STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 5
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ Μυθιστόρημα
ﱣﱢ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 6
©
Copyright Αλέξης Σταμάτης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2020
1η έκδοση: Φεβρουάριος 2020 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ : Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ : Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα
% 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30 e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com
ISBN 978-960-03-6684-6
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 7
ΚΕΦΑΛΑΙΑ
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Σελήνη και λίθος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Ο εγκληματίας και ο άγιος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Η επίσκεψη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Είμαστε πια ένα δίπολο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Παιδί και φάντασμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα είδα όλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Άνθρωπος-Βολβός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι λόφοι πεθαίνουν πριν από εμάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μερικές ζωές υπάρχουν για να δείχνουν στους άλλους πώς γίνεται η δουλειά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το φως των τυφλών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα αισθηματικά διλήμματα λύνονται σωματικά . . . . . . . Παλιοί καιροί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
53 64 74 92 106 121 137 150 164
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 8
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
Άκου σκοτεινά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο δήμιος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Το συλημένο αρχείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μαχαίρι και δαχτυλίδι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
176 191 206 219
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Το βάζο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Carpe Noctem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
8
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 9
Στη γυναίκα μου, Εύα, και στον γιο μου, Ερμή, που ήρθε να μας πολλαπλασιάσει
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 10
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 11
Τα περασμένα κανείς δεν τα θυμάται. Και όσα θα συμβούν, θα σβήσουν απ ’ τη μνήμη των ανθρώπων, που θά ρ’ θουν ύστερα από εμάς. Εκκλησιαστής, 1.11
Πρόσεξε· μη μου πεις πως έτσι πρέπει ν ’ αποδίδουν δικαιοσύνη οι άνθρωποι, γιατί είσαι άνθρωπος κι έχεις σκοτώσει. Αν αρχίσουμε να παίρνουμε ζωές για τις ζωές που χάθηκαν, να είσαι βέβαιη πως θά ρ’ θει κι η σειρά σου. ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ , Ηλέκτρα
Νιώθω πως έχει χαθεί, κι όμως, δεν ξέρω πότε έφυγε. ΟΥΙΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ , Χειμωνιάτικο Παραμύθι
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 12
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 13
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ji
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 14
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 15
Σελήνη και λίθος
Γ
ΙΑ ΧΡΟΝΙΑ
κανείς δεν ερχόταν σπίτι. Γιατί δεν καλούσα κανέναν, φαίνεται. Απομόνωση από το πλήθος. Μου είναι απαραίτητη, δεύτερη φύση. Δεν ανήκω. Δεν μπορώ πια να συνδεθώ με τίποτα, με κανέναν. Αν μπορούσε η ψυχή μου να στεριώσει κάπου, θα είχε συμβεί. Αλλά συνέχεια τρέχει. Από δω κι από κει. Πού να κάτσει. Κάποτε, το να ανήκεις στο πλήθος ήταν κάτι σχεδόν απαραίτητο, ήταν ο μόνος τρόπος να επιβιώσεις. Εδώ και πολλά χρόνια που οι άνθρωποι δεν εξαρτώνται από την αγέλη, μπορεί κάποιος να ζει μια χαρά εκτός. Είμαι ένας έξυπνος άνθρωπος. Διαθέτω ατράνταχτη λογική. Δεν την εκτιμώ, όμως. Κάπου διάβασα πως η λογική είναι, κατ’ ουσίαν, κλάδος της εγκληματολογίας. Βρίσκομαι, λοιπόν, στο σωστό επάγγελμα. Που, όμως, κι αυτό δεν εκτιμώ. Όπως δεν εκτιμώ και τους άλλους. Οι πλειοψηφίες μού είναι απεχθείς. Και οι μειοψηφίες το ίδιο. Διαθέτω ιδιαίτερη διαίσθηση. Έχω παλιές μελωδίες του Νότου μέσα μου. Που μπορεί να είναι και μελλοντικές. Είπα ατράνταχτη λογική, αλλά ζευγαρωμένη με το άλογο, το παράλογο. Ακούω προσεχτικά. Είμαι ένας έξυ15
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 16
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
πνος άνθρωπος. Και ως τέτοιος, ξέρω πια πως, εάν είμαι κάτι, δεν είμαι και τίποτα. Η πόλη ήταν πολύ μακριά. Είχα φύγει τόσο βόρεια. Σπανίως κοίταζα τις φωτογραφίες μας. Εκτυπωμένες, σε μέτριας ποιότητας χαρτί. Από τα ταξίδια. Ωραίες φωτογραφίες, όμως. Από τη Μαδρίτη, λόγου χάριν. Σ’ εκείνο το πάρκο με τη λίμνη, που ήταν σαν τον πίνακα του Γάλλου ζωγράφου, τον οποίο αγαπούσες. Όλα κουκκίδες. Όλοι και όλα κουκκίδες. Όμορφο πράγμα. Κάποιοι θα πήγαιναν εκεί να διασκεδάσουν, κάποιοι να σκοτώσουν την ώρα τους, κάποιοι να φλερτάρουν. Και κάποιοι να πεθάνουν, φαντάζομαι. Ο θάνατος στο πάρκο! Ευλογημένος. Θάνατος στις πόλεις. Το Λονδίνο, λόγου χάριν, είναι ένα απέραντο κοιμητήριο. Γεμάτο ψυχές. Και φθινοπωρινά φύλλα που τα παρακολουθείς να ταξιδεύουν στο φύσημα του ανέμου και να ντύνουν τους περαστικούς. Μέχρι να πέσουν. Τα φύλλα. Λεπτά, μεταξωτά. Αίσθημα άκρως ελαστικό. Για ψυχές δίπολες, ασύνδετες. Εκείνη. Πού είναι; Όπου κι αν είναι, τη βλέπω κάθε φορά που κλείνω τα μάτια μου. Σαν να έχει τυπωθεί στο οπτικό μου νεύρο. Όταν τα ανοίγω, η απουσία της είναι πλήρης. Δεν έχει κανένα ψεγάδι η απουσία. Είναι απόλυτα αληθινό αίσθημα. Η άφιξη της απουσίας σημαίνει την εδραίωσή της. Την αγαπώ. Σ’ αγαπώ επειδή έχεις φύγει, επειδή δεν σε έχω πια. Πόσο χυδαία όλα αυτά. Πόσο φτηνά. Εσύ έχεις γιατρευτεί από εμένα. Με άφησες κι έφυγες. Με εγκατέλειψες. Εγώ, όχι. Πώς να σ’ αφήσω; Υποφέρω. Έχω τρόπους να το ξεχνάω. Αλλά επιστρέφεις πάντα. Κάθε χρονιά είναι η χρονιά σου. Κάθε στιγμή που ξανάρχεσαι, η στιγμή σου. 16
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 17
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
Ο θόρυβος από το δρόμο. Βαρύ προαίσθημα για ταξίδι. Όμως, κάθε μέρα κι ένα κύτταρο μαυρίζει. Έχω γίνει πια ένας μαύρος λευκός. Δηλαδή, πιο μαύρος από τους μαύρους. Η μαύρη χρονιά. Η χρονιά της γάτας. Της μαύρης γάτας. Η χρονιά του τελματωμένου, δύστηνου, βάρβαρου χρόνου. Όλο αυτό το άνοιγμα και το κλείσιμο. Μια αόρατη κουβέρτα ανάμεσά μας. Στον κόσμο και σ’ εμένα. Και ξαφνικά, μια σουβλιά μνήμης – η «λογική» εξαφανίζεται. Πολύ νωρίς, ήταν ήδη πολύ αργά για μένα. Για χρόνια κανείς δεν ερχόταν σπίτι. Μόνο εκείνες, αλλά εκείνες δεν μετράνε. Καμία εγγύτητα. Κάποια έμπαινε και κάποια έβγαινε. «Ω, ναι», έλεγε. «Ναι», έλεγα κι εγώ. Ψέματα. Μερικά πράγματα σκίζουν την καρδιά. Άλλα τη ράβουν κομμάτι κομμάτι. Κάποια στιγμή μού πρότειναν μια δουλειά στην πρωτεύουσα. Σε ένα μέρος που ξέρω καλά. Σε ένα μέρος όπου έχω γεννηθεί, έχω ζήσει, έχω υπάρξει. Κατάδικος. Με τη μεταφορική, φυσικά, έννοια. Σε ένα μέρος που έχω ξαναδουλέψει. Σε ένα μέρος όπου έγιναν τόσα πολλά, στην ουσία, όλα. Η δουλειά μου, σε πρώτη ανάγνωση, δεν συνάδει. Μα ποιος κρίνεται από τη δουλειά του; Τι σχέση έχουν η εσωτε17 2o
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 18
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ρική ταραχή, οι ακαριαίες μετατοπίσεις, τα διανοητικά τερτίπια, με το βιοπορισμό; Βέβαια, ο ιδανικός παρατηρητής της ανάσας και του ρόγχου βρίσκει τον τόπο όπου όλα ισορροπούν, ιριδίσματα μιας αντικαθρεφτισμένης ζωής. Μέχρι να φτάσω, ταξίδευα, σταματούσα σε ενδιάμεσες πόλεις για τρεις μέρες. Δεν αντέχω πια να πηγαίνω μεγάλα ταξίδια. Πάνω από τρεις ώρες οδήγηση τη μέρα με εξαντλεί. Πολλά με εξαντλούν. Οι άνθρωποι κυρίως, όταν δεν ανταλλάσσεις κάτι. Η ψιλοκουβεντούλα της καθημερινότητας με αποτελειώνει. Κι η δουλειά μου έχει πολλά τέτοια· ουσιαστικά, βασίζεται στην ψιλοκουβεντούλα και, κυρίως, στο τι κρύβεται από κάτω. Αλλά λέω: Οκέι, εδώ είναι δουλειά. Υπομονή. Εξάλλου εκεί βρίσκω το υλικό. Στα μισοειπωμένα. Εκεί τα αφήνουν τα στοιχεία οι άνθρωποι. Εκεί τα εγκαταλείπουν. Και τα ξεχνούν. Οι ηλίθιοι. Λες και δεν έχουν αφήσει το ίχνος. Τόσα ξέρουν. Τα εγκαταλείπουν σε εμάς για να τα χρησιμοποιούμε. Έμενα σε ξενοδοχεία. Κάποια έμπαινε και κάποια έβγαινε. Το δικαίωμα εισόδου (τι ναρκισσισμός έπειτα από όλα αυτά... Με πόση άνεση με διαχειρίζομαι...) το κέρδιζαν όχι με τους κλασικούς τρόπους. Με αλαφιάσματα, με νήπιες συμπεριφορές, με εκπλήξεις. Το κέρδιζαν συνήθως με σιωπές. Υπάρχουν δύο ειδών σιωπές: η σιωπή των νεκρών και η σιωπή της επικοινωνίας, της υψίστης επικοινωνίας. Φαίνεται πως είχα εφεύρει μια Τρίτη: τη σιωπή του «τίποτα». Κάποια από αυτές, όμως, ήταν πολύ ομιλητική. «Κοίτα έξω. Θυμάσαι τότε που ήσουν ξαπλωμένος στην παραλία;» 18
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 19
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
Τι ερώτηση! Μπορεί να είμαστε σε αυτήν την εφήμερη συνθήκη, αλλά δεν παύει να είναι γυναίκα. Δέος. Για το μυαλό, το σώμα, την ανθεκτικότητα του σώματος που μπορεί να γίνει φωλιά ενός έμβιου όντος, την ψυχική ανθεκτικότητα. Τη μαγγανεία του φύλου. Πώς μπορώ; Έπειτα από... Ένας σαν κι εμένα τιμωρός. Πώς μπορώ; Διαμερισματοποίηση. Έχω εξασκηθεί πολύ καλά στην τέχνη αυτή. Τώρα είναι μια άλλη ώρα. Και σήμερα, όπως κάθε μέρα, είμαι εγώ, δεν υπάρχει άλλη στιγμή από την τωρινή, την απόλυτα επίκαιρη τωρινή μου παρουσία. Θέλω. Πάντα κάτι θέλω. Τι θέλω; Νομίζω δύναμη. Πάντα θέλω δύναμη, δεν υπάρχει κανείς που να μη θέλει πάντα δύναμη. Δύναμη απαιτείται κυρίως στα μεγάλα ζητήματα, σ’ εκείνα που συνδέονται με ηδονή, με χρήση, με απώλεια. Όμως, το παράξενο είναι ότι τα μεγάλα ζητήματα κάποτε τελειώνουν, αλλά τα μικρά διαρκούν εσαεί. Δεν βαριέσαι. Έτσι κι αλλιώς, δεν έχω τίποτα. Δεν κατέχω τίποτα. «Πότε;» «Όταν ήσουν παιδί, δεν ξάπλωνες στην παραλία;» «Ναι». «Και κοίταζες ψηλά; Και αναρωτιόσουνα γιατί τ’ αστέρια είναι καρφωμένα;» «Αναρωτιόμουν». «Και τότε ένα έπεσε;» «Πώς το ξέρεις;» «Το ξέρω. Από πού είσαι;» 19
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 20
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
«Από την πρωτεύουσα». «Έχεις γονείς, αδέρφια;» «Κανέναν». «Γυναίκα;» «Όχι». «Όχι;» «Κάποτε είχα έναν δεσμό». «Τι έγινε;» «Έφυγε. Με άφησε». «Φεύγουν οι άνθρωποι κάποια στιγμή». «Κάτι θα την ενοχλούσε. Μπορεί». «Τι λες;» «Μπορεί να μην της άρεσαν πράγματα που έλεγα. Ή, μάλλον, να μην τα καταλάβαινε». «Σαν τι, δηλαδή;» «Σταμάτησέ μου την καρδιά και θα καρδιοχτυπώ με το κεφάλι». «Σιγά μην έλεγες τέτοια». «Έλεγα». «Πού πας; Γιατί αποκλείεται να μένεις εδώ». «Βρήκα μια δουλειά κάτω». «Τι δουλειά;» «Μια δουλειά». «Δεν λες;» «Θα αναλάβω κάτι». «Τι;» «Κάποιοι να βρίσκουν εκείνα που θέλουν». «Τι θα ’σαι, δηλαδή; Εξερευνητής, ας πούμε;» 20
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 21
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
«Ας πούμε». «Πρόσεχε εκεί». «Τι να προσέχω;» «Δεν ξέρω, δεν είσαι ο τύπος». «Ποιος τύπος;» «Που θα άντεχε σε μια τέτοια πόλη». «Μα από εκεί είμαι». «Ποσό καιρό έχεις να πας;» «Πέντε χρόνια». «Δεν θα αντέξεις». «Έχω αντέξει στην Κόλαση». «Έλα, υπερβολές». «Όταν πεθάνω, θα πεθάνω φορώντας τις μπότες μου». «Άλλο πάλι κι αυτό. Πάω να πλυθώ». «Δώσ’ μου τον αναπτήρα». Μου τον δίνει. Βλέπει το βιβλίο στο κομοδίνο. «Τι είναι αυτό που διαβάζεις;» «Κάτι θεωρητικά». «Για ξυράφια βλέπω». «Το Ξυράφι του Όκαμ». «Τι είναι αυτό;» «Επιστημονική αρχή. Από έναν φιλόσοφο Λογικής του 14ου αιώνα, τον Γουλιέλμο του Όκαμ. Ήταν και Φραγκισκανός μοναχός. Με λίγα λόγια, το Ξυράφι του Όκαμ σημαίνει: “Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες”». «Και;» «Κι άλλα θες; Πιο απλά, δηλαδή, όταν δύο θεωρίες πα21
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 22
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ρέχουν εξίσου ακριβείς προβλέψεις, πάντα επιλέγουμε την απλούστερη». «Διαφωνώ». «Γιατί;» «Γιατί η ζωή είναι πάντα πιο περίπλοκη. Αυτό έχω μάθει. Δεν φαίνεσαι, πάντως, τύπος που διαβάζει». «Που γράφει;» «Δεν θα το πίστευα...» «Και όμως». Ανοίγω την βαλίτσα και της το δίνω. «Σελήνη και λίθος. Δικό σου;» λέει. «Δες το όνομα, το επίθετο, τη φωτογραφία». «Ωραίο επίθετο έχεις! Τι λέει;» «Για ένα σπίτι, ένα δωμάτιο, κάτι σαν έγκλημα, μια αγάπη». «Μπράβο, δεν σ’ το είχα. Πάω να πλυθώ». Έμαθα να οδηγώ από πολύ μικρός. Από τα δεκατρία. Τότε που ακόμα φορούσα γυαλιά. Τρεισήμισι βαθμοί μυωπία. Τόση, ώστε, όταν τα έβγαζα, όπως τώρα όταν βγάζω τους φακούς, αντιμετώπιζα τον κόσμο σαν έναν πουαντιγιστικό πίνακα. Όπως το πάρκο στη Μαδρίτη. Ή, μάλλον, την τεχνοτροπία του ζωγράφου που μου θύμιζε την εικόνα την οποία είχα για το πάρκο στη Μαδρίτη. Οδήγηση. Ταχύτητα. Και ονειροφαντασία. Πάντα το ραδιόφωνο ανοιχτό ή το σιντί. Δρόμος. Το αλλόκοτο δεν εμφανίζεται σταδιακά. Υπάρχει από τη στιγμή που γυρνάς το κλειδί στη μηχανή. 22
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 23
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
Αυτοκίνητο. Ποιος ξεπερνάει ποιον; Πώς διασταυρώνονται τα βλέμματά μας στα φανάρια; Και άλλα τέτοια, διασκεδαστικά. Όπως να πέφτει η βροχή και η θέα από το παρμπρίζ να είναι σαν έργο με κόκκο. Να έχει ομίχλη και να τη σκίζεις. Να ξέρεις ότι σκίζεις κάτι που είναι πιο συμπαγές από τον αέρα. Να στάζουν οι σταγόνες σαν κάποιος να πονά. Και να στάζουν. Και κάποιος άλλος να πονά. Πόνοι. Πολλοί πόνοι. Και να ξέρεις ότι κι εσύ είσαι μέρος όλων αυτών των συλλογικών πόνων, αλλά να μην μπορείς παρά να πονάς μόνο για σένα. Να νιώθεις πως τίποτα δεν κινείται παρά μόνο ο πόνος που καταπίνει τα χιλιόμετρα. Έτσι κι αλλιώς, είσαι προορισμένος να πονέσεις και, τελικά, να χάσεις. Θα φτάσω σύντομα στην πόλη. Για να αναλάβω τη δουλειά. Ξανάρχισα το κάπνισμα. Κακώς, κάκιστα, αλλά το ξανάρχισα. Πώς μου ήρθε η εικόνα τώρα; Στην τελευταία μου δουλειά. Επειδή και αυτός κάπνιζε. Έρχεται πελάτης, εξηγεί. Τον κοιτάω στα μάτια. Πάντα στα μάτια, ασκαρδαμυκτί, ει δυνατόν. Να καταλάβω όσο περισσότερα. Η πρώτη συνάντηση έχει πάντα σημασία. Θα μου ζητήσει κάτι. Αλλά πώς; Πώς θα το σερβίρει; Θα πει μια γραμμική ιστορία, εισαγωγή, αρχή, μέση και θα καταλήξει στο τι θέλει; Θα ανακοινώσει πρώτα το κυρίαρχο «θέλω»; Είναι θέμα αφηγηματικής δομής. Μερικοί μιλάνε σαν να παίζουν οι ίδιοι στο έργο που αφηγούνται. «Μου λέει τότε ο Γιώργος: “Τάσο...”» Άλλοι άνθρωποι, άλλες δομές. Κι εγώ καταλαβαίνω. Ανάλογα με τον τρόπο. Τη θερμοκρασία. Το ζώο που μιλάει. Λέξεις, εκατοντάδες χιλιάδες λέξεις. Άνευ νοήματος οι περισσότερες. Ψύλλοι στ’ άχυρα. Διαλέγω πολύ λίγες. Με πέ23
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 24
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ντε λέξεις την ώρα, μπορώ να κάνω τη δουλειά μου. Είναι και η εμφάνιση, φυσικά. Και η γλώσσα του σώματος. Επιστήμη. Αυτά, όταν φτάσω στην πόλη και πάλι. Αρκεί να βρεθεί δουλειά. Και να βλέπω με τα μάτια του καιρού μου. Επιτέλους. Όχι με τα μάτια του χτες. Το χτες με έχει κατακλύσει. Εσύ, το φευγιό σου. Υπάρχουν δεκάδες, χιλιάδες γυναίκες, αλλά μόνο εσύ. Από ακριβό ύφασμα καμωμένη. Με τα μελισσένια σου μάτια. Εις τους αιώνες των αιώνων. Ο καπνιστής. Απέναντί μου. Κανονικά, θα τον είχα διώξει προ πολλού. Υπάρχουν, όμως, και τα πονόψυχα. Είναι απέναντί μου. Κλαίει. Ξέρω ότι πάσχει και από επιληψία. Ιερή νόσος. Εν Χριστώ σαλός, κάποτε. «Δεν άξιζε». Του δίνω ένα μαντήλι. Ολόκληρος άντρας. Εν Χριστώ σαλός. «Δεν άξιζε». Πιάνω ένα μπουκάλι. Βάζω ποτό. Του το προσφέρω. Το πίνει μονορούφι. Τώρα θα του έρθει η κρίση, λέω μέσα μου. «Δεν άξιζε». «Συμφωνώ», λέω. «Τότε τι δουλειά έχεις εδώ;» «Τι εννοείς;» Κι αλλάζει ύφος. «Ήταν σκουπίδι. Χέσ’ τη. Πήγαινε σπίτι σου». «Να πάω σπίτι μου;» «Χέσ’ τη. Πήγαινε σπίτι σου», του λέω. 24
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 25
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
«Καλά, να πληρωθείς δεν θες;» «Να πληρωθώ για τι;» «Για να μου δώσεις στοιχεία». «Δεν έχεις;» «Όχι». «Τότε πώς ξέρεις ότι δεν άξιζε;» «Ξέρω». «Και θες να σου βρω αποδεικτικά;» «Ναι, φωτογραφίες και τα σχετικά. Να στέκουν στο δικαστήριο. Είναι και τα παιδιά. Θα της τα πάρω, της πουτάνας». Ατάκες-ανθοδέσμες, ατάκες-δηλητήριο. «Ο Θεός θα την τιμωρήσει», λέω. «Ο Θεός κάνει και λάθη». «Πώς μιλάς έτσι; Μπορεί να σ’ ακούει τώρα». Τρομάζει. «Αλήθεια;» Τον λυπήθηκα. Αν και κακεντρεχής, έπασχα ανέκαθεν από ριζοσπαστική τρυφερότητα. Αλεξίσφαιρη. Αντιφατικός. Καρχαρίας με τερηδόνα. Καλός. Κακός. Καλός. Κακός. Πάλι εσύ. Κάπου πέρα από το Καλό και το Κακό, υπάρχει ένας τόπος για μας. Θα σε συναντήσω εκεί. Ξανά. Στον κόσμο. Δεν υπάρχει κάτι καινούργιο με την έννοια του πρωτόφαντου, αλλά με την έννοια του επανανακαλυφθέντος. Κι αυτο στον έρωτα είναι ακόμα πιο μεγάλο. Είχα πέντε χρόνια να έρθω στην πόλη. Τότε δούλευα αλλού. Σχετικό επάγγελμα αλλά αλλού. Για το κράτος. Για την 25
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 26
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
αστυνομία. Δεν ξέρω τι με τράβηξε εκεί. Πάντα διάβαζα. Κι όχι μόνο αστυνομικά, παρόλο που το μόνο που έγραψα ήταν τέτοιο. Κλασικά: Ρώσους και Γάλλους... Πρώτα τον Ρομπέν των Δασών, φυσικά. Ο κόμης Ρόμπιν του Λόξλεϊ. Ίνδαλμα. Και σκεφτόμουν να γίνω δάσκαλος. Ονειροπολούσα. Έγραφα. Πόσο έγραφα! Πόσο ονειροπολούσα! Μ’ άρεσε και η αστρονομία. Έτσι καταλάβαινα τη μικρή θεσούλα μας στο σύμπαν, στον κόσμο. Και τι λίγος που είναι ο άνθρωπος. Ε, να, η ιστορία της Γης είναι η απόσταση της μύτης ενός ανθρώπου από την άκρη του τεντωμένου του χεριού, ένα τικ στο μεσαίο του δάχτυλο τη σβήνει ολόκληρη. Διαβολικό. Θεός; Διάβολος; Δεν υπάρχει Διάβολος, μόνο Θεός όταν είναι ντίρλα. Πατέρας, μπάτσος. Μαμά, καλή, γλυκιά, νοικοκυρά. Την πλάκωνε, βέβαια. Και την απατούσε. Μοναχοπαίδι. Μ’ άρεσε η στολή. Αυτό σίγουρα. Όλες οι στολές μ’ αρέσαν – πρώτη του Ρομπέν. Ακόμα και των Ινδιάνων, που τη θεωρούσα στολή, όχι ενδυμασία. Έχει κάτι το πολύ όμορφο η στολή. Είναι ένα πιο όμορφο δέρμα. Ατσαλάκωτο. Έχω πάντα τη φωτογραφία του πατέρα μου με τα χέρια σταυρωμένα στη μέση σαν αξιωματικός του 19ου αιώνα σε δαγκεροτυπία. Στολή ίσον ομάδα. Ήθελα τότε να είμαι σε μια ομάδα. Μόνος αλλά σε ομάδα. Και μαζί και μόνος. Με τριγύρω μου τύπους περίεργους. Ίσως με την ίδια αποστροφή για την ανθρωπότητα, που είχα κι εγώ. Από τότε μέχρι τώρα. Όχι πως είμαι μισάνθρωπος. Τα έργα του ανθρώπου δεν μου αρέσουν. Τα μέσα, τα βαθιά. Και είναι αυτά τα ίδια που ψάχνω, τελικά. Πολιτικά, παρατηρητής. Μ’ άρεσε πάντα η Αρλετί, όσο 26
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 27
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
και το παράδειγμα να είναι ακραίο. Στο σχολείο δεν είχα παρέες, ούτε φίλους. Παράξενη κατάσταση. Πλακώθηκα με μερικούς για να ηρεμήσω. Μέχρι και κατάγματα είχαμε. Ο πατέρας πέθανε. Και η μητέρα. Με διαφορά μηνών. Αφήσαν πράγματα ατέλειωτα. Φυσικό αυτό. Τρομάζεις μερικές φορές. Ένα μισοκαπνισμενο τσιγάρο ο ένας, ένα μισοτελειωμένο πλεκτό η άλλη. Άδειο σπίτι, φυσάει, κάτι ορμάει από το παρελθόν, σκάβει, σβήνει, ανάβει και σβήνει οριστικά. Από τον πατέρα με κρύβει ο απόλυτος θάνατος, η μάνα κάπου μακριά, στολισμένη νεκρή, θάνατος με υποσχετική. Υπάρχει κι άλλη μια βιογραφία μου. Πιο μαγική. Που δεν μ’ έχει εγκαταλείψει ποτέ. Η μάνα μου ήταν μια βασίλισσα, με γέννησε μόνη της. Ο πατέρας μου, κι εκείνος βασιλιάς, αλλά τη γνώρισε (ερωτικά) αργότερα. Και μάλιστα, ήταν μακρινός συγγενής της. Τρελό, αλλά έτσι είναι. Οι συνθήκες, λοιπόν, της σύλληψής μου ήταν παράδοξες. Όταν ήμουν μικρός, ένιωθα πολύ σπουδαίος, ότι είμαι ο γιος ενός αυτοκράτορα ή κάτι τέτοιο. Αργότερα, ένιωθα ότι η μάνα μου ήθελε να με ρίξει από το παράθυρο με το που με είδε. Και ότι, στην ουσία, είμαι ορφανός. Κι ότι αυτοί οι γονείς μου δεν είναι οι πραγματικοί, αλλά με έχουν υιοθετήσει. (Φυσικά, πώς θα μπορούσα να είμαι γιος ενός μπάτσου εγώ, ο εκλεκτός;) Η παιδική μου ηλικία είναι ασαφής, δεν θυμάμαι και πολλά. Όταν μεγάλωσα, αποφάσισα να κατακτήσω εκείνο που ήθελα. Τι ήθελα; Δεν είναι σαφές. Πάντως, πέρασα πολλά εμπόδια, κακουχίες και συγκρούσεις. Κάποια στιγμή το βρήκα, και μαζί εκείνη, των ονείρων μου. Και για λίγο ένιωσα στ’ αλήθεια βασιλιάς. Όσο βασίλευα, δεν συνέβη και τί27
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 28
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
ποτα το άξιο λόγου. Έθεσα κάποια ζητήματα, προχώρησα κάποιους θεσμούς. Αλλά ξαφνικά κάτι με χτύπησε από ψηλά, κάτι έχασα. Κάποιοι με πήραν και με μετέφεραν. Κι ύστερα αρχίζει η ιστορία του μέλλοντός μου. Πεθαίνω, με τρόπο μυστηριώδη. Ξέρω και πού. Στην κορυφή ενός λόφου. Δεν έχω παιδιά, δεν έχω απογόνους. Κανείς δεν με θάβει καν. Κάπου, όμως, υπάρχω. Αυτή είναι η άλλη βιογραφία. Δεν υπάρχει στιγμή που να μη σε σκέφτομαι. Ούτε ένα λεπτό. Δεν υπάρχει στιγμή που να μη σε αναπολώ. Με άφησες. Έφυγες. Και δεν θα επιστρέψεις, το ξέρω. Άρα πρέπει να μετακινούμαι. Όπως οι επικηρυγμένοι. Μου έχω κάνει έξωση διαρκείας. Σ’ αυτή τη δουλειά, είδα κάποιους νεκρούς στη ζωή μου. Πού είναι αυτοί ο πεθαμένοι; Στο ουρανό, να κάνουν πρόβα τα φτερά; Θα σου πω εγώ πού είναι. Δεν είναι πουθενά. Έχουν φύγει. Αυτό είναι όλο. Δεν υπάρχει η κοινωνία των νεκρών. Ούτε δημοκρατία τους. Υπάρχουν όσα έχουν αφήσει πίσω. Οι νεκροί θάβουν τους νεκρούς τους; Κι οι ζωντανοί ποιους θάβουν; Θάνατος. Θάνατος τα υπόλοιπα, θάνατος το απομεσήμερο, το δειλινό και το χάραμα. Σε γνώρισα εκεί. Στην πόλη όπου ξαναγυρίζω. Τότε που δούλευα στην αστυνομία. Η αφορμή ήταν ακριβώς αυτή. Είχες ένα ζήτημα. Σε εκβίαζαν. Σε εκβίαζε εκείνος. Κατείχε πράγματα που σε ενοχοποιούσαν. Τουλάχιστον, εσύ αυτό 28
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 29
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
πίστευες. Ντρεπόσουν περισσότερο. Γιατί δεν είχες κάνει τίποτα κακό. Σου έπαιρνε λεφτά για μήνες. Μέχρι που το αποφάσισες. Κι έπεσες σε εμένα. Έτσι γνωριστήκαμε, μέσα από τον εκβιασμό. Μαύρα μαλλιά, τεντωμένη του πόνου σημαία που ξανασηκώθηκε ανεμίζουσα. Τώρα, όμως, με έχεις αφήσει. Δεν υπάρχει περίπτωση να ξαναγυρίσεις. Τι λόγο έχω να αναπολώ; Μετακινιόμουν, λοιπόν. Μετακινούμαι. Μέχρι που... Μέχρι που κάποια στιγμή κι ο νομάς δεν αντέχει, ξαναγυρνά. Σαν να μην είναι ο ίδιος νιώθει. Εσύ δεν είμαι εγώ, λέει μέσα του, αλλά είναι ο ίδιος. Κάπου υπάρχει ο Τιμωρός. Δεν θα περάσει χρόνος για να εμφανιστεί. Ποτέ δεν με έπειθαν οι πέντε αισθήσεις. Από κάτω, από πάνω, από μέσα υπάρχουν πάμπολλες άλλες που πλέκονται με τον Κόσμο. Με τον κόσμο με κάπα κεφάλαιο. Υπάρχουν και φριχτά πράγματα, όχι φαντάσματα, παράδοξα όντα, αλλά πραγματικά φριχτά πράγματα, που σου προκαλεί ναυτία μόνο το να σκέφτεσαι την αδιανόητη ύπαρξή τους. Οξύμωρο. Αδιανόητο, επειδή δεν είσαι σε θέση να ολοκληρώσεις τη σκέψη. Ξέρεις ότι σκέφτεσαι κάτι που υπάρχει, αλλά δεν μπορείς, δεν έχεις τα εφόδια να προχωρήσεις. Δεν είναι διαίσθηση αυτό, είναι πραγματικότητα. Χειροπιαστή. Είναι καταστάσεις, όντα, διαστάσεις. Υπάρχουν στη μυρωδιά του κόσμου, αλλά δεν τα μυρίζουμε, υπάρχουν στην εικόνα του, αλλά δεν τα βλέπουμε, κυκλοφορούν μέσα του, αλλά δεν τα πιάνουμε, ούτε τα γευόμαστε. Τέλος, μιλούν, αλλά δεν τα ακούμε. Καμία σχέση με μεταφυσικές μπούρδες. Υπαρκτά. Ένα από αυτά είναι ο Τιμωρός ή όπως αλλιώς τον λένε, ανάλογα με το πού, το πότε και το πώς. 29
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 30
ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ
Είμαι στην πόλη και πάλι, εδώ και δεκαπέντε μέρες. Ήδη είμαι στο γραφείο μου. Όχι τίποτα το ιδιαίτερο, ένα μικρό δωμάτιο με μια αίθουσα αναμονής και μια τουαλέτα κάπου στο κέντρο. Ούτε πινακίδα με το όνομά μου, με τυπωμένα γράμματα στο τζάμι, ούτε τέτοια κλασικά, παρόλο που μ’ αρέσουν. Νοσταλγώ, γενικά. Το μόνο που υπάρχει είναι το όνομά μου με την ιδιότητα στο θυροτηλέφωνο: «Στέφανος Ν. Ιδιωτική έρευνα». Θα το είχα ονομάσει «Σελήνη και λίθος», αλλά θα ήταν πολύ λάθος όνομα για ένα τέτοιο γραφείο. Εδώ αποδείχτηκε μοιραίος τίτλος για αστυνομικό μυθιστόρημα. Το οποίο, παρεμπιπτόντως, σεβόταν όλες τις αφηγηματικές τεχνικές του είδους, από τότε που ο Οιδίποδας σκότωσε τον Λάιο. Όχι τέτοια ιστορία, βέβαια. Πιο κλασική. Μια κλοπή, που είναι «εσωτερική δουλειά», με κόκκινους λαγούς, μέ έναν διάσημο εξειδικευμένο ντετέκτιβ (στην αρχή τον είχα Γάλλο, Ευγένιο Βιντόκ, μετά τον έκανα Έλληνα), με άτσαλη τοπική αστυνομία, με ικανό αριθμό ψευδών υπόπτων, με τον «λιγότερο πιθανό ύποπτο», με αναπαράσταση του εγκλήματος, με τελική ανατροπή στην πλοκή. Μυθιστόρημα κλειδωμένου δωματίου. Τιμή και στον Ηρόδοτο, ο οποίος έγραψε για ένα αποκεφαλισμένο πτώμα που βρέθηκε σε χώρο με μόνο μία έξοδο, η οποία μάλιστα φρουρούνταν. Είχε, όμως, μία ενσυνείδητη απόκλιση: έλλειψη πολιτικής ορθότητας. Μια και ποτέ δεν πίστεψα σε τίποτα, μόνο περιέργειες είχα. Τι μετανάστες λαθρεμπόρους είχα, τι ο κακός κέρδιζε στο τέλος, για να μη μιλήσω για τη συμπεριφορά του συγγραφέα απέναντι στις γυναίκες. Κάποιος φίλος μού είπε πως έτσι το βιβλίο γίνεται λοξό, άρα 30
STAMATHS_PLASMATA SKLHRO DD.qxp_Layout 1 27/1/20 1:35 PM Page 31
ΑΘΩΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ
και ανθρωπιστικό. Αποτέλεσμα: δεκάξι απορρίψεις πριν εκδοθεί. Πωλήσεις: εκατόν σαράντα πέντε αντίτυπα. Έπειτα από κάποιο διάστημα, πολτοποίηση. Το πολύ σέβας κάνει κακό, ίσως. Το πρώτο γράμμα απόρριψης το έχω κρατήσει σαν φυλαχτό. Τη δουλειά μού τη βρήκε ένα φίλος. Ο Ηλίας. Παλιός μπάτσος. Μόλις συνταξιοδοτήθηκε. Τώρα έχει αποσυρθεί. Η γυναίκα του έχει πεθάνει. Χόμπι δεν έχει. Έχουν δει τόσα τα μάτια του. Και τώρα βλέπουν μια οθόνη. Φοβάμαι για αυτόν. Έχει ακόμα και το υπηρεσιακό του περίστροφο. Θα τον επισκεφτώ σύντομα. Έξω από την πόλη, στα περίχωρα, εκεί μένει. Με ένα σκυλί. Λαμπραντόρ. Έχει και κήπο. Κι όμως, τέτοια διαίσθηση, τέτοιο ένστικτο δεν έχω ξαναδεί σε άνθρωπο. Εξασφάλισε το γραφείο σε εξαιρετική τιμή. Μισή από της πιάτσας. Και μου υποσχέθηκε ένα μικρό πελατολόγιο. «Υπάρχουν πολλοί», μου είπε, «που δεν εμπιστεύονται την αστυνομία. Μικροϊστορίες, βέβαια, που δεν θέλουν να πάρουν δημοσιότητα. Συνήθως κάτι κρύβουν κι έτσι δεν θα θέλουν να έχουν κανέναν κρατικό οργανισμό ανάμεσα σ’ αυτούς και στην υπόθεσή τους. Μπορεί κάποια στιγμή και να τσιμπήσεις κάτι καλό. Στόμα στόμα πάει η δουλειά. Δες το σαν “brand name”. Είσαι το προϊόν σου. Δεν είμαστε σε τέτοιες εποχές, αλλά ξέρεις να κάνεις τίποτε άλλο; Αφού κατά βάθος παραμένεις νεολιθικός. Ευγενής ενίοτε, αλλά και χθαμαλός και φαύλος». Αλήθεια, ήξερα; 31