TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 5
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
ΜΕ ΒΛΕΠΕΙΣ; ﱣﱢ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 6
©
Copyright Φωτεινή Τσαλίκογλου, Τασούλα Επτακοίλη – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2020
1η έκδοση: Σεπτέμβριος 2020 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ : Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ : Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα
% 210-330.12.08 – 210-381.63.10 FAX: 210-382.25.30 e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com
ISBN 978-960-03-6805-5
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 7
ΣΠοια είναι τα. Εσύυλικάμε βλέπεις; μιας φιλίας; Να σε βλέπω, να σε Ε ΒΛΕΠΩ
ακούω, να σε αγγίζω; Πόσο απαραίτητες μας είναι οι συναντήσεις; «Ποιος συναντιέται ξανά;» διερωτάται ο Τ. Σ. Έλιοτ. «Οι συναντήσεις είναι για τους ξένους. Οι συναντήσεις είναι γι’ αυτούς που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους».* Τα τελευταία χρόνια που τη γνωρίζω, έχουμε ιδωθεί από κοντά μόλις τρεις φορές. Από αυτές, μόνο την πρώτη φορά ήμασταν μόνες. Ήταν στο σπίτι μου, για τις ανάγκες μιας συνέντευξης. Ένας αδιάκριτος γάτος μάς περιτριγύριζε, υπήρχαν και κουμκουάτ εκτός εποχής σε μια πιατέλα στο τραπεζάκι του σαλονιού κι ένα μαγνητόφωνο που θα κατέγραφε τη συνομιλία μας. Όμως στην * «And who will meet again? Meeting is for strangers. Meeting
is for those who do not know each other» (The Family Reunion, 1939). 7
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 8
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ – ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
πραγματικότητα δεν κατέγραφε τίποτε απολύτως γιατί ήταν χαλασμένο. Η Τασούλα το διαπίστωσε την επόμενη μέρα. «Θέλεις να ξανακάνουμε από την αρχή τη συνέντευξη ή να γράψω αυτά που θυμάμαι;» με ρώτησε. «Να γράψεις αυτά που θυμάσαι», της απάντησα. «Θα είναι πιο αληθινό». Κι έτσι έγινε. Το αποτύπωμα της δικής της αληθινότητας είχε ήδη χαραχτεί μέσα μου. Συνέβαλαν τα βιβλία της, οι μεταμορφώσεις της απώλειας σε τέχνη ζωής και γραφής, η Ρίνα και ο Φούσκας της, τα κείμενά της στην εφημερίδα και, βέβαια, το βλέμμα της. Οι παράξενοι καιροί της πανδημίας μάς έφεραν κοντά. Την ιδέα να γράψουμε κάτι μαζί την οφείλουμε, νομίζω, στον ευαίσθητο φύλακα ενός ζωολογικού κήπου στο Λονδίνο. Τον άκουσα σε ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ. «Τώρα που είμαι μόνος μου μαζί τους, τα ζώα για πρώτη φορά με κοιτάζουν στα μάτια. Με αναγνωρίζουν. Προηγουμένως δεν υπήρχα. Είναι σαν να με βλέπουν για πρώτη φορά», έλεγε. Έτσι, στα ξαφνικά και δίχως λόγο, όπως συμβαίνει με πολλά πράγματα στη ζωή μας, στέλνω αυτά τα λόγια στο e-mail της Τασούλας. Κι εκείνη αμέσως μου προτείνει: «Θέλεις να κάνουμε κάτι μαζί γι’ αυτή την εποχή; Να μου γράφεις και να σου γράφω ό,τι ζούμε κι ό,τι σκεφτόμαστε; Ας το κάνουμε σαν πείραμα». 8
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 9
ΜΕ ΒΛΕΠΕΙΣ;
Ήταν τέλη Μαρτίου. Μετρούσαμε κιόλας κάμποσες μέρες καραντίνας. Τι χρώμα έχει ο εγκλεισμός; Μέσα από την αλληλογραφία μας, που κράτησε δύο μήνες, συναντήθηκα με αλλόκοτα και, κάποιες φορές, τρελά χρώματα. Δεν μιλώ μόνο για το λευκό της ερημιάς, το γκρίζο της θλίψης, το μαύρο της απελπισίας. Μιλώ για το πρασινογάλαζο, το σκούρο σμαραγδί, το πορτοκαλί, το καφέ της σκουριάς. Το βαθύ μπλε. Όλα τα χρώματα του βυθού. Γιατί αυτούς τους δύο μήνες, μεταξύ των άλλων, η Τασούλα κι εγώ γίναμε και βουτηχτές. Δοκιμάσαμε βουτιές στο μέσα μας. Λόγω της καταγωγής της και όχι μόνο, της αφιέρωσα αυτό το νησιώτικο νανούρισμα: Βουτηχτής μες στον γιαλό Στα βάθη ελησμονήθη... Κι ήταν μέσα θησαυροί Από καιρό χαμένοι
Στη διάρκεια αυτής της περιόδου η σκέψη του θανάτου συχνά με επισκεπτόταν. Κρατούσα στο μυαλό μου τα λόγια της Φωτεινούλας. Ήταν κάπου πέντε χρόνων όταν, βλέποντας από μακριά την Ακρόπολη, έτσι στα ξαφνικά μου είπε: «Ξέρεις τι γίνεται όταν πεθαίνεις; Γίνεσαι άγαλμα, σε πάνε στην Ακρόπολη, μένεις εκεί κι έ9
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 10
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ – ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
πειτα γίνεσαι και πάλι μωρό, σε γυρνάνε πίσω κι αρχίζεις από την αρχή». Πόσο ευεργετικό και παρηγορητικό αυτό το «από την αρχή»! ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ 28 Μαΐου 2020
10
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 11
Κ στην προκυμαία της Σάμου. Προσπαθώ να ισορροπήσω πάνω στο ποδηλατάκι μου, πρώτη φορά ΑΛΟΚΑΙΡΙ
χωρίς βοηθητικές ρόδες. Τα μάγουλά μου, γεμάτα φακίδες, έχουν αναψοκοκκινίσει, η κοτσίδα μου ανεμίζει στο ελαφρύ μελτέμι, καθώς το ποδήλατο αναπτύσσει ταχύτητα. Πίσω μου ο μπαμπάς, τρέχει με τα χέρια του ανοιχτά, έτοιμος να με πιάσει αν χρειαστεί. «Με βλέπεις;» «Ναι, σε βλέπω. Μη φοβάσαι!» Χειμώνας σε μια μονοκατοικία της Τήνου. Η γιαγιά μού μαθαίνει κέντημα, σταυροβελονιά. Θέλω να φτιάξω ένα μικρό μαξιλάρι. Περνάω τη χοντρή μάλλινη κλωστή στα «κουτάκια» του καμβά με τέτοια προσοχή λες και θα σπάσει, και το χοντρουλό κίτρινο παπάκι που είναι ζωγραφισμένο πάνω του αρχίζει σιγά σιγά να αποκτά χνούδι. «Με βλέπεις;» «Ναι, κοκόνα μου, πώς δεν σε βλέπω. Ξεφτέρι έγινες!» 11
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 12
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ – ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
Μαθήτρια, ξενυχτώ εξουθενωμένη πάνω από τα βιβλία της Ιστορίας και το Λεξικό Ανωμάλων Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Αφικνούμαι, αφικνούμην, αφίξομαι, αφικόμην, αφίγμαι, αφίγμην. Ακούω τη μαμά να βγαίνει από την κάμαρά της. «Με βλέπεις;» θέλω να της πω. Πνίγω τον λυγμό. Δεν λέω κουβέντα. Δεν χρειάζεται όμως. Με βλέπει. Εκείνη πάντα με βλέπει. Σε λίγο έρχεται κοντά μου μ’ ένα ποτήρι ζεστό γάλα με κακάο, ρίχνει μια εσάρπα στους ώμους μου και φεύγει. Νιόπαντρη, φοράω ένα καινούργιο ρούχο, το δοκιμάζω μπροστά στον άντρα που αγαπώ. Άλλον καθρέφτη δεν θέλω να έχω, μόνο τα μάτια του. «Με βλέπεις;» «Ναι, σου πάει! Δεν σου το έλεγα ότι τα παλ χρώματα σε φωτίζουν;» Είναι όμορφο να σε βλέπουν οι άνθρωποι που αγαπάς. Αλλά αργά ή γρήγορα έρχεται η ώρα που θα προτιμούσες να ήσουν αόρατος. Να μην μπορεί να δει κανείς τις αδυναμίες σου, τα λάθη και τις διαψεύσεις σου, τις πληγές και τις ρυτίδες σου, πόσο ανεπαρκής νιώθεις, πόσο πονάς, πόσο λυπάσαι, πόσο φοβάσαι. Κυρίως οι άνθρωποι που αγαπάς. Για εκείνους το κάνεις. Θέλεις να τους προστατεύσεις, να μην τους διαπεράσει το ρίγος της θλίψης σου. Μόνο μία φορά έχω περάσει το κατώφλι του σπιτιού της Φωτεινής, για συνέντευξη, για το περιοδικό «Κ» της Κυριακάτικης Καθημερινής. Ήταν απόγευμα Με12
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 13
ΜΕ ΒΛΕΠΕΙΣ;
γάλης Παρασκευής του 2017, οι καμπάνες στο κέντρο της Αθήνας ηχούσαν πένθιμα κι εμείς καθίσαμε στο σαλόνι της, το γεμάτο γλάστρες με κυκλάμινα, παρέα με τον Φρυσία, τον γάτο της. Κουβεντιάσαμε πίνοντας τσάι. Φεύγοντας και τσεκάροντας –όπως πάντα κάνω– το μαγνητόφωνό μου, έντρομη συνειδητοποίησα ότι δεν είχε καταγραφεί ούτε μία λέξη από την περίπου δύο ωρών συζήτησή μας. Οι λύσεις που υπήρχαν ήταν δύο: να την παρακαλέσω για μία ακόμα συνάντηση ή να το παλέψω προσπαθώντας να γράψω ό,τι θυμόμουν. Επιλέξαμε μαζί το δεύτερο. Η Φωτεινή δεν άλλαξε το παραμικρό στο κείμενο που της έστειλα. «Το χάρηκα πολύ και συγκινήθηκα», μου απάντησε. «Όσο για το “λάθος” που έκανες, δικαιώνεται και πάλι ο Νίτσε: “Το λάθος είναι ο δρόμος για την αλήθεια”...» Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε και έκτοτε συναντηθήκαμε μόλις άλλες δύο φορές, σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Τον περασμένο Μάρτιο ξαναβρεθήκαμε –με e-mail και γραπτά μηνύματα– εν μέσω πανδημίας. Μου αφηγήθηκε την ιστορία του φύλακα στον ζωολογικό κήπο της Αγγλίας. «Θα έρθει η στιγμή που θα μιλήσουμε για την ευτυχία ενός βλέμματος. Δώρο για το μέσα μας. Θα έρθει η στιγμή που θα ανακαλύψουμε από την αρχή το αγνοημένο μέσα στο πλήθος βλέμμα», μου έγραψε ένα βράδυ. Το επόμενο πρωί τής τηλεφώνησα. 13
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 14
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ – ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
«Φωτεινή, έχω μια ιδέα». «Πριν ακούσω την ερώτηση, η απάντηση είναι ναι». Έτσι ξεκινήσαμε. «Με βλέπεις;» λέγαμε η μία στην άλλη. «Μαγειρεύω, τακτοποιώ το γραφείο μου, παρατηρώ τους γείτονες στα μπαλκόνια τους, αγοράζω απολυμαντικά, κάνω βόλτες στην πόλη, διαβάζω παλιά γράμματα, προσπαθώ να αναγνωρίσω τον εαυτό μου σε ασπρόμαυρες φωτογραφίες, κλαίω κάτω από μια ανθισμένη γαζία, ανακαλύπτω νέους θορύβους, μιλάω στα σαλιγκάρια, κόβω κλαδάκια νεραντζιάς, γελάω, χαϊδεύω τα πατουσάκια της γάτας μου, ακούω τη μουσική των δέντρων, πενθώ από την αρχή όσα έχω χάσει, κοιμάμαι βαθιά και βλέπω εφιάλτες, ξυπνώ ανάλαφρη στην αγκαλιά του, μπαίνω στο σούπερ μάρκετ με μάσκα, βάζω συνέχεια θερμόμετρο, τρέμω τον θάνατο, χάνω το θάρρος μου και το ξαναβρίσκω, άλλοτε βουλιάζω στην αδράνεια κι άλλοτε στύβω την πέτρα, κάνω όνειρα, ελπίζω». Γράφω αυτές τις τελευταίες λέξεις στη Σάμο, σ’ ένα καφέ δίπλα στη θάλασσα. Το νησί είναι μουδιασμένο. Τα περισσότερα ξένα ταξιδιωτικά γραφεία έχουν ακυρώσει τα φετινά πακέτα διακοπών λόγω κορωνοϊού. Χωρίς τον τουρισμό ο τόπος θα χάσει τον βηματισμό του. Πόσο εύκολα θα τον ξαναβρεί; Και πότε; Νωρίτερα έκανα έναν μεγάλο περίπατο στον παραλιακό δρόμο του Καρλοβάσου, δίπλα στα αλμυρίκια. 14
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 15
ΜΕ ΒΛΕΠΕΙΣ;
Ξεκίνησα από τα συγκινητικά απομεινάρια της άλλοτε ακμάζουσας κωμόπολης –τα μισογκρεμισμένα αρχοντικά και τα τεράστια βυρσοδεψεία του 19ου αιώνα–, πέρασα από την πέτρινη «πολυθρόνα» του Γιάννη Ρίτσου, στο σημείο όπου καθόταν και απολάμβανε το ηλιοβασίλεμα, κι έφτασα μέχρι το λιμάνι. Τρεις τέσσερις ψαράδες ξεψάριζαν τα δίχτυα τους. «Σήμερα βγάλαμε κολιούς πρώτης ποιότητας! Κότα, πίτα τον Γενάρη και κολιό τον Αλωνάρη», μου είπε γελώντας ο ένας. Στις παροιμίες όλα μπαίνουν στα «κουτάκια» τους: έχουν εξήγηση, λόγο ύπαρξης και σκοπό αδιαμφισβήτητο. Όλα υπόκεινται σε μια ακλόνητη νομοτέλεια. Μόνο στις παροιμίες όμως... Σ’ ευχαριστώ, Φωτεινή, που με άφησες να σε δω. Σ’ ευχαριστώ που με είδες κι εσύ και με βοήθησες να δω πιο καθαρά τον εαυτό μου μέσα στον κουρνιαχτό της πανδημίας. Πράγματι, είχε ωραία χρώματα ο βυθός μας. Όμως τώρα είναι καιρός να αναδυθούμε και πάλι. ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ 3 Ιουνίου 2020
ΥΓ. Στα τέλη Μαΐου, οι New York Times κυκλοφόρη-
σαν με ένα συγκλονιστικό πρωτοσέλιδο. Δημοσίευσαν τα ονόματα χιλίων από τα δεκάδες χιλιάδες θύματα της 15
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 16
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ – ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
COVID-19 στις ΗΠΑ , μαζί με ένα μικρό αλλά ουσιαστικό
βιογραφικό τους. Τα διάβασα με κομμένη την ανάσα. Έμαθα για τη Ρουθ, ογδόντα δύο ετών, που τάιζε τα πουλιά στην αυλή της – τα άφηνε να τρώνε από τα χέρια της. Για την Κίρα, τριάντα τριών ετών, που ήταν δραστήριο μέλος φιλοζωικής οργάνωσης. Για τον Γουίλιαμ, εξήντα ενός ετών, που υπήρξε σπουδαίος μέντορας για πολλούς νέους. Για τον εξηντάχρονο Φρανκ, γιατρό στα Επείγοντα, που πέθανε στην αγκαλιά του συντρόφου του. Για την πενηντατετράχρονη Σάντρα, δασκάλα σε δημοτικό σχολείο, ιδιαίτερα αγαπητή στους μαθητές της. Για την ογδονταπεντάχρονη Μάριον, που γελούσε εύκολα. Για τον εβδομηντατριάχρονο Τζων, που αγαπούσε τα τραγούδια του Μπομπ Ντίλαν. Για τον τριανταδυάχρονο Τίμοθυ, που νοιαζόταν για όλους. Για τον σαρανταεξάχρονο Σον, που λάτρευε τις κόρες του. Για την ελληνικής καταγωγής Έλεν, που έφτιαχνε πεντανόστιμο κοτόπουλο και γεμιστές πιπεριές. «Δες μας», μου είπαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι. «Οι απώλειες δεν γίνεται να είναι απλοί αριθμοί. Ο θάνατος έχει πάντα όνομα. Έχει πρόσωπο. Μη φοβάσαι να το αντικρίσεις. Έτσι θα χαρείς πιο πολύ τη ζωή...»
16
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 17
Η ερημωμένη Αθήνα της καραντίνας και η σχεδόν ανατριχιαστική... ευρυχωρία της. 2o
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 18
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 19
Τ ΚΕίδα εφιάλτη, χθες Φωτεινή. βράδυ. Και χθες, για να είμαι ακριΑΛΗΜΕΡΑ
βής. Εδώ και κάμποσες νύχτες τα όνειρά μου είναι παράξενα, αγχώδη, γεμάτα δράση και ανατροπές, σουρεαλιστικά και –περίεργο πώς– το πρωί τα θυμάμαι με κάθε λεπτομέρεια. Αυτή τη φορά ονειρεύτηκα ότι μπήκα στο γραφείο μου, που ήταν εντελώς γυμνό από έπιπλα και βαμμένο ολόκληρο μπλε λουλακί. Το πάτωμα ήταν γεμάτο δεκάδες νεοσσούς, μικροσκοπικούς σαν μινιατούρες, που είχαν το ίδιο χρώμα με τους τοίχους· ο κορμός, το ράμφος, τα πόδια τους – όλα. Ο γάτος μου ο Φούσκας χυμούσε καταπάνω τους, εγώ προσπαθούσα από τη μια να τον απομακρύνω κι από την άλλη να μην πατήσω κανένα πουλάκι. Έτρεχα πέρα δώθε σαν τρελή μέχρι που άκουσα έναν ανεπαίσθητο θόρυβο, σαν θρόισμα φύλλων. Σήκωσα το κεφάλι μου να δω από πού προερχόταν και στη μια γω19
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 20
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ – ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
νιά του ταβανιού αντίκρισα μια φωλιά, επίσης μπλε, κι ένα πλάσμα μέσα της, λουλακί κι αυτό. Έμοιαζε με πουλί, αλλά είχε τεράστιες φτερούγες, σαν της νυχτερίδας. Ξύπνησα αλαφιασμένη. Η γιαγιά μου η Στάσα, από τότε που τη θυμάμαι, είχε μέσα στο συρτάρι του κομοδίνου της έναν Καζαμία. Κι όποτε τη ρωτούσα για κάποιο όνειρο, έβαζε τα χοντρά κοκκάλινα γυαλιά της, τον άνοιγε και μου διάβαζε. Πάντα είχε μια εξήγηση για καθετί. Τώρα οι Καζαμίες είναι πια ηλεκτρονικοί. Δεν θα ντραπώ λοιπόν να σου πω πως με το που σηκώθηκα από το κρεβάτι, πριν καν ντυθώ και φτιάξω καφέ, αναζήτησα μια ερμηνεία για τον λουλακή εφιάλτη μου. (Αλήθεια, πού το θυμήθηκα αυτό το χρώμα;) Καλύτερα να μην το είχα ψάξει. Στο ένα λήμμα, η πρόβλεψη μ’ έκανε να χαμογελάσω. «Πουλί: Είναι ευνοϊκό όνειρο αν δείτε πουλιά με όμορφα φτερά. Αν το όνειρο το δει γυναίκα, ένας πλούσιος και καλός σύντροφος είναι κάπου κοντά». Ναι, γυναίκα το είδε το όνειρο, κι αν ο πλούσιος και καλός σύντροφος είναι κοντά, ας κοπιάσει. Αλλά όμορφα φτερά; Δύσκολο να το πεις. Κι ήταν πουλί τελικά αυτό που είδα ή κάτι άλλο; Επόμενο λήμμα: «Νυχτερίδα: Τρομερή είναι η μοίρα του άτυχου που θα ονειρευτεί αυτό το άσχημο ζώο. Λύπες και συμφορές τον περιμένουν, θάνατος συγγενών και φίλων, απώλεια μελών του σώματος ή της όρασης μπορεί να ακολουθήσουν...» 20
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 21
ΜΕ ΒΛΕΠΕΙΣ;
Έκλεισα το λάπτοπ νευριασμένη. Μου λείπει η γιαγιά μου, ξέρεις. Η μυρωδιά της. Οι φακίδες στο πρόσωπό της. Το μπράτσο της με τη σάρκα τη χαλαρωμένη από τα χρόνια· εκεί τη γαργαλούσα και γελούσε σαν μικρό παιδί: «Α, που να μη σε βρει κακό!» Με βρήκαν πολλά. Και τις τελευταίες εβδομάδες τα σκέφτομαι ολοένα και περισσότερο. Ακόμα κι αυτά που είχα καταφέρει να απωθήσω. Σαν να ανοίγεις ένα ψηλό ντουλάπι, εκεί όπου έχεις παραχώσει πράγματα που δεν χρησιμοποιείς συχνά, και σου πέφτουν όλα μεμιάς στο κεφάλι. Αυτό συμβαίνει και σ’ εμένα: αρρώστιες, ατυχίες, λάθη, θάνατοι, όλα στο κεφάλι μου πέφτουν απ’ αυτό το ντουλάπι της μνήμης, που ανοίγει μόνο του, όσο κι αν εγώ προσπαθώ να το κρατώ κλειστό. Έχω μια απορία. Λέμε συχνά πόση αξία έχουν στη ζωή μας οι μικρές χαρές. Γιατί να μην υπάρχουν και μικρές λύπες; Γιατί η λύπη μας, Φωτεινή, να είναι πάντα τόσο μεγάλη;
21
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 22
Φ » , Τασούλα. Πώς να μιλήσω για τα όνειρα; Να ανακαλύψω ή να επινοήσω εξηγήσεις; Τι πάει Ε ΔΥΣΚΟΛΕΨΕΣ
να πει εξηγώ; Νουθετώ. Παραποιώ. Καταστρέφω. Κι αν η δύναμη των ονείρων βρίσκεται στο ανερμήνευτο; Φοβιστικά όνειρα βλέπω κι εγώ. Τα ξεχνώ, ίσως για λόγους αυτοπροστασίας. Σου έχω μιλήσει για την κυρία Φι;* Στα δύσκολα πάντα την αναζητώ. Προστρέχω στη συμπόνια και τη λοξή ματιά της. Είναι η οδηγός μου. Γνωρίζει για τα όνειρα και για τους ανθρώπους. Και για όλα όσα μεταξύ γης και ουρανού επιμένουν να μας παραξενεύουν. Στην πραγματικότητα όμως δεν γνωρίζει. Αναρωτιέται, απορεί, εκπλήσσεται. Γι’ αυτό είναι ο άνθρωπός μου. Ειδικά σ’ αυτούς τους καιρούς. Της μίλησα για τα φοβιστικά όνειρα της καραντίνας. «Τι σημαίνουν;» τη ρώτησα. * Οι παράξενες ιστορίες της κυρίας Φι, Καστανιώτης, 2019. 22
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 23
ΜΕ ΒΛΕΠΕΙΣ;
«Η ερμηνεία σκοτώνει το όνειρο». «Τι χρειάζονται τότε τα όνειρα;» «Για να είσαι». «Για να είμαι;» «Είσαι αυτή που είδε το όνειρο. Και όχι μόνο. Είσαι αυτή που θέλησε να το μοιραστεί με κάποιον άλλον. Ταυτότητα. Δεσμός». «Και οι νυχτερίδες;» «Οι νυχτερίδες είναι για τον φόβο». «Και ο φόβος;» «Ο φόβος είναι αναγκαίος. Ενώνει τους ανθρώπους. Τους φέρνει μαζί». Λουλάκι. Αν διάλεγα ένα όνομα για το όνειρό σου, Τασούλα, θα το αποκαλούσα Λουλάκι. Όταν η γιαγιά σου η Στάσα ήταν νέο κορίτσι, οι νοικοκυρές, για να διώξουν την κιτρινίλα που φέρνει ο χρόνος στα ασπρόρουχα, έβαζαν στην μπουγάδα τους λουλάκι. Τα γαριασμένα ρούχα έλαμπαν σαν καθαρός ουρανός. Λουλάκι, ένα χρώμα σαν πατρίδα. Σκέφτομαι όσους δεν έχουν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους μια γιαγιά Στάσα με φακίδες, χοντρά κοκκάλινα γυαλιά και μπράτσα με χαλαρωμένη από τον χρόνο σάρκα. Πιο φοβιστικά κι από τις νυχτερίδες είναι τα λευκά όνειρα. Πιο έρημοι κι από τους νεκρούς είναι όσοι δεν έχουν κάποιον να αφηγηθούν ένα όνειρο. Και το λουλάκι είναι μια σπάνια πλέον λέξη, ένα χρώμα χαμένης πατρίδας. 23
TSALIKEPTAKOILH_BLEPEIS sel_Final.qxp_Layout 1 9/9/20 7:25 PM Page 24
ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ – ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
Υπάρχει και ο γάτος, έτοιμος να κατασπαράξει στα κρυφά νεοσσούς. Για δες μήπως τις νύχτες που ονειρεύεσαι εκείνος μεταμορφώνεται σε έναν λουλακή γάτο. Η κυρία Φι μαντεύει τη σκέψη μου. Ανοίγει τα χέρια της διάπλατα, σαν φτερά. Δεν μοιάζουν με της νυχτερίδας. Είναι τεράστια, ευμενή, διάφανα φτερά. Πάνω τους ταξιδεύουν ανενόχλητα όλα μας τα ανερμήνευτα όνειρα.
24