Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 5
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ Μυθιστόρημα
d
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 6
Η μετάφραση του παρόντος έργου πραγματοποιήθηκε με την αρωγή του οργανισμού Literature Ireland. ❧ Κατόπιν συνεννόησης με τους κληρονόμους του συγγραφέα, η μετάφραση στα ελληνικά στηρίχτηκε στις αγγλικές μεταφράσεις: (α) Máirtin Ó Cadhain, The Dirty Dust: Cré na Cille, translated from Irish by Alan Titley, Yale University Press, Νιου Χέιβεν-Λονδίνο 2015 και (β) Máirtin Ó Cadhain, Graveyard Clay. Cré na Cille. A Narrative in Ten Interludes, translated by Liam Mac Con Iomaire and Tim Robinson, Yale University Press, Νιου Χέιβεν-Λονδίνο 2016, καθώς και στη γερμανική μετάφραση: Máirtin Ó Cadhain, Grabgeflüster, übersetzt von Gabriele Haefs, Alfred Kröner Verlag, Στουτγκάρδη 2017. ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Máirtín Ó Cadhain, Cré na Cillend
Copyright Cló Iar-Chonnacht, 1967, 2017 First published by Sáirséal & Dill, Dublin, Ireland, 1967 © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2018 ©
1η έκδοση: Οκτώβριος 2020 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6802-4
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 7
ΚΕΦΑΛΑΙΑ
ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΠΡΩΤΟ :
Η μαύρη γη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η σκόρπια γη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΤΡΙΤΟ : Η χαίνουσα γη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ : Η θρυμματισμένη γη . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΠΕΜΠΤΟ : Η οστεοκοπρισμένη γη . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΕΚΤΟ : Η ζυμωμένη γη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΕΒΔΟΜΟ : Η καλουπωμένη γη . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΟΓΔΟΟ : Η πυρωμένη γη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΕΝΑΤΟ : Η ισοπεδωμένη γη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΔΕΚΑΤΟ : Η λευκή γη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ :
9 50 80 113 142 176 210 249 293 331
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 8
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 9
ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ΠΡΩΤΟ
Η μαύρη γη [ 1 ]
A ΡΑΓΕ με έθαψαν στην πτέρυγα της Μίας Λίρας1 ή στην πτέ-
ρυγα των Δεκαπέντε Σελινιών; Ή μήπως τους καβάλησε ο διάολος και με παράχωσαν στην πτέρυγα της Μισής Γκινέας, παρά τα τόσα παρακάλια μου; Την ημέρα του θανάτου μου φώναξα πρωί-πρωί τον Πόντρικ από την κουζίνα, «Σε ικετεύω, Πόντρικ, παιδί μου», του είπα, «θάψε με στην πτέρυγα της Μίας Λίρας, ακούς, της Μίας Λίρας! Μερικοί από μας είναι βέβαια θαμμένοι στην πτέρυγα της Μισής Γκινέας, ακόμα κι έτσι όμως...» Τους είπα να μου πάρουν το καλύτερο φέρετρο απ’ το μαγαζί του Τάικ. Είναι καλής ποιότητας, δρύινο, όπως και να ’χει... Φοράω το σκαπουλάριο.2 Και το σάβανο... Τα είχα ετοιμάσει η ίδια... Το πανί έχει ένα λεκέ σαν μουτζούρα. Όχι, δεν είναι λεκές. Δαχτυλιά είναι. Η νύφη μου, είμαι σίγουρη. Τέτοια τσαπατσούλα που είναι... Ω, Θεέ μου, λες να το είδε η Νελ; Σίγουρα θα ’ρθε κι εκείνη. Όχι πως θα την είχα αφήσει, βέβαια, αν περνούσε απ’ το χέρι μου... Κοίτα πόσο χάλια έκοψε η Μικρούλα Κόιτ το σάβανό μου. Πάντα το ’λεγα ότι δεν θα ’πρεπε να της δίνουν ούτε σταγόνα να πιει, ούτε σ’ εκείνη ούτε στη γρια-Σόρχα, προτού να βγει η σορός απ’ το σπίτι. Του το ’πα του Πόντρικ, να μην τις αφήσει να κόψουν το σάβανο αν είχαν μπεκρουλιάσει. Είναι όμως αδύνατο να κρατήσεις τη Μικρούλα Κόιτ μακριά από νεκρούς.
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 10
10
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
Η μεγαλύτερη χαρά της ζωής της ήταν να υπάρχει κάθε μέρα κι ένας νεκρός σε κάποιο από τα δύο χωριά. Ήταν ικανή ν’ αφήσει τη σοδειά να σαπίζει στο χωράφι, μόνο και μόνο για να βάλει στο χέρι ένα πτώμα... Έχω στο στήθος μου τον Εσταυρωμένο που αγόρασα στην ιεραποστολή... Πού είναι όμως ο άλλος σταυρός, ο μαύρος, εκείνος που είχε δώσει η γυναίκα του Τομόισιν να μου ευλογήσουν στο προσκύνημα του Νοκ,3 την τελευταία φορά που πήραν μέσα τον Τομόισιν δεμένο; Τους είχα πει να μου φορέσουν κι εκείνον τον σταυρό. Είναι πολύ πιο ωραίος απ’ αυτόν. Ο Εσταυρωμένος σε τούτον εδώ έχει στραβώσει, από τότε που τον έριξαν κάτω τα παιδιά του Πόντρικ, ενώ στον μαύρο είναι άψογος. Μα, τι έπαθα; Έχω χάσει τελείως το μυαλό μου. Να τος, εδώ είναι, κάτω απ’ το κεφάλι μου. Κρίμα που δεν μου τον φόρεσαν στο στήθος... Θα μπορούσαν να μου είχαν τυλίξει καλύτερα το ροζάριο γύρω απ’ τα δάχτυλα. Αυτό είναι σίγουρα δουλειά της Νελ. Θα το είχε καταφχαριστηθεί αν το ροζάριο γλιστρούσε στο πάτωμα την ώρα που με βάζαν στο φέρετρο. Θεέ μου, αλίμονό της έτσι και πέσει στα χέρια μου... Ελπίζω ν’ άναψαν στην εκκλησία τα οκτώ κεριά πάνω απ’ το κεφάλι μου. Τους τα είχα ετοιμάσει κιόλας, τα ’χα αφημένα στην άκρη του μπαούλου, κάτω απ’ το μισθωτήριο συμβόλαιο. Για κανένα νεκρό ως τώρα δεν άναψαν ποτέ οκτώ κεριά σ’ αυτήν την εκκλησία! Στον Κόριν έβαλαν μόνο τέσσερα. Στον Λίαμ Τόμοϊς, τον ράφτη, άναψαν έξι, εκείνος όμως είχε στην Αμερική μια κόρη καλόγρια. Τους είπα να πάρουν τρία βαρελάκια μαύρη μπίρα4 για το ξενύχτισμα, κι ο Έμον ο Βουνοχωρίτης5 μού υποσχέθηκε, χωρίς πολλά παρακάλια, ότι αν κατόρθωνε να βρει τίποτα γερά σπίρτα6 στα ξώμερα θα τα έφερνε ο ίδιος. Ήταν το λιγότερο που μπορούσε να κάνει, μετά από τόσα λεφτά που έριχνα στο πανέρι7 σε κάθε κηδεία. Πρέπει να φτάνουν τουλάχιστον τις δε-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 11
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
11
κατέσσερις με δεκαπέντε λίρες. Πάντα έστελνα κάποιον δικό μου, ή έστω ένα σελίνι, σε κηδείες όπου κανονικά δεν χρωστούσα να πάω, ιδιαίτερα τα τελευταία πέντε με έξι χρόνια που ένιωθα να βαραίνω όλο και περισσότερο. Φαντάζομαι πως απ’ το βουνό θα ήρθαν όλοι. Αν δεν ήρθαν, κρίμα. Στο κάτω-κάτω, είχαμε πάει κι εμείς στους δικούς τους. Αυτό θα πρόσθεσε στο πανέρι μου σχεδόν μία λίρα. Κι οι άλλοι, από το Ντίρε Λοχ,8 θ’ ακολούθησαν σίγουρα το συγγενολόι. Πες άλλη μία λίρα, πάνω-κάτω. Κι απ’ το Γκλαν να Μπούλιε μου χρωστούσαν μια κηδεία. Δεν θα παραξενευόμουν, ωστόσο, αν ο Στέφαν ο Γλυκομίλητος δεν είχε έρθει. Εμείς πήγαμε στις κηδείες όλων των δικών του, αυτός όμως θα είπε σίγουρα πως το ’μαθε αφού με έθαψαν. Και τι παράσταση θα έδωσε μετά! «Σου τ’ ορκίζομαι, Πόντρικ Ο’Λιντάν, θα είχα έρθει στην κηδεία, ακόμα κι αν ήταν το τελευταίο πράγμα που θα έκανα στη ζωή μου. Της το χρωστούσα, της Κατρίνας Πόντιν, να έρθω στην κηδεία της, ακόμα κι αν έπρεπε να συρθώ ως εκεί με τα γόνατα. Το ’φερε όμως ο διάολος να μάθω για την κηδεία το απόγευμα, αφού είχε τελειώσει. Κάποιος νεαρός...» Ο Γλυκομίλητος Στέφαν, ο αρχιψεύταρος... Αναρωτιέμαι αν με μοιρολόγησαν καταπώς μου ’πρεπε.9 Κακά τα ψέματα, η γρια-Σόρχα, αν δεν έγινε στουπί στο μεθύσι, θα ’ξερε να κάνει και τις πέτρες να δακρύσουν με τα μοιρολόγια της. Είμαι βέβαιος πως κι η Νελ μ’ έκλαψε, αν και στα μάγουλά της δεν θα κύλησε ούτε ένα δάκρυ. Η σκρόφα! Όσο ήμουν ζωντανή, ούτε στο σπίτι δεν θα ’χε τολμήσει να πλησιάσει... Τώρα θα τρίβει τα χέρια της. Πίστευα πως θα ζούσα λίγα χρόνια ακόμα για να τη θάψω, τη βρόμα. Πάει κατά διαόλου από τότε που ο γιος της έπαθε το ατύχημα. Και πιο πριν ακόμα, όλο στον γιατρό ήτανε. Όχι πως έχει και τίποτα σοβαρό. Ρευματισμούς. Θα περάσει καιρός μέχρι να τη στείλουν στον τάφο. Προσέχει πολύ, βλέπεις. Εγώ δεν πρόσεχα, και να πού κατέληξα. Σκοτώθηκα στη δουλειά... Αν είχα κάνει κάτι γι’ αυ-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 12
12
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
τούς τους πόνους πριν γίνουν χρόνιοι... Άμα φτάσει όμως να σε χτυπήσει στα νεφρά, τα ’φαγες τα ψωμιά σου. Όπως και να ’χει, ήμουν δυο χρόνια μεγαλύτερη από τη Νελ... Πρώτα ήταν η Μπάμπα, μετά εγώ και μετά η Νελ. Του Αρχάγγελου Μιχαήλ10 έκλεισα ένα χρόνο που πήρα σύνταξη. Την πήρα όμως πρόωρα. Η Μπάμπα είναι τώρα κοντά εβδομήντα τριών. Της αρέσει δεν της αρέσει, δεν έχει πολλά ψωμιά ακόμα. Στην οικογένειά μας δεν ζούμε πολύ. Όταν μάθει πως πέθανα θα καταλάβει πως όπου να ’ναι έρχεται κι η σειρά της και τότε θα κάνει σίγουρα τη διαθήκη της... Θ’ αφήσει και την τελευταία της πένα στη Νελ. Μου την έφερε τελικά, η παλιοβρόμα: την άρμεξε καλά την Μπάμπα. Αν όμως είχα καταφέρει να μείνω ζωντανή μέχρι να κάνει η Μπάμπα τη διαθήκη της, θα μου ’χε αφήσει σίγουρα τη μισή της περιουσία, ό,τι κι αν έλεγε η Νελ. Έλα όμως που δεν είναι να βασίζεσαι στην Μπάμπα!... Σε μένα ήταν που έγραφε συνέχεια, επί τρία χρόνια, αφότου έφυγε από την οικογένεια του Μπρίαν στο Νόργουντ και πήγε στη Βοστόνη. Όπως και να ’χει, ήταν μεγάλη ανάσα που ξέκοψε τελικά από κείνη τη σφηκοφωλιά... Δεν συγχώρεσε όμως ποτέ στον Πόντρικ ότι παντρεύτηκε εκείνη τη στρίγκλα από το Γκορτ Ρίμπαχ κι άφησε τη Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν στα κρύα του λουτρού. Ούτε που θα ’χε πλησιάσει ποτέ στο σπίτι της Νελ, τότε που γύρισε απ’ την Αμερική, αν ο γιος της Νελ δεν είχε παντρευτεί τη Μαγκ. Και γιατί άλλωστε;... Μια σκέτη τρύπα ήταν εκείνο το σπίτι! Μια ποντικότρυπα! Σίγουρα δεν έκανε για επισκέπτη από την Αμερική. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς ανέχτηκε να ζει εκεί μέσα, μετά από το σπίτι μας κι όλες εκείνες τις αμερικανικές σπιταρόνες. Όπως και να ’χει, δεν έμεινε και πολύ. Σύντομα ξανάφυγε πίσω στην Αμερική... Δεν θα ξαναγυρίσει ποτέ πια στην Ιρλανδία. Μας έχει ξεγράψει. Ποιος ξέρει όμως, μπορεί να την τρώει ο κώλος της άμα τελειώσει ο πόλεμος, αν βέβαια είναι ακόμα ζωντανή. Όσο για
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 13
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
13
τη Νελ, αυτή θα μπορούσε να κλέψει μέχρι και το μέλι από μια κυψέλη με την καπατσοσύνη και τις γαλιφιές της. Η Μπάμπα, η γριά καρακάξα! Μπορεί να χώρισε τα τσανάκια της με την οικογένεια του Θεριακωμένου Μπρίαν στο Νόργουντ, έχει όμως ακόμα σε εκτίμηση την κόρη του Μπρίαν, τη Μαγκ. Τι βλάκας ήταν ο Πόντρικ μου που δεν άκουσε τη συμβουλή της και δεν παντρεύτηκε την κόρη εκείνου του ασχημομούρη καβγατζή! «Παράτα με ήσυχο», είπε ο βλάκας, «δεν θα έπαιρνα τη Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν ακόμα κι αν ήταν η τελευταία γυναίκα στην Ιρλανδία!» Η Μπάμπα έφυγε την ίδια στιγμή για το σπίτι της Νελ, λες κι είχε φάει χαστούκι κατάμουτρα, και δεν μας ξανάδε στα μάτια της, παρά μόνο μια φορά, τότε που πέρασε για ένα λεπτό το κατώφλι μας, τη μέρα που ξανάφευγε για την Αμερική. ― ... Ο Χίτλερ είναι η συμπάθειά μου. Ένας τέτοιος τους χρειάζεται... ― Αν ηττηθεί η Αγγλία, η χώρα μας θα κακοπεράσει. Έχουμε χάσει ήδη την αγορά...11 ― Καταραμένη σπορά του Ράφτη του Κουτσαύτη, εσύ με έφερες εδώ, πενήντα χρόνια πριν την ώρα μου! Πάντα την είχες έτοιμη την μπαμπεσιά. Μαχαίρια, πέτρες, μπουκάλια. Δεν έκατσες να χτυπηθούμε σαν άντρες, μόνο με μαχαίρωσες πισώπλατα... ― ... Αφήστε με να μιλήσω! Αφήστε με να μιλήσω... ― Θεός φυλάξοι! Ζωντανή είμαι ή πεθαμένη; Ζωντανοί ή πεθαμένοι είναι τούτοι εδώ; Στριγκλίζουν όλοι τους, όπως ακριβώς έκαναν και τότε που ζούσαν. Κι εγώ που νόμιζα πως, σαν θα βρισκόμουν στον τάφο, ξέγνοιαστη πια απ’ τις αγγαρείες και τις σκοτούρες του νοικοκυριού, θα ’χα επιτέλους την ησυχία μου... Μα, γιατί τέλος πάντων τόση φασαρία μες στο χώμα;
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 14
14
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
[ 2 ]
Π
― ... ΟΙΑ είσαι; Είσαι καιρό εδώ; Μπορείς να με ακούσεις; Έλα, μην ντρέπεσαι. Σαν στο σπίτι σου. Είμαι η Μάρεντ Φρίνσιες. ― Θεός φυλάξοι! Η Μάρεντ Φρίνσιες από δίπλα! Εγώ είμαι η Κατρίνα. Η Κατρίνα Πόντιν. Με θυμάσαι, Μάρεντ, ή μήπως χάνει κανείς εδώ κάτω όλες του τις αναμνήσεις απ’ τη ζωή; Εγώ τουλάχιστον τις δικές μου τις έχω ακόμα... ― Και θα συνεχίσεις να τις έχεις. Η ζωή εδώ, Κατρίνα, είναι ίδια όπως και στην παλιά μας πατρίδα, μόνο που δεν βλέπουμε τίποτ’ άλλο πέρα απ’ τον τάφο μας και δεν μπορούμε να φύγουμε απ’ το φέρετρό μας. Δεν μπορείς επίσης ν’ ακούσεις τους ζωντανούς και δεν ξέρεις τι τους συμβαίνει, πέρα απ’ όσα μπορούν να διηγηθούν οι φρεσκοθαμμένοι. Τώρα όμως είμαστε και πάλι γειτόνισσες, Κατρίνα. Είσαι καιρό εδώ; Δεν σε άκουσα που ήρθες. ― Δεν ξέρω αν πέθανα ανήμερα του αγίου Πατρικίου12 ή την επομένη, Μάρεντ, ήμουν τελείως εξαντλημένη. Δεν ξέρω καν πόσο καιρό είμ’ εδώ. Όπως και να ’χει, δεν πρέπει να ’ναι πολύς... Εσύ έχεις κάμποσο που βρίσκεσαι δω πέρα, Μάρεντ... Έχεις δίκιο. Το Πάσχα κλείνουν τέσσερα χρόνια. Κόπριζα το χωράφι του Πόντρικ στο Γκάρι Ντάουν, όταν ήρθε μία απ’ τις μικρούλες του Τομόισιν. «Η Μάρεντ Φρίνσιες είναι στα τελευταία της», μου είπε. Και, το πιστεύεις ή όχι, με το που έφτασα στον αχυρώνα, είδα τη Μικρούλα Κόιτ να περνάει κιόλας την πόρτα. Είχες μόλις αναπαυθεί. Σου έκλεισα τα μάτια με τα ίδια μου τα χέρια. Η Μικρούλα Κόιτ κι εγώ σε ετοιμάσαμε. Κι όλοι είπαν πως η σορός σου ήταν πραγματικά όμορφη. Κανείς δεν βρήκε λόγο για να παραπονεθεί. Αληθινά, δεν σου ξέφευγε ούτε τρίχα. Έμοιαζες σα φρεσκοσιδερωμένη μες στην κάσα σου... ... Μετά απ’ αυτό ούτε κι εγώ άντεξα πολύ, Μάρεντ. Είχα καιρό πρόβλημα με τα νεφρά. Είχαν μάλλον φράξει. Πριν από
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 15
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
15
πέντε-έξι βδομάδες μου ’ρθε ένας φρικτός πόνος και, σα να μη μου ’φτανε αυτό, κρυολόγησα κι από πάνω. Ο πόνος ανέβηκε στην κοιλιά κι αποκεί στο στήθος. Άντεξα μόλις μία βδομάδα... Δεν ήμουν δα και τόσο μεγάλη, Μάρεντ, ούτε εβδομήντα ενός. Πέρασα όμως δύσκολη ζωή. Ο Θεός ξέρει πόσο πολύ τυραννήθηκα, κι όλη αυτή η κούραση μου βγήκε μαζεμένη. Όταν ήρθε το κακό, μου ’δωσε και κατάλαβα. Δεν είχα πια κουράγιο να παλέψω... Αυτό ξαναπές το, Μάρεντ! Εκείνη η ξετσίπωτη από το Γκορτ Ρίμπαχ δεν μου στάθηκε καθόλου. Ποιος διάολος τον τύφλωσε, τον Πόντρικ μου, κι ήθελε να παντρευτεί ντε και καλά αυτήν;... Στον Θεό σου, Μάρεντ, χαμπάρι δεν πήρες, δεν άφησα ποτέ να μου ξεφύγει κουβέντα. Τρεις ολάκερους μήνες τώρα δεν έχει κουνήσει ούτε το δάχτυλό της. Γέννησε κι άλλο παιδί, και μόλις που τα ’βγαλε πέρα. Από το επόμενο δεν θα βγει ζωντανή, να μου το θυμηθείς... Κάναν ένα λόχο παιδιά, και κανένα τους δεν έχει ένα δράμι μυαλό, εκτός απ’ τη Μορίν, τη μεγάλη, που έπρεπε όμως να πηγαίνει κάθε μέρα σχολείο. Εγώ βοηθούσα όσο μπορούσα, τα ’πλενα, τα φύλαγα μην πέσουν στη φωτιά, τα τάιζα... Δίκιο έχεις, Μάρεντ. Το σπίτι του Πόντρικ θα ρημάξει, τώρα που εγώ έφυγα. Ένα είναι σίγουρο, αυτή η τσαπατσούλα δεν έχει ιδέα από νοικοκυριό. Τι περιμένεις από γυναίκες που περνούν τις μισές μέρες της εβδομάδας ξαπλωμένες στο κρεβάτι... Τώρα μιλάς σωστά, καλή μου! Ο Πόντρικ και τα παιδιά, να ποιοι είναι για λύπηση... Έτσι ακριβώς. Τα είχα όλα έτοιμα, Μάρεντ, το σάβανο, το σκαπουλάριο και τα ρέστα... Αν θες πίστεψέ το, Μάρεντ, στην εκκλησία άναψαν πάνω απ’ το κεφάλι μου οκτώ κεριά, αλήθεια... Και μου πήραν το καλύτερο φέρετρο απ’ του Τάικ. Δεκαπέντε ολόκληρες λίρες, κι άξιζε την κάθε πένα. Άσε που δεν έχει μόνο δύο σιδερένιες πλάκες, αλλά τρεις και καθεμιά τους γυαλίζει σαν τον μεγάλο καθρέφτη στο καθιστικό του εφημέριου... Ο Πόντρικ υποσχέθηκε να μου φτιάξει ένα σταυρό από α-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 16
16
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
σβεστόλιθο του Αράν,13 σαν αυτόν του Πάνταρ του Κάπελα, με επιγραφή στα ιρλανδικά: «Κατρίνα, σύζυγος Σον Ο’Λιντάν...». Ούτε στ’ όνειρό μου δεν θα μου ’ρχόταν να του το ζητήσω εγώ, Μάρεντ... Κι ήθελε να βάλει γύρω από τον τάφο ένα κάγκελο, σαν αυτό στον τάφο της Σόαν της Μπακάλισσας, και να φυτέψει πάνω του λουλούδια –να πάρει, δεν θυμάμαι πώς μου τα ’πε–, σαν εκείνα που ’χε βάλει στο μαύρο της φόρεμα η γυναίκα του Δασκάλου αφότου πέθανε ο άντρας της. «Είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε για σένα, μετά απ’ όσα τράβηξες όλη σου τη ζωή για μας», έτσι είπε ο Πόντρικ... Για πες μου όμως τώρα, Μάρεντ, ποια μεριά του νεκροταφείου είναι αυτή;... Μα την πίστη μου, δίκιο έχεις, είναι η πτέρυγα των Δεκαπέντε Σελινιών... Έλα τώρα, Μάρεντ, αφού κατά βάθος το ξέρεις πως ποτέ δεν περίμενα να με θάψουν στην πτέρυγα της Μίας Λίρας. Δεν θα μπορούσα βέβαια να φέρω αντίρρηση αν με έθαβαν εκεί, μη νομίζεις όμως πως θα το ’θελα κιόλας... Η Νελ, ε; Μα την πίστη μου, λίγο έλειψε και θα την έθαβα εγώ αυτήν. Λίγο παραπάνω αν ζούσα, θα τα ’χα καταφέρει... Της κόστισε πολύ το ατύχημα του γιου της, του Πάνταρ... Τον χτύπησε ένα φορτηγό πριν ένα, ενάμιση χρόνο, κοντά στο Στραντ, και του ’κανε τον γοφό σμπαράλια. Για μία ολόκληρη βδομάδα δεν ξέρανε στο νοσοκομείο αν θα την έβγαζε ή όχι... Α, τα ’μαθες ήδη, Μάρεντ... Μα την πίστη μου, ύστερα πέρασε έξι μήνες στο κρεβάτι... Κι από τότε που γύρισε σπίτι δεν έχει κουνήσει το δάχτυλό του, μόνο γυρνά εδώ κι εκεί κούτσακούτσα με δυο πατερίτσες. Όλοι τον είχαν για ξεγραμμένο... Απ’ τα παιδιά του δεν έχει καμιά βοήθεια, Μάρεντ, εξόν απ’ τον μεγάλο, που είναι όμως κωλόπαιδο!... Και πώς να μην είναι; Πήρε απ’ τον παππού του, τον συνονόματο, τον Μπρίαν, εκείνον τον ανεπρόκοπο. Για να μην πούμε για τη γιαγιά του, τη Νελ! Το σόι της Νελ ούτε που ’χει σοδειάσει τίποτα τα τελευταία δυο χρόνια... Το ατύχημα ήταν γερό χτύπημα για τη
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 17
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
17
Μαγκ του Μπρίαν και τη Νελ. Καλά να πάθει, η σκρόφα! Φέτος κάναμε τρεις φορές περισσότερη πατάτα απ’ αυτήν. Μα, μην είσαι αφελής, Μάρεντ Φρίνσιες, καλή μου, ο δρόμος του ’πεφτε το ίδιο φαρδύς όπως και σε κάθε άλλον, θα μπορούσε να το ’χε αποφύγει το φορτηγό... Ο γιος της Νελ την έχασε τη δίκη, Μάρεντ. «Δεν θα σας δώσω ούτε πένα», είπε ο δικαστής... Ύστερα ξανάφερε τον οδηγό στα δικαστήρια, ο δικαστής όμως δεν άφησε τον γιο της Νελ ν’ ανοίξει καν το στόμα του. Θέλει να τραβήξει την υπόθεση ως το Ανώτατο Δικαστήριο στο Δουβλίνο, ούτε αποκεί όμως θα βγάλει τίποτα. Ο Μάνιν ο Δικηγόρος μού το ’πε ο ίδιος, ότι το σόι της Νελ δεν θα πάρει ούτε μία πένα. «Και γιατί θα ’πρεπε;» είπε. «Αφού ήταν στη λάθος πλευρά του δρόμου!»... Αλήθεια σου λέω, Μάρεντ, και το δικαστήριο θα βάλει τη Νελ να πληρώσει ό,τι έχει και δεν έχει σε πρόστιμα. Καλά να πάθει! Αποδώ και μπρος δεν θα τραγουδά τόσο συχνά την «Κρυφή μου Έλινορ»14 όποτε περνά μπροστά απ’ το σπίτι μας... Ο καημένος ο Τζακ δεν είναι καθόλου καλά, Μάρεντ. Η Νελ δεν νοιάστηκε φυσικά καθόλου γι’ αυτόν, ούτε κι η κόρη του Μπρίαν, από τότε που μπήκε στο σπίτι της... Η Νελ είναι στο κάτω-κάτω αδερφή μου, Μάρεντ, κάτι ξέρω κι εγώ... Δεν έχει νοιαστεί μια στάλα για τον καημένο τον Τζακ. Μόνο για τον εαυτό της νοιαζόταν πάντα, για κανέναν άλλον άνθρωπο στον κόσμο... Σου το λέω, Μάρεντ, και να το πιστέψεις, ο Τζακ πέρασε άσχημη ζωή κοντά σ’ αυτή τη σκρόφα... Ο Τομάς ο Σπιτόγατος, Μάρεντ; Όπως τον ξέρεις... Βολοδέρνει ακόμα σ’ εκείνο το ρημαδόσπιτο, που όπου να ’ναι θα του πέσει στο κεφάλι... Τις προάλλες μάλιστα, ο Πόντρικ μου προσφέρθηκε να πάει να του στρώσει φρέσκο άχυρο στη στέγη. «Μα, βρε Πόντρικ», του είπα, «πώς καταδέχεσαι πια να πέφτεις τόσο χαμηλά και να τρέχεις να στρώνεις άχυρο στη στέγη του Τομάς του Σπιτόγατου; Να πάει η Νελ να του στρώσει άχυρο, άμα έχει όρεξη! Κι άμα το κάνει εκείνη, θα το κάνουμε κι εμείς...»
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 18
18
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
«Μα, η Νελ δεν έχει κανέναν να τη βοηθήσει τώρα που ο Πάνταρ διάλυσε τον γοφό του», είπε ο Πόντρικ. «Αυτό δα μας έλειπε, να τρέχουμε κάθε λίγο και λιγάκι να σκουπίζουμε τον κώλο του Τομάς του Σπιτόγατου», είπα, «λες και δεν έχουμε αρκετή δουλειά με τις δικές μας στέγες!» «Μα, θα του πέσει το σπίτι στο κεφάλι», είπε εκείνος. «Ε, άσ’ το να πέσει», είπα εγώ. «Ακόμα κι έτσι, η Νελ έχει ένα σωρό πράματα να κάνει, δεν θα τρέχει να μπαλώνει το ερείπιο του Τομάς. Φτάνει πια, Πόντρικ, καλέ μου!» είπα. «Ο Τομάς ο Σπιτόγατος είναι σαν ποντικός σε καράβι που βουλιάζει. Άμα νιώσει να του πέφτει η βροχή στο κεφάλι, θα πάρει τα πόδια του να ’ρθεί ως το σπίτι μας...» Τη Νόρα Σόνιν, είπες; Ότι θα χαρώ που θα την ξανασυναντήσω εδώ; Μωρέ, την έχω παρασυναντήσει, κι αυτήν κι όλο της το σόι... Κάθεται κι ακούει όλη μέρα τον Δάσκαλο; Τον Σχολάρχη; Τον καημένο... Ολόκληρος Σχολάρχης και διαβάζει στη Νόρα Σόνιν... Στη Νόρα Σόνιν!... Απαπάααα!... Ένας δάσκαλος που σέβεται τον εαυτό του δεν θα διάβαζε ποτέ στη Νόρα Σόνιν... Όσο για κείνη, δεν έμαθε φυσικά τίποτα στη ζωή της. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε; Δεν πάτησε και ποτέ της σε σχολείο, πέρα απ’ τις ημέρες των εκλογών... Μα την πίστη μου, δεν πάει καλά ο κόσμος, αν ένας δάσκαλος περνά την ώρα του συζητώντας με τη Νόρα Σόνιν! Τι είπες, Μάρεντ; Ότι τη συμπαθεί πολύ; Αφού δεν έχει ιδέα τι κουμάσι είναι, Μάρεντ... Αν είχε ζήσει δεκάξι χρόνια στο ίδιο σπίτι με την κόρη της, όπως εγώ, θα ’ξερε τι κουμάσι είναι! Αλλά έννοια σου και θα του τα πω εγώ... αυτό με τον ναυτικό κι όλα τα υπόλοιπα... ― ... Ο Μάρταν του γερο-Σον είχε μια κόρη, Που παράβγαινε κάθε άντρα στο λιθάρι.15 ― ... Πέντε οκτώ, σαράντα, πέντε εννιά, σαράντα πέντε, πέντε δέκα... αυτό δεν το ξέρω, Δάσκαλε ... ― Ολημερίς κυνήγαγε φουστάνια Κι ύστερα πήγαινε καβάλα στο παζάρι.
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 19
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
19
― ... Ήμουν στους είκοσι πόντους κι είχα τον άσο κούπα. Πήρα τον ρήγα του ζευγαριού σου. Ο Μούρχιν με χτύπησε με τον βαλέ. Εγώ όμως είχα το εννιάρι και το ζευγάρι μου δεν είχε ατού ούτε για δείγμα... ― Εγώ είχα την ντάμα κι έναν μπαλαντέρ. ― Ο Μούρχιν ήταν έτοιμος να χτυπήσει και θα σ’ το σάρωνε το εννιάρι σου. Έτσι δεν είναι, Μούρχιν; ― Τότε όμως έσκασε η νάρκη16 και τίναξε το σπίτι στον αέρα... ― Αλλιώς θα το ’χαμε κερδίσει το παιχνίδι... ― Μην είσαι τόσο σίγουρος! Αν δεν ήταν η νάρκη... ― ... Κύριε ελέησον, νυν και αεί... ― ... Μια φοράδα με άσπρο μπάλωμα στο μέτωπο. Δεν υπήρχε καλύτερη... ― Μάρεντ, εδώ πέρα δεν ακούει κανείς τη φωνή του την ίδια! Αχ, Χριστούλη μου... «Μια φοράδα με άσπρο μπάλωμα». Ν’ ασπρίσετε όλοι σας, μωρέ, άμα δεν βγάλετε τον σκασμό... ― Πολέμησα για την Ιρλανδική Δημοκρατία... ― Και ποιος σε ρώτησε;... ― ... Με μαχαίρωσε... ― Στη γλώσσα, πάντως, δεν σε μαχαίρωσε! Μπα, που να βγάλετε τη λεύκη!... Από την ώρα που ’ρθα εδώ, μ’ έχετε τρελάνει! Αχ, Μάρεντ, τι καλά να βρίσκαμε οι δυο μας μια ήσυχη γωνίτσα. Πάνω στη γη μπορούσαμε να σηκωθούμε και να φύγουμε, άμα δεν μας άρεσε η παρέα. Αλίμονο όμως, οι νεκροί δεν φεύγουν ποτέ από τη θέση τους στο μαύρο χώμα...
[ 3 ]
Τ
... ΕΛΙΚΑ με έθαψαν στην πτέρυγα των Δεκαπέντε Σελινιών! Παρά τα τόσα παρακάλια μου... Η Νελ θα χαμογελούσε σίγουρα μέχρι τ’ αυτιά! Τώρα μπορεί να ’ναι σίγουρη πως θα ταφεί
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 20
20
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
στην πτέρυγα της Μίας Λίρας. Δεν θα με παραξένευε καθόλου αν ήταν η Νελ εκείνη που έπεισε τον Πόντρικ να με θάψουν στην πτέρυγα των Δεκαπέντε Σελινιών αντί της Μίας Λίρας. Δεν θα τολμούσε ποτέ να εμφανιστεί στο σπίτι αν δεν βεβαιωνόταν πρώτα πως έχω πεθάνει. Από τη μέρα του γάμου μου είχε να πατήσει εκεί... εκτός αν μπήκε κρυφά όσο ήμουν ετοιμοθάνατη... Ο Πόντρικ όμως είναι κομματάκι αφελής. Δεν θα μπόρεσε ν’ αντισταθεί στις γαλιφιές της. Κι η γυναίκα του Πόντρικ θα ’ταν σε όλα σύμφωνη, φυσικά. «Μα και βέβαια, έχεις απόλυτο δίκιο, καλή μου Νελ. Η πτέρυγα των Δεκαπέντε Σελινιών είναι ό,τι πρέπει για ανθρώπους της σειράς μας. Δεν είμαστε δα και τίποτα μεγαλουσιάνοι...» Η πτέρυγα των Δεκαπέντε Σελινιών είναι ό,τι πρέπει για ανθρώπους της σειράς μας. Την έχω ικανή να το ’λεγε. Και τι άλλο θα ’λεγε στο κάτω-κάτω η κόρη της Νόρας Σόνιν; Μωρέ, θα σου την κανονίσω εγώ. Μετά τον επόμενο τοκετό της τη βλέπω να ’ρχεται σίγουρα κατά δω. Και τότε θα σου την κανονίσω εγώ, μα τον Θεό! Μέχρι τότε όμως θα περιλάβω τη μητέρα της – τη Νόρα Σόνιν θα την κάνω εγώ να το φυσάει και να μην κρυώνει! Η Νόρα Σόνιν! Πέρα, απ’ το Γκορτ Ρίμπαχ! Από κείνο τον βαλτότοπο, το Γκορτ Ρίμπαχ. Εκεί που αρμέγουν τις πάπιες, έτσι λέγαμε πάντα. Κοίτα πώς μεγαλοπιάνεται τώρα! Κάνει και μαθήματα με τον Δάσκαλο! Μα την πίστη μου, καιρός ήταν να μάθει και τίποτα, αυτό πια είναι σίγουρο! Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν θα καταδεχόταν ένας δάσκαλος να της μιλήσει, παρά μόνο στο νεκροταφείο. Εδώ που τα λέμε, ούτε κι εκεί, άμα ήξερε τι κουμάσι είναι... Η κόρη της μ’ έφερε εδώ είκοσι χρόνια πριν την ώρα μου. Έξι μήνες να κυνηγάω τα καταραμένα τα βρομόπαιδά της ήταν αρκετοί για να μου ρουφήξουν τη ζωή. Όποτε είναι γκαστρωμένη, είναι άρρωστη, κι όποτε δεν είναι γκαστρωμένη, πά-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 21
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
21
λι άρρωστη είναι. Το επόμενο παιδί θα τη στείλει στον τάφο, είμαι σίγουρη... Θα ’ναι καλύτερα για τον καημένο τον Πόντρικ να την ξεφορτωθεί, όσο δύσκολα κι αν τα φέρει ύστερα βόλτα χωρίς αυτήν. Δεν έπαιρνε από συμβουλές, βλέπεις. «Μάνα, δεν θα πάρω άλλη γυναίκα στη ζωή μου», έλεγε. «Θα φύγω στην Αμερική και θα τ’ αφήσω όλα εδώ να ρημάξουν, αφού δεν τη θες...» Αυτό έγινε τότε που είχε έρθει η Μπάμπα απ’ την Αμερική. Τον θερμοπαρακαλούσε να παντρευτεί τη Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν. Ανησυχούσε πάρα πολύ για κείνη την κακάσχημη κοκαλιάρα. «Με περιποιήθηκε πολύ καλά στην Αμερική», έλεγε, «μια φορά που ήμουν άρρωστη, μακριά από τους δικούς μου. Η Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν είναι κοπέλα καλή και μυαλωμένη, κι έχει και τις οικονομίες της, ξέχωρα απ’ όσα θα της δώσω εγώ. Απ’ όλες τις αδερφές μου», γύρισε και μου είπε, «εγώ εσένα ξεχωρίζω, Κατρίνα. Θα προτιμούσα η περιουσία μου να καταλήξει στο δικό σου σπίτι, παρά σε οποιονδήποτε άλλον απ’ το σόι μας. Η απόφαση είναι πλέον στα χέρια σου, Πόντρικ», είπε. «Θέλω να γυρίσω στην Αμερική το συντομότερο, δεν θα φύγω όμως προτού βεβαιωθώ ότι η Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν αποκαταστάθηκε, γιατί η Αμερική δεν της έκανε καλό στην υγεία. Παντρέψου την, Πόντρικ. Παντρέψου τη Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν, και δεν θα σ’ αφήσω έτσι. Έχω πιο πολλά απ’ όσα μπορώ να ξοδέψω. Την έχει ζητήσει ήδη ο γιος της Νελ, μου το ’πε η ίδια η Νελ τις προάλλες. Αν δεν την παντρευτείς εσύ, Πόντρικ, θα παντρευτεί τον γιο της Νελ. Παντρέψου αυτήν ή όποια άλλη θες, αν όμως πάρεις κάποια άλλη...» «Δεν βγαίνω καλύτερα στους δρόμους να ζητιανεύω;» είπε τότε ο Πόντρικ. «Απ’ όλες τις γυναίκες του κόσμου, εγώ θέλω μόνο την κόρη της Νόρας Σόνιν απ’ το Γκορτ Ρίμπαχ...» Κι αυτήν πήγε και παντρεύτηκε. Εγώ έπρεπε να της δώσω πουκάμισο να φορέσει. Για προί-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 22
22
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
κα ούτε λόγος, εδώ δεν είχε λεφτά ούτε για τις άδειες του γάμου. Προίκα, τώρα, από τη φάρα των Βρομοπόδαρων! Προίκα από τον βαλτότοπο, το Γκορτ Ρίμπαχ, όπου αρμέγουν τις πάπιες... Κι έτσι λοιπόν την παντρεύτηκε, κι από τότε του κατσικώθηκε σαν τον Χάρο. Δεν είναι ικανή να θρέψει μήτε χοίρο μήτε μοσχάρι μήτε κότα μήτε χήνα, ούτε καν πάπιες, που θα ’πρεπε να τις κατέχει από το Γκορτ Ρίμπαχ. Το σπίτι της είναι βρόμικο. Τα παιδιά της είναι βρόμικα. Δεν μπορεί να δουλέψει τη γη, δεν μπορεί να δουλέψει την παραλία...17 Το σπίτι άστραφτε, μέχρι που ήρθε εκείνη. Όσο ήμουν εγώ, μπορούσες να φας απ’ το πάτωμα. Δεν υπήρχε μέσα στη χρονιά Σαββατόβραδο που να μην πάρω όλα τα σκαμνιά και το τραπέζι έξω στο ποταμάκι να τα πλύνω. Έγνεθα κι έξαινα μαλλί. Είχα κλωστή και λινάτσα. Έτρεφα χοίρους, μοσχάρια και κότες... Όσο είχα δυνάμεις. Κι όταν δεν είχα πια άλλες, προσπαθούσα να φέρω την κόρη της Νόρας Σόνιν στο φιλότιμο για να μην κάθεται ολημερίς σε μια καρέκλα και τ’ αφήνει όλα να ρημάζουν... Τι θ’ απογίνει όμως τώρα πια το σπίτι χωρίς εμένα;... Αυτή η φαντασμένη, η Νελ, θα γελάει σίγουρα κάτω απ’ τα μουστάκια της... Κι όχι χωρίς λόγο. Έχει σπίτι της μια άξια γυναίκα που ξέρει να γνέθει και να ζυμώνει, τη Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν. Πώς να μη γελά με τον ηλίθιο τον γιο μου, που ’χει τούτη την τσαπατσούλα, την ακαμάτρα; Και κάθε που περνά έξω απ’ το σπίτι μας, θα τσαμπουνάει: «Φαντάσου, απ’ τα γουρούνια μας βγάλαμε τριάντα λίρες... Ήταν καλό παζάρι, αν είχες ζώα να πουλήσεις. Πήραμε δεκάξι λίρες για τα δυο μοσχάρια... Αν και δεν είναι η εποχή που γεννάνε οι κότες, η Μαγκ βρίσκει πάντοτε αυγά. Το Σάββατο πούλησε στο Γκάλχαϊρ18 τρεις εικοσάδες. Φέτος οι πουλάδες κλώσησαν τέσσερις φορές. Όλες οι κότες γεννάν για δεύτερη φορά. Χθες έβαλα στις κλώσες άλλη μια παρτίδα». «Αυτή η γέννα θα ’ναι πιτσιλωτή», είπε ο Τζακ βλέποντάς
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 23
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
23
με να βάζω τ’ αυγά κάτω απ’ τις πουλάδες... Τώρα θα κουνάει τον κώλο της σαν τραμπάκουλο όποτε περνάει μπροστά απ’ το σπίτι μας. Ξέρει, βλέπεις, ότι δεν είμαι πια εκεί. Η Νελ! Η παλιοξετσίπωτη! Μπορεί να ’ναι αδερφή μου, αλλά μακάρι να μη φτάσει άλλο πτώμα στο νεκροταφείο πριν από το δικό της!...
[ 4 ]
Ε
― ... ΓΩ αγωνιζόμουν για την Ιρλανδική Δημοκρατία κι εσύ με σκότωσες, προδότη. Πολεμούσες τάχα για την Ανεξαρτησία, ενώ στην πραγματικότητα δούλευες για την Αγγλία...19 Στο χέρι σου είχες αγγλικό όπλο, στην τσέπη αγγλικά λεφτά και στο στήθος σου αγγλική καρδιά. Πούλησες την ψυχή σου και την κληρονομιά των προγόνων σου σε τιμή ευκαιρίας, για μια θέση στο Δημόσιο... ― Ψέματα! Ήσουν ένας κοινός εγκληματίας, επαναστάτησες ενάντια στη νόμιμη κυβέρνηση... ― ... Σου τ’ ορκίζομαι στο ξύλο της κάσας μου, Μάρεντ, την έδωσα τη λίρα στην Κατρίνα... ― ... Ήπια σαράντα μισόλιτρα20 μπίρα κι ακόμα δυο... ― Το θυμάμαι πολύ καλά, Φαταούλα. Εκείνη τη μέρα είχα στραμπουλίξει το κότσι μου... ― ... Μου ’μπηξες το μαχαίρι στα πλευρά. Με κάρφωσες ψηλά στο συκώτι, και μετά το ’στριψες κιόλας. Η φάρα των Κουτσαύτηδων πάντα για τέτοιες μπαμπεσιές ήταν γνωστή... ― ... Αφήστε με να μιλήσω! Μα, αφήστε με επιτέλους να μιλήσω... ― Είσαι έτοιμη για την ωριαία μας ανάγνωση, Νόρα Σόνιν; Σήμερα θα ξεκινήσουμε μια νέα νουβέλα. Την τελευταία φορά ολοκληρώσαμε το Δύο άντρες και μια πουδριέρα, έτσι δεν είναι; Η νέα μας νουβέλα λέγεται Το βαθυκόκκινο φιλί. Άκου λοιπόν, Νόρα Σόνιν:
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 24
24
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
«Η Νουάλα ήταν μια αθώα κοπέλα, μέχρι που γνώρισε τον Τσάρλι Πράις στο νυχτερινό κέντρο...». Ξέρω, εδώ δεν υπάρχει ησυχία και γαλήνη, κι από καλλιέργεια ούτε ίχνος... κι ακριβώς όπως το ’πες, Νόρα, μιλούν διαρκώς για ασημαντότητες... χαρτιά, άλογα, μεθοκοπήματα, ξυλοδαρμούς... ετούτος μας πρήζει κάθε μέρα τα συκώτια με τη φοράδα του... Έχεις απόλυτο δίκιο, Νόρα. Εδώ δεν υπάρχει η παραμικρή ευκαιρία για πνευματική καλλιέργεια. Αυτή είναι η καθαρή αλήθεια, Νόρα. Το μέρος αυτό είναι τόσο χυδαίο, απνευμάτιστο και βάρβαρο όσο κι εκείνη η έρημος εκεί κάτω, η πτέρυγα της Μισής Γκινέας... Βρεθήκαμε πραγματικά στον σκοτεινό μεσαίωνα από τότε που όλοι οι sansculottes 21 που πλούτισαν απ’ τα επιδόματα ανεργίας άρχισαν να θάβονται στην πτέρυγα των Δεκαπέντε Σελινιών... Αν ήταν στο χέρι μου, Νόρα, να πώς θα χώριζα τούτο το νεκροταφείο: οι πανεπιστημιακής μορφώσεως στην πτέρυγα της Μίας Λίρας, κι οι άλλοι... Έτσι ακριβώς, Νόρα! Είναι ντροπή που κάποιοι από τους παλιούς μου μαθητές κείτονται εδώ δίπλα μου... Με απογοητεύει πραγματικά να βλέπω πόσο αδαείς είναι, ύστερα από τόσους κόπους που κατέβαλα για να τους κάνω ανθρώπους... Άσε που ενίοτε γίνονται και εντελώς αναίσχυντοι... Πραγματικά δεν καταλαβαίνω τι συμβαίνει με τους σημερινούς νέους... Δίκιο έχεις, Νόρα... Έλλειψη ευκαιριών για πνευματική καλλιέργεια, μάλλον... «Η Νουάλα ήταν μια αθώα κοπέλα, μέχρι που γνώρισε τον Τσάρλι Πράις στο νυχτερινό κέντρο...» Τι είναι το νυχτερινό κέντρο, Νόρα;... Δεν πήγες ποτέ σε νυχτερινό κέντρο; Λοιπόν, τα νυχτερινά κέντρα, εδώ που τα λέμε, δεν διαφέρουν και πολύ από τούτο το μέρος εδώ... Ή μάλλον όχι, Νόρα. Τα μέρη όπου συχνάζουν οι ναυτικοί δεν είναι το ίδιο με τα νυχτερινά κέντρα. Εκείνα είναι καταγώγια, Νόρα, οι καλλιεργημένοι άνθρωποι συχνάζουν όμως σε νυχτερινά κέντρα... Θα ’θελες να βρεθείς σ’ ένα απ’ αυτά, Νόρα; Δεν θα ήταν άσχημη ιδέα, θα σφράγιζε τη μόρφωσή σου με μια τελευταία πινελιά, ένα κάποιο λούστρο...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 25
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
25
Ήμουν σ’ ένα νυχτερινό κέντρο στο Λονδίνο, τότε που αυξήθηκαν οι μισθοί των δασκάλων, πριν από κείνες τις δυο απανωτές μειώσεις που ακολούθησαν. Είδα εκεί κι έναν Αφρικανό πρίγκιπα. Ήταν μαύρος σαν κοράκι κι έπινε σαμπάνια. Θα ’θελες να πας σ’ ένα νυχτερινό κέντρο, ε, Νόρα; Δεν ντρέπεσαι καθόλου, λοιπόν;... Είσαι άτακτο κορίτσι, Νόρα... Άτακτο... ― Ξεδιάντροπη τσούλα! Κόρη του Ρόμπιν Σόνιν από το Γκορτ Ρίμπαχ! Πού σου ’πε πως θα ’θελε να πάει, Δάσκαλε;... Άμ’, δεν θα ’χει πια την ευκαιρία! Τον νου σου, μην της δίνεις σημασία, καλέ μου Δάσκαλε. Άμα την ήξερες τόσο καλά όσο εγώ, δεν θα γυρνούσες να της πεις λέξη. Εγώ τραβιέμαι μ’ αυτήν και την κόρη της τα τελευταία δεκάξι χρόνια. Το χρόνο σου χάνεις μόνο, Δάσκαλε, άμα ασχολείσαι με τη Νόρα τη Βρομοπόδαρη, που δεν πήγε σχολείο ούτε μία μέρα. Τούτη δω δεν είναι ικανή να ξεχωρίσει την αλφαβήτα απ’ τα μυγοχέσματα... ― Ποιος μιλάει εκεί; Ποια είσαι συ;... Κατρίνα Πόντιν! Αν είναι δυνατόν, η Κατρίνα!... Τι σημασία έχει όμως πόσο καιρό θα πάρει, τελικά όλοι εδώ καταλήγουμε... Καλώς ήρθες, Κατρίνα, καλώς ήρθες... Φοβάμαι, Κατρίνα, πως είσαι... πώς να πω... κάπως υπερβολικά αυστηρή με τη Νόρα τη Βρομοπ... με τη Νόρα Σόνιν. Έχει βελτιωθεί πολύ από τότε που... πώς το έθεσες, Κατρίνα;... ναι... τραβιόσουν μαζί της... Σε τούτο το μέρος χάνουμε εύκολα την αίσθηση του χρόνου, αν όμως σε κατάλαβα καλά, η Νόρα βρίσκεται ήδη τρία χρόνια εδώ υπό την ευεργετική επίδραση της καλλιέργειας... Για πες μου όμως, Κατρίνα... Θυμάσαι μήπως την επιστολή που έγραψα για λογαριασμό σου στην αδερφή σου, την Μπάμπα, στην Αμερική;... Ήταν η τελευταία επιστολή που έγραψα... Την επόμενη κιόλας μέρα με έπληξε η ασθένεια που μ’ έστειλε στον τάφο... Αυτή η υπόθεση με τη διαθήκη δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμα; ― Έχουν έρθει πολλά γράμματα απ’ την Μπάμπα, από τότε που έγραψες για λογαριασμό μου, Δάσκαλε. Ποτέ όμως δεν είπε ξεκάθαρα «ναι» ή «όχι» για το θέμα της περιουσίας. Μας
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 26
26
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
έστειλε και μια απάντηση σε κείνο το γράμμα που θυμάσαι, Δάσκαλε. Τότε ήταν κι η τελευταία φορά που είπε κάτι για διαθήκη. «Δεν έχω κάνει ακόμα διαθήκη», έγραφε. «Ελπίζω να μην πεθάνω ξαφνικά ή σε κάποιο ατύχημα, όπως φαντάζεσαι στο γράμμα σου. Μην ανησυχείς. Θα κάνω τη διαθήκη μου όταν το κρίνω απαραίτητο». Σαν ήρθε κείνο το γράμμα, είπα μέσα μου: «Σίγουρα της το έγραψε κάποιος δάσκαλος. Κανείς ποτέ στην οικογένειά μας δεν εκφραζόταν έτσι». Ο Νεαρός Δάσκαλος –ο αντικαταστάτης σου– γράφει τώρα για λογαριασμό μας, Δάσκαλε, φοβάμαι όμως πως για τη Νελ γράφει ο εφημέριος. Τον έχει τουμπάρει, εκείνη η στρίγκλα, με τις κότες της, τις πλεκτές κάλτσες και τα δώρα που του πέμπει... Σ’ αυτά είναι άπιαστη, Δάσκαλε. Νόμιζα πως θ’ άντεχα μερικά χρόνια ακόμα και θα την έθαβα πριν από μένα, την ξετσίπωτη!... Όπως και να ’χει, Δάσκαλε, σχετικά με τη διαθήκη, έκανες για μένα ό,τι μπορούσες. Ήσουν πραγματικά καλός στο γράψιμο, Δάσκαλε. Πολλές φορές σ’ είχα δει να γράφεις γράμματα και σκεφτόμουν πως η πένα σου γεμίζει το χαρτί με λέξεις τόσο γρήγορα όσο προλαβαίνω να μαντάρω εγώ μια κάλτσα... Κι ύστερα είπα, «Θεός σχωρέσ’ τον, τον καημένο τον Δάσκαλο. Πόσο μας είχε βοηθήσει! Αν ο Θεός του ’χε δώσει περισσότερο χρόνο, θα ’χε φροντίσει να πάρω τα λεφτά...» Έχω την εντύπωση πως όπου να ’ναι η Δασκάλα –η γυναίκα σου, θέλω να πω, Δάσκαλε– θα ξαναπαντρευτεί. Και γιατί όχι άλλωστε; Είναι ακόμα δυνατή, δραστήρια και νεαρή, ο Θεός να την έχει καλά... Να με συγχωρείς, Δάσκαλε. Μην ακούς τι λέω! Είμαι πολυλογού, αλλά τι να κάνω;... Καλέ μου Δάσκαλε, δεν έπρεπε να σου το ’χω πει. Τώρα θα στενοχωριέσαι εξαιτίας της. Σκέφτηκα πως θα σου ζέσταινε την καρδιά να μάθαινες πως η Δασκάλα θα ξαναπαντρευτεί... Δάσκαλε, να με συμπαθάς... Δεν είμαι καμιά κουτσομπόλα... Μη με ρωτάς πώς τον λένε, Δάσκαλε. Α, όχι, μη μου ζητάς
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 27
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
27
να σου πω!... Άμα ήξερα πως θα συγχυστείς τόσο, δεν θα σου είχα πει κουβέντα... Δηλαδή σου ορκίστηκε πως αν πέθαινες δεν θα ξαναπαντρευόταν ποτέ; Αχ, καλέ μου Δάσκαλε!... Δεν έχεις ακούσει που λένε πως μετά τους όρκους οι γυναίκες είναι πιο εύκολες;... Το καπάκι της κάσας σου δεν πρόλαβε καλά-καλά να κλείσει, Δάσκαλε, κι εκείνη έβαλε ήδη στο μάτι κάποιον άλλον. Εδώ που τα λέμε, μεταξύ μας τώρα, νομίζω πως πάντα της ήτανε κομματάκι πεταχτούλα... Ο Νεαρός Δάσκαλος; Όχι, όχι, δεν είναι αυτός... Ο δάσκαλος του Ντίρε; Μα, αυτός είναι πολύ καθωσπρέπει, Δάσκαλε. Να φανταστείς, δεν πίνει ούτε σταγόνα. Άλλωστε θα παντρευτεί όπου να ’ναι την αδερφή του εφημέριου – εκείνο το μικρόσωμο θρασίμι που φοράει παντελόνια. Λένε πως θα πάρει τότε και το καινούργιο σχολείο... Όχι, ούτε ο κοκκινοτρίχης χωροφύλακας είναι. Απ’ ό,τι λένε, αυτός τα ’χει με μια νοσοκόμα από το Γκάλχαϊρ... όχι, ούτε ο διανομέας των πατατόσπορων...22 Άντε, μάντεψε, Δάσκαλε. Άμα τον βρεις, θα σου πω... Ο Πόντιν έφυγε στην Αγγλία, Δάσκαλε. Του πήραν μέχρι και το φορτηγό και το πούλησαν. Απ’ όποιον δρόμο περνούσε για να πουλήσει τύρφη, άφηνε πίσω του ένα βουνό χρέη. Μάντεψε ακόμα μία φορά, Δάσκαλε... Το πέτυχες, Δάσκαλε, αυτός είναι, ο Μπίλι ο Ταχυδρόμος! Αϊτός είσαι, Δάσκαλε, δεν πα’ να λέει ο κόσμος... Έχε το νου σου με τη Νόρα Σόνιν. Θα μπορούσα να σου πω πράματα που δεν φαντάζεσαι, Δάσκαλε... Ω, ξέχνα ό,τι σου ’πα, Δάσκαλε, και μη σκοτίζεσαι... Αυτό ξαναπές το, Δάσκαλε. Ο Μπίλι δεν έφερνε μόνο γράμματα στο σπίτι... Αχ, βρε Δάσκαλε! Πάντα της ήτανε κομματάκι πεταχτούλα η γυναίκα σου...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 28
28
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
[ 5 ]
Ε
― ... ΙΧΑΝ σταλεί ως πληρεξούσιοι23 για να διαπραγματευτούν μια συνθήκη ειρήνης μεταξύ Αγγλίας και Ιρλανδίας... ― Κι εγώ σου λέω πως αυτό είναι ξεδιάντροπο ψέμα! Δεν ήταν παρά απεσταλμένοι που υπερέβησαν τις αρμοδιότητές τους! Διέπραξαν προδοσία, κι εξαιτίας της η χώρα υποφέρει ως σήμερα... ― ... Μια φοράδα με άσπρο μπάλωμα στο μέτωπο. Δεν υπήρχε καλύτερη. Μπορούσε να τραβήξει ενάμιση τόνο για την πλάκα της... ― ... Σου τ’ ορκίζομαι στο ξύλο της κάσας μου, Νόρα Σόνιν, την έδωσα τη λίρα στην Κατρίνα... ― ... Ο Μάρταν του γερο-Σον είχε μια κόρη, Που παράβγαινε κάθε άντρα στο λιθάρι, Σαν στέκονταν ψηλά στο λόφο... ― ... Ω, στο διάβολο η Αγγλία σου κι οι αγορές της! Τι κάθεσαι και σκοτίζεσαι για τις δυο πένες που ’χεις στην τράπεζα; Ο Χίτλερ είναι όλα τα λεφτά... ― ... Λοιπόν, Κόλι, εγώ είμαι συγγραφέας. Για κάθε βιβλίο που έχεις διαβάσει, εγώ έχω διαβάσει πενήντα. Αν διανοηθείς να ισχυριστείς ότι δεν είμαι συγγραφέας, θα σου κάνω μήνυση. Διάβασες μήπως το τελευταίο μου βιβλίο, Το όνειρο της Μέδουσας ;... Όχι, ε, Κόλι; Λυπάμαι, Κόλι, σου ζητώ συγγνώμη. Ξέχασα πως δεν ξέρεις να διαβάζεις... Έχει φοβερή υπόθεση, Κόλι... Επίσης, έχω παραδώσει στην Αν Γκουμ24 τριάμισι μυθιστορήματα, δυόμισι θεατρικά έργα και εννιάμισι μεταφράσεις, κι επιπλέον ενάμισι ακόμα διήγημα με τον τίτλο Το ηλιοβασίλεμα. Αυτή είναι κι η μεγάλη μου στενοχώρια, ότι Το ηλιοβασίλεμα δεν πρόλαβε να τυπωθεί προτού πεθάνω... Αν σκοπεύεις να ασχοληθείς με τη συγγραφή, Κόλι, έχε στον νου σου ότι η Αν Γκουμ δεν θα εξέδιδε σε καμία περίπτωση κείμενα που μια κόρη θα έκρυβε απ’ τον πατέρα της... Να με συ-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 29
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
29
μπαθάς, Κόλι, σου ζητώ συγγνώμη. Νόμιζα πως ήθελες να γράψεις. Μόνο και μόνο για την περίπτωση, ωστόσο, που θα σε κατελάμβανε αυτή η θεία παρόρμηση... Κάθε ιρλανδόφωνος την αισθάνεται κάποια στιγμή στη ζωή του... Οφείλεται, καταπώς λένε, στις κλιματικές συνθήκες της δυτικής ακτής... Θα σου δώσω μερικές καλές συμβουλές. Έλα τώρα, Κόλι, μη γίνεσαι αγενής! Κάθε ιρλανδόφωνος έχει την ηθική υποχρέωση να ανακαλύψει αν διαθέτει το χάρισμα του συγγραφέα, προ παντός το χάρισμα της συγγραφής διηγημάτων, θεατρικών έργων και ποιημάτων... Τα δύο τελευταία ταλέντα απαντούν πολύ συχνότερα από αυτό της συγγραφής διηγημάτων, Κόλι. Πάρε για παράδειγμα την ποίηση. Για να γράψεις ένα ποίημα, αρκεί απλώς να ξεκινήσεις από το κάτω μέρος της σελίδας και να γράφεις προς τα πάνω... ή από τα δεξιά προς τα αριστερά, αυτό όμως δεν είναι ούτε κατά διάνοια τόσο ποιητικό όσο ο πρώτος τρόπος... Να με συμπαθάς, Κόλι, σου ζητώ ειλικρινά συγγνώμη. Ξέχασα πως δεν ξέρεις να διαβάζεις και να γράφεις... Το διήγημα όμως, Κόλι... Θα σ’ το εξηγήσω ως εξής: φαντάζομαι έτυχε να πιεις κάποτε ένα μισόλιτρο μαύρη μπίρα, έτσι δεν είναι;... Εντάξει, καταλαβαίνω... Έπινες συχνά ένα μισόλιτρο μαύρη μπίρα... Μα, δεν έχει σημασία πόσα μισόλιτρα έπινες, Κόλι... ― Ήπια σαράντα μισόλιτρα κι ακόμα δυο, το ένα μετά το άλλο... ― Το ξέρω... Κάτσε μια στιγμή... άνθρωπέ μου! Άσε με να μιλήσω... Κόλι, λογικέψου επιτέλους κι άσε με να μιλήσω... Έχεις δει, φαντάζομαι, τι υπάρχει πάνω σε ένα μισόλιτρο μπίρα. Ο αφρός, σωστά; Αφρός άνευ αξίας, ρυπαρός αφρός. Κι όμως, όσο περισσότερος υπάρχει τόσο πιο πολύ αρέσει στον κόσμο η μπίρα. Κι όταν κάποιος έχει μπροστά του ένα μισόλιτρο μπίρα, το αδειάζει ως τον πάτο, ακόμα κι αν οι τελευταίες γουλιές είναι άνοστες. Βλέπεις λοιπόν, Κόλι, ποια είναι η αρχή, η μέση και το τέλος ενός διηγήματος;... Μην ξεχνάς όμως, Κόλι, ότι το τέλος πρέπει να σου αφήνει μια πικρή γεύση στο στόμα,
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 30
30
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
τη γεύση που έχει ο θείος πονοκέφαλος του μεθυσιού, την παρόρμηση να κλέψεις τη φωτιά απ’ τους θεούς, τη λαχτάρα να δαγκώσεις μία ακόμη φορά τον απαγορευμένο καρπό... Δες, ας πούμε, το τέλος που θα έγραφα για Το άλλο ηλιοβασίλεμα, ένα άλλο διήγημα, το οποίο δούλευα όταν έπεσα νεκρός από το θανάσιμο χτύπημα μιας συγγραφικής κράμπας: «Με το που είπε η κοπέλα τη μοιραία εκείνη λέξη, έκανε μεταβολή και βγήκε από το πνιγηρό δωμάτιο έξω στον εσπερινό αέρα. Ο ουρανός στη δύση ήταν σκοτεινός, γεμάτος απειλητικά σύννεφα, που πλησίαζαν από τη θάλασσα. Κι ένας μικρός, μίζερος ήλιος έγερνε στη γη πίσω από τον λόφο του Σάνβιλ...». Αυτή η φράση είναι όλα τα λεφτά, Κόλι, «ένας μικρός, μίζερος ήλιος έγερνε στη γη», και στο σημείο αυτό οφείλω να σου υπενθυμίσω ότι η τελευταία αράδα, μετά την τελευταία λέξη, πρέπει να συμπληρωθεί αφειδώς με τις τελείες εκείνες, που προσωπικά αποκαλώ συγγραφικές τελίτσες... Φαντάζομαι όμως, Κόλι, πως ανυπομονείς να με ακούσεις να σου διαβάζω όλο το έργο... ― Στάσου λίγο, φίλε μου. Τώρα θα σου πω εγώ μια ιστορία: «Μια φορά κι έναν καιρό, ήτανε τρία παλικάρια...». ― Κόλι! Κόλι! Μια τέτοια ιστορία δεν είναι λογοτεχνία: «Μια φορά κι έναν καιρό, ήτανε τρία παλικάρια...». Αυτός ο πρόλογος είναι εντελώς κοινότοπος... Λοιπόν, Κόλι, κάνε υπομονή ένα λεπτό κι άσε με να μιλήσω. Θεωρώ τον εαυτό μου συγγραφέα... ― Βούλωσέ το, ρε παρλαπίπα! Κόλι, για συνέχισε... ― «Μια φορά κι έναν καιρό, στα χρόνια τα παλιά, ήτανε τρία παλικάρια. Ήτανε, λοιπόν, τρία παλικάρια, στα χρόνια τα παλιά...» ― Μπράβο, Κόλι, παρακάτω... ― «Μια φορά κι έναν καιρό, ήτανε τρία παλικάρια... Έτσι ακριβώς λοιπόν, στα χρόνια τα παλιά ήτανε τρία παλικάρια. Πέρα απ’ αυτό όμως δεν ξέρουμε τι απέγιναν...» ― ... Ορκίζομαι στην Αγία Γραφή, ο Τζακ ο Λεβέντης...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 31
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
31
― ... Πέντε έντεκα, πενήντα πέντε, πέντε δεκατρείς... πέντε δεκατρείς... Αχ, Δάσκαλε, πραγματικά δεν θυμάμαι!... Τι με ρώτησες, Δάσκαλε; Πέντε εφτά; Πέντε εφτά, έτσι δεν είναι;... Πέντε εφτά... εφτά... κάτσε λίγο... πέντε μία κάνει πέντε... [ 6 ]
Μ
― ... Α , δεν το καταλαβαίνω, Μάρεντ. Honest Engine,25 δεν το καταλαβαίνω! Με συκοφάντησε –η Κατρίνα Πόντιν, θέλω να πω– στον Δάσκαλο. Δεν θα με πείραζε, αν της είχα φταίξει σε κάτι. Αφού το ξέρεις, Μάρεντ, ότι δεν χώνω τη μύτη μου στις δουλειές κανενός, έτσι όπως είμαι συνεχώς απασχολημένη με πνευματικά ζητήματα. Κι έχω κι ένα θαυμάσιο σταυρό από πάνω μου. Smashing,26 που λέει κι ο Σχολάρχης. Μα να με προσβάλει έτσι, Μάρεντ!... ― Καιρός είναι να συνηθίσεις τη φαρμακογλωσσιά της Κατρίνας, Νόρα Σόνιν... ― Μα honest,27 Μάρεντ... ― ... Και σα χέλι στο δίχτυ, η Κατρίνα Πόντιν Θ’ άρπαζ’ απ’ το μαλλί τη Νόρα Σόνιν. ― Μα πάντοτε τα είχε μαζί μου. Δεν καταλαβαίνω γιατί. Honest... ― ... Πριν μεστώσει το πρωινό, η Νόρα Σόνιν μια και δυο Ριχνόταν στην Κατρίνα σαν άγριο σκυλόψαρο... ― ... Τον Πόντρικ σου η καλή κορούλα μου παντρεύτηκε, Την καλύβα σας στόλισε, προίκα δεν τσιγκουνεύτηκε... ― Κατρίνα ξεδιάντροπη, είσαι σκληρή κι απάνθρωπη, Τ’ όνομά μου αν προσβάλλεις, κακό του κεφαλιού σου κάνεις... ― ... Τόσα ψέματα, Μάρεντ! Honest to God! 28 Ήθελα να ’ξερα τι έχει πει άραγε στη Ντότι... Ντότι!... Ντότι!... Τι σου ’χει πει η Κατρίνα Πόντιν για μένα; ― Κύριε ελέησον! Εγώ δεν ξέρω καν ποιοι είστε. Είναι πράγ-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 32
32
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
ματι κρίμα που δεν μετέφεραν τα θνητά μου υπολείμματα πίσω στο Γκάλχαϊρ... Θα αναπαυόμουν τώρα μαζί με τους προγόνους μου στο Τεμπλ Μπρέναν, στα όμορφα λιβάδια του Ιστ Γκάλγουεϊ... ― Ντότι! Σου ’χω πει πολλές φορές ότι τέτοια λόγια δεν είναι παρά «μελοδραματικές μπούρδες». Τι είπε η Κατρίνα;... ― Άκουσα από το στόμα της τα βρομερότερα λόγια που μπορείς να φανταστείς για την ίδια της την αδερφή, τη Νελ. «Μακάρι να μη φτάσει άλλο πτώμα στο νεκροταφείο πριν από το δικό της», είπε. Στα όμορφα λιβάδια του Ιστ Γκάλγουεϊ δεν θ’ άκουγες ποτέ κάτι τέτοιο... ― Ντότι! Τι είπε για μένα; ― Είπε για την κόρη σου... ― ... Δεν είχε πουκάμισο ή νυφικό, Πέρα από κείνα που της πήρα εγώ... ― Είπε ότι ανήκεις στη φάρα των Βρομοπόδαρων κι ότι είσαι γεμάτη ψύλλους... ― Ντότι! De grâce...29 ― Είπε και για κάτι ναυτικούς... ― Parlez-vous français, Madame, Mademoiselle...30 ― Au revoir! Au revoir! 31 ― Mais c’est splendide. Je ne savais pas qu’il y avait une...32 ― Au revoir. Honest, Μάρεντ, αν δεν με γνώριζε τόσο καλά η Ντότι, θα ’χε πιστέψει τούτα τα ψέματα... Ντότι! Πάλι αυτές οι μελοδραματικές σου μπούρδες! Είσαι η συνταξιδιώτισσά μου στην απέραντη θάλασσα του πνεύματος, Ντότι. Θα ’πρεπε να μπορείς να εκδιώξεις απ’ τον νου σου κάθε ακρισία και κάθε προκατάληψη, όπως λέει και ο Κλικς στο Δύο άντρες και μια πουδριέρα... ― ... Μου φαίνεται πως αυτό το ’πε ο ποιητής. ― Ω, αυτός ο αναιδής ήταν που... ― Όχι, όχι αυτός. Αποκλείεται να ήταν αυτός. Αυτό το έγραψε ο Μίκελ Μουρ ΜακΚόνολα:
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 33
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
33
Η Μπάμπα Πόντιν ντάντευε μια γριέτζω Γιάνκι, Κι ολάκερο το Μάινιε δεν είχε άλλη σα δαύτη... ― Honest, Μάρεντ, έχω ξεχάσει εντελώς τα καμώματα της Κατρίνας πάνω στη γη. Η καλλιέργεια, Μάρεντ. Αυτή είναι που εξυψώνει τον νου στις ευγενείς ακρώρειες και αποκαλύπτει τα μαγικά παλάτια των νεράιδων, όπου εδρεύουν τα αρχέτυπα των ήχων και των χρωμάτων, όπως λέει ο Νιμπς στο Βόστρυχοι στο λυκόφως. Έτσι χάνει κανείς κάθε ενδιαφέρον για τις τετριμμένες μικρότητες αυτής της Γης των Στεναγμών. Εδώ και λίγο καιρό δεσπόζει στον νου μου ένα περίλαμπρο χάος, απότοκο μιας χιονοστιβάδας καλλιέργειας... ― ... Κι ολάκερο το Μάινιε δεν είχε άλλη σαν και δαύτη, Τα ρούχα της σαν γύρισε ήταν φανταχτερά Γιατί η γριά τής άφησε έναν σωρό λεφτά... ― ... Η Μπάμπα Πόντιν δεν παντρεύτηκε ποτέ, γιατί όσο ζούσε στην Αμερική έπρεπε να φροντίζει τη γριέτζω. Όταν όμως η γριέτζω πέθανε, της άφησε όλη της την περιουσία – ή σχεδόν όλη... Η Μπάμπα Πόντιν θα μπορούσε να γεμίσει κάθε τάφο σ’ ετούτο το νεκροταφείο με χρυσές γκινέες, Ντότι, ή τουλάχιστον έτσι λένε... ― ... Ο Κόλι δεν είναι που συνέθεσε αυτές τις ασυναρτησίες; Ποιος άλλος θα ’ταν, άλλωστε; Ω, Μπάμπα, καλή μου, είπε η γατούλα της Κατρίνας, Ούτε πένα μη δίνεις, ψυχή μου, είπε η γατούλα της Νελ, Μόνο να ’βαζα στο χέρι τα λεφτά, είπε η γατούλα της Κατρίνας, Μου τα ’χουνε τάξει εμένα αυτά, είπε η γατούλα της Νελ. ― Η Κατρίνα θα προτιμούσε να δει το όνομα της Νελ να διαγράφεται απ’ τη διαθήκη της Μπάμπας, παρά να ζήσει άλλα χίλια χρόνια... ― ... Έχω την τσέπη μου έτοιμη, είπε η γατούλα της Κατρίνα, Έχω την τσέπη μου έτοιμη, είπε η γατούλα της Νελ, Για της γριέτζως τις λίρες, είπε η γατούλα της Κατρίνας, Υπόσχεση όμως δεν πήρες, είπε η γατούλα της Νελ... 2o
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 34
34
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
― Είχε πρήξει εδώ και χρόνια όλους τους δασκάλους της περιοχής, βάζοντάς τους να γράφουν για λογαριασμό της στην Αμερική... ― Και τον Μάνιν, τον Δικηγόρο... ― Ο Δάσκαλος μου είπε ότι έγραφε για λογαριασμό της πολύ πνευματώδεις επιστολές. Είχε ξεσηκώσει ένα σωρό αμερικανισμούς από τον κινηματογράφο... ― Τότε που πήγαινε με το αυτοκίνητο στο Γκάλχαϊρ μαζί με τη Δασκάλα... ― Τώρα η Κατρίνα έχει χολώσει που πέθανε πριν από τη Νελ. Όσο ζούσα, την άκουγα συχνά να μουρμουρίζει καθώς βάδιζε στον χωματόδρομο: «Εγώ τη Νελ θα τη θάψω πριν από μένα...». ― ... Αλήθεια τώρα, Κόλι. Εσύ έγραψες αυτούς τους στίχους; ― Όχι, ήταν ο Μίκελ Μουρ ΜακΚόνολα. Έγραψε επίσης την «Μπαλάντα της Κατρίνας» και την «Μπαλάντα...» ― ... Όμως η Νελ ζει ακόμα. Και τώρα θα κληρονομήσει και την Μπάμπα. Δεν υπάρχουν άλλα αδέρφια εκτός απ’ αυτήν... ― Μην είσαι και τόσο σίγουρη, Μάρεντ. Η Μπάμπα συμπαθούσε πολύ την Κατρίνα. ― Ξέρεις ποια είναι η καλύτερη κουβέντα που θα μπορούσα να πω για όλη τούτη τη φάρα των Πόντιν; «Ανεμοδούρες. Αν κάποιος από δαύτους πήγαινε στο παζάρι ν’ αγοράσει μια γελάδα, θα γυρνούσε μετά από μισή ώρα μ’ ένα γάιδαρο. Κι αν του ’κανε κάποιος κάνα σχόλιο για τον γάιδαρο, θα του αποκρινόταν: “Μακάρι να ’χα αγοράσει μια γελάδα αντί γι’ αυτό το σακί τα κόκαλα. Η γελάδα θα ωφελούσε περισσότερο...”». ― Θα ’ρθεις σπίτι μου να ζήσουμε μαζί; Κάτω απ’ την εσάρπα μου έχει όσο θέλεις χώρο, Τζακ, Λεβέντη μου, μα την Αγία Γραφή, Κάθε μέρα θα μας δίνει ένα τραγούδι δώρο... ― ... Παράξενο παρατσούκλι για άντρα, Ντότι... Ναι. «Τζακ ο Λεβέντης». Μένει εκεί ψηλά, πάνω από το χωριό, εκεί
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 35
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
35
όπου ζούσαμε η Κατρίνα κι εγώ... Εγώ τον πρόλαβα τον Λεβέντη, τον πατέρα του Τζακ... Τον Λεβέντη. Ήταν από το σόι των Ο’Φίνε... Δεν καταλαβαίνω γιατί γελάς, Ντότι... Ντότι! Το «Λεβέντης» δεν είναι χειρότερο απ’ το «Ντότι». Ακόμα κι εμείς που κρατάμε από τα όμορφα λιβάδια του Ιστ Γκάλγουεϊ, δεν έχουμε σκάσει όλοι απ’ το ίδιο αυγό... ― De grâce, Μαργαρίτα...33 ― ... Εγώ θα παντρευτώ τον Τζακ, είπε της Κατρίνας ο σκύλος. Εγώ θα παντρευτώ τον Τζακ, είπε της Νελ ο σκύλος... ― Η Κατρίνα αρνήθηκε πολλούς άντρες, ανάμεσά τους και τον Θεριακωμένο Μπρίαν. Είχε κάμποση γη και αρκετά ζώα. Ο πατέρας της τη συμβούλεψε να πάει να μείνει μαζί του, εκείνη όμως ούτε τ’ απόνερα απ’ τις βραστές πατάτες δεν θα του χαλάλιζε. ― ... Για ξαναπιάσε κείνο το τραγούδι και πες το σωστά αυτή τη φορά... ― ... Σηκώνεται ξημέρωμα, του Λεβέντη ο γιος... ― ... Σχεδόν δεν φανταζόσουν ότι ο Θεός έβαλε ψυχή στο σώμα του Τζακ του Λεβέντη, μέχρι που άρχιζε να τραγουδά. Αν όμως άκουγες τη φωνή του έστω και μία φορά, σε στοίχειωνε για το υπόλοιπο της ζωής σου. Δεν ξέρω πώς να το εκφράσω... ― Ένα όνειρο μουσικής. ― Ακριβώς, Νόρα. Σαν ένα παράξενο όνειρο. Στέκεσαι απελπισμένος στο χείλος ενός γκρεμού. Από κάτω σου χαίνει η άβυσσος. Τρέμεις από φόβο. Τότε ακούς έξαφνα τη φωνή του Τζακ του Λεβέντη ν’ ανεβαίνει ως τ’ αυτιά σου απ’ τα βάθη. Το τραγούδι υπερνικά τον φόβο σου. Αφήνεσαι... νιώθεις να γλιστράς προς τα κάτω... όλο προς τα κάτω... πλησιάζοντας αυτή τη φωνή... ― Oh my, Μάρεντ! How thrilling! Honest!...34 ― Δεν έχω γνωρίσει ποτέ κανέναν που να θυμάται ποιο ακριβώς τραγούδι άκουσε από τον Τζακ τον Λεβέντη. Λησμονούσαμε τα πάντα, εκτός από το πάθος που έβαζε στη φωνή του. Σ’ ό-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 36
36
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
λη τη χώρα δεν υπήρχε ούτε μία κοπέλα που να μην έλιωνε τα παπούτσια της στο λιθόστρωτο που οδηγούσε ως το σπίτι του, ακολουθώντας τα βήματά του. Έβλεπα συχνά κοπέλες πάνω στον βάλτο να ξεγλιστρούν κρυφά, έρποντας μέσα από λασπόλακκους και έλη, για ν’ ακούσουν τον Τζακ τον Λεβέντη να τραγουδά μόνος του, μόλις τον έβλεπαν να δουλεύει στον δικό του βάλτο ή κάπου γύρω απ’ το σπίτι του. Είδα την Κατρίνα Πόντιν να το κάνει αυτό. Είδα την αδερφή της, τη Νελ, να κάνει το ίδιο... ― Smashing, Μάρεντ. Το αιώνιο τρίγωνο, να πώς το λένε αυτό σε καλλιεργημένη γλώσσα... ― ... Σηκώνεται ξημέρωμα, του Λεβέντη ο γιος, Κινάει για το παζάρι, στητός και ζηλευτός... ― Πράγματι, ήταν τη μέρα του μεγάλου παζαριού των χοιροτρόφων που κλέφτηκαν η Νελ Πόντιν με τον Τζακ τον Λεβέντη. Όλο της το σόι έβραζε από θυμό, τι μπορούσε όμως να κάνει; Δεν ξέρω αν κι εσείς έχετε το ίδιο έθιμο, Ντότι, ότι η μεγαλύτερη κόρη πρέπει να παντρευτεί πρώτη... ― ... Τον πήγε σε βαλτότοπους, Σ’ έλη και λασπουριές, Τ’ αγριοπούλια σκιάζονταν, Κι αφήναν τις φωλιές... ― Ο Τζακ έμενε πάνω, στο έλος, κι η γη του ήταν μόνο βαλτοτόπια και τέλματα... ― Λοιπόν, Μάρεντ Φρίνσιες, σ’ όλη μου τη ζωή δεν έχω δει δρόμο πιο ανώμαλο και γεμάτο πέτρες από αυτόν που οδηγούσε στου Λεβέντη. Εκεί μάλιστα στραμπούλιξα το κότσι μου τη νύχτα που γυρνούσα σπίτι μετά τον γάμο... ― ... Φυσικά και το στραμπούλιξες, αφού είχες πιει τον άπιωτο, όπως πάντα... ― ... Το βράδυ πριν από τον γάμο, στο σπίτι των Πόντιν, η Κατρίνα καθόταν στο πίσω δωμάτιο σε μια γωνιά και το πρόσωπό της ήταν πιο σκοτεινό κι απ’ τις πιο μαύρες σκιές της νύχτας. Πολλοί από μας ήταν εκεί. Κι η Νελ ήταν εκεί. Άρχισε να
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 37
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
37
κάνει πλάκα στην Κατρίνα: «Λοιπόν, Κατρίνα, πιστεύω πως θα ’πρεπε να παντρευτείς τον Θεριακωμένο Μπρίαν», της λέει. Ήξερε ότι η Κατρίνα τον είχε αρνηθεί ήδη μία φορά... ― Ήμουν κι εγώ εκεί, Μάρεντ. «Εγώ έχω τον Τζακ», λέει η Νελ. «Εσύ μπορείς να πάρεις τον Θεριακωμένο Μπρίαν, Κατρίνα». ― Η Κατρίνα βγήκε απ’ τα ρούχα της. Όρμησε έξω, και μέχρι το πρωί δεν ήθελε να ξαναμπεί στο δωμάτιο. Και την επόμενη μέρα ούτε που πάτησε στην εκκλησία... ― Εκείνη τη μέρα είχα βγει να κόψω ρείκια, Μάρεντ και την είδα πράγματι πάνω στον Κίτρινο Λόφο να τσαλαβουτάει στον βάλτο, την ώρα που στο σπίτι του Λεβέντη γινόταν το γλέντι του γάμου... ― Από κείνη τη μέρα κι έπειτα δεν ξαναπάτησε το πόδι της στο κατώφλι του Τζακ του Λεβέντη. Όποτε συναντιόνταν οι δρόμοι τους, η Κατρίνα απέφευγε τη Νελ, λες κι είχε πανούκλα. Αυτό με τον Τζακ δεν της το συγχώρεσε ποτέ... ― ... Ο Μπρίαν είναι όμορφος, με ζώα, γη και πλούτη, Μα όσο μένει ανύπαντρος, ζωή δεν είν’ ετούτη... ― ... Όμως, παρά την περιουσία του, ο Μπρίαν είχε αποτύχει πλήρως να βρει γυναίκα. Δεν ξέρω ποιος διάολος τον τσίγκλισε και ξαναπήγε να ζητήσει την Κατρίνα... ― ... Κοίτα δω, λέει η Τρίνα, έναν χοίρο καλό για ζεμάτισμα, Βγάλ’ τον βραστήρα απ’ τη φωτιά, για το καλωσόρισμα. ― Ανατολικά του Γκάλχαϊρ χρησιμοποιούσαν γι’ αυτόν τον σκοπό το τσιγκέλι απ’ όπου κρεμούσαν τις χύτρες. Τότε που ’ρθε ο Πατς ΜακΚραθ... ― Έτσι τους διώχναμε και δυτικά του Γκάλχαϊρ, Ντότι. Honest. Εγώ, για παράδειγμα... ― Έχεις ακούσει τι έκανε η αδερφή του Ράφτη όταν ήρθε κάποτε να τη ζητήσει σε γάμο ένας γερο-ηλίθιος; Έβγαλε μια μαχαίρα απ’ το μπαούλο κι άρχισε να την ακονίζει στη μέση του δωματίου. Έπειτα είπε: «Για κρατήστε μού τον γερά»...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 38
38
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
― Σιγά μη δεν το ’κανε. Αυτή η φάρα των Κουτσαύτηδων... ― Και, για φαντάσου, τελικά η Κατρίνα παντρεύτηκε τον Σον Τομόις Ο’Λιντάν απ’ το χωριό μας, χωρίς να φέρει καμιά αντίρρηση, όταν ήρθε να τη ζητήσει... ― Ε, κι εσύ τι περίμενες, Μάρεντ, ο Σον Τομόις παραήταν καλός για κείνη... ― Είχε ένα μεγάλο χωράφι με πλούσιο χώμα... ― Κι ήταν κι ο κατάλληλος άντρας για να το δουλέψει... ― Είχε ένα μεγάλο σπίτι... ― Εκείνη έβαλε στο μάτι το σπίτι και το χωράφι, φυσικά. Ήθελε να ’χει μεγαλύτερη περιουσία από τη Νελ. Κι ήθελε ακόμα να βρίσκεται κοντά, ώστε η Νελ να βλέπει καθημερινά, ως το τέλος της ζωής της, ότι εκείνη είναι πιο καλοβαλμένη και πιο κονομημένη απ’ όσο θα μπορούσε να ’ναι ποτέ η ίδια... ― ... Έχω έναν άντρα όμορφο και βαρύ, λέει η γατούλα της Κατρίνας, Έχω παχιά γελάδια, βούτυρο και λαρδί... ― Είμαι καλή, νοικοκυρεμένη, χαδιάρα και προκομμένη, Όχι σαν τη γάτα της Νελ, ακαμάτρα και κακιασμένη... ― Μόνο και μόνο για να δείξει στη Νελ ότι δεν ήταν η Κατρίνα εκείνη που ’χε ψωνίσει από σβέρκο, κι ότι η Νελ θα κλωσούσε στο εξής τη μιζέρια και την αποτυχία της. Αυτό μου το διηγήθηκε η ίδια η Νελ. Αυτή θα ’ταν η εκδίκησή της... ― Oh my! Πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Σήμερα είναι η προγραμματισμένη ώρα ανάγνωσης με τον Δάσκαλο, αλλά δεν νομίζω ν’ ασχοληθώ... Έ, Δάσκαλε... Καλύτερα ν’ ακυρώσουμε τη νουβέλα για σήμερα, εντάξει;... Έχουν προτεραιότητα κάποιες άλλες πνευματικές δραστηριότητες. Au revoir... ― Στο σπίτι του Σον Τομόις Ο’Λιντάν η Κατρίνα ήταν δουλευταρού, οικονόμα και παστρικιά. Αυτό το ξέρω καλά, γιατί έμενα δίπλα. Η ανατολή του ήλιου δεν την έβρισκε ποτέ στο κρεβάτι, το λανάρι και το ροδάνι της ακούγονταν συχνά ως αργά τη νύχτα...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 39
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
39
― Καλό στο σπιτικό της έκανε, Μάρεντ. Στο κάτω-κάτω και περιουσία είχε κι απ’ όλα... ― ... Και μπαίνω στο πρακτορείο στοιχημάτων του Μπάρι στο Γκάλχαϊρ, με το χέρι στην τσέπη, λες κι είχα ένα κάρο λεφτά. Μόνο ένα σελίνι, αυτό είχα όλο κι όλο. Το χτυπάω με δύναμη στον πάγκο. «Χρυσόμηλο», λέω. «Για την κούρσα στις τρεις η ώρα. Εκατό προς ένα... Ίσως και να κερδίσει», λέω, βάζοντας το χέρι στην τσέπη και γυρνώντας το μέσα έξω... ― ... Κρίμα που δεν ήμουν εγώ στη θέση σου, Πάνταρ, δεν θα τον είχα αφήσει να τη γλιτώσει έτσι. Δεν ήταν σωστό εκ μέρους σου να κάθεσαι και ν’ ακούς ένα βρομοαιρετικό να προσβάλει τη θρησκεία σου, Πάνταρ. Θρησκεία των πατέρων μας, αγία θρησκεία, Θα σου είμαστε πιστοί ως τον θάνατο, Θα σου είμαστε πιστοί ως τον θάνατο... Δεν έχεις κότσια, Πάνταρ, που τον άφησες να μιλήσει έτσι. Αν ήμουν εγώ... ― Στον διάβολο κι εσείς κι η θρησκεία σας! Εδώ και πέντε χρόνια δεν έχετε βγάλει τον σκασμό, όλο για τη θρησκεία μιλάτε... ― ... Ωστόσο, Μάρεντ, παρά το θάψιμο που έριχνε η Κατρίνα στη Νελ, λένε πως ήταν τυχερή που την είχε αφότου πέθανε ο άντρας της. Περνούσε τότε μεγάλες δυσκολίες, γιατί ο Πόντρικ ήταν ακόμη μικρός... ― Ήμουν τυχερή που είχα τη Νελ! Ήμουν τυχερή που είχα τη Νελ! Σιγά μη δεχόμουν οτιδήποτε απ’ τη Νελ! Χριστέ και Κύριε, σιγά μη δεχόμουν οτιδήποτε απ’ αυτή την σκρόφα! Θα σκάσω! Θα σκάσω!... [ 7 ]
Ο
― ... Ι ΤΣΟΥΚΝΙΔΟΤΟΠΟΙ του Μπάλιε Γιόνχα, είπες. ― Στους λόφους γύρω απ’ το χωριό σου έχει τόσους ψύλλους, που ούτε τσουκνίδες δεν φυτρώνουν...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 40
40
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
― ...Έπεσα από μια θημωνιά βρόμη... ― Μα την πίστη μου, όπως τα λες, ο Μάνιν απ’ το Μίνλαχ κι εγώ αλληλογραφούσαμε... ― ... «Είναι μήπως “Ο Πόλεμος των Δύο Ξένων”»,35 λέω στον Πάτσαχ Σόνιν... ― Ξύπνα, χριστιανέ μου! Αυτός ο πόλεμος έχει τελειώσει από το 1918... ― Όταν πέθανα δεν είχε τελειώσει ακόμη... ― Ξύπνα, σου λέω. Έχεις πεθάνει εδώ και τριάντα χρόνια. Τώρα έχουμε τον Δεύτερο πόλεμο... ― Είμαι εδώ πέρα τριάντα ένα χρόνια τώρα. Μπορώ να βεβαιώσω κάτι που κανένας από σας δεν είναι σε θέση να καυχηθεί: ήμουν η πρώτη σορός αυτού του νεκροταφείου. Δεν νομίζετε ότι ο πρεσβύτερος του νεκροταφείου έχει κάτι να πει; Αφήστε με να μιλήσω! Αφήστε με να μιλήσω... ― ... Ναι, πράγματι, Μάρεντ, η Κατρίνα είχε και περιουσία κι απ’ όλα... ― Αυτό να λέγεται. Σίγουρα το αγρόκτημά της ήταν πολύ καλύτερο απ’ της Νελ, κι η Νελ όμως δεν άφηνε ποτέ νοίκι απλήρωτο... ― Οχ, καημένη Μάρεντ, μην είσαι αφελής. Ο Τζακ κι εκείνη δεν κάναν ποτέ άλλη δουλειά από το να κοιτάζονται στα μάτια και να λένε τραγούδια, ώσπου ο γιος τους, ο Πάνταρ, μεγάλωσε αρκετά και ξεχέρσωσε όσο μπορούσε τον βάλτο και τους ερημότοπους. ― Η Νελ δεν είχε ούτε πένα μέχρι που μπήκε στο σπίτι της η προίκα της Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν. ― Μπορείς να λες ό,τι θες για το σπίτι της, αυτό που τελικά την έσωσε ήταν ότι βρισκόταν κοντά στο ποτάμι και στη λίμνη με τις αγριόκοτες. Κανείς δεν ξέρει πόσα λεφτά της άφησαν οι Άγγλοι κυνηγοί και ψαράδες. Είδα κάποτε με τα ίδια μου τα μάτια τον Κόμη να της βάζει στο χέρι ένα χαρτονόμισμα της μίας λίρας – ένα ολοκαίνουργιο χαρτονόμισμα της μίας λίρας...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 41
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
41
― Στα όμορφα λιβάδια του Ιστ Γκάλγουεϊ, τους βάλτους τους λένε «τυρφώνες», έτσι δεν είναι, Ντότι; Έχω ακούσει επίσης ότι τη γάτα τη λέτε «ποντικοκυνηγό» και τη μασιά της παραστιάς «τζακόχερο»... Όμως, Ντότι, μα την πίστη μου, αυτά δεν είναι κανονικά παλαιοϊρλανδικά...36 ― Κύριε ελέησον, νυν και αεί... ― ... Πάμε χοίρους στο παζάρι, είπε η γατούλα της Κατρίνας, Πιο ακριβά πουλιούντ’ οι ταύροι, είπε η γατούλα της Νελ. ― ... Δεν υπερβάλλω όταν λέω ότι η Κατρίνα προσευχόταν με θέρμη να πέσει ανέχεια και καταστροφή στο σπιτικό της Νελ. Πάντα χαιρόταν, όποτε ένα μοσχάρι της Νελ ψοφούσε ή όποτε η πατάτα τής χάλαγε... ― Ποτέ δεν θα κακολογούσα άλλους, Μάρεντ. Να με κάψει ο Θεός αν το έκανα! Τότε όμως που το φορτηγό τσάκισε τον γοφό του Πάνταρ της Νελ, η Κατρίνα μου είπε: «Θα μπορούσε να το ’χε αποφύγει. Ο δρόμος ήταν αρκετά φαρδύς. Καλά να πάθει, η βρόμα...». ― «Αυτόν τον γύρο τον κέρδισε η Νελ», είπε την ημέρα που θάψανε τον άντρα της, τον Σον Τομόις Ο’Λιντάν. ― Τον έθαψαν στο ανατολικό κοιμητήριο. Υπάρχει λόγος που το θυμάμαι τόσο καλά. Στραμπούλιξα το κότσι μου γλιστρώντας πάνω στο λιθόστρωτο... ― Επειδή είχες πιει τον άπιωτο, ως συνήθως... ― ... Να ’χει πιο πολλές πατάτες από τη Νελ, πιο πολλούς χοίρους, κότες, τύρφη, άχυρο, να ’χει πιο καθαρό, πιο τακτικό σπίτι· να ’χει καλύτερα ρούχα για τα παιδιά της. Όλα ήταν μέρος της εκδίκησής της. Όλα τα ’κανε για εκδίκηση... ― ... Τα ρούχα της σαν γύ-υρισε ήταν φαντα-αχτε-ερά Γιατί η γριά της α-άφησε ένα σωρό λεφτά... ― Η Μπάμπα Πόντιν αρρώστησε του θανατά στην Αμερική. Ήταν η Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν που τη γιατροπόρεψε. Κι έτσι η Μπάμπα έφερε τη Μαγκ πίσω μαζί της...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 42
42
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
― ... Στης Κατρίνας το σπίτι πήγε η Μπάμπα να μείνει... ― Σπάνια πήγαινε στης Νελ. Το σπίτι ήταν πολύ ψηλά, ο δρόμος γεμάτος πέτρες και τη δυσκόλευε, ιδιαίτερα μετά την ασθένειά της. Ένιωθε πιο καλά στης Κατρίνας, απ’ ό,τι φαίνεται... ― ... Το σπιτάκι της Νελ είναι μια παλιοκαλύβα Κι εκείνη λέει ψέματα λες κι έχει φάει γλιστρίδα. Έκρυβε πως στο σπίτι της θέριζε ο πυρετός, Και τούτ’ η αρρώστια αν σε πιάσει, δεν υπάρχει σωσμός... ― ... Στο σπίτι της Κατρίνας υπήρχε μόνο ένας γιος, ο Πόντρικ... ― Δυο κόρες της πέθαναν... ― Τρεις. Ήταν και μια άλλη, στην Αμερική: η Κόιτ... ― Τη θυμάμαι καλά, Μάρεντ. Στραμπούλιξα το κότσι μου την ημέρα που έφευγε... ― Η Μπάμπα υποσχέθηκε στον Πόντρικ της Κατρίνας ότι δεν θ’ άφηνε να του λείψει τίποτα αν παντρευόταν τη Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν. Η Κατρίνα μισούσε θανάσιμα τον Θεριακωμένο Μπρίαν και μαζί και τον σκύλο και την κόρη του. Όμως η Μαγκ θα ’παιρνε μεγάλη προίκα, κι η Κατρίνα σκεφτόταν πως η Μπάμπα θα ’ταν περισσότερο πρόθυμη ν’ αφήσει την περιουσία της στο σπίτι της Κατρίνας, λόγω της Μαγκ. Για να τη φέρει έτσι και στη Νελ... ― ... Στο σπίτι της Κατρίνας η Μπάμπα πάει να μείνει, Μέχρι που ο Πόντρικ τη Μαγκ του Μπρίαν αρνήθηκε, Δεν θέλω η αγάπη μου φλουριά ή γη να δίνει, Κι έτσι της Νόρας Σόνιν την κόρη αυτός παντρεύτηκε... ― Ζήτω το Γκορτ Ρίμπαχ!... ― Μα την αλήθεια, η κόρη της Νόρας Σόνιν ήταν πολύ όμορφη... ― ... Γι’ αυτό δεν μπορούσε απ’ την αρχή κιόλας να χωνέψει την κόρη σου η Κατρίνα, Νόρα Σόνιν. Όλη η ιστορία της προίκας ήταν απλώς πρόφαση. Από τη μέρα που μπήκε η κόρη σου νύφη στο σπίτι της, η Κατρίνα φερόταν σαν σκυλί που
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 43
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
43
βάζει την πατούσα πάνω στο φαΐ του, επειδή ένα άλλο σκυλί ήρθε να το διεκδικήσει. Πόσες φορές χρειάστηκε να έρθεις απ’ το Γκορτ Ρίμπαχ, Νόρα... ― ... Αξημέρωτα ακόμα χτυπούσε η Νόρα Σόνιν την πόρτα... ― Ω, Θεέ μου! Να που φτάνουμε λοιπόν στο συναρπαστικό μέρος της ιστορίας, Μάρεντ, έτσι δεν είναι; Ο ήρωας παντρεύτηκε την αγαπημένη του. Υπάρχει όμως και μια άλλη γυναίκα που καραδοκεί στο βάθος. Έχει χάσει τη μάχη, θα υπάρξουν όμως κι άλλες περιπλοκές... ανώνυμα γράμματα, υπαινιγμοί για ερωτοδουλειές του ήρωα, ίσως και φόνος, οπωσδήποτε χωρισμός... Ω, Θεέ μου!... ― Ποτέ δεν θα ’παιρνα τον Θεριακωμένο Μπρίαν, είπε η γατούλα της Κατρίνας... Πρόσθεσε τώρα μόνη σου τον επόμενο στίχο... ― ... Να τον ζεματίσεις πήγες, είπε η γατούλα της Νελ... ― Την κόρη του θα πάρω, είπε η γατούλα της Κατρίνας... ― Σιγά μη σ’ αφήσω, είπε η γατούλα της Νελ... ― Μάρεντ, θυμάμαι πολύ καλά τη μέρα που ο Πάνταρ της Νελ παντρεύτηκε τη Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν. Στραμπούλιξα το κότσι μου... ― ... Στο σπίτι της Κατρίνας η Μπάμπα πάει να μείνει, Μέχρι που ο Πόντρικ τη Μαγκ του Μπρίαν αρνήθηκε... ― Μεγαλύτερο πλήγμα για την Κατρίνα ήταν που η Μπάμπα πήγε να μείνει στης Νελ, παρά που ο γιος της Νελ πήρε την περιουσία και την προίκα που η Μπάμπα είχε υποσχεθεί στον Πόντρικ... ― Μάρεντ, θυμάμαι πολύ καλά τη μέρα που η Μπάμπα Πόντιν γύρισε στην Αμερική. Θέριζα άχυρο στο Κόκκινο Λιβάδι, όταν τους είδα να κατεβαίνουν προς το μέρος μου από το σπίτι της Νελ. Καθώς όμως πήγα να δρασκελίσω ένα πλατύ χαντάκι, στραμπούλιξα... ― Μάρεντ, δεν θα ’ναι είκοσι χρόνια τώρα που γύρισε η Μπάμπα Πόντιν στην Αμερική;...
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 44
44
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
― Είναι δεκάξι χρόνια που έφυγε. Η Κατρίνα όμως δεν έπαψε ούτε στιγμή να έχει βλέψεις για τη διαθήκη. Αυτό την κράτησε τόσο καιρό μακριά απ’ τον τάφο. Αυτό της έδινε ζωή, και η ικανοποίηση που έπαιρνε κακολογώντας τη νύφη της... ― Ναι, Μάρεντ, και η εμμονή της να πηγαίνει σε κηδείες. ― Και η γη του Τομάς του Σπιτόγατου... ― ... Για άκου τώρα, Κόριν: Το πανέρι είναι γεμάτο, μα η παρηγοριά μικρή... ― Μην του δίνεις σημασία, Κόριν. Δεν έχει ιδέα από ποίηση... ― Η ιστορία αρχίζει να γίνεται βαρετή, Μάρεντ. Ειλικρινά. Νόμιζα πως θα ’ταν πιο συναρπαστική... ― ... Άκου, Κόριν. Άκου τον δεύτερο στίχο: Μες σε Μίας Λίρας τάφο, με της διαθήκης το φλουρί... ― ... Honest, Μάρεντ. Νόμιζα πως θα υπήρχε φόνος και τουλάχιστον ένα διαζύγιο. Η Ντότι όμως μπορεί να κατανοήσει όλες τις προκαταλήψεις μου... ― Μα την πίστη μου, Κόριν, αυτή τη φορά το ’χω. Για άκου: Ο σταυρός του τάφου μου την καρδιά της Νελ θα χαλάσει, Και μες στο κρύο χώμα, θα ’χω από θρίαμβο χορτάσει...
[ 8 ]
E
― Ϊ , MΑΡΕΝΤ ... Μ’ ακούς, Μάρεντ;... Δεν έχει θράσος η Νόρα Σόνιν, να μιλάει με τον Δάσκαλο;... Μα και βέβαια, Μάρεντ... Όλοι ξέρουν πως είμαστε συμπεθέρες. Δεν θα με πείραζε, αλλά σ’ ένα μέρος σαν κι αυτό, όπου δεν μπορείς να πεις κάτι εμπιστευτικά, όπου κανείς δεν έχει την παραμικρή διακριτικότητα. Κύριε των δυνάμεων! Την ελεεινή! Πάντα της ήταν ελεεινή! Τότε που δούλευε υπηρέτρια στο Γκάλχαϊρ, πριν παντρευτεί, λένε πως –ούτε να το διανοηθώ δεν μπορώ!– τα ’χε μπλέξει μ’ ένα ναυτικό... Φυσικά, Μάρεντ... Εγώ του το είπα. «Καλέ μου Πόντρικ»,
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 45
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
45
του είπα, «αυτή από το Γκορτ Ρίμπαχ που θέλεις να παντρευτείς ντε και καλά, έχεις ακούσει ότι η μητέρα της τα ’χε μπλέξει κάποτε μ’ ένα ναυτικό στο Γκάλχαϊρ;» «Και λοιπόν;», λέει εκείνος. «Μα, βρε Πόντρικ», λέω εγώ. «Οι ναυτικοί...» «Τι “οι ναυτικοί”;» μου απαντά. «Οι ναυτικοί δηλαδή δεν μπορεί να ’ναι καθωσπρέπει, σαν οποιονδήποτε άνθρωπο; Ξέρω με ποιον έβγαινε τότε η μητέρα της κοπέλας στο Γκάλχαϊρ, η Αμερική όμως είναι πολύ πιο μακριά και δεν ξέρω με ποιον έβγαινε εκεί πέρα η Μαγκ του Θεριακωμένου Μπρίαν. Με κάνα νέγρο, μήπως;...» Εννοείται, Μάρεντ, ο μόνος λόγος που είπα στον γιο μου να βάλει στο σπίτι μου μια απ’ τις κόρες του Θεριακωμένου Μπρίαν ήταν ότι δεν ήθελα να δώσω στη Νελ την ικανοποίηση να πάρει τα χρήματα. Μα τον Θεό, Μάρεντ, είχα σοβαρούς λόγους να μη μου αρέσει η κόρη του Θεριακωμένου Μπρίαν. Τη βραδιά που παντρεύτηκε η Νελ, αυτό ακριβώς μου ’πε κατά πρόσωπο, η σκρόφα. «Εγώ έχω τον Τζακ», μου ’πε η βρομιάρα. «Εσύ μπορείς να πάρεις τον Θεριακωμένο Μπρίαν, Κατρίνα». Πίστεψέ με, Μάρεντ, αυτή η κουβέντα με πλήγωσε περισσότερο απ’ όλες μαζί τις αδικίες που μου ’κανε. Αυτά τα λόγια ήταν σαν εκατό νυφίτσες που ούρλιαζαν μες στο κεφάλι μου φτύνοντας δηλητήριο. Δεν μπόρεσα να τα ξεχάσω ως τον θάνατό μου. Δεν μπόρεσα, Μάρεντ. Κάθε φορά που έβλεπα τον Θεριακωμένο Μπρίαν θυμόμουν εκείνη τη νύχτα, το δωμάτιο στο σπίτι, το κοροϊδευτικό χαμόγελο της Νελ στην αγκαλιά του Τζακ του Λεβέντη. Κάθε φορά που έβλεπα ένα γιο ή μια κόρη του Θεριακωμένου Μπρίαν, θυμόμουν εκείνη τη νύχτα. Κάθε φορά που αναφερόταν το όνομα του Θεριακωμένου Μπρίαν, ζωντάνευαν όλα στη θύμησή μου... το δωμάτιο... το χαμόγελο... η Νελ στην αγκαλιά του Τζακ του Λεβέντη... Ο Θεριακωμένος Μπρίαν με ζήτησε δύο φορές, Μάρεντ. Ποτέ δεν σου το ’πα... Πώς είπες ότι το λέει αυτό η Νόρα Σόνιν;
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 46
46
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
Το αιώνιο τρίγωνο... το αιώνιο τρίγωνο... Αυτές τις βλακείες λέει... Δεν σου το ’πα όμως, Μάρεντ. Κάνεις λάθος. Δεν είμαι τέτοιος άνθρωπος, Μάρεντ. Δεν είμαι κουτσομπόλα. Έτσι είμαι εγώ, ό,τι είδα ή άκουσα το πήρα μαζί μου στο χώμα. Τώρα όμως που είμαστε στον Δρόμο της Αιώνιας Αλήθειας,37 δεν πειράζει να μιλάμε γι’ αυτά... Με ζήτησε δύο φορές, αλήθεια σου λέω. Την πρώτη φορά που ήρθε δεν ήμουν πάνω από είκοσι. Ο πατέρας μου ήθελε να με δώσει. «Ο Θεριακωμένος Μπρίαν είναι καλός και δουλευταράς, με ζεστό σπίτι και χοντρό πορτοφόλι», είπε. «Δεν θα τον παντρευόμουν», είπα, «ακόμα κι αν ήταν να δανειστώ το κόκκινο σάλι38 της Νελ και να σταθώ στη μέση της αγοράς». «Γιατί όχι;» ρώτησε ο πατέρας μου. «Τον κακάσχημο», είπα εγώ. «Κοίτα το τραγόγενό του. Κοίτα τα λαγόδοντά του. Κοίτα τη μύτη του που βλέπει τον ουρανό. Κοίτα τα στραβοπόδαρά του. Κοίτα τη βρομοκαλύβα που ’χει για σπίτι. Κοίτα τη βρόμα που κουβαλά πάνω του. Έχει τρεις φορές τα χρόνια μου. Θα μπορούσε να ’ναι παππούς μου». Και είχα δίκιο. Ήταν κοντά στα πενήντα τότε. Τώρα είναι κοντά εκατό και ζει ακόμα, χωρίς να ’χει αρρωστήσει ποτέ, πέρα από κάτι ρευματισμούς πού και πού. Τον θυμάμαι, όσο ζούσα, που πήγαινε ο ίδιος να εισπράξει τη σύνταξή του κάθε Παρασκευή. Ο κακάσχημος!... «Το πείσμα σου θα σε φάει!» είπε ο πατέρας μου και δεν ξαναμίλησε για το θέμα. Δεν πέρασε πολύς καιρός από τον γάμο της Νελ, και να σου τον που ξανάρθε. Ετοιμαζόμουν να φτιάξω ένα τσάι, λίγο πριν πέσει ο ήλιος. Το θυμάμαι καλά. Είχα βάλει την τσαγιέρα στην παραστιά κι έσπρωχνα με τη μασιά τη θράκα για να τη βάλω από κάτω, όταν μπήκε μέσα απροειδοποίητα και στάθηκε από πάνω μου πριν προλάβω να καταλάβω ποιος ήταν. «Θα με παντρευτείς, Κατρίνα;» είπε χωρίς να μασήσει τα λόγια του. «Νομίζω πως το αξίζω, αφού ήρθα για δεύτερη φορά. Στο κά-
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 47
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
47
τω-κάτω δεν είναι καλό για την υγεία μου να ζω χωρίς μια δυνατή γυναίκα στο πλευρό μου...» Μα την πίστη μου, αυτό ακριβώς είπε. «Δεν θα σε παντρευόμουν, κακάσχημο τομάρι, ακόμα κι αν έπιανα αράχνες από την αγαμία», είπα εγώ. Άφησα κάτω τη μασιά κι έπιασα την τσαγιέρα με το βραστό νερό. Χωρίς να διστάσω στιγμή, Μάρεντ, όρμησα καταπάνω του στη μέση του δωματίου. Πρόλαβε όμως και βγήκε τρέχοντας απ’ την πόρτα. Ξέρεις, Μάρεντ, όσον αφορά τους άντρες ήμουν πολύ επιλεκτική. Ήμουν όμορφη και είχα και καλή προίκα... Να παντρευτώ τον Θεριακωμένο Μπρίαν, μετά από κείνη την κουβέντα της Νελ... ― ... «Ίσως και να κερδίσει», είπα βάζοντας το χέρι στην τσέπη και γυρνώντας το μέσα έξω. «Τώρα είναι ή όλα ή τίποτα!» είπα, ενώ η κοπέλα μου έδινε τα κουπόνια. Μου χαμογελά με το αθώο χαμόγελο μιας άδολης καρδιάς. «Αν κερδίσει το “Χρυσόμηλο”», λέω, «θα σε κεράσω γλυκό και θα πάμε σινεμά... εκτός αν προτιμάς να πάμε για χορό... ή για κάνα ποτό οι δυο μας στο ξενοδοχείο Great Western...» ― ... Qu’est-ce que vous dites? Quelle drôle de langue! N’y at-il pas là quelque professeur ou étudiant qui parle français? 39 ― Au revoir! Au revoir! ― Pardon! Pardon! ― Βούλωσέ το, ρε γελοίε! ― Αν μπορούσα να φτάσω ως εκεί, θα σου τον έκανα εγώ να το βουλώσει! Ή να μιλήσει σαν χριστιανός. Όποτε ακούει ν’ αναφέρουν τον Χίτλερ, αρχίζει την πάρλα και πάει η γλώσσα του ροδάνι. Μα την πίστη μου, και χωρίς να καταλαβαίνω λέξη, είμαι σίγουρος πως τον Χίτλερ δεν τον συμπαθεί καθόλου... ― Δεν έχεις προσέξει που, όποτε ακούγεται το όνομα του Χίτλερ, λέει αμέσως «πουτάνα»; Τουλάχιστον τόσα ιρλανδικά τα ’μαθε.40
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 48
48
ΜΑΡΤΙΝ Ο’ΚΑΪΝ
― Αχ, να μπορούσα μόνο να φτάσω ως εκεί! Ζήτω ο Χίτλερ! Ζήτω ο Χίτλερ! Ζήτω ο Χίτλερ! Ζήτω ο Χίτλερ!... ― Je ne vous comprends pas, monsieur...41 ― Ποιος είναι αυτός, Μάρεντ; ― Αυτός είναι ο τύπος που τσακίστηκε με τ’ αεροπλάνο, δεν θυμάσαι; Εκείνος που έπεσε στη μέση του λιμανιού. Ζούσες ακόμα τότε. ― Βέβαια, θυμάμαι που τον είχα δει και στολισμένο στο φέρετρο, Μάρεντ... Του έκαναν ωραία κηδεία. Λέγαν πως είναι κάτι σαν ήρωας... ― Συνεχώς έτσι φλυαρεί. Ο Δάσκαλος λέει πως είναι Γάλλος και πως θα μπορούσε να τον καταλάβει, αν η γλώσσα του δεν είχε μουδιάσει απ’ το θαλασσινό νερό... ― Θες να πεις πως ο Δάσκαλος δεν τον καταλαβαίνει, Μάρεντ; ― Δεν πιάνει λέξη, Κατρίνα. ― Πάντα το ήξερα, Μάρεντ, πως ο γερο-Δάσκαλος δεν είχε σπουδαία μόρφωση. Μην ασχολείσαι μαζί του, ούτε ένα Γάλλο δεν μπορεί να καταλάβει! Θα ’πρεπε να το ’χα μυριστεί καιρό πριν... ― Η Νόρα Σόνιν τον καταλαβαίνει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον στο νεκροταφείο. Άκουσες πριν που του απαντούσε; ― Έλα στα συγκαλά σου, Μάρεντ Φρίνσιες. Εννοείς τη Νόρα τη Βρομοπόδαρη;... ― Ils m’ennuient. On espère toujours trouver la paix dans la mort, mais la tombe ne semble pas encore être la mort. On ne trouve ici en tout cas, que l’ennui...42 ― Au revoir, au revoir. De grâce. De grâce. ― ... Έξι έξι, σαράντα έξι· έξι επτά, πενήντα δύο· έξι οκτώ, πενήντα οκτώ... Δεν έχω βελτιωθεί, Δάσκαλε; Ξέρω την προπαίδεια ως το έξι. Αν είχα πάει σχολείο μικρή, δεν θα μ’ έπιανε κανένας. Θα σου πω τώρα απ’ έξω όλη την προπαίδεια απ’
Ο'ΚΑΙΝ_ΖΟΗ ΧΟΜΑ ΣΚΛΗΡΟ sel_Final.qxp_Layout 1 25/9/20 4:36 PM Page 49
Η ΖΩΗ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΧΩΜΑ
49
την αρχή, Δάσκαλε. Δύο ένα... Γιατί δεν θες ν’ ακούσεις, Δάσκαλε; Με παραμελείς τον τελευταίο καιρό, από τότε που η Κατρίνα Πόντιν σου είπε για τη γυναίκα σου... ― ... Σου τ’ ορκίζομαι στο ξύλο της κάσας μου, Κόριν. Της την έδωσα τη λίρα, της Κατρίνας Πόντιν, κι από τότε ούτε που την ξανάδα... ― Απαπάααα! Λες ψέματα, παλιόγρια... ― ... Honest, Ντότι. Δεν καταλαβαίνεις, στο κάτω-κάτω είσαι ξένη, από τις πεδιάδες του Ιστ Γκάλγουεϊ. Αυτή είναι η αλήθεια, όλη η αλήθεια, Ντότι. Θα ’λεγα τώρα «Μα το άγιο δαχτυλάκι μου»,43 όμως έτσι μιλάνε οι ζητιάνοι. Αντί γι’ αυτό, θα πω «Με το χέρι στην καρδιά», Ντότι. Η Μάρεντ σου μίλησε για τον εαυτό της και τη Νελ, αλλά δεν σου είπε τι προίκα έδωσα στην κόρη μου όταν μπήκε νύφη στο σπίτι της Κατρίνας. Τώρα όμως ήρθε η ώρα να το μάθεις, Ντότι. Όλοι οι άλλοι εδώ το ξέρουν ήδη. Δέκα ντουζίνες λίρες, Ντότι. Honest! Δέκα ντουζίνες λίρες, σε χρυσές γκινέες... ― Απαπάααα! Μάρεντ! Μάρεντ! Ακούς; Θα σκάσω! Θα σκάσω, Μάρεντ! Θα σκάσω, Μάρεντ! Η κόρη της Νόρας Σόνιν... δέκα ντουζίνες... προίκα... στο σπίτι μου... Θα σκάσω! Θα σκάσω! Ω, θα σκάσω! Θα σκάσ...! Θα σκά...! Θα...!