FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 5
ΜΕΛΙΣΑ ΦΛΕΜΙΝΓΚ
Μια ελπίδα πιο δυνατη απ’ τη θάλασσα Η απίστευτη ιστορία αγάπης, απώλειας και επιβίωσης μιας προσφυγοπούλας
c Αφήγημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
ΤΑΝΙΑ ΜΠΟΖΑΝΙΝΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 6
H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική ενίσχυση του Ινστιτούτου Γκαίτε, που χρηματοδοτείται από το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων. ❧ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Melissa Fleming, A Hope More Powerful Than the Sea
Copyright by Melissa Fleming, 2017 Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2018 © ©
1η έκδοση: Μάρτιος 2020 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6688-4
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 7
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Τα παιδικά χρόνια στη Συρία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο πόλεμος αρχίζει . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η πολιορκία της Ντεράα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προσφυγιά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Έρωτας στην εξορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο αρραβώνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Συμφωνία με τον Διάβολο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο εφιάλτης αρχίζει . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Απομένει μονάχα η θάλασσα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Διάσωση την τελευταία στιγμή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 28 56 87 111 134 149 179 196 223
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 Σημείωμα από την Ντουάα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 Σημείωμα της συγγραφέως . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 ΕΠΙΛΟΓΟΣ
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 8
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑΣ
Ευχαριστώ την κυρία Ελένη Καπετανάκη, μεταφράστρια της αραβικής γλώσσας και λογοτεχνίας, για την ουσιαστική βοήθειά της στην ορθή μεταγραφή των πρωτότυπων ονομάτων, τοπωνυμίων και άλλων λέξεων στα ελληνικά. Τ. Μ.
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 9
1
Q Τα παιδικά χρόνια στη Συρία
Τ
φορά που σχεδόν πνίγηκε, η Ντουάα ήταν έρμαιο μιας εχθρικής θάλασσας που μόλις είχε καταπιεί τον άντρα που αγαπούσε. Κρύωνε τόσο πολύ, που δεν αισθανόταν τα πόδια της, και διψούσε τόσο, που η γλώσσα της είχε πρηστεί μες στο στόμα της. Ήταν τόσο καταβεβλημένη από τη θλίψη, που, αν δεν υπήρχαν τα δυο μικροσκοπικά μωρά κοριτσάκια στα χέρια της, μισοπεθαμένα, θα είχε αφήσει τη θάλασσα να την καταβροχθίσει. Στεριά δε φαινόταν πουθενά. Μόνο συντρίμμια από το ναυάγιο, λίγοι ακόμα επιζώντες που προσεύχονταν να σωθούν και δεκάδες τουμπανιασμένα πτώματα που επέπλεαν. Πριν από δεκατρία χρόνια, στη θέση της τεράστιας θάλασσας ήταν μια μικρή λίμνη που της είχε σχεδόν πάρει τη ζωή, αλλά τότε η οικογένειά της βρισκόταν εκεί για να τη σώσει. Ήταν έξι χρονών και ήταν η μοναδική στην οικογένεια που είχε αρνηθεί να μάθει κολύμπι. Το νερό την τρομοκρατούσε, και μόνο η θέα του τη γέμιζε φόβο. Όταν πήγαιναν στη λίμνη κοντά στο σπίτι τους, η Ντουάα καθόταν μόνη και κοιτούσε ενώ οι αδερφές και τα ξαδέρφια της πλατσούριζαν κι έκαναν βουτιές και τούμπες μες στο νερό, για να δροσιστούν από την πνιγηρή καλοκαιρινή ζέστη της Συρίας. Όταν προσπαθούσαν να την καλοπιάσουν για να μπει στο νερό, εκείνη αρνιόταν πεισματικά και αισθανόταν μια αί-
9
η δεύτερη
10
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 10
σθηση δύναμης στην αντίστασή της. Από μικρό παιδί ήταν πεισματάρα. «Κανείς δεν μπορεί ποτέ να πει στην Ντουάα τι να κάνει» έλεγε σε όλους η μητέρα της με ένα μείγμα περηφάνιας και απελπισίας. Ένα απόγευμα, ο έφηβος ξάδερφος της Ντουάα αποφάσισε ότι η μικρή έκανε ανοησίες και ότι είχε φτάσει ο καιρός να μάθει να κολυμπάει. Ενώ η Ντουάα καθόταν αμέριμνη ζωγραφίζοντας σχήματα με το δάχτυλό της στο χώμα και κοιτάζοντας τους άλλους να τσαλαβουτούν, σύρθηκε πίσω της, την άρπαξε απ’ τη μέση και τη σήκωσε ενώ αυτή κλοτσούσε και ούρλιαζε. Αγνοώντας τις φωνές της, την έβαλε στον ώμο του και τη μετέφερε στη λίμνη. Το πρόσωπό της πιεζόταν ψηλά στην πλάτη του, ενώ τα πόδια της κρέμονταν λίγο πιο κάτω απ’ το στέρνο του. Τον κλότσησε με δύναμη στα πλευρά κι έμπηξε τα νύχια της στο κεφάλι του. Τα παιδιά γέλασαν όταν ο ξάδερφός της τέντωσε τα χέρια και την άφησε να πέσει στο σκοτεινό νερό. Η Ντουάα πανικοβλήθηκε όταν έσκασε με τα μούτρα στη λίμνη. Αν και το νερό τής έφτανε μόνο ως το στήθος, είχε παραλύσει απ’ τον φόβο και δεν μπορούσε να φέρει τα πόδια της στην κατάλληλη θέση για να πατήσει κάτω. Αντί να επιπλεύσει, βυθιζόταν και, στην προσπάθειά της να πάρει ανάσα, κατάπινε νερό. Δυο χέρια την τράβηξαν έξω από τη λίμνη και την πήγαν στην όχθη, στην καθησυχαστική αγκαλιά της τρομαγμένης μητέρας της. Η Ντουάα έβγαλε όλο το νερό που είχε καταπιεί, κλαίγοντας με λυγμούς, και ορκίστηκε, εκεί και τότε, να μην ξαναπλησιάσει νερό ποτέ στη ζωή της. Τότε δε φοβόταν τίποτε άλλο στον κόσμο. Όχι όσο βρισκόταν πάντα γύρω της η οικογένειά της για να την προστατεύει. Η εξάχρονη Ντουάα δεν μπορούσε να θυμηθεί μια στιγμή που να ήταν μόνη της. Ζούσε με τους γονείς και τις πέντε αδερφές της σ’ ένα δωμάτιο στο δίπατο σπίτι του παππού της. Τα τρία αδέρφια του πατέρα της και οι οικογένειές τους ζούσαν
στα υπόλοιπα δωμάτια, και κάθε στιγμή της ζωής της Ντουάα ήταν γεμάτη συγγενείς: κοιμόταν δίπλα στις αδερφές της, έτρωγε στα κοινά γεύματα, άκουγε ζωηρές συζητήσεις. Η οικογένεια Αλ Ζάμιλ ζούσε στην Ντεράα, στη μεγαλύτερη πόλη της νοτιοδυτικής Συρία, λίγα χιλιόμετρα από τα ιορδανικά σύνορα και περίπου δυο ώρες με το αυτοκίνητο νότια της Δαμασκού. Η Ντεράα βρίσκεται σ’ ένα ηφαιστειακό οροπέδιο με πλούσιο κοκκινόχωμα. Το 2001, όταν η Ντουάα ήταν έξι χρονών, η πόλη φημιζόταν για τα φρούτα και τα λαχανικά που έδινε γενναιόδωρα η γη – ρόδια, σύκα, μήλα, ελιές και ντομάτες. Λέγανε ότι οι καρποί της Ντεράα μπορούσαν να ταΐσουν ολόκληρη τη Συρία. Χρόνια αργότερα, το 2007, μια καταστροφική ξηρασία σάρωσε τη χώρα, διήρκεσε τρία χρόνια και ανάγκασε πολλούς αγρότες να εγκαταλείψουν τα χωράφια τους και να μετακομίσουν με τις οικογένειές τους σε πόλεις όπως η Ντεράα αναζητώντας δουλειά. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι η μαζική αυτή μετακίνηση δημιούργησε την πρώτη ρυτίδα δυσαρέσκειας που το 2011 διογκώθηκε σ’ ένα παλιρροϊκό κύμα διαμαρτυρίας και μετά στην ένοπλη εξέγερση που συνέτριψε τη ζωή της Ντουάα. Αλλά το 2001, όταν η Ντουάα ήταν κοριτσάκι, η Ντεράα ήταν ένας ειρηνικός τόπος όπου ο κόσμος ζούσε τη ζωή του και μόλις είχε βρει την ελπίδα για το μέλλον της χώρας. Ο Μπασάρ αλ Άσαντ είχε μόλις διαδεχθεί στην προεδρία τον καταπιεστικό πατέρα του, τον Χαφέζ αλ Άσαντ. Ο λαός της Συρίας ήλπιζε ότι καλύτεροι καιροί θα έρχονταν για τη χώρα, και αρχικά πίστεψε ότι ο νεαρός πρόεδρος θα απομακρυνόταν από τις καταπιεστικές πολιτικές του πατέρα του. Ο Μπασάρ αλ Άσαντ και η γοητευτική γυναίκα του είχαν σπουδάσει στην Αγγλία, και ο γάμος τους θεωρούνταν μια συγχώνευση – εκείνος από την αλεβιτική μειοψηφία και η γυναίκα του Άσμα, όπως και η οικογένεια της Ντεράα, από τη σουνιτική πλειοψηφία.
11
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 11
12
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 12
Οι πολιτικές του ήταν κοσμικές και η ελπίδα διάχυτη, ιδίως μεταξύ των μελών της μορφωμένης ελίτ της Δαμασκού, ότι υπό την ηγεσία του θα ανακαλούνταν ο ισχύων εδώ και σαράντα οκτώ χρόνια νόμος έκτακτης ανάγκης, που ο πατέρας του είχε κληρονομήσει και διατηρήσει σε ισχύ για να πατάσσει τους αντιφρονούντες, και ότι θα αίρονταν οι περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης. Με το πρόσχημα της προστασίας της εθνικής ασφάλειας από ισλαμιστές παραστρατιωτικούς ή εξωτερικούς αντιπάλους, η κυβέρνηση μεταχειριζόταν τις εξουσίες έκτακτης ανάγκης για να περιορίζει τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες και να επιτρέπει στις δυνάμεις ασφαλείας να πραγματοποιούν προληπτικές συλλήψεις με ελάχιστη νομική βάση. Οι πιο συντηρητικοί, φτωχότεροι πληθυσμοί, όπως στην Ντεράα, αισιοδοξούσαν και ανέμεναν κυρίως οικονομική βελτίωση, αλλά οι περισσότεροι αποδέχονταν ήσυχα τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσαν τα πράγματα στη χώρα τους. Η σιωπηρή αυτή συναίνεσή τους ήταν αποτέλεσμα του σκληρού μαθήματος που είχαν πάρει το 1982 στην πόλη Χάμα, όταν ο τότε πρόεδρος Χαφέζ αλ Άσαντ διέταξε τη δολοφονία χιλιάδων πολιτών ως συλλογική τιμωρία για την άνοδο του κινήματος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που αμφισβητούσε την εξουσία του. Τα ωμά αυτά αντίποινα ήταν ακόμη φρέσκα στη μνήμη των Σύριων. Αλλά, με έναν νέο άνθρωπο στην εξουσία, ήλπιζαν ότι ο γιος του Χαφέζ αλ Άσαντ θα χαλάρωνε κάποιους από τους περιορισμούς που εμπόδιζαν την καθημερινή ζωή. Προς απογοήτευση του λαού της Συρίας, ο νέος πρόεδρος ήταν μόνο λόγια για μεταρρυθμίσεις και τίποτα δεν άλλαξε· μετά τη Χάμα ελάχιστοι τολμούσαν να αμφισβητήσουν το αυταρχικό καθεστώς. Τα Σάββατα, όταν η Ντουάα ήταν μικρή, η παλιά αγορά της πόλης –το σουκ– γέμιζε με ντόπιους και επισκέπτες από την άλλη πλευρά των συνόρων, από την Ιορδανία, που έρχονταν να αγοράσουν προϊόντα υψηλής ποιότητας σε καλές τιμές και
να εμπορευτούν τα εργαλεία και τους καρπούς της γεωργίας. Η Ντεράα, που βρισκόταν πάνω στον κύριο εμπορικό δρόμο προς τον Περσικό κόλπο, προσέλκυε κόσμο από όλη την περιοχή που συναντιόταν εκεί ή την επισκεπτόταν όταν περνούσε αποκεί. Στην καρδιά της, όμως, υπήρχε μια στενά δεμένη κοινωνία από μεγάλες οικογένειες και φιλίες που διαρκούσαν γενιές ολόκληρες. Τα παιδιά στην Ντεράα, όπως και αλλού στη Συρία, έμεναν με την οικογένειά τους μέχρι και πολύ μετά την ενηλικίωση. Οι γιοι παρέμεναν στο σπίτι μετά τον γάμο, φέρνοντας τις συζύγους τους στο οικογενειακό σπίτι για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Τα συριακά νοικοκυριά, όπως της Ντουάα, ήταν γεμάτα συγγενείς, που ζούσαν αρκετές γενιές κάτω από την ίδια στέγη και μοιράζονταν το σπίτι. Όταν τα δωμάτια του ισογείου της κατοικίας ξεχείλιζαν από τα νέα μέλη, πρόσθεταν έναν όροφο και το σπίτι επεκτεινόταν προς τα πάνω. Στο σπίτι της Ντουάα, μέρος του ισογείου ανήκε στον θείο της Ουαλίντ και στη θεία Αχλάμ με τα τέσσερα παιδιά τους. Δίπλα τους ήταν ο θείος Αντνάν με την εξαμελή οικογένειά του, ενώ ο παππούς της Ντουάα Μοχάμεντ και η γιαγιά Φαουζίγια είχαν το δικό τους δωμάτιο. Στην ταράτσα ο θείος Ναμπίλ είχε ένα μικρό δωμάτιο με τη γυναίκα του την Χανάντι, τους τρεις γιους και τις δυο κόρες τους. Η οκταμελής οικογένεια της Ντουάα μοιραζόταν το δωμάτιο του ισογείου που βρισκόταν πιο κοντά στην κουζίνα, τον πιο πολυσύχναστο και θορυβώδη χώρο του σπιτιού. Όλα τα κύρια δωμάτια ήταν χτισμένα γύρω από μια ανοιχτή αυλή, χαρακτηριστική των παλιών αραβικών σπιτιών, όπου μπαινόβγαιναν τα παιδιά και συναντιούνταν για να παίξουν όταν δεν είχαν σχολείο και ανάμεσα στα γεύματα. Η ταράτσα είχε επίσης χώρο για να μαζεύεται η οικογένεια, και τις ζεστές καλοκαιρινές νύχτες χαλάρωναν εκεί ως τις πρώτες πρωινές ώρες οι άντρες καπνίζοντας τον ναργιλέ τους, οι γυναίκες κουτσομπολεύοντας, όλοι πίνοντας γλυκό συριακό τσάι.
13
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 13
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 14
14
Τις ιδιαίτερα ζεστές νύχτες, η δροσερή αύρα της ταράτσας δελέαζε την οικογένεια να κοιμηθεί στρωματσάδα κάτω από τ’ άστρα. Σύσσωμη η οικογένεια –θείες, θείοι, ξαδέρφια– έτρωγε στην αυλή, κάθονταν όλοι κυκλικά σ’ ένα χαλί γύρω από αχνιστά ταψιά με φαγητό. Την ώρα των γευμάτων, η Ντουάα και οι αδερφές της έτρωγαν με λύσσα, καταβρόχθιζαν όσο περισσότερο φαγητό μπορούσαν, μαζεύοντάς το με κομμάτια λεπτής πίτας τυλιγμένης στις άκρες των δαχτύλων τους. Ο πατέρας της Ντουάα απολάμβανε αυτές τις στιγμές με την οικογένειά του, διότι ήταν η μοναδική ώρα της ημέρας που μπορούσε να περάσει χρόνο με τις κόρες του. Μόλις τελείωνε το γεύμα κι έπινε τις τελευταίες γουλιές από το γλυκό τσάι του, επέστρεφε με το ποδήλατό του στο κουρείο για να δουλέψει ως τα μεσάνυχτα. Η αγάπη, οι συγκρούσεις, οι χαρές και οι λύπες της ζωής σ’ ένα μεγάλο σόι επηρέαζαν κάθε πλευρά της καθημερινής ζωής της Ντουάα. Αλλά κάτω από τη στέγη αυτής της αγαπημένης οικογένειας άρχισαν να εμφανίζονται εντάσεις.
Μέχρι να γεννηθεί η Ντουάα, οι γονείς της είχαν ήδη τρεις κόρες και δέχονταν πίεση από την οικογένεια να αποκτήσουν γιο. Στην παραδοσιακή, πατριαρχική συριακή κοινωνία, τα αγόρια είχαν μεγαλύτερη αξία από τα κορίτσια γιατί ο κόσμος πίστευε ότι θα φρόντιζαν την οικογένεια, ενώ οι κόρες θα παντρεύονταν και θα έστρεφαν την προσοχή τους στον σύζυγο και στα πεθερικά τους. Ο Σούκρι, ο πατέρας της Ντουάα, όμορφος με σγουρά σκούρα μαλλιά, ήταν κουρέας από τα δεκατέσσερά του και είχε κάποτε δουλέψει στο εξωτερικό, στην Ελλάδα και στην Ουγγαρία. Σχεδίαζε να επιστρέψει στην Ευρώπη για να βρει δουλειά και ξένη γυναίκα αλλά, αφού γνώρισε τη Χανάα, τη μητέρα της Ντουάα, τα σχέδια άλλαξαν. Η Χανάα τελείωνε το
λύκειο όταν γνωρίστηκαν στον γάμο ενός γείτονα. Ήταν μικροκαμωμένη, είχε μακριά κυματιστά μαλλιά και εντυπωσιακά πράσινα μάτια. Αμέσως υπήρξε έλξη μεταξύ τους. Τον βρήκε πιο κοσμοπολίτη και με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από τους άλλους ντόπιους άντρες, και της άρεσε ο τρόπος που ντυνόταν με τζιν καμπάνα και πώς έπαιζε ούτι, ένα έγχορδο όργανο που θεωρείται πρόγονος της κιθάρας. Ο Σούκρι και η Χανάα παντρεύτηκαν όταν η Χανάα ήταν μόλις δεκαεπτά. Τα πρώτα τους χρόνια μαζί ήταν ειρηνικά και γεμάτα αγάπη, αλλά σιγά σιγά τα πράγματα άλλαξαν. Η πρώτη φορά που η Χανάα κρυφάκουσε την πεθερά της, τη Φαουζίγια, να παραπονιέται γιατί εκείνη και ο Σούκρι δεν είχαν γιο ήταν αφού γέννησε την τρίτη τους κόρη. Σοκαρίστηκε όταν άκουσε τους συγγενείς του Σούκρι να του λένε ότι όφειλε να βρει μια νέα σύζυγο για να του κάνει τον γιο. Αν και έπρεπε να αγωνίζεται ενάντια σε βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις και προσδοκίες, ο Σούκρι ήταν περήφανος για τις κόρες του που μεγάλωναν. Όμως η μητέρα του συνέχισε να επικρίνει τη Χανάα και να επιμένει ότι ο Σούκρι άξιζε γιους. Το οικογενειακό σπίτι, που κάποτε ήταν καταφύγιο για τον Σούκρι και τη Χανάα, σύντομα έγινε τόπος προστριβών, καθώς οι κουνιάδες της Χανάα ψιθύριζαν και κουτσομπόλευαν με τη μητέρα του Σούκρι την ανικανότητά της να γεννήσει αγόρια. Όταν η Ντουάα γεννήθηκε στις 9 Ιουλίου 1995, η Χανάα δέχτηκε από την οικογένεια του Σούκρι τα συνηθισμένα συγχαρητήρια με μισή καρδιά και ψιθύρους ότι «Την επόμενη φορά, ινσαλλάχ» –Θεού θέλοντος– «μπορεί να ’ναι αγόρι». Αλλά, όταν η Χανάα κοίταζε το αγέλαστο, σοβαρό μωρό, διαισθανόταν κάτι ιδιαίτερο για το κοριτσάκι αυτό. Όταν μια αξιοσέβαστη και πλούσια οικογενειακή φίλη από το εξωτερικό πέρασε μια μέρα για να δει το νεογέννητο, βοήθησε να εδραιωθεί η θέση της Ντουάα στην οικογένεια. Η φίλη, ανήμπορη να αποκτήσει δικά της παιδιά, είχε οξεία αίσθηση της οικο-
15
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 15
16
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 16
γενειακής δυναμικής και διαισθάνθηκε την πίεση που δεχόταν η Χανάα να γεννήσει αγόρι και αποφάσισε να τη βοηθήσει. Όταν η οικογένεια συγκεντρώθηκε στην κουζίνα για να καλωσορίσει την ξεχωριστή προσκεκλημένη, πήρε προσεκτικά την Ντουάα στα χέρια της και την κράτησε απαλά. Κοίταξε το σοβαρό προσωπάκι του μικροσκοπικού μωρού, έβαλε ένα δάχτυλο στο μέτωπό της και ανακοίνωσε: «Αυτή εδώ είναι ιδιαίτερη». Αναφερόμενη στη σημασία του ονόματος Ντουάα, πρόσθεσε: «Είναι πραγματικά μια προσευχή από τον Θεό». Πριν φύγει, έδωσε στη Χανάα δέκα χιλιάδες συριακές λίρες –μια μικρή περιουσία– σαν δώρο για την Ντουάα. Η υπόλοιπη οικογένεια εξεπλάγη. Το εξωτικό κύρος της φίλης ως πλούσιας κατοίκου των χωρών του Κόλπου επέβαλλε σεβασμό. Ύστερα από αυτό, η μητέρα του Σούκρι επέμενε πάντα να κρατάει την Ντουάα και για ένα διάστημα δεν εκτόξευε άλλες προσβολές στη Χανάα. Η Ντουάα μεγαλώνοντας μάγευε σχεδόν όποιον συναντούσε. Ήταν εξαιρετικά ντροπαλή, σε αντίθεση με τις πιο εξωστρεφείς αδερφές της, όμως ο κόσμος αισθανόταν πάντα υποχρεωμένος να την τραβήξει έξω από το καβούκι της. Είχε μια γλυκύτητα, και, κάθε φορά που η Χανάα την έβγαζε έξω, ο κόσμος στον δρόμο σχολίαζε την ήρεμη συμπεριφορά της και τα όμορφα σοκολατί μάτια της με τα μακριά ματόκλαδα. «Από την αρχή» θυμάται η Χανάα «ξέραμε ότι θα ’φερνε τύχη στην οικογένεια». Τρία χρόνια μετά τη γέννηση της Ντουάα, η Χανάα γέννησε μια ακόμη κόρη, τη Σάγκντα, και δύο χρόνια αργότερα, μια έκτη, τη Ναουάρα. Ξαφνικά οι κουβέντες για τον «καημένο Σούκρι» που δεν είχε γιους φούντωσαν πάλι. Τώρα, τα οκτώ μέλη της οικογένειας ζούσαν όλα μαζί σ’ ένα δωμάτιο τέσσερα επί πέντε μέτρα με ένα παράθυρο. Το υπόλοιπο σόι επίσης μεγάλωνε, καθώς οι θείες και οι θείοι της Ντουάα αποκτούσαν περισσότερα παιδιά. Οι μεγάλες οικογένειες είναι συνηθισμένες στη Συρία μιας και η γέννη-
ση ενός παιδιού θεωρείται τύχη, και οι μεγάλες οικογένειες είναι ένδειξη ευτυχίας του ζευγαριού καθώς και εξασφάλιση ότι τα παιδιά θα φροντίσουν τους γονείς στα γεράματα. Όμως, με περισσότερα από είκοσι επτά άτομα να ζουν σε ένα σπίτι, οι προστριβές άρχισαν να αυξάνονται ανάμεσα στις γυναίκες. Ήταν αδύνατον να μαγειρεύουν για τόσο πολύ κόσμο ταυτόχρονα, γι’ αυτό τα κοινά γεύματα που κάποτε έδιναν τόση χαρά σε όλους σταμάτησαν. Αντίθετα, κάθε οικογένεια είχε τη σειρά της στην κουζίνα. Η Χανάα είχε την πρώτη βάρδια, γι’ αυτό κάθε μέρα έπρεπε να τρέχει στην αγορά, να καθαρίζει και να κόβει τα λαχανικά, και να έχει μαγειρέψει τα πάντα έγκαιρα για να σερβίρει το γεύμα όταν ο Σούκρι έκανε το μεσημεριανό του διάλειμμα από το κουρείο στις τρεις. Ήταν το κύριο γεύμα της οικογένειας, και για τη Χανάα ήταν σημαντικό να είναι ξεχωριστό. Πάντα αισθανόταν ευχαρίστηση και περηφάνια όταν ετοίμαζε το μεσημεριανό, αλλά τώρα έπιανε τον εαυτό της να βιάζεται και να προσπαθεί να αποφύγει τη σύγκρουση με τα πεθερικά της. Η Ντουάα και η οικογένειά της έτρωγαν τώρα πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό στο μικρό τους δωμάτιο πάνω σ’ ένα πλαστικό τραπεζομάντιλο που έστρωναν καταμεσής στο πάτωμα. Το δωμάτιο αυτό είχε γίνει πλέον το κέντρο του σύμπαντός τους. Καθώς ήταν κρεβατοκάμαρα, σαλόνι και τραπεζαρία, όλη η οικογενειακή δραστηριότητα συνέβαινε ανάμεσα στους τέσσερις τοίχους του. Όσο μεγάλωναν τα κορίτσια, γινόταν ολοένα και δυσκολότερο να στριμώχνουν τις ζωές τους μέσα του. Τη νύχτα, η Ντουάα και οι αδερφές της έβγαζαν τα στρώματά τους και τα έστρωναν στο πάτωμα, το ένα μετά το άλλο, σε κάθε πιθανό χώρο, σαν κομμάτια παζλ. Η Ντουάα επέλεγε πάντα τον χώρο κάτω από το παράθυρο, για να βλέπει τ’ αστέρια μέχρι να κλείσουν τα μάτια της. Όταν όλες είχαν επιτέλους κοιμηθεί, ο Σούκρι και η Χανάα έπρεπε να πατήσουν πάνω από μια θάλασσα α-
2 – Μια ελπίδα πιο δυνατή απ’ τη θάλασσα
17
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 17
18
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 18
πό μπλεγμένα χέρια και πόδια για να πάνε στη δική τους γωνιά του δωματίου. Για τη Χανάα η ατμόσφαιρα του γεμάτου κόσμο σπιτιού είχε γίνει αφόρητη. Πολύ συχνά, οι κουνιάδες της την επικρίνανε επειδή δεν είχε γιους. Ένα βράδυ, όταν τις άκουσε να την κουτσομπολεύουν άλλη μια φορά στην κουζίνα, αποφάσισε ότι είχε βαρεθεί τους υπαινιγμούς, τους καβγάδες για το μαγείρεμα και τον αδιάκοπο θόρυβο. Εκείνη τη νύχτα, όταν ο Σούκρι γύρισε σπίτι από τη δουλειά, η Χανάα στεκόταν στην πόρτα με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος της, προσπαθώντας να συγκρατήσει τα δάκρυά της. «Ή θα μας βρεις άλλο σπίτι ή θα βρεις άλλη σύζυγο» απαίτησε. «Δεν μπορούμε να μείνουμε άλλο εδώ». Πλησίασε πιο κοντά στον Σούκρι. «Δεν πρόκειται πια μόνο για μένα. Η Αγιάτ είναι δεκαπέντε χρονών και η Αλάα δεκατριών. Είναι έφηβες! Έχουν βαρεθεί να μοιράζονται ένα δωμάτιο με όλους εμάς. Χρειάζονται τον ιδιωτικό τους χώρο. Αν δε μας βρεις νέο σπίτι, θα σ’ αφήσω και θα ζητήσω διαζύγιο». Ο Σούκρι είχε παρατηρήσει τις αυξανόμενες εντάσεις και τις δυσκολίες που είχε η οικογένεια να τα βγάζει πέρα στο μικρό της δωμάτιο. Ύστερα από δεκαέξι χρόνια γάμου, έβλεπε επίσης ότι η Χανάα εννοούσε όσα είπε. Τα σφιγμένα της χείλια και το βλοσυρό της ύφος του έλεγαν ότι θα πραγματοποιούσε την απειλή της να φύγει. Ήξερε ότι έπρεπε να βρει μια δουλειά που θα τον πλήρωνε καλύτερα, για να μετακομίσουν σ’ ένα καλύτερο σπίτι. Η Ντουάα, που ήταν τότε έξι χρονών, αγνοούσε τις εντάσεις που σιγόβραζαν και δεν είχε ιδέα ότι επρόκειτο να ανακαλύψει, για πρώτη φορά στη ζωή της, ότι ο κόσμος της δεν ήταν τόσο ασφαλής όσο φαινόταν. Γι’ αυτήν, το μεγάλο σπίτι παρέμενε ένα μέρος με χαρούμενες αναμνήσεις: έντονες μυρωδιές από κρέας που σιγόβραζε και ευωδιαστά μπαχαρικά· γέλια και ατέλειωτα παιχνίδια με τα ξαδέρφια στην αυλή γύρω
από μυρωδάτα γιασεμιά· ζεστές νύχτες έξω στην ταράτσα με το βουητό των μεγάλων που κουβέντιαζαν και κάπνιζαν ναργιλέ. Η μοναδική δουλειά που ήξερε να κάνει ο Σούκρι ήταν κουρέας, αλλά ρώτησε δεξιά κι αριστερά για να δει αν μπορούσε να χρησιμοποιεί το παλιό κίτρινο Πεζό του για να μεταφέρει εμπορεύματα από και προς την άλλη πλευρά των ιορδανικών συνόρων. Το «κίτρινο υποβρύχιο» ήταν το μοναδικό μεταφορικό μέσο της οικογένειας αλλά και οικογενειακό αστείο. Σκουριασμένο και βαθουλωμένο, είχε την τάση να χαλάει όταν ετοιμαζόμασταν για βόλτες τα Σαββατοκύριακα, αλλά ήταν το καμάρι και η χαρά του Σούκρι. Τώρα, ήταν η ελπίδα της οικογένειας για να μετακομίσει από το αποπνικτικό και κοσμοπλημμυρισμένο σπίτι. Ο Σούκρι βρήκε έναν Ιορδανό επιχειρηματία που του πρότεινε να τον πληρώνει για να γεμίζει το αυτοκίνητό του με πακέτα από ντόπια συριακά μπισκότα και να τα πηγαίνει σε πελάτες στην άλλη πλευρά των συνόρων, στην Ιορδανία. Τους επόμενους δύο μήνες ο Σούκρι έφευγε από το σπίτι τα χαράματα με το αυτοκίνητο ως το εργοστάσιο στην Ντεράα, όπου φόρτωνε το Πεζό με κουτιά μπισκότα και γλυκά. Μερικές φορές μετά βίας μπορούσε να δει από τον καθρέφτη επειδή το αυτοκίνητο ήταν φορτωμένο μέχρι επάνω. Αν δεν είχε πολλή κίνηση στα σύνορα, μπορούσε να κάνει το ταξίδι σε πέντε ώρες και να επιστρέψει σπίτι για να φάει μεσημεριανό με την οικογένεια πριν από την απογευματινή του βάρδια στο κουρείο. Η Ντουάα και οι αδερφές της λάτρευαν τη νέα του δουλειά. Κάθε φορά που ερχόταν σπίτι, τους έφερνε λιχουδιές από την Ιορδανία. Περίμεναν δίπλα στην πόρτα για το χομπζ ιστιράκ, ένα είδος λεπτής πίτας που δεν μπορούσαν να βρουν στη Συρία, και πατατάκια μάρκας Μπάρμπι, που στα κορίτσια άρεσαν περισσότερο από εκείνα που έβρισκαν στην Ντεράα. Τους έφερνε επίσης φορέματα και άλλα ρούχα, πιο κομψά από εκείνα που είχαν μέχρι τότε.
19
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 19
20
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 20
Ένα απόγευμα όμως ο Σούκρι δε γύρισε σπίτι. Πέρασαν ώρες χωρίς κανένα νέο από αυτόν. Η Χανάα και τα κορίτσια ανησύχησαν. Ο Σούκρι πάντοτε ειδοποιούσε όταν χρειαζόταν να λείψει από το σπίτι κάποιες ώρες. Η Χανάα ζήτησε βοήθεια από όλη την οικογένεια. Παρακάλεσε γείτονες και φίλους. Τελικά, ύστερα από ώρες τηλεφωνημάτων αλλοφροσύνης, η θεία της Ντουάα, η Ράτζα, έμαθε από έναν φίλο στην Ιορδανία ότι ο Σούκρι είχε συλληφθεί. Οι τελωνειακοί είχαν ανακαλύψει ότι στο αυτοκίνητό του μετέφερε εμπόρευμα πλέον των εκατό επιτρεπόμενων κιλών. Επιπλέον, τα έγγραφα που του είχε δώσει ο ιδιοκτήτης του εργοστασίου για να μπορεί να μεταφέρει τα προϊόντα εκτός συνόρων ήταν πλαστά. Ο Σούκρι ήταν κρατούμενος σε φυλακή στην Ιορδανία. Η οικογένεια γνώριζε ότι οι συνθήκες στη φυλακή μπορεί να ήταν φριχτές και ανησυχούσε πολύ. Τον φαντάζονταν να κοιμάται στο πάτωμα ενός συνωστισμένου κελιού, πεινασμένο και χωρίς να μπορεί να πλυθεί ή να ασκηθεί. Λεφτά για δικηγόρο δεν είχαν, γι’ αυτό η οικογένεια ανησυχούσε πώς θα κατάφερνε να βρει άκρη μες στην πολυπλοκότητα του ιορδανικού δικαστικού συστήματος. Όσο περνούσαν οι μέρες, οι ανησυχίες τους αυξάνονταν. Δεν τους απασχολούσε μόνο η σωματική κατάσταση του Σούκρι, αλλά και δεν άντεχαν να ζουν χωρίς αυτόν. Με τα χρήματα που έφερνε σπίτι μόλις που τα έβγαζαν πέρα, και τώρα πλέον δεν είχαν κανένα εισόδημα. Η οικογένεια της Χανάα επενέβη, τους έδιναν φαγητό και όσα χρήματα μπορούσαν. Οι Αλ Ζάμιλ, φτωχή οικογένεια, δεν είχαν διασυνδέσεις με ισχυρούς ανθρώπους στην κυβέρνηση που θα μπορούσαν να βοηθήσουν, και δεν τολμούσαν να γνωστοποιήσουν στους τοπικούς αξιωματούχους ότι ο Σούκρι ήταν φυλακή στην Ιορδανία από φόβο ότι αυτό θα μπορούσε να του δημιουργήσει και άλλα νομικά προβλήματα όταν επέστρεφε. Η οικογένεια δεν επιτρεπόταν να τον επισκεφθεί στη φυλα-
κή ή να του μιλήσει στο τηλέφωνο. Γι’ αυτό λάβαιναν νέα του Σούκρι σποραδικά, από γνωριμίες που είχαν στην Ιορδανία, αλλά οι ειδήσεις αυτές ήταν ως επί το πλείστον συγκεχυμένες και τους έκαναν περισσότερο να ανησυχούν για το πώς του συμπεριφέρονταν στη φυλακή. Η Ντουάα και οι αδερφές της έκλαιγαν όλη μέρα, και τις νύχτες, όταν τα κορίτσια κοιμούνταν, έκλαιγε και η Χανάα και αναρωτιόταν αν ο άντρας της θα επέστρεφε ποτέ σπίτι. Όλο το σόι συγκεντρώθηκε για να βρει έναν τρόπο να τον βγάλει από τη φυλακή. Τέσσερις μήνες μετά τη σύλληψη του Σούκρι, ένας φίλος του αδερφού του, ονόματι Αντνάν, πλήρωσε έναν καλά δικτυωμένο δικηγόρο στην Ιορδανία δέκα χιλιάδες συριακές λίρες (περίπου πεντακόσια δολάρια) για να βοηθήσει τον Σούκρι. Ο δικηγόρος ήταν εξοικειωμένος με το ιορδανικό δικαστικό σύστημα και γνώριζε τους υπαλλήλους των φυλακών και τον δικαστή που έπρεπε να λαδωθούν για να απελευθερωθεί ο Σούκρι. Με τις δέκα χιλιάδες λίρες, ο Αντνάν αγόρασε το πιο παρθένο συριακό ελαιόλαδο –που κόστιζε διακόσιες λίρες το κιλό– για τους αξιωματούχους που είχαν αναλάβει την υπόθεση και τα καλύτερα κομμάτια κρέας για τον δικαστή. Έπεισε τον δικαστή ότι τον Σούκρι τον είχε ξεγελάσει ο ιδιοκτήτης του εργοστασίου και ότι ήταν ένας απλός άνθρωπος που προσπαθούσε να ζήσει την οικογένειά του. Η δωροδοκία έπιασε τόπο και ο Σούκρι βγήκε επιτέλους από τη φυλακή. Η Ντουάα και η οικογένειά της μετά βίας αναγνώρισαν τον αδύνατο άντρα με τη μακριά γενειάδα που εμφανίστηκε στο κατώφλι τους αργά ένα βράδυ. Μόλις άκουσαν τη γνώριμη φωνή του, τα κορίτσια έτρεξαν προς το μέρος του, φωνάζοντας από χαρά και τυλίγοντας τα χέρια τους γύρω του. Ύστερα από τέσσερις μήνες, η Ντουάα είχε πίσω τον πατέρα της και δεν ήθελε να τον αφήσει να ξαναφύγει ποτέ. Η κανονική ζωή επανήλθε γρήγορα μετά την επιστροφή
21
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 21
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 22
22
του Σούκρι. Επέστρεψε στη δουλειά του στο κουρείο, ενώ η Χανάα συνέχισε να μαγειρεύει τα οικογενειακά γεύματα. Μαζί συνέχισαν να κυνηγούν το όνειρό τους να αποκτήσουν ένα δικό τους σπίτι. Τελικά βρήκαν ένα οικονομικό διαμέρισμα σε μια πιο φθηνή συνοικία της Ντεράα, πήραν τα κορίτσια και μετακόμισαν.
Το δεύτερο σπίτι της Ντουάα ήταν ένα διαμέρισμα τριών δωματίων στην υποβαθμισμένη, συντηρητική και φτωχική γειτονιά Ταρίκ αλ Σαντ. Ο Σούκρι και η Χανάα έκαναν μήνες για να βρουν εκείνο το σκοτεινό, βρόμικο διαμέρισμα που ήταν σε κακή κατάσταση. Αλλά εδώ δε χρειαζόταν να ανησυχούν μήπως αναστατώσουν θείους και θείες, και τα παιδιά μπορούσαν να τρέχουν ελεύθερα και να είναι ο εαυτός τους. Τα κορίτσια γρήγορα βάλθηκαν να βοηθήσουν τους γονείς τους να καθαρίσουν τα δωμάτια και να τους κάνουν χαρούμενους. Οι αδερφές της Ντουάα αμέσως συνήθισαν το καινούργιο τους σπίτι. Η Ντουάα όμως δυσκολευόταν να προσαρμοστεί. Απεχθανόταν τις αλλαγές και της έλλειπαν τα ξαδέρφια της. Της έλλειπε κυρίως το παλιό της σχολείο. Της πήρε πολύ καιρό να ανοιχτεί με τους δασκάλους και τους συμμαθητές της και τώρα έπρεπε να ξαναρχίσει από την αρχή. Στο νέο της σχολείο καθόταν ντροπαλή παράμερα ενώ οι αδερφές της έκαναν νέες φίλες. Συχνά παρίστανε την άρρωστη για να μην πάει στο μάθημα. Αλλά η Ντουάα ήταν το είδος του παιδιού που προσέλκυε την καλοσύνη των άλλων και με τον καιρό έκανε σιγά σιγά φίλες κι άρχισε να χαίρεται το νέο της περιβάλλον. Το 2004, η οικογένεια γιόρτασε τη γέννηση του μικρού αδερφού της Ντουάα, του Μοχάμεντ, που τον φώναζαν Χαμούντι. Επιτέλους, η οικογένεια είχε έναν γιο. Τα κορίτσια τον λάτρευαν και τσακώνονταν ποια θα τον πρωτοφροντίσει. Τώρα που υπήρχε αγόρι στην οικογένεια, οι θείες και οι θείοι της Ντουάα
τους κάλεσαν να μετακομίσουν πίσω στο οικογενειακό σπίτι, αλλά η Χανάα αρνήθηκε. Είχαν βολευτεί πλέον στο δικό τους και είχαν ριζώσει στη νέα τους γειτονιά. Αλλά, όταν η Ντουάα έγινε δεκατεσσάρων, πληροφορήθηκαν ότι ο ιδιοκτήτης χρειαζόταν το διαμέρισμα που είχαν τελικά αγαπήσει και η οικογένεια έπρεπε να μετακομίσει πάλι. Η Ντουάα, που απεχθανόταν τις αλλαγές, έπρεπε να ξεριζώσει τη ζωή της άλλη μια φορά. Η εύρεση νέου σπιτιού με τον ταπεινό μισθό του Σούκρι έμοιαζε με ανυπέρβλητη πρόκληση. Όλο και περισσότεροι μετακόμιζαν στην Ντεράα για να βρουν δουλειά και οι τιμές των ενοικίων ανέβαιναν. Ύστερα από αναζήτηση τριών μηνών, η οικογένεια της Ντουάα βρήκε επιτέλους στην καταπράσινη γειτονιά Αλ Κάσιφ ένα σπίτι που ξεπερνούσε τις προσδοκίες της, με μια μικρή, φωτεινή κουζίνα και μια ταράτσα με κληματαριά. Ο Σούκρι και η Χανάα είχαν τη δική τους κρεβατοκάμαρα και τα κορίτσια κοιμούνταν σ’ ένα δωμάτιο που την ημέρα ήταν και σαλόνι. Ως τότε η μεγαλύτερη κόρη, η Αγιάτ, είχε παντρευτεί και μετακομίσει στα πεθερικά της. Η Ντουάα όμως δεν έβλεπε τίποτα καλό στο καινούργιο τους σπίτι, μόνο την ανεπανόρθωτη απώλεια των φίλων που είχε κάνει στην παλιά της γειτονιά και των ανθρώπων που την καταλάβαιναν χωρίς να πρέπει να προσπαθήσει. Άλλη μια φορά σ’ ένα νέο περιβάλλον την είχε καταβάλει η συστολή. Στο νέο της σχολείο αρνιόταν να μιλήσει και οι βαθμοί της έπεσαν. Στην αρχή αντιστεκόταν σε κάθε κίνηση φιλίας. Όσο κι αν οι μεγαλύτερες αδερφές της Άσμα και Αλάα την προέτρεπαν να κάνει φίλους, η Ντουάα αποτραβιόταν, δείχνοντάς τους ότι δεν μπορούσαν να την αναγκάσουν να κάνει κάτι που δεν ήθελε. Τόσο η ντροπαλοσύνη της όσο και το άγριο πείσμα της την προστάτευαν, επιτρέποντάς της να ελέγχει μη οικείες καταστάσεις. Η Ντουάα χρειαζόταν πολύ καιρό για να εμπιστευτεί τον κόσμο ή να αφήσει κάποιον να δει ποια ήταν πραγματικά.
23
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 23
24
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 24
Αλλά σιγά σιγά με τον καιρό, όπως και στις άλλες γειτονιές, τα τείχη της Ντουάα άρχιζαν να γκρεμίζονται, και τελικά βγήκε από το καβούκι της. Έκανε καινούργιες φίλες, συχνά πήγαινε περιπάτους μαζί τους στη γειτονιά, επισκέπτονταν η μια το σπίτι της άλλης για να μελετήσουν, να κουτσομπολέψουν και να μιλήσουν για αγόρια. Συχνά πήγαιναν στην ταράτσα της Ντουάα –το αγαπημένο της μέρος στο νέο της σπίτι– για να λιαστούν. Το σούρουπο έμπαιναν μέσα για να παίξουν αραβική ποπ μουσική και να χορέψουν σε κύκλο, τραγουδώντας μαζί τα λόγια. Όταν τελικά η Ντουάα αισθάνθηκε ευτυχισμένη στην καινούργια γειτονιά της και με τους νέους της φίλους, έγινε σαφές ότι η ζωή ενός παραδοσιακού κοριτσιού από τη Συρία δε θα της αρκούσε. Το παιδικό της πείσμα εξελίχθηκε στην αποφασιστικότητα ότι θα έκανε κάτι με τον εαυτό της. Η Ντεράα ήταν μια παραδοσιακή κοινότητα, αλλά η Ντουάα γνώριζε από τις σαπουνόπερες και τις ταινίες που έβλεπε περιστασιακά ότι μερικές γυναίκες σπούδαζαν και εργάζονταν, ακόμα και στη χώρα της. Το συριακό κράτος είχε ανακηρύξει επισήμως την ισότητα των γυναικών, και η ένταση μεγάλωνε ανάμεσα στις δύο φατρίες: σε εκείνους που πίστευαν ότι οι γυναίκες έπρεπε να γίνονται νοικοκυρές, υποταγμένες στους πατεράδες τους και στους συζύγους που τους προξένευαν, και σε εκείνους που θεωρούσαν ότι οι γυναίκες μπορούσαν να ακολουθήσουν ανώτατη εκπαίδευση και να έχουν καριέρα και σύζυγο της δικής τους επιλογής. Η αγαπημένη δασκάλα της Ντουάα έλεγε στις μαθήτριές της: «Πρέπει να μελετάτε σκληρά για να γίνετε οι καλύτερες της γενιάς σας. Σκεφτείτε το μέλλον σας, όχι μόνο τον γάμο». Όταν η Ντουάα το άκουγε αυτό, αισθανόταν μια παρόρμηση μέσα της να σπάσει τις προσδοκίες του κόσμου για την ίδια και να ζήσει μια ανεξάρτητη ζωή. Μετά την έκτη δημοτικού, τα αγόρια και τα κορίτσια έπαυαν να είναι μαζί στην τάξη. Η Ντουάα και οι φίλες της μιλούσαν
για αγόρια, όμως δεν ήταν πολιτισμικά αποδεκτό να μιλούν στα αγόρια. Στα δεκατέσσερα πλέον, η ίδια και οι φίλες της πλησίαζαν την παραδοσιακή ηλικία γάμου. Τα υπόλοιπα κορίτσια στοιχημάτιζαν ποια θα παντρευτεί πρώτη. Αλλά, όταν η Ντουάα σκεφτόταν το μέλλον της και τι της επιφύλασσε, το μόνο που την απασχολούσε ήταν να βοηθήσει την οικογένειά της. Το αγαπημένο της μέρος, εκτός του σχολείου και του σπιτιού της, ήταν το κουρείο του πατέρα της. Ήθελε να του δείξει ότι μπορούσε να είναι μια χρήσιμη και αποτελεσματική εργαζόμενη, έστω κι αν δεν ήταν αγόρι. Από όταν ήταν οκτώ χρονών, πήγαινε όποτε μπορούσε στο μαγαζί του Σούκρι και τον βοηθούσε. Όσο αυτός περιποιόταν και κούρευε, η Ντουάα σκούπιζε τις τρίχες που έπεφταν στο πάτωμα, και πάντα εμφανιζόταν αμέσως μόλις ο Σούκρι τελείωνε ένα κούρεμα κρατώντας ανοιχτή μια καθαρή στεγνή πετσέτα. Όταν έφταναν νέοι πελάτες, η Ντουάα γλιστρούσε στην κουζινίτσα στο πίσω μέρος του κουρείου και εμφανιζόταν με έναν δίσκο ζεστό τσάι ή ποτηράκια με πικρό αραβικό καφέ. Τις Πέμπτες, μετά το σχολείο, ο Σούκρι άφηνε την Ντουάα να τον ξυρίζει με την ηλεκτρική ξυριστική μηχανή. Γελούσε με τη σοβαρότητα του προσώπου της και την αποκαλούσε «η επαγγελματίας μου» ενώ αυτή συγκεντρωνόταν στο έργο της. Το παρατσούκλι αυτό προκαλούσε μέσα της μια έντονη αίσθηση περηφάνιας, και την έκανε πιο προσηλωμένη στο να κερδίσει κάποια μέρα χρήματα για να στηρίξει τον πατέρα της. Γι’ αυτό, όταν οι αδερφές της Άσμα και Αλάα παντρεύτηκαν στα δεκαεπτά και δεκαοκτώ και η οικογένειά της άρχισε να την πειράζει λέγοντάς της «Είσαι η επόμενη στη σειρά!», η Ντουάα τούς πληροφορούσε αμέσως ότι έπρεπε να αφήσουν το θέμα και ότι δεν την ενδιέφερε να παντρευτεί σύντομα. Μετά την αρχική έκπληξή τους, οι γονείς της Ντουάα αποδέχθηκαν ότι θα έπαιρνε διαφορετικό δρόμο από τα άλλα κορίτσια και ενίοτε ονειρεύονταν ότι ίσως θα ήταν η πρώτη από την οι-
25
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 25
26
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 26
κογένειά τους που θα σπούδαζε στο πανεπιστήμιο. Η Χανάα πάντα λυπόταν που δεν είχε αυτή την ευκαιρία και της άρεσε η ιδέα μία από τις κόρες της να εκπληρώσει τα επαγγελματικά όνειρά της. Η Ντουάα εξέπληξε τους πάντες όταν ανακοίνωσε ότι ήθελε να γίνει αστυνομικός. «Αστυνομικός;» είπε η Χανάα. «Πρέπει να γίνεις δικηγόρος ή δασκάλα!» Και ο Σούκρι μισούσε αυτή την ιδέα. Απεχθανόταν τη σκέψη ότι θα περιπολούσε στους δρόμους, θα αναμειγνυόταν με όλα τα στρώματα της κοινωνίας και θα αντιμετώπιζε εγκληματίες. Επίσης, δεν εμπιστευόταν την αστυνομία. Ο Σούκρι ήταν της παλαιάς σχολής και πίστευε ότι ο ρόλος του άντρα ήταν να προστατεύει την κοινωνία, ιδίως να προστατεύει τις γυναίκες, και όχι το αντίστροφο. Αλλά η Ντουάα επέμενε, λέγοντας ότι ήθελε να υπηρετήσει τη χώρα της και να γίνει το είδος του ανθρώπου στον οποίο θα στρεφόταν ο κόσμος σε ταραχώδεις καιρούς. Ενώ ο πατέρας της Ντουάα αποδοκίμαζε και οι αδερφές της την κορόιδευαν επειδή ονειρευόταν να γίνει αστυνομικίνα, η Χανάα δεν πείραζε καθόλου την Ντουάα. Αντίθετα, της μιλούσε και προσπαθούσε να καταλάβει τα κίνητρα της κόρης της. Η Ντουάα εκμυστηρεύτηκε ότι αισθανόταν παγιδευμένη ως παιδί. Γιατί δεν μπορούσε να είναι ανεξάρτητη και να φτιάξει η ίδια τη ζωή της; Γιατί έπρεπε πάντα να συνδέεται με τη ζωή ενός άντρα; Η Χανάα παραδέχθηκε στην Ντουάα ότι, παρόλο που είχε ερωτευτεί τον Σούκρι, μετάνιωνε που είχε παντρευτεί στα δεκαεπτά της. Στο σχολείο ήταν πρώτη στην τάξη της και διέπρεπε στα μαθηματικά και στα οικονομικά. Ήλπιζε να συνεχίσει και να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο, αλλά εκείνη την εποχή οι γυναίκες είχαν ελάχιστες επιλογές εκτός από το να παντρευτούν και να κάνουν οικογένεια. Σκεφτόταν ότι ίσως η Ντουάα θα μπορούσε να ήταν διαφορετική.
FLEMING_ELPIDA TALLASA SKLHRO DD Final.qxp_Layout 1 18/2/20 1:31 PM Page 27
27
Όταν οι θείες της κάλεσαν την Ντουάα σε ένα ταξίδι στη Δαμασκό, την κοσμοπολίτικη πρωτεύουσα, ο Σούκρι την άφησε να πάει, ελπίζοντας ότι το ταξίδι ίσως χόρταινε την ανάγκη της για περιπέτεια. Όμως το ταξίδι, αντιθέτως, την αύξησε. Η Ντουάα καταγοητεύτηκε από την πολύβουη πόλη. Φανταζόταν τον εαυτό της να περιπλανιέται στους δρόμους, να επισκέπτεται το όμορφο τζαμί Ουμαγιάντ, να παζαρεύει με τους εμπόρους στο πολυσύχναστο σουκ και να περπατάει στα δρομάκια του πανεπιστημίου όπου ήλπιζε να σπουδάσει μια μέρα. Η Δαμασκός τής άνοιξε τα μάτια και της κάρφωσε στο μυαλό την ιδέα για ένα διαφορετικό μέλλον από το παραδοσιακό που είχε οριστεί γι’ αυτήν. Αλλά τα όνειρα αυτά σύντομα θα της τα ξερίζωναν. Στις 19 Δεκεμβρίου 2010, αφού μάζεψε τα πιάτα του δείπνου, η οικογένεια συγκεντρώθηκε ως συνήθως γύρω από την τηλεόραση να ψάξει για ειδήσεις στα δορυφορικά κανάλια. Το Al Jazeera είχε μια είδηση από την Τυνησία για έναν νεαρό μικροπωλητή με το όνομα Μοχάμεντ Μπουαζίζι, ο οποίος αυτοπυρπολήθηκε επειδή η αστυνομία κατάσχεσε το καρότσι με τα λαχανικά του. Η έλλειψη οικονομικών ευκαιριών στη χώρα τον είχε αναγκάσει να πουλάει φρούτα και λαχανικά, και όταν του αφαίρεσαν και αυτό το τελευταίο ψήγμα αξιοπρέπειας, έβαλε τέλος στη ζωή του σε μια τρομακτική και δημόσια επίδειξη διαμαρτυρίας. Ήταν η αρχή αυτού που ονομάστηκε Αραβική Άνοιξη. Τα πάντα στην περιοχή επρόκειτο να αλλάξουν. Ακόμα και στην Ντεράα. Αλλά όχι με τον τρόπο που ήλπιζαν οι κάτοικοι της πόλης όπου ζούσε η Ντουάα.