BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 3
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΟΙ ΦΙΛΕΣ ﱣﱢ
Μυθιστόρημα
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 4
©
Copyright Μπέλλα Σέρρα-Βλασσοπούλου – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2020
1η έκδοση: Σεπτέμβριος 2020 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ : Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ : Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα
% 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30 e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com
ISBN 978-960-03-6760-7
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Q
Τ ση».
«
ΕΜΠΕΛΕΣ
μου, σηκωθείτε. Όπου να ’ναι θα χτυπήσει και η τρίτη καμπάνα και δε θα προλάβουμε τη βάπτι-
Η Μαρίνα είχε απλώσει στις καρέκλες τα φουστανάκια τους και αφού τις βοήθησε να πλυθούν άρχισε να τις ντύνει. «Το ροζ για την τριανταφυλλένια μου, τη μικρή μου μπομπόνα,* τη Φροσούλα μου, και το θαλασσί για το μοσχοβολιστό μου γιασεμί, την Παναγιώτα μου». «Με αυτά να της γεμίζεις το κεφάλι», άκουσε η Παναγιώτα τον πατέρα της να λέει, «που όσο μεγαλώνει τόσο και πιο πολύ σου μοιάζει. Αυτό το άχαρο πλάσμα θα το έχουμε για την υπόλοιπη ζωή μας στο ράφι, να μας θυμίζει ότι πήρε τη θέση του γιου». «Αυτό το πλάσμα είναι και δική σου κόρη. Όσο για γιο, ό,τι έσπειρες αυτό θέρισες». «Αντί να τη στολίζεις για να την πάρεις μαζί σου, στείλ’ * Καραμέλα (από το γαλλικό bonbon). 5
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 6
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
τη καλύτερα ν’ αρμέξει καμιά γίδα· για ν’ αξίζει τουλάχιστον το ψωμί που τρώει. Κάτι ήξεραν οι πρόγονοί μας που τέτοια πλάσματα τα έριχναν στον Καιάδα». «Αν ζούσες τότε, κακομοίρη μου, δε θα πρόφταινες να χύσεις τόση χολή, γιατί θα ήσουν από τους πρώτους που θα πέταγαν στον Καιάδα». «Τι ντροπής πράματα είναι αυτά;» επενέβαινε η γιαγιά –μια λιπόσαρκη γριά, μονίμως αγέλαστη και κατσούφα– κοιτάζοντας με κακία τη νύφη της. Η Φρόσω, αντίθετα, ήταν το καμάρι του μπαμπά της, που καυχιότανε ότι είχε πάρει από το σόι του –μικροκαμωμένη, με γαλανά μάτια και ξανθά μαλλιά– και τίποτε από τη μάνα της. Αυτή δε θα την άλλαζε με γιο. Η Μαρίνα, από την άλλη, αγαπούσε και τις δύο κόρες της, αλλά βαθιά μέσα της ήξερε ότι η αδυναμία της ήταν η Παναγιώτα, γιατί έβλεπε σ’ εκείνη τον εαυτό της. Η μικρή της κόρη δεν της έμοιαζε μόνο στην εμφάνιση αλλά και στον χαρακτήρα. Η Παναγιώτα είχε δύο χρόνια διαφορά από την αδελφή της· όμως, αν και μικρότερη, την περνούσε σχεδόν ένα κεφάλι. Της Φρόσως δεν της καιγόταν καρφί ό,τι και αν άκουγε, σε αντίθεση μ’ εκείνη, που είχε μάθει απέξω το τροπάριο: ήταν άχαρη, άσχημη και θα έμενε στο ράφι. Πολλές φορές, όταν καθόταν στο τραπέζι με τους δικούς της, τους περιεργαζόταν κρυφά. Ο πατέρας της κοντόχοντρος, κοκκινοτρίχης, με το μουστάκι και τα δύο δάχτυλα κιτρινισμένα απ’ το τσιγάρο που κρεμόταν συνέχεια από τα χείλη του, με μάτια χωμένα στις 6
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 7
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
κόγχες τους, βλέμμα γεμάτο καχυποψία και ύφος μόνιμα βλοσυρό. Η μητέρα της στεγνή από αισθήματα, με χείλη σφιγμένα, παγιδευμένη ανάμεσα σε άντρα και πεθερά, δεχόταν τα πυρά τους, όχι όμως παθητικά, με κάθε ευκαιρία τούς τα ανταπέδιδε. Για εκείνη η Παναγιώτα ένιωθε ένα είδος συνενοχής έναντι αυτών των δύο. Σ’ ένα πυργόσπιτο με εσωτερικούς τοίχους από μπαγδατί,* όσο πλούσιο και μεγάλο και αν ήταν, τίποτα δεν έμενε κρυφό αν είχες την περιέργεια να στήσεις αυτί. Η Παναγιώτα, δραπετεύοντας από τη ζοφερή αυτή πραγματικότητα, τη νύχτα, πριν την πάρει ο ύπνος, έπλαθε όνειρα, που τις περισσότερες φορές τα διέκοπταν οι καβγάδες τους – και σχεδόν πάντα για τον ίδιο λόγο. «Παράτα με, δεν έχω την όρεξή σου», άκουγε τη μητέρα της να λέει. «Και ποιος σε ρώτησε; Σ’ αρέσει δε σ’ αρέσει, είσαι γυναίκα μου». «Ότι τίποτα δικό σου δε μου αρέσει είναι σίγουρο. Τι να μ’ αρέσει; Η απλυσιά σου ή τα χνότα σου, που βρομοκοπάνε τσιγαρίλα;» «Ξεχνάς τα δικά σου, που βρόμαγαν από την πείνα όταν με παντρεύτηκες;» Ακολουθούσε πάλη και μετά άκουγε τη μάνα της να λέει: «Κάποια μέρα θα σε σκοτώσω». * Μεσότοιχος από ξύλινες βέργες καλυμμένες με ασβεστοκονίαμα. 7
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 8
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
H Παναγιώτα βούλωνε τ’ αυτιά της για να μην ακούει και κατέφευγε στην ονειροφαντασία της, που δεν είχε καμία σχέση με τα όνειρα των κοριτσιών της ηλικίας της. Μέσα στον μικρόκοσμο όπου μεγάλωναν, η Φρόσω ήταν το κοριτσάκι με τον φιόγκο, που χάιδευαν οι γνωστές της οικογένειας μετά το σχόλασμα της εκκλησίας τις Κυριακές, ενώ η αδελφή της έβγαινε από την πλαϊνή πόρτα γιατί δεν μπορούσε ν’ αντέξει την αδιαφορία στο βλέμμα τους. Από τον πατέρα της άκουγε συνέχεια ότι ήταν άχαρη και θα έμενε στο ράφι, τι άλλο χρειαζόταν για να πιστέψει πως ήταν άσχημη; Μόνο η μητέρα της, που την καταλάβαινε και ήθελε να την παρηγορήσει, της έλεγε πως η ομορφιά η δική της ήταν εσωτερική. Η Παναγιώτα, διεκδικώντας την πρώτη θέση στην καρδιά της, είχε αποφασίσει όχι μόνο να τελειώσει το σχολείο, αλλά και να αποφοιτήσει με καλούς βαθμούς, σε αντίθεση με την αδελφή της, που, εγκλωβισμένη στην αυταρέσκειά της, δεν ήθελε να προχωρήσει πέραν του δημοτικού, κάτι που είχε στενοχωρήσει πολύ τη μητέρα τους. «Θα ανταμειφθείς κάποτε για τους κόπους σου», έλεγε η Μαρίνα στη μικρή της κόρη, «και θα κάνεις πολύ περήφανο τον παππού σου τον Χατζηλάμπρο, που συνηθίζει να λέει: “Άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο”». Εκείνο το πρωί, όταν η Παναγιώτα άκουσε όλα αυτά και σαν τραυματισμένο σπουργίτι έτρεξε και χώθηκε στην αγκαλιά της μάνας της, η Μαρίνα πήρε τη μεγάλη απόφαση, αυτήν που ανέβαλλε συνεχώς. «Δεν πάει άλλο, ήρθε η ώρα να πεθάνει. Αυτός και η μάνα του με δόλο με παγίδευσαν σ’ έναν γάμο που δεν άφηνε 8
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 9
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
ούτε μια μικρή χαραμάδα για λίγο φως, ούτε μια μικρή υποψία ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο, ή έστω ένα ελάχιστο ψήγμα ευτυχίας. Η δική μου ζωή πήγε στράφι, δε θ’ αφήσω όμως το παιδί μου στο έλεός τους. Όσα δεν έζησα εγώ θα κάνω τα πάντα για να τα ζήσει εκείνο, ήρθε η ώρα να βάλω μπρος το σχέδιό μου...»
9
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 10
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Q
Σ πούσε η καρδιά του Πειραιά, υπήρχε ένα κατάστημα σημείο αναφοράς για τους Πειραιώτες. Η πινακίδα του έΤΗΝ εμπορική περιοχή κοντά στο λιμάνι, εκεί που χτυ-
γραφε με μεγάλα γράμματα: «Η ΝΤΑΝΤΕΛΑ»· και από κάτω, με μικρότερα, «Χατζηλάμπρος και Υιός». Ήταν αρκετό να πεις «στου Χατζηλάμπρου» για να καθοδηγήσεις κάποιον που έψαχνε κάτι εκεί κοντά, και εύκολα –λίγο πιο πάνω, λίγο πιο κάτω– έβρισκε το μέρος που ζητούσε. Οι Πειραιώτες, γνωστοί για τον υφέρποντα ανταγωνισμό τους με τους Αθηναίους, καυχιόντουσαν ότι κατάστημα σαν αυτό δεν υπήρχε στην Αθήνα. Ο κόσμος που μπαινόβγαινε –και δεν ήταν λίγος– χαιρόταν γιατί έβρισκε πάντα αυτό που ζητούσε. Ο ράφτης καναβάτσο και αλογότριχα, για τα κοστούμια εκείνης της εποχής. Η μοδίστρα κουμπιά, κλωστές, μεζούρες, σαπουνάκια για σημάδια, φόδρες και τα τελευταία φιγουρίνια. Η κεντήστρα σχέδια, εταμίν* για σταυροβελονιά και ιρλανδικά λινά για κεντητά τραπεζομάντιλα, σεντόνια, μαξιλαροθήκες. Η πλέχτρα βελονάκια όλων των μεγεθών * Είδος βαμβακερού υφάσματος με αραιή ύφανση. 10
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 11
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
και κλωστές για πλεχτές κουρτίνες και κουβέρτες. Έβρισκες επίσης δαντέλες κάθε είδους για γυναικεία εσώρουχα, λάστιχα δαντελωτά για καλτσοδέτες και φαρδύτερα για ανδρικές τιράντες, αλλά και χρωματιστά κορδόνια, φούντες και τρέσες. Στην περίπτωση –πράγμα σπάνιο– που ζητούσε κάποιος κάτι που δεν υπήρχε, ο μαγαζάτορας έσπευδε να το προμηθευτεί. Γιατί αυτό που έκανε το αγαπούσε πολύ ο κύριος Χατζηλάμπρος. Τον γέμιζε περηφάνια η ιδέα ότι συνέχιζε μία παράδοση που ξεκινούσε από πολύ παλιά και δεν κουραζόταν να διηγείται τα κατορθώματα των προγόνων του σε όποιον δε βαριόταν να τον ακούει. «Ξέρεις, φίλε μου», άρχιζε τη διήγησή του, «είμαι Ψαριανός, από το ηρωικό νησί που ύμνησε ακόμα και ο εθνικός μας ποιητής, ο Σολωμός. Ένας πρόγονός μου πολέμησε στη μάχη των Ψαρών δίπλα στον ιππότη Λάμπρο Κατσώνη, και για να τον τιμήσει, ονόμασε τον γιο του Λάμπρο. Από τότε καθιερώθηκε στην οικογένεια να υπάρχει πάντοτε ένας Λάμπρος. Ένας από αυτούς, ως νησιώτες καραβοκύρηδες που ήσαν, έφτασε κάποτε στον Ιορδάνη ποταμό, όπου και βαπτίστηκε. Από τότε το Λάμπρος έγινε Χατζηλάμπρος και μας έμεινε ως επώνυμο». Η γυναίκα του, η κυρία Γιώτα, όταν τον άκουγε να υπερηφανεύεται για το σόι του, μη θέλοντας να υστερήσει, αντέτασσε τα κατορθώματα της δικής της οικογένειας: «Εγώ είμαι Μανιάτισσα, οι πρόγονοί μου πολέμησαν για τη λευτεριά δίπλα στους Μαυρομιχάληδες. Όταν γεννιόταν γιος σ’ ένα σπίτι, κρεμούσαν ένα ντουφέκι στην πόρτα. Και χαρά σ’ εκείνον που είχε τα περισσότερα, τα με11
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 12
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
τρούσαν οι περαστικοί και έλεγαν: “Τιμή στη μάνα, τέσσερα ντουφέκια, τέσσερεις γιοι”. Γι’ αυτό τη Μάνη δεν την πάτησε ποτέ Τούρκος». Ο Λάμπρος και η Γιώτα δεν παντρεύτηκαν από έρωτα – ας είναι καλά η αγαπημένη θεία Μαρίκα, αδελφή του μπαμπά της. Παντρεμένη με τον Ηλία Σταυριανάκο, από σόι αντάξιο με το δικό της, είχε τρεις γιους: τον Σταύρο, τον Μήτσο, και τον μικρότερο, τον Ανέστη. Τη Γιώτα την αγαπούσε σαν να ήταν κόρη της. Ο Ανέστης ήταν στενός φίλος με τον Λάμπρο, είχαν γνωριστεί κατά τη διάρκεια της θητείας τους στο ναυτικό και από τότε έγιναν αχώριστοι. Η θεία Μαρίκα, όταν τον γνώρισε και διαπίστωσε πόσο καλό παιδί ήταν, σκέφτηκε: «Αυτό το παιδί μεγάλωσε σε σπίτι σαν το δικό μας, με καλούς γονείς, ένα τέτοιο πρέπει να δώσουμε στη Γιώτα μας», και έβαλε μπρος το συνοικέσιο. Ο Λάμπρος, μόλις αντίκρισε τη σοβαρή, περήφανη, λυγερόκορμη Μανιατοπούλα, ένιωσε ότι θα γινόταν η τέλεια μάνα για τα παιδιά του. Αλλά κι εκείνη, αντικρίζοντας τον λεβέντη Ψαριανό, σκέφτηκε ότι, ασφαλής κοντά του, θα δημιουργούσε τη χριστιανική οικογένεια που ονειρευόταν. Είχαν την αγαθή τύχη να γαλουχηθούν με τις ίδιες αξίες και έτσι αυτά τα δύο νέα παιδιά, ξεπερνώντας τον έρωτα, ενώθηκαν με μια βαθιά, στέρεα αγάπη. Μέσα στον πρώτο σχεδόν χρόνο του γάμου τους απέκτησαν ένα όμορφο κοριτσάκι, τη Μαρίνα, και δύο χρόνια αργότερα ήρθε και ο πολυπόθητος γιος, ο Λευτέρης. Η Γιώτα δε διέψευσε τις προσδοκίες του Λάμπρου, έγινε σωστή μάνα και άξια σύζυγος. Με βελούδινη αυστηρότητα 12
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 13
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
μεγάλωνε τα παιδιά της και, χωρίς να τους στερεί τίποτα, τους έμαθε να μην είναι άπληστα και εξελιχθούν σε παιδιά κακομαθημένα. Από κοινού με τον άντρα της συζητούσαν τα πάντα, όμως ο Λάμπρος, έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη στις επιλογές της, την αποκαλούσε «αφεντικό» του και άφηνε τις τελικές αποφάσεις σ’ εκείνη. Η Μαρίνα ήταν η μεγάλη αδυναμία του πατέρα της, που την αποκαλούσε Μπουμπουλίνα. Κάποτε είχε πει στη Γιώτα κρυφοκαμαρώνοντας πως «η μικρή θα βρει κάποιον και θα του βάλει τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι», κι αυτό γιατί έβλεπε πώς επιβαλλόταν στον μικρό της αδελφό, που την ακολουθούσε πειθήνια σαν σκυλάκι. Το σχολείο που επέλεξαν να φοιτήσει ήταν το «Saint-Paul». Ήθελαν να την προετοιμάσουν σωστά, με τα γαλλικά της, το πιάνο της, ώστε να διεκδικήσουν για λογαριασμό της, όταν θα ερχόταν εκείνη η ώρα, έναν καλό γαμπρό. Τα όνειρα για τον γιο τους διέφεραν. Εκείνον τον έστειλαν στην «Ιωνίδειο Σχολή» με την προοπτική, όταν θα τελείωνε τις εγκύκλιες σπουδές, να συνέχιζε στην Ανωτάτη Εμπορική, ώστε να γίνει ένας μορφωμένος επιχειρηματίας και άξιος διάδοχος της επιχείρησης, συνεχίζοντας την αλυσίδα διαδοχής τόσων γενεών. Ο Λάμπρος είχε μια αδελφή, τη Σοφία, παντρεμένη και εγκατεστημένη στις Σπέτσες, από όπου καταγόταν ο άντρας της. Η Γιώτα είχε έναν αδελφό, τον Θανάση, που ήταν ανύπαντρος. Και για να επαληθευθεί η παροιμία ότι «Το καλό συμπεθεριό διπλοσυμπεθεριάζει», ο αδελφός της, σε μια οικογενειακή συγκέντρωση, γνώρισε την ανιψιά του άντρα 13
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 14
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
της Σοφίας, ερωτεύτηκαν κεραυνοβόλα και παντρεύτηκαν. Δύο γιους έκανε η Σοφία και άλλους δύο ο Θανάσης. Το σόι αυξήθηκε αλλά δε σκόρπισε. Δεν περνούσε γιορτή που να μη συγκεντρωθούν, γιατί οι οικογενειακοί δεσμοί ήταν ισχυροί και η αγάπη μεταξύ τους, και ιδιαίτερα προς τη Μαρίνα, το μόνο κορίτσι μέσα σε τόσα αγόρια, δεδομένη. Έντιμοι, απλοί και καθαροί άνθρωποι, που απολάμβαναν τους καρπούς των κόπων τους ζώντας μια ήρεμη ευτυχία. Έως τη στιγμή που ήχησαν τα τύμπανα του πολέμου, την 28η Οκτωβρίου του ’40, και ανατράπηκαν τα πάντα.
14
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 15
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Q
Η
ΓΙΩΤΑ
ήταν πολύ μεθοδική γυναίκα. Σηκωνόταν κάθε πρωί στις εξίμισι μαζί με τον άντρα της, ετοίμαζε το πρωινό της οικογένειας όσο ο Λάμπρος ξυριζόταν, και μόλις τελείωνε ξύπναγε τα παιδιά ώστε να έχουν τον χρόνο να πάνε περπατώντας στα σχολεία τους, όχι πολύ μακριά απ’ την οδό 2ας Μεραρχίας 34 όπου βρισκόταν το σπίτι τους. Αυτή η ρουτίνα της καθημερινότητας δεν είχε καταφέρει να απομυθοποιήσει τον δεσμό του ανδρόγυνου, που παρά τα χρόνια παρέμενε βαθύς. Εκείνη την αποφράδα ημέρα, όταν ήχησαν οι σειρήνες, η Γιώτα βρισκόταν μόνη στο σπίτι. «Γιατί πρωί πρωί;» αναρωτήθηκε. «Τον τελευταίο καιρό ηχούν δοκιμαστικά αλλά απόγευμα. Σίγουρα κάτι συμβαίνει, ας ανοίξω το ραδιόφωνο, ίσως πει κάτι». ... τώρα θα αποδείξομεν εάν είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το έθνος ας εγερθεί σύσσωμον. Αγωνισθείτε διά την πατρίδαν, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις. Νυν υπέρ πάντων ο αγών. 15
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 16
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
«Ώστε πόλεμος λοιπόν, αυτό που φοβόμασταν συνέβη», ήταν η πρώτη σκέψη της, μόλις άκουσε το διάγγελμα του πρωθυπουργού. Με φρενήρη ρυθμό ντύθηκε και πήρε τους δρόμους. Έπρεπε να δει τον Λάμπρο, να πάνε να πάρουν τα παιδιά τους, να φύγουν μακριά από τον κίνδυνο. Η Γιώτα προερχόταν από μπαρουτοκαπνισμένο σόι, δεν ήταν δειλή, αλλά το μητρικό φίλτρο υπερίσχυσε. Βγαίνοντας ωστόσο από την ασφάλεια του σπιτιού της, αυτό που αντίκρισε την καθήλωσε και τη βοήθησε να συνέλθει. Η κίνηση στους δρόμους ήταν ασυνήθιστη, σε πολλά σημεία στα πεζοδρόμια διάφορες παρέες μιλούσαν δυνατά χειρονομώντας ή γελούσαν, αντί να δείχνουν κατηφείς, δίνοντας την εντύπωση ότι χαίρονταν, ότι όλοι ήταν ανακουφισμένοι που επιτέλους ήρθε η ώρα να δώσουν ένα μάθημα σ’ αυτούς τους μαλθακούς μακαρονάδες, που είχαν τολμήσει να προσβάλουν ανήμερα της γιορτής της –τορπιλίζοντας το καταδρομικό πλοίο «Έλλη»– την Παναγία, αυτήν που επικαλούνται στις προσευχές τους, που προσκυνούν τη θαυματουργή εικόνα της, που της εκμυστηρεύονται τον πόνο τους, την οδηγήτρια και προστάτιδά τους. Όπως τα αέρια συσσωρεύονται στα έγκατα της γης προκαλώντας σεισμούς, με επακόλουθα καταστροφές και θεομηνίες, η οργή ξεχείλισε στα στήθη του λαού, που σαν ανθρώπινο τσουνάμι ξεχύθηκε να υπερασπιστεί τα όσια και τα ιερά του, χωρίς να λάβει υπόψη του ούτε την αριθμητική υπεροχή ούτε την υπεροπλία του εχθρού, γιατί από την εποχή του Λεωνίδα, και αργότερα του Κολοκοτρώνη, είχε περάσει στη συλλογική συνείδηση η αναλογία «ένας ενα16
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 17
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
ντίον τριάντα» –και πέραν αυτού αν χρειαζόταν–, δηλαδή όλοι ήταν έτοιμοι να πεθάνουν για την πατρίδα και την ελευθερία τους. Όταν η Γιώτα έφτασε στο κατάστημα, ο Λάμπρος έσπευσε να την προϋπαντήσει λέγοντας: «Καλώς το αφεντικό μου, τι συμβαίνει και ήρθες πρωί πρωί; Καινούργια παραλαβή δεν είχαμε για να διαλέξεις προικιά για την κόρη σου, τι σε έφερε λοιπόν τέτοια ώρα εδώ;» «Λάμπρο μου, αυτή τη στιγμή δεν είναι ώρα για αστεία, πάμε να πάρουμε τα παιδιά και να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε». «Τίποτα δε θα κάνουμε· και προπαντός δε θέλω ηττοπάθεια, θα πολεμήσουμε και θα νικήσουμε», είπε με σοβαρό ύφος. Η ψυχραιμία και η σιγουριά του κατάφεραν, όπως πάντα, να την ηρεμήσουν. Όχι για πολύ όμως. Όταν οι σειρήνες ήχησαν ξανά, άρχισε ν’ ακούγεται ένας ακαθόριστος βόμβος που όσο πήγαινε δυνάμωνε και μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα άρχισαν εκκωφαντικές εκρήξεις. Οι άνανδροι Ιταλοί βομβάρδιζαν τις περιοχές Ναυστάθμου Σαλαμίνας και Σκαραμαγκά. Αυτή τη φορά τίποτα δεν μπορούσε να ηρεμήσει τη Γιώτα. Ευτυχώς, όταν είχε φτάσει πια στα πρόθυρα υστερίας, ήρθαν τρέχοντας λαχανιασμένα τα παιδιά απ’ το σχολείο. Ο Λάμπρος τους οδήγησε αμέσως στο κέντρο του καταστήματος, μακριά από τζάμια και ράφια, ώστε να προφυλαχτούν από ενδεχόμενες πτώσεις αντικειμένων. Τα παιδιά κούρνιασαν στη μητρική αγκαλιά και ο Λάμπρος τους 17 2o
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 18
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
ενθάρρυνε λέγοντας ότι η Παναγία θα τους προστατεύσει, φτάνει να έχουν πίστη και να μη φοβούνται. Όταν ο εχθρός τελείωσε το... θεάρεστο έργο του και ο συναγερμός έληξε, ο Λάμπρος πήγε στο πλησιέστερο χαρτοπωλείο, αγόρασε μπλε κόλλες για τη συσκότιση, γύρισε, έκλεισε και κλείδωσε το κατάστημα και αμίλητοι επέστρεψαν σπίτι τους, ο καθένας με τις δικές του σκέψεις. Q Ο Λάμπρος ήταν ιδιαίτερα προβληματισμένος. Ο πόλεμος θα είχε ως συνέπεια απρόβλεπτες οικονομικές απώλειες. Τον Απρίλιο, αμέσως μετά το Πάσχα, είχε βάλει μπρος την επέκταση του καταστήματος και νοίκιασε το διπλανό, πραγματοποιώντας το όνειρό του. Έδωσε δύο ενοίκια και την εγγύηση και ξεκίνησε την κατάλληλη διαμόρφωση για την τοποθέτηση των νέων εμπορευμάτων, που ήταν εκλεκτά υφάσματα επιπλώσεων, κάτι που έλειπε από τον Πειραιά, όπως διαπίστωσε μετά την έρευνα αγοράς που έκανε. Με την κήρυξη του πολέμου όμως ανατρέπονταν τα πάντα. Τόσα χρόνια επιχειρηματίας ήξερε ότι οι δουλειές θα έκοβαν, έπρεπε λοιπόν να σταματήσει τις εργασίες για την επέκταση και ν’ ακυρώσει την παραγγελία χάνοντας ένα σωρό λεφτά, με συνέπεια ο λογαριασμός στην τράπεζα να συρρικνωθεί επικίνδυνα. Τη Γιώτα, πάλι, την απασχολούσαν πρακτικά θέματα. Ευτυχώς η γενική επιστράτευση που είχε κηρυχθεί αφορούσε στις δέκα πρώτες κλάσεις. Ο Λάμπρος ήταν μεγαλύτερος, δε θα πήγαινε στον πόλεμο, αλλά θα υπηρετούσε στην 18
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 19
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
παθητική αεράμυνα, ή όπου αλλού τον τοποθετούσαν. Τα παιδιά όμως, με το κλείσιμο των σχολείων, τι θα έκαναν; Έπρεπε να σκεφτούν κάτι με τον Λάμπρο, γιατί δεν μπορούσε να τα κρατάει κλεισμένα στο σπίτι, ούτε θα τ’ άφηνε να γυρίζουν χωρίς να ξέρει πού βρίσκονται, ή αν είναι προφυλαγμένα και ασφαλή κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών. Η Μαρίνα, δεκαέξι χρόνων έφηβη, σκεφτόταν τον όμορφο δόκιμο, ξάδελφο της φίλης της Ειρήνης, που φώτιζε τα αθώα της όνειρα, και αναρωτιόταν πάνω σε ποιο πολεμικό πλοίο θα έδινε και αυτός τη μάχη για την πατρίδα και αν θα τον ξανασυναντούσε ποτέ. Όσο για τον μικρό Λευτέρη, μετά τον λόγο που έβγαλαν οι καθηγητές πριν αποχαιρετήσουν τους μαθητές, λυπόταν που δεν ήταν αρκετά μεγάλος για να πάει να πολεμήσει για την πατρίδα, έστω και ως εθελοντής. Το πρώτο που έκανε ο Λάμπρος μόλις έφτασαν σπίτι ήταν να ξετυλίξει τις μπλε κόλλες που είχε αγοράσει και να καλέσει και τους τρεις γύρω του. Με δήθεν ανέμελο ύφος, απευθύνθηκε πρώτα στη Γιώτα: «Εσύ θα μας φτιάξεις γρήγορα εκείνη την αλευρόκολλα που χρησιμοποιείς για να στερεώνεις τις γαρνιτούρες στα ράφια της κουζίνας. Εσείς, παιδιά, θα κόψετε τις μισές από αυτές τις κόλλες σε λουρίδες, θα κόψω εγώ μία για να δείτε το μέγεθος, και θα πάω να φέρω τη σκάλα από την αποθήκη για να ανέβουμε να τις κολλήσουμε στα τζάμια. Τι νομίζουν οι κοκορόμυαλοι Ιταλιάνοι, ότι θα μείνουμε με σταυρωμένα χέρια; Πόλεμο θέλουνε; Θα τον έχουνε. Καθώς φαίνεται δεν ξέρουν με ποιους τα βάλανε. Στο μεταξύ, ας ανοίξουμε το ραδιόφωνο ν’ ακούσουμε κανένα νέο». 19
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 20
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
Ο Λευτέρης έτρεξε αμέσως και το άνοιξε. Το σπίτι γέμισε θούρια και δημοτικά τραγούδια της λεβεντιάς. Ευθύς η διάθεσή τους άλλαξε, το πρόσωπό τους φωτίστηκε, οι καρδιές τους γέμισαν περηφάνια. Και με την αίσθηση ότι αρχίζουν τον δικό τους πόλεμο, γεμάτοι ενθουσιασμό, κόλλησαν χιαστί τις λουρίδες στα τζάμια και έβαλαν από πάνω τα υπόλοιπα μπλε χαρτιά για τη συσκότιση. Όταν τελείωσαν, ο Λάμπρος είπε στη Γιώτα να ετοιμάσει να φάνε γρήγορα, γιατί είχε κανονίσει με τον Ανέστη να πάνε σπίτι του. Q Το σπίτι του Ανέστη και μια αποθήκη ξυλείας που είχε ήταν στα Πετράλωνα. Το γεγονός ότι η περιοχή αυτή βρισκόταν κοντά στην Αθήνα την καθιστούσε κατά τι ασφαλέστερη, γιατί η Αθήνα είχε κηρυχτεί ανοχύρωτη πόλη και δε θα βομβαρδιζόταν, σε αντίθεση με τον Πειραιά, που ως λιμάνι θα ήταν μόνιμος στόχος. Τα παιδιά, μόλις άκουσαν ότι θα πήγαιναν στα ξαδέλφια τους, ενθουσιάστηκαν, γιατί τα αγαπούσαν πολύ και περνούσαν πάντα όμορφα μαζί τους. Ο Ηλίας, ο γιος του Ανέστη, ήταν δύο χρόνια μεγαλύτερος από τη Μαρίνα και η Λίτσα σχεδόν συνομήλικη με τον Λευτέρη. Με την ευόδωση του συνοικεσίου του Λάμπρου με την πρώτη εξαδέλφη του Ανέστη, τη Γιώτα, ο δεσμός των δύο φίλων έγινε ακόμα στενότερος. Ο Ανέστης είχε μία μικρή βιοτεχνία επίπλων. Ταλαντούχος, κατά γενική ομολογία, ξυλογλύπτης, σιγά σιγά έγινε γνωστός και αποφάσισε να προχωρήσει δημιουργώντας χειροποίητα έπιπλα αξιώσεων. 20
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 21
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
Αυτός ήταν και ο λόγος που έκανε τον Λάμπρο ν’ αποφασίσει να επεκτείνει την επιχείρησή του με υφάσματα επιπλώσεων. Είχαν συζητήσει διεξοδικά το θέμα, είχαν καταλήξει ότι οι προοπτικές ήταν ευοίωνες και δεν είχαν παρά να βάλουν μπρος τα σχέδιά τους. Τους πρόλαβε όμως ο πόλεμος και έπρεπε να αποφασίσουν τι θα έκαναν από κει και πέρα. Όταν έφτασαν, τα παιδιά, που δεν είχαν ξαναζήσει πόλεμο για να ξέρουν, τους υποδέχτηκαν με χαρές και γέλια. Οι άντρες ένιωθαν λίγο αμήχανοι και μουδιασμένοι. Δεν ήταν δειλοί, αν δεν είχαν οικογενειακές υποχρεώσεις, θα έδιναν και τη ζωή τους για την πατρίδα, είχαν όμως γυναίκα και παιδιά που έπρεπε να φροντίσουν. Οι μικροί πήγαν αμέσως στο δωμάτιό τους να παίξουν και οι μεγάλοι έμειναν στο σαλόνι για να μιλήσουν με την ησυχία τους. «Και τώρα τι κάνουμε;» ξεκίνησε ο Λάμπρος. «Προς στιγμήν τίποτα, θα συνεχίσουμε και βλέπουμε», απάντησε ο Ανέστης. «Ναι, αλλά οι δουλειές θα κόψουνε». «Το ξέρω, γι’ αυτό θα περιοριστούμε σ’ αυτά που έχουμε και από κει και πέρα βλέποντας και κάνοντας». «Με τα παιδιά τι θα γίνει;» ρώτησε η Γιώτα. «Εγώ από αύριο θα παίρνω μαζί μου τον Ηλία, το ίδιο συμβουλεύω να κάνεις κι εσύ, Λάμπρο. Όσο για τα κορίτσια, να τα απασχολείτε με το νοικοκυριό και να τα παίρνετε μαζί σας όταν βγαίνετε για ψώνια, δε βλέπω να υπάρχει άλλος τρόπος». «Κι εγώ πιστεύω ότι δεν πρέπει να πάρουμε βιαστικές 21
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 22
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
αποφάσεις, μπορεί με τη δύναμη του Θεού ο πόλεμος να τελειώσει γρήγορα». «Μακάρι», είπε η Στάσα, η γυναίκα του Ανέστη, έτοιμη να κλάψει. «Τι συμβαίνει;» ρώτησαν ταυτόχρονα ο Λάμπρος και η Γιώτα. «Ο αδελφός της ο Νίκος, ο υπολοχαγός, που ήμασταν μαζί το καλοκαίρι στον γάμο του, ήρθε ξημερώματα και ζήτησε από τη Στάσα να συμπαρασταθεί στη γυναίκα του, που είναι τριών μηνών έγκυος, γιατί εκείνος φεύγει για το μέτωπο». Η Στάσα, μην μπορώντας να συγκρατηθεί άλλο, τους ρωτούσε ανάμεσα σε αναφιλητά: «Τι θα γίνει αν ο αδελφός μου δε γυρίσει πίσω;» Η Γιώτα πήρε το χέρι της και το χάιδευε προσπαθώντας να την παρηγορήσει, ενώ οι δύο άντρες την κοιτούσαν αμίλητοι. «Της αδελφής μου ο γιος διανύει το τρίτο έτος στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, άραγε τι θα γίνει και με εκείνον;» αναρωτήθηκε ξαφνικά ο Λάμπρος. «Και του Μήτσου ο γιος είναι δευτεροετής εύελπις, τι θα γίνει με αυτούς;» είπε κι ο Ανέστης. Προς στιγμήν επικράτησε απόλυτη σιωπή. «Ας μην αφήσουμε να μας πάρει από κάτω ο φόβος, οι πατεράδες μας πέρασαν χειρότερα και όμως στάθηκαν όρθιοι και προχώρησαν. Αυτός ο πόλεμος είναι άδικος, γι’ αυτό ας αφήσουμε κατά μέρος τις αρνητικές σκέψεις και ας κάνουμε ό,τι μπορεί ο καθένας. Στάσα, σήκω να φτιάξεις κάτι να τσιμπήσουμε, να πιούμε στην υγεία των παλικα22
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 23
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
ριών μας και στη νίκη ενάντια στον ύπουλο εχθρό που επιβουλεύεται την ελευθερία και την τιμή μας». Q Τα γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή, τη στιγμή που συμβαίνουν, συσσωρεύονται στο υποσυνείδητο σαν εικόνες και εντυπώσεις, εν συνεχεία τα επεξεργάζεσαι, τα αξιολογείς και συνειδητά πλέον συνεχίζεις τον βηματισμό σου. Το πρώτο βράδυ μετά την επιστροφή τους από το σπίτι του Ανέστη, το ζευγάρι είναι ζήτημα αν κοιμήθηκε μία ώρα. Μετά το αρχικό σοκ, κατέληξαν ότι δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα, θα συνέχιζαν τη ζωή τους και θα περίμεναν τις εξελίξεις. Έτσι την επομένη ακολούθησαν την καθημερινή ρουτίνα, μόνο που ο Λάμπρος πήρε μαζί του τον Λευτέρη και η Μαρίνα έμεινε σπίτι να βοηθήσει τη μητέρα της στο νοικοκυριό και στα ψώνια. Όταν όμως βγήκαν έξω από την ασφάλεια του σπιτιού τους, κατάλαβαν ότι δεν ήταν μόνοι, αλλά μέλη ενός λαού που παραληρούσε συνεπαρμένος από πατριωτική έξαρση. Τα λεωφορεία, τα τρένα, τα βαγόνια του ηλεκτρικού ήταν ασφυκτικά γεμάτα από τους νέους που πήγαιναν να παρουσιαστούν στα στρατόπεδα που όριζε το φύλλο πορείας που τους έδινε ο στρατός μετά το πέρας τους θητείας τους. Οι δικοί τους άνθρωποι τους αποχαιρετούσαν χωρίς να είναι θλιμμένοι ή κατηφείς, τους αγκάλιαζαν, τους φιλούσαν και εύχονταν να γυρίσουν νικητές και τροπαιούχοι. Αυτό τόνωσε το ηθικό του Λάμπρου και της Γιώτας. Δε θα επέτρεπαν τον φόβο να τους καταβάλει. Τι να πουν τόσες μάνες που έστελναν τα παιδιά τους στον πόλεμο και δεν ήξεραν αν θα τα ξα23
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 24
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
ναδούν. Έτσι, όταν επέστρεψαν, ήταν άλλοι άνθρωποι. Άνοιξαν το ραδιόφωνο και το σπίτι γέμισε παιάνες και δημοτικά τραγούδια του βουνού και του λόγγου. Όχι, δέκα φορές όχι. Δε θα άφηναν τον εχθρό να περάσει. Και ψυχολογικά ανεβασμένοι ένιωσαν έτοιμοι να κάνουν ό,τι τους ζητηθεί για την πατρίδα, την τιμή τους και την ελευθερία τους. Οι μέρες που ακολούθησαν όχι μόνο διέλυσαν τους φόβους τους, αλλά γέμισαν την ψυχή τους περηφάνια που γεννήθηκαν Έλληνες. Ο στρατός, βοηθούμενος από το ναυτικό και την πολεμική αεροπορία, κατάφερε να αναχαιτίσει τον εχθρό στα σύνορα, παρά την υπεροπλία του, τους ανελέητους βομβαρδισμούς και τον βαρύ χειμώνα. Στα μετόπισθεν οι γυναίκες όλων των ηλικιών, μαζί και η Γιώτα με τη Μαρίνα, έπλεκαν πουλόβερ και κάλτσες για τους στρατιώτες που υπέφεραν από κρυοπαγήματα. Το ελληνικό έπος που γράφτηκε στα βουνά της Αλβανίας είχε παγκόσμια απήχηση. Στις 20 Μαρτίου 1941 ο Μουσολίνι αναγκάζεται να ομολογήσει την ήττα και την αποτυχία της Εαρινής Επίθεσης. Μετά από αυτό ο Χίτλερ δίνει διαταγή να εκπονηθεί πολεμικό σχέδιο ως προπαρασκευή επίθεσης εναντίον της Ελλάδας και στις 6 Απριλίου κηρύσσεται ο ελληνογερμανικός πόλεμος και τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στο ελληνικό έδαφος. Η ανδρεία και η αυτοθυσία των Ελλήνων έχει καταγραφεί με χρυσά γράμματα «στας δέλτους της Ιστορίας». Ο Χίτλερ, σε λόγο που εκφώνησε στη γερμανική βουλή, αναφέρει τα εξής: 24
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 25
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
«Χάριν της ιστορικής αλήθειας οφείλω να διαπιστώσω ότι μόνον οι Έλληνες, απ’ όλους τους αντιπάλους οι οποίοι με αντιμετώπισαν, πολέμησαν με παράτολμο θάρρος και ύψιστη περιφρόνηση προς τον θάνατο. Συνθηκολόγησαν τότε μόνον όταν κάθε περαιτέρω αντίσταση ήταν αδύνατη και επομένως μάταιη». Αυτός ο δήθεν πολιτισμένος λόγος δε σήμαινε ότι ο Χίτλερ, αυτό το ανθρωπόμορφο τέρας, συγχώρησε την Ελλάδα που στάθηκε αφορμή να καθυστερήσει η επίθεση κατά των Ρώσων, με τις γνωστές συνέπειες που η Ιστορία έχει καταγράψει. Οι θηριωδίες των κατακτητών που ακολούθησαν υπήρξαν ασύλληπτες. Οι Έλληνες όμως δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια, τον πόλεμο τον συνέχισαν όπου και όπως μπορούσαν, στις πόλεις, στα βουνά, στα μυστικά τυπογραφεία, με σαμποτάζ, απεργίες και δολιοφθορές, κάτι που ο λαός πλήρωσε πολύ ακριβά. Οι κατακτητές λεηλάτησαν τα πάντα και απαγόρευσαν τη διακίνηση τροφίμων. Οι άνθρωποι πέθαιναν στους δρόμους από την πείνα. Αυτό στάθηκε αφορμή να δημιουργηθεί η «μαύρη αγορά», τα χρήματα λόγω πληθωρισμού έχασαν την αξία τους, με συνέπεια να ξεπουλούν οι νοικοκυραίοι τα υπάρχοντά τους για ένα κομμάτι ψωμί. Η οικογένεια Χατζηλάμπρου επλήγη ιδιαίτερα από αυτή την καταστροφική λαίλαπα. Όταν εξαντλήθηκαν τα χρήματά τους, άρχισαν να δίνουν όσο όσο το εμπόρευμα. Το κατάστημα και οι αποθήκες άδειασαν, αλλά εκείνο που στοίχισε στη Γιώτα ήταν όταν, βλέποντας τα παιδιά της να αδυνατίζουν, αναγκάστηκε να δεχτεί να δώσουν την προίκα της 25
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 26
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
Μαρίνας, που με τόση αγάπη μάζευε όλα αυτά τα χρόνια, για λίγες οκάδες αλεύρι, ζάχαρη και τρία μπουκάλια λάδι. Αλλά πόσο θα κρατούσαν αυτά τα τρόφιμα; Έπρεπε να σκεφτούν κάτι, και γρήγορα. Εκείνο το βράδυ, όταν κοιμήθηκαν τα παιδιά, το ζευγάρι αποφάσισε από κοινού ότι δεν υπήρχε άλλη λύση παρά να πάνε να μείνουν στην πατρίδα της Γιώτας, στο σπίτι που είχε πάρει προίκα, στην Αρεόπολη της Μάνης, όπου περνούσαν τα καλοκαίρια τους. Ένα τρίπατο πυργόσπιτο, πετρόχτιστο, λιτό, που δέσποζε ανάμεσα στα σχεδόν όμοιά του. Εκεί, στον μεγάλο περίβολό του, μπορούσαν να φτιάξουν ένα κοτέτσι αλλά και να δημιουργήσουν ένα μικρό μποστάνι. Επιπλέον, είχαν και τα πενήντα λιόδεντρα της προίκας της, που τους έδιναν το λάδι της χρονιάς, και όχι μόνο. Όταν πήραν τελικά αυτή την απόφαση, ο Λάμπρος, κρατώντας τα χέρια της γυναίκας του και κοιτώντας τη στα μάτια, της είπε: «Η μεγαλύτερη περιουσία για μένα είσαι εσύ και τα παιδιά. Εσείς είσαστε η πηγή της δύναμής μου που θα με βοηθήσει να παλέψω». «Μαζί θα παλέψουμε, Λάμπρο μου, και με τη βοήθεια του Θεού θα τα καταφέρουμε». «Αύριο το πρωί λοιπόν θα πάω να βγάλω ένα παραπανίσιο κλειδί και θα τηλεφωνήσω στον Ανέστη να πάμε νωρίς το απόγευμα να τους ανακοινώσουμε την απόφασή μας και να τους το δώσουμε, για να ρίχνουν πού και πού καμιά ματιά στο σπίτι μας. Ακόμα θα του ζητήσω να μιλήσει στον συνεργάτη του φορτηγατζή που του μετέφερε ξυλεία, να μας πάει κάτω με όσα πράγματα θα χρειαστεί να πάρουμε 26
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 27
ΟΙ ΦΙΛΕΣ
μαζί μας. Θα τον παρακαλέσω επίσης να μου δανείσει μερικά χρήματα, γιατί είμαι βέβαιος ότι το σπίτι θα χρειαστεί κάποια επισκευή για να γίνει κατάλληλο για τον χειμώνα». «Λάμπρο μου, δανεικά δε θα χρειαστείς, γιατί θα πουλήσουμε τα χρυσαφικά μου και σ’ αυτό δε θέλω καμία αντίρρηση. Τι είπαμε πριν; Μαζί θα παλέψουμε, τα μεγαλύτερα στολίδια για μένα είναι τα παιδιά μου και εσύ». Αυθόρμητα, με μία κίνηση, σηκώθηκαν και αγκαλιάστηκαν σφιχτά, ανανεώνοντας σιωπηρά την υπόσχεσή τους ότι αυτό που τους ένωνε δεν ήταν εφήμερο αλλά παντοτινό. Η απόφαση που πήραν τους ανακούφισε, ήταν σαν τον άρρωστο που ξέρει ότι πρέπει να κάνει εγχείρηση, παίρνει τελικά την απόφαση και ορίζει την ημερομηνία. Την επομένη πήγαν στον Ανέστη, τα είπαν και του έδωσαν το κλειδί. Όσο για τον φορτηγατζή, τους διαβεβαίωσε ότι θα το τακτοποιούσε, άλλωστε συνεργάζονταν, έφερνε ό,τι έβρισκε σε τρόφιμα από την επαρχία μία φορά την εβδομάδα και αφού κρατούσαν όσα ήθελαν για τον εαυτό τους, τα Σάββατα πήγαιναν στην αγορά του Ρέντη και τα πουλούσαν ή τα αντάλλαζαν με άλλα. Όταν σηκώθηκαν, ο Λάμπρος, έχοντας ανάγκη ν’ αφήσει μια μικρή χαραμάδα ελπίδας, είπε απευθυνόμενος στον Ανέστη: «Αδελφέ μου, πιστεύω να έχουμε τη δυνατότητα να επικοινωνούμε. Αν υπάρχει τηλέφωνο στο κοινοτικό κατάστημα, να περιμένεις κάθε Δευτέρα μεσημέρι τηλεφώνημά μου. Επίσης, αν πάει καλά η συγκομιδή της ελιάς και δεν έχει 27
BLASSOPOULOU_FILES DDDD F.qxp_Layout 1 9/9/20 3:13 PM Page 28
ΜΠΕΛΛΑ ΣΕΡΡΑ-ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ
πέσει δάκος, μπορούμε να κανονίσουμε να έρχεσαι με το φορτηγό να προμηθεύεσαι λάδι». «Βλέποντας και κάνοντας, Λάμπρο μου...» Και λέγοντας αυτά, αγκαλιάστηκαν συγκινημένοι. Έχοντας πλήρη επίγνωση των ζοφερών καιρών που θα ακολουθούσαν, ευχήθηκαν να ξανασμίξουν ελεύθεροι πια από αυτόν τον απάνθρωπο κατακτητή, ενώ οι γυναίκες έκλαιγαν βουβά αναλογιζόμενες το άγνωστο που τους περίμενε, έτοιμες να γίνουν ολοκαύτωμα για την οικογένειά τους. Ήταν Τετάρτη. Τη Δευτέρα, πρωί πρωί, θα ξεκινούσαν με βαριά καρδιά για ένα άγνωστο και άδηλο αύριο, αφήνοντας πίσω μια περίοδο της ζωής τους γεμάτη ήρεμη ευτυχία.
28