd die voor hem van ongekend belang bleek. Zijn ver-

het hooivak vol te hangen met platen. Als ik op het

dere leven bleef hij brieven wisselen met kunstenaars

spekhok zat en het andere dakraampje opende, rook

en vrienden, die hij daar had leren kennen. Hij zou Ar-

ik de spreeuwen en zag ik door de hoge iepen over de

gentinië nooit vergeten en Argentinië Dirk niet. Dat

kampen en de akkers heen, de trekgaten en het riet

gold overigens ook voor de Grote Veenpolder. Nadat

van de Scheene. Na de stalschoonmaak verhuisde ik

hij in 1943 met zijn vrouw vertrok naar Gaasterland,

tegen de zomer met mijn spullen naar de lege koe-

bleef hij tot zijn dood trouw aan zijn geboortestreek

stal… De muren had ik met conté volgetekend van de

en aan het Scheene-gebied waar hij van 1932-1943

stal tot de grup. En langs de gang allerhande probeer-

woonde en werkte.

sels: vogels en bloemen. (dagboek DKK).

Twaalf jaar geleden werd hij naar zijn laatste rust-

Met zijn vriend Molleurus Couperus trekt Dirk in 1922,

plaats gebracht op het kleine kerkhof van Spanga.

als beide knapen vijftien jaar oud zijn, naar Neander-

Dat kerkhofje met klokkestoel midden in een oase

thal, waar Molleurus een studie volgt als zendeling

van rust en stilte, aan het Voetpad, was één van de

voor de Zevende-Dag-Adventisten. Dirk zet zich on-

plekken die hij vaak heeft getekend. Een leven lang

dertussen in voor de Jeugdbond voor Geheelonthou-

zou hij zich altijd verbonden voelen met de omgeving

ding, voor de Praktische-Idealisten-Asscociatie en de

waar hij leefde en werkte en in het bijzonder met de

Wereld-Bibliotheek. En hij toont interesse voor de

mensen, die hij daar ontmoette. Het werden ook de

theosofie. “Ik was zestien toen ik vegetariër werd”,

centrale thema’s in zijn schilderkunst, in zijn grafiek

vertelt hij in opnamen die tegen het eind van zijn le-

en zijn illustratieve arbeid.

ven werden gemaakt,”en een boer als vegetariër dat kon niet toentertijd. Maar ik moest toch wat…”

Op 7 oktober 1906 is Dirk geboren op de Oordplaats aan de Tjonger als zoon van boer Kerst Koopmans en

ZUID AMERIKA

Jantje Oosten. Later zal hij altijd zijn vaders naam als

“Langzaam drijft de boot naar zee – nog zie ik het hol-

tweede voornaam gebruiken. DKK wordt zijn handels-

landsche landschap – Rechte lijnen, vlakten – rust. Maar

merk. De kleine Dirk tekent op alles wat hij in handen

vooral de wolken, de zon die deze tocht tot een blijde

PIETER JONKER

Out of Space

uittocht doet worden.

dat gong mi’ j boven de pette.’ Hij verkast naar Bue-

Dit is mijn eerste kennismaking met de nieuwe wereld,

nos Aires, waar hij musea en tentoonstellingen be-

waar ik geen mens ken, waar ik de taal niet spreek.

zoekt. Hij ontdekt het Indiaanse aardewerk en begint

Nog niet … Een land waarin de geschiedenis niet ken,

de motieven na te tekenen. Dirk raakt gegrepen door

de mensen nog niet begrijp en niet weet welke planten,

de Indiaanse kunst. Hij wil proberen de oorspronke-

welke dieren ik zal zien. Hier kan ik diep ademen. Leer ik

lijke vormen terug te vinden om op die manier bij hun

de kleuren onderscheiden en mij uitstrekken in de zon.

leefwereld, hun denken en hun voelen te komen. Hij

Toch ervaar ik de dingen niet als vreemd, direct is er de

wil het wezenlijke eruit destilleren. Maar in 1930 gooit

band met het nieuwe. “ (uit het dagboek van DKK)

een revolutie in Argentinië roet in het eten: er wordt een staat van beleg afgekondigd. Inmiddels onderdeel

Op 14 november 1928 vertrekt Dirk met ‘de Gelria’ via

van het kunstenaarscircuit, werkt Dirk mee aan af-

Southhampton en Vigo naar Zuid-Amerika. Van zijn

fiches en folders tegen het nieuwe regime. Ondanks

vriend Molleurus had hij het adres gekregen van het

zijn betrokkenheid bij deze nieuwe wereld aanvaardt

‘Colegio del Plata’, een centrum van de Adventisten.

hij in 1932 de terugreis naar Friesland. Zijn ouders zijn

Hij werkt er op het land, in de bakkerij en de timmer-

dan dertig jaar getrouwd. Hij verlaat het land van de

werkplaats en hij helpt bij het maken van wandschil-

gaucho’s en pampa’s en keert er nooit weer terug,

deringen. Het lukt Dirk niet om zich te bekeren en hij

maar weet zich levenslang verbonden.

vertelde me eens: ‘Et geloof gong heur boven alles en

9191

Out of of Space Space

92 92

DE SCHEENE Na korte omzwervingen met zijn kunst in de Randstad

vure, de houten linosnede. Maar hij maakt ook pot-

koopt Dirk van zijn laatste driehonderd gulden ‘een

lood- en pentekeningen. Het zijn vooral de tekeningen

tente mit een bonetuun’ aan de Scheene. Het is een

die zijn kunstenaarschap allure geven. Zijn halen zijn

onbewoonbaar verklaarde veenarbeiderswoning. Het

krachtig, zo op het oog losjes, maar zonder enige twij-

is armoe troef in zijn tente. Om aan de kost te komen

fel en direct raak.

maakt Dirk illustraties voor boeken en kranten. De

Dirk Kerst Koopmans gebruikt de natuur als beeld voor

baardige schilder op zijn sandalen is een aparte ver-

en weergave van zijn gevoelens, gedachten en ideeën.

schijning in dit boerenveengebied. Maar hij weet zich

In Balk rusten duizenden tekeningen, aquarellen, schil-

één met hen als hij alles wat hij waarneemt begint

derijen, linosneden en houtgravures van Dirk Kerst

vast te leggen. Hij maakt honderden tekeningen en

Koopmans. Guus Hellegers, bevriend kunstenaar,

schilderijen van de boeren en vissers, hun kinderen en

schreef: ‘Et wark van Dirk Kerst Koopmans lat him le-

hun werk en bovenal de natuur van De Scheene.

zen as lessen in liefde en leven. Liefde veur de netuur,

Hij koopt een tweede huisje aan de Scheene en maakt

veur alles wat et leven him te bieden het. Dirk zien

er het Scheene-museum ‘De Tente’ van. Naast ten-

tekenend leven is ien anienschaekeling van visuele er-

toonstellingen van zijn eigen werk laat hij er vooral de

verings.’

werktuigen van de veenderij en de rietsnijder zien.

En Dirk zou zeggen: ‘Ie kommen daordeur dichterbi’ j,

Dirk beheerst als autodidact tal van technieken: onder

ie begriepen et beter.’

andere aquarel, olieverf, inkt met penseel, de houtgra-

Out of Space

9393

Out of Space

Out of Space werd mede mogelijk gemaakt met de financiĂŤle ondersteuning van onderstaande fondsen en sponsoren

Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) Europa investeert in zijn platteland 94

Out of Space

ORGANISATIE/ organisation OUT of SPACE Stichting Rerun Producties Pat van Boeckel en Karin van der Molen www.rerunproducties.nl www.kunstbroedplaats.nl VORMGEVING/ graphic design Studio Gist REDACTIE/editing Karin van der Molen FOTOGRAFIE/photography Pat van Boeckel MET DANK AAN/ thanks to Stichting Dirk Kerst Koopmans Fotografen die hun werk ter beschikking stelden

Out of Space