Ο μεσάζων

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 5

Λ. Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ Μυθιστόρημα

d

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ

ΤΟΝΙΑ ΚΟΒΑΛΕΝΚΟ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 6

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια του Αυστριακού Υπουργείου Πολιτισμού. ß ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: L.P. Hartley, The Go-Between

Copyright L.P. Hartley, 1953 Copyright (για την εισαγωγή του συγγραφέα) L.P. Hartley, 1963 © Copyright (για το επίμετρο του Κολμ Τομπίν) Colm Tóibín, 2002 © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2018 © ©

1η έκδοσης: Σεπτέμβριος 2020 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6691-4

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA

ΕΙΣΑΓΩΓΗ [ 9 ]

Ο μεσάζων [ 19 ]

ΕΠΙΜΕΤΡΟ [ 403 ] ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑΣ [ 413 ]

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 8

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑΣ

Για την πολύτιμη βοήθειά τους, σχετικά με την ορολογία και τους κανόνες του κρίκετ, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την κ. Παναγιώτα Καραγιαννίδη, μεταφράστρια, ειδικευμένη στο άθλημα, και τον Πρόεδρο της Ελληνικής Ομοσπονδίας Κρίκετ, κ. Ιωσήφ Νικήτα.

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ του Λ. Π. Χάρτλεϊ

Με ρωτούν πότε πότε πώς προέκυψε η ιδέα του Μεσάζοντα και κάθε φορά δυσκολεύομαι να απαντήσω. Τι είναι αυτό που κάνει μια σκέψη να ξεπηδήσει μες στο μυαλό μας και να υπάρξει εκεί που πριν από μια στιγμή δεν υπήρχε; Από κάποιον συνειρμό, φυσικά, θα πρέπει να εκκολάφθηκε όσο κι αν μοιάζει αυθύπαρκτη. Νομίζω ότι το πιο ισχυρό κίνητρο για τη δημιουργία του Μεσάζοντα ήταν η ανάμνηση που μου είχε αφήσει το καλοκαίρι του 1900. Ήμουν τεσσεράμισι ετών κι ήταν η πρώτη φορά που αντιλαμβανόμουν τον καιρό – ή, τουλάχιστον, η πρώτη φορά που οι καιρικές συνθήκες καταγράφηκαν στη μνήμη μου. Από τότε, και για πολλά χρόνια, ήλπιζα πάντα ότι εκείνη η μακρά αλληλουχία των ζεστών ημερών θα επαναλαμβανόταν, αλλά εκτός κι αν με απατά η μνήμη μου, ποτέ ξανά δεν είχαμε τέτοιον καύσωνα στην Αγγλία, παρά μόνο το 1959. Για μένα υπήρξε, λοιπόν, σαν μια Χρυσή Εποχή – σχεδόν στην κυριολεξία, γιατί είχε αποτυπωθεί στον νου μου με μια απόχρωση χρυσαφένια. Δεν ήθελα να επιστρέψω εγώ σ’ αυτήν, αλλά να γυρίσει εκείνη σε μένα, κι εξακολουθώ να το θέλω. Πρόσφατα, ένας κριτικός, ο οποίος ανήκει μάλλον στην κατηγορία εκείνων που πιστεύουν ότι χρέος ενός συγγραφέα είναι να γράφει για το παρόν, είπε ότι ο Μεσάζων είναι ένα παρακμιακό μυθιστόρημα. Όχι παρακμιακό με την ηθική έννοια, είχε την καλοσύνη να προσθέσει, αλλά επειδή είναι ένα βιβλίο που αναπολεί το παρελθόν με νοσταλγία, γραμμένο από κάποιον σε προχωρημένη ηλικία – στο σούρουπο της ζωής του, όπως το έθεσε. Δεν θεωρώ ιδιαίτερα έγκυρη μια τέτοια γενίκευση. Κάποιες φορές μπορεί πράγματι ένας μεσόκοπος συγγραφέας να ανατρέχει νο-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 10

10

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

σταλγικά στο παρελθόν, μα αυτό δεν αποτελεί κανόνα, όπως δεν αποτελεί κανόνα το ότι τα μεταγενέστερα έργα ενός συγγραφέα ή οποιουδήποτε καλλιτέχνη είναι κατώτερα των πρώτων του. (Ακόμη κι αν αφαιρέσεις την ηθική νύξη, ο προσδιορισμός «παρακμιακό» δεν χάνει την επιτιμητική χροιά του.) Ωστόσο, είναι, θα έλεγα, κανόνας, το ότι οι μυθιστοριογράφοι, όσο αφοσιωμένοι κι αν είναι στο παρόν, γράφουν καλύτερα όταν αναθυμούνται ή όταν ταυτίζονται με επεισόδια ή αισθήσεις ή νοητικές καταστάσεις που σχετίζονται με την παιδική και νεανική τους ηλικία, διότι τότε είναι που γεννιούνται οι βαθύτερες και πιο γόνιμες για τη λογοτεχνική δημιουργία εντυπώσεις. Ένα τρανό παράδειγμα είναι το σπουδαίο έργο του Μαρσέλ Προυστ. Για τον Προυστ η αναζήτηση του χαμένου χρόνου δεν ήταν μονάχα μια αισθητική αναγκαιότητα, αλλά και μια φιλοσοφία, μια θρησκεία σχεδόν. Του χάριζε ένα είδος μυστικιστικής ευδαιμονίας το οποίο προσπαθούσε να επικοινωνήσει μέσα από το πολύτομο μυθιστόρημά του. Οι άνθρωποι που αισθάνονται έτσι για το παρελθόν, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το συγκρίνουν με το παρόν, θεωρώντας ότι αυτό μειονεκτεί. Όχι, δεν είναι αυτό, αλλά μια επιθυμία για ορισμένα συναισθήματα που ο συγγραφέας δεν δύναται πια να βιώσει – κι όχι πάντοτε ευχάριστα συναισθήματα. Ένας αυτοδημιούργητος εκατομμυριούχος δεν αποκλείεται να ανακαλεί με νοσταλγία την εποχή που ήταν αδέκαρος. Κάποιος, θέλοντας ίσως να με κολακεύσει, μου υπέδειξε ότι πολλά σπουδαία μυθιστορήματα διαδραματίζονται σε περιόδους σαράντα χρόνια πριν από την εποχή κατά την οποία γράφτηκαν – κι αυτό αληθεύει πράγματι για το Πόλεμος και ειρήνη, το Vanity Fair και τα Ανεμοδαρμένα ύψη. Οι συγγραφείς τους είχαν διαπιστώσει ότι επρόκειτο για ένα χρονικό σημείο –ούτε πολύ κοντινό ούτε πολύ μακρινό– στο οποίο η φαντασία τους μπορούσε πιο εύκολα να εστιάσει. Όμως, για να επιστρέψουμε από τα σπουδαία στα μικρά, υπάρχει ένας ακόμη λόγος για τον οποίο εγώ και άλλοι σύγχρονοι συγγραφείς προτιμάμε να γράφουμε για το παρελθόν αντί για το παρόν. Από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και μετά οι αλλαγές που σημειώνονται στη δομή της κοινωνίας –οι αλλαγές σε ολόκληρο το οικοδόμημα του υλικού πολιτισμού– είναι τόσο σαρωτικές και ιλιγγιώδεις, ώ-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 11

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

11

στε ένα μυθιστόρημα, βασισμένο στη σημερινή πραγματικότητα, την επόμενη κιόλας μέρα φαντάζει «παρωχημένο». Ένα μυθιστόρημα με θέμα τους φτωχούς ή ένα μυθιστόρημα με θέμα τους πλούσιους που διαδραματίζεται στο πρόσφατο παρόν, παραδείγματος χάρη, ήδη μοιάζει ξεπερασμένο ύστερα από την εγκαθίδρυση του Κράτους Πρόνοιας. Μυθιστορήματα που γράφτηκαν λίγο πριν να θεσπιστεί το Κράτος Πρόνοιας θα έλεγε κανείς ότι έχουν γίνει ήδη ιστορικά. Όμως, η φαντασία του αναγνώστη δεν μπορεί να δεχτεί τις πρόσφατες κοινωνικές αλλαγές με τον ίδιο τρόπο που αποδέχεται τη διαφορετική κατάσταση πραγμάτων που συναντά σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Οι πρόσφατες αλλαγές υποδηλώνουν κάτι που είναι παλιομοδίτικο και ξεπερασμένο κι όμως αρκούντως παρεμφερές με το παρόν λόγω της απιθανότητάς του να γίνεται αμέσως αντιληπτό. Ένα έργο τέχνης, όπως κι ένα φόρεμα, μπορεί να είναι φτιαγμένο από πιο ποιοτικά υλικά, αν όμως έχει πάψει πια να είναι στη μόδα, δεν μας δίνει ευχαρίστηση. Επίσης, η εποχή μας διακρίνεται από ένα ακόμα στοιχείο, το οποίο δεν είχαν να αντιπαρέλθουν οι παλαιότεροι συγγραφείς. Εκτός από τις αλλαγές που συντελούνται, υπάρχει και η προσμονή της αλλαγής. Ας πάρουμε το πιο προφανές παράδειγμα: έχουμε πλέον τη βόμβα υδρογόνου να μας απειλεί με τις πιο δραματικές αλλαγές. Το να γράφει κανείς σαν να μην υπήρχε η βόμβα αυτή και η απειλή της, θα ήταν σαν να παραποιούσε τη σύγχρονη ζωή μας. Όμως, εξήντα χρόνια πριν, τέτοιου είδους αλλαγές δεν ήταν ούτε προφανείς ούτε αναμενόμενες, κι έτσι, γράφοντας για το παρόν, ο συγγραφέας πίστευε ότι έγραφε ταυτόχρονα και για το μέλλον. Είχε το πλεονέκτημα αυτής της ψευδαίσθησης: μιλώ για την ψευδαίσθηση της σταθερότητας που τόσο βοηθά τη μυθιστοριογραφία. Τώρα, δεν έχει πια αυτό το ατού: ενόσω εκείνος γράφει, το σκηνικό διαρκώς μεταβάλλεται. Αντίθετα, η πραγματικότητα της προ αλλαγών περιόδου βρίσκεται πάντοτε εκεί, εφόσον είναι σε θέση να την ανακαλέσει, κι αν μπορεί να την εμπλουτίσει και με λίγο «αυθεντικό αέρα της παλιάς εποχής», τόσο το καλύτερο. Ο Μεσάζων είναι, υποθέτω, ένα μυθιστόρημα εποχής, παρότι περιέχει, όπως μου έχει υποδειχθεί, ορισμένους αναχρονισμούς. Τότε, παραδείγματος χάρη, δεν υπήρχε ακόμα η ποικιλία «Σειρήνα» στα τρια-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 12

12

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

ντάφυλλα (Mermaid rose) ούτε είχε ανεγερθεί ακόμα το άγαλμα του Σερ Τόμας Μπράουν· οι Άγγλοι δεν έβαζαν λεμόνι στο τσάι τους ούτε χρησιμοποιούσαν την έκφραση «είμαι στην κορυφή του κόσμου». Πόση σημασία έχει ένας αναχρονισμός; Νομίζω ότι εξαρτάται από αυτόν που τον διαβάζει. Για κάποιους αναγνώστες κι ο πιο μηδαμινός αναχρονισμός μπορεί να καταστρέψει την αίσθηση της εποχής που προσπαθεί να ζωντανέψει ο συγγραφέας: γι’ αυτούς παύει μεμιάς να είναι έγκυρη αυτή η ανασύσταση του παρελθόντος. Ωστόσο, δυο από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας μυθιστοριογραφίας είναι σε ακραίο βαθμό αναχρονιστικά: η Πριγκίπισσα λε Κλεβ της Μαντάμ ντε Λαφαγιέτ και το Μοναστήρι της Πάρμας του Σταντάλ. Δεν επέλεξα, όμως, το έτος 1900 για την ιστορικότητά του. Επιθυμούσα να επαναφέρω την αίσθηση εκείνου του παρατεταμένα ζεστού καλοκαιριού και της εμπιστοσύνης για τη ζωή που το συνόδευε, της πεποίθησης ότι όλα πάνε καλά στον κόσμο, την οποία είχαν ή έδειχναν τουλάχιστον να έχουν οι άνθρωποι πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Το δίχως άλλο οι πιο οξυδερκείς άκουγαν τους τριγμούς στα θεμέλια των διεθνών σχέσεων: ο δοκιμιογράφος και καρικατουρίστας Μαξ Μπίρμπομ είχε μαντέψει ότι κάτι δεν πήγαινε καθόλου καλά και το εξέφραζε μέσα από τα κωμικά του σκίτσα. Αλλά για τους περισσότερους ανθρώπους η ιδέα ενός παγκόσμιου πολέμου που θα ενέπλεκε τραγικά τους πάντες ήταν αδιανόητη. Ο Πόλεμος των Μπόερς γινόταν σε έναν απομακρυσμένο τόπο, κι έτσι μπόρεσα να τοποθετήσω τη δική μου μικρή τραγωδία μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και ευτυχίας. Κανένας συγγραφέας δεν μπορεί πια να το κάνει αυτό: είναι υποχρεωμένος να μην ξεχνά ότι για τις ζωές των περισσότερων ανθρώπων η τραγωδία ήταν ο κανόνας κι όχι η εξαίρεση. Για μένα το έτος 1900 πράγματι υποσχόταν την αυγή μιας Χρυσής Εποχής. Μερικά χρόνια αργότερα, είχα φιλοξενηθεί στο σπίτι ενός συμμαθητή μου, και η μητέρα μου έλεγε ότι της είχα στείλει ένα γράμμα, παρακαλώντας τη να πει στην οικοδέσποινα ότι ήθελε να γυρίσω πίσω, κοντά της. Δεν θυμάμαι να έγραψα τέτοιο γράμμα, θυμάμαι, όμως, ότι αισθανόμουν παράξενα ανάμεσα σε τόσα άγνωστα πρόσωπα κι ότι μου έλειπε το σπίτι μου. Επίσης, κάποια πράγματα από την επίσκεψη εκείνη έχουν παραμείνει στη μνήμη μου: η διπλή σκάλα από την ο-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 13

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

13

ποία κατέβαινες στο χολ, ο κέδρος στον κήπο, ο αγώνας κρίκετ εναντίον του χωριού, και, κυρίως, η φονική μπελαντόνα που φύτρωνε σε ένα παράσπιτο. Θυμάμαι ακόμη πόσο γιγάντιο ήταν το φυτό κι ότι σκεφτόμουν πως όφειλα να προειδοποιήσω την οικοδέσποινα για τις δηλητηριώδεις του ιδιότητες. Ως εδώ, όμως, φτάνουν οι ομοιότητες ανάμεσα στην αληθινή και τη φανταστική επίσκεψη: δεν μου ζητήθηκε να παίξω κι εγώ στον αγώνα κρίκετ ούτε έγινα αγγελιαφόρος κανενός. Ένας φίλος μού υπέδειξε κάτι που δεν είχα προσέξει ο ίδιος, ότι, δηλαδή, ο Λίο ήταν εκ φύσεως ένας μεσάζων, ότι αυτή ήταν η φυσική του κλίση, και ο επίλογος της ιστορίας αποδεικνύει, αν μη τι άλλο, ότι τη στιγμή που του ζητήθηκε να το ξανακάνει, εκείνος το έκανε. Ο ίδιος πίστευε πως είχε καταστρέψει τη ζωή του με το να μεταφέρει εκείνα τα μηνύματα, κι όμως, όταν η Μάριαν του ζήτησε να δώσει ένα μήνυμα στον εγγονό της, εκείνος πρόθυμα εντέλει δέχτηκε. Πενήντα χρόνια αργότερα εξακολουθούσε να είναι ο ίδιος άνθρωπος: ο χαρακτήρας του ήταν το πεπρωμένο του και δεν είχε μεταβληθεί. Η μόνη του ζωή ήταν οι ζωές των άλλων: ξεκομμένος απ’ αυτούς, μαράζωνε. Από όλες τις ενότητες του βιβλίου, ο επίλογος έχει δεχτεί τις περισσότερες επικρίσεις. Ο πρόλογος και ο επίλογος μαζί, σύμφωνα με αρκετούς κριτικούς, κάνουν πολύ βαριά την κορνίζα του πίνακα. Θεωρούν πως έπρεπε να έχω σταματήσει στην ανακάλυψη των εραστών, αφήνοντας τη συνέχεια στη φαντασία του αναγνώστη. Εξακολουθώ παρ’ όλα αυτά να πιστεύω ότι η ιστορία χρειαζόταν έναν επίλογο, δίχως απαραίτητα να είναι αυτός που της έδωσα εγώ. Όταν ενδιαφέρεται κανείς για τους χαρακτήρες ενός μυθιστορήματος, είναι αδύνατον να μη θέλει να μάθει «τι τους συνέβη τελικά». Προσωπικά, ήθελα να μάθω και δεν γινόταν να το μάθω δίχως να το γράψω, γιατί οι ιδέες μου διαμορφώνονται μόνο όταν πιάνω το χαρτί και το μολύβι. Άλλοι πάλι δεν είχαν πρόβλημα με την ύπαρξη του επιλόγου, μα βρήκαν αυτόν που έδωσα εγώ παράταιρο με το υπόλοιπο πνεύμα του βιβλίου και κάπως απογοητευτικό. Για ποιο λόγο να επαναφέρω στο προσκήνιο τη Μάριαν, αφού ήταν πια τόσο διαφορετική απ’ ό,τι είχε υπάρξει στα νιάτα της; Εγώ, όμως, ήθελα να υπογραμμίσω ένα ηθικό δίδαγμα κι ίσως αυτό ήταν που κάποιοι θεώρησαν περιττό, όχι αυτόν καθαυτό τον επίλογο.

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 14

14

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

Ένα μυθιστόρημα γεννιέται με πολύ αργούς ρυθμούς στο μυαλό του συγγραφέα και είναι δύσκολο να θυμηθεί εκείνος εκ των υστέρων ποιες ακριβώς ήταν οι προθέσεις του στα διάφορα στάδια – πώς αναπτύχθηκαν, σε τι είδους μεταβολές και τροποποιήσεις υποβλήθηκαν. Κάτι άλλο που συμβαίνει είναι ότι οι σκέψεις του σχετικά με το βιβλίο συχνά μπερδεύονται με άλλων που το έχουν στο μεταξύ διαβάσει και που ίσως έχουν γι’ αυτό μια διαυγέστερη εικόνα απ’ ό,τι ο ίδιος. Η δική μου αρχική πρόθεση ήταν να είναι ο Μεσάζων μια ιστορία με θέμα την προδοσία της αθωότητας – κι όχι μόνο την προδοσία της μα και τη διαφθορά της. Και τότε και τώρα ακόμη με θυμώνει το γεγονός ότι σε αρνητικούς πρωταγωνιστικούς χαρακτήρες της σύγχρονης μυθοπλασίας –είτε πρόκειται για άνδρες είτε για γυναίκες– επιτρέπεται η πιο αξιόμεμπτη συμπεριφορά δίχως ο συγγραφέας τους να τους επικρίνει ή να τους τιμωρεί, αλλά αντίθετα να συμπάσχει μαζί τους, ακόμη και να τους συγχαίρει. Εγώ σκόπευα η δική μου ιστορία να μην είναι αυτού του είδους. Οι καλοί και οι κακοί χαρακτήρες θα ήταν σαφώς διαχωρισμένοι και ο αναγνώστης δεν θα έμενε με την παραμικρή αμφιβολία για το ποιους εγώ συμπονούσα και ποιους όχι. Δεν ήξερα τι θα απογίνονταν η Μάριαν και ο Τεντ, πάντως αυτοί θα ήταν υπεύθυνοι για την καταρράκωση του Λίο – και θα ήταν σαν να έλεγα εμμέσως στον αναγνώστη: «Βρες τους τώρα εσύ δικαιολογίες, αν το μπορείς». Ωστόσο, καθώς η ιστορία προχωρούσε, άρχισα σιγά σιγά να μαλακώνω απέναντί τους. Διαπίστωσα ότι μου ήταν αδύνατο να σκιαγραφήσω τα πορτρέτα τους με τόσο μελανά χρώματα κι ότι θα ήταν λάθος μου αν επιχειρούσα να τους κατατάξω στη συνομοταξία ζευγαριών όπως ο Πίτερ Κουίντ και η δεσποινίς Τζέσελ ή ο Ντε Βαλμόν και η Ντε Μερτέιγ. Συνειδητοποίησα ότι ήθελα να είναι ανθρώπινοι, να κυλάει στις φλέβες τους αληθινό αίμα –ίσως με περισσότερη ορμή απ’ ό,τι των συνηθισμένων ανθρώπων– κι ότι απλώς τα βήματά τους ορίζονταν από δυνάμεις ακατανίκητες. Και λυπάμαι που δεν επεκτάθηκα περισσότερο στο βιβλίο σχετικά με τις ασφυκτικές πιέσεις που δεχόταν η Μάριαν από τη μητέρα της, ώστε να παντρευτεί τον λόρδο Τρίμινχαμ. Αυτό εξηγεί και τη συμπεριφορά της απέναντί του – δεν μπορούσε να ξεσπάσει την οργή της στη μητέρα της κι έτσι ξεσπούσε σ’ εκείνον, σαν να έπαιρνε με αυτό τον τρόπο εκδίκηση για το διπλό παιχνίδι που ήταν αναγκασμένη να παίζει.

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 15

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

15

Θα συμφωνήσω, ωστόσο, με τον κύριο Λήβις,* ότι ένα μυθιστόρημα οφείλει να καταπιάνεται με ζητήματα ηθικής και να τα αντιμετωπίζει με τη δέουσα σοβαρότητα. Πίστευα πως η Μάριαν συμπεριφέρθηκε άσχημα, πολύ πιο άσχημα απ’ ό,τι ο Τεντ, κι ένας από τους λόγους που έγραψα τον επίλογο ήταν για να δείξω ότι τελικά είχε πληρώσει για τις αμαρτίες της. Μπορεί να κατέστρεψε τη ζωή τόσων ανθρώπων αλλά και η ίδια δεν βγήκε αλώβητη. Η ένταση των συναισθημάτων της (που ήταν, κατά τη γνώμη μου, η μεγαλύτερη αρετή της) την είχε καταδικάσει να ζει σε έναν τόπο που απεχθανόταν μόνο και μόνο για να βρίσκεται κοντά στον εγγονό που σίγουρα γνώριζε πως δεν την αγαπούσε. Ανησυχούσα μήπως οι κριτικοί αποφανθούν ότι είχα ζωγραφίσει το πορτρέτο ενός τέρατος, μα κάτι τέτοιο δεν συνέβη: κάποιος μάλιστα σχολίασε ότι ενώ ήταν ολοφάνερο ότι εγώ δεν ενέκρινα την ηρωίδα μου, εκείνος ήταν με το μέρος της, λέγοντας ότι η Μάριαν εκπροσωπούσε την ίδια τη ζωή με όλα τα πάθη και τις πολυπλοκότητές της. Αρκετοί, επίσης, μου είπαν ότι τη συμπαθούσαν ή ότι την έβρισκαν αν μη τι άλλο γοητευτική. Κάθε συγγραφέας θα προτιμούσε, φυσικά, να ακούει ότι σκιαγράφησε στο βιβλίο του έναν γοητευτικό γυναικείο χαρακτήρα παρά ότι προάσπισε σθεναρά τους νόμους της ηθικής. Δεν είμαι σε γενικές γραμμές πεσιμιστής κι ένας ακόμη από τους λόγους που με ώθησαν να γράψω τον επίλογο ήταν ότι θα έδινα έτσι στην ιστορία μου ένα κάπως πιο ελπιδοφόρο τέλος απ’ ό,τι αν την είχα διακόψει στον θάνατο του Τεντ. Τουλάχιστον ο Λίο αντικρίζει επιτέλους τη νοτιοδυτική πλευρά του Μπράνταμ Χολ –την καλή πλευρά, με λίγα λόγια, του σπιτιού– που ήταν τόσα χρόνια κρυμμένη από τη μνήμη του. Το συμβάν εκείνου του καλοκαιριού είχε μείνει στο μυαλό του σαν ένα δράμα δίχως λύτρωση, μέχρι του σημείου να τον μετατρέψει σε μισάνθρωπο, να γκρεμίσει κυριολεκτικά τις γέφυρες επικοινωνίας του με τους άλλους. Με το να διαπιστώσει, όμως, ότι δεν είχαν χαθεί όλα, συμπεραίνουμε ότι η καρδιά του μαλακώνει κι ότι ενεργώντας πάλι ως μεσάζων, αυτή τη φορά για τη Μάριαν και τον εγγονό της, επιστρέφει στον κόσμο των συναισθημάτων. Κάτι θα μπορούσε να βγει από τη δεύτερη συνάντησή του με τον Έντουαρντ * F.R.

Leavis (1895-1978): διάσημος Βρετανός κριτικός λογοτεχνίας.

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 16

16

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

– ίσως μια άρση της «κατάρας», που θα άνοιγε τον δρόμο στον γάμο του νέου με την εξαδέλφη του. Δυο λόγια, τώρα, σχετικά με την «κατάρα». Δεν θα ήθελα εδώ να πω μέχρι ποιου σημείου πίστευε ο Λίο στις μαγικές του δυνάμεις. Πάντως, σε μια γωνιά του μυαλού του σίγουρα πίστευε στις δυνάμεις αυτές, αλλιώς δεν θα είχε νιώσει τόσο έντονα την ανάγκη να παρασκευάσει τον ζωμό που θα συνόδευε το ξόρκι με το οποίο θα έβαζε τέλος στη σχέση της Μάριαν και του Τεντ. Ξόρκι θα ήταν, όχι κατάρα, και προσπαθούσε να υπολογίσει την αποτελεσματικότητά του από τη συναισθηματική και πνευματική δυσφορία που προκαλούσε στον ίδιο η όλη διαδικασία. Αν επρόκειτο για κατάρα θα ήταν και το δικό μου έργο πιο εύκολο, μιας και τότε η εξέλιξη της ιστορίας θα εκλαμβανόταν απλώς ως το αποτέλεσμα της κατάρας. Δεν θα απαιτούσα από τον αναγνώστη να πιστέψει σε αυτήν, περισσότερο απ’ ό,τι ο Χόθορν απαιτεί από μας να πιστέψουμε στο υπερφυσικό στοιχείο των μυθιστορημάτων του, μα ο ίδιος ο Λίο θα την πίστευε και θα τον έπνιγαν οι ενοχές και οι τύψεις. Αυτή, όμως, θα ήταν μια διαφορετική ιστορία. Όπως το έβλεπα εγώ, ο Λίο αγαπούσε πολύ τον Τεντ και τη Μάριαν για να τους καταραστεί, έστω κι αν κατά βάθος θεωρούσε ότι αφού ήταν ημίθεοι καμιά κατάρα δεν θα ήταν ικανή να τους πειράξει. Η κατάρα στην οποία αναφέρεται η Μάριαν θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως η λογική έκβαση της ανεύθυνης συμπεριφοράς διαφόρων ατόμων με πρώτη και καλύτερη την ίδια. Δεν μπορώ να θυμηθώ σε ποιο σημείο της ιστορίας άρχισα να ταυτίζω τη Μάριαν με τη φονική μπελαντόνα – ίσως μονάχα τη στιγμή που ο Λίο την ξεριζώνει πια απ’ το χώμα. Και τώρα ακόμη δεν είμαι βέβαιος αν το φυτό εκπροσωπούσε τη Μάριαν μόνο ή τη σεξουαλική πράξη γενικότερα, στην οποία συνυπάρχει, μαζί με την ομορφιά και την έλξη, μια αρκετά μεγάλη δόση δηλητηρίου. Την ώρα εκείνη, ο Λίο ένιωθε πως καταστρέφει κάτι ολότελα σατανικό· αργότερα, είχε τις αμφιβολίες του. «Καταστρέφοντας την μπελαντόνα, είχα καταστρέψει και τον Τεντ μαζί, και ίσως και τον ίδιο μου τον εαυτό. Ήταν στα αλήθεια στιγμή θριάμβου εκείνη που βρισκόμουν πεσμένος ανάσκελα καταγής και μ’ έλουζε με χώματα η ακρωτηριασμένη ρίζα;» Το πεθαμένο φυτό και οι ξεραμένοι κόκκοι του χώματος συμβο-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 17

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

17

λίζουν την επικείμενη αποστέγνωση της φύσης του Λίο. Όπως ο Ανταίος, που τον αποδυναμώνει ο Ηρακλής σηκώνοντάς τον και κρατώντας τον μετέωρο στον αέρα, έτσι κι εκείνος δεν μπορούσε πια να θρέφεται από τη γη. Ο Μεσάζων βρίθει συμβόλων. Η μπελαντόνα είναι το πιο οφθαλμοφανές, αλλά και η τοπογραφία και το κλίμα είχαν επίσης συμβολική σημασία για μένα. Ασκούσαν την έλξη τους περισσότερο στο υποσυνείδητό μου παρά στη φαντασία μου. Ήταν προϊόντα εμμονής όχι αισθητικής, κομμάτι αναπόσπαστο της ιστορίας που σκοπό είχε να εμβαθύνει το νόημά της, όχι να την κάνει ωραιότερη και να βοηθήσει τον αναγνώστη να την κατανοήσει. Για την ακρίβεια, σε κανένα από τα βιβλία μου δεν έχω ποτέ εσκεμμένα εισαγάγει κάποιο σύμβολο. Όπως και με τη φονική μπελαντόνα, έτσι και με τον Γαρίδα και την Ανεμώνη (The Shrimp and the Anemone) : η συμβολική σημασία ήταν φανερή προτού εγώ τη συνειδητοποιήσω. Τώρα είναι για μένα πασιφανές, όπως θα πρέπει να ήταν για κάθε αναγνώστη, πως η Χίλντα/Ανεμώνη, καταβρόχθιζε τον Γιούστας/Γαρίδα – δεν ήταν όμως πρόδηλο εξαρχής. Ορισμένοι λένε ότι όσο πιο συμβολικά είναι τα βιβλία μου, τόσο είναι καλύτερα. Κατά τη γνώμη μου, πάλι, ο συμβολισμός είναι ένα υλικό που, όπως και το σκόρδο στο μαγείρεμα, πρέπει να χρησιμοποιείται με φειδώ· σε ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα είναι πολύ εύκολο να παραπέσει βαρύς. Για όλους μας υπάρχουν στιγμές που ο εξωτερικός κόσμος φαντάζει στα μάτια μας γεμάτος σύμβολα, μα οι στιγμές αυτές είναι, για τους περισσότερους από μας, πολύ σπάνιες. «Και τι έτι λέγω; Επιλείψει με γαρ διηγούμενον ο χρόνος περί...» πολλών ακόμα που θα ήθελα να πω. Ρώτησα κάποτε έναν βιβλιοπώλη να μου πει γιατί πιστεύει ότι ο Μεσάζων υπήρξε το πιο δημοφιλές μου μυθιστόρημα, κι εκείνος απάντησε: «Επειδή υπάρχει στις σελίδες του κάτι για τον καθένα». Δυο τρεις φίλοι μου θεωρούν πολύ ρηχή και φτηνή αυτή την εξήγηση, εμένα, όμως, με καλύπτει.

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 18

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 19

Ο μεσάζων

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 20

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 21

Στη δίδα Ντόρα Κάουελ

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 22

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 23

Όμως, παιδί της σκόνης, τα άνθη τα αρωματικά Ο λαμπρός γαλάζιος ουρανός κι η βελουδένια χλόη Πόσο παράξενοι ήταν καθοδηγητές Των θαρρετών βημάτων σου προς τα σκοτάδια.1 E MILY B RONTË

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 24

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 25

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τρετικά εκεί.

ο παρελθον

είναι μια ξένη χώρα: τα κάνουν όλα διαφο-

Το ημερολόγιο το ανακάλυψα στο βάθος ενός ταλαιπωρημένου κόκκινου κουτιού για λαιμοδέτες, μέσα στο οποίο φύλαγα όταν ήμουν μικρός τα κολάρα του Ήτον.2 Κάποιος, πιθανότατα η μητέρα μου, είχε γεμίσει το χαρτόκουτο με θησαυρούς της εποχής εκείνης. Είχε μέσα δυο αποξηραμένους, κούφιους αχινούς· δυο σκουριασμένους μαγνήτες, έναν μεγάλο κι έναν μικρό, που είχαν χάσει κατά πολύ τον μαγνητισμό τους· τα αρνητικά ενός φιλμ, τυλιγμένα σε σφιχτό ρολό· μερικά βουλοκέρια· ένα μικρό λουκέτο με συνδυασμό και με τρεις σειρές γραμμάτων· ένα κουβάρι με πολύ λεπτό σπάγκο και κάνα δυο άλλα περίεργα πραγματάκια, που δεν γινόταν αντιληπτό ποια ήταν η χρήση τους: δεν μπορούσα καν να καταλάβω τίνος κομμάτια ήταν. Τα κειμήλια αυτά δεν ήταν βρόμικα αλλά ούτε και καθαρά, τα κάλυπτε η πατίνα του χρόνου· και όπως τα έπιανα στα χέρια μου, για πρώτη φορά ύστερα από πενήντα τόσα χρόνια, επανήλθε η ανάμνηση του τι σήμαιναν για μένα, αχνή σαν την ελκτική δύναμη των μαγνητών, παρ’ όλα αυτά, όμως, αισθητή. Κάτι διαμείφθηκε ανάμεσα σ’ εμένα και σ’ αυτά: η κρυφή τέρψη της αναγνώρισης, η σχεδόν μυστικιστική έξαψη της παιδικής ιδιοκτησίας – συναισθήματα που τώρα, στα εξήντα πέντε μου, μ’ έκαναν να νιώθω ντροπή. Έμοιαζε με αντίστροφο σχολικό προσκλητήριο: τα παιδιά

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 26

26

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

του παρελθόντος ανακοίνωναν τα ονόματά τους κι ήμουν εγώ που απαντούσα «Παρών». Μονάχα το ημερολόγιο αρνιόταν να αποκαλύψει την ταυτότητά του. Το πρώτο που σκέφτηκα ήταν ότι επρόκειτο για ένα δώρο που κάποιος μου είχε φέρει από το εξωτερικό. Το σχήμα, τα γράμματα, το μοβ δερμάτινο δέσιμο που κατσάρωνε στις γωνίες, του έδιναν μια όψη ξενική· και είχε, όπως έβλεπα, χρυσό τελείωμα στις άκρες. Από όλα τα εκθέματα ήταν το μόνο που ήταν ίσως ακριβό. Θα πρέπει να το πρόσεχα σαν τα μάτια μου, γιατί λοιπόν δεν μπορούσα να το θυμηθώ; Δεν ήθελα να το αγγίξω και είπα στον εαυτό μου ότι ήταν επειδή έβαζε σε δοκιμασία τη μνήμη μου: καμάρωνα για το γερό μου μνημονικό και δεν μου άρεσε να το προκαλούν. Έμεινα έτσι να κοιτάζω το ημερολόγιο όπως κοιτάμε τα άδεια τετράγωνα σε ένα σταυρόλεξο. Και πάλι δεν μου ήρθε η φώτιση, οπότε άρπαξα το λουκέτο κι άρχισα να το πασπατεύω, γιατί είχα ξαφνικά θυμηθεί ότι στο σχολείο, όταν είχε ρυθμίσει κάποιος άλλος τον συνδυασμό, εγώ κατόρθωνα πάντα να το ανοίγω διά της αφής. Ήταν ένα από τα μαγικά μου κόλπα, και την πρώτη φορά που το πέτυχα απέσπασα μερικά χειροκροτήματα, μιας και είχα προηγουμένως δηλώσει ότι για να το καταφέρω χρειαζόταν να αυτοϋπνωτιστώ: και αυτό δεν ήταν εντελώς ψέμα, γιατί πράγματι άδειαζα το μυαλό μου από κάθε σκέψη κι άφηνα τα δάχτυλά μου να δουλεύουν όπως να ’ναι δίχως συγκεκριμένη κατεύθυνση. Για να πετύχω πάντως πιο γρήγορο αποτέλεσμα έκλεινα τα μάτια και ταλαντευόμουν ελαφρά μπρος πίσω, μέχρι που με εξουθένωνε σχεδόν η προσπάθεια να διατηρώ τη συνείδησή μου ανενεργή κι ακριβώς το ίδιο έκανα ενστικτωδώς και τώρα, σαν να είχα θεατές. Ύστερα από ένα άχρονο διάλειμμα, άκουσα το μικρό κλικ κι ένιωσα την κλειδωνιά να λασκάρει και ν’ ανοίγει στα δύο· και ταυτόχρονα, σαν να είχε συγχρονιστεί μ’ αυτό το ξεκλείδωμα και ο νους μου, ανακάλεσα μεμιάς το μυστικό του ημερολογίου.

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 27

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

27

Όμως, και πάλι δεν ήθελα να το πιάσω στα χέρια· μάλιστα η απροθυμία μου μεγάλωσε, αφού ήξερα πια για ποιο λόγο το αντιμετώπιζα με δυσπιστία. Έστρεψα αλλού το βλέμμα και μου φάνηκε πως κάθε αντικείμενο μέσα στο δωμάτιο ανέδιδε την υπνωτιστική δύναμη του ημερολογίου, ψιθυρίζοντας το μήνυμά του της ματαίωσης και της ήττας. Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι ψίθυροι με χλεύαζαν που δεν είχα το σθένος να τους νικήσω. Μπροστά σ’ αυτή τη διπλή επίθεση έμεινα να κοιτάζω τον όγκο των φακέλων ολόγυρά μου, τις δεμένες με κόκκινη ταινία στοίβες των χαρτιών – όλα αυτά που είχα αναθέσει στον εαυτό μου να βάλει σε τάξη τα βράδια του χειμώνα, εκ των οποίων το πρώτο σχεδόν κομμάτι ήταν το κόκκινο χαρτόκουτο· κι ένιωσα, με ένα πικρό μείγμα αυτολύπησης και αυτοκατηγορίας, πως αν δεν υπήρχε εκείνο το ημερολόγιο ή όσα αντιπροσώπευε, τα πάντα θα ήταν διαφορετικά. Δεν θα βρισκόμουν καθισμένος σε τούτο το μελαγχολικό δωμάτιο που δεν το στόλιζε ούτε ένα ανθοδοχείο κι όπου οι κουρτίνες δεν ήταν καν κλειστές για να κρύβουν την παγερή βροχή που ράπιζε τα τζάμια ούτε θα αναλογιζόμουν τη συσσώρευση του παρελθόντος και το καθήκον της ταξινόμησης που μου επέβαλλε. Θα έπρεπε να καθόμουν σε κάποια άλλη κάμαρα, που θα είχε τα χρώματα του ουράνιου τόξου, κοιτάζοντας όχι προς το παρελθόν μα προς το μέλλον, κι εκεί δεν θα ήμουν μόνος. Αυτό είπα στον εαυτό μου, και με μια κίνηση που πήγασε, όπως οι περισσότερές μου ενέργειες, από τη θέληση κι όχι από ουσιαστική επιθυμία, έβγαλα το ημερολόγιο από το κουτί και το άνοιξα. Ημερολόγιον του έτους 1900

έλεγε με πλάγια γράμματα καλλιγραφικά, αλλιώτικα από τις γραμματοσειρές που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας· και γύ-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 28

28

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

ρω από τη χρονιά που με τόση παρρησία ανακοινωνόταν, την πρώτη του νέου αιώνα, φτερούγιζαν ελπιδοφόροι οι αστερισμοί του ζωδιακού κύκλου, που υπαινίσσονταν μια πληθώρα ζωής και δύναμης, ένδοξοι όλοι, μα με μια προσωπική λάμψη ο καθένας που τον έκανε να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους. Πόσο καλά τους θυμόμουν, τις μορφές, τις στάσεις τους· θυμόμουν επίσης τη μαγεία που τους περιέβαλλε τότε, έστω κι αν δεν μπορούσε πια να με επηρεάσει, όπως και την υποβόσκουσα υπόσχεση μελλοντικών εκπληρώσεων που απέπνεαν – όχι μόνο τα εντυπωσιακά, αλλά ακόμη και τα πιο ταπεινά ζώδια. Οι Ιχθείς κολυμπούσαν όλο χάρη, λες και δεν υπήρχαν στον κόσμο δίχτυα κι αγκίστρια· ο Καρκίνος είχε μια σπίθα στο μάτι, σαν να είχε πλήρη επίγνωση της παράδοξης εμφάνισής του και να τη διασκέδαζε στο έπακρο· ενώ και ο Σκορπιός ακόμη ύψωνε τις τρομερές δαγκάνες του με μια κεφάτη, εραλδική ανεμελιά, λες και οι φονικές προθέσεις του δεν ήταν παρά μύθος. Ο Κριός, ο Ταύρος και ο Λέων αποτελούσαν την επιτομή του επιβλητικού ανδρισμού· ήταν όλα αυτά που πιστεύαμε ότι είχαμε τη δυνατότητα να γίνουμε μια μέρα κι εμείς· ξέγνοιαστοι, αριστοκράτες, αυτάρκεις, κυβερνούσαν τους μήνες τους με ηγεμονική αίγλη. Όσο για την Παρθένο, τη μόνη καθαρά θηλυκή φιγούρα του γαλαξία, δύσκολα μπορώ να περιγράψω τι σήμαινε για μένα. Ήταν αρκούντως ενδεδυμένη, αλλά μονάχα με τις μπούκλες και τους χείμαρρους των μακριών της μαλλιών· κι έτσι και ήξεραν οι καθηγητές του σχολείου την ύπαρξή της, αμφιβάλλω αν θα ενέκριναν τις ώρες που οι σκέψεις μου χασομερούσαν μαζί της, αν και πιστεύω ότι επρόκειτο για αθώες μάλλον σκέψεις. Στα μάτια μου η Παρθένος ήταν το κλειδί ολόκληρου του ζωδιακού, ο κολοφώνας, ο θεμέλιος λίθος, η θεά – διότι η φαντασία μου έτρεφε τότε, αν και όχι πια, έναν παθιασμένο σεβασμό προς την ιεραρχία· όλα τα πράγματα τα οραματιζόταν στο πλαίσιο μιας ανιούσας κλίμακας, τον έναν κύκλο πάνω από τον άλλο, σε επάλληλες σειρές, και αυτή μου την πεποίθηση δεν

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 29

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

29

τη διατάρασσε η ετήσια, μηχανική περιστροφή των μηνών. Ήξερα ότι ο χρόνος έπρεπε να επιστρέψει στον χειμώνα κι από κει να ξαναρχίσει, αλλά, για την παρέα των ζωδίων δεν ίσχυαν, κατά τη γνώμη μου, τέτοιου είδους περιορισμοί: αυτά ανυψώνονταν ελικοειδώς, με κατεύθυνση το άπειρο. Κι αυτή τη μεταρσίωση κι εξάπλωση κάποιου θεϊκού λες αερίου, το οποίο θεωρούσα ως το κυρίαρχο στοιχείο της δικής μου ζωής, την απέδιδα στον αιώνα που ερχόταν. Το έτος 1900 ασκούσε πάνω μου μια μυστικιστική σχεδόν γοητεία, δεν έβλεπα την ώρα να έρθει: «Χίλια εννιακόσια, χίλια εννιακόσια», έλεγα και ξανάλεγα εκστασιασμένος και καθώς ο παλιός αιώνας ζύγωνε στο τέλος του, άρχισα να αναρωτιέμαι αν θα ζούσα για να δω τον διάδοχό του. Ήταν ίσως δικαιολογημένη αυτή μου η έγνοια: είχα περάσει μια αρρώστια και ήμουν εξοικειωμένος με την ιδέα του θανάτου· πιο πολύ, όμως, έφταιγε ο φόβος μου μην τυχόν χάσω κάτι απεριόριστα πολύτιμο – τη χαραυγή μιας Χρυσής Εποχής. Γιατί αυτό πίστευα ότι θα ήταν ο νέος αιώνας: η συνειδητοποίηση, εκ μέρους ολόκληρου του κόσμου, των ελπίδων που ενδόμυχα έτρεφα εγώ. Το ημερολόγιο ήταν χριστουγεννιάτικο δώρο της μητέρας μου, στην οποία είχα εκμυστηρευτεί κάποιες, όχι όλες βεβαίως, από τις προσδοκίες μου για το μέλλον, οπότε ήθελε να καταγράφω εκεί ευλαβικά τα σημαντικά γεγονότα της χρονιάς. Όταν εντρυφούσα στις ζωδιακές μου φαντασιώσεις, υπήρχε μόνο μία κακόφωνη νότα, την οποία προσπαθούσα να μην ακούω επειδή μού χαλούσε την εμπειρία. Η νότα αυτή ήταν ο δικός μου ρόλος σε όλο αυτό. Τα γενέθλιά μου έπεφταν στα τέλη Ιουλίου, κι έτσι είχα έναν πρόσθετο λόγο, έναν εξαίρετο λόγο, παρότι θα ντρεπόμουν να αναφέρω κάτι τέτοιο στο σχολείο, να διεκδικήσω το λιοντάρι ως προσωπικό μου έμβλημα. Όμως, όσο κι αν θαύμαζα τον Λέοντα και ό,τι αυτός αντιπροσώπευε, δεν μπορούσα να ταυτιστώ μαζί του, επειδή τον τελευταίο καιρό είχα χάσει

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 30

30

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

την ικανότητα να προσποιούμαι ότι είμαι ζώο, πράγμα που άλλοτε, όπως πολλά παιδιά, απολάμβανα. Ένα εξάμηνο και κάτι παραμονής στο σχολείο είχε συμβάλει να εδραιωθεί η αναπηρία αυτή της φαντασίας μου· από την άλλη, πάντως, ήταν και μια φυσιολογική μεταβολή. Ήμουν δώδεκα στα δεκατρία, κι ήθελα πλέον να σκέφτομαι τον εαυτό μου σαν άντρα. Μόνο δύο υποψήφιοι υπήρχαν, ο Τοξότης και ο Υδροχόος, και για να μου κάνει ακόμα πιο δύσκολη την επιλογή, ο καλλιτέχνης, ο οποίος είχε πιθανότατα ελάχιστους τύπους προσώπων στη διάθεσή του, τους είχε ζωγραφίσει σχεδόν όμοιους. Για την ακρίβεια, επρόκειτο για τον ίδιο άντρα σε διαφορετικές ενασχολήσεις. Ήταν δυνατός και μυώδης, πράγμα που μου άρεσε, γιατί μια από τις φιλοδοξίες μου ήταν να γίνω ένα είδος Ηρακλή. Έκλινα προς τον Τοξότη, ως φιγούρα πιο ρομαντική κι επειδή με γοήτευε η ιδέα της τοξοβολίας. Όμως, ο πατέρας μου ήταν εναντίον του πολέμου, και ο Τοξότης αυτό είχε, όπως υπέθετα, για επάγγελμα· όσο για τον Υδροχόο, παρόλο που ήξερα ότι ήταν ένα χρήσιμο μέλος της κοινωνίας, δεν γινόταν να μην τον φαντάζομαι σαν αγρότη ή, στην καλύτερη περίπτωση, σαν κηπουρό, κι εγώ δεν ήθελα να είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Οι δυο άντρες με γοήτευαν και με απωθούσαν ταυτόχρονα: μπορεί να τους ζήλευα. Όταν μελετούσα το εξώφυλλο του ημερολογίου, απέφευγα να κοιτάζω το δίδυμο Τοξότη-Υδροχόου, κι όταν όλα τα ζώδια άνοιγαν τα φτερά τους και πετούσαν προς το ζενίθ, τραβώντας μαζί τους τον εικοστό αιώνα για ένα ακόμα επουράνιο γλέντι, αυτούς τους δύο τους άφηνα πότε πότε επίτηδες πίσω. Κι έτσι εγώ, το ζώδιο άνευ χαρτοφυλακίου, είχα την Παρθένο όλη δική μου. Ένα αποτέλεσμα του ημερολογίου ήταν ότι ήρθα μια μέρα πρώτος στην τάξη επειδή ήξερα και τα δώδεκα ζώδια. Άλλοτε πάλι, η επίδρασή του ήταν λιγότερο καλότυχη. Ήθελα να φανώ αντάξιος του ημερολογίου, του μοβ δερμάτινου δεσίματος με το χρυσό τελείωμα, με την εν γένει πολυτελή του εμφάνιση·

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 31

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

31

και, όπως έβλεπα κι ένιωθα, οι καταχωρήσεις μου όφειλαν να ανταποκρίνονται σε όλα αυτά. Έπρεπε να καταγράφουν πράγματα αξιοσημείωτα και να κατακτούν υψηλά λογοτεχνικά στάνταρ. Είχα ήδη πολύ προχωρημένες αντιλήψεις γύρω από το τι ήταν αξιοσημείωτο και πίστευα πως η ζωή μου στο σχολείο δεν πρόσφερε γεγονότα αρκετά μνημειώδη για ένα τόσο υπέροχο ημερολόγιο ή για ένα έτος σαν το 1900. Τι είχα γράψει; Θυμόμουν καλά το ολέθριο συμβάν, όχι, όμως, και τα στάδια που είχαν οδηγήσει σ’ αυτό. Άρχισα να γυρνώ τις σελίδες. Οι καταχωρήσεις ήταν λιγοστές. «Τσάι με τον πάτερ και τη μάτερ του Σ. – πολύ φίνα». Ύστερα, σε πιο επιτηδευμένο στυλ, «Φίνο τσάι με την οικογένεια του Λ. Μάφιν, γλυκά ψωμάκια, κέικ και μαρμελάδα φράουλα». «Πήγαμε οδικώς στο Καντέρμπουρι με τρεις στάσεις. Επισκεφθήκαμε τον καθεδρικό, πολύ ενδιαφέρων. Το χυμένο αίμα του Τόμας Α. Μπέκετ.3 Très ανατριχιαστικό». «Περίπατος στο Κάστρο του Κίνγκσγκεϊτ.4 Ο Μ. μου έδειξε τον καινούργιο του σουγιά». Αυτή ήταν η πρώτη αναφορά στον Μόντσλεϊ· γύρισα πιο βιαστικά τις σελίδες. Α, να το – το έπος του Λάμπτον Χάουζ. Το Λάμπτον Χάουζ ήταν ένα γειτονικό ιδιωτικό σχολείο, με το οποίο βρισκόμασταν σε διαρκή ανταγωνισμό· ήταν για μας ό,τι είναι το Ήτον για το Χάροου. «Παίξαμε το Λάμπτον Χάουζ στην έδρα μας. Τελικό σκορ ισοπαλία 1-1». «Παίξαμε με το Λάμπτον Χάουζ εκτός έδρας. Τελικό σκορ ισοπαλία 3-3». «Μετά, το Τελευταίο, το Ύστατο, το Οριστικό Ματς. Το Λάμπτον Χάουζ ΕΞΟΝΤΩΘΗ με 2-1!!! Ο ΜακΚλίντοκ έβαλε και τα δύο γκολ!!!». Ύστερα από αυτό δεν υπήρχαν για ένα διάστημα άλλες καταχωρήσεις. Εξοντώθη! Αυτή ήταν η λέξη εξαιτίας της οποίας μαρτύρησα. Η στάση με την οποία αντιμετώπιζα το ημερολόγιό μου ήταν διττή και αντιφατική: ενώ ήμουν απέραντα περήφανος γι’ αυτό κι ήθελα να το δουν όλοι και να διαβάσουν τι είχα γράψει μέσα, ταυτόχρονα με διακατείχε από ένστικτο μια

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 32

32

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

μυστικότητα και δεν ήθελα να το δει κανείς. Πέρασα ώρες ολόκληρες ζυγιάζοντας τα υπέρ και τα κατά της κάθε επιλογής. Σκεφτόμουν το χειροκρότημα θαυμασμού που θα δεχόταν το ημερολόγιο καθώς θα περνούσε από χέρι σε χέρι. Σκεφτόμουν την ενίσχυση του κύρους μου, τις ευκαιρίες που θα μου δίνονταν να κάνω φιγούρα, με τρόπο διακριτικό αλλά αποτελεσματικό. Κι από την άλλη μεριά υπήρχε η ιδιωτική απόλαυση του να σκύβω πάνω από το ημερολόγιό μου κρυφά, όπως το πουλί κάθεται πάνω στα αυγά του, κλωσώντας, δημιουργώντας· να χάνομαι στους ζωδιακούς μου ρεμβασμούς, κάνοντας υποθέσεις για το λαμπρό πεπρωμένο του εικοστού αιώνα, μεθυσμένος από τις αισθησιακές σχεδόν προαισθήσεις των όσων έμελλαν να μου συμβούν. Αυτού του είδους οι τέρψεις απαιτούσαν μυστικότητα· αν μιλούσα γι’ αυτές ή πρόδιδα έστω την πηγή τους, θα τις έχανα. Προσπάθησα, λοιπόν, να τα συνδυάσω και τα δύο: υπαινισσόμουν την κατοχή ενός κρυμμένου θησαυρού, χωρίς, βέβαια, να λέω τι ήταν. Αυτή η τακτική αποδείχτηκε για μερικές μέρες πετυχημένη, ξύπνησε την περιέργεια, προκάλεσε ερωτήσεις: «Λοιπόν, τι είναι; Έλα, πες μας». Μου άρεσε να αγνοώ τις ικεσίες τους: «Εσύ στη θέση μας δεν θα ’θελες να μάθεις;» Μου άρεσε να τους αντιμετωπίζω με αινιγματικό χαμόγελο κι ένα ύφος που σαν να έλεγε «εγώ αν ήθελα θα μπορούσα να μάθω». Ενθάρρυνα ακόμη και ερωτήσεις του τύπου «ζώο, φυτό ή πράγμα», τις οποίες αμέσως διέκοπτα, έτσι και πλησίαζαν πολύ στην αλήθεια. Ίσως να πρόδωσα περισσότερα απ’ όσα έπρεπε· πάντως συνέβη αυτό για το οποίο δεν είχα φροντίσει να πάρω προφυλάξεις. Κι έγινε τελείως απροειδοποίητα, μια μέρα στη διάρκεια του διαλείμματος που δεν θα είχα, φαίνεται, ανοίξει να ελέγξω το θρανίο μου εκείνο το πρωί. Ξαφνικά, με κύκλωσε ένα τσούρμο πιτσιρικάδες που χασκογελούσαν και φώναζαν εν χορώ: «Ποιος είπε “εξοντώθη”; Ποιος είπε “εξοντώθη”;» Και μέ-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 33

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

33

σα σε ένα λεπτό είχαν πέσει όλοι πάνω μου: βρέθηκα πεσμένος καταγής: υποβλήθηκα σε διαφόρων ειδών σωματικά βασανιστήρια, και ο πλησιέστερος βασανιστής μου –ήταν σχεδόν το ίδιο λαχανιασμένος όσο εγώ, με τόσους συντρόφους του που τον έσπρωχναν– φώναξε: «Εξοντώθης, Κόλστον, εξοντώθης;» Τη στιγμή εκείνη ήταν σίγουρο ότι αυτό είχα πάθει, και για όλη την υπόλοιπη βδομάδα, που έμοιαζε με αιωνιότητα, αναγκαζόμουν να υφίσταμαι την ίδια δοκιμασία τουλάχιστον μία φορά την ημέρα – όχι πάντα την ίδια ώρα, γιατί οι αρχηγοί της κλίκας διάλεγαν με προσοχή την κατάλληλη ευκαιρία. Μερικές φορές, καθώς ζύγωνε το σχόλασμα, νόμιζα ότι την είχα γλιτώσει· ώσπου έβλεπα τη φριχτή συμμορία να συσκέπτεται· μετά ξεσπούσαν οι κραυγές του «εξοντώθης» κι άρχιζε η επίθεση. Παραδεχόμουν όσο πιο γρήγορα μπορούσα ότι είχα εξοντωθεί, αλλά ώσπου να μου δοθεί χάρη είχα ήδη φάει της χρονιάς μου. Περιέργως, παρόλο που εξιδανίκευα τόσο το μέλλον, όσον αφορούσε το παρόν ήμουν ρεαλιστής: δεν διανοήθηκα ποτέ ότι υπήρχε κάποια σύνδεση της σχολικής μου ζωής με τη Χρυσή Εποχή ή ότι ο εικοστός αιώνας δεν στεκόταν στο ύψος του. Κι ούτε χρειάστηκε να καταπνίξω καμιά παρόρμηση να γράψω στη μητέρα μου ή να διαμαρτυρηθώ σε κάποιον από τους δασκάλους. Ήξερα ότι μόνος μου το είχα προκαλέσει όλο αυτό, με το να χρησιμοποιήσω εκείνη την εξεζητημένη λέξη, και δεν αμφισβητούσα το γεγονός ότι η κοινή γνώμη είχε δικαίωμα να με τιμωρήσει. Ωστόσο, επιθυμούσα απελπισμένα να αποδείξω πως δεν είχα εξοντωθεί· κι αφού δεν μπορούσα, προφανώς, να το κάνω με τη σωματική μου δύναμη, έπρεπε να καταφύγω στον δόλο. Προς μεγάλη μου έκπληξη το ημερολόγιο είχε επιστραφεί στο θρανίο μου. Αν εξαιρέσεις ότι το είχαν μουντζουρώσει σε διάφορα σημεία με τη λέξη «εξοντώθη», κατά τα άλλα ήταν άθικτο. Τότε είχα αποδώσει την επιστροφή του σε μεγαλοψυχία· τώρα θεωρώ ότι την είχε πιθανότατα ε2o

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 34

34

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

πιβάλει η σύνεση, ο φόβος μήπως ανέφερα εγώ την εξαφάνισή του ως κλοπή. Η καταγγελία κλοπής δεν παρέβαινε τον μυστικό κώδικα τιμής μας, δεν ήταν κάρφωμα, όπως θα ήταν το να πάω να μιλήσω για το ξύλο που έτρωγα. Αυτό το μέτρησα υπέρ τους, αλλά αδημονούσα να βάλω ένα τέλος στον διωγμό μου και ταυτόχρονα να πατσίσω μαζί τους. Να πατσίσω μόνο, όχι κάτι περισσότερο: δεν διψούσα για εκδίκηση. Ευτυχώς, η κοροϊδευτική λέξη ήταν γραμμένη παντού με μολύβι. Αποσύρθηκα στην τουαλέτα με το στιγματισμένο ημερολόγιο κι άρχισα να σβήνω με τη γόμα, κι ενώ βρισκόμουν στην κατάσταση της νοητικής χαλάρωσης που μια τέτοια μηχανική κίνηση επιφέρει, συνέλαβα την ιδέα. Σκέφτηκα πως θα πίστευαν ότι το ημερολόγιο είχε πάψει διά παντός να αποτελεί για μένα γούρικο αντικείμενο αυτοσεβασμού – και πράγματι θα είχαν δίκιο, γιατί στην αρχή ένιωθα ότι εφόσον είχε βεβηλωθεί, είχε χάσει τη μαγεία του: μόλις που άντεχα να το βλέπω. Όσο, όμως, εξαφανίζονταν ένα ένα τα χλευαστικά «εξοντώθη», άρχισε να ανακτά πάλι την αξία του, ένιωσα τη δύναμή του να επανέρχεται. Τι τέλειο θα ήταν αν το μετέτρεπα σε όργανο της εκδίκησής μου! Αυτό θα ήταν πραγματικά θεία δίκη. Συν τοις άλλοις, οι εχθροί μου θα πιάνονταν απροετοίμαστοι, δεν θα υποψιάζονταν ποτέ ότι διατρέχουν κίνδυνο από ένα όπλο που είχαν τόσο ολοκληρωτικά απενεργοποιήσει. Και ταυτόχρονα, καθώς δεν θα είχαν εντελώς καθαρή τη συνείδησή τους, το ημερολόγιο θα αποτελούσε σύμβολο του κακού που μου είχαν κάνει και θα ήταν ακόμη πιο ευάλωτοι στην επίθεσή του. Στην ησυχία του απομονωτηρίου μου δούλευα δίχως να σηκώνω κεφάλι· κι έπειτα έκοψα το δάχτυλό μου, βύθισα την πένα μου στο αίμα και χάραξα τις δυο κατάρες στο ημερολόγιο. Τις κοίταζα τώρα, καφετιές, ξεθωριασμένες αλλά ακόμα ευανάγνωστες κι ας ήταν ακατάληπτες, με εξαίρεση τα δυο επώνυμα, με κεφαλαία γράμματα, ΤΖΕΝΚΙΝΣ ΚΑΙ ΣΤΡΟΟΥΝΤ, που

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 35

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

35

ξεχώριζαν με σατανική ευκρίνεια. Κατανοητές δεν υπήρξαν ποτέ, αφού δεν είχαν κάποιο νόημα: τις είχα εγώ επινοήσει κι απαρτίζονταν από αριθμούς, αλγεβρικά σύμβολα και ό,τι θυμόμουν από κάτι σανσκριτικούς χαρακτήρες που είχα δει, και με είχαν σαγηνέψει, σε ένα μεταφρασμένο αντίτυπο του Le Peau de Chagrin,5 στο σπίτι. Την ΚΑΤΑΡΑ ΝΟΥΜΕΡΟ ΕΝΑ ακολουθούσε η ΚΑΤΑΡΑ ΝΟΥΜΕΡΟ ΔΥΟ. Η καθεμία έπιανε μια σελίδα του ημερολογίου. Στην επόμενη σελίδα, που ήταν κατά τα άλλα κενή, είχα γράψει: ΚΑΤΑΡΑ ΝΟΥΜΕΡΟ ΤΡΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΑ ΝΟΥΜΕΡΟ ΤΡΙΑ ΤΟ ΘΥΜΑ ΠΕΘΑΙΝΕΙ Γραμμένες ιδιοχείρως με το ΑΙΜΑ μου, ΚΑΤΑ ΔΙΑΤΑΓΗ Ο ΕΚΔΙΚΗΤΗΣ

Όσο αχνά κι αν ήταν τα γράμματα, εξακολουθούσαν να αποπνέουν μοχθηρία, ήταν ακόμη ικανά να φέρουν ρίγη σε κάποιον που ήταν προληπτικός, και θα έπρεπε να με κάνουν πια να ντρέπομαι. Δεν ντρεπόμουν, πάντως. Αντίθετα, ένιωθα ζήλια για εκείνο τον παλιό μου εαυτό, που δεν παρέδιδε τα όπλα, που δεν γνώριζε τι θα πει υποχώρηση και που ήταν έτοιμος να κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι του για να κερδίσει την εκτίμηση των άλλων. Ποια έκβαση περίμενα ότι θα έχει το σχέδιό μου ούτε καν ήξερα, πάντως έβαλα το ημερολόγιο στο ντουλαπάκι μου, το οποίο άφησα σκόπιμα όχι μόνο ξεκλείδωτο αλλά και μισάνοιχτο, με το εξώφυλλο του ημερολογίου να φαίνεται, και περίμενα τα αποτελέσματα. Δεν χρειάστηκε να περιμένω πολύ – τα αποτελέσματα ήρθαν πολύ γρήγορα και ήταν πολύ δυσάρεστα. Μέσα σε λίγες ώρες μου την είχαν πάλι στημένη και το ξυλοφόρτωμα που δέ-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 36

36

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

χτηκα ήταν χειρότερο από ποτέ. «Εξοντώθης, Κόλστον, εξοντώθης;» φώναζε ο Στρόουντ, ενώ είχε καβαλήσει από πάνω μου μες στον χαμό. «Ποιος είναι τώρα ο εκδικητής;» Και πίεζε τα δάχτυλά του κάτω από τα μάτια μου, ένα κόλπο που, όπως πιστεύαμε τότε, θα τα ξεκολλούσε από τις κόγχες τους. Το βράδυ εκείνο, στο κρεβάτι μου, τα πονεμένα μου μάτια έχυσαν για πρώτη φορά δάκρυα. Ήταν το δεύτερό μου εξάμηνο στο σχολείο· ως τότε ήμουν αρκετά δημοφιλής και ποτέ δεν είχα γίνει στόχος συστηματικού εκφοβισμού, γι’ αυτό δεν ήξερα πώς να το χειριστώ. Αισθανόμουν ότι είχα χάσει το παιχνίδι. Όλοι οι διώκτες μου ήταν μεγαλύτεροι από μένα και δεν γινόταν να οργανώσω μια δική μου συμμορία για να τους πολεμήσω. Και κατ’ επέκταση, δεν μπορούσα να ζητήσω τη συμπάθεια κανενός. Η στρατολόγηση υποστηρικτών ήταν απολύτως αποδεκτή εφόσον ο τελικός σκοπός θα ήταν η δράση· αλλά η εκμυστήρευση σε κάποιον μόνο και μόνο για να πούμε τον πόνο μας, αυτό απλούστατα δεν το κάναμε ποτέ. Τα υπόλοιπα τέσσερα παιδιά στον κοιτώνα μου (ένας απ’ αυτούς ήταν ο Μόντσλεϊ) ήξεραν, φυσικά, τι τραβούσα· δεν διανοούνταν, παρ’ όλα αυτά, να αναφέρουν κάτι, έστω κι αν έβλεπαν τις αμυχές και τις μελανιές μου – ιδίως τότε. Ακόμη και το να μου πουν «Έμπλεξες άσχημα», θα ήταν λάθος, γιατί θα υπονοούσε ότι δεν ήμουν ικανός να προστατεύσω τον εαυτό μου. Θα ήταν σαν να με κατηγορούσαν για κάποιο σωματικό κουσούρι. Ο νόμος, ότι όφειλε κανείς να τα βγάζει πέρα μόνος του, ήταν απαράβατος και κανείς δεν τον πίστευε πιο πολύ απ’ ό,τι εγώ ο ίδιος. Έχοντας έρθει σχετικά πρόσφατα σ’ αυτό το σχολείο, αποδεχόμουν τυφλά όλους τους κανόνες του. Ήμουν κομφορμιστής: δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι επειδή εγώ υπέφερα, κάτι στο σύστημα ή στην ανθρώπινη ψυχή πήγαινε στραβά. Ωστόσο, οι συγκάτοικοί μου έκαναν μια κίνηση συμπαράστασης, και τη θυμάμαι ακόμα με ευγνωμοσύνη. Είχαμε τη συνήθεια να κουβεντιάζουμε για μερικά λεπτά από τη στιγμή που

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 37

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

37

έσβηναν τα φώτα, μόνο και μόνο επειδή το απαγόρευαν οι κανονισμοί του σχολείου· κι αν οποιοσδήποτε από τους πέντε δεν συμμετείχε, του γινόταν αμέσως υπόδειξη, με την κατηγορία ότι ήταν φοβητσιάρης κι ότι σπίλωνε το καλό όνομα του κοιτώνα. Δεν ξέρω αν ακούγονταν ή όχι οι λυγμοί μου, μα δεν εμπιστευόμουν τη φωνή μου για να μιλήσω, και παρ’ όλα αυτά κανένας τους δεν σχολίασε αρνητικά τη σιωπή μου.

Την επόμενη μέρα, στο διάλειμμα, περπατούσα μόνος, παράλληλα με τον τοίχο, γιατί εκεί τουλάχιστον δεν θα μπορούσαν να με περικυκλώσουν. Είχα τα μάτια μου δεκατέσσερα μπας και δω τη συμμορία (εκεί που δεν ήταν κανένας, ξαφνικά ξεφύτρωναν έξι), όταν ένα παιδί που γνώριζα ελάχιστα, με πλησίασε με μια παράξενη έκφραση στο πρόσωπο και είπε: «Τα ’μαθες τα νέα;» «Ποια νέα;» Δεν είχα μιλήσει με κανέναν από το πρωί. «Για τον Τζένκινς και τον Στρόουντ». Με κοιτούσε προσεκτικά. «Τι έγινε;» «Είχαν ανέβει πάνω στη στέγη χθες βράδυ και ο Τζένκινς γλίστρησε και ο Στρόουντ πήγε να τον κρατήσει αλλά δεν μπόρεσε και τον πήρε κι αυτόν κάτω. Είναι τώρα κι οι δυο τους στο νοσοκομείο με διάσειση του εγκεφάλου κι έχουν ειδοποιηθεί οι δικοί τους. Η μητέρα και ο πατέρας του Τζένκινς έφτασαν μόλις. Ήρθαν με μια άμαξα με κλειστές κουρτίνες και η μητέρα του Τζένκινς φοράει κιόλας μαύρα. Σκέφτηκα ότι θα σ’ ενδιέφερε». Δεν είπα τίποτα, και το αγόρι, ρίχνοντάς μου μια λοξή ματιά, απομακρύνθηκε σφυρίζοντας. Ένιωσα να μου κόβονται τα πόδια και δεν αναγνώρισα τον εαυτό μου: ήταν τόσο ασυνήθιστο συναίσθημα το να μην έχω πια να φοβάμαι την κλίκα. Φοβόμουν κάτι άλλο τώρα – φοβόμουν για το τι μπορεί να μου

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 38

38

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

έκαναν στην περίπτωση που ήμουν δολοφόνος. Χτύπησε το κουδούνι κι άρχισα να περπατάω προς τη γωνιακή είσοδο, όταν ήρθαν δυο από τα παιδιά του κοιτώνα μου, μου έσφιξαν το χέρι και είπαν «Συγχαρητήρια», με τον σεβασμό ζωγραφισμένο στα πρόσωπά τους. Και τότε κατάλαβα ότι όλα ήταν εντάξει.

Ύστερα απ’ αυτό, με έβλεπαν κάπως σαν ήρωα, γιατί, κανείς, όπως αποδείχτηκε, δεν χώνευε ιδιαίτερα τον Τζένκινς και τον Στρόουντ, έστω κι αν κανείς δεν είχε σηκώσει το δαχτυλάκι του να τους σταματήσει όταν μου επιτίθονταν. Ακόμα και οι τέσσερις κολλητοί τους, που τους βοηθούσαν να με παρενοχλούν, είπαν ότι το έκαναν επειδή εκείνοι τους εξανάγκαζαν. Ο Τζένκινς και ο Στρόουντ είχαν πει σε όλους για τις κατάρες, με σκοπό να με γελοιοποιήσουν, κι αυτό που ήθελε να μάθει όλο το σχολείο ήταν το εξής: Σχεδίαζα να χρησιμοποιήσω και την τρίτη κατάρα; Ακόμα και τα αγόρια της τελευταίας τάξης ήρθαν και με ρώτησαν. Όλοι συμφωνούσαν ότι θα έδειχνα ανωτερότητα αν δεν το έκανα, αλλά ότι είχα και κάθε δικαίωμα να το κάνω: «Αυτοί οι τύποι χρειάζονται ένα γερό μάθημα», μου είπε ο Αρχηγός των Μαθητών. Ωστόσο, δεν τη χρησιμοποίησα. Κατά βάθος, ήμουν τρομοκρατημένος με αυτό που είχα κάνει, κι αν δεν είχε στραφεί όλη η κοινή γνώμη υπέρ μου, θα είχα εύκολα βυθιστεί στην απελπισία. Όπως είχαν τα πράγματα, επινόησα μερικά ξόρκια για τη σωτηρία των θυμάτων, αλλά αυτά δεν τα σημείωσα στο ημερολόγιό μου, από τη μια επειδή θα μείωναν την αίσθηση του απόλυτου θριάμβου που οι πάντες με ενθάρρυναν να αισθάνομαι, κι απ’ την άλλη επειδή, σε περίπτωση που αποτύχαιναν, θα έχανα τη φήμη μου ως μάγος. Εξάλλου, δεν θα ήταν δημοφιλής μια τέτοια ενέργεια· γιατί, στις δυο με τρεις ημέρες που οι ζωές των αγοριών κρέμονταν από μια κλωστή, πηγαινοερχόμασταν όλοι βουβοί και αγέλαστοι, αλλά ελπίζοντας ενδόμυχα για το χειρότερο. Κυκλοφο-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 39

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

39

ρούσαν διάφορες ανατριχιαστικές φήμες –πρόσωπα που σκεπάζονταν από σεντόνια, γονείς απαρηγόρητοι– και η γενικότερη υπερένταση που επικρατούσε γύρευε να βρει διέξοδο με μια ολέθρια κατάληξη. Η προσδοκία αυτή μπορεί να μην εκπληρώθηκε, αλλά κράτησε αρκετά· κι όταν μάθαμε ότι αποσοβήθηκε η κρίση, δέχτηκα άφθονα μάλλον απογοητευμένα συγχαρητήρια για την εγκράτειά μου να μην εξαπολύσω την τρίτη κατάρα, η οποία, όπως πίστευαν οι περισσότεροι, ακόμη κι εγώ ο ίδιος ώρες ώρες, θα είχε αποβεί μοιραία.

«Εξοντώθης, Κόλστον, εξοντώθης;» Όχι, δεν είχα εξοντωθεί· τα είχα βγάλει πέρα και μάλιστα με τρόπο πανηγυρικό. Ήμουν ο ήρωας του σχολείου, και παρότι η αίγλη μου δεν διατηρήθηκε για πολύ σ’ αυτό το υψηλό επίπεδο, ποτέ δεν έσβησε τελείως. Έγινα ένας καταξιωμένος ειδήμων σε δύο θέματα που συγκινούσαν τα πιο πολλά αγόρια της εποχής εκείνης, τη μαύρη μαγεία και την κρυπτογράφηση, με αποτέλεσμα να έρχονται συχνά να με συμβουλευτούν και για τα δύο. Μάλιστα, αποκόμιζα κι ένα μικρό οικονομικό όφελος, χρεώνοντας τρεις πένες για την κάθε μου συμβουλή, την οποία πρόσφερα μονάχα αφότου είχαν τηρηθεί ορισμένα τελετουργικά νεκρομαντείας, αφότου είχε γίνει ανταλλαγή συνθηματικών φράσεων και ούτω καθεξής. Επινόησα επίσης μια ειδική διάλεκτο και για μερικές μέρες βίωσα την ξέφρενη χαρά να την ακούω να μιλιέται γύρω μου. Αν θυμάμαι καλά, βασικός της κανόνας ήταν η πρόσθεση της συλλαβής «σκι» εναλλάξ στην αρχή και στο τέλος κάθε λέξης σε μία πρόταση, όπως για παράδειγμα: «Σκιέχεις κάνεισκι σκιτην εργασίασκι σκισου;» Την είχαν βρει όλοι πολύ αστεία, κι έτσι απέκτησα τη φήμη και του πλακατζή. Αλλά και της αυθεντίας σε γλωσσικά ζητήματα. Δεν με κορόιδευαν πια όταν χρησιμοποιούσα περίεργες λέξεις, αντίθετα, αυτό ήταν αναμενόμενο από μένα· το ημερολόγιο μετατράπηκε σε

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 40

40

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

πηγή των πιο εντυπωσιακών συνωνύμων. Τότε ήταν που γεννήθηκε μέσα μου το όνειρο να γίνω συγγραφέας – ίσως ο σπουδαιότερος συγγραφέας του πιο σπουδαίου αιώνα, του εικοστού. Δεν είχα ιδέα για ποιο πράγμα ήθελα να γράψω: συνέτασσα, όμως, προτάσεις που θεωρούσα ότι θα φαίνονταν και θα ακούγονταν ωραίες αν ήταν τυπωμένες· η φιλοδοξία μου ήταν να κατακτήσω το στάτους της έκδοσης και πίστευα ότι συγγραφέας ήταν εκείνος που το έργο του πληρούσε τις προϋποθέσεις για να φτάσει στο τυπογραφείο. Υπήρχε μια ερώτηση που συχνά μου έκαναν, αλλά που ποτέ δεν απαντούσα: Τι ακριβώς σήμαιναν οι κατάρες που είχαν επιφέρει στην κυριολεξία την πτώση των Τζένκινς και Στρόουντ; Πώς θα τις μετέφραζα; Φυσικά, δεν ήξερα ούτε εγώ ο ίδιος τι σήμαιναν. Θα μπορούσα εύκολα να επινοήσω μια ερμηνεία τους, αλλά σκεφτόμουν ότι, για διάφορους λόγους, θα ήταν φρόνιμο να μην το κάνω. Αν έμεναν κρυφές, θα συνέχιζαν να εξασφαλίζουν το κύρος μου· αν τις αποκάλυπτα και τις έπιαναν στο στόμα τους ανεύθυνα άτομα, ποιος ξέρει τι κακό μπορεί να προκαλούσαν; Μπορεί ακόμη και να τις έστρεφαν εναντίον μου. Στο μεταξύ, αρκετοί έφτιαχναν τις δικές τους κατάρες: κομματάκια χαρτί, γεμάτα με καβαλιστικά σύμβολα κυκλοφορούσαν από χέρι σε χέρι. Όμως, παρόλο που οι δημιουργοί τους ισχυρίζονταν πότε πότε ότι είχαν πετύχει αυτό που ήθελαν, τίποτε δεν συνέβη που να θέσει υπό αμφισβήτηση την κυριαρχία μου ως μάγου. «Εξοντώθης, Κόλστον, εξοντώθης;» Όχι, δεν είχα εξοντωθεί· είχα επικρατήσει, και η νίκη μου, παρά τις ανορθόδοξες μεθόδους της, πληρούσε τον κυριότερο όρο του κώδικά μας: την είχα πετύχει ολομόναχος ή τουλάχιστον δίχως την αρωγή κάποιου ανθρώπινου παράγοντα. Δεν είχα καρφώσει κανέναν. Επίσης, είχα κρατηθεί εντός των παραδοσιακών ορίων της μαθητικής ζωής – η οποία σε κάποια πράγματα βασιζόταν στη φαντασία και σε άλλα πατούσε γερά στη γη. Οι κατάρες δεν ήταν

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 41

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

41

ένα τυφλό χτύπημα, κι ας ήταν το αποτέλεσμά τους τόσο θεαματικό. Στόχευαν στη δεισιδαιμονία από την οποία ήξερα ενστικτωδώς ότι διακατέχονταν οι συμμαθητές μου. Είχα φανεί ρεαλιστής, είχα ζυγιάσει την κατάσταση, την είχα λύσει με τα μέσα που διέθετα και απολάμβανα τους καρπούς του ρεαλισμού μου. Αν είχα θεωρήσει ότι και το Σχολείο του Σάουθνταουν Χιλ6 ήταν προσάρτημα τρόπον τινά του νέου αιώνα ή ότι ήταν στενά συνδεδεμένο με τον ζωδιακό κύκλο –εκείνη την ιεραρχία των ένδοξων, τέλειων όντων που ανυψώνονταν αργά προς τους αιθέρες–, θα είχα σίγουρα φάει τα μούτρα μου.

Αν και δεν μου ήταν εύκολο, ξανάπιασα τώρα το ημερολόγιο και ξεφύλλισα τις πυκνογραμμένες του σελίδες που θριαμβολογούσαν. Φεβρουάριος, Μάρτιος, Απρίλιος –τον Απρίλιο ήταν λιγότερες οι καταχωρήσεις λόγω διακοπών–, ο Μάιος πλήρης και πάλι, όπως και το πρώτο μισό του Ιουνίου. Πιο σπάνιες ξανά οι σημειώσεις ώσπου έφτασα στον Ιούλιο. Κάτω από τη Δευτέρα, 9 Ιουλίου, είχα γράψει «Μπράνταμ Χολ». Ακολουθούσε μια λίστα ονομάτων, τα ονόματα των υπόλοιπων προσκεκλημένων, κι έπειτα: «Τρίτη, 10 Ιουλίου. 28,8 βαθμοί Κελσίου». Από κει και μετά, κάθε μέρα κατέγραφα την ανώτερη θερμοκρασία και πολλά ακόμη, μέχρι την: «Τρίτη, 26 Ιουλίου. 26,6 βαθμοί Κελσίου». Αυτή ήταν η τελευταία καταχώρηση του μήνα και η τελευταία όλου του ημερολογίου. Δεν χρειαζόταν να γυρίσω τις επόμενες σελίδες, μιας και ήξερα ότι ήταν κενές. Ήταν έντεκα και πέντε, πέντε λεπτά αργότερα από τη συνηθισμένη μου ώρα νυχτερινής κατάκλισης. Ένιωθα ενοχές που ήμουν ακόμα ξύπνιος, αλλά το παρελθόν με τριβέλιζε και ήξερα ότι όλα τα γεγονότα εκείνων των δεκαεννιά ημερών του Ιουλίου αναδεύονταν μέσα μου, όπως το φλέμα σε κρίση βρογχίτιδας που παλεύει να ανέβει στο στόμα. Τα κρατούσα θαμμέ-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 42

42

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

να όλα αυτά τα χρόνια, μα βρίσκονταν εκεί, το γνώριζα, πιο αναλλοίωτα, πιο αλησμόνητα ακριβώς επειδή ήταν με προσοχή ταριχευμένα. Ποτέ ξανά δεν είχαν δει το φως της ημέρας· και το παραμικρό τους σάλεμα έσπευδε πάντα να το πνίξει μια φτυαριά χώμα. Το μυστικό μου –η εξήγηση του τι είμαι– κειτόταν εκεί. Παραπαίρνω, βεβαίως, τον εαυτό μου στα σοβαρά. Τι ενδιαφέρει τον οποιονδήποτε το τι ήμουν, τότε ή σήμερα; Όμως κάθε άνθρωπος είναι για τον εαυτό του σημαντικός κάποιες δεδομένες στιγμές· το μέλημά μου ήταν να περιορίσω τη σπουδαιότητα απλώνοντάς τη σε ένα όσο το δυνατόν λεπτότερο στρώμα που να καλύπτει πάνω από μισόν αιώνα. Χάρη σ’ αυτή μου την τακτική του ενταφιασμού είχα μπορέσει να συμφιλιωθώ με τη ζωή, είχα συνάψει μαζί της μια επαγγελματική –ναι, αυτή ήταν η σωστή λέξη– συμφωνία, με μοναδικό όρο ότι δεν θα γινόταν ποτέ εκταφή. Ήταν άραγε αλήθεια αυτό που ισχυριζόμουν καμιά φορά, ότι είχα δηλαδή σπαταλήσει την περισσότερή μου ενέργεια στην τέχνη του νεκροθάφτη; Κι αν ναι, τι πείραζε; Θα τα είχα καταφέρει καλύτερα τότε με τις γνώσεις που έχω τώρα; Αμφιβάλλω· η γνώση μπορεί να είναι δύναμη, δεν είναι, όμως, και ανθεκτικότητα ή αποφασιστικότητα ή ικανότητα προσαρμογής στη ζωή, πόσο μάλλον ορμέμφυτη συμπάθεια για την ανθρώπινη φύση· κι όλες αυτές τις αρετές εγώ τις είχα πολύ πιο ανεπτυγμένες το 1900 απ’ ό,τι τις έχω σήμερα, το 1952. Αν το Μπράνταμ Χολ ήταν το Σχολείο του Σάουθνταουν Χιλ, θα ήξερα πώς να το αντιμετωπίσω. Τους συμμαθητές μου τους καταλάβαινα, δεν ξεπερνούσαν στα μάτια μου τα ανθρώπινα μέτρα. Τον κόσμο του Μπράνταμ Χολ δεν τον κατανοούσα· οι άνθρωποι εκεί ξεπερνούσαν κατά πολύ τα μέτρα αυτά· το νόημά τους ήταν για μένα εξίσου σκοτεινό όσο και αυτό που είχαν οι κατάρες τις οποίες είχα εξαπολύσει στον Τζένκινς και τον Στρόουντ· διέθεταν ζωδιακές ιδιότητες και μεγέθη. Αποτελούσαν, για την ακρίβεια, το υλικό των ονείρων μου, την πραγμάτω-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 43

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

43

ση των ελπίδων μου· ήταν η ενσαρκωμένη δόξα του εικοστού αιώνα· δεν γινόταν να σταθώ απέναντί τους αδιάφορος όσο και το ατσάλι δεν θα ’μενε αδιάφορο στην έλξη των μαγνητών που υπήρχαν στο κουτί μου κι ας είχαν περάσει πενήντα χρόνια. Αν ο δωδεκάχρονος εαυτός μου, για τον οποίο ένιωθα μεγάλη στοργή τώρα που τον αναθυμόμουν, με ρωτούσε όλο κατηγόρια: «Γιατί κατάντησες τόσο βαρετός άνθρωπος, ενώ εγώ σου είχα προσφέρει τέτοιο καλό ξεκίνημα; Γιατί ξόδεψες τον χρόνο σου μέσα σε σκονισμένες βιβλιοθήκες, αρχειοθετώντας τα βιβλία των άλλων αντί να γράψεις το δικό σου; Τι απέγιναν ο Κριός, ο Ταύρος και ο Λέων, τα πρότυπα που σου είχα δώσει για να μιμηθείς; Και, πάνω απ’ όλα, πού είναι η Παρθένος με το φωτεινό της πρόσωπο και τις μακριές μπούκλες των μαλλιών, την οποία σου εμπιστεύτηκα;» – τι θα του έλεγα; Είχα νομίζω έτοιμη μιαν απάντηση. «Εσύ πρώτος με απογοήτευσες και θα σου πω με ποιο τρόπο. Πέταξες πολύ κοντά στον ήλιο και τσουρουφλίστηκες. Εσύ με κατάντησες αυτό το αποκαΐδι που είμαι σήμερα». Και σ’ αυτό ίσως μου αποκρινόταν: «Είχες, πάντως, μισόν αιώνα ολόκληρο για να το ξεπεράσεις! Μισόν αιώνα, τον μισό εικοστό αιώνα, αυτή τη θαυμαστή εποχή, αυτή τη χρυσή εποχή που σου κληροδότησα!» «Πιστεύεις ότι ο εικοστός αιώνας τα πήγε πολύ καλύτερα από μένα;» θα έλεγα εγώ τότε. «Όταν βγεις απ’ αυτό το δωμάτιο, που το παραδέχομαι πως είναι μουντό και καταθλιπτικό, και πάρεις το τελευταίο λεωφορείο της επιστροφής στο παρελθόν, εφόσον βέβαια το προλάβεις – ρώτα τον εαυτό σου αν ήταν όλα τόσο λαμπρά όπως τα είχες φανταστεί. Ρώτα τον εαυτό σου αν εκπλήρωσε ο αιώνας τις προσδοκίες σου. Εξοντώθης, Κόλστον, εξοντώθης κι εσύ κι αυτός, ο περιλάλητος αιώνας σου από τον οποίο τόσα πολλά περίμενες». «Θα μπορούσες, όμως, να έχεις τουλάχιστον προσπαθήσει. Δεν υπήρχε λόγος να το βάλεις στα πόδια. Εγώ δεν το έβαλα

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 44

44

Λ.Π. ΧΑΡΤΛΕΪ

στα πόδια από τον Τζένκινς και τον Στρόουντ, τους νίκησα. Όχι αμέσως, φυσικά. Απομονώθηκα κι αφιέρωσα σ’ αυτούς πολλή σκέψη, γιατί ήταν, ξέρεις, απολύτως υπαρκτοί για μένα. Ακόμα θυμάμαι τα πρόσωπά τους. Ύστερα, πέρασα στη δράση. Ήταν εχθροί μου. Τους έριξα κατάρες κι αυτοί γκρεμοτσακίστηκαν από μια στέγη κι έπαθαν διάσειση. Μετά δεν χρειάστηκε να ασχοληθώ ξανά μαζί τους. Δεν μπήκα καν στον κόπο να τους ξανασκεφτώ. Μέχρι και σήμερα. Εσύ πέρασες σε καμία δράση; Έριξες καμιά κατάρα;» «Αυτό», είπα εγώ, «έπρεπε εσύ να το κάνεις, και δεν το έκανες». «Μα το έκανα – χρησιμοποίησα ένα ξόρκι». «Τι δύναμη να ’χει ένα ξόρκι σε κάτι που απαιτούσε κατάρες; Δεν ήθελες να τους βλάψεις ούτε την κυρία Μόντσλεϊ ή την κόρη της ούτε τον Τεντ Μπέρτζες ή τον Τρίμινχαμ. Δεν ήθελες να παραδεχτείς ότι σε είχαν πληγώσει, δεν ήθελες να τους σκέφτεσαι σαν εχθρούς. Επέμενες να τους βλέπεις σαν αγγέλους, έστω κι αν ήταν έκπτωτοι άγγελοι. Ανήκαν στον κύκλο του ζωδιακού σου. “Αν δεν μπορείς να τους αναλογίζεσαι με τρυφερότητα, τότε μην τους σκέφτεσαι καθόλου. Για το δικό σου το καλό, μην τους σκέφτεσαι”. Αυτή την εντολή μου έδωσες φεύγοντας, κι εγώ την τήρησα. Δεν τους σκεφτόμουν καθόλου, επειδή δεν μπορούσα να τους σκεφτώ με τρυφερότητα ή να σκεφτώ τρυφερά τον εαυτό μου σε σχέση μ’ εκείνους. Ελάχιστη τρυφερότητα υπήρχε στην όλη υπόθεση, σε διαβεβαιώνω, κι αν το είχες συνειδητοποιήσει αυτό και είχες εξαπολύσει κατάρες, αντί να με ικετεύεις, ψυχορραγώντας, να τους σκέφτομαι με καλοσύνη...» «Προσπάθησέ το τώρα, τώρα, δεν είναι ακόμα πολύ αργά».

Η φωνή έσβησε. Αλλά είχε κάνει τη δουλειά της. Τώρα πάλι τους σκεφτόμουν. Ανοίγονταν τα σάβανα, τα φέρετρα, οι κρύ-

HARTLY_MESAZON_ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 11/9/20 11:47 AM Page 45

Ο ΜΕΣΑΖΩΝ

45

πτες, όλα όσα τους είχαν ως τότε έγκλειστους, κι εγώ ήμουν αναγκασμένος να το αντιμετωπίσω, ήδη το αντιμετώπιζα – τον τόπο, τους ανθρώπους, και την εμπειρία. Η έξαψη, όμοια με υστερία, ανάβλυσε μέσα μου από δεκάδες αναβρύζουσες πηγές. Αν δεν είναι πολύ αργά, συλλογίστηκα μπερδεμένος, δεν είναι ούτε και πολύ νωρίς: δεν μου απομένει πολλή ζωή για να καταστρέψω. Ήταν μια τελευταία αναλαμπή του ενστίκτου αυτοσυντήρησης που τόσο ασυγχώρητα με είχε εγκαταλείψει στο Μπράνταμ Χολ.

Το ρολόι χτύπησε δώδεκα. Ολόγυρά μου ήταν οι στοίβες των χαρτιών, υπόλευκες με αιχμηρές προεξοχές, σαν τους λόφους του Θάνετ.7 Κάτω από τους λόφους αυτούς, σκέφτηκα, βρίσκομαι θαμμένος. Θα γίνουν, όμως, μάρτυρες της ανάστασής μου, της ανάστασης που είχε αρχίσει να συντελείται μέσα στο κουτί για τους λαιμοδέτες, το περιεχόμενο του οποίου ήταν ακόμη αραδιασμένο γύρω του. Πήρα το λουκέτο και το περιεργάστηκα ξανά. Ποιος ήταν ο συνδυασμός των γραμμάτων που το άνοιγε; Θα το μάντευα δίχως να μπω στον κόπο να υπνωτιστώ: θα μου το υπαγόρευε ο εγωισμός μου. Άκουσα απορημένος τον εαυτό μου να τον αρθρώνει μεγαλόφωνα· εδώ και πολλά χρόνια δεν ήταν για μένα παρά μια λέξη γραμμένη. Ήταν το όνομά μου, ΛΙΟ.