วิทยาศาสตร์ในโลกกว้าง ใครทาสีดาหกใส่ดอกไม้... เรือ่ งราวจากริมถนน แทบไม่เชือ่ สายตาตัวเองเลย ทุกคนเห็นเหมือน ฉัน ไหม ใครช่า งใจร้ า ยท าสีดาหกใส่ ดอกไม้ ฉัน พู ดกับ ตัวเองเช่น นัน้ ระหว่า งเดิน ไปซื้อ ของใช้ประจาสัปดาห์ก บั เพือ่ นๆ ทีร่ ฐั มิสซูรี ประเทศสหรัฐอเมริกา ดอกพิทูเนียที่ ฉันเห็นตัง้ แต่เล็กจนโตไม่เคยมีสดี าเช่นนี้ ส่วนใหญ่มสี ชี มพู สีขาว สีม่วง ในฐานะทีฉ่ นั จบด้านชีววิทยามา เพือ่ น ๆ ต่าง พากันมาให้ฉ นั อธิบายว่าท าไมถึงมีดอกพิทู เนียจึงมีสดี า เช่นนี้ ฉันจึงนึกถึงเกรเกอร์ เมนเดล (Gregor Mendel) บิดาแห่ง พันธุศาสตร์ ทีศ่ กึ ษาลักษณะทางพันธุกรรมของ สิง่ มีช วี ติ ทีถ่ ่า ยทอดจากรุ่น หนึง่ ไปสู่ถ ดั ไป ในกรณีดอก พิทูเนียสีดานี้กเ็ ช่นเดียวกัน ลักษณะของสีได้รบั การบรรจุไว้ ในยีนบนโครโมโซมซึง่ อยู่ในนิวเคลียสของเซลล์ของพิทูเนีย เมือ่ มีการสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศก็ย่อมมีความแปรผันทางพันธุกรรมเกิดขึน้ ซึง่ สาเหตุส่วนหนึง่ มาจากการแบ่งเซลล์ เพือ่ สร้างเซลล์สบื พันธุ์ และสาเหตุอกี ส่วนหนึง่ มาจากการผสมกันของเซลล์สบื พันธุ์เพศผู แ้ ละเพศเมียทีน่ าลักษณะของสีดอก มาผสมกันจนกระทัง่ ได้ลกั ษณะสีดาออกมา และเมือ่ ได้รบั การคัดเลือกพันธุ์จนได้เป็ นสายพันธุ์สดี าทีบ่ ริสุทธิ์กส็ ามารถนามา ขยายพันธุ์ให้เกิดดอกพิทูเนียสีดาจานวนมากได้ โดยเมือ่ ฉันสังเกตและพิจารณาสีของดอกพิทูเนียอย่างพินจิ พิเคราะห์แล้ว ฉันพบว่า ดอกพิทูเนียไม่ได้มสี ดี าสนิทเสียทีเดียว แต่มลี กั ษณะเป็ นสีม่วงเข้ มจนคล้ายกับสีดา ซึง่ ได้เคยกล่าวไปแล้วในเรื่อง “ดอกชบาสีน้าเงินก็มดี ้วย” ว่าการทีด่ อกไม้มสี นี ้าเงินหรือสีแดงนัน้ มาจากรงควัตถุชอื่ แอนโทไซยานิน และเมือ่ มีปริมาณรงค วัตถุประเภทนี้จานวนมากก็ย่อมทาให้มองดูคล้ายสีดานัน่ เอง และการมีแอนโทไซยานินจานวนมากนีเ่ องเป็ น การแสดงออกของยีน ทีค่ วบคุมลักษณะสีของดอกพิทูเนียทีเ่ ปลีย่ นแปลงไปจากสาเหตุทกี่ ล่าวมาแล้วนัน้ นอกจากนี้ฉนั พบอีกว่าไม่ได้มแี ต่ดอกพิทูเนีย เท่านัน้ ทีม่ สี ดี า แต่ฉนั ยังพบดอกไม้อนื่ ๆ ทีม่ รี งควัตถุแอนโทไซยานินเป็ นองค์ประกอบของกลีบดอกก็สามารถมีสดี าได้เช่นกัน ณ จุดนี้เอาเป็ นว่ามาแข่งกับฉันดีกว่าว่าใครจะพบดอกไม้สดี าประเภทอืน่ ๆ ก่อนกัน และเมือ่ พบแล้วอย่าลืมเล่าให้ฉนั และผู อ้ นื่ ฟั ง ด้วยนะครับว่าสีดาของดอกไม้นนั้ มีทมี่ าจากอะไร แต่ทแี่ น่ ๆ คงใช่ใครเอาสีมาเทใส่หรือแต่งแต้มสีดาไว้อย่างแน่นอน
เรื่องโดย ดร.ศศิเทพ ปิ ติพรเทพิน ภาควิชาการศึกษา สาขาวิชาวิทยาศาสตร์ศกึ ษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์