BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 5
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ Επιμέλεια
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ Η προανακριτική έκθεση της Ασφάλειας για την πρώτη δίκη
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 6
©
Copyright Γιώργος Καραγιάννης, Γιώργος Πετρόπουλος, Νίκος Χατζηδημητράκος – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2015
Έτος 1ης έκδοσης: 2015 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com
ISBN 978-960-03-5958-9
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 7
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η δολοφονία του Νίκου Μπελογιάννη . . . . . . . . .
9 15
ΕΚΘΕΣΙΣ ΕξΑΓΟΜΕΝΟυ ΕΝΕΡΓΗΘΕΙΣΗΣ ΕΝΟΡΚΟυ ΠΡΟΑΝΑΚΡΙΣΕΩΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Τα πρόσωπα της δίκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 Η απολογία του Νίκου Μπελογιάννη . . . . . . . . . . . 419 Σημειώματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 8
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 9
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η υπόθεση Μπελογιάννη συνιστά τη συγκλονιστικότερη και πιο πολυσυζητημένη πολιτική δίωξη στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Απ’ όποια πλευρά κι αν εξετάσει κανείς το ζήτημα, καταλήγει αναμφίβολα στο ίδιο συμπέρασμα: Το αίμα του Μπελογιάννη και των συντρόφων του σφράγισε τα πολιτικά δρώμενα στην Ελλάδα για μια ολόκληρη εποχή, μέχρι τη Μεταπολίτευση του 1974 και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Προσδιορίζει τη στάση των νικητών του Εμφυλίου και του αμερικανικού παράγοντα απέναντι στο εργατικό-λαϊκό, το κομμουνιστικό-αριστερό και προοδευτικό κίνημα. Μια στάση πυγμής και καταστολής, που περιείχε και τις πολιτικές δολοφονίες, εφόσον εξυπηρετούσαν την εκάστοτε πολιτική σκοπιμότητα. Από την άλλη πλευρά, ο Νίκος Μπελογιάννης ήταν ο πρώτος που με λόγο και έργο απέδειξε ότι η Αριστερά και το ΚΚΕ ήταν οι ηθικά και πολιτικά νικητές της μακρόχρονης πολιτικής και κοινωνικής σύγκρουσης η οποία ξεκίνησε ένοπλα το Δεκέμβρη του 1944 και ολοκληρώθηκε με τον ίδιο τρόπο στον Γράμμο το 1949, με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Οι αιτίες όμως που προκάλεσαν εκείνη τη σύγκρουση παρέμεναν αναλλοίωτες μέσα στην ελληνική κοινωνία. Εκείνος ο κοινωνικός διχασμός δεν ήταν απλά η ταξική διαίρεση και πάλη, που ούτως ή άλλως ενυπάρχει στις ταξικές κοινωνίες, αλλά ένας κοινωνικός διχασμός που έφτασε στο απώτερο σημείο του – στο σημείο δηλαδή εκείνο που στην ημερήσια διάταξη τίθεται το ζήτημα της εξουσίας και του κοινωνικού καθεστώτος. Αν δεν δούμε έτσι το
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 10
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
ζήτημα, αν δεν κατανοήσουμε ότι η Εθνική Αντίσταση 1941-1944 γέννησε έναν καινούργιο τύπο εξουσίας που έβγαινε έξω από τα όρια του καπιταλισμού, έσπασε την εθνική ενότητα γύρω από την αστική τάξη και δημιούργησε μια νέα εθνική-λαϊκή ενότητα, είναι αδύνατο να καταλάβουμε τα όσα συνέβησαν μετά την απελευθέρωση του 1944, αλλά και το μετεμφυλιακό καθεστώς της περιόδου 1949-1974. Στην Ελλάδα της περιόδου 1941-1944, μαζί με την πάλη για την απελευθέρωση της χώρας, συντελέστηκε μια βαθιά κοινωνική και πολιτική επανάσταση. Αυτό επομένως που αποδεικνύουν τα όσα επακολούθησαν είναι πως κανείς δεν μπορεί να ξεμπερδέψει εύκολα και σύντομα με μια επανάσταση – ιδιαίτερα δε οι αντίπαλοί της. Δεν αρκεί η νίκη πάνω στους επαναστάτες. Χρειάζεται το ξερίζωμα της επανάστασης στην κοινωνική συνείδηση των μαζών, κάτι που φαίνεται πως το είχαν καταλάβει καλά όσοι κινούσαν τα νήματα στην Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο. Από την υπόθεση Μπελογιάννη πιο γνωστή είναι η δεύτερη δίκη, που κατέληξε στην εκτέλεση του ιδίου και των συντρόφων του. Ο συγκλονισμός που προκάλεσε αυτό το γεγονός είναι ορατός ακόμη και στις μέρες μας, ώστε η πρώτη του δίκη να περνάει αξιολογικά σε δεύτερη μοίρα. Εκ των πραγμάτων δημιουργείται ένα κενό. Στην πραγματικότητα όμως, χωρίς την πρώτη δίκη, είναι αδύνατο να κατανοηθεί η δεύτερη σε όλες της τις διαστάσεις και η υπόθεση Μπελογιάννη στο σύνολό της. Η παρούσα έκδοση έρχεται να καλύψει αυτό το κενό. Βασικό-κεντρικό υλικό αυτής της έκδοσης είναι η ανέκδοτη και άγνωστη ως τα σήμερα προανακριτική έκθεση της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, βάσει της οποίας ο Νίκος Μπελογιάννης και 92 σύντροφοί του οδηγήθηκαν στην πρώτη δίκη. Την έκθεση υπογράφει ο τότε αστυνόμος Α΄ Ιωάννης Κροντήρης, επικεφαλής της αρμόδιας για τη Δίωξη του Κομμουνισμού υποδιεύθυνσης της Γενικής Ασφάλειας.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 11
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το υλικό αυτό ενισχύεται με πλήθος υποσημειώσεων και πιο εκτενών σημειωμάτων που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου, καθώς και από την απολογία του Νίκου Μπελογιάννη και καταλόγους με όλους τους συντελεστές της δίκης όπως καταγράφηκαν στον Τύπο της εποχής και στην προανακριτική έκθεση του Κροντήρη. Και στη διαδικτυακή διεύθυνση http://beloyannis.kastaniotis.com ο αναγνώστης θα βρει πλήθος άλλων σημειωμάτων, καθώς και ένα ημερολόγιο της δίκης ημέρα την ημέρα και τις απολογίες των βασικών κατηγορουμένων, ώστε να διευκολυνθεί στο διάβασμά του και να αποκτήσει μια ευρύτερη ιστορική βάση κατανόησης. Ενδεχομένως ο επιφυλακτικός αναγνώστης να αναρωτηθεί για την αξία που έχει στην προσέγγιση της ιστορικής αλήθειας μια έκθεση της Ασφάλειας η οποία διαπνέεται από αντικομμουνισμό και σκοπιμότητες. Η επιφύλαξη είναι βάσιμη. Η έκθεση Κροντήρη όμως ήταν το βασικό υλικό για την προετοιμασία και τη διεξαγωγή της δίκης, ο πυρήνας όλης της δικογραφίας. Συνεπώς δεν μπορεί να αγνοηθεί. Επιπλέον η πρώτη δίκη έγινε με τον Α.Ν. 509 του 1947. Δηλαδή αφορούσε την παράνομη δράση του ΚΚΕ γενικότερα και των κατηγορουμένων ειδικότερα. Συνεπώς η έκθεση έχει ξεχωριστή και αναντικατάστατη ιστορική αξία γιατί δείχνει πώς κατέγραψε αυτή τη δράση η Ασφάλεια και οι διωκτικές κατά του κομμουνισμού αρχές. Ασφαλώς δεν λέγονται τα πάντα σε αυτή την έκθεση –πώς άλλωστε θα ήταν δυνατόν;–, αυτά που λέγονται όμως είναι άκρως σημαντικά γιατί μας δείχνουν μια εικόνα του παράνομου μηχανισμού και της παράνομης δράσης του ΚΚΕ η οποία μας βοηθά καθοριστικά ώστε να εμβαθύνουμε ιστορικά στην πρώτη περίοδο αμέσως μετά τον Εμφύλιο. Εμείς ως επιμελητές αυτής της έκδοσης αντιμετωπίσαμε με υποσημειώσεις και σημειώματα όλα εκείνα τα σημεία της έκθεσης Κροντήρη στα οποία διαστρεβλώνεται η ιστορική αλήθεια ή προτάσσονται οι πολιτικές σκοπιμότητες του μετεμφυλιακού καθεστώτος. υπάρχουν βέβαια σημεία –ιδιαίτερα αυτά που αφορούν πρόσωπα και
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 12
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
την παράνομη δράση– για τα οποία δεν μπορούμε να βεβαιώσουμε πως στην έκθεση καταγράφεται η αλήθεια ή όλη η αλήθεια. Γενικά πάντως πιστεύουμε πως η Ασφάλεια δίνει μια εικόνα του παράνομου μηχανισμού που σε γενικές γραμμές αντανακλά πραγματικές καταστάσεις όπως η ίδια τις είχε καταγράψει μέσα από τη δική της δράση. Οι αλλοιώσεις και οι παραποιήσεις αφορούν κυρίως τον τρόπο ερμηνείας από την Ασφάλεια του ιστορικο-πολιτικού και ιδεολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο ξετυλίγονται τα γεγονότα που καταγράφονται στην έκθεση. Με αυτή την έννοια η δημοσιοποίηση του συγκεκριμένου υλικού θεωρούμε πως συμβάλλει ουσιαστικά στην ιστορική έρευνα και ευελπιστούμε πως θα αποτελέσει κίνητρο για τη δημοσίευση και άλλου αρχειακού υλικού που θα συμπληρώσει τις γνώσεις μας στο ιστορικό κεφάλαιο της παράνομης δράσης του ΚΚΕ μετά τον Εμφύλιο. Η προανακριτική έκθεση Κροντήρη προέρχεται από το αρχείο του αγωνιστή, εξαίρετου αρχιτέκτονα και πολύτιμου φίλου Γιώργου Καραγιάννη, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά. Δεν υπάρχουν λόγια για να εκφράσουμε αυτό που αισθανόμαστε για την προσφορά αυτού του υλικού από τον Γιώργο. Τη διόρθωση των κειμένων έκανε η μόνιμη συνεργάτιδά μας και συνεργάτιδα των Εκδόσεων Καστανιώτη, η καλή μας φίλη Ελένη Μαρτζούκου. Οφείλουμε να την ευχαριστήσουμε θερμά για την καλή δουλειά της και φυσικά για την υπομονή της απέναντί μας. Όλο το υλικό του βιβλίου είναι σε μονοτονικό, πλην της έκθεσης Κροντήρη, όπου για ιστορικούς λόγους διατηρήθηκε το πολυτονικό και το αρχικό στιλ γραφής, ακόμη κι εκεί που τα λάθη ήταν οφθαλμοφανή. Διορθώθηκαν μόνο λέξεις και ονόματα που το λάθος δεν εξυπηρετούσε σε τίποτα να παραμείνει, καθώς και η στίξη, με γνώμονα την ευκολότερη ανάγνωση του κειμένου. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλουμε στον ιστορικό επιστήμονα Ηλία Νικολακόπουλο για τις συζητήσεις που έκανε μαζί του ο Γιώργος Πετρόπουλος και για τη βοήθεια που μας έδωσε, ειδικά για τον πατέρα του, που ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές της δίκης.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 13
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τέλος, οφείλουμε να ευχαριστήσουμε τις Εκδόσεις Καστανιώτη που αγκάλιασαν από την πρώτη στιγμή την έκδοση και μας παρείχαν κάθε βοήθεια ώστε αυτή να φτάσει στα χέρια των αναγνωστών. Οι ιστορικές εκδόσεις γενικά, η έκδοση των κειμένων του Ν. Ζαχαριάδη όσο κι αυτή η έκδοση φανερώνουν την ξεχωριστή σημασία που δίνουν οι Εκδόσεις Καστανιώτη στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, κάτι που αποτελεί σημαντική προσφορά στην ιστορική αυτοσυνείδηση του ελληνικού λαού. Ο λόγος και οι κρίσεις ανήκουν πλέον στους αναγνώστες. Τυχόν λάθη και παραλείψεις βαραίνουν αποκλειστικά εμάς. Οι επιμελητές ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟυΛΟΣ ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 14
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 15
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η δολοφονία του Ν. Μπελογιάννη Γείρε το τίμιο φλάμπουρο, πατρίδα μου, τ ’αγώνα για κείνον που το κράτησε μέχρι θανάτου ορθό. Κι εσύ, λαέ μου, λύγισε μ ’ευλάβεια το γόνα γι ’αυτόν που δεν ελύγισε ποτέ μπρος στον εχθρό. ΑΛΕξΗΣ ΠΑΡΝΗΣ1
Στις 30 Αυγούστου 1949 οι αθηναϊκές εφημερίδες κυκλοφορούσαν φιλοξενώντας στην πρώτη τους σελίδα την είδηση πως ο Γράμμος, το τελευταίο προπύργιο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος, έπεσε στα χέρια του κυβερνητικού στρατού. «Κατά δημοσιογραφικάς πληροφορίας εκ του μετώπου του Γράμμου, άπαντα τα κατεχόμενα υπό των συμμοριτών υψώματα περιήλθον εις τας χείρας των ημετέρων. Από της στιγμής ταύτης ουδεμία αντίστασις υφίσταται εις τον Γράμμον», έγραφε η Καθημερινή. Και πρόσθετε: «Η απώλεια του Γράμμου αποτελεί σκληρότατον πλήγμα διά τον συμμοριτισμόν». Η είδηση ήταν ακριβής, αλλά ο Τύπος δεν ήταν, προσωρινά, σε θέση να αντιληφθεί τη σημασία της. Ο Γράμμος είχε περάσει στα χέρια των αντιπάλων του ΔΣΕ. Όμως αυτό δεν αποτέλεσε απλά ένα σκληρότατο στρατιωτικό πλήγμα σε βάρος των ανταρτών. Σήμανε την ήττα τους και φυσικά τη λήξη του τρίχρονου εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα. Μία ημέρα μετά το γεγονός αυτό θα καταγραφόταν και στις σελίδες του Τύπου των Αθηνών. «Μετά τον Γράμμον», έγραφε η Ε1. Αλέξης Πάρνης, Μπελογιάννης – Επικό ποίημα, εκδόσεις Νέα Ελλάδα (έκδοση εξωτερικού), 1955.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 16
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
λευθερία της 31ης Αυγούστου 1949, «δεν υπάρχει πλέον επί ελληνικού εδάφους ωργανωμένος εχθρός. υπάρχουν διάσπαρτοι ολιγομελείς και απέλπιδες ομάδες, καταδικασμέναι εις βεβαίαν εξόντωσιν». Η σύμπτυξη των δυνάμεων του ΔΣΕ προς το κέντρο του μετώπου του Γράμμου και η οργάνωση της υποχώρησης προς την Αλβανία άρχισε από το μεσημέρι της 28ης Αυγούστου. Στις 29 με 30 του μηνός έπεσε και το ύψωμα Κάμενικ, οπότε τα πάντα είχαν φτάσει στο τέλος τους. Όπως γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας: Τη νύχτα της 29ης Αυγούστου 1949, με τη βοήθεια όλων των στελεχών του ΔΣΕ και ιδιαίτερα των μελών της ΚΕ του ΚΚΕ, περάσαμε στην Αλβανία, οργανωμένα, χωρίς ο κυβερνητικός στρατός να εξοντώσει ή να συλλάβει αιχμαλώτους έστω και ένα μικρό τμήμα του ΔΣΕ. Έπιασε μόνο μεμονωμένους μαχητές μας που ξεκόπηκαν από τις μονάδες τους κι έχασαν τον προσανατολισμό τους.2
Από την αντίπαλη πλευρά, ένας από τους πρωτεργάτες της νίκης του κυβερνητικού στρατού, ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος, περιγράφει ως εξής τις τελευταίες ημέρες του πολέμου: Στας 28 Αυγούστου η κίνησις ήτο σχεδόν άνευ αντιστάσεως και το βράδυ τα τμήματά μας ολοκλήρωσαν τον Β. Γράμμον και εξεχύνοντο προς κατάληψιν του Ν. Γράμμου. Τα τμήματά μας εσημείωσαν με φωτιές χαράς και αποδείξεως την κατάληψιν των συνόρων [...] Στις 29 Αυγούστου στας 5 μ.μ. κατελήφθη από τους καταδρομείς του Ρούσσου η Μπάρα του Ν. Γράμμου. Την 30ήν Αυγούστου, στας 5 μ.μ., η VIII Μεραρχία κατέλαβε το Κάμενικ. Στας 10 το πρωί κάθε αντίστασις εσταμάτησε παντού.3 2. Βασίλης Μπαρτζιώτας, Εξήντα χρόνια κομμουνιστής, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986, σελ. 311. 3. Θρασύβουλος Τσακαλώτος, 40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος, Αθήναι 1960, τόμ. Β΄, σελ. 278.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 17
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μια επιχείρηση καταστολής χωρίς προηγούμενο Μετά την ήττα τους στον Γράμμο και στο Βίτσι οι δυνάμεις του ΔΣΕ υποχώρησαν συντεταγμένα στο έδαφος της Αλβανίας, κι από κει, παίρνοντας το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς, διασκορπίστηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ. Το πλήγμα όμως εκείνης της ήττας ήταν πολύ βαρύτερο αν πάρουμε υπόψη ορισμένα επιπλέον στοιχεία. Σε ό,τι αφορά τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού που εγκλωβίστηκαν στο εσωτερικό της χώρας και δεν κατάφεραν να περάσουν τα σύνορα, η τύχη που τους περίμενε ήταν συνήθως εκτέλεση με συνοπτικές διαδικασίες. Ακριβή στοιχεία για το μακελειό που συνέβηκε τότε δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιηθεί – αν υποθέσουμε ότι καταγράφηκαν ποτέ. Φαίνεται πάντως πως λίγοι από τους άτυχους εκείνους αντάρτες κατάφεραν να γλιτώσουν από τα αιμοβόρα ένστικτα των νικητών. Επίσημα στοιχεία δεν υπάρχουν και για τις εκτελέσεις αγωνιστών που έγιναν ύστερα από δικαστικές αποφάσεις. Σύμφωνα πάντως με ανεπίσημα στοιχεία, από τον Ιούλιο του 1946 έως τον Οκτώβριο του 1951 επιβλήθηκαν συνολικά 7.500 θανατικές καταδίκες με βάση το Γ ΄ Ψήφισμα και τον Α.Ν. 509 του 1947,4 από τις οποίες εκτελέστηκαν 4.000 με 5.000.5 Σκοτάδι καλύπτει και το ζήτημα των πολιτικών κρατουμένων. Στις 12 Οκτωβρίου 1951 το κράτος των Αθηνών αναγνώριζε επίσημα ότι μέχρι την 1η Οκτωβρίου του ιδίου έτους ο αριθμός των πολιτικών κρατουμένων ανερχόταν στους 14.069. Απ’ αυτούς οι 3.103 ήταν στη δικαιοδοσία των κακουργιοδικείων για «αδικήματα» συνδεό4. Για το νομικό καθεστώς της δίωξης του κομμουνισμού στην Ελλάδα βλ. αναλυτικά στο σημ. 10, http://beloyannis.kastaniotis.com. 5. Ν. Αλιβιζάτος, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση, 1922-1974, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1983, σελ. 520.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 18
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
μενα με τη δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά την Κατοχή, και οι 10.966 στη δικαιοδοσία των εκτάκτων στρατοδικείων για «αδικήματα» συνδεόμενα με τον εμφύλιο πόλεμο.6 Χωρίς αμφιβολία τα στοιχεία αυτά είναι ελλιπή. Δεν καταγράφουν τους έγκλειστους στρατιώτες στο κάτεργο της Μακρονήσου, διότι δεν θεωρούνταν πολιτικοί κρατούμενοι, αλλά φαντάροι που υπηρετούσαν τη θητεία της. Επίσης δεν καταγράφονται και οι χιλιάδες των πολιτών που ούτε είχαν δικαστεί ούτε δίκη περίμεναν, αλλά κρατούνταν γενικώς και ανακρίνονταν επί πολλά έτη.7 Την εικόνα συμπληρώνουν οι καθημερινές διώξεις που βίωναν οι «ελεύθεροι» κομμουνιστές, αριστεροί και δημοκρατικοί πολίτες με τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, τη συνεχή αστυνομική επιτήρηση, το φακέλωμα, τη δράση του λεγόμενου παρακράτους και τις συνεχείς ψυχολογικές –και άλλου χαρακτήρα– πιέσεις να αποκηρύξουν τις ιδέες τους και να υπογράψουν δηλώσεις μετανοίας. Επρόκειτο για μια επιχείρηση καταστολής σε αδιάκοπη συνέχεια με τη Λευκή Τρομοκρατία της μεταβαρκιζιανής περιόδου και της περιόδου του Εμφυλίου, που, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Ν. Αλιβιζάτος, «πήρε διαστάσεις χωρίς προηγούμενο στην πολιτική ιστορία της χώρας».8 Το ΚΚΕ μετά την ήττα στον Γράμμο Το ΚΚΕ, αμέσως μετά το τέλος του Εμφυλίου, προσάρμοσε την πολιτική του, μεταφέροντας το κέντρο βάρους της δουλειάς του από τον ένο6. Εισηγητική έκθεση στο νόμο 2058 του 1952 «Περί μέτρων ειρηνεύσεως»· και Ρούσος Κούνδουρος, Η ασφάλεια του καθεστώτος, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1978, σελ. 133. 7. Ρ. Κούνδουρος, ό.π., σελ. 143. 8. Ν. Αλιβιζάτος, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση, 1922-1974, ό.π., σελ. 519.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 19
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
πλο αγώνα στην ειρηνική μαζική πολιτική δράση. Όπως υπογραμμιζόταν στην πολιτική απόφαση της 6ης Ολομέλειας9 της Κ.Ε. του Κόμματος, που έγινε τον Οκτώβριο του ιδίου έτους: Η ήττα μας στη μάχη Βίτσι-Γράμμου τον Αύγουστο του 1949 σημειώνει μια αλλαγή στην κατάσταση. Αυτό επιβάλλει μια αλλαγή και στην πολιτική μας γραμμή. Η τακτική της συνέχισης οπωσδήποτε του ένοπλου αγώνα, που εκφράζει ένα μικροαστικό πνεύμα απελπισίας και έλλειψη προοπτικής, θα ’δινε τη δυνατότητα στον αντίπαλο να καταφέρει συντριπτικό χτύπημα εναντίον των αγωνιστών και στελεχών του λαϊκού κινήματος.
Στην ίδια απόφαση γινόταν αναλυτικά λόγος για το συνδυασμό παράνομης και νόμιμης δουλειάς, για τη δημιουργία ενός γερού παράνομου κομματικού μηχανισμού μέσα στην Ελλάδα, αλλά και για την αξιοποίηση όλων των νόμιμων δυνατοτήτων που υπήρχαν. Ταυτόχρονα υπογραμμιζόταν: «Χωρίς αναβολή το Κόμμα πρέπει να προετοιμάσει και να στείλει στις μεγάλες πόλεις ολόκληρη σειρά κομματικά στελέχη για το δυνάμωμα και την αναδιοργάνωση των τοπικών οργανώσεων και για την εξασφάλιση της εφαρμογής της καινούργιας γραμμής».10 Η απόφαση αυτή, ειδικά ως προς το τελευταίο σκέλος της που παραθέσαμε, βρήκε την πρώτη έμπρακτη έκφρασή της με την αποστολή στην Ελλάδα των αναπληρωματικών μελών της Κ.Ε. του Κόμματος Νίκου Μπελογιάννη και Νίκου Ακριτίδη. Το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της αποστολής είχε σαφώς να κάνει με τον τρόπο που το ΚΚΕ αντιλαμβανόταν την παράνομη δουλειά και την ανασυγκρότηση των παράνομων οργανώσεών του. Στην πολιτική απόφαση της 7ης Ολομέ19. Περισσότερα για την 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ βλ. στην υποσημ. 3, σελ. 48. 10. Το ΚΚΕ – Επίσημα Κείμενα, τόμ. 7ος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1995, σελ. 13-18.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 20
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
λειας11 της Κ.Ε. του Κόμματος, που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 1950, διαβάζουμε: II. Η οργάνωση και η καθοδήγηση των αγώνων του Λαού για το ψωμί, τις ελευθερίες, την εθνική ανεξαρτησία και την ειρήνη, η νικηφόρα αναμέτρηση με το μοναρχοφασισμό και την αμερικανοκρατία απαιτεί να κάνουμε γρήγορα και στέρεα την αναδιοργάνωση του Κόμματος. Ο εχθρός κατάφερε σοβαρά χτυπήματα στις κομματικές μας οργανώσεις, με αποτέλεσμα τη διάλυση των περισσότερων απ’ αυτές. Οι κυριότερες αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτό το αποτέλεσμα είναι: Πρώτο: Η λαθεμένη αποστολή που δώσαμε στις κομματικές οργανώσεις από το 1946 και δώθε. Εμείς δώσαμε στις κομματικές οργανώσεις στις πόλεις την ίδια αποστολή που είχαν στην περίοδο της χιτλεροφασιστικής κατοχής, ενώ η κατάσταση ήταν διαφορετική. Δεύτερο: Οι οπορτουνιστικές ταλαντεύσεις, το δίπλωμα μπροστά στις δυσκολίες, από τις κομματικές καθοδηγήσεις προπάντων στις κυριότερες πόλεις, και από το ίδιο το κλιμάκιο του ΠΓ στην Αθήνα. Τρίτο: Η ανεπαρκής πολιτική οργανωτική και τεχνική προπαρασκευή. Αυτή η ανεπάρκεια έδωσε τη δυνατότητα στον εχθρό να καταφέρει, από μέσα, σοβαρά χτυπήματα στο Κόμμα. Τέταρτο: Το ΠΓ δεν αντέδρασε αποφασιστικά, επίμονα, επιτελικά στην προσπάθεια του εχθρού να διαλύσει τις κομματικές μας οργανώσεις των πόλεων, να τα βγάλουν πέρα με τις δυσκολίες, να αντιμετωπίσουν τα χτυπήματα του εχθρού και να εκπληρώσουν την αποστολή τους, που ήταν η ολοκληρωτική ενίσχυση του ΔΣΕ στον αγώνα του. Την πιο πάνω πείρα πρέπει να τη χρησιμοποιήσουμε θετικά τώρα που ανασυγκροτούμε την παράνομη οργάνωσή μας. III. Αποστολή της παράνομης κομματικής οργάνωσης σήμερα είναι να εξασφαλίζει, κάτω και απ’ τις πιο δύσκολες συνθήκες, γερή σύνδεση του Κόμματος με την εργατική τάξη και τ’ άλλα λαϊκά 11. Περισσότερα για την 7η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ βλ. στην υποσημ. 22, σελ. 68.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 21
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
στρώματα. Να διαφωτίζει και να κινητοποιεί τις μάζες πάνω στη γραμμή του Κόμματος για να την κάνει πράξη. Πρέπει να εξασφαλίζουμε αφοσιωμένους ως το θάνατο αγωνιστές, προπάντων στους βασικούς κρίκους της κομματικής διάρθρωσης, με γνώσεις και πείρα παράνομης δουλειάς. Να εξασφαλίσουμε γερό παράνομο μηχανισμό. Μπολσεβίκικη επαγρύπνηση και αυστηρή τήρηση των συνωμοτικών κανόνων. Σωστό συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη οργάνωση και δουλειά. Πρέπει να γίνει αυστηρός διαχωρισμός, αλλά και σωστός συντονισμός της παράνομης με τη νόμιμη οργάνωση και δουλειά. Απαραίτητη είναι η υποταγή της νόμιμης οργάνωσης και δουλειάς στην παράνομη οργάνωση. Τα κύρια σημεία στον τομέα της κομματικής ανασυγκρότησης είναι πιο συγκεκριμένα τα παρακάτω: α. Το βασικό πρόβλημα στην αναδιοργάνωση των κομματικών οργανώσεων είναι η ολόπλευρη προετοιμασία των στελεχών που θ’ αναλάβουν αυτό το έργο. Για την καλύτερη αναδιοργάνωση του Κόμματος η Ολομέλεια αποφασίζει να δημιουργήσει τμήμα στελεχών και σχολών της ΚΕ. β. Βασική μέθοδος της κομματικής δουλειάς για την ανασυγκρότηση των οργανώσεων είναι ο σωστός συνδυασμός της παράνομης με τη νόμιμη δουλειά. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να εκμεταλλευόμαστε όλες τις νόμιμες δυνατότητες και να δημιουργούμε καινούργιες, να δουλεύουμε σ’ όλες τις μαζικές οργανώσεις και παράλληλα να δημιουργούμε παράνομη γερή κομματική οργάνωση που να στηρίζεται στη σωστή κατανόηση των κανόνων της συνωμοτικότητας και της μπολσεβίκικης επαγρύπνησης και ικανή σωστά να οργανώνει και να καθοδηγεί την παράνομη και τη νόμιμη δουλειά στις μαζικές οργανώσεις. γ. Η αναδιοργάνωση των κομματικών οργανώσεων μπορεί να γίνει μόνο μέσα στη μαζική δουλειά, με την πάλη για τα ζητήματα του Λαού. δ. Οι μοναρχοφασιστικές συμμορίες εξακολουθούν να ληστεύουν το Λαό, να παίζουν τρομοκρατικό απεργοσπαστικό ρόλο στους λαϊκούς αγώνες και να δολοφονούν αγωνιστές. Αυτό επιβάλλει την οργάνωση της λαϊκής αυτοάμυνας στις πόλεις και στα χωριά. Η λαϊ
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 22
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
κή αυτοάμυνα πρέπει να γίνει το τιμωρό χέρι των αποθηριωμένων συμμοριτών του μοναρχοφασισμού. Η λαϊκή αυτοάμυνα, εκτελώντας αυτή την αποστολή, βοηθάει αποφασιστικά το έργο της λαϊκής συμφιλίωσης και ενότητας, γιατί οι μοναρχοφασιστικές συμμορίες έχουν κύρια αποστολή να διαιρούν με το αίμα το Λαό. Η αυτοάμυνα πρέπει να γίνει έργο αυτοπροστασίας κάθε δημοκρατικού πολίτη. Η αυτοάμυνα πρέπει ν’ αποτελεί μαζική λαϊκή πάλη ενάντια στην τρομοκρατία. ε. Η προφύλαξη του Κόμματος, προπάντων σε συνθήκες βαριάς παρανομίας, απαιτεί και τη δημιουργία γερού, αυστηρά αποκεντρωμένου κομματικού διχτύου πληροφοριών. Ένα δίχτυ πληροφοριών μέσα στα σώματα ασφάλειας, στις ένοπλες δυνάμεις, σ’ όλο τον κρατικό μηχανισμό, μέσα στα σπίτια, στις επιχειρήσεις του εχθρού θα παίξει σπουδαίο ρόλο στην προφύλαξη του Κόμματος απ’ τα χτυπήματα του εχθρού. Συνεπώς θα είναι σπουδαίο όπλο για την εφαρμογή της γραμμής του Κόμματος. Η δημιουργία τέτοιου διχτύου πληροφοριών απαιτεί να οργανωθεί η επιλογή και ολόπλευρη προετοιμασία κομματικών μελών γι’ αυτή τη δουλειά, εφοδιασμένων με όλα τα μέσα που απαιτεί η δουλειά τους. Η καθοδήγηση αυτού του διχτύου, η επίμονη εξονυχιστική συγκριτική μελέτη των πληροφοριών πρέπει να γίνεται από το ΠΓ με ειδική υπηρεσία του. Στη δουλειά των πληροφοριών πρέπει να μπει αποφασιστικά τέλος στον ερασιτεχνισμό, στην τσαπατσουλιά, στην προχειρότητα.12
Το παράνομο Κόμμα στην Αθήνα Οι παράνομες οργανωμένες δυνάμεις του ΚΚΕ στην Ελλάδα αμέσως μετά τον Εμφύλιο ήταν λίγες, διασκορπισμένες σε διάφορες πόλεις και στην επαρχία, ασύνδετες μεταξύ τους και με μόνη πηγή καθοδήγησης και άντλησης καθηκόντων –δηλαδή της κομματικής πολιτικής 12. «Απόφαση πάνω στο 2ο θέμα: Η κατάσταση στην Ελλάδα και τα καθήκοντα του Κόμματος», στο ΚΚΕ – Επίσημα Κείμενα, τόμ. 7ος, ό.π., σελ. 37-39.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 23
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
γραμμής– τον κομματικό ραδιοσταθμό, που εξέπεμπε από το εξωτερικό. Εξ αντικειμένου ο σοβαρότερος τομέας του παράνομου Κόμματος, ο οποίος έπρεπε άμεσα να ανασυγκροτηθεί, ήταν η Κομματική Οργάνωση της Αθήνας. Στην Αθήνα οι κομματικές οργανώσεις κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου είχαν δεχτεί ισχυρότατα χτυπήματα από τις διωκτικές αρχές. Το ισχυρότερο δόθηκε την άνοιξη του 1949, όταν διαλύθηκε όλο το ένοπλο τμήμα του ΔΣΕ στην πρωτεύουσα και συνελήφθησαν κορυφαία ηγετικά στελέχη του Κόμματος, ανάμεσα στα οποία βρισκόταν ο επικεφαλής της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας και μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ Στέργιος Αναστασιάδης. Εκείνο το χτύπημα, με τον τρόπο που δόθηκε από την Ασφάλεια (επιλεκτικές και στοχευμένες συλλήψεις σε όλη την πυραμίδα της παράνομης οργάνωσης), φανέρωνε σε όσους γνώριζαν πώς ήταν δομημένος ο παράνομος μηχανισμός ότι οι διωκτικές αρχές γνώριζαν πολύ περισσότερα απ’ όσα άφηναν να εννοηθούν μέσα από τα πογκρόμ που εξαπέλυαν. Στην πραγματικότητα γνώριζαν όλο το μηχανισμό, αλλά δεν ήθελαν να προχωρήσουν στην ολοκληρωτική του εξάρθρωση. Προτιμούσαν να αφήνουν ένα κομμάτι του ασύλληπτο για να ελέγχουν το σύνολο της κομματικής δράσης και να τη σταματούν όποτε τις συνέφερε κι όποτε θεωρούσαν ότι ξεπερνούσε ένα ανεκτό όριο. Αν μελετήσει κανείς προσεκτικά την παράνομη δράση του ΚΚΕ στο διάβα της ιστορίας του, δεν θα δυσκολευτεί να διαπιστώσει ότι οι διωκτικές αρχές εκείνο που πρωτίστως επιδίωκαν δεν ήταν να εξαλείψουν την παρουσία του –αυτό ήταν αδύνατο–, αλλά να το ελέγξουν. Γνώριζαν πολύ καλά –ή τουλάχιστον είχαν όλες τις ευκαιρίες να το μάθουν– ότι η ύπαρξη του ΚΚΕ, με ό,τι αυτό πρέσβευε και εκπροσωπούσε, είχε κοινωνικές αιτίες που συνεχώς το αναπαρήγαν. Ακόμη και η δικτατορία του Μεταξά, που κατάφερε ισχυρότατο πλήγμα στις οργανώσεις του ΚΚΕ, εκείνο που τελικά επιδίωξε ήταν να φτιάξει ένα πλαστό και ελεγχόμενο από την ίδια Κομμουνιστικό Κόμμα παρά την εξαφάνισή του.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 24
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
Τα ισχυρά χτυπήματα των διωκτικών αρχών στη διάρκεια του Εμφυλίου είχαν αφήσει ένα αδύναμο αλλά υπαρκτό σχήμα κομματικών οργανώσεων στην Αθήνα, το οποίο –μετά τη σύλληψη, την καταδίκη και την εκτέλεση του Στέργιου Αναστασιάδη το Σεπτέμβριο του 1949– καθοδηγούσε ο Νίκος Πλουμπίδης, μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Μετά το χτύπημα του ’49, με στόχο την ανασυγκρότηση όλου του Κόμματος στην Αθήνα, από τον παλιό κομματικό μηχανισμό ξεχώρισε, ανεξαρτητοποιήθηκε και στεγανοποιήθηκε ένας δεύτερος κομματικός μηχανισμός τον οποίο αποτελούσαν κυρίως νεολαίοι επονίτες με επικεφαλής τον Σταύρο Κασιμάτη (καταγραμμένο στην ιστορία με τα ψευδώνυμα «Ορέστης» και «Λευτέρης Σταθάς»), ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ. Η απόσπαση του μηχανισμού της ΕΠΟΝ δεν ήταν προϊόν φραξιονισμού, εσωκομματικών συγκρούσεων, αντιδικιών ή άλλων ποταπών και υστερόβουλων φιλοδοξιών. Ήταν ένα φυσικό μέτρο αυτοπροστασίας συνηθισμένο στις συνθήκες παρανομίας και επιβεβλημένο για μια οργάνωση και τους ηγέτες της όταν διαπιστωνόταν κάποιος σοβαρός κίνδυνος. Ο Σταύρος Κασιμάτης περιγράφει ως εξής την αιτία εκείνης της πρωτοβουλίας: Οι συλλήψεις της άνοιξης του 1949 στην Αθήνα περιελάμβαναν υπεύθυνους του παράνομου κεντρικού μηχανισμού του ΚΚΕ. Χτυπήθηκε και η καθοδήγηση μαζί με την οργάνωση του Δημοκρατικού Στρατού στην Αθήνα. Θα πρέπει να σημειώσω πως αρκετά πριν από τις συλλήψεις δίναμε συνέχεια οργανωμένους στην ΕΠΟΝ φοιτητές στις οργανώσεις του ΔΣ Αθήνας. Κλειστά σημειώματα σύνδεσης έδιναν και οι καθοδηγητές των φοιτητικών οργανώσεων Σκουρλιάκος και Νικίας Σταυρουλάκης σ’ εμένα, εγώ στον Πέτρο Διβέρη και εκείνος στον Κιουρτσή ή σε άλλους του ΔΣ. Το «περίεργο» ήταν πως, όταν οι φοιτητές πήγαιναν στα ραντεβού για να συνδεθούν, αντί για τον ΔΣ τους περίμενε η Ασφάλεια και τους έπιανε. Αυτό επαναλήφθηκε έτσι απροσχημάτιστα αρκετές φορές και ο [Σ.τ.Ε.:
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 25
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Βαγγέλης] Καβαδίας μου ζήτησε ν’ απομονώσω τους Σκουρλιάκο και Σταυρουλάκη. Αντιτάχθηκα, αλλά στο τέλος αναγκάστηκα να βγάλω απ’ τη δράση τον Σκουρλιάκο. υπερασπίστηκα ένθερμα τον Νικία Σταυρουλάκη, που τον ήξερα απ’ το Πολυτεχνείο πολύ καλά και σε συνέχεια τον ζούσα ως άνθρωπο. Ήξερα τη νοοτροπία του, τη ζωή του. Θυμάμαι ως σπουδαστής μηχανικός πήγαινε συχνά, όταν δεν καταδιωκόταν, στην Κρήτη και δούλευε στα χωράφια του πατέρα του για να τον ανακουφίζει. Είχα αναστατωθεί με τις συλλήψεις. Από πριν έβλεπα τη φθίνουσα αγωνιστική πορεία των οργανώσεών μας. Τον τρόπο που γινόταν η καθοδήγηση, η έλλειψη δυναμισμού, σχεδιασμού. Σκέφτηκα πως έπρεπε ν’ αντιδράσουμε εμείς οι νέοι κομμουνιστές που δουλεύαμε στη Νεολαία ως καθοδηγητές στις οργανώσεις της ΕΠΟΝ...13
Δίπλα στον κομματικό μηχανισμό του Πλουμπίδη (που αποτελούνταν από τον κύριο όγκο των κομματικών δυνάμεων) και σ’ αυτόν του Κασιμάτη, λειτουργούσε ένας τρίτος μηχανισμός, αυτός των ασυρμάτων. Ο μηχανισμός αυτός είχε στηθεί σταδιακά προς το τέλος της Κατοχής και μετά την απελευθέρωση με αρχικό σκοπό τη γρήγορη επαφή μεταξύ των κομματικών οργανώσεων και της ηγεσίας του Κόμματος, αλλά και την επαφή του ΚΚΕ με το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα (κυρίως το σοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα). Στη διάρκεια του Εμφυλίου αλλά και μετά τον Εμφύλιο ο μηχανισμός των ασυρμάτων χρησίμευε για την επαφή της Κομματικής Οργάνωσης της Αθήνας με την ηγεσία του ΚΚΕ, που βρισκόταν στο βουνό, και στη συνέχεια στην πολιτική προσφυγιά. Επικεφαλής του μηχανισμού αυτού ήταν ο Νίκος Βαβούδης, ένας εμπειρότατος κομμουνιστής, στέλεχος της Κομμουνιστικής Διεθνούς, με θητεία στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Η ηγεσία του ΚΚΕ, μέσω του μηχανισμού των ασυρμάτων, επικοινωνούσε μόνο με τον Πλουμπίδη. Ο μηχανισμός του Κασιμάτη δεν είχε πρόσβαση 13. Σταύρος Κασιμάτης, Οι παράνομοι – Άνθρωποι και ντοκουμέντα, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 1997, σελ. 79.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 26
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
στους ασυρμάτους κι επικοινωνούσε με την κομματική ηγεσία σε αραιά χρονικά διαστήματα χρησιμοποιώντας τον ανταποκριτή του σοβιετικού πρακτορείου ειδήσεων ΤΑΣΣ Λ. Βελιτσάνσκι. Παρόλο που ο μηχανισμός του Πλουμπίδη –η συνέχεια δηλαδή της παλιάς Κομματικής Οργάνωσης της Αθήνας– σήκωνε το κύριο βάρος της κομματικής δουλειάς, νόμιμης και παράνομης, τα συνεχή χτυπήματα της Ασφάλειας και η ανάλυσή τους είχαν δημιουργήσει στην ηγεσία του ΚΚΕ την πεποίθηση –για να μην πούμε τη βεβαιότητα– πως επρόκειτο για ένα μηχανισμό διαβρωμένο από τις διωκτικές αρχές σε έκταση που κανείς δεν μπορούσε να υπολογίσει. Ο Κώστας Κολιγιάννης, μιλώντας το 1964 στην 7η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, είχε πει τούτο: Όταν εγώ έτυχε να γίνω μέλος του ΠΓ [...] έτυχε να γίνει μια συζήτηση στο ΠΓ για τη δουλιά κάτω και η εντύπωση που υπήρχε τότε στο ΠΓ ήταν ότι ο Πλουμπίδης, η δουλιά του Πλουμπίδη είναι στα χέρια της ασφάλειας. Αυτή η εντύπωση ήταν του ΠΓ και το πρόβλημα ήταν αν επειδή τον έχουν ζωσμένο τον Πλουμπίδη η ασφάλεια ή είναι και ο ίδιος πράχτορας.14
Μ’ αυτή την κατάσταση πήραν αποστολή και ήρθαν για παράνομη δουλειά στην Αθήνα ο Νίκος Μπελογιάννης και ο Νίκος Ακριτίδης. Ο Βασίλης Μπαρτζιώτας, μέλος τότε του Π.Γ., γράφει: Θυμάμαι σαν σήμερα την πρώτη αποστολή του Νίκου Μπελογιάννη και του Νίκου Ακριτίδη στην Ελλάδα. Επιμέναμε σχολαστικά στην τεχνική προετοιμασία της αποστολής. Είχαμε μαζί τους, τις παραμονές που θα έφευγαν, μια ολοήμερη συνεργασία, στην οποία πήραν μέρος οι σύντροφοι αυτοί, ο Ν. Ζαχαριάδης κι εγώ. Κάναμε 14. Η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ – 9-13 Απρίλη 1964 (απόρρητο, μόνο για εσωκομματική χρήση), έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ στο εξωτερικό, 1973, σελ. 342.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 27
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
μεγάλη συζήτηση. Ανταλλάξαμε πολλές σκέψεις (με την πείρα που είχε ο καθένας μας) και καθορίσαμε πώς πρέπει να ξεκινήσουν και να οργανώσουν τη δουλιά τους και τι πρέπει να προσέξουν. Ιδιαίτερα επιμέναμε ότι οι σύντροφοι έπρεπε να στηριχτούν στους άλλους συντρόφους που θα τους στείλουμε και να αποφύγουν τη σύνδεση με παλιούς μηχανισμούς, γιατί είναι πιθανό να παρακολουθούνται από τις υπηρεσίες Ασφαλείας και τους Αμερικάνους.15
Το πρόβλημα της νόμιμης δουλειάς Για να έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης στην οποία βρέθηκε το ΚΚΕ αμέσως μετά τον Εμφύλιο, οφείλουμε να δούμε –έστω εν συντομία–, δίπλα στην παράνομη οργάνωση και σε συνδυασμό με αυτήν, τους βασικούς τομείς στους οποίους μπορούσε να αναπτύξει νόμιμη δουλειά. Είναι άλλωστε αυτονόητο ότι καμία παράνομη οργάνωση δεν θα μπορούσε να έχει την παραμικρή πολιτική αξία αν δεν συνδεόταν με τη νόμιμη πλατιά, μαζική πολιτική δράση. Οι τομείς αυτοί, οι τομείς δηλαδή της νόμιμης δουλειάς, αφορούσαν την οργάνωση του λαού για τη διεκδίκηση λύσης στα καθημερινά του προβλήματα και την πολιτική εκπροσώπησή του – καταρχήν των κομμουνιστών, των αριστερών και των δημοκρατών πολιτών. Το μαζικό-λαϊκό κίνημα τόσο στη διάρκεια του Εμφυλίου όσο και μετά απ’ αυτόν ήταν υπό διωγμό. Οι οργανώσεις του αυστηρά ελεγχόμενες από το κράτος και τα όργανά του. Παρ’ όλα αυτά ένα τεράστιο λαϊκό κίνημα που είχε αναπτυχθεί στα χρόνια της Κατοχής και μετά από αυτήν ήταν ουσιαστικά ανέπαφο – κυρίως στις μεγάλες πόλεις, που δεν έγινε κατορθωτό να συμμετάσχουν με ενεργό, μαζικό τρόπο στην ένοπλη αντιπαράθεση κατά την τριετία 1946-1949. Μ’ αυτό το κίνημα το ΚΚΕ έψαχνε δρόμους για να ξανασυνδεθεί. 15. Β. Μπαρτζιώτας, Εξήντα χρόνια κομμουνιστής, ό.π., σελ. 324-325.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 28
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
Στο πολιτικό πεδίο το ΚΚΕ δεν είχε αρχικά κάποια διέξοδο δράσης. Το ίδιο ως κόμμα ήταν παράνομο και ο προεμφυλιακός Πολιτικός Συνασπισμός Κομμάτων του ΕΑΜ είχε τεθεί εκτός νόμου. Μπορούσε όμως στις νέες συνθήκες να ανασυγκροτηθεί με άλλο τρόπο και να ξαναεμφανιστεί στην πολιτική ζωή της χώρας. Η 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. του Κόμματος (Οκτώβρης 1949) μίλησε με απόλυτη σαφήνεια πάνω σ’ αυτό το θέμα. Στην πολιτική της απόφαση διαβάζουμε: Με βάση το πρόγραμμα για τη δημοκρατικοποίηση της Ελλάδας, την ανεξαρτησία και την υπεράσπιση της ειρήνης, το ΚΚΕ πρέπει, σε στενή συνεργασία με το ΑΚΕ,16 το Κόμμα της εργαζόμενης αγροτιάς, που πάλεψε μαζί μας στα βουνά, να δημιουργήσει πλατύ δημοκρατικό συνασπισμό. Ο συνασπισμός αυτός θα ενώνει όλον τον εαμικό κόσμο, όλους τους δημοκράτες, όλους εκείνους που δέχονται ένα μίνιμουμ πρόγραμμα δημοκρατικοποίησης της Ελλάδας. Ο δημοκρατικός συνασπισμός πρέπει να οργανώσει τους δημοκράτες και πατριώτες στα εργοστάσια, στις επιχειρήσεις, στα χωριά, στις συνοικίες, παντού όπου δουλεύουν και ζουν, και να χρησιμοποιήσει όλες τις νόμιμες μορφές πάλης, κοινοβουλευτικές και μη.17
Τα πράγματα φυσικά δεν ήταν καθόλου εύκολα στην υλοποίησή τους. Κι αυτό για το λόγο ότι δεν ήταν μόνο το ΚΚΕ που επιδίωκε να ξανασυναντηθεί με τον παλιό εαμικό και δημοκρατικό κόσμο. Για την προίκα του ΚΚΕ –τις λαϊκές μάζες δηλαδή που το ακολουθούσαν πριν τον Εμφύλιο, για το τεράστιο λαϊκό κίνημα που είχε συναντηθεί μαζί του στο πρόσφατο παρελθόν– ενδιαφέρονταν κι άλλες πολιτικές δυνάμεις. Καταρχήν ενδιαφερόταν το λεγόμενο Κέντρο, το οποίο επιδίωκε, μέσω ενός νόθου δημοκρατικού προσωπείου, να αποτελέσει 16. Περισσότερα για το ΑΚΕ βλ. στην υποσημ. 4, σελ. 50. 17. Το ΚΚΕ – Επίσημα Κείμενα, τόμ. 7ος, ό.π., σελ. 17.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 29
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
την πολιτική στέγη των κατατρεγμένων, των διωκόμενων αριστερών και προοδευτικών πολιτών. Ενδιαφέρονταν όμως και δυνάμεις της ευρύτερης Αριστεράς, όπως το ΣΚ-ΕΛΔ (Σοσιαλιστικό Κόμμα – Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας)18 των Αλέξανδρου Σβώλου και Ηλία Τσιριμώκου, που από το 1945 είχε διαχωρίσει τη θέση του από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Για το κόμμα αυτό η κατάσταση μετά τον Εμφύλιο ήταν μια μοναδική ευκαιρία να αναδειχτεί σε κυρίαρχη δύναμη της Αριστεράς. Το αντιλήφθηκε και το επιδίωξε. Στις 3 Φεβρουαρίου 1950, εν όψει των εκλογών της 5ης Μαρτίου του ιδίου έτους, ανακοινώθηκε η ίδρυση της Δημοκρατικής Παράταξης.19 Επρόκειτο για ένα μετωπικό αριστερό σχήμα το οποίο αποτελούσαν η Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών20 του Ιωάννη Σοφιανόπουλου, το ΣΚ-ΕΛΔ των Σβώλου-Τσιριμώκου και οι Αριστεροί Φιλελεύθεροι των Νεόκοσμου Γρηγοριάδη και Σταμάτη Χατζήμπεη. Αναφερόμενος στα παρασκήνια της συγκρότησης της Δημοκρατικής Παράταξης, ο Σπύρος Λιναρδάτος γράφει: «Τα κόμματα που αποτελούσαν μέλη του Πολιτικού Συνασπισμού του ΕΑΜ αποφασίστηκε να αποκλειστούν από τη “Δημοκρατική Παράταξη”».21 Η αλήθεια βέβαια είναι κάπως πιο περίπλοκη, αν και στη σύλληψή της εντελώς απλοϊκή. Οι ηγέτες της Δημοκρατικής Παράταξης δεν είχαν αποφασίσει να αποκλείσουν εντελώς τον εαμικό πολιτικό κόσμο και το ΚΚΕ, αλλά να δεχτούν στις γραμμές τους, ανεπίσημα, τον ελάχιστο δυνατό αριθμό πολιτικών προσώπων. Αυτό τους έδινε τη δυνατότητα να καρπώνονται εκλογικά την προίκα του ΕΑΜ και 18. Περισσότερα για το ΣΚ-ΕΛΔ βλ. στην υποσημ. 70, σελ. 207. 19. Το ιδρυτικό της είναι δημοσιευμένο στην εφημερίδα Μάχη της 5ης Φεβρουαρίου 1950. 20. Περισσότερα για την Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών βλ. στην υποσημ. 36, σελ. 86. 21. Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στη Χούντα, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1977, τόμ. Α΄, σελ. 83.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 30
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
του ΚΚΕ χωρίς να κινδυνεύουν να χάσουν τον έλεγχο. Ο Νίκος Πλουμπίδης, σε γράμμα του από τη φυλακή, έχει γράψει γι’ αυτό: Ελάχιστοι σύμμαχοι ήσαν φίλοι του ΚΚΕ. Οι περισσότεροι νόμισαν τις εκλογές ευκαιρία να αποσπάσουν τις μάζες από το ΚΚΕ και να φτιάξουν δικό τους κόμμα, ενώ είχαμε συμφωνήσει για τη Δημοκρατική Παράταξη, συνήλθαν κρυφά, έβγαλαν την επιτροπή, κατάρτισαν τους συνδυασμούς και άφησαν για μας 3 έδρες στην Αθήνα και 1 στον Πειραιά. Ο Σοφιανόπουλος δεν δεχόταν συζήτηση για τις γνώμες του, γιατί ήταν, έλεγε, εξουσιοδοτημένος από το «Παρίσι» και δέχτηκε μόνον όταν τον απειλήσαμε και όταν ο Σταθμός σταμάτησε να μιλά υπέρ της Δ.Π. ύστερα από υπόδειξή μας. Μεγάλες αντιρρήσεις και συζητήσεις για το πρόγραμμα. Αρνιόνταν τη συμμετοχή στους συνδυασμούς δικών μας γνωστών, ακόμη και αριστερών τύπου καθηγητή Α., Κύρκου και Μαργιόλη. Προτιμούσαν να τους χτυπάει ο σταθμός για να μη χαρακτηρισθούν σαν το υποκατάστατο του ΚΚΕ (όπως έλεγαν)...22
Με παρόμοιο τρόπο βρήκαν διέξοδο οι ανάγκες για συνδικαλιστική δράση των δυνάμεων εκείνων που ανήκαν ή επηρεάζονταν στενά από το ΚΚΕ. Η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στο συνδικαλιστικό κίνημα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου ήταν ασφυκτικά δύσκολη για τις ταξικές δυνάμεις. Η διάλυση εργατικών οργανώσεων και ο απόλυτος κυβερνητικός και εργοδοτικός έλεγχος της ΓΣΕΕ ήταν η «νέα» μέθοδος που ακολουθούσαν οι κυβερνητικές δυνάμεις, με ξεκάθαρο σκοπό τον απόλυτο έλεγχο του εργατικού κινήματος. Αυτή η πολιτική υλοποιούνταν και με την ανοιχτή σχεδόν ανάμειξη των οργάνων ασφαλείας του κράτους, αλλά και με τη «βοήθεια» που πρόσφεραν συνδικαλιστικές οργανώσεις της Αγγλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών με την αποστολή συνδικαλιστικών στελεχών ειδικευμέ22. Δημοσθένης Δ. Παπαχρήστου, Νίκος Πλουμπίδης – Ντοκουμέντα (Γράμματα από τη φυλακή 1953-1954), εκδόσεις Δελφίνι, Αθήνα 1997, σελ. 107.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 31
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
νων στην καθεστωτική ενσωμάτωση του κινήματος. Πρόσθετη δυσκολία φυσικά στην παρεμπόδιση αυτών των εξελίξεων στο εργατικό κίνημα αποτελούσε η απουσία των ηγετών του, είτε με τη φυσική εξόντωσή τους είτε με τις φυλακίσεις και εξορίες στις οποίες είχαν οδηγηθεί εκατοντάδες συνδικαλιστές. Παρ’ όλες τις δυσκολίες αυτές, και με δεδομένες τις ανάγκες ανασύνταξης του εργατικού κινήματος, οι δυνάμεις των παράνομων κομμουνιστών μπόρεσαν και βρήκαν διέξοδο για τη νόμιμη συνδικαλιστική εμφάνισή τους. Πρώτο βήμα γι’ αυτό ήταν η δημιουργία του Ενιαίου Συνδικαλιστικού Κινήματος Ελλάδας (ΕΣΚΕ),23 σε συνεργασία με δυνάμεις που επηρεάζονταν από τους αντίστοιχους συμμάχους της Δημοκρατικής Παράταξης (εκτός των συνδικαλιστών του ΣΚΕΛΔ, που ακολουθούσαν διασπαστική τακτική). Αντίστοιχες νόμιμες δράσεις των κομμουνιστών εμφανίστηκαν και σε άλλους τομείς της δραστηριότητάς τους (νεολαιίστικο και φοιτητικό κίνημα, κίνημα γυναικών, συνεταιρισμοί αγροτών, οργανώσεις προστασίας των δημοκρατικών δικαιωμάτων κ.ά.). Τα περιθώρια νόμιμης δράσης τους φυσικά ήταν εξαιρετικά στενά και περιορίζονταν στις δυνατότητες που έδιναν οι διεκδικητικοί αγώνες των εργαζομένων και οι πιέσεις της διεθνούς δημοκρατικής συμπαράστασης. Δεν έλειψαν πάντως οι περιπτώσεις που και οι μικρές αυτές δυνατότητες νόμιμης δράσης έγιναν αιτίες για φυσικές διώξεις αγωνιστών. Το ΚΚΕ βέβαια και το εαμικό κίνημα είχαν πολύ βαθιές ρίζες στον ελληνικό λαό, ώστε να μην είναι καθόλου εύκολη η οποιαδήποτε προσπάθεια αντικατάστασής τους. Ήταν όμως απαραίτητο η παράνομη οργάνωση του Κόμματος να αναδιοργανωθεί γρήγορα και η νόμιμη κομματική δουλειά να βρει τρόπους έκφρασης στο μαζικό-λαϊκό κίνημα και στην πολιτική δράση, ώστε να καταστεί σαφές –και εμπράκτως– ποια ήταν η κύρια δύναμη της Αριστεράς στην Ελλάδα. 23. Περισσότερα για το ΕΣΚΕ βλ. στην υποσημ. 35, σελ. 85.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 32
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
Συνεπώς η αποστολή των Νίκου Μπελογιάννη και Νίκου Ακριτίδη στην Αθήνα αποκτούσε έναν επιτακτικό χαρακτήρα επιβίωσης για το ίδιο το Κόμμα τους. Ο Νίκος Μπελογιάννης στην Αθήνα – Η σύλληψη Ο Ν. Μπελογιάννης έφτασε παράνομα στην Αθήνα δέκα περίπου μήνες μετά τη λήξη του Εμφυλίου, και συγκεκριμένα στις αρχές Ιουνίου του 1950, με αποστολή την ανασυγκρότηση των παράνομων κομματικών οργανώσεων και την ανάπτυξη της παράνομης δουλειάς του Κόμματος. Στο πρώτο ραδιοτηλεγράφημα που έστειλε προς την ηγεσία του ΚΚΕ στο εξωτερικό ανέφερε τα παρακάτω: Έφθασα 7 Ιούνη. Ρώμη ψώνισα έναν Ιταλό 300 δολλάρια και μου έβγαλε τράνζιτο. Σας γράφω κρίσεις μου για ανθρώπους μας. Ο Μπ. [Σ.τ.Ε.: Μπάρμπας, ο Νίκος Πλουμπίδης] είναι εντάξει. Αρρώστια και απομόνωση συντελούν βλέπει μερικά ζητήματα στενά σχολαστικά χλιαρά. Κουφός [Σ.τ.Ε.: Νίκος Βαβούδης] μάλλον εντάξει. Σε άρρωστο Μπ. πρότεινε αναλάβει αυτός καθοδήγηση. Εν αγνοία Μπ. σας έγραψε να μην στείλετε κάτω άνθρωπο. Του το είπε όταν έφτασα νομίζοντας ότι το ξέρω. Μηχανισμός του πιθανόν λερωμένος. Λεπτομέρειες άλλοτε. Αλίκη [Σ.τ.Ε.: Έλλη Ιωαννίδου-Παππά] μάλλον εντάξει. ξέρει μέχρι κουταλοπήρουνά μας. [Σ.τ.Ε.: Αλέκος] Παπαδάτος και Γραμμένος νομίζω εντάξει. Λευτέρης [Σ.τ.Ε.: ψευδώνυμο του Κασιμάτη] εντάξει αλλά φρένο δουλειάς. Σε μερικά στελέχη υπάρχει το ερώτημα μήπως η ασφάλεια μας έχει όλους στο χέρι και δεν χτυπάει ακόμα. Εγώ ακόμα δεν μπορώ να πω ναι ή όχι. ξεκαθαρίζω και ανασυγκροτώ αυτό που υπάρχει. Και προσπαθώ να χτίσω άλλο παράλληλα. Δυνατότητες πολλές, προοπτική μου αισιόδοξη. Γράψτε μου αν βγαίνει να συνεχίσω.24 24. Στ. Κασιμάτης, Οι παράνομοι – Άνθρωποι και ντοκουμέντα, ό.π., σελ. 177.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 33
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Αναμφίβολα έγινε μεγάλη προσπάθεια να ανασυγκροτηθεί οργανωτικά το ΚΚΕ στην πρωτεύουσα, καθώς ο Μπελογιάννης ήρθε σε επαφή με ευρύτερες κομματικές δυνάμεις, αξιοποιώντας και τους δύο μηχανισμούς, και του Πλουμπίδη και του Κασιμάτη. Όποια δουλειά πάντως κι αν έγινε, αυτή συντρίφτηκε ύστερα από δύο χτυπήματα της Ασφάλειας. Το ένα έγινε προς τα τέλη του 1950 – αρχές του 1951, όταν συνελήφθη ο ίδιος ο Μπελογιάννης, και το άλλο το φθινόπωρο του 1951, με την εξάρθρωση του δικτύου των ασυρμάτων. Η σύλληψη του Ν. Μπελογιάννη έγινε στις 20 Δεκεμβρίου 1950, αλλά η Ασφάλεια έδωσε στη δημοσιότητα το γεγονός σχεδόν μισό μήνα αργότερα, στις 3 Ιανουαρίου 1951. Μία μέρα μετά, με απόφαση του Συμβουλίου Εφετών, κλείστηκε ο Δημοκρατικός,25 η πρώτη νόμιμη αριστερή εφημερίδα που βγήκε μετά τον Εμφύλιο, με την αμέριστη στήριξη του ΚΚΕ, για να καλύψει το κενό της έλλειψης νόμιμου κομματικού Τύπου. Τις επόμενες ημέρες ανακοινώθηκαν οι συλλήψεις και άλλων κομμουνιστών, ενώ το όλο θέμα παρουσιάστηκε ως μεγάλη επιτυχία των υπηρεσιών Δίωξης του Κομμουνισμού. Δεν χωράει αμφιβολία πως ήταν. Για τη σύλληψη του Ν. Μπελογιάννη έχουν γραφεί πολλά. Στις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης θα βρει αρκετά στοιχεία γύρω από αυτό το θέμα. Προσθέτουμε ένα ακόμη, που κατά τη γνώμη μας είναι το πιο σημαντικό. Πρόκειται για την έκθεση-μαρτυρία του ίδιου του Μπελογιάννη (με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1951), η οποία στάλθηκε από τις φυλακές στον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ, και από εκεί, μέσω ασυρμάτου, διαβιβάστηκε στην ηγεσία του Κόμματος στην πολιτική προσφυγιά. Με την αποκάλυψη των ασυρμάτων έπεσε στα χέρια των διωκτικών αρχών, οι οποίες την έδωσαν στη δημοσιότητα στο πλαίσιο της δεύτερης δίκης. Διαβάζουμε: Μέσες άκρες θα έχεις μάθει αρκετά για τις συλλήψεις. Το χτύπημα προήλθε κυρίως από τον τομέα του Γραμμένου. Ο προβοκάτορας που 25. Για την εφημερίδα αυτή βλ. σημ. 2 στο Παράρτημα, σελ. 430. – Υπόθεση Νίκου Μπελογιάννη
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 34
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
σου έγραψα είχε δώσει στην Ασφάλεια τον Γραμμένο και κάμποσα στελέχη του από τα μέσα του 1949 και από τότε τους παρακολουθούσαν συστηματικά. Στη δίκη έγινε σκόπιμη προσπάθεια από χαφιέδες να πιστευθεί ότι παρακολουθούσαν τον Παπαγιάννη και από αυτόν έφθασαν στον Γραμμένο. Αυτό δεν είναι σωστό. Επίσης δεν πιστεύω ότι ο Παπαγιάννης είναι χαφιές. Όμως μέσα στην Ασφάλεια είχε μέσα και, χωρίς να μαρτυρήσει κόσμο, έκανε ή είπε άλλες κουταμάρες και συμβιβασμούς που ξέρεις. Ο Γραμμένος είχε κάνει και μερικές συνδέσεις με τη φυματικιά [Σ.τ.Ε.: Θεοδώρα Γεωργιάδου] κλπ. Επίσης και με κάτι άλλους παλιούς, καταλαβαίνεις ποιους. Έτσι έφτασαν τελικά και στον Καλοφωλιά, νομίζοντας ότι αυτός ήταν ο καθοδηγητής. Αποφάσισαν να αρχίσουν τις συλλήψεις, αλλά μετά τα Χριστούγεννα. Στις 20 Δεκεμβρίου πήγα να δω τον Γραμμένο για κάποια σοβαρή δουλειά. Από τα σημάδια κατάλαβα ότι είχε πιαστεί. Συνέχεια ύστερα πάω σ’ έναν ακόμα. Και εκεί τα σημάδια έλεγαν κινδύνους. ξεκίνησα αμέσως για να πάω να φυλαχθώ. Όπως όμως περνούσα με το ταξί κοντά από του Καλοφωλιά το σπίτι, είχα την άτυχη έμπνευση να σταματήσω εκεί κοντά, για να πάω να δω για κάτι επείγουσες δουλειές, μα και για να τον ειδοποιήσω να μην πάει στο ραντεβού του. Οι χαφιέδες όμως είχαν πιάσει το σπίτι και ολόκληρο το τετράγωνο και την έπαθα. Στην Ασφάλεια κράτησαν καλά η Ιωαννίδου, ο Δρομάζος, ο Ποδαράς, η Μανιάτη, η Φυματικιά, η Νικολακοπούλου [Σ.τ.Ε.: εννοεί ο Νικολακόπουλος], ο Γραμμένος. Αυτόν τον βλάκα όμως τον παρακολουθούσαν από μήνες χωρίς να πάρει χαμπάρι. ξέρασαν πολλά οι εξής: Βαλσαμίνη Παπαδοπούλου, Ειρήνη του Γραμμένου, Πιτακάς, [Σ.τ.Ε.: Δημήτρης] Κανελλόπουλος, Μήσας [Σ.τ.Ε.: Μίσσας], Θανάσης [Σ.τ.Ε.: Κανελλόπουλος], Καλοφωλιάς, Πρα[γ]καστής, Παπανικολάου. Οι τέσσερες τελευταίοι θα ανακαλέσουν. Κατέστησαν τελείως όργανα της Ασφάλειας οι Δρόσος, Παπαηλιόπουλος, Στυλιανίδης, Παπαγεωργίου...26 26. Σόλων Γρηγοριάδης, Μετά τον Εμφύλιο – Η άνοδος του Παπάγου στην εξουσία, εκδόσεις Φυτράκη (Σειρά: «Τα φοβερά ντοκουμέντα»), Αθήνα 1979, σελ. 249.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 35
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η πρώτη δίκη του Μπελογιάννη και η σκευωρία των ασυρμάτων Δέκα μήνες μετά τις συλλήψεις οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε η πρώτη δίκη του Ν. Μπελογιάννη και 92 ακόμη συντρόφων του. Η δίκη αυτή άρχισε στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών στις 19 Οκτωβρίου 1951 και ολοκληρώθηκε στις 16 Νοεμβρίου. Οι κατηγορούμενοι αντιμετώπισαν την κατηγορία ότι παραβίασαν τον Α.Ν. 509, το νόμο δηλαδή με τον οποίο βγήκε, και τυπικά, παράνομο το ΚΚΕ το Δεκέμβρη του 1947. Γινόταν συνεπώς φανερό πως επρόκειτο για μια πολιτική δίκη και πως οι κατηγορούμενοι δικάζονταν για τις πολιτικές πεποιθήσεις τους. «Είμαι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ», είπε στην απολογία του ο Ν. Μπελογιάννης, «και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι, γιατί το Κόμμα μου παλεύει και χαράζει το δρόμο της Ειρήνης, της Ανεξαρτησίας και της Ελευθερίας. Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ».27 Το ότι η δίκη ήταν πολιτική και σκηνοθετημένη δεν υπάρχει σήμερα κανείς που να το αμφισβητεί. Ορισμένοι όμως συγγραφείς που ασχολήθηκαν με την υπόθεση Μπελογιάννη επιχείρησαν να μετριάσουν ή ακόμη και να εξαφανίσουν τις ευθύνες που είχε στο ζήτημα αυτό η κυβέρνηση Πλαστήρα και να ρίξουν το σύνολο των ευθυνών για τη διεξαγωγή της δίκης αποκλειστικά στο παρακράτος και στον ξένο παράγοντα. Ο Πότης Παρασκευόπουλος28 π.χ. ισχυρίζεται ότι τη σύνθεση του δικαστηρίου –στην οποία συμμετείχε και ο μετέπειτα δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος– την είχε καθορίσει ο ΙΔΕΑ με σκοπό να μη γίνει δυνα27. Μπελογιάννης – Η δίκη της αλήθειας, εκδόσεις Νέα Ελλάδα (έκδοση εξωτερικού), 1951, σελ. 87. 28. Πότης Παρασκευόπουλος, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1980, σελ. 58-71.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 36
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
τή η αναβολή της δίκης, που επιδίωκε τάχα η κυβέρνηση Πλαστήρα λόγω του δημοκρατικού προσανατολισμού της. Με τον Παρασκευόπουλο συμφωνεί και ο Τάσος Βουρνάς.29 Η ιστορική όμως αλήθεια για τις προθέσεις της κυβέρνησης Πλαστήρα είναι εντελώς διαφορετική απ’ ό,τι την παρουσιάζουν οι προαναφερόμενοι ιστοριογράφοι. Ο τότε υπουργός Εθνικής Άμυνας ναύαρχος Αλέξανδρος Σακελλαρίου είχε παραδεχτεί στη Βουλή πως η κυβέρνηση Πλαστήρα επιδίωξε μια διακοπή της δίκης για λόγους σκοπιμότητας κι όχι από δημοκρατισμό ή γιατί έτρεφε αισθήματα συμπάθειας προς τους κατηγορούμενους. Όπως είχε πει: Επειδή η εθνική αντιπροσωπεία μας η ευρισκομένη τότε εις Ουάσινγκτον θα υφίστατο ίσως την επίθεσιν του σλαυικού μπλοκ, διότι μετά την πάροδον δύο ετών από την καταστολήν της ανταρσίας εξακολουθούμε να έχουμε λειτουργούντα τα έκτακτα στρατοδικεία, η κυβέρνησις εξέφρασε την επιθυμίαν προς αποφυγήν της επιθέσεως αυτής, εάν υπήρχε δυνατότης να διακοπή η δίκη αυτή.30
Η δήλωση αυτή δεν επιδέχεται παρερμηνείες όσον αφορά τις προθέσεις της κυβέρνησης Πλαστήρα σχετικά με τη δίκη. Το ότι η δίκη ήταν ξεκάθαρα πολιτική φαίνεται επίσης από το γεγονός ότι αυτοί που την οργάνωσαν δεν ήταν σε θέση –μετά το πέρας της– να εφαρμόσουν την απόφαση του στρατοδικείου βάσει της οποίας ο Ν. Μπελογιάννης και έντεκα ακόμη σύντροφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο. Έτσι οργάνωσαν μια δεύτερη δίκη του Ν. Μπελογιάννη και των συντρόφων του, αυτή τη φορά στο τακτικό στρατοδικείο, με την κατηγορία της διάπραξης του αδικήματος της κατα29. Τάσος Βουρνάς, Υπόθεση Μπελογιάννη, εκδόσεις Τολίδη, Αθήνα 1984, σελ. 26-27. 30. Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον Εμφύλιο στη Χούντα, ό.π., τόμ. Α΄, σελ. 319· και Π. Παρασκευόπουλος, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, ό.π., σελ. 68.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 37
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
σκοπείας σε βάρος της Ελλάδας. Για να μπορέσουν όμως να στήσουν αυτή τη νέα κατηγορία, προχώρησαν με πομπώδη τρόπο στην αποκάλυψη των ασυρμάτων του Κόμματος στη βίλα «Αύρα» στη Γλυφάδα και στο σπίτι του παλιού κομμουνιστή Ν. Καλούμενου στην Καλλιθέα. Είναι γεγονός πως το ΚΚΕ χρησιμοποιούσε ασυρμάτους για την παράνομη δουλειά του. Αυτό ήταν κάτι το απολύτως φυσιολογικό σ’ εκείνες τις συνθήκες, αφού δεν είχε άλλο καλύτερο και ταχύτερο τρόπο επικοινωνίας με τις οργανώσεις του – τουλάχιστον αυτές που βρίσκονταν στην πρωτεύουσα. Άλλωστε η λειτουργία των ασυρμάτων για τις ανάγκες της παράνομης κομματικής δουλειάς δεν ήταν κάτι που προέκυψε τη δεκαετία του ’50. Ασυρμάτους το ΚΚΕ είχε τουλάχιστον από τη δεκαετία του ’30, και ορισμένους από αυτούς τους είχε πιάσει η δικτατορία του Μεταξά. Συνεπώς επρόκειτο για μια συνήθη κομματική πρακτική, που τη γνώριζαν καλά οι διωκτικές αρχές, αλλά αυτό δεν τις εμπόδισε καθόλου να στήσουν τη σκευωρία για δήθεν κατασκοπεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ασύρματοι στη Γλυφάδα και στην Καλλιθέα ανακαλύφθηκαν στις 14 και 15 Νοεμβρίου 1951, ακριβώς με το τελείωμα της πρώτης δίκης του Ν. Μπελογιάννη και των 92 συντρόφων του, πράγμα που σημαίνει πως ο χρόνος της αποκάλυψής τους είχε προεπιλεχθεί από τις διωκτικές αρχές και τους Αμερικανούς καθοδηγητές τους ούτως ώστε, με το αιτιολογικό της ανακάλυψης νέων στοιχείων, να κρατήσουν την υπόθεση σε εκκρεμότητα και να προετοιμάσουν τη νέα δίκη. υπάρχουν επίσης δύο ακόμη αδιαμφισβήτητες αποδείξεις που φανερώνουν ότι η κατηγορία περί κατασκοπείας ήταν στημένη ευθύς εξαρχής. Η πρώτη απόδειξη βρίσκεται στην προανακριτική έκθεση Κροντήρη, που παρατίθεται ολόκληρη σε αυτό το βιβλίο. Εκεί διαβάζουμε: Ο Μπελογιάννης όμως δεν περιωρίσθη εις την εκδοτικήν και την προαναφερθείσαν οργανωτικήν εργασίαν. Προσεπάθησεν μόλις έ
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 38
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
φθασεν εις Αθήνας να ανασυγκροτήση την «υπηρεσίαν Πληροφοριών του Κ.Κ.Ε.», της λεγομένης άλλως και «Δίκτυον πληροφοριών». Αλλά τι είναι αυτή η υπηρεσία Πληροφοριών ή το δίκτυον πληροφοριών του Κ.Κ.Ε.; Επιβάλλεται να την καθορίσωμεν και να τονίσωμεν την αντεθνικήν και ανθελληνικήν δράσιν της. Η υπηρεσία πληροφοριών του Κ.Κ.Ε. δεν είναι τίποτε άλλο ειμή μία οργάνωσις κατασκοπευτική των εχθρικών προς την Ελλάδα Κομμουνιστικών Κρατών, η οποία συλλέγει πληροφορίας και τας παραδίδει εις το Κ.Κ.Ε., το οποίον τας διαβιβάζει εις τα Κράτη του Σιδηρού Παραπετάσματος διά να τας χρησιμοποιήσουν καταλλήλως εις βάρος της Ελλάδος και των Συμμάχων της...
Η δεύτερη απόδειξη βρίσκεται στην αγόρευση του βασιλικού επιτρόπου στην πρώτη δίκη. Ο βασιλικός επίτροπος αγόρευσε στις 8 Νοεμβρίου 1951, πριν δηλαδή ανακαλυφθούν οι ασύρματοι. Διαβάζουμε στο ρεπορτάζ της εφημερίδας Δημοκρατική της 9ης Νοεμβρίου 1951: Εσυνεχίσθη χθες διά 18ην ημέραν η δίκη των 93 Δημοκρατικών Πολιτών. Κατ’ αυτήν έλαβεν τον λόγον ο κ. Βασ. Επίτροπος και, αφού ανέπτυξε τους λόγους διά τους οποίους οι κατηγορούμενοι είναι ένοχοι του A.Ν. 509, επρότεινε τας κατωτέρω ποινάς: Την ποινήν του θανάτου διά τους: 1. Μπελογιάννην Ν. 2. Κανελλόπουλον Α. 3. Ιωαννίδου Ε. 4. Γραμμένον Στ. 5. Νικολακόπουλον Κ. 6. Μανιάτη Αφρ. 7. Δρομάζον Στ. 8. Παπαϊωάννου Δ. 9. Καλοφωληάν Δ. 10. Γεωργιάδου Θ. 11. Παπανικολάου Π. και 12. Κανελλόπουλον Δ. [...] Σημειωτέον ότι οι 8 πρώτοι των κατηγορουμένων, διά τους οποίους επροτάθη η ποινή του θανάτου, παραπέμπονται εις τον ασκούντα την Ποινικήν αγωγήν του Διαρκούς Στρατοδικείου διότι «κατά την διαδικασίαν προέκυψαν ενδείξεις επί παραβάσει του Νόμου 375 περί κατασκοπείας».
Επίσης η εφημερίδα Το Βήμα της ίδιας ημέρας στο δικό της ρεπορτάζ έγραφε:
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 39
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο Β. Επίτροπος, περαιών την αγόρευσίν του, είπεν ότι, επειδή εκ της διαδικασίας προέκυψαν επαρκείς ενδείξεις, οι κατηγορούμενοι Μπελογιάννης, Ιωαννίδου, Γραμμένος, Καλοφωλιάς κλπ. υπέπεσαν εις το αδίκημα του Νόμου 375 περί κατασκοπείας, επρότεινεν όπως ασκηθή ποινική αγωγή κατ’ αυτών και επί κατασκοπεία υπό του αρμοδίου Επιτρόπου του διαρκούς στρατοδικείου.
Στον Τύπο της εποχής (π.χ. Καθημερινή της 17ης και της 22ας Νοεμβρίου 1951) είχε διαρρεύσει πως οι διωκτικές αρχές γνώριζαν για τους ασυρμάτους πολύ καιρό πριν και παρακολουθούσαν τη λειτουργία τους. Τέλος, αξίζει να προσθέσουμε πως, ένα μήνα μετά την πρώτη δίκη του Μπελογιάννη, στις 12 Δεκεμβρίου 1951, η εφημερίδα Εστία πληροφορούσε πως ο συνιδιοκτήτης της και αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΗΕ Άδωνις Κύρου είχε ειδοποιήσει τις ελληνικές κυβερνήσεις να δικάζουν τους κομμουνιστές με την κατηγορία του κατασκόπου, «και τούτο ανεξαρτήτως εάν η κατηγορία προέκυπτε από τα στοιχεία τα οποία είχεν υπόψιν της η ασκούσα την δίωξιν αρμοδία στρατιωτική αρχή». Έτσι επανήλθε σε ισχύ ο Α.Ν. 375/1936 περί κατασκοπείας που είχε θεσπίσει η δικτατορία Μεταξά, βάσει του οποίου σύρθηκαν εκ νέου στο –τακτικό αυτή τη φορά– στρατοδικείο ο Ν. Μπελογιάννης, οι καταδικασθέντες σύντροφοί του από την πρώτη δίκη, καθώς και όσοι συνελήφθησαν στο πλαίσιο της υπόθεσης των ασυρμάτων. Η επανενεργοποίηση του Α.Ν. 375 έχει μια αξιοπρόσεκτη ιστορία, στην οποία αξίζει να αναφερθούμε. Γράφει ο Σπύρος Λιναρδάτος: Ο Α.Ν. 375 έχει θεσπιστεί το 1936 από τη δικτατορία Μεταξά με την προοπτική και πιθανότητα να εκραγεί παγκόσμιος πόλεμος. Προβλέπει ποινή θανάτου για τα αδικήματα κατασκοπείας και σε περίοδο ειρήνης, και αρμοδιότητα των στρατοδικείων και για πολίτες στις περιπτώσεις παραβάσεων του νόμου αυτού. Τον Αύγουστο του 1950 κυρώνεται ο νέος Ποινικός Κώδικας, που καταργεί
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 40
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
τους ειδικούς νόμους. Την κατασκοπεία την τιμωρεί με κάθειρξη σε ειρηνική περίοδο και με ισόβια ή θάνατο μόνο «εν καιρώ πολέμου» (άρθρο 148). Ο νέος Ποινικός Κώδικας θα ίσχυε από την 1η Ιανουαρίου 1951. Ύστερα από αξίωση της τότε στρατιωτικής ηγεσίας (Αρχιστράτηγος Παπάγος), την τελευταία μέρα του 1950 ψηφίζεται ο νόμος 1612, με τον οποίο πρόσθεταν στον Ποινικό Κώδικα διάταξη που πρόβλεπε τη διατήρηση παράλληλα και του Α.Ν. 375/1936. Έτσι δημιουργείται η περίεργη και τραγελαφική νομική κατάσταση να διατηρεί ο ίδιος κώδικας δυο διαφορετικές διατάξεις για το ίδιο αδίκημα (Ελληνικός Ποινικός Κώδιξ, άρθρο 471, εδ[άφιο] 6, έκδοση Ι. Ζαχαρόπουλου, σ. 199).31
Η δεύτερη δίκη και η εκτέλεση Η δεύτερη δίκη του Μπελογιάννη και των συντρόφων του στήθηκε με τις ίδιες-καρμπόν κατασταλτικές διαδικασίες με τις οποίες στήθηκε και η πρώτη. Στις 19 Ιανουαρίου 1952 όργανα της Γενικής Ασφάλειας, με εντολή του υπουργού Εσωτερικών Κωνσταντίνου Ρέντη και με βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών, σφραγίζουν τα γραφεία των εφημερίδων Δημοκρατική της ΕΔΑ και Φρουροί της Ειρήνης (βδομαδιάτικη) της νεολαίας της. Επίσης συλλαμβάνονται και επανεκτοπίζονται ο γενικός γραμματέας της ΕΔΑ Κώστας Γαβριηλίδης, ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης, ο καθηγητής Γιάννης Ιμβριώτης, ο Μανώλης Πρωιμάκης και ο Ν. Τσόχας. Όλοι τους είχαν εκλεγεί βουλευτές, αλλά η εκλογή τους ακυρώθηκε. Την ίδια μέρα ο Ρέντης ανακοίνωσε ότι παραπέμπονται στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών: ερήμην η «εκτός Ελλάδος» ηγεσία του ΚΚΕ και «κατ’ αντιμωλίαν» οι Νίκος Μπελογιάννης, Έλλη Ιωαννίδου, Δημήτρης Μπάτσης, Ηλίας Αργυριάδης, Νίκος Καλούμενος, Μαρία Καλούμενου, Xαρίλαος Τουλιάτος, Στέργιος Γραμμένος, 31. Σπ. Λιναρδάτος, ό.π., τόμ. Α΄, σελ. 323-324.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 41
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Φιλοποίμην Λαζαρίδης, Δημήτρης Καλοφωλιάς, Μαρία Καλλέργη κ.ά. Η δεύτερη δίκη ξεκίνησε στις 15 Φεβρουαρίου και τελείωσε την 1η Μαρτίου 1952. Ο Μπελογιάννης και άλλοι επτά σύντροφοί του (Μπάτσης, Αργυριάδης, Καλούμενος, Ιωαννίδου, Λαζαρίδης, Τουλιάτος και Μιλτιάδης Μπισμπιάνος) καταδικάστηκαν σε θάνατο. Αμέσως προσέφυγαν στο Συμβούλιο Χαρίτων, σε μια ύστατη προσπάθεια να εμποδίσουν το μοιραίο, συνεπικουρούμενοι από τα εκατομμύρια των επωνύμων και ανωνύμων που αγωνίζονταν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ώστε ν’ αποτραπεί η δολοφονία τους. Τελικά η δολοφονία έγινε και οι τέσσερις από τους οκτώ θανατοποινίτες εκτελέστηκαν γιατί το ήθελε ο ξένος παράγοντας και η ντόπια οικονομική ολιγαρχία. Βαρύτατες ωστόσο γι’ αυτή την κατάληξη είναι και οι ευθύνες της κεντρώας κυβέρνησης Πλαστήρα-Βενιζέλου, αν κι έχει υποστηριχθεί το αντίθετο. υποστηρίχθηκε π.χ. πως ο Πλαστήρας και οι συνεργάτες του εισηγήθηκαν να δοθεί χάρη στους καταδικασθέντες, χωρίς όμως να εισακουσθούν από το παλάτι. Είναι αλήθεια. Και δεν μπορούσε να συμβεί αλλιώς, αφού μέσα στην τότε κυβέρνηση και στα κόμματα που τη στήριζαν υπήρξε ισχυρό κύμα αντίδρασης στη σχεδιαζόμενη δολοφονία του Μπελογιάννη, αλλά και γενικότερα σ’ όλη αυτή την πολιτική δίωξης του κομμουνισμού μέσω της εκτέλεσης των στελεχών του. Το γεγονός όμως ότι ο Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του εκτελέστηκαν ταχύτατα, και μάλιστα Κυριακή, ήταν συνειδητή επιλογή της κυβέρνησης του Πλαστήρα. Τα γεγονότα επ’ αυτού δεν αφήνουν αμφιβολία. Συγκεκριμένα: Το Συμβούλιο Χαρίτων συνεδρίασε το απόγευμα της Παρασκευής 28 Μαρτίου 1952 και αργά τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας έβγαλε απόφαση με την οποία απέρριπτε τις αιτήσεις χάριτος των Μπελογιάννη, Αργυριάδη, Καλούμενου και Μπάτση. Την επομένη, Σάββατο 29 Μαρτίου, αργά το βράδυ (αυτό όχι τυχαία), ο βασιλιάς Παύλος κοινοποίησε στην κυβέρνηση την απόφασή του με την οποία ενέκρινε την απόφαση του Συμβουλίου Χαρίτων.
BELOGIANIS_ANAKRISH NEW DDDD final_Layout 1 6/11/15 3:30 μ.μ. Page 42
ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ
Η κυβέρνηση έδειξε πρωτάκουστη βιασύνη. Αμέσως κίνησε τη διαδικασία και σε λίγες ώρες, χαράματα της Κυριακής, οι τέσσερις οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Είναι απολύτως σαφές πως η κυβέρνηση Πλαστήρα δεν είχε καμία διάθεση να αντιδράσει στην εκτέλεση των τεσσάρων και φρόντισε να την πραγματοποιήσει σε χρόνο που κανείς δεν πίστευε ότι θα γίνει –ούτε οι Γερμανοί δεν εκτελούσαν Κυριακή–, ώστε να μην υπάρξει το ελάχιστο περιθώριο για να κινητοποιηθεί ο λαϊκός παράγοντας και οι προοδευτικοί άνθρωποι σε Ελλάδα και εξωτερικό για τη σωτηρία των μελλοθανάτων. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια. ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟυΛΟΣ ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ