Χειμώνας by Kastaniotis Editions

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 5

ΑΛΙ ΣΜΙΘ

ΚΟΥΑ Ρ ΤΕ ΤΟ ΤΩΝ Ε Π Ο Χ Ω Ν

ΧΕΙΜΩΝΑΣ c

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ

ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 6

Το βιβλίο εκδόθηκε με την αρωγή του Publishing Scotland’s Translation Fund. ❧ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Ali Smith, Winter © ©

1η έκδοση: Οκτώβριος 2020 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30

e-mail: info@kastaniotis.com

www.kastaniotis.com ISBN SET 978-960-03-6523-8 ISBN 978-960-03-6752-2

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 7

Για τη Σάρα Ντάνιελ, στη φωλιά του λιονταριού, με αγάπη και για τη Σάρα Γουντ, πρέπει λοιπόν, με αγάπη

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 8

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 9

Ούτε κι η οργίλη μήνις του χειμώνα. ΟΥΙΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ

Το τοπίο σκηνοθετεί τις ίδιες του τις εικόνες. ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ ΧΕΠΓΟΥΟΡΘ

Αν όμως πιστεύετε πως είστε πολίτες του κόσμου, είστε πολίτες του πουθενά. ΤΕΡΕΖΑ ΜΕΪ, 5 Οκτωβρίου 2016

Έχουμε μπει στη σφαίρα της μυθολογίας. ΜΥΡΙΕΛ ΣΠΑΡΚ

Το σκότος είναι φθηνό. ΤΣΑΡΛΣ ΝΤΙΚΕΝΣ

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 10

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 11

ένα

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 12

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 13

Θεός ήταν νεκρός: κι αυτό ήταν μόνο η αρχή. Και ο έρωτας ήταν νεκρός. Ο ιπποτισμός ήταν νεκρός. Η ποίηση, η πεζογραφία, η ζωγραφική ήταν όλες νεκρές, κι η τέχνη ήταν νεκρή. Το θέατρο και το σινεμά ήταν επίσης νεκρά. Η λογοτεχνία ήταν νεκρή. Το βιβλίο ήταν νεκρό. Ο μοντερνισμός, ο μεταμοντερνισμός, ο ρεαλισμός κι ο υπερρεαλισμός ήταν νεκροί. Η τζαζ ήταν νεκρή, η ποπ μουσική, η ντίσκο, η ραπ, η κλασική μουσική ήταν νεκρές. Η πνευματική καλλιέργεια ήταν νεκρή. Η εντιμότητα, η κοινωνία, οι οικογενειακές αξίες ήταν νεκρές. Το παρελθόν ήταν νεκρό. Η ιστορία ήταν νεκρή. Το κράτος πρόνοιας ήταν νεκρό. Η πολιτική ήταν νεκρή. Η δημοκρατία ήταν νεκρή. Ο κομμουνισμός, ο φασισμός, ο νεοφιλελευθερισμός, ο καπιταλισμός ήταν νεκροί, και ο μαρξισμός ήταν νεκρός, κι ο φεμινισμός ήταν επίσης νεκρός. Η πολιτική ορθότητα ήταν νεκρή. Ο ρατσισμός ήταν νεκρός. Η θρησκεία ήταν νεκρή. Η σκέψη ήταν νεκρή. Η ελπίδα ήταν νεκρή. Η αλήθεια και η φαντασία ήταν νεκρές. Τα μέσα ενημέρωσης ήταν νεκρά. Το διαδίκτυο ήταν νεκρό. Το Twitter, το Instagram, το Facebook, το Google, ήταν νεκρά. Η αγάπη ήταν νεκρή. Ο θάνατος ήταν νεκρός.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 14

Πάρα πολλά πράγματα ήταν νεκρά. Κάποια, ωστόσο, δεν ήταν νεκρά, ή τουλάχιστον όχι ακόμη. Η ζωή δεν ήταν ακόμη νεκρή. Η επανάσταση δεν ήταν νεκρή. Η φυλετική ισότητα δεν ήταν νεκρή. Το μίσος δεν ήταν νεκρό. Ο υπολογιστής όμως; νεκρός. Η τηλεόραση; νεκρή. Το ραδιόφωνο; νεκρό. Τα κινητά νεκρά. Οι μπαταρίες νεκρές. Οι γάμοι νεκροί, η σεξουαλική ζωή νεκρή, ο διάλογος νεκρός. Τα φύλλα νεκρά. Τα λουλούδια νεκρά, μαραμένα μέσα στα ανθοδοχεία τους. Φαντάσου να σε στοιχειώνουν τα φαντάσματα όλων αυτών των νεκρών πραγμάτων. Φαντάσου να σε στοιχειώνει το φάντασμα ενός λουλουδιού. Όχι, φαντάσου να σε στοιχειώνει (εάν είναι δυνατό βέβαια να σε στοιχειώνει κάτι στην πραγματικότητα, εάν δεν πρόκειται δηλαδή για νεύρωση ή ψύχωση) το φάντασμα (εάν βέβαια υπάρχουν φαντάσματα στην πραγματικότητα, εάν δεν πρόκειται δηλαδή για πλάσματα της φαντασίας μας) ενός λουλουδιού. Τα ίδια τα φαντάσματα δεν ήταν νεκρά, όχι ακριβώς. Αντ’ αυτού, είχαν ανακύψει τα εξής ερωτήματα:

είναι νεκρά τα φαντάσματα; είναι νεκρά τα φαντάσματα ή είναι ζωντανά; είναι τα φαντάσματα θανατηφόρα;

εν πάση περιπτώσει όμως, ξεχάστε τα φαντάσματα, βγάλτε τα από το μυαλό σας διότι αυτή δεν είναι μια ιστορία με φαντάσματα, μολονότι εκτυλίσσεται μες στη νέκρα του καταχείμωνου, σ’ ένα φωτεινό ηλιόλουστο πρωινό Χριστουγέννων (και τα Χριστούγεννα ήταν νεκρά) μετά το μιλένιουμ, στην εποχή της υπερθέρμανσης του πλανήτη, και πραγματεύεται πραγματικά πράγματα που συμβαίνουν

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 15

πραγματικά στον πραγματικό κόσμο, με πρωταγωνιστές πραγματικούς ανθρώπους σε πραγματικό χρόνο στην πραγματική Γη (α χα, κι η Γη, επίσης νεκρή).

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 16

αλημέρα, είπε η Σοφία Κλιβς. Καλή παραμονή Χριστουγέννων. Μιλούσε στο ασώματο κεφάλι. Ήταν το κεφάλι ενός παιδιού, μόνο το κεφάλι, χωρίς σώμα από κάτω· αιωρούνταν από μόνο του στον αέρα. Ήταν επίμονο το κεφάλι. Βρισκόταν για τέταρτη μέρα στο σπίτι της· το πρωί, όταν άνοιξε τα μάτια της, εκείνο ήταν ακόμα εδώ· αυτή τη φορά αιωρούνταν πάνω από τον νιπτήρα κοιτάζοντας την εικόνα του στον καθρέφτη. Γύρισε προς το μέρος της μόλις του μίλησε, κι όταν την είδε –είναι δυνατό να υποκλιθεί κάτι που δεν έχει λαιμό ή ώμους;– έγειρε λίγο προς τα εμπρός, με τα μάτια στραμμένα κάτω σε ένδειξη σεβασμού, έπειτα πάλι επάνω, αρχοντικά και εύθυμα – μια υπόκλιση ή μήπως μια ρεβεράντζα;1 Ήταν αρσενικό ή θηλυκό; Ό,τι κι αν ήταν, ήταν πολύ καλοαναθρεμμένο, ευγενικό, το κεφάλι ενός καλού, ευγενικού παιδιού (μάλλον στην προ-γλωσσική φάση ακόμη, καθώς ήταν σιωπηλό), με μέγεθος όσο ένα πεπονάκι (ήταν άραγε ειρωνεία ή αποτυχία να αισθάνεται περισσότερη οικειότητα με πεπόνια παρά με παιδιά; Ευτυχώς για κείνην, ο Άρθουρ, όταν ήταν μικρός, αντιλήφθηκε γρήγορα ότι η μητέρα του προτιμούσε τα παιδιά εκείνα που πάσχιζαν να δείχνουν λιγότερο παιδιά), αν και διέφερε μάλλον αρκετά από τα πεπόνια, αφού είχε πρόσωπο και πυκνά μαλλιά κάμποσα εκατοστά μακρύτερα

από το ίδιο, ανάκατα, πλούσια, σκούρα, σπαστά, μάλλον ρομαντικά, σαν μινιατούρα ιππότη εάν ήταν αρσενικό ή, αν ήταν θηλυκό, περίπου σαν το παιδί που φωτογραφήθηκε πλάτη στολισμένο με φύλλα στο πάρκο του Παρισιού, στην παλιά ασπρόμαυρη καρτ ποστάλ με τη φωτογραφία που είχε τραβήξει ο Γάλλος φωτογράφος του εικοστού αιώνα, ο Εντουάρ Μπουμπά (Κοριτσάκι με ξερά φύλλα, κήπος του Λουξεμβούργου, Παρίσι 1946). Μόλις η Σοφία ξύπνησε το πρωί το είδε εκεί, το κεφάλι με το πίσω μέρος του στραμμένο προς εκείνη, τα μαλλιά του ανεβοκατέβηκαν ανεπαίσθητα με σαγηνευτικό τρόπο στην ανοδική αύρα της κεντρικής θέρμανσης, μόνο όμως από τη μία πλευρά, εκείνη που βρισκόταν ακριβώς επάνω από το καλοριφέρ· για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου κυμάτισαν και πάφλασαν ακολουθώντας τις ανάλαφρες κινήσεις και τα λικνίσματα του αιωρούμενου κεφαλιού όπως κάνει, σε αργή κίνηση και ελαφρώς φλουταρισμένη λήψη, το μαλλί ενός ανθρώπου σε μια διαφήμιση σαμπουάν. Είδες; Οι διαφημίσεις σαμπουάν δεν είναι φαντάσματα ή δαίμονες. Δεν έχουν τίποτα το τρομακτικό. (Εκτός εάν οι διαφημίσεις σαμπουάν, ή ίσως όλες οι διαφημίσεις, είναι στην πραγματικότητα τρομακτικά οράματα των ζωντανών νεκρών και δεν μας σοκάρουν μόνο και μόνο γιατί τις έχουμε πια συνηθίσει.) Σε κάθε περίπτωση, το κεφάλι δεν είχε τίποτα το τρομακτικό. Ήταν γλυκό και ντροπαλό στην επισημότητά του, κι αυτά δεν είναι λόγια που μπορείς να συσχετίσεις με κάτι νεκρό ή με την έννοια του κακόβουλου πνεύματος ενός νεκρού πράγματος – άσε που δεν έδειχνε ούτε στο ελάχιστο νεκρό, μολονότι έδειχνε ίσως λίγο πιο αποκρουστικό από κάτω, στο σημείο που θα ήταν κάποτε ο αυχένας, όπου υπήρχε απλώς και μόνο η υποψία από κάτι πιο φρικιαστικό, κομματιασμένο, σαρκώδες.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 17

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 18

Οτιδήποτε παρέπεμπε όμως σε τέτοια φρίκη ήταν καλά χωμένο πίσω από τα μαλλιά και το σαγόνι, έτσι δεν ήταν αυτό το πρώτο πράγμα που σου έκανε εντύπωση αλλά η ζωντάνια του, η ζεστασιά της φυσιογνωμίας του, και όπως σκαμπανέβαζε και έγνεφε χαρωπά στον αέρα δίπλα της σαν μια μικρή πράσινη σημαδούρα σε γαλήνια νερά, ενόσω η Σοφία έπλενε το πρόσωπό της και βούρτσιζε τα δόντια της, και όπως γλιστρούσε ανάερα κατεβαίνοντας τις σκάλες μπροστά από κείνην φιδογυρίζοντας, ένας μικρός πλανήτης στο δικό του μικροσύμπαν, ανάμεσα στα σκονισμένα κλαδάκια της συλλογής από ξερές ορχιδέες στη βάση της σκάλας, ακτινοβολούσε περισσότερη καλοσύνη από το κεφάλι οποιουδήποτε Βούδα είχε συναντήσει η Σοφία ως τώρα, από οποιοδήποτε κεφάλι Ερωτιδέως ή έκθαμβου χριστουγεννιάτικου Χερουβείμ. Στην κουζίνα η Σοφία έβαλε νερό και καφέ στη μηχανή του εσπρέσο. Βίδωσε το πάνω μέρος της καφετιέρας και άναψε το γκάζι. Καθώς το άναβε, το κεφάλι ξαφνιάστηκε από την απροσδόκητη ζέστη. Τα μάτια του γελούσαν. Τόλμησε να πλησιάσει τη φλόγα και απομακρύνθηκε ξανά, σαν να έβρισκε τούτο το παιχνίδι διασκεδαστικό. Θα πάρουν φωτιά τα μαλλιά σου, του είπε. Το κεφάλι κούνησε το κεφάλι του αρνητικά. Εκείνη γέλασε. Αξιαγάπητο. Αναρωτιέμαι αν ξέρει τι είναι τα Χριστούγεννα, αν ξέρει για το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων. Ποιο παιδί δεν ξέρει; Αναρωτιέμαι ποιο είναι το σημερινό πρόγραμμα των τρένων. Αναρωτιέμαι αν θα ήθελε να πάμε στο Λονδίνο. Θα μπορούσαμε να πάμε στα Χάμλεϊς.2 Στα χριστουγεννιάτικα φώτα. Θα μπορούσαμε να πάμε στον ζωολογικό κήπο. Αναρωτιέμαι αν έχει πάει ποτέ στον ζωολογικό κήπο. Τα

παιδιά λατρεύουν τον ζωολογικό κήπο. Αναρωτιέμαι αν ο ζωολογικός κήπος είναι ανοιχτός τόσο κοντά στα Χριστούγεννα. Ή θα μπορούσαμε να πάμε να δούμε, ξέρω γω, τους φρουρούς των ανακτόρων, θα βρίσκονται οπωσδήποτε και τα Χριστούγεννα εκεί, με τα γούνινα καπέλα τους, τους κόκκινους χιτώνες. Αυτό θα ήταν θαυμάσιο. Ή το Μουσείο Επιστημών, όπου μπορείς να δεις πράγματα όπως τα ίδια σου τα οστά μέσα από τα χέρια σου. (Α, ναι! Το κεφάλι δεν είχε χέρια.) Τέλος πάντων, θα μπορούσα να πατήσω εγώ τα κουμπιά για λογαριασμό του, οτιδήποτε διαδραστικό θα μπορούσα να το κάνω εγώ στη θέση του, εάν δεν μπορεί το ίδιο. Ή το Μουσείο Τέχνης. Αντικείμενα τέτοιας ομορφιάς, που θαμπώνουν εξίσου νέους και ηλικιωμένους. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Μπορώ να το χώσω στο παλτό μου. Θα πάρω μια μεγάλη τσάντα. Θα κόψω τρύπες για τα μάτια. Θα διπλώσω στον πάτο της ένα κασκόλ, ένα πουλόβερ, κάτι μαλακό. Το κεφάλι ήταν στη σήτα του παραθύρου μυρίζοντας ό,τι είχε απομείνει από το θυμάρι του σούπερ μάρκετ. Έκλεισε τα μάτια με μια έκφραση που πρόδιδε ηδονή. Έτριψε το μέτωπό του στα μικροσκοπικά φύλλα. Το άρωμα του θυμαριού απλώθηκε στην κουζίνα και το φυτό έπεσε στον νεροχύτη. Όσο βρισκόταν εκεί, το φυτό, η Σοφία άνοιξε τη βρύση και του έδωσε να πιει. Έπειτα κάθισε στο τραπέζι με τον καφέ της. Το κεφάλι βολεύτηκε δίπλα στη φρουτιέρα με τα μήλα και τα λεμόνια. Έκανε το τραπέζι να δείχνει σαν κάποιο καλλιτεχνικό αστείο, μια σύνθεση ή έναν πίνακα του ζωγράφου Μαγκρίτ, Αυτό Δεν Είναι Κεφάλι,3 όχι, σαν τα κεφάλια του Νταλί, ή του Ντε Κίρικο, αλλά αστείο, σαν τον Ντυσάν, που έβαλε μουστάκι στη Μόνα Λίζα, ακόμη και σαν επιτραπέζια νεκρή φύση του Σεζάν, τον οποίο έβρισκε, πάντοτε, από τη μία

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 19

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 20

ανησυχητικό, από την άλλη όμως αναζωογονητικό, δεδομένου ότι αποκαλύπτει, μολονότι είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς, πως πράγματα όπως τα μήλα και τα πορτοκάλια μπορούν να είναι επίσης μπλε και μοβ, χρώματα που ποτέ δεν θα πίστευες πως είχαν μέσα τους. Είχε δει πρόσφατα σε κάποια εφημερίδα μια φωτογραφία με κάτι που φαινόταν σαν τείχος ανθρώπων που στέκονταν μπροστά από τον τοίχο όπου βρισκόταν κρεμασμένη η Μόνα Λίζα στο Λούβρο. Είχε δει, η ίδια, την πραγματική Μόνα Λίζα, ήταν όμως παλιά, πριν κάνει τον Άρθουρ, άρα τρεις δεκαετίες πριν, κι ακόμη και τότε ήταν αρκετά δύσκολο να διακρίνεις οτιδήποτε εξαιτίας του αρκετά μεγάλου πλήθους ανθρώπων που έστεκαν μπροστά της τραβώντας την φωτογραφία. Ήταν επίσης εκπληκτικά μικρό, το αριστούργημα, πολύ μικρότερο απ’ όσο περίμενε να είναι ένα αριστούργημα τόσο διάσημο. Ίσως το πλήθος μπροστά του το έκανε να φαίνεται μικρότερο στο μάτι. Η διαφορά ωστόσο ήταν ότι οι άνθρωποι που στέκονταν τώρα μπροστά του δεν έκαναν πια καν τον κόπο να στραφούν προς το μέρος του. Του γυρνούσαν ως επί το πλείστον την πλάτη, διότι φωτογράφιζαν τον εαυτό τους μαζί του· στη σημερινή εποχή ο παλιός τούτος πίνακας χαμογελούσε με τον υπεροπτικό του τρόπο σε ανθρώπινες πλάτες, σε ανθρώπους που κρατούσαν τα τηλέφωνά τους στον αέρα πάνω από τα κεφάλια τους. Οι άνθρωποι έμοιαζαν να επιδοκιμάζουν. Να επιδοκιμάζουν όμως τι; Τον χώρο μπροστά από έναν πίνακα όπου στέκεται ο κόσμος και δεν τον κοιτάζει; Τους ίδιους; Το κεφάλι πάνω στο τραπέζι ανασήκωσε τα φρύδια. Σαν να μπορούσε να διαβάσει το μυαλό της, της χάρισε ένα μειδίαμα τύπου Μόνα Λίζα. Πολύ αστείο. Πολύ έξυπνο.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 21

Πέντε ημέρες πριν: Η Σοφία πηγαίνει στο γραφείο του καθιστικού της, ανοίγει τον υπολογιστή της δουλειάς της, αγνοεί τα πολυάριθμα ηλεκτρονικά μηνύματα με τα κόκκινα θαυμαστικά και μπαίνει κατευθείαν στο Google όπου πληκτρολογεί γαλαζοπράσινη κηλίδα στο μάτι έπειτα, για να είναι ακριβέστερη, γαλαζοπράσινη κηλίδα στην άκρη του οπτικού πεδίου που μεγαλώνει. Έχετε ένα Στίγμα στην Ίριδά Σας; ΟΡΙΣΤΕ Τι Σημαίνει Αυτό!– Στίγματα, Κηλίδες, και Μυγάκια: Δείτε Τι Υπάρχει Μέσα Στα Μάτια Σας

Εθνική Πινακοθήκη; Θα του άρεσε η Εθνική Πινακοθήκη; Η Γκαλερί Μοντέρνας Τέχνης Τέιτ; Όλα αυτά τα μέρη όμως, εάν ήταν ανοιχτά σήμερα, θα έκλειναν το μεσημέρι όπως τα περισσότερα μέρη και, σε κάθε περίπτωση, όπως τα τρένα, την παραμονή των Χριστουγέννων. Άρα. Όχι Λονδίνο. Τότε τι; Ένας περίπατος ως την κορυφή του γκρεμού; Κι αν ο άνεμος έπαιρνε το κεφάλι πέρα στη θάλασσα; Στη σκέψη αυτή ένας πόνος διαπέρασε το στήθος της. Ό,τι κι αν κάνω σήμερα μπορείς να έρθεις κι εσύ, είπε στο κεφάλι. Αν είσαι καλό και φρόνιμο. Μα δεν χρειαζόταν να το πω αυτό, σκέφτηκε. Δεν θα μπορούσα να έχω έναν λιγότερο ενοχλητικό φιλοξενούμενο. Είναι πολύ όμορφα να σε έχω σπίτι, είπε. Είσαι ευπρόσδεκτος. Ακούγοντάς την, το κεφάλι έδειξε οπωσδήποτε ευχαριστημένο.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 22

Όταν κλείνω τα μάτια μου... βλέπω έγχρωμες κηλίδες: askscience Θολή όραση, Αιωρούμενα στίγματα ή νήματα στην όραση, Ευαισθησία στο φως και Έγχρωμες Κηλίδες – Διαταραχές Όρασης και Οφθαλμού – eHealthForum 5 Ενδείξεις Οφθαλμικής Ημικρανίας – Ενημερωτικό Δελτίο Πονοκεφάλου και Ημικρανίας Ενδοπτικό φαινόμενο – Βικιπαίδεια Μελετά κάνα δυο ιστότοπους. Καταρράκτης. Πρόβλημα φιλτραρίσματος φωτός. Αποκόλληση υαλοειδούς. Τραύματα κερατοειδούς. Εκφύλιση ωχράς κηλίδας. Μυοψίες. Ημικρανίες. Πιθανή αποκόλληση αμφιβληστροειδούς. Αναζητήστε άμεσα ιατρική βοήθεια εάν οι κηλίδες ή τα μυγάκια επιμένουν ή σας προκαλούν ανησυχία. Ύστερα γκουγκλάρει βλέπω μια μικρή γαλαζοπράσινη σφαίρα στην άκρη του οπτικού μου πεδίου. Βγαίνει Η Τέχνη της Όρασης: Τρίτο Μάτι & Αποκρυφιστικό Βλέμμα, ένα κάρο πράγματα σχετικά με μέντιουμ, και Γιατί το να Βλέπεις Φώτα είναι Μήνυμα από τους Αγγέλους Σου | Ντορίν Βέρτσιου – Κεντρική Σελίδα. Ω, για όνομα του Χριστού! Κλείνει ένα ραντεβού για λίγες μέρες αργότερα στην οπτικό μιας αλυσίδας καταστημάτων στην πόλη. Η νεαρή ξανθή οπτικός βγαίνει από κάποιο πίσω δωμάτιο, κοιτάζει την οθόνη, έπειτα κοιτάζει τη Σοφία. Γεια σου Σοφία, είμαι η Σάντι, λέει. Γεια σου, Σάντι. Θα προτιμούσα να με έλεγες κυρία Κλιβς, λέει η Σοφία. Φυσικά. Παρακαλώ ακολουθήστε με, Σ–, αα, λέει η οπτικός.

Η οπτικός ανεβαίνει μια σκάλα στο πίσω μέρος του καταστήματος. Επάνω βρίσκεται ένα δωμάτιο με υπερυψωμένο κάθισμα, παρόμοιο με οδοντιατρικό, και διάφορα μηχανήματα. Η οπτικός γνέφει προς το κάθισμα υποδεικνύοντας στη Σοφία να καθίσει. Η ίδια στέκεται σ’ ένα γραφείο κρατώντας κάποιες σημειώσεις. Ρωτά πότε ήταν η τελευταία φορά που η Σοφ– αα, η κυρία Κλιβς , επισκέφτηκε οπτικό. Αυτή είναι η πρώτη μου φορά, λέει η Σοφία. Και ήρθατε επειδή έχετε κάποιο πρόβλημα με την όρασή σας, λέει η οπτικός. Αυτό θα το δούμε, λέει η Σοφία. Χα, χα! λέει η νεαρή οπτικός, σαν η Σοφία να έκανε πνεύμα – που δεν έκανε. Η οπτικός κάνει δοκιμές ανάγνωσης από μακριά και από κοντά, δοκιμές με ένα μάτι, δοκιμές φυσώντας ριπές αέρα στο μάτι, μια δοκιμή όπου κοιτά με ένα φως στο εσωτερικό των ματιών της Σοφίας, γεγονός που προκαλεί στη Σοφία κατάπληξη (και απρόσμενη συγκίνηση), καθώς είναι σε θέση να διακρίνει μια διακλάδωση στα ίδια της τα αιμοφόρα αγγεία, και μια δοκιμή όπου πρέπει να πιέσεις ένα κουμπί όταν και αν δεις μια κηλίδα που περιφέρεται στην οθόνη. Έπειτα ξαναρωτά τη Σοφία την ημερομηνία γέννησής της. Θεούλη μου. Νόμιζα πως μάλλον το είχα γράψει λάθος, λέει η οπτικός. Επειδή ειλικρινά τα μάτια σας είναι σε τόσο εξαιρετική κατάσταση. Δεν χρειάζεστε καν πρεσβυωπικά γυαλιά. Μάλιστα, λέει η Σοφία. Ναι, λέει η οπτικός. Πραγματικά ασυνήθιστο για κάποιον στην ηλικιακή σας κατηγορία. Είστε όντως τυχερή. Είναι τύχη λοιπόν; λέει η Σοφία. Λοιπόν, φανταστείτε το ως εξής, λέει η οπτικός. Φανταστείτε ότι είμαι μηχανικός αυτοκινήτων και κάποιος

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 23

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 24

μου φέρνει ένα αυτοκίνητο για σέρβις, και είναι ένα αυτοκίνητο του ’40, και σηκώνω το καπό και βρίσκω τον κινητήρα σχεδόν τόσο καθαρό όσο ήταν όταν βγήκε από το εργοστάσιο το (η οπτικός ρίχνει μια ματιά στο έντυπό της) 1946, απλά εκπληκτικό, θρίαμβος. Λέτε λοιπόν ότι είμαι σαν ένα παλιό Triumph, λέει η Σοφία. Σαν καινούργια, λέει η οπτικός (που είναι ξεκάθαρο πως δεν έχει ιδέα ότι τα Triumph ήταν κάποτε αυτοκίνητα). Σχεδόν σαν αχρησιμοποίητα. Δεν ξέρω πώς τα καταφέρατε. Υπονοείτε ότι πέρασα τη ζωή μου κυκλοφορώντας με τα μάτια κλειστά ή αμελούσα κατά κάποιον τρόπο να τα χρησιμοποιώ πλήρως; λέει η Σοφία. Ναι, χα, έτσι ακριβώς, λέει η οπτικός σκανάροντας τα έγγραφα και συρράπτοντας ένα από αυτά με κάποιο άλλο. Εγκληματική «υποχρήση» οφθαλμών, θα πρέπει να το αναφέρω στις οφθαλμικές αρχές. Τότε κοιτά το πρόσωπο της Σοφίας. Α, λέει. Εε. Είδατε στα μάτια μου κάτι που να σας ανησυχεί; λέει η Σοφία. Υπάρχει μήπως κάτι που να ανησυχεί εσάς, κυρία Κλιβς; λέει η οπτικός. Κάτι που να μη μου είπατε ή που ίσως σας προβληματίζει. Επειδή κατά βάσιν– Η Σοφία κάνει την κοπέλα να σωπάσει καρφώνοντάς την με τα (υπέροχα) μάτια της. Αυτό που θέλω να ξέρω, το μόνο που θέλω να ξέρω, εάν γίνομαι σαφής, είναι, λέει η Σοφία, υπήρξε σε κάποιο από τα μηχανήματά σας η παραμικρή ένδειξη ότι θα πρέπει να ανησυχώ για την όρασή μου; Η οπτικός ανοίγει το στόμα. Έπειτα το κλείνει. Μετά το ξανανοίγει. Όχι, λέει. Λοιπόν, λέει η Σοφία. Τι οφείλω και σε ποιον πληρώνω;

Τίποτα απολύτως, λέει η οπτικός. Γιατί από τη στιγμή που είστε άνω των εξήντα, δεν υπάρχει– Α, τώρα κατάλαβα, λέει η Σοφία. Γι’ αυτό ξαναελέγξατε την ημερομηνία γέννησής μου. Συγγνώμη; λέει η οπτικός. Σκεφτήκατε πως ίσως έλεγα ψέματα για την ηλικία μου. Για να εξεταστώ δωρεάν στο κατάστημά σας, λέει η Σοφία. Εμ–, λέει η νεαρή οπτικός. Συνοφρυώνεται. Κοιτάζει κάτω, δείχνει έξαφνα χαμένη και τραγική μέσα στη χυδαία χριστουγεννιάτικη διακόσμηση του καταστήματος. Δεν λέει τίποτε άλλο. Βάζει τα έγγραφα, τα χαρτιά που εκτύπωσε και τις σημειώσεις που κράτησε, σ’ έναν μικρό φάκελο. Κρατώντας τον αγκαλιά στο στήθος της, γνέφει στη Σοφία να περάσει στον κάτω όροφο. Μετά από εσάς, Σάντι, παρακαλώ, λέει η Σοφία. Η ξανθή αλογοουρά της οπτικού ανεβοκατεβαίνει καθώς προχωρά και όταν φτάνουν στο ισόγειο εξαφανίζεται, χωρίς να χαιρετήσει, μέσα στην πόρτα απ’ όπου πρωτοεμφανίστηκε. Εξίσου αγενώς, χωρίς να σηκώσει το βλέμμα από την οθόνη του κεντρικού γραφείου, η κοπέλα πίσω από τον πάγκο συνιστά στη Σοφία να τουιτάρει, να ποστάρει στο Facebook ή να αφήσει μια αξιολόγηση στο TripAdvisor για τη σημερινή της εμπειρία στο κατάστημα οπτικών, καθώς οι κριτικές κάνουν όντως τη διαφορά. Η Σοφία ανοίγει μόνη της την πόρτα του καταστήματος. Έξω βρέχει καταρρακτωδώς και το κατάστημα οπτικών ανήκει στο είδος εκείνο που διαθέτει ομπρέλες με το όνομα της επιχείρησης, υπάρχει μάλιστα μια προθήκη με τέτοιες ομπρέλες πίσω, δίπλα στο γραφείο. Όμως η κοπέλα κοιτάζει την οθόνη και επιμένει να μην υψώνει το βλέμμα της προς τη Σοφία. Φτάνει στο αυτοκίνητό της μούσκεμα. Μπαίνει μέσα και μένει στο πάρκινγκ υπό τον ήχο της βροχής στην οροφή,

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 25

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 26

μέσα στην όχι δυσάρεστη μυρωδιά του βρεγμένου παλτού και των καθισμάτων του αυτοκινήτου. Ρυάκια κυλούν από τα μαλλιά της. Η αίσθηση είναι απελευθερωτική. Παρατηρεί πώς μεταβάλλει η βροχή το παρμπρίζ σε κινούμενη θολούρα. Τα φώτα του δρόμου ανάβουν και η θολούρα γεμίζει με δύσμορφες κινούμενες κηλίδες σε πολλά χρώματα, σαν να έριξε κάποιος στο παρμπρίζ μικρά βλήματα γεμάτα μπογιά· είναι λόγω της αλυσίδας των χρωματιστών χριστουγεννιάτικων γλόμπων που κρέμασε ο δήμος περιμετρικά στα όρια του πάρκινγκ. Η νύχτα πέφτει. Εντούτοις, δεν είναι όμορφα; λέει, κι αυτή είναι η πρώτη φορά που του μιλά – του τραύματος, της εκφύλισης, της αποκόλλησης, της μυοψίας, που στο σημείο αυτό είναι σχετικά μικρή ακόμα, δεν μπορείς να διακρίνεις ότι είναι κεφάλι, μικρή σαν μύγα που αιωρείται πέρα-δώθε μπροστά της, ένας μικρός σπούτνικ, και καθώς του απευθύνει τον λόγο κάνει σαν μπίλια που τη χτυπά ο ατσάλινος μοχλός στο πλάι του φλίπερ και εξοστρακίζεται από τη μια μεριά του αυτοκινήτου στην άλλη. Στις τέσσερις σχεδόν το απόγευμα, μέσα στη σκοτεινιά του χειμώνα, στη μικρότερη μέρα του χρόνου, η κίνησή του λάμπει από χαρά. Στο λυκόφως, πριν γυρίσει το κλειδί της μίζας και ξεκινήσει για το σπίτι, η Σοφία το παρακολουθεί στη φωτοχυσία των χρωμάτων του παραθύρου να κινείται ελεύθερα κατά μήκος του ταμπλό, σαν τα πλαστικά του ταμπλό να ήταν η επιφάνεια ενός παγοδρομίου, να αναπηδά στο στήριγμα κεφαλής του συνοδηγού, να ακολουθεί μία φορά την καμπύλη του τιμονιού, έπειτα ξανά και ξανά, σαν να δοκιμάζει αρχικά τις ικανότητές του κι ύστερα να τις επιδεικνύει.

Τώρα καθόταν στο τραπέζι της κουζίνας. Τώρα, ό,τι κι αν ήταν αυτό, είχε το μέγεθος ενός πραγματικού κεφαλιού παιδιού, ενός μουντζουρωμένου, σκονισμένου παιδιού με πράσινες ρίγες, ενός παιδιού που γύρισε σπίτι γεμάτο λεκέδες απ’ τη χλόη, ενός καλοκαιρινού παιδιού στο χειμωνιάτικο φως. Θα παρέμενε παιδί ή θα ενηλικιωνόταν, το κεφάλι; Θα μεγάλωνε, ας πούμε, έως ότου γίνει η αιωρούμενη κεφαλή ενός ανεπτυγμένου ενηλίκου; Θα μεγάλωνε ακόμη περισσότερο από τόσο; Θα αποκτούσε το μέγεθος ενός μικρού τροχού, σαν αυτούς που έχουν τα αναδιπλούμενα ποδήλατα; Έπειτα το πλήρες μέγεθος ενός τροχού ποδηλάτου; μιας παλιομοδίτικης μπάλας παραλίας; της φουσκωτής υδρογείου στην παλιά ταινία Ο Μεγάλος Δικτάτωρ, όπου ο Τσάπλιν ντύνεται σαν Χίτλερ και χτυπά τον κόσμο αποδώ κι αποκεί στον αέρα ώσπου να σκάσει; Την προηγούμενη νύχτα, καθώς το κεφάλι διασκέδαζε παριστάνοντας την μπάλα του μπόουλινγκ και παίρνοντας φόρα κατά μήκος του χαλιού του διαδρόμου με κατεύθυνση προς το ντουλάπι, για να δει πόσα αγγλικά κεραμικά αγαλματίδια Γκόντφρεϊ του δέκατου όγδοου αιώνα μπορούσε να ανατρέψει σκάζοντας πάνω στα πόδια τους, έμοιαζε για πρώτη φορά σαν να κυλούσε κι έπεφτε, ακριβώς όπως το ακρωτηριασμένο, το κομμένο στη λαιμητόμο, το αποκεφαλισμένο, το πολύ αληθινό κεφάλι ενός– κι ήταν σ’ εκείνο το σημείο που το έκλεισε έξω απ’ το σπίτι, πράγμα που δεν ήταν δύσκολο, γιατί της είχε μεγάλη εμπιστοσύνη, το κεφάλι. Χρειάστηκε μόνο να βγει στον κήπο μέσα στη σκοτεινιά, κι εκείνο την ακολούθησε, το ήξερε πως θα την ακολουθούσε, σκαμπανεβάζοντας σαν τα μπαλόνια ηλίου που αγοράζει κανείς στα επαρχιακά πανηγύρια, και τότε, όπως αιωρούνταν επικεφαλής (χα, χα, το κεφάλι) από μόνο του προς τους φυτοφράκτες, σαν να το ενδιέφεραν

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 27

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 28

πραγματικά οι θάμνοι, εκείνη χώθηκε ξανά στο σπίτι κλείνοντάς του την πόρτα, διέσχισε το χολ όσο πιο γρήγορα μπορούσε και βυθίστηκε στην πολυθρόνα του καθιστικού με το κεφάλι χωμένο χαμηλότερα από την πλάτη της πολυθρόνας, έτσι ώστε όποιος (ή ό,τι) κοιτούσε μέσα απ’ το παράθυρο να νόμιζε πως δεν ήταν εκεί. Τίποτα, για μισό λεπτό, για ένα ολόκληρο λεπτό. Ωραία. Τότε όμως ακούστηκε στο παράθυρο ένα πολύ διακριτικό χτύπημα. Ταπ-ταπ-ταπ. Χαμήλωσε κι άλλο και πήρε το τηλεχειριστήριο από το τραπεζάκι στο πλάι της, άνοιξε την τηλεόραση και ανέβασε την ένταση. Οι ειδήσεις εναλλάσσονταν με τη συνήθη καθησυχαστική τους υστερία. Τότε όμως, από πίσω, ξανακούστηκε ταπ-ταπ-ταπ. Έτσι πήγε στην κουζίνα και άνοιξε το ραδιόφωνο, κάποιος στο The Archers προσπαθούσε να βρει χώρο στο ψυγείο για μια γαλοπούλα, και πίσω απ’ τις φωνές του ραδιοφώνου, στη συρόμενη πόρτα που έβλεπε στην σκοτεινιά του κήπου, να το πάλι το ταπ-ταπ-ταπ. Έπειτα στο μικρό γυάλινο παραθυράκι της πίσω πόρτας, ταπ ταπ ταρατάπ. Κι έτσι ανέβηκε στο σκοτάδι του πάνω ορόφου, έπειτα στον παραπάνω όροφο, και τέλος σκαρφάλωσε τη σκάλα και πέρασε από την καταπακτή στη σοφίτα, διέσχισε το πατάρι και τη χαμηλή πόρτα και χώθηκε κάτω από τον νιπτήρα στο βάθος του WC. Τίποτα. Ο χειμωνιάτικος θόρυβος του ανέμου στα κλαδιά. Τότε, στον φεγγίτη, μια πελιδνή λάμψη, σαν τις λυχνίες νυκτός για τα παιδάκια που φοβούνται το σκοτάδι. Ταπ-ταπ-ταπ.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 29

Είναι μια Τρίτη τον Φεβρουάριο του 1961, είναι δεκατεσσάρων ετών και κατεβαίνοντας για πρωινό βρίσκει την Άιρις να έχει σηκωθεί νωρίς –απίστευτο, να είναι αργία και η Άιρις να μην είναι στο κρεβάτι– και να φρυγανίζει το ψωμί της, με τη μητέρα τους να της φωνάζει επειδή λερώνει με αποκαΐδια το βούτυρο, και τότε, σαν να την έπιασε έξαφνα όρεξη για βόλτα στις οκτώ και τέταρτο το πρωί, η Άιρις την παίρνει σαν παλιά φιλενάδα για να την πάει στο σχολείο και όταν φτάνουν στην είσοδο, λίγο πριν μπει μέσα, της λέει, άκου Φίλο, τι ώρα είναι το πρωινό σας διάλειμμα; Έντεκα και δέκα, λέει εκείνη. Μάλιστα, λέει η Άιρις, πες σε

Ήταν εκεί σαν φωτισμένο ρολόι πόλης, χειμωνιάτικο φεγγάρι σε χριστουγεννιάτικη κάρτα. Βγήκε κάτω απ’ τον νιπτήρα, άνοιξε τον φεγγίτη και το έβαλε μέσα. Αρχικά αιωρήθηκε στο επίπεδο του κεφαλιού της. Έπειτα χαμήλωσε ως το ύψος που θα βρισκόταν το πραγματικό κεφάλι ενός παιδιού και κοίταξε ψηλά προς το μέρος της με στρογγυλά πληγωμένα μάτια. Αμέσως μετά όμως, σαν να ήξερε πως εκείνη απεχθανόταν τα κλαψιάρικα και χειριστικά καμώματα, μετεωρίστηκε ξανά στο ίδιο επίπεδο με το κεφάλι της. Είχε πάνω του ένα κλαράκι, τι ήταν αυτό στο στόμα του, γκι; Το έτεινε προς το μέρος της σαν να κρατούσε ένα τριαντάφυλλο. Εκείνη πήρε το κλαράκι. Το κεφάλι τότε μετατοπίστηκε λίγο στον αέρα και της έριξε ένα βλέμμα. Τι υπήρχε άραγε σ’ αυτό το βλέμμα που σήμαινε ότι έπρεπε να κατεβάσει τούτο το κομμάτι γκι στο ισόγειο του παλιού σπιτιού, να ανοίξει την κύρια είσοδο και να το πλέξει γύρω στο ρόπτρο; Το φετινό χριστουγεννιάτικο στεφάνι.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 30

μια φίλη σου ότι δεν αισθάνεσαι καλά, θέλω να πω διάλεξε μια υποχόνδρια, πες ότι σήμερα έχεις ναυτία και θα σε περιμένω εκεί πέρα στις έντεκα και είκοσι. Δείχνει την απέναντι πλευρά του δρόμου. Τα λέμε! και κουνά το χέρι της σε χαιρετισμό πριν μπορέσει η Σοφία να ρωτήσει οτιδήποτε, και δυο αγόρια της 4ης τάξης που περνούσαν σταματούν και παρακολουθούν την Άιρις που απομακρύνεται, το ένα έχει το στόμα ανοιχτό, η αδερφή σου είναι αυτή, Κλιβς; λέει το άλλο. Σκύβει πάνω από το θρανίο της Μπάρμπαρα την ώρα των μαθηματικών. Ξέρεις, σήμερα νιώθω να ανακατεύομαι. Ω Θεέ μου! λέει η Μπάρμπαρα και απομακρύνεται όσο μπορεί περισσότερο. Τετραπέρατη η Άιρις. Μπελάς η Άιρις. Η Σοφία δεν είναι μπελάς, ποτέ δεν ήταν μπελάς, είναι ένα κορίτσι που δεν κάνει ποτέ τίποτα ανάρμοστο, είναι άψογη, καθώς πρέπει, μια κοπέλα προορισμένη σαφώς για επικεφαλής του σχολείου (και για επικεφαλής επιχείρησης, και στη συνέχεια επικεφαλής της δικής της επιχείρησης, επικεφαλής των εξελίξεων σε μια εποχή που οι κοπέλες υποτίθεται πως δεν είναι άξιες να είναι επικεφαλής σε τίποτα, κι αυτή θα είναι η πρώτη φορά στη ζωή της που θα κάνει κάτι που θεωρείται λάθος, γεγονός που θα της κληροδοτήσει ένα αξιόλογο –αν και δεν το άξιζε– φορτίο άδικων ενοχών) και μόλις είπε ψέματα κατά πρόσωπο, πράγμα που την κάνει να αισθάνεται τη ναυτία που είπε πως έχει, έτσι που τελικά δεν ήταν ψέμα, και τώρα ετοιμάζεται να κάνει κάτι που σίγουρα είναι ακόμα πιο ανεπίτρεπτο και λάθος, ό,τι κι αν είναι τελικά αυτό, και στην προοπτική αυτή η καρδιά της χτυπά τόσο δυνατά την ώρα της παράδοσης των λογαρίθμων ώστε νομίζει πως πάλλεται ολάκερη μπροστά στα μάτια όλων, παρακαλώ Κύριε, η Σοφία

Κλιβς μοιάζει να πάλλεται, εντούτοις το κουδούνι σημαίνει διάλειμμα και κανείς δεν είπε τίποτα και γλιστρά στο βεστιάριο των κοριτσιών και ξεκρεμά το παλτό της, το φορά, και κουμπώνει τα κουμπιά σαν να βγαίνει στο κρύο, μολονότι σήμερα κάνει πραγματικά πολλή ζέστη. Στέκεται δίπλα στην πύλη του Θηλέων σαν να βρίσκεται εκεί κατά τύχη, με τη σκέψη της να πλανάται κάπου, και μπορεί να διακρίνει την Άιρις απέναντι, έξω από του Μελβ, η παλιά τσίγκινη διαφημιστική πινακίδα της Μουστάρδας Colman’s στον τοίχο να ταιριάζει με το κίτρινο του παλτού της Άιρις, σαν η Άιρις να ήξερε πως θα ταίριαζε, σαν να το επεδίωκε. Κανείς δεν κοιτά. Η Σοφία διασχίζει τον δρόμο. Έξω από το μαγαζί η Άιρις την καλύπτει, κρύβοντάς την από τυχόν περαστικές νοικοκυρές που μπορεί να έδιναν αναφορά στη μητέρα τους, κι εκείνη κάνει ό,τι της λέει, χαλαρώνει τη γραβάτα της και τη στριμώχνει μέσα στην τσέπη της. Έπειτα η Άιρις βγάζει το χτυπητό κίτρινο παλτό της και από κάτω φοράει το εφαρμοστό δερμάτινο τζάκετ. Το βγάζει κι αυτό τινάζοντας τους ώμους της και της το δίνει. Μπορείς να το φορέσεις ως απόψε τα μεσάνυχτα, λέει η Άιρις, μετά θα πρέπει να το επιστρέψεις, αλλιώς θα γίνει στάχτη και σκόνη. Για την ημέρα του Αγ. Βαλεντίνου. Ή πες το πρώιμο δώρο Χριστουγέννων. Έλα, δοκίμασέ το. Άντε. Έτσι μπράβο. Θεέ μου, Σοφία, είσαι όνειρο. Δώσε μου το παλτό σου. Η Άιρις μπαίνει στου Μελβ με το σχολικό παλτό. Βγαίνει χωρίς αυτό. Ο Μελβ λέει πως θα σου το κρατήσει μέχρι αύριο, έτσι είπε. Αλλά θα πρέπει να φύγεις πολύ νωρίς από το σπίτι για να μη δει η μητέρα ότι δεν έχεις παλτό, οπότε. Έχε έτοιμη μια δικαιολογία. Τι είδους δικαιολογία; λέει. Δεν μπορώ να της πω ψέματα όπως εσύ.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 31

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 32

Εγώ; Λέω ψέματα εγώ; λέει η Άιρις. Πες της ότι το άφησες στο σχολείο. Έκανε πολλή ζέστη και δεν το φόρεσες. Ε, λοιπόν! Αλήθεια είναι. Είναι αλήθεια – υποτίθεται πως είναι ακόμα χειμώνας, Φεβρουάριος, αλλά κάνει τόση ζέστη, σήμερα κάνει εκπληκτική ζέστη, όχι σαν την άνοιξη, πιο πολύ σαν το καλοκαίρι. Συνεχίζει όμως να φορά το τζάκετ ούτως ή άλλως σε όλη τη διαδρομή, ακόμα και στο Μετρό. Η Άιρις την πηγαίνει σε μια καφετέρια, ύστερα σε ένα μέρος που λέγεται Στοκ Ποτ για ψητό κατσαρόλας με πατάτες, κι έπειτα στρίβουν μια γωνία και φτάνουν σε έναν κινηματογράφο. Η αφίσα έξω γράφει G.I. Blues – δηλαδή, αλήθεια τώρα; Η Άιρις γελά με την έκφραση του προσώπου της. Είσαι μια ζωγραφιά, Σοφ. Η Άιρις είναι μέλος του κινήματος κατά της βόμβας. Όχι στις βόμβες Υδρογόνου. Όχι στην Πυρηνική Αυτοκτονία. Από τον Φόβο στη Λογική. Εσύ θα Έριχνες μια Βόμβα Υδρογόνου; Η Άιρις αγόρασε ένα καμηλό παλτό ειδικά για την πορεία, και ο καβγάς που ξεκίνησε για το παλτό κατέληξε στον μεγαλύτερο που είχε γίνει ποτέ για οποιονδήποτε λόγο. Ο πατέρας εξαγριώθηκε μαζί της, η μητέρα ντράπηκε θανάσιμα όταν σκανδάλισε τους επισκέπτες που είχαν έρθει για τσάι, όχι μόνο επειδή έκανε ολόκληρο κήρυγμα, πράγμα ανεπίτρεπτο για μια κοπέλα, αλλά και γιατί μίλησε για τη δηλητηριώδη σκόνη στον αέρα, που πλέον έχει πάει και σε όλα τα τρόφιμα, και την άλλη φορά είπε στους συναδέλφους από τη δουλειά του πατέρα, που είχαν έρθει σπίτι, για τις διακόσιες χιλιάδες ανθρώπους που έχουμε καταδικάσει σε θάνατο στο όνομά μας. Ο πατέρας τη χτύπησε αργότερα, όταν του φώναξε στο καθιστικό ου φονεύσεις, ο πατέρας, που δεν χτυπά ποτέ κανέναν. Η Άιρις έλεγε εδώ και μήνες ότι δεν θα δώσει ποτέ χρήματα για να δει μια ταινία όπου ο Έλβις υποδύεται έναν στρατιώτη.

Μολαταύτα αγόρασε εισιτήρια για καλή θέση, στο θεωρείο, σε όσο πιο μπροστινό κάθισμα γινόταν. Στην ταινία ο Έλβις είναι ένας στρατιώτης που λέγεται Τούλσα, ένας φαντάρος των δυνάμεων κατοχής στη Γερμανία. Εκείνη τη μέρα είναι εκτός υπηρεσίας και βγαίνει ραντεβού με μια χορεύτρια. Η χορεύτρια είναι πραγματική Γερμανίδα. Αν ο πατέρας τους ήξερε ότι βλέπουν κάτι στο οποίο οι Γερμανοί παρουσιάζονται ως άνθρωποι θα εξαγριωνόταν τόσο όσο όταν ποδοπάτησε τον δίσκο των Springfields και πέταξε τα κομμάτια στον σκουπιδοτενεκέ, επειδή περιείχε το τραγούδι «Where have all the flowers gone?» σε γερμανική ερμηνεία. Ο Έλβις και η Γερμανίδα χορεύτρια βρίσκονται σε ένα φέρι μποτ στον Ρήνο, έναν ποταμό που, όπως ψιθυρίζει στην Άιρις, έχει κατά ασυνήθιστη σύμπτωση δικές του μονάδες μέτρησης. (Η Άιρις αναστενάζει, σηκώνει αποδοκιμαστικά το βλέμμα. Η Άιρις αναστενάζει επίσης ενόσω ο Έλβις τραγουδά σ’ ένα μωρό μέσα σε καλάθι ένα τραγούδι για το πώς το μωρό είναι κιόλας ένας μικρός στρατιώτης, και η Άιρις ξεσπά σε γέλια –το μόνο άτομο σε όλον τον κινηματογράφο που γελά– στο ξεκίνημα της ταινίας, όταν ο Έλβις, μέσα σε άρμα με μακρύ πυροβόλο που προεξέχει, ρίχνει μια οβίδα και ανατινάζει μια ξύλινη καλύβα, μολονότι η Σοφία δεν μπορεί να καταλάβει πώς ή γιατί αυτό είναι αστείο, και στο τέλος σαν βγαίνουν στους δρόμους του Λονδίνου η Άιρις κουνά το κεφάλι γελώντας, ένας άντρας σαν κερί που λιώνει, λέει η Άιρις, ένα κερί που λιώνει σε μορφή άντρα. Τι εννοείς, ο Έλβις είναι σαν κερί; λέει εκείνη. Η Άιρις γελά και πάλι και περνά το χέρι στη μέση της. Έλα εδώ εσύ. Καφετέρια και μετά σπίτι, εντάξει;) Η ταινία έχει τόσα τραγούδια που σχεδόν δεν υπάρχει στιγμή που ο Έλβις να μην τραγουδά κάτι. Το ωραιότερο τραγούδι όμως ακούγεται όταν πηγαίνουν με τη Γερμανίδα

2 – Χειμώνας

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 33

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 34

σ’ ένα πάρκο όπου υπάρχει κουκλοθέατρο, σαν τον Παντς και την Τζούντι,4 όπου μια μαριονέτα πατέρας, μια μαριονέτα στρατιώτης και μια μαριονέτα κοπέλα παίζουν ένα επεισόδιο μπροστά σε παιδικό κοινό. Η μαριονέτα κοπέλα είναι ερωτευμένη με τη μαριονέτα στρατιώτη και αντιστρόφως, αλλά η μαριονέτα πατέρας λέει κάτι σαν βγάλτε το από το μυαλό σας στα γερμανικά. Έτσι ο στρατιώτης χτυπά τον πατέρα μ’ ένα ραβδί μέχρι να τον εξολοθρεύσει. Η μαριονέτα στρατιώτης αρχίζει να λέει κάποιο γερμανικό τραγούδι στη μαριονέτα κοπέλα. Βγαίνει όμως χάλια, γιατί ο γέρος που χειρίζεται το πικάπ του κουκλοθέατρου αρχίζει να παίζει το τραγούδι παραμορφωμένο, πρώτα πολύ γρήγορα και μετά πολύ αργά. Έτσι ο Έλβις λέει ίσως μπορώ να τον βοηθήσω. Το επόμενο πράγμα που συμβαίνει είναι ότι όλη η κινηματογραφική οθόνη –και είναι μία από τις μεγαλύτερες που έχει δει, τόσο μεγαλύτερη από εκείνες της κωμόπολής τους που μοιάζει άδικο– γίνεται η σκηνή του κουκλοθέατρου με τον Έλβις μέσα της ορατό από τη μέση και πάνω, ένας γίγαντας που ήρθε επίσκεψη από κάποιον άλλον κόσμο, με τη μαριονέτα κοπέλα δίπλα του, ολόκληρη και μικροσκοπική, να τον κάνει να φαίνεται σαν κάποιος θεός. Αρχίζει να τραγουδά στη μαριονέτα, κι όλο τούτο γίνεται τελικά το πιο δυνατό, το πιο όμορφο πράγμα που έχει δει ποτέ η Σοφία· είναι με κάποιον τρόπο ακόμη πιο όμορφος και εκθαμβωτικός απ’ όσο στην αρχή της ταινίας, όταν ήταν στο ντους με τους άλλους στρατιώτες και σαπουνιζόταν ημίγυμνος. Υπάρχει ιδιαίτερα ένα κλάσμα του δευτερολέπτου το οποίο η Σοφία προσπαθούσε αργότερα να ξαναπαίξει στο μυαλό της, αν και συγχρόνως δεν είναι εντελώς βέβαιη πως δεν το φαντάστηκε. Δεν μπορεί όμως να το φαντάστηκε. Διότι τη σημάδεψε.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 35

Πρωί παραμονής Χριστουγέννων, 10 η ώρα, και το ασώματο κεφάλι λαγοκοιμόταν. Μια δαντελωτή πράσινη συστάδα, σαν από φύλλα, ένα συνονθύλευμα από μικροσκοπικά φυλλαράκια και πτερίδια είχε πυκνώσει ανάγλυφα γύρω από τα ρουθούνια και το άνω χείλος του σαν πηγμένη ρινική βλέννα και το κεφάλι έβγαζε ήχους εισπνοής και εκπνοής τόσο ζωντανά, ώστε αν στεκόταν κανείς έξω από το δωμάτιο και το άκουγε θα ήταν πεπεισμένος ότι εκεί μέσα κοιμάται ένα αληθινό, αν και σοβαρά κρυολογημένο, αρτιμελές παιδί. Θα βοηθούσε άραγε εκείνο το φάρμακο, το Καλπόλ; Θα μπορούσε να πάρει από το φαρμακείο. Παρόμοιοι όμως βλαστοί έδειχναν να βγαίνουν κι από τ’ αυτιά του. Εδώ που τα λέμε, πώς μπορούσε να αναπνέει το κεφάλι, χωρίς άλλα αναπνευστικά όργανα; Πού ήταν οι πνεύμονές του; Πού ήταν το υπόλοιπο;

Είναι η στιγμή που ο Έλβις καταφέρνει τη μαριονέτα κοπέλα, που στο κάτω-κάτω είναι απλώς μια μαριονέτα, συγχρόνως όμως είναι, κατά κάποιον τρόπο, πραγματικά αστεία και προκλητική, να ενδώσει, γέρνοντας για μια στιγμή στον ώμο και στο στήθος του. Όταν το κάνει, εκείνος ρίχνει ένα βλέμμα τόσο αδιόρατο, που σχεδόν δεν γίνεται αντιληπτό από το κορίτσι που αγαπά –ούτε από τον κόσμο που παρακολουθεί την παράσταση του κουκλοθέατρου, ούτε επίσης από τον κόσμο που παρακολουθεί την ταινία, συμπεριλαμβανομένης και της Σοφίας–, το πιο αδιόρατο νεύμα του όμορφου προσώπου του, σαν να λέει, δηλαδή, ένα σωρό πράγματα, όπως ας πούμε: έι, για δείτε εδώ, κοιτάξτε με, κοιτάξτε την, ποιος θα το περίμενε; Το φανταζόσασταν ποτέ; Το βλέπετε αυτό;

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 36

Υπήρχε άραγε κάπου αλλού κάποιος άλλος με έναν μικρό κορμό, δυο χέρια, ένα πόδι, που τον ή την ακολουθούσε όπου πήγαινε; Ελισσόταν κάποιος μικρός κορμός πάνω-κάτω στους διαδρόμους των σούπερ μάρκετ; Ή πάνω στα παγκάκια του πάρκου ή στην καρέκλα δίπλα στο καλοριφέρ σε καποιανού την κουζίνα; Σαν το παλιό τραγούδι, που η Σοφία τραγουδάει ψιθυριστά για να μην το ξυπνήσει, Δεν είμαι παιδί κανενός. Δεν είμαι παιδί κανενός. Ακριβώς σαν λουλούδι, που το τρέφει ο αγρός.5 Τι του είχε συμβεί; Αυτό που του είχε συμβεί το πόνεσε πολύ; Την πονούσε να το σκέφτεται. Τούτος ο πόνος την εξέπληττε. Η Σοφία δεν ένιωθε τίποτα εδώ και καιρό. Πρόσφυγες στη θάλασσα. Παιδιά σε ασθενοφόρα. Αιματοβαμμένοι άντρες να τρέχουν σε νοσοκομεία ή να φεύγουν από φλεγόμενα νοσοκομεία κουβαλώντας παιδιά βουτηγμένα στο αίμα. Νεκροί άνθρωποι σκεπασμένοι από σκόνη στο πλάι των δρόμων. Ωμότητες. Άνθρωποι ξυλοκοπημένοι και βασανισμένοι σε κελιά. Τίποτα. Επίσης, ξέρεις τώρα, η συνηθισμένη καθημερινή τρομακτικότητα, συνηθισμένοι άνθρωποι που περιφέρονται απλώς στους δρόμους της χώρας όπου μεγάλωσε, άνθρωποι που μοιάζουν κατεστραμμένοι, ντικενσιανοί, σαν φαντάσματα της ανέχειας από εκατόν πενήντα χρόνια πριν. Τίποτα. Όμως τώρα καθόταν στο τραπέζι της, παραμονή Χριστουγέννων, και ένιωθε τον πόνο να παίζει μέσα της σαν καλοκουρδισμένη πολύχορδη μουσική, κι εκείνη να είναι το όργανο. Γιατί πώς μπορούσε να μην πονά το να χάνεις τόσο πολύ από τον εαυτό σου; Τι μπορώ να του δώσω, έτσι φτωχή που είμαι;

Α! Αυτό κάτι της θύμισε. Κοίταξε την ώρα στο ρολόι του φούρνου. Η τράπεζα θα έκλεινε σύμφωνα με το χριστουγεννιάτικο ωράριο. Η τράπεζα. Λοιπόν. Αυτό θα έκανε τη δουλειά (το χρήμα πάντα έκανε τη δουλειά, πάντα θα την κάνει) κι αυτή είναι τώρα μια εναλλακτική εκδοχή του τι συνέβαινε εκείνο το πρωινό, σαν βγαλμένη από ένα μυθιστόρημα στο οποίο η Σοφία είναι το είδος του χαρακτήρα που θα επέλεγε να είναι, που θα προτιμούσε να είναι, ένας χαρακτήρας σε ένα πολύ πιο κλασικό είδος διηγήματος, απόλυτα τέλειου και καθησυχαστικού, που πραγματεύεται τη σκυθρωπή αλλά φωτεινή μείζονα συμφωνία του χειμώνα και το πόσο όμορφα φαίνονται τα πάντα κάτω από τον παγετό, πώς κάθε χορτάρι εξυψώνεται και επαργυρώνεται σε ανεξάρτητη ομορφιά, πώς ακόμη και η μουντή άσφαλτος των δρόμων, το πλακόστρωτο κάτω απ’ τα πόδια μας, λάμπουν όποτε ο καιρός είναι αρκετά ψυχρός και πώς κάτι μέσα στην καρδιά τού είναι μας, στην καρδιά όλων των κρύων και παγωμένων διαθέσεών μας, λιώνει όποτε συναντούμε μια εποχή ειρήνης στη Γη και καλοσύνης στην ανθρωπότητα· ένα διήγημα όπου δεν υπάρχει χώρος για καρατομημένα κεφάλια· ένα έργο όπου η απόλυτα τέλεια ελάσσων συμφωνία της ευπρέπειας και η αφηγηματική κοσμιότητα της Σοφίας συμπληρώνουν το διήγημα στο οποίο πρωταγωνιστεί με το σωστό είδος ώριμης γυναικείας διάθεσης, διαποτισμένης από γαλήνια, εμπειρική σοφία, μετατρέποντάς το σε ένα διήγημα βαθυστόχαστο, αξιοπρεπές, συμβατικό στη δομή του, δόξα το Θεό, το είδος εκείνο της ποιοτικής λογοτεχνίας όπου ο αργός στροβιλισμός του χιονιού στο τοπίο είναι ελεήμων, έχει τη θαλπωρή μιας δικής του, άψογης κοσμιότητας, χιόνι που πέφτει για να

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 37

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 38

λευκάνει, να απαλύνει, να αμβλύνει και να εξωραΐσει ακόμη περισσότερο τις γραμμές ενός τοπίου όπου δεν υπάρχουν κεφάλια αποχωρισμένα από σώματα να αιωρούνται τριγύρω στον αέρα ή οπουδήποτε, είτε είναι νέα, από νέες ωμότητες ή φόνους ή τρομοκρατίες, είτε είναι παλιά, απομεινάρια παλαιών ιστορικών ωμοτήτων και φόνων και τρομοκρατιών, κληροδοτημένα στο μέλλον σαν μέσα σε παλιά καλάθια της Γαλλικής Επανάστασης, με την ψάθα τους καφετιά από το παλιό ξεραμένο αίμα, αφημένα στα κατώφλια των κομψών σπιτιών του σήμερα με τη διαδραστική κεντρική θέρμανση, με σημειώματα δεμένα στα χερούλια που να γράφουν παρακαλώ φροντίστε αυτό το κεφάλι σας ευχαριστώ,

ε, λοιπόν, όχι, σας ευχαριστώ, σας ευχαριστώ πάρα πολύ: αντ’ αυτού, ήταν ένα πρωινό παραμονής Χριστουγέννων. Θα ήταν μια πολυάσχολη μέρα. Κόσμος θα ερχόταν να μείνει για τα Χριστούγεννα, ο Άρθουρ θα έφερνε την κοπέλα/σύντροφό του μαζί. Υπήρχαν προετοιμασίες να γίνουν. Μετά το πρωινό η Σοφία πήγε στην πόλη, στην τράπεζα, η οποία ανακοίνωνε στην ιστοσελίδα της πως θα έμενε ανοιχτή ως το μεσημέρι. Ήταν ήρεμη, παρά την οικονομική ζημία, την οποία η τράπεζα ονόμαζε «κάτοχο Κορινθιακού λογαριασμού», γεγονός που σήμαινε πως οι τραπεζικές κάρτες της είχαν επάνω τους την εικόνα ενός κιονόκρανου Κορινθιακού ρυθμού με όλη την πλούσια σύνθεση των πέτρινων φύλλων του, όχι σαν τις κάρτες των πιο συνηθισμένων κατόχων λογαριασμού που δεν είχαν καμιά εικόνα, και το να είναι κάτοχος Κορινθιακού λογαριασμού σήμαινε πως είχε το

δικαίωμα προσωπικής εξυπηρέτησης και προσοχής στην τράπεζα μέσω ενός Ιδιαίτερου Προσωπικού Συμβούλου. Αυτό το προνόμιο της κόστιζε πάνω από 500 λίρες τον χρόνο. Αυτό το προνόμιο σήμαινε πως, εάν ποτέ είχε κάποια απορία ή ανάγκη, ο Ιδιαίτερος Προσωπικός της Σύμβουλος όφειλε να καθίσει απέναντί της και να καλέσει το τηλεφωνικό κέντρο της τράπεζας για λογαριασμό της ενόσω εκείνη καθόταν στο ίδιο δωμάτιο και περίμενε. Αυτό σήμαινε πως δεν χρειαζόταν να κάνει αυτό το τηλεφώνημα η ίδια, αν και ορισμένες φορές, μολαταύτα, ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος έγραφε απλώς ένα νούμερο σε μια απόδειξη τραπεζικής συναλλαγής και το έδινε σε έναν πελάτη συνιστώντας πως θα ήταν ίσως πιο βολικό για τον πελάτη να κάνει το τηλεφώνημα από το σπίτι. Μάλιστα, με αυτό τον τρόπο είχε ξαποστείλει σχετικά πρόσφατα και τη Σοφία, μολονότι εκείνη ήταν, όπως πίστευε, ακόμα πολύ γνωστή, ή τουλάχιστον έστω γνωστή, στην τοπική τράπεζα ως μία πάλαι ποτέ λαμπρή διεθνής επιχειρηματίας που είχε έρθει στην περιοχή για να αποσυρθεί. Τι απέγιναν οι τραπεζικοί διευθυντές του παρελθόντος; Τα κοστούμια τους, οι διαβεβαιώσεις τους, οι εμπεριστατωμένες συμβουλές τους, οι υποσχέσεις τους, η πνευματώδης ευγένειά τους, οι ακριβές, ανάγλυφες, προσωπικά υπογεγραμμένες χριστουγεννιάτικες κάρτες τους; Εκείνο το πρωινό ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος, ένας νεαρός άντρας που έδειχνε περίπου στην ηλικία απόφοιτου λυκείου και ο οποίος, με τη Σοφία καθισμένη απέναντι στον ίδιο και τον υπολογιστή, βρισκόταν ακόμα, τριάντα πέντε λεπτά αργότερα, στην αναμονή, περιμένοντας το τηλεφωνικό κέντρο της τράπεζας να τον συνδέσει με το κατάλληλο πρόσωπο χωρίς να του κόψει τη γραμμή, δεν ήταν βέβαιος πως θα μπορούσε να απαντήσει στις ερωτήσεις της κας Κλιβς πριν από το μεσημέρι, που η τράπεζα θα έκλεινε. Θα

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 39

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 40

ήταν ίσως καλύτερο να έκλεινε η κυρία Κλιβς ένα ραντεβού για την εβδομάδα μετά τα Χριστούγεννα. Ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος διέκοψε την κλήση και έκλεισε για τη Σοφία στον υπολογιστή ένα ραντεβού Παροχής Προσωπικών Συμβουλών για την πρώτη εβδομάδα του Ιανουαρίου. Εξήγησε στη Σοφία ότι η τράπεζα θα έστελνε μήνυμα στην ηλεκτρονική της διεύθυνση επιβεβαιώνοντας το ραντεβού, κι ένα μήνυμα στο κινητό της την παραμονή ως υπενθύμιση. Έπειτα –επειδή η οθόνη προφανώς του το υποδείκνυε– ρώτησε την κυρία Κλιβς εάν θα ήθελε να συνάψει κάποιο ασφαλιστικό συμβόλαιο. Όχι, σας ευχαριστώ, είπε η Σοφία. Κατοικίας, κτιρίων, αυτοκινήτου, περιουσίας, υγείας, ταξιδιωτική, οποιοδήποτε είδος ασφάλισης; είπε ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος διαβάζοντας την οθόνη. Όμως η Σοφία είχε ήδη όλα τα ασφαλιστικά συμβόλαια που χρειαζόταν. Έτσι ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος, κοιτάζοντας ακόμα την οθόνη, της έδωσε μερικές ακόμη πληροφορίες σχετικά με τα ανταγωνιστικά επιτόκια και τις δυνατότητες συνδυασμών του ασφαλιστικού φάσματος που μπορούσε να προσφέρει η τράπεζα στους προνομιούχους πελάτες της. Ύστερα έλεγξε τις πληροφορίες του Κορινθιακού λογαριασμού της και της απαρίθμησε πόσα από αυτά τα ασφαλιστικά συμβόλαια είχε ήδη, ως κάτοχος Κορινθιακού λογαριασμού, και ποια από αυτά δεν κάλυπτε ο Κορινθιακός λογαριασμός της. Η Σοφία του υπενθύμισε πως θα ήθελε να εκταμιεύσει σήμερα κάποια μετρητά πριν φύγει. Τότε ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος άρχισε να μιλά για μετρητά. Τα χρήματα, είπε, κατασκευάζονταν σήμερα ειδικά για μηχανήματα και όχι για ανθρώπινα χέρια. Σύντομα θα εκδιδόταν ένα καινούργιο χαρτονόμισμα των

δέκα λιρών, όμοιο με το καινούργιο χαρτονόμισμα των πέντε λιρών, φτιαγμένο από το ίδιο πάνω-κάτω υλικό, που καθιστούσε τα χαρτονομίσματα ευκολότερα στην καταμέτρηση από μηχανήματα, και πολύ δυσκολότερα εάν ήσουν άνθρωπος που εργαζόταν στην τράπεζα και έπρεπε να τα μετρήσεις με το χέρι. Σύντομα, είπε, δεν θα εργαζόταν σχεδόν κανένας άνθρωπος πια σε τράπεζες. Εκείνη είδε ένα αναψοκοκκίνισμα στο δέρμα του αυχένα του, ψηλά προς τα αυτιά του. Τα ζυγωματικά του ήταν κι αυτά ξαναμμένα. Μάλλον οι υπάλληλοι της τράπεζας είχαν αρχίσει από νωρίς να πίνουν για τον εορτασμό των Χριστουγέννων. Δεν έδειχνε αρκετά μεγάλος ώστε να μπορεί να πίνει νόμιμα. Για μια στιγμή φάνηκε πως ήταν έτοιμος να βάλει τα κλάματα. Ήταν αξιοθρήνητος. Οι ανησυχίες του δεν σήμαιναν τίποτε για κείνη· γιατί θα έπρεπε να σημαίνουν; Όμως η Σοφία, που γνώριζε εκ πείρας τη χρησιμότητα των καλών σχέσεων με ανθρώπους που εργάζονται στον τραπεζικό τομέα, αποφάσισε να μην είναι ανυπόμονη ή δυσάρεστα αιχμηρή όσο ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος της εξιστορούσε κάπως σχοινοτενώς πώς είχε τελικά καταλήξει να προτιμά τη διαδραστική ταμειακή μηχανή ώστε να αποφεύγει τους παλιομοδίτικους πλέον αληθινούς ανθρώπους που χτυπάνε ένα-ένα τα προϊόντα στα ταμεία του σούπερ μάρκετ. Στην αρχή είχε γίνει έξω φρενών, είπε, όταν το σούπερ μάρκετ όπου αγοράζει το μεσημεριανό του γεύμα απομάκρυνε κάποιους από τους ανθρώπους που δούλευαν στα ταμεία και τους αντικατέστησε με ταμειακές μονάδες αυτοεξυπηρέτησης. Έτσι φρόντισε να επιλέγει πάντοτε να πληρώσει ένα ανθρώπινο πλάσμα. Όμως η ουρά που κατέληγε σ’ έναν αληθινό άνθρωπο ήταν πάντα μακριά, γιατί πλέον υπήρχε μόνο ένα άτομο στα επανδρωμένα ταμεία και οι αυτόματες ταμειακές μηχανές ήταν σχεδόν πάντα άδειες, γιατί ήταν πολύ περισσότερες, με αποτέλεσμα οι ουρές που

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 41

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 42

οδηγούσαν σ’ αυτές να κινούνται πολύ ταχύτερα κι έτσι άρχισε να πηγαίνει στις μηχανές όποτε αγόραζε το γεύμα του και τώρα πια πήγαινε κατευθείαν εκεί και κατά κάποιον παράξενο τρόπο αυτό τον ανακούφιζε, γιατί μερικές φορές ήταν αρκετά δύσκολο να ξεκινάς μια κουβέντα με κάποιον, ακόμα και μια κουβέντα μικρή, εντελώς περιστασιακή, επειδή ένιωθες πάντα πως σε κρίνουν ή αισθανόσουν αμήχανα ή είχες την εντύπωση πως έλεγες κάτι ανόητο ή ανυπόστατο. Οι παγίδες της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης, είπε η Σοφία.

Παρατήρησε ότι ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος κοίταζε εκείνη αντί για την οθόνη του. Ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα για την οποία δεν ήξερε τίποτα και δεν ενδιαφερόταν. Έριξε πάλι μια ματιά στην οθόνη του. Η Σοφία ήξερε πως βλέπει τα στοιχεία του λογαριασμού της. Τα στοιχεία της περασμένης χρονιάς δεν παρουσιάζονταν στην οθόνη. Δεν σήμαιναν τίποτα. Ούτε και τα στοιχεία της προπερασμένης χρονιάς, ή της ακόμα προηγούμενης, και ούτω καθεξής. Τι απέγιναν τα στοιχεία τραπεζικών λογαριασμών του παρελθόντος; Είναι γεγονός, είπε η Σοφία. Και η παραμικρή ανθρώπινη αλληλεπίδραση είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Τώρα. Εάν είναι δυνατόν. Ήρθα σήμερα ειδικά για να εκταμιεύσω ένα ποσό σε μετρητά. Ναι. Οι συνάδελφοί μου στο γκισέ θα σας βοηθήσουν με τη σημερινή σας ανάληψη, κυρία Κλιβς, είπε. Τότε κοίταξε την οθόνη και, Οχ, όχι. Όχι, φοβάμαι πως δεν θα μπορέσουν, είπε. Γιατί; είπε η Σοφία. Φοβάμαι πως κλείσαμε, είπε εκείνος.

Η Σοφία κοίταξε το ρολόι τοίχου που βρισκόταν πίσω του. Είκοσι τρία δευτερόλεπτα μετά τις δώδεκα. Θα μπορέσετε όμως να μου προμηθεύσετε το ποσόν για το οποίο ήρθα ως εδώ σήμερα, είπε η Σοφία. Φοβάμαι πως τα χρηματοκιβώτιά μας κλειδώνουν αυτόματα με τη λήξη του ωραρίου εργασίας, είπε ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος. Θα ήθελα να ελέγξετε την κατηγορία πελάτη στην οποία ανήκω, εάν είναι δυνατόν, είπε η Σοφία. Μπορούμε να ελέγξουμε, είπε εκείνος, αλλά είναι απίθανο να μπορέσουμε να κάνουμε κάτι. Δηλαδή μου λέτε ότι δεν μπορώ να πάρω σήμερα τα χρήματα που επιθυμώ να εκταμιεύσω από τον ίδιο μου τον λογαριασμό, είπε η Σοφία. Φυσικά μπορείτε πάντοτε να τραβήξετε όποιο ποσόν θέλετε μέχρι το όριο ημερήσιων αναλήψεών σας από το μηχάνημα ανάληψης μετρητών στην πρόσοψη της τράπεζας, είπε εκείνος. Σηκώθηκε όρθιος. Δεν έκανε έλεγχο της κατηγορίας πελάτη όπου ανήκε η Σοφία. Άνοιξε την πόρτα, επειδή ο διαθέσιμος χρόνος στο συγκεκριμένο δωμάτιο για το συγκεκριμένο ραντεβού είχε τελειώσει. Θα ήταν μήπως δυνατό να συζητούσα το θέμα με τον διευθυντή του υποκαταστήματος; είπε η Σοφία. Εγώ είμαι ο διευθυντής του υποκαταστήματος, κυρία Κλιβς, είπε ο Ιδιαίτερος Προσωπικός Σύμβουλος. Αλληλοευχήθηκαν Καλά Χριστούγεννα. Η Σοφία έφυγε από την τράπεζα. Τον άκουσε να κλειδώνει την κύρια είσοδο πίσω της. Πήγε στο μηχάνημα ανάληψης μετρητών, έξω από την τράπεζα. Στην οθόνη του υπήρχε ένα μήνυμα που πληροφορούσε ότι το μηχάνημα βρισκόταν προσωρινά εκτός λειτουργίας.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 43

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 44

Τότε η Σοφία μπλόκαρε στην κίνηση που έπηζε προς όλες τις κατευθύνσεις. Μπλόκαρε δίπλα σ’ αυτό το μπάλωμα από γρασίδι στο κέντρο της πόλης, ντρεπόσουν να το πεις πάρκο, όπου εκείνο το δέντρο, τόσα χρόνια πριν, είχε γύρω απ’ τον κορμό του ένα λευκό ξύλινο παγκάκι, ειδικά φτιαγμένο για να ταιριάζει στην περίμετρο του δέντρου, αλλά τώρα πια δεν είχε τίποτα. Προς στιγμήν σκέφτηκε να παρατήσει το αυτοκίνητο στη μέση του δρόμου και να πάει να κάτσει για λίγο κάτω απ’ το δέντρο, ώσπου να διαλυθεί το μποτιλιάρισμα. Θα μπορούσε να το αφήσει απλώς στη μέση του δρόμου. Τα άλλα αυτοκίνητα θα μπορούσαν απλώς να το προσπεράσουν. Θα μπορούσε να καθίσει απλώς στη χλόη. Κοίταξε απέναντι το θεόρατο γέρικο δέντρο. Κοίταξε την ανακοίνωση σχετικά με την πώληση του πάρκου και το σχέδιο για τα πολυτελή διαμερίσματα χώρους γραφείων υπέροχους χώρους καταστημάτων. Πολυτέλεια. Υπεροχή. Στους ουρανούς ηχούσαν καμπάνες που προέρχονταν από ένα κατάστημα σιδηρικών, οικιακών και κηπουρικών ειδών στην πλευρά του δρόμου απέναντι από τη χλόη, με ένα πανό εκπτώσεων λόγω οριστικής διάλυσης στις βιτρίνες του. Δόξα. Δόοο. Ο-ο-ο-ο-ο. Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά τη χριστουγεννιάτικη μουσική, σκέφτηκε μονολογώντας με συμπαθητική φωνή που θύμιζε σχολαστικό –αλλά όχι μέχρι ενοχλητικού σημείου– εκφωνητή του Τέταρτου Προγράμματος σε εκπομπή σχετική με τη χριστουγεννιάτικη μουσική, είναι το γεγονός της απόλυτης αναποτελεσματικότητάς της, της έλλειψης επίδρασης που θα είχε, και όντως έχει, σε οποιαδήποτε άλλη εποχή του έτους. Ενώ τώρα, στις πιο σκυθρωπές ημέρες του μεσοχείμωνου, μας αγγίζει βαθιά με την επίμονη, ταυτόχρονη αναφορά της στη μοναξιά και τη συντροφικότητα, είπε στα εκατομμύρια των ακροατών που δεν άκουγαν. Δίνει φωνή στα υψηλότερα φρονήματα, και

ενθαρρύνει τα φρονήματα τα πιο ταπεινά, τα πιο καταβεβλημένα, να εμβαπτισθούν σε κάτι πλουσιότερο. Σηματοδοτεί εγγενώς μιαν επανεξέταση. Σηματοδοτεί τον ρυθμό παρέλευσης του χρόνου, ναι, παράλληλα όμως, και σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό, την επιστροφή του χρόνου, στο πλαίσιο του ατελεύτητου και παρήγορου κύκλου του, σε τούτο το εκλεκτό σημείο του έτους όπου, σε πείσμα του σκότους και του ψύχους, στηρίζουμε και προσφέρουμε τη φιλοξενία και την καλοσύνη μοιράζοντάς τες απλόχερα, γεγονός που αποτελεί αφ’ εαυτού μια μικρή σταγόνα πολυτέλειας σ’ έναν κόσμο θωρακισμένο απέναντι και στις δυο τους. Μέσα στο κρύο άγια νύχτα σε προσμένουν μες στη φάτνη τα ζώα ξυπνούν κι απέξω βοσκοί ταπεινά προσκυνούν. Αναστέναξε, έγειρε πίσω στο κάθισμά της. Τα ήξερε όλα –όλα τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια–, δεν τα ήξερε απλώς, τα ήξερε απέξω λέξη προς λέξη, μαζί με τις δεύτερες φωνές. Ίσως αυτό να ήταν ο σκοπός της Καθολικής της κατήχησης, και ο υπέργηρος Ουαλός διευθυντής που τους έβαζε να τραγουδήσουν στο σχολείο, τον θυμάται, ο παλιός διευθυντής που είχαν πριν αναλάβει ο επόμενος, ο νεότερος, ήταν καλοσυνάτος, πράγμα ασυνήθιστο, και ανάμεσα στα τραγούδια σταματούσε το μάθημα, με τα χέρια διάπλατα, τις παλάμες ανοιχτές, σαν παλιομοδίτικος ηθοποιός επί σκηνής, και τους έλεγε ιστορίες αντί να διδάσκει. Ήταν άνετος, με φωτεινά μάτια, ανέδιδε πάντοτε ένα άρωμα γύρω του, φαρμακευτικό, όχι δυσάρεστο, κι έδινε στα νεανικά τους μάτια την εντύπωση ανθρώπου από μια εποχή τόσο βαθιά στο παρελθόν ώστε όλη η τάξη έπαιρνε τον ίδιο και τις ιστορίες του τόσο σοβαρά, σαν να προέρχονταν απευθείας απ’ τον Θεό. Για παράδειγμα, τους είχε πει εκείνη την ιστορία για τον διάσημο ζωγράφο που είχε απλώς σχεδιάσει με κάρβουνο έναν κύκλο σ’ ένα κομμάτι καμβά, όταν έφτασαν οι

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 45

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 46

αγγελιαφόροι του αυτοκράτορα με την εντολή να τον βάλουν να ζωγραφίσει για χάρη του αυτοκράτορα την τελειότερη εικόνα του κόσμου. Δώστε του αυτό. Ποιες άλλες ιστορίες τους είχε πει εκείνος ο γεροδιευθυντής; Τούτην εδώ. Ένας άντρας δολοφόνησε κάποιον άλλον άντρα σ’ έναν αγρό γεμάτο πέτρες. Είχαν διαφωνήσει για κάτι κι ο ένας χτύπησε τον άλλον στο κεφάλι με μια μεγάλη στρογγυλή πέτρα, μια πέτρα τόσο μεγάλη όσο ένα κεφάλι. Το χτύπημα σκότωσε τον άλλον άντρα. Έτσι ο άντρας που τον είχε σκοτώσει ερεύνησε το τοπίο τριγύρω σε όσο μεγαλύτερη απόσταση μπορούσε να διακρίνει, ώστε να δει εάν υπήρχε κανείς που είχε τυχόν παρακολουθήσει το συμβάν. Κανείς. Πήγε σπίτι και πήρε ένα φτυάρι. Έσκαψε έναν μεγάλο λάκκο στον αγρό και κύλησε μέσα τον νεκρό άντρα, έπειτα έριξε τη βαριά πέτρα στο ποτάμι από το πλάι μιας γέφυρας. Κατέβηκε στην όχθη του ποταμού και πλύθηκε και ξεσκόνισε τα ρούχα του. Ωστόσο, δεν μπορούσε να πάψει να σκέφτεται το σπασμένο κεφάλι του νεκρού άντρα. Η σκέψη αυτή τον ακολουθούσε όπου κι αν πήγαινε. Έτσι πήγε στην εκκλησία. Ευλόγησέ με, πάτερ, τον αμαρτωλό. Φοβάμαι πως ο Θεός δεν θα μπορέσει να συγχωρήσει αυτό που έκανα. Ο ιερέας, που ήταν επίσης νεαρός, τον καθησύχασε λέγοντας πως η εξομολόγηση και η ειλικρινής μεταμέλεια θα του εξασφάλιζαν οπωσδήποτε τη συγχώρεση. Σκότωσα έναν άνθρωπο. Τον έθαψα στον σιτοβολώνα, είπε ο άντρας. Τον χτύπησα με μια πέτρα και έπεσε νεκρός. Την πέτρα την έριξα στο ποτάμι. Ο ιερέας συγκατένευσε πίσω από το σκοτεινό παράθυρο, τη μικρή, γεμάτη τρυπούλες γρίλια. Έδωσε στον άντρα την ποινή του και είπε τα λόγια της Άφεσης. Έτσι ο άντρας βγήκε και

κάθισε στην εκκλησία, είπε τις προσευχές και συγχωρέθηκε. Πέρασαν χρόνια, δεκαετίες, και κανείς δεν ασχολιόταν ή ανησυχούσε πια για το πού βρισκόταν ο νεκρός άντρας. Όλοι όσοι ενδιαφέρονταν είχαν πεθάνει, κι οι υπόλοιποι τον είχαν ξεχάσει. Κάποια μέρα ένας γέρος συνάντησε τυχαία, στον δρόμο του για την πόλη, κάποιον ηλικιωμένο ιερέα, τον αναγνώρισε και είπε, Πάτερ, σφίξε μου το χέρι. Δεν ξέρω αν με θυμάσαι. Προχώρησαν παρέα προς την πόλη κουβεντιάζοντας για θέματα κάθε λογής, για την οικογένεια, τη ζωή, για όσα είχαν αλλάξει, για όσα είχαν μείνει ίδια. Τότε, καθώς πλησίαζαν στην πόλη, ο γέρος είπε, Πάτερ, θα ήθελα να σε ευχαριστήσω που με βοήθησες τόσα χρόνια πριν. Θα ήθελα να σε ευχαριστήσω που δεν είπες σε κανέναν τι είχα κάνει. Τι είχες κάνει; ρώτησε ο ηλικιωμένος ιερέας. Τότε που σκότωσα με την πέτρα εκείνον τον άνθρωπο και τον έθαψα στον σιτοβολώνα, είπε ο γέρος. Ο γέρος έβγαλε από την τσέπη του ένα φλασκί και πρόσφερε στον ιερέα να πιει. Ο ιερέας ήπιε στην υγειά του. Αποχαιρετίστηκαν μ’ ένα νεύμα του κεφαλιού σαν έφτασαν στην πλατεία της αγοράς. Ο γέρος πήγε σπίτι. Ο ηλικιωμένος ιερέας πήγε στην αστυνομία. Η αστυνομία πήγε στον σιτοβολώνα και ξέθαψε κάμποσα κόκαλα. Στην επιστροφή συνέλαβαν τον γέρο. Ο γέρος δικάστηκε, βρέθηκε ένοχος και απαγχονίστηκε στη φυλακή. Κατάφορτα από αγγέλους, τα καταστήματα έκλειναν. Το φως της μέρας είχε σχεδόν χαθεί. Η Σοφία οδήγησε ως το σπίτι. Σαν έφτασε, ξεκλείδωσε την μπροστινή πόρτα. Προχώρησε ως την κουζίνα. Κάθισε στο τραπέζι. Έχωσε το κεφάλι στις παλάμες της.

SMITH_XEIMONAS SKLHRO sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:41 PM Page 47