Ελένα Πονιατόφσκα «Το τρένο θα περάσει πρώτο» by Kastaniotis Editions

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:53 μ.μ. Page 3

ΕΛΕΝΑ ΠΟΝΙΑΤΟΦΣΚΑ

ΤΟ ΤΡΕΝΟ ΘΑ ΠΕΡΑΣΕΙ ΠΡΩΤΟ c

Μυθιστόρημα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΠΟΝΑΤΣΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:53 μ.μ. Page 4

Η παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή του Προγράμματος Επιδότησης Μετάφρασης (PROTRAD), το οποίο χρηματοδοτείται από μεξικανικούς πολιτιστικούς θεσμούς. ß ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Elena Poniatowska, El tren pasa primero

Copyright Elena Poniatowska c/o Schavelzon Graham Agencia Literaria, www.schavelzongraham.com © Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2016 ©

Έτος 1ης έκδοσης: 2017 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6186-5

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:53 μ.μ. Page 5

Στον μεγάλο μου γιο, τον Εμανουέλ Άρο Πονιατόφσκι, που πήρε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο Πιερ και Μαρί Κιουρί την ημέρα των πεντηκοστών γενεθλίων του. 7 Ιουλίου 1955-7 Ιουλίου 2005

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:53 μ.μ. Page 6

Θέλω τα ονόματα των Ρόμπερτ Αλέγρε, Ροντρίγο Άβιλα, Αντόνιο Ελγέρα, Μπεγόνια Ερνάντες, Ραμίρο Γκονσάλες Αγιόν, Τζοβάνι Προϊέτις, Σαλβαδόρ Σάρκο και Μάρτιν Σουρέκ, στους οποίους οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ, να μείνουν για πάντα συνδεδεμένα με αυτό το βιβλίο. Ο τίτλος αυτού του μυθιστορήματος, El tren pasa primero [Το τρένο θα περάσει πρώτο], οφείλεται στην αγαπημένη μου φίλη Σάρα Ποτ Ερέρα, που τον είδε σε μια διασταύρωση στη Μέριδα, όπου και γεννήθηκε.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:53 μ.μ. Page 7

ΜΕΡΟΣ πρωτο

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 8

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 9

z1å

Τλη νύχτα συγκεντρώθηκαν σε έναν κύκλο που άρχισε να καταβεβλημένα πρόσωπα όσων δεν είχαν κλείσει μάτι ό-

περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, σαν να υπάκουε στη δύναμη αναρρόφησης μιας δίνης. Η σιωπή έγινε βαριά σαν πέτρα. Κανείς δεν κουνιόταν, ούτε καν ο μικρός Ροδρίγο, ο γιος του Σατουρνίνο Μάγια, εννιά χρονών. Η αόρατη χοάνη τούς τραβούσε μέσα της. Κανένας δεν τολμούσε να κοιτάξει το ρολόι του, εκτός από τoν Τρινιδάδ, που μουρμούρισε: «Πάει δέκα η ώρα». «Ίσως φεύγει ο κόσμος», είπε ο Σατουρνίνο Μάγια του τμήματος 14. Αν οι υπόλοιποι σιδηροδρομικοί δεν συμμορφώνονταν με την εντολή για απεργία, όλοι όσοι ήταν σ’ εκείνο το δωμάτιο θα απολύονταν. Το προηγούμενο βράδυ, ο Σατουρνίνο Μάγια είχε εκφράσει τον ίδιο φόβο: «Τι θα γίνει αν οι εργαζόμενοι δεν ανταποκριθούν;» «Πώς θα αντιδράσουν;» – σηκώθηκε ο γέρος Βεντούρα Μουρίγιο: «Η ενότητα είναι εξασφαλισμένη, το έχουν πάρει ζεστά, δεν θα δειλιάσουν μετά απ’ όσα τους είπε ο Τρινιδάδ». «Αλλά ποια θα είναι η αντίδρασή τους;» «Ιδού ένα ανησυχητικό ερώτημα», ειρωνεύτηκε ο Μουρίγιο. «Ποια νομίζεις ότι θα είναι η αντίδραση της κυβέρνησης, σύντροφε Τρινιδάδ;» επέμεινε ο Σατουρνίνο, κρατώντας πάντα τον γιο του από το χέρι.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 10

Οι εκπρόσωποι των επτά τμημάτων περίμεναν ανήσυχοι: «Το πολύ πολύ να μας απολύσουν». «Κι αν μας βάλουν φυλακή;» – τα μάτια του Σατουρνίνο Μάγια τον κοίταξαν φοβισμένα. Ήταν τόσο λεπτός και αγαπητός, που ο Τρινιδάδ συγκρατήθηκε για να μην τον αγκαλιάσει. «Η άσκηση του δικαιώματος της απεργίας δεν είναι έγκλημα και γι’ αυτό δεν μπορούν να μας κατηγορήσουν. Να χάσουμε τη δουλειά μας, ναι, αλλά πρέπει να το ρισκάρουμε, γιατί αξίζει τον κόπο!» Πήγε κιόλας δέκα. Αγωνία! Άκουγαν τις ανάσες τους. Εκεί που πριν ηχούσε το ξεφύσημα των ατμομηχανών που έμπαιναν στον σταθμό, τώρα απλωνόταν η σιωπή. Όλη η πορεία γινόταν με τον σιδηρόδρομο, τα τρένα αναχωρούσαν και οι σιδηροτροχιές έλαμπαν στον ήλιο, οι ίδιοι οι δρόμοι αναλάμβαναν το ταξίδι. Αντίο! Αντίο! Η προοπτική της αναχώρησης παλλόταν στο βλέμμα του φοιτητή, στην ανησυχία της μικρούλας, στη νοσταλγία του γέρου. Υπήρχε περισσότερη κίνηση στον σταθμό του Περαλβίγιο απ’ ό,τι στην υπόλοιπη πόλη. Τα τζουκ μποξ επαναλάμβαναν τα μπολέρο της μόδας, που ανέβαιναν από το πεζοδρόμιο ως το ψηλότερο παράθυρο:

Ξέρω ότι ποτέ δεν θα φιλήσω τα χείλη σου χείλη από φλεγόμενη πορφύρα ξέρω πως ποτέ δεν θα φτάσω στην τρελή την παθιασμένη πηγή της ζωής σου.

Δίπλα στον Ροδρίγο, τον γιο του, ο Σατουρνίνο σήκωσε τα μάτια: «Τ’ ακούσατε, αδέρφια; Δεν τα καταφέραμε. Αυτό το τραγούδι είναι κακό σημάδι». «Σκάσε, μαλάκα!» – λίγο ακόμα και θα τον χτυπούσε ο Σιλβέστρε Ρολδάν. Για όλους η κατάσταση ήταν πρωτόγνωρη, μέχρι σήμερα αποδέχονταν τις αυξήσεις που πετύχαινε η ηγεσία, κάθε δύο, κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά ποτέ δεν θα ξεκίναγαν κάτι τόσο επι-

κίνδυνο αν δεν ήταν ο Τρινιδάδ. Τον κοίταζαν καχύποπτα. Μήπως ήταν αυτοκτονία; Στην απεργία των τραμ της Πόλης του Μεξικού ο πρόεδρος Καράνσα τούς τουφέκισε. Στη Νουέβα Ροσίτα, στην Κοαουίλα, ή στο Ρίο Μπλάνκο της Βερακρούς, είχαν σκοτώσει εργάτες –άντρες και γυναίκες– για πολύ λιγότερα. Στα αυτιά του Χασίντο Ντσουλ Ποτ αντηχούσαν τα λόγια του πατέρα του, επίσης σιδηροδρομικού: «Είναι τρέλα, μια ιστορία χωρίς προοπτική που θα καταλήξει σε αιματοχυσία». «Ωραία μπλέξαμε», μουρμούρισε ο Ρολδάν, εκφράζοντας τον φόβο και όλων των άλλων. «Έχω περάσει νύχτες στο ύπαιθρο», απάντησε ο Τρινιδάδ Πινέδα Τσίνιας, «έχω ξημερωθεί τόσο βρεγμένος απ’ την πρωινή δροσιά που δεν μπορούσα να σηκωθώ, έχω αντέξει μέρες χωρίς φαγητό· όταν τα πράγματα πήγαιναν καλά, κοιμόμουνα σε υπόγεια ή φορτηγά βαγόνια, έχω πεινάσει και κρυώσει, έχω νιώσει ότι καμιά φωτιά, καμιά αγκαλιά δεν μπορούσε να με ζεστάνει, αλλά μέσα στη φτώχεια μου ήξερα ότι, αν έστω κι ένας άνθρωπος παλεύει και δεν παραδίδεται στον θάνατο, η ζωή αξίζει τον κόπο». «Άσε τις φιλοσοφίες, ό,τι κι αν λες εσύ έχουμε μπλέξει άσχημα», επέμεινε ο Σιλβέστρε σκύβοντας πάνω του, τόσο ψηλός ήταν. «Δεν είναι μπλέξιμο, είναι μια δίκαιη διεκδίκηση, ένα δικαίωμα που έχουμε υποχρέωση να ασκήσουμε». «Θα μας γαμήσουν», συνέχισε την επίθεση ο Σιλβέστρε. «Προτιμάς να μείνουν όλα όπως ήταν;» «Δεν ήμασταν και τόσο χάλια». «Όλα τα τμήματα των σιδηροδρόμων θα ανταποκριθούν», σιγοντάρισε τον Τρινιδάδ ο Σατουρνίνο Μάγια. «Μακάρι να ’χεις δίκιο, παλιομαλάκα». Στα χλομά πρόσωπα ήταν εμφανή τα σημάδια της αϋπνίας. «Εγώ δεν μπόρεσα να κλείσω μάτι όλη νύχτα. Σκεφτόμουνα ότι, αν οι εργάτες δεν σταματήσουν τη δουλειά την κατάλ-

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 11

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 12

ληλη στιγμή, η αποτυχία θα σημάνει την απόλυσή μας από την υπηρεσία», επέμεινε πάλι ο Σιλβέστρε. Άλλοι εκπρόσωποι περίμεναν στον δρόμο. Έξω, οι μηχανικοί του τρίτου και του δεύτερου τμήματος έκαναν τον σταυρό τους, οι συνάδελφοι που ήρθαν από το Απισάκο, από την Ορισάβα, το Αγουασκαλιέντες, οι μηχανικοί του μηχανοστασίου, της Κάσα Ρεδόντα, άλλοι από τις ειδικές υπηρεσίες, τα εργαστήρια επισκευών, τους αεροσυμπιεστές, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τα σιδηρουργεία, την ηλεκτροσυγκόλληση και την αυτογενή συγκόλληση, την επισκευή των βαγονιών και τα βαφεία: «Εδώ είμαστε, περιμένουμε». «Δεν χωράμε, συνάδελφοι, λυπάμαι». Το σπίτι του Βεντούρα Μουρίγιο στην οδό Μιστέριος μετά βίας το έλεγες σπίτι. Στις φτωχογειτονιές παρατάσσονταν στις εσωτερικές αυλές το διαμέρισμα 5, το 8, το 16, το 34. Μέσα σε δύο δωμάτια, οικογένειες των οκτώ, ακόμα και των δώδεκα, τέσσερις σε ένα κρεβάτι, ξεκινούσαν το μακρύ ταξίδι από τη μέρα στη νύχτα. Τα πεζοδρόμια κοντά στον σταθμό ήταν γεμάτα καντίνες, εκεί πίνουν οι σιδηροδρομικοί σε πήλινες κούπες τον καφέ τους την αυγή, τρώνε τάκος, σάντουιτς με ζαμπόν. Μυρίζει τηγάνι και ανθρώπινες οσμές, που έκαναν τη γυναίκα πίσω από τον πάγκο με τις κεσαδίγιας να αναφωνήσει, με τη μύτη χωμένη στο σάλι της: «Αμάν, αυτές οι πορδές». Στον τοίχο του σπιτιού του Βεντούρα, πολλοί άφηναν δεμένα με αλυσίδες τα ποδήλατά τους. Μέσα, ο κύκλος στριμώχνεται γύρω από το τηλέφωνο. Στην αρχή τα κύματά του απλώνονταν και επέστρεφαν απαλά, αλλά τώρα τροφοδοτούσαν την αγωνία τους. «Τι θα γίνει;» Το άγνωστο τους κρατούσε σε αγωνία. Καθώς πλησίαζε δέκα το πρωί, ο φόβος τους μεγάλωνε. «Ο αγώνας μας είναι δίκαιος», διακήρυξε ο Τρινιδάδ, «και πρέπει να έχουμε πίστη». Υπήρχε μόνο ένας κόσμος, και βρισκόταν σε αυτό το δωμάτιο, μόνο ένας χρόνος, και ήταν η αναμονή τους. Πόσο αρ-

γά κυλάει! Ζούσαν μια σημαδιακή στιγμή, δεν το έλεγαν, αλλά το λεπτό που θα καθόριζε τη ζωή τους πλησίαζε αδυσώπητο· κανείς δεν μπορούσε να το εκφράσει με λόγια, αλλά η ψυχή τους κρεμόταν από τον λεπτοδείκτη. Ήταν η πρώτη φορά που ολόκληρο το σιδηροδρομικό σύστημα προχωρούσε σε στάση εργασίας σε όλη τη χώρα, χωρίς να δοθεί χρονικό περιθώριο στην εταιρεία να απαντήσει. 10:00, 10:05, 10:10, 10:15· ο Τρινιδάδ, μαγνητισμένος, δεν παίρνει τα μάτια του από το τηλέφωνο, σαν να μπορούσε με το βλέμμα του να κάνει τα 40 τμήματα της Δημοκρατίας να τηλεφωνήσουν: «Μην κουνηθεί κανείς, απεργούμε» – ο Βεντούρα Μουρίγιο, ο Σατουρνίνο Μάγια και ο εννιάχρονος γιος του ο Ροδρίγο, ο Σιλβέστρε Ρολδάν, ο Χασίντο Ντσουλ Ποτ από το Γιουκατάν έκλειναν τον κύκλο, δίπλα δίπλα. Ο Ντσουλ Ποτ συνήθιζε να ρωτάει «Όλα καλά;» κι εκείνοι συνήθιζαν να του απαντούν «Ναι», αλλά τώρα επαναλάμβανε σαν ρομπότ: «Όλα καλά, όλα καλά, όλα καλά, όλα καλά», σαν να προσευχόταν. Έξω, οι σιδηροδρομικοί, με τα χέρια στις τσέπες, περίμεναν σιωπηλοί. Κάποιοι, με το κεφάλι σκυφτό, καθισμένοι στο πεζοδρόμιο στριφογύριζαν στα χέρια τους το κόκκινο μαντίλι της στολής τους. Φαίνονταν πιο μεγάλοι από την ηλικία τους. Ή μήπως ήταν η αναμονή που χάραζε τα πρόσωπά τους; Μόλις δινόταν η διαταγή της απεργίας, ο ρόλος των τηλεγραφητών σε κάθε σταθμό θα ήταν ζωτικής σημασίας, γιατί εκείνοι θα τη διαβίβαζαν στους εξωτερικούς εργάτες, στα συνεργεία, στα γραφεία, στα τρένα, στα σύρματα, ο καθένας στον τομέα του έπρεπε να σταματήσει τη δουλειά τη συμφωνημένη ώρα. Στις 10:17, επιτέλους, χτύπησε το τηλέφωνο, και του αρχηγού παραλίγο να του πέσει το ακουστικό απ’ το χέρι. Οι συνάδελφοί του στριμώχτηκαν γύρω του. Μόλις έκλεισε, φώναξε: «Η απεργία είναι καθολική! Κανένα τρένο δεν κυκλοφορεί!» Ο Τρινιδάδ ξαναβρήκε τη χαρά που ένιωθε όταν ήταν παιδί.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 13

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 14

Οι πρώτες αναφορές των επαρχιακών τμημάτων επιβεβαίωναν: «Κανείς δεν δουλεύει. Οι κόκκινες και μαύρες σημαίες καλύπτουν όλες τις εγκαταστάσεις του συστήματος». Στην εγκύκλιο που μοιράστηκε στα 40 τμήματα της επικράτειας, η απεργιακή επιτροπή όριζε ότι, εάν η αμαξοστοιχία βρισκόταν στη μέση της διαδρομής, θα έπρεπε να φτάσει στον επόμενο σταθμό κι εκεί να σταματήσει. Φυσικά, οι νοσοκομειακές υπηρεσίες, οι ιατρικοί σταθμοί και τα πληρώματα διάσωσης θα συνέχιζαν να λειτουργούν· για τα στρατιωτικά και τα βοηθητικά τρένα, οι υπάλληλοι γραφείου και οι ταμίες θα εξακολουθούσαν να είναι πίσω από τα γραφεία τους. «Η απεργία είναι καθολική» – η φωνή του Τρινιδάδ έτρεμε. Το τηλέφωνο συνέχισε να χτυπάει, και καθώς σημείωνε τις πληροφορίες κάθε τμήματος, έτρεμε και το χέρι του: «Ολόκληρη η χώρα έχει παραλύσει». Τα ενθαρρυντικά χτυπήματα στην πλάτη ηχούσαν σαν τύμπανα. «Τα καταφέραμε, αδερφέ, τα καταφέραμε». Ο Σιλβέστρε Ρολδάν σκούπισε τα μάτια με το μανίκι του σακακιού του, ο Χασίντο Ντσουλ Ποτ με το κόκκινο μαντίλι της στολής του. Ήταν αδύνατον να συγκρατήσουν τη συγκίνησή τους. Ο πρώτος που σήκωσαν στα χέρια ήταν ο μικρός Ροδρίγο, που έσκασε στα γέλια. Σε κάθε αγκάλιασμα ο Σατουρνίνο Μάγια κρεμόταν από τους συντρόφους του. Τα πρόωρα άσπρα μαλλιά του Βεντούρα Μουρίγιο ήταν ευλογία. Αυτόν τον έλεγαν ο «Σένιος» για τo ατσαλάκωτο οβερόλ του, τώρα με το πουκάμισο έπεφτε στην αγκαλιά των συναδέλφων του γελώντας, ή ίσως και κλαίγοντας. Τι σημασία είχε; Το πρόσωπο του Σιλβέστρε Ρολδάν είχε ξαναβρεί το χρώμα του. Κάθε τηλεφώνημα έφερνε καλά νέα. Μετά τον φόβο της αποτυχίας, οι ειδήσεις από τη χώρα έφταναν θριαμβευτικές. Έξω, στον δρόμο, η ατμόσφαιρα ήταν εορταστική. Κάποιοι, χωρίς καν να το σκεφτούν, άρχισαν να τραγουδούν τη «Γυναίκα του σιδηροδρομικού».

«Η συντροφικότητα και η συνδικαλιστική πειθαρχία είναι εμφανείς», είπε με στόμφο ο Ρολδάν. «Σήμερα, γιατί αύριο ποιος ξέρει», είπε ο Σατουρνίνο. «Μη μας τη σπας, η απαισιοδοξία σου είναι αντιδραστική». «Ο Σατουρνίνο έχει δίκιο», επενέβη ο Τρινιδάδ. «Πρέπει να αρχίζουμε από την αρχή, ξανά και ξανά, κερδίζουμε, χάνουμε, κερδίζουμε, χάνουμε, γυρνάμε στην αρχή. Αύριο όλα πρέπει να ξαναρχίσουν, τίποτα δεν είναι μόνιμο, όλα αλλάζουν, η Γη γυρίζει, κι εμείς το ίδιο, το φως δεν είναι ποτέ ίδιο, όλα πάνε κι έρχονται, τα κύματα της θάλασσας...» «Σταμάτα πια, ρε μαλάκα Τίτο, σε μούρλανε ο θρίαμβος, τι έπαθες;» – ο Βεντούρα Μουρίγιο χτύπησε τον Τρινιδάδ στην πλάτη. Για πρώτη φορά μετά από ώρες, ο αρχηγός κάθισε. Φούσκωσε και ξεφούσκωσε το στήθος με έναν βαθύ αναστεναγμό, ίσως τον πιο βαθύ από τότε που γεννήθηκε. Αυτό ένιωθε, μια γέννηση, κάτι λευκό μετά από τον παρατεταμένο πόλεμο με τα αφεντικά, τον αργό, απελπιστικό διάλογο με τη διοίκηση, τις συνεδριάσεις με τους συναδέλφους, που κατά καιρούς έμοιαζαν τόσο αμετακίνητοι και αδιαπέραστοι όσο η εταιρεία. Χαμογέλασε στον Σιλβέστρε Ρολδάν, που, ψηλός καθώς ήταν, έσκυψε δίπλα του και τον ρώτησε: «Πώς τα βλέπεις;» «Αισθάνομαι ανακούφιση και ξαναγεννιέται η εμπιστοσύνη μου, γιατί εγώ έπαιζα τη δουλειά μου». «Όλοι διακινδυνεύουμε τις δουλειές μας». «Ναι, αλλά εσύ έχεις γυναίκα και παιδιά. Εγώ δεν έχω τίποτα. Η δουλειά μου είναι η ζωή μου». «Ό,τι καλύτερο μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο, να είναι σιδηροδρομικός», χαμογέλασε ο Σατουρνίνο. Το επάγγελμά τους ήταν κληρονομικό από πατέρα σε γιο και το ασκούσαν ως ένα από τα ευγενέστερα επαγγέλματα από τότε που ο Τεοδόρο Λαρέι ίδρυσε την Ένωση Μηχανικών

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 15

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 16

Μεξικού το 1900. Στο Μεξικό των άκληρων αγροτών και των γαιοκτημόνων του Πορφίριο Ντίας, οι σιδηροδρομικοί ξεχώριζαν για την τραχύτητά τους. Ήξεραν ότι ήταν γενναίοι, αδάμαστοι, περήφανοι. Στο παρελθόν δεν φοβήθηκαν το «Σκοτώστε τους τώρα, στη βράση κολλάει το σίδερο» του δον Πορφίριο, και σήμερα το πιο αξιοζήλευτο Συνδικάτο του Μεξικού γινόταν ο φορέας της αλλαγής. Το κόκκινο μαντίλι, δεμένο γύρω από τον λαιμό, ήταν η πολεμική τους ιαχή. Όταν είδαν την ανταπόκριση των συναδέλφων τους, ακόμη και οι «γελαδάρηδες», που προσπάθησαν να σαμποτάρουν το κίνημα, σταμάτησαν τη δουλειά. Οι εργαζόμενοι έλεγαν γελαδάρηδες τους πουλημένους συνδικαλιστές ηγέτες που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην κυβέρνηση, επειδή στις 14 Οκτωβρίου 1948 –μέρα μεσημέρι– ο Αλφόνσο Οτσόα Παρτίδα, γελαδάρης το επάγγελμα, κατέλαβε το κτήριο του Συνδικάτου με τη βία, με τη βοήθεια εκατό αστυνομικών μεταμφιεσμένων σε πολίτες και σε προεδρική φρουρά, και η επίθεση ονομάστηκε «του γελαδάρη». Με το κεντητό σομπρέρο και το στενό παντελόνι με τα ασημένια κουμπιά, ο γελαδάρης Αλφόνσο Οτσόα Παρτίδα χειριζόταν τα σχοινιά, τραβούσε τα μοσχάρια και τα εξημέρωνε. Εκτός από καλός γελαδάρης και από την αγάπη του για τον Φλοριάν, το άλογό του, δούλευε στους Σιδηρόδρομους, κι όταν μπήκε στην υπηρεσία του προέδρου Μιγέλ Αλεμάν, έγινε ο πρώτος πουλημένος συνδικαλιστής ηγέτης. Από κείνον και μετά, κάθε φορά που ένας ηγέτης πρόδιδε τα μέλη του Συνδικάτου, οι εργαζόμενοι σχολίαζαν: «έγινε του γελαδάρη». Η επιδρομή εκείνη έδωσε τη χαριστική βολή στον ανεξάρτητο συνδικαλισμό. «Η εργατική τάξη κάνει τα θελήματά μας», καυχήθηκε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. «Πώς τα πάει το αγόρι μου;» – περνούσε ο παλιός σιδηροδρομικός δον Νικάσιο από τον σταθμό και ρωτούσε τον σταθμάρχη. «Να μου τον προσέχετε, και για οποιαδήποτε ανυπακοή να μου το πείτε και θα τον στρώσω εγώ!» Επίσης χαιρετούσε την

ατμομηχανή του. «Να μου την προσέχετε, εγώ την είχα σαν βασίλισσα». «Κι εγώ την κακομαθαίνω», απαντούσε ο νέος μηχανοδηγός. Ωστόσο, όσα έβλεπε έθλιβαν τον Νικάσιο, τα εργαστήρια επισκευών δεν αερίζονταν καλά, οι σιδηροτροχιές ήταν σε πολύ κακή κατάσταση, η ομάδα επίσης, οι αποσυναρμολογημένες μηχανές ένας σωρός στο μηχανοστάσιο, κι όσα του έλεγε ο γιος του τον πονούσαν. «Φαντάσου ότι ένας από τους επιστάτες είπε στον συνάδελφο Χαβιέρ Ρίσο: “Φύγε, άμα θέλεις μη δουλέψεις, θα σε καλύψω εγώ, με το αζημίωτο, εννοείται”». Από νωρίς, οι καντίνες και τα μπαρ, όλο και πιο πολλά στο Νονοάλκο, γέμιζαν με «καλυμμένους» νεαρούς. «Κοίτα, μπαμπά, η ίδια η εταιρεία μάς σπρώχνει να το κάνουμε». Τον μηχανοδηγό Βεντούρα Μουρίγιο τον είχαν αναγκάσει να σύρει με τη μηχανή του είκοσι φορτηγά βαγόνια με πλήρη ταχύτητα και, παρόλο που διαμαρτυρήθηκε ότι η «Αδελίτα» του δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα, το αφεντικό τον διέταξε να ξεκινήσει, αλλιώς θα τον κατήγγελλε για εσκεμμένη καθυστέρηση, ότι σαμποτάριζε όχι μόνο τη δική του τη δουλειά αλλά και των συναδέλφων του. Σε μια απότομη πλαγιά το τρένο αναπήδησε και συγκρούστηκε με ένα άλλο και τον δον Ρενάτο τον πέρασαν πειθαρχικό. «Δόξα τω Θεώ δεν είχε πάθει τίποτα, αλλά πλήρωσε πρόστιμο δέκα χιλιάδες πέσος! Το φαντάζεσαι, μπαμπά; Δέκα χιλιάδες πέσος». «Δεν είναι πια όπως πριν, δον Νικάσιο, με την πρώτη ευκαιρία μάς κατηγορούν ότι καθυστερούμε επίτηδες. Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο, ότι δήθεν πάμε αργά για να καθυστερήσουμε την άφιξη των εμπορευμάτων». «Αυτά δεν είναι αντρίκια πράματα». Έκαναν κακό στην οικονομία της χώρας, ήταν μια επίθεση εναντίον του έθνους. Ο γέρος σιδηροδρομικός Νικάσιο κουνούσε το κεφάλι του, ο γιος του ζούσε σε μια εποχή συνδικαλιστικής διαφθοράς που τον αρρώσταινε. «Μήπως το ’χουν βάλει σκοπό να τελειώνουν με τους Μεξικάνικους Σιδηρόδρομους;»

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 17

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 18

«Πρώτα πρέπει να δημιουργηθεί ο πλούτος για να αναδιανεμηθεί», υποστήριζαν οι οπαδοί των γελαδάρηδων. Εν τω μεταξύ, τα δημόσια αξιώματα ήταν μια πηγή προσωπικού πλουτισμού. Ο Τρινιδάδ έμενε στο ξενοδοχείο Μίνα και, παρόλο που ποτέ δεν του είχε περάσει απ’ το μυαλό, την ώρα που όλοι μαζεύονταν στα σπίτια τους του έλειπε η γυναίκα του η Σάρα, η κυριακάτικη ρουτίνα, τα απογεύματα στο πάρκο με τα παιδιά τους. Η Κλεμένσια, μια δυναμική και αποφασιστική συνάδελφος, προσφέρθηκε να του πλένει τα ρούχα. «Όποτε θέλεις μπορείς να έρχεσαι για φαγητό· όλοι οι καλοί χωράνε, συνάδελφε» – και τώρα το ’χε μετανιώσει που της αρνήθηκε. Τον είχε ζώσει η μοναξιά. Βέβαια, είχε την Μπάρμπαρα, την ανιψιά του, αλλά εκείνη ούτε που τον είχε ρωτήσει πώς τα έβγαζε πέρα στην πόλη. Ούτε ρωτούσε για τη γυναίκα του και τα παιδιά του, που ήταν πρώτα της ξαδέρφια. Παράξενο κορίτσι, με μοντέρνες αντιλήψεις! Ο Τρινιδάδ νοσταλγούσε τον μεγάλο κόκκινο ουρανό, τη ζέστη, την πυκνή βλάστηση, τα αρώματα από κόλιαντρο, λουβουδιά στη χύτρα με μαύρα φασόλια, τα καθαρά σιδερωμένα και κολλαριστά ρούχα. «Πάμε να πιούμε καμιά κρύα μπίρα για να το γιορτάσουμε». Ο αρχηγός έπινε μία, ίσως και δύο, κι όταν οι άλλοι ετοιμάζονταν για την τρίτη, γύριζε στο γραφείο. «Βλέπετε πώς ανταποκρίθηκαν! Βλέπετε ότι ήταν δυνατόν!» Την επόμενη ημέρα η στάση εργασίας θα ήταν τετράωρη και, καθώς οι μέρες θα περνούσαν, θα παρατεινόταν· την τέταρτη μέρα θα γινόταν οκτάωρη, μέχρι να γίνει εικοσιτετράωρη απεργία και να σταματήσουν όλα τα τρένα στις ράγες. «Φοβόμουν την αντίδραση αυτών που δουλεύουν στις αμαξοστοιχίες και τις σιδηροτροχιές, επειδή η εταιρεία τούς με-

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 19

ταχειρίζεται προνομιακά, αλλά συμμετείχαν κι εκείνοι» – ο Τρινιδάδ δεν μπορούσε να κρύψει την ικανοποίησή του. «Εγώ ξέρω το Συνδικάτο και ξέρω τι είναι και τι μπορεί να κάνει», παρενέβη ο Βεντούρα Μουρίγιο. «Ήξερα ότι οι στάσεις θα γενικεύονταν σ’ όλη τη χώρα». «Όποιος πανηγυρίζει από τώρα είναι μαλάκας», αποφάνθηκε ο Σιλβέστρε Ρολδάν. Οι σιδηροδρομικοί είχαν αποκτήσει μια πρωτόγνωρη σιγουριά. Σπουδαία επίδειξη ενότητας! Η ανταπόκριση ξεπέρασε κάθε προσδοκία.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 20

z2å

Οβατών πίσω από το τζάμι, το τρίξιμο των φορτηγών βα-

Τρινιδάδ

νοσταλγούσε τα πλήθη, τα πρόσωπα των επι-

γονιών, τους ταξιδιώτες που τρέχουν στην πλατφόρμα, οικογένειες ολόκληρες με πολλά παιδιά και σακίδια και τσάντες, απ’ εδώ, πρόσεχε, Σέρχιο, μη χαθείς, το πλήθος και τη βιασύνη του, τη βαλίτσα, σου λέω να ανεβάσεις τη βαλίτσα μου, θα τη χάσουμε την καφέ, τη μαύρη την έχω εγώ, η καφέ λείπει, εκεί κάτω την είδα την καφέ, να τη, ναι, να τη, όχι αυτή, η καφέ, οι ανθρώπινοι όγκοι και οι σπόροι, τα κλουβιά με τα κοτόπουλα, τρομαγμένα σαν τους ανθρώπους, τα κοτόπουλα με μάτια φοβισμένης γυναίκας, τα γουρούνια που με κάποιον τρόπο ένιωθαν ότι πήγαιναν στη σφαγή, τα σακιά με τα κρεμμύδια μαζί με τις οικογένειες που έμοιαζαν με σακιά πατάτες, παιδί μου, δεν είχαν καν πλύνει τα χώματα, τα σπρωξίματα, τις αγκωνιές, τα βήματα πάνω στην άσφαλτο, τρέξε, φεύγει το τρένο, τη σκόνη, το βουητό του κόσμου κάτω από τον τεράστιο θόλο, τη βιασύνη, το άγχος, το ταξίδι μοιάζει με το άγνωστο, όταν φεύγεις είναι λίγο σαν να πεθαίνεις, το κάλεσμα του αγνώστου, τη μυρωδιά της σκουριάς, του πετρελαίου, κάθε λογής στριγκλιές, τις φοβερές ρόδες έτοιμες να ξεκινήσουν πάνω στις ράγες, το τρίξιμο των βαγονιών, τώρα θα σε κανονίσω εγώ, την κόρνα ενός ταξί έξω από τον σταθμό, θέλουν να μας σπάσουν τα νεύρα, γιατί τόσο δυνατά, νομίζουν ότι θα τα λύσουν όλα με τις αγριοφωνάρες τους, άντε, τρέξε, πιάσ’ το, τράβα το, το κοπάδι

των σωμάτων, ο ένας πάνω στον άλλο ψάχνοντας για την έξοδο, αυτός ήταν ο σταθμός της Μπουεναβίστα, καθαρή ζωή, η έκρηξη, η μηχανή του χρόνου. Κι ύστερα τα μισάνοιχτα παράθυρα, κατέβασέ το, σήκωσέ το, μην κρέμεσαι από το παράθυρο, αντίο, αντίο, στο επανιδείν, να προσέχετε πολύ, τα χείλια των παιδιών να σαλιώνουν το παράθυρο, φεύγει το τρένο, αντίο, να μου γράφεις, μη μας ξεχάσετε, αντίο, η μύτη πιέζεται στο τζάμι, ίσως να μην ξαναγυρίσουμε, το τρένο, τι μεγάλη περιπέτεια, οι προειδοποιήσεις, τι έπαθες, είσαι τρελός, θα πέσεις, ανέβασε το παράθυρο, δεν ξέρεις να ταξιδεύεις, θα μπούμε σε τούνελ και θα σου κόψει το κεφάλι, το κεφάλι σου ανάμεσα στις σιδηροτροχιές, το κεφάλι σου μπάλα πάνω στους στρωτήρες, πέρα δώθε, το λίκνισμα, φεύγει το τρένο, το τρένο της ζωής, έχασες το τρένο. Η ατμομηχανή νικούσε τον αέρα, τη βαρύτητα, ήταν η πρόοδος στις ράγες, η ελπίδα, η νεωτερικότητα, το μέλλον – αχ, το μέλλον! Οι σιδηροδρομικοί βαριανάσαιναν μαζί της, την ωθούσαν με τη δύναμη της θέλησής τους, επαναλάμβαναν: «Η Μεξικάνικη Επανάσταση έγινε με το τρένο, για να νικήσει ο Πάντσο Βίγια ανατίναζε ατμομηχανές και γέφυρες. Ο χειρότερος εχθρός του, η ατμομηχανή. Αν τα ομοσπονδιακά στρατεύματα δεν μεταφέρονταν με τα τρένα, θα κέρδιζε, και γι’ αυτό ήθελε να τα καταστρέψει, βυθίζοντας τις ράγες κάτω από τις οπλές των αλόγων του, να τα κάνει όλα στάχτη και μπούρμπερη». «Έρχεται το τρένο και ξέρω τι ώρα είναι», έλεγε ο Βεντούρα Μουρίγιο, παρά τις παροιμιώδεις καθυστερήσεις των Μεξικάνικων Σιδηροδρόμων. Το λευκό καντράν του ρολογιού με τους μνημειώδεις δείκτες δέσποζε στον κεντρικό τοίχο του σταθμού και, παρόλο που ο Τρινιδάδ άκουγε κάποιον να λέει σε κάποιον άλλο να μη βιάζεται, ότι δεν θα έχανε το τρένο γιατί κανένα δεν φεύγει στην ώρα του εκτός από τη Μεχικάνα, ο επιβάτης έτρεχε και η αγωνία του τον έκανε πιο ανθρώπινο. Ανθρώπινοι ήταν και οι επιθεωρητές του κινητήρα και των

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 21

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 22

μηχανών, που ζητούσαν την ανανέωση της κινητήριας δύναμης, αυτοί που επισκεύαζαν τις ατμομηχανές με ανταλλακτικά από άλλες και τις έκαναν σαν καινούργιες, να τρίζουν από καθαριότητα, σε άριστη κατάσταση, εκείνοι που ορκίζονταν ότι οι μηχανές και οι συρμοί που αγοράζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες μπορούσαν να κατασκευαστούν καλύτερα και με χαμηλότερες τιμές στο Μεξικό. «Έχουμε εκπαιδευμένο προσωπικό, μπορούμε να το κάνουμε». Τώρα με την απεργία, οι συρμοί περίμεναν ακίνητοι στον περίβολο του νέου κεντρικού σταθμού της Μπουεναβίστα, ο θάνατος, αδελφέ, ο θάνατος και η σιωπή πυκνή κάτω από τους ψηλούς θόλους τον έκανε έξω φρενών, ήταν σαν να είχε έρθει το τέλος του κόσμου. Αυτή η παράλυση βάραινε τον Τρινιδάδ, αλλά πίστευε ακράδαντα ότι τα ερειπωμένα μηχανοστάσια, τα διπλωμένα χέρια, η απέραντη αναμονή κορυφώθηκαν σε έναν θρίαμβο. «Ο σκοπός μας είναι καλός», αποφάνθηκε ο Ρολδάν. «Πρέπει να είναι», συμφώνησε ο Μάγια. Μετά από τρεις ημέρες αναμονής, η οικογένεια κατασκήνωνε στην πλατφόρμα. Η γυναίκα είχε απλώσει ρούχα στα χερούλια ενός βαγονέτου. Πώς και με τι είχε πλύνει τα πουκάμισα και τα εσώρουχα; Η εγκατάλειψη της Μπουεναβίστα απλωνόταν μπροστά στα μάτια του κόσμου που περίμενε. Το δάπεδο ήταν σκεπασμένο με σκουπίδια, το νερό στάσιμο, η δυστυχία τού να είσαι εκεί χωρίς τίποτα έκανε τον σταθμό να μοιάζει με τεράστιο νεκροταφείο. «Οι μηχανές είναι γυναίκες», έλεγε ο Βεντούρα Μουρίγιο, «και το βαγόνι προσωπικού το τελευταίο τους παιδί». «Ναι», συμφωνούσε ο Σιλβέστρε Ρολδάν. «Εκεί έχω όλη μου την οικογένεια». «Η ατμομηχανή είναι θηλυκιά, ναι, αλλά τα βαγόνια είναι αντράκια» – χαμογέλασε ο Σατουρνίνο Μάγια.

Η δυσοσμία και η βρωμιά από την αίθουσα αναμονής έφτανε μέχρι τον δρόμο. Μέσα μερικοί επιβάτες, ξεχασμένοι από τον Θεό, ρωτούσαν πού και πού: «Και το τρένο;» Όταν μπορούσαν ακόμα να τρέχουν, τα παιδιά ρωτούσαν: «Πόσες μέρες θα μείνουμε εδώ;» Τώρα πια δεν έτρεχαν, κοιμούνταν σαν ένας σωρός από κουρέλια στα πόδια της μητέρας τους, κι εκείνη βρώμικη, σε έναν αυτοσχέδιο καταυλισμό. «Δεν σας είπαν ότι δεν υπάρχουν τρένα;» Η δυσωδία του αιθέρα από τις τουαλέτες διαπερνούσε τα πάντα, μέχρι και το ξύλο των πάγκων στην αίθουσα αναμονής. «Και το τρένο; Είμαστε από το Μεστιτλάν, πάμε στο Ιδάλγο». «Δεν διαβάσατε για το αίσχος της απεργίας στην εφημερίδα;» Ποια εφημερίδα, εδώ δεν είχαν να φάνε! Κι αν αγόραζαν, μήπως ήξεραν να διαβάζουν; Καημένη χώρα, πραγματικά καημένη, γαμώτο, τι δυστυχία. Κάποια μέρα η συσσώρευση του κεφαλαίου θα θεωρείται έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, αλλά –προς το παρόν– είμαστε ανυπεράσπιστοι μπροστά στην ύβρη του πλουτισμού των λίγων, σκεφτόταν ο Τρινιδάδ. Η γη ήταν ένα πλέγμα από σιδηροτροχιές που περιέζωναν από παντού τα τρένα, δεν υπήρχε πιο χαρούμενη περίμετρος, θα έλεγε ο Λόπες Βελάρδε· από το οροπέδιο στη θάλασσα, από την έρημο στη ζούγκλα, από τη χιονισμένη κορφή στη φλέβα του αργύρου στις στοές των ορυχείων, τα τρένα έκαναν τη γη να χορεύει στον σκοπό των σφυριγμάτων τους, δύο φεύγοντας και άλλα σταματώντας σε κάθε προγραμματισμένο σταθμό. Πόσο κινδύνευαν, πώς παραμόνευε ο εκτροχιασμός! Πολλά φορτηγά μεταφέρουν μεταλλεύματα, άλλα βυτιοφόρα βαγόνια με πετρέλαιο. Εδώ και λίγο καιρό στην Μπαλεστέρα –που πήρε το όνομά της απ’ το balasto, το έρμα, τα σκύρα για τις σιδηροτροχιές– οι βροχές διάβρωσαν έναν αγωγό της Pemex (Μεξικάνικα Πετρέλαια) και μια σπίθα προκάλεσε έκρηξη που σκότωσε αρκετούς επιβάτες και οκτώ μέλη του πληρώματος.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 23

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 24

Έτσι ήταν, ποτέ δεν ήξερες ποια σπίθα μπορεί να ανάψει το φιτίλι, ποια συμφορά παραφύλαγε στην πρώτη στροφή. Παράξενο που δεν άκουγε τον θόρυβο των μηχανών, ούτε καν το βαγονέτο, τις ρόδες του στην άσφαλτο. Παράξενο που δεν έβλεπε τους συντηρητές, τους συγκολλητές και τους μπογιατζήδες λεκιασμένους με πετρέλαιο να περιμένουν σε ομάδες στην πλατφόρμα, η πατίνα των ρούχων τους τους έδινε μια αρχέγονη αρχοντιά! Κάποιοι από αυτούς έρχονταν από τους καταυλισμούς των εργατών στις γραμμές, από εκεί είχαν αρχίσει, επισκευάζοντας τμήματα μεταξύ Πόλης του Μεξικού και Τολούκα, Μαραβατίο και Ακαμπάρο, Μορέλια και Σαμόρα, και ήταν οι πιο ταπεινοί, οι πιο ξεχασμένοι. Η απεργία αγκάλιαζε εξίσου μηχανικούς, σιδεράδες, ξυλουργούς, σαμαράδες, τεχνίτες, μηχανοδηγούς, μηχανικούς και αχθοφόρους, θερμαστές και υπαλλήλους και τροχοπεδητές που πηγαινοέρχονταν στον σταθμό χωρίς να ξέρουν τι να κάνουν. «Έχουμε γίνει σαν φαντάσματα», σχολίασε ο Σατουρνίνο Μάγια, λάτρης της φιλοσοφίας. Ο Τρινιδάδ είχε την εντύπωση ότι ανά πάσα στιγμή θα έβγαινε ο σταθμάρχης με μια σφυρίχτρα στο στόμα και μια κόκκινη σημαία τυλιγμένη σαν ομπρέλα, θα σήκωνε το χέρι και θα το άπλωνε για να δώσει το σήμα της εκκίνησης. Θα άκουγε την πίεση του νερού στον σωλήνα για τον καθαρισμό των τροχών, της οροφής και των πλευρών των βαγονιών, αλλά αυτά ήταν εικόνες από το παρελθόν, καμία σημαία δεν κυμάτιζε, καμιά ατμομηχανή δεν ξεκινούσε, κανένας συρμός δεν κινούνταν, ούτε θα ξανάνιωθε σε όλο του το σώμα το ιδιαίτερο λίκνισμα των βαγονιών που τραβάει η ατμομηχανή:

Χρυσό καμπανάκι άσε με να περάσω με όλα μου τα παιδιά εκτός από το τελευταίο.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 25

** Τροπικό δέντρο που συναντάται συχνά στο Μεξικό. Η επιστημονική του ονομασία είναι κεΐβη η πέντανδρος. (Σ.τ.Μ.) ** Στα ναουάτλ σημαίνει κάτι κρυφό, απόκρυφο, μεταμφιεσμένο. Στις θρησκευτικές δοξασίες της Μεσοαμερικής το ναγουάλ (nagual ή nahual) είναι ένα υπερφυσικό ον, ένα είδος μάγου που έχει την ικανότητα να μεταμορφώνεται είτε πνευματικά είτε σωματικά σε ζώο, κατά κανόνα σε τζάγκουαρ ή πούμα, αλλά και σε άλλα ζώα. Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις, κάθε άνθρωπος έχει το ναγουάλ του, το πνεύμα ενός ζώου που τον προστατεύει και τον συμβουλεύει. (Σ.τ.Μ.)

Στον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό ήταν το βαγόνι προσωπικού, στον Εθνικό μια μικρή δρεζίνα με όλα τα εργαλεία. Αχ, το τρένο! Τίποτα στη γη δεν τον συγκινούσε τόσο, ούτε καν η Μπάρμπαρα ή η Σάρα ή η Σεχραζάτ, η κόρη του, αυτή που έλεγε μια ιστορία κάθε βράδυ για να βγει ο ήλιος την επόμενη μέρα. Το τρένο ήταν ο τρόπος του να υπάρχει πάνω στη γη, ήταν ο νεκρός πατέρας του, η μάνα του που τον πήγαινε από το χέρι στον σταθμό, το βάρος του φορτίου από όλα τα συναισθήματά του, το ψηλότερο καπόκ* της γης του. Πάει καιρός που το σφύριγμα ακουγόταν μέσα στην καρδιά του και είχε γίνει ένα ιερό ζώο που άφηνε την ουσία του στο παιδικό του όνειρο και τον λίκνιζε μέχρι το ξημέρωμα. Το τρένο ήταν το ναγουάλ του,** ο άλλος του εαυτός. «Εγώ δεν ήμουνα σκίουρος, ούτε τυφλοπόντικας, ούτε κουνέλι, ούτε σαύρα: ήμουνα ατμομηχανή». Από εκείνη τη σφυρίχτρα ο Τρινιδάδ έχτιζε τον εαυτό του. Το τρένο ήταν ό,τι πιο πραγματικό είχε στη ζωή του, τα υπόλοιπα, ακόμα κι ο έρωτας, γίνονταν σελαγισμοί, όπως εκείνα τα χωριά που διασχίζει το τρένο τη νύχτα και είναι σαν να κοιμούνται έναν αιώνιο ύπνο. Ο σιδηρόδρομος, κάθε του κίνηση, τον έβγαζε από τον εαυτό του. Έφερνε και τον πλούτο του Μεξικού. Ο Κεντρικός Σιδηροδρομικός Σταθμός μετέφερε στις ΗΠΑ μεταλλεύματα από το Παράλ, το Μαπιμί, το Μπερμεχίγιο, το Σαν Χουάν Γουαδαλούπε και την Ντιναμίτα, το Σακατέκας και το Φρεσνίγιο και το Γουαναχουάτο. Από τις γραμμές των Κεντρικών και των Ε-

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 26

θνικών Σιδηροδρόμων εξάγονταν χρυσός, ασήμι, χαλκός, σίδηρος, μόλυβδος, μαγγάνιο και υδράργυρος. Το ίδιο γινόταν και με τους Μεξικάνικους Σιδηρόδρομους, τους Διωκεανικούς και τους Σιδηρόδρομους του Ισθμού της Βερακρούς. Ολόκληρες σοδειές ανανά συσσωρεύονταν, και έρεε το μέλι! Τελικά, το σιδηροδρομικό σύστημα ευνοούσε τις ξένες γεωργικές, κτηνοτροφικές και εξορυκτικές επιχειρήσεις με ειδικές τιμές. Οι σιδηροδρομικές γραμμές διέσχιζαν απέραντες εκτάσεις ερήμου, ακατοίκητες και χέρσες, μόνο και μόνο για να φτάσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα παρακλάδια τους πήγαιναν σε κάποιο ορυχείο, σ’ ένα κέντρο ξυλεμπορίου ή κάποια μεγάλη εξαγωγική γεωργική μονάδα. Τα βαγόνια με τα αγροτικά προϊόντα ακολουθούσαν το ένα το άλλο στις ράγες! Εξαγωγές, εξαγωγές, τα καλύτερα πρέπει να πάνε στον βόρειο γείτονα! Γι’ αυτόν οι πιο κόκκινες και μεγαλύτερες ντομάτες, για μας οι πιο πράσινες ντοματούλες για τη σάλτσα τσίλι! Ο Βεντούρα Μουρίγιο μιλούσε με τα χέρια κι ένα τρένο περνούσε μπροστά απ’ τα μάτια των συναδέλφων του. Μια λάμψη έφεγγε στο κουρασμένο βλέμμα του, οι μνήμες τον ξανάνιωναν. Ήταν λες και οι ράγες, οι γέφυρες, τα βυτία, οι σήραγγες, οι χωματόδρομοι, το έρμα της γραμμής, τα σήματα που είχαν καταστρέψει οι επαναστάτες πέρναγαν μπροστά απ’ τα μάτια τους. Μεγάλες δόξες! Οι εμπορικές ή επιβατικές αμαξοστοιχίες ήταν πλέον παρελθόν. Και οι σιδηρόδρομοι που είχαν καταστρέψει οι επαναστάτες δεν επισκευάζονταν. Αχ, η Επανάσταση του 1910! Οι αντάρτες ανέβηκαν στις ατμομηχανές, τις έκαναν ερωμένες τους και οι πραγματικές γυναίκες τους γεννούσαν στα χαντάκια και φόρτωναν το παιδί στο σάλι τους μαζί με το Mauser, κι όταν ο στρατιώτης έχανε τη ζωή του, έπαιρναν εκείνες το τουφέκι. Ήταν περασμένα μεσάνυχτα, όταν ο Βεντούρα άρχισε ξαφνικά να τραγουδάει την «Μπαλάντα του εκτροχιασμού» των Κεντρικών Σιδηροδρόμων του Σακατέκας:

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 27

Στείλανε το σήμα κι έφτασε το τρένο το βοηθητικό στις εφτά το βράδυ δεν άργησε καθόλου [...]. Βαριά τραυματισμένοι ο ελεγκτής κι ο μηχανοδηγός ουρλιάζουνε απ’ τον πόνο.

Όμως αυτό που του άρεσε περισσότερο ήταν το μεγάλο ταξίδι των 41 πούστηδων στο Γιουκατάν, επειδή ο ένας από αυτούς, ο Ιγνάσιο ντε λα Τόρε, ο γαμπρός του δον Πορφίριο Ντίας, ήταν o αρχηγός του ρεζιλέματος. Στις 20 Νοεμβρίου του 1901 συνελήφθησαν 21 ομοφυλόφιλα ζευγάρια, πάνω στο γλέντι κι εκεί που έβαζαν σε κλήρο έναν έφηβο. Ανήκαν στην υψηλή κοινωνία της εποχής του Πορφίριο Ντίας, και για να τους τιμωρήσει ο δον Πορφίριο τούς επιστράτευσε για να πολεμήσουν τους Ινδιάνους Μάγια στον Πόλεμο των Καστών στο Γιουκατάν. Δίχως να νοιαστούνε διόλου για την πάναγνή μας φύση ούτε που σ’ ενδιαφέρουσα όλες σχεδόν μας ήμασταν σαρδέλες μάς εκάνανε, σε τρένο μάς φορτώσανε σε βαγόνι τρίτης θέσης στον μουντζούρη Μεξικάνο.

Οι σιδηροδρομικοί περηφανεύονταν για τον ανδρισμό τους. Οι γυναίκες τούς ήθελαν, ήταν σαν τους ναυτικούς που σε κάθε λιμάνι άφηναν κι από μια αγάπη. Στο Αγουασκαλιέντες προειδοποιούσαν τα κορίτσια: «Μην τα φτιάξεις με σιδηροδρομικό γιατί θα σε απατήσει». Ωστόσο, η γυναίκα που θα ερωτευόταν

Τυλιγμένες σαν πιτούλες πήγαμε με τους φαντάρους που ξεδιάντροπα προσβάλλαν τη σεμνότητά μας. Ο φτωχούλης μας ο Σόφιο μια και δυο λιποθυμούσε έτσι που το καταραμένο τρένο τον κουνούσε.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 28

σιδηροδρομικό δεν μπορούσε να τον αφήσει: «Είμαι το τελευταίο σου βαγόνι, με γάντζωσες για όλη μου τη ζωή». Ο ηρωισμός των γυναικών συγκινούσε τον Τρινιδάδ. Τις αισθανόταν, περισσότερο από τους άνδρες, σαν φυσικούς συνεργούς του, σαν συμμάχους του, πάντα τον αγαπούσαν, ακόμα και παρά τη θέλησή του. Ποτέ δεν θα τον απογοήτευαν, ποτέ δεν θα τον πρόδιδαν. «Δεν είναι οι άντρες όμοιοί μου, αλλά οι γυναίκες που με αγαπούν χωρίς να με κρίνουν, μ’ αγαπούν ενάντια σε όλους και σε όλα, παρόλο που είμαι κατεστραμμένος, φτωχός, αδύναμος, ό,τι κι αν κάνω, έχουν κάτι πρωτόγονο που μου ταιριάζει». Για μια στιγμή, σαν για να επιβεβαιώσει τη σκέψη του, ο Τρινιδάδ είδε μπροστά του το πρόσωπο της Μπάρμπαρα, της ανιψιάς του. Όταν κάποτε απεργοσπάστες προσπάθησαν να καταλάβουν ένα τρένο στην Οαχάκα, οι γυναίκες των τεχνιτών που δούλευαν στις γραμμές, οι πιο φτωχές, ξάπλωσαν πάνω στις γραμμές και τους εμπόδισαν. Με τα λουλουδιαστά μεσοφόρια τους, οι γυναίκες απ’ το Χουτσιτάν ξάπλωσαν σε όλο το μήκος της γραμμής. Δεν φοβήθηκαν τον θάνατο. «Όπως το έκαναν οι γυναίκες των στρατιωτών στην Επανάσταση, έτσι θα υπερασπιστούμε κι εμείς τους άντρες μας». Ξάπλωσαν στις τραβέρσες και κανείς δεν μπορούσε να τις σηκώσει. Μια από αυτές μπήκε στη μέση και στάθηκε με τα χέρια ψηλά για πάνω από μία ώρα εμποδίζοντας τη μηχανή να ξεκινήσει. Φώναζε κλαίγοντας: «Δεν θα σας αφήσουμε να σκοτώσετε τους άντρες μας». Η γενναιότητα των γυναικών εντυπωσίασε και τον Σιλβέστρε Ρολδάν. «Είναι πολύ γενναίες οι πουτάνες!» είπε στον φίλο του τον Μάριο Χιλ. Οι στρατιώτες τις σημάδευαν με τις ξιφολόγχες τους, κι εκείνες ούτε που κουνήθηκαν. Ένα κορίτσι ανέβηκε στο τρένο που είχαν σταματήσει οι απεργοί και ένας στρατιώτης τη σημάδεψε με την ξιφολόγχη του. Αν δεν την είχαν τραβήξει πιο πίσω, θα την είχε διαπεράσει πέρα ως πέρα.

Άλλες την ακολούθησαν για να βγάλουν έξω το πλήρωμα που είχε κρυφτεί στις τουαλέτες. «Απεργία, απεργία!» Οι επιβάτες ξεσηκώθηκαν. «Σκοτώστε μας, αλλά αυτό το τρένο δεν φεύγει», είπε ο Σιλβέστρε Ρολδάν με σταθερή φωνή. «Ακούστε μας, θέλουμε να εκλέξουμε τους ηγέτες μας, να ανακτήσουμε την εργατική μας αξιοπρέπεια. Φτάνει πια με τους πουλημένους. Είμαστε σιδηροδρομικοί, όχι δράκοι». «Τι θα γίνει με εμάς;» φώναζαν οι ταξιδιώτες. «Πρέπει να πάω σπίτι μου», τσαντίστηκε μια ταξιδιώτισσα. «Δεν θα σας αφήσουμε να πεθάνετε από την πείνα», την παρηγόρησε μια γυναίκα σιδηροδρομικού. Μετά από αυτήν, κι άλλες γυναίκες έφτασαν με ένα βαγονέτο και ανέβηκαν στο σταματημένο τρένο με καλάθια γεμάτα τάκος, αναψυκτικά, ασπιρίνες. «Είμαστε εδώ για να σας τα προσφέρουμε». Μετέδωσαν το κέφι τους στους επιβάτες, καθάρισαν μέχρι και τις βρώμικες τουαλέτες. Μοίρασαν τα τρόφιμα, και στη θυμωμένη ταξιδιώτισσα έδωσαν ένα τσάι για την κακή διάθεση. Την επόμενη μέρα, επειδή δεν βρήκαν μεταφορικό μέσο, οι γυναίκες των σιδηροδρομικών περπάτησαν 24 χιλιόμετρα επί δέκα ώρες σε δύσκολο έδαφος για να τους ταΐσουν ξανά. Έφτασαν στα σταματημένα βαγόνια τραγουδώντας. Είχαν τόσο κέφι, που οι επιβάτες κατέληξαν να πάρουν το μέρος των απεργών. «Οι γυναίκες είναι η δύναμη κρούσης μας», αποφάνθηκε ο Σιλβέστρε Ρολδάν. Οι γυναίκες έρχονταν αντιμέτωπες με τους απεργοσπάστες, τους έβριζαν, τους πέταγαν δεκάρες και τορτίγιες, και η πιο γριά ανέμισε το βρακί της μπροστά στον μηχανοδηγό λακέ της εταιρείας και φώναξε: «Φόρεσέ το, δειλέ, για να δούμε μπας και μάθεις να πολεμάς σαν άντρας». Η απεργία ζωντάνευε τον αέρα, οι σιδηροδρομικοί ξανάνιωναν. Περνούσαν μέσα από τις αυλές με τη λαχτάρα για αλ-

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 29

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 30

λαγή σε κάθε διασκελισμό, οι οπαδοί του Τρινιδάδ ένιωθαν πρωτόγνωρα δυνατοί. Στις ράγες κοιμούνταν σαν προϊστορικό κοπάδι τα φορτηγά βαγόνια με τα μεγάλα μαύρα τους γράμματα: ΕΘΝΙΚΟΙ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΙ ΜΕΞΙΚΟΥ

Λίγες μέρες πριν, η θέληση των σιδηροδρομικών ηλέκτριζε μέχρι και τις άκρες των μαλλιών τους. Σήμερα μπορούσαν να ξεκουραστούν, παρόλο που το κροτάλισμα του βαγονιού, σιωπηλού τώρα, ήταν ο ρυθμός του εσωτερικού τους ρολογιού.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 31

z3å

σταμάτησε η καρδιά μου, και δεν τη νιώθω πια;» « ρώτησε ο Σατουρνίνο Μάγια με το αγορίστικο χαμόγελο που του χάριζαν τα δόντια του, άσπρα σαν το γάλα. Η πρώτη λέξη που είπε ο Σατουρνίνο Μάγια ήταν «τρένο». Μια μέρα στην εξοχή εμφανίστηκε σφυρίζοντας και αγκομαχώντας το τρένο, κι εκείνος θαμπώθηκε τόσο που είπε «τρένο» δείχνοντας πάνω στη γέφυρα. «Για δες, αυτό το παιδί αντί για μαμά ή μπαμπά είπε τρένο». Από εκείνη τη στιγμή ο πατέρας έπαιρνε τον μικρό του γιο στον σταθμό για να βλέπει τα τρένα να φεύγουν. Στο Λάγος ντε Μορένο, οι εμπορικές αμαξοστοιχίες της γραμμής Σιουδάδ Χουάρες-Μπουεναβίστα παρέλαυναν μέρα νύχτα. Τέσσερα επιβατικά τρένα πήγαιναν στην πρωτεύουσα! Όταν ο πατέρας είδε την έλξη του γιου του, αποφάσισε να τον κάνει συνταξιδιώτη του. Κι εκείνος, όταν ήταν παιδί, έπαιζε το τρενάκι με αναποδογυρισμένες καρέκλες, που τις είχε μετατρέψει σε σήραγγες. Πριν πει οτιδήποτε άλλο, έμαθε να λέει «Ρω και ρω τσιγάρο, ρω και ρω κερί, γρήγορα γυρνάνε οι ρόδες, κουβαλάνε ζάχαρη». Για τον Σατουρνίνο, το μόνο αξιομνημόνευτο μάθημα ήταν το μάθημα του τρένου. Μια φορά, αντί να πάρει το νυχτερινό δρομολόγιο, ο πατέρας επέλεξε το πρωινό, ήταν σαν παιχνίδι, μικρό, φρεσκοβαμμένο, με βαγόνια πρώτης και δεύτερης θέσης που ήταν σαν να συνομιλούσαν με το τοπίο, τον ήλιο, τις εποχές: «Πού είσαι, ήλιε;», «Σύννεφα, γιατί με ακολουθείτε;», «Αγελάδες, σταματήστε να με κοιτάτε με αυτά τα αγαθά μάτια».

ήπως

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 32

Σταματούσε σε όλους τους σταθμούς, έπαιρνε ακόμα κι αυτούς που σήκωναν το χέρι δίπλα στις ράγες. Πατέρας και γιος έκαναν δώδεκα ώρες για να φτάσουν στην πρωτεύουσα, αλλά ήταν οι πιο ευτυχισμένες της ζωής τους. Αν και υπήρχε βαγκόνρεστοράν, εκείνοι κατέβαιναν για να αγοράσουν σάντουιτς, τάκος από ρύζι με βραστό αυγό, αναψυκτικά που μετέφεραν σε καλάθια κάτι γυναίκες με ποδιά και σάλι. Αδύνατον να κοιμηθεί το βράδυ στην κλινάμαξα· ο Σατουρνίνο σήκωνε την κουρτίνα και κοίταζε έξω με λαχτάρα. «Μάτια μου, διαπεράστε το σκοτάδι», αναφωνούσε, και αναδύονταν μορφές, κίνηση, στύλοι, κοπάδια φαντάσματα που κοίταζαν μόνο αυτόν. Κολλημένος στο παράθυρο, ο Σατουρνίνο ανακάλυψε τον μυθικό κόσμο των σιδηροδρομικών σταθμών τη νύχτα και τις ράγες που έλαμπαν κάτω απ’ το φως του φεγγαριού. Σε αυτές τις τραβέρσες που σκέπαζαν τη γη, σ’ αυτές τις δίδυμες γραμμές που εκτείνονταν από τον Βορρά στον Νότο, από την Ανατολή στη Δύση, βρισκόταν ο προορισμός του. Οι παράλληλοι και οι μεσημβρινοί γίνονται τα κανάλια που οδηγούν στο μέλλον του στο ζενίθ, στην οροφή των βαγονιών. Του άρεσε να μαντεύει τη διαδρομή του τρένου πάνω στην υδρόγειο σφαίρα, τους κύκλους από πόλο σε πόλο. Παρά το σκοτάδι, η πλατφόρμα γέμιζε με άντρες και γυναίκες με παιδιά στα χέρια. Σίγουρα περίμεναν ώρες, γιατί ο Σατουρνίνο διέκρινε αποκοιμισμένα σώματα στην αίθουσα αναμονής. Το παιδί με το όνομα του Σατουρνίνο Μάγια ανακάλυψε ότι οι φτωχοί μπορούν να κοιμηθούν οπουδήποτε. Και να περιμένουν. Μπορούσαν να περάσουν ένα μερόνυχτο ξάγρυπνοι μέχρι το ξημέρωμα, όταν θα εμφανιζόταν η ατμομηχανή και θα δονούσε ολόκληρο τον σταθμό. «Όλη τους η ζωή μια αναμονή», σχολίασε ο πατέρας του. «Και η δική μας η ζωή;» «Η δική μας είναι δράση. Εσύ θα κάνεις ό,τι θέλεις, αρκεί να το βάλεις στόχο». Όσο περισσότερο αργούσε το τρένο, τόσο το καλύτερο για

τον Σατουρνίνο. Τη μέρα, οι πλατφόρμες του σταθμού ήταν γεμάτες αχθοφόρους. Κάποιοι δύσθυμοι συγκολλητές απαντούσαν στις ερωτήσεις του μονολεκτικά, κάποιοι άλλοι συντηρητές έπλεκαν εγκώμια για τη ζωή του σιδηροδρομικού, αλλά αυτοί που τα έλεγαν καλύτερα απ’ όλους ήταν οι τροχοπεδητές. «Ναι, το τρένο είναι ζωή». Πολύ γρήγορα, στον σταθμό του Λάγος, ο Σατουρνίνο έγινε φίλος με τους μηχανοδηγούς και τους εργάτες στις γραμμές. Πολύ σύντομα επίσης έμαθε τα ονόματα των μηχανών, τις δύο πρώτες, τη Βερακρουσάνα και την Πομπλάνα, μάρκας Couillet, από το Βέλγιο, και λίγο αργότερα τη Γουαδαλουπάνα, που κατασκευάστηκε από την Baldwin Locomotive Works στα εργοστάσιά της στη Φιλαδέλφια, έφτασε αποσυναρμολογημένη με πλοίο, μπήκε στο Μεξικό από τη Βερακρούς –σαν τον Ερνάν Κορτές– και συναρμολογήθηκε στην πρωτεύουσα. Πάντα τον στενοχωρούσε η τραγωδία της Μεχικάνα, που χάθηκε όταν βούλιαξε το ολλανδικό πλοίο που τη μετέφερε από την Αμβέρσα στο Λος Αλακράνες, κοντά στην ακτή του Γιουκατάν. «Στον βυθό της θάλασσας κοιμάται μια ατμομηχανή». Ο μικρός έμαθε τέλεια την ανατομία της μηχανής, τους μυς της και το υπέροχο σμήνος των εμβόλων της, τους πεντακόσιους ή χίλιους ίππους της. Αυτά που μετέφεραν τα βαγόνια ήταν επίσης μια πηγή έμπνευσης. Ζωοτροφές, λιπάσματα, ζώα, ασβεστόλιθος ή ζάχαρη, σιτηρά, ή και πιο επικίνδυνα υλικά: βενζίνη και πετρέλαιο. «Τα βυτία μπορεί να είναι επικίνδυνα». Τους άρεσε ο μικρός και τον καλούσαν να ανέβει. «Άκου, η ταχύτητα των εμπορευματικών αμαξοστοιχιών είναι 25 χιλιόμετρα την ώρα, αλλά ορισμένες πηγαίνουν πιο γρήγορα, των επιβατικών 35 χιλιόμετρα την ώρα, αλλά τρέχουν περισσότερο επειδή θέλουν να κερδίσουν χρόνο και οι αποστάσεις είναι τεράστιες. Από την Πόλη του Μεξικού μέχρι το Σαν Λουίς Ποτοσί είναι 525 χιλιόμετρα, φαντάσου!» Ο μικρός Σατουρνίνο γοητεύτηκε από τις μανούβρες των μηχανών, επειδή, απέναντι από τον σταθμό, γύρω από το εργοστάσιο της Nestlé, η κίνηση ήταν συνεχής και τις μηχανές τις

2 – Το τρένο θα περάσει πρώτο

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 33

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 34

αντιμετώπιζαν σαν νύφες ή, τουλάχιστον, σαν νιόπαντρες. «Κοίτα το ταίρι μου. Μόλις πέρασε λίγο καιρό στο μηχανοστάσιο και είναι σαν καινούργια». Η μηχανή έλαμπε σε όλο της το μεγαλείο και ένας τροχοπεδητής της αμαξοστοιχίας Σιουδάδ Χουάρες-Πόλη του Μεξικού πρότεινε: «Σατουρνίνο, σε προσκαλώ να κάνουμε τη διαδρομή Αγουασκαλιέντες-Ιραπουάτο». Ο πατέρας του δεν του το επέτρεψε ποτέ, αλλά –για να τον αποζημιώσει– ο μικρός ταξίδεψε στη Βερακρούς με την οικογένειά του με τον Μεξικάνικο Σιδηρόδρομο, τον πιο παλιό απ’ όλους, που κατασκευάστηκε από Βρετανούς παραχωρησιούχους στα χρόνια του προέδρου Μπενίτο Χουάρες, ένα θαυμάσιο δείγμα εφαρμοσμένης μηχανικής. Οι σήραγγες διαπερνούσαν τις κορφές της Μαλτράτα και οι γέφυρες απλώνονταν πάνω από την άβυσσο, η πιο όμορφη ήταν η καμπύλη γέφυρα πάνω από το φαράγγι του Μετλάκ. Κοιτώντας έξω από το παράθυρο ο Σατουρνίνο παρακολουθούσε τις πλαγιές, γιατί από την Ορισάβα μέχρι το Πάσο ντελ Μάτσο το τρένο ήταν σαν να κρεμόταν στο κενό. Ούτε ο τροχός της τύχης δεν του χάριζε τέτοια συναισθήματα. Όταν ο πατέρας του του ζήτησε να τον συνοδεύσει στη Σιουδάδ Χουάρες στο τρένο που είχε βαγόνι-παρατηρητήριο, το παιδί δεν μπορούσε να πιστέψει σε τόση ευτυχία. «Μπορώ να βγω στην πλατφόρμα;» Με το κεφάλι έξω από το παράθυρο δεν χόρταινε το τοπίο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες απαγορεύουν στα παιδιά να ανοίγουν τα παράθυρα, αλλά στο Μεξικό κάθε επιβάτης είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του. Στο βαγόνι προσωπικού, το πλήρωμα των εμπορικών αμαξοστοιχιών νίπτει τας χείρας του. «Αποκλείεται! Την πάτησε επειδή είχε κρεμαστεί απ’ το παράθυρο!» Ο Σατουρνίνο κάθισε πολλές φορές στο βαγόνι-παρατηρητήριο του Ρεχιομοντάνο ή του Ταπατίο ή του τρένου της Σιουδάδ Χουάρες. Τι υπέροχη η αρχιτεκτονική του σταθμού του Αγουασκα-

λιέντες, με τις σκουπισμένες αίθουσες και τα γυαλισμένα παγκάκια! Εκεί ήταν πραγματικά καθαρά, όχι όπως στην Μπουεναβίστα! Ο σταθμός και τα επιβλητικά συνεργεία έβαζαν τη σφραγίδα τους στην πόλη, χωρίς αυτά οι Μεξικάνικοι Σιδηρόδρομοι δεν ήταν τίποτα. «Αν μια μέρα κλείσουν τα συνεργεία του Αγουασκαλιέντες, τέλειωσαν τα τρένα στο Μεξικό!» αναφώνησε ο Χασίντο Ντσουλ Ποτ. Ακόμα κι αν δεν είχαν σκοπό να ταξιδέψουν, οι κάτοικοι πήγαιναν στον σταθμό για να δουν τα τρένα που έφταναν, τα κορίτσια έβαζαν τα καλά τους για να το υποδεχτούν, σίγουρες ότι ο πρίγκιπας θα ήταν ανάμεσα στους επιβάτες. Το τρένο τις έβγαζε από τον λήθαργό τους και οι πιο τολμηρές το αποφάσιζαν: «Μια μέρα θα ταξιδέψω με το τρένο». Πολύ σύντομα ο Σατουρνίνο έμαθε ότι καμία ατμομηχανή δεν ήταν ίδια με την άλλη. Όταν είδε να μπαίνει η Νιαγάρα, η καρδιά του σταμάτησε. Στα ταξίδια του έμαθε ότι έπρεπε να φροντίζει τη μηχανή, γιατί ήταν ακόμα πιο περίπλοκη κι από ανθρώπινο ον, έτσι η καθεμία είχε το πλήρωμά της, που την ήξερε καλύτερα κι από ερωμένη. «Σ’ αρέσει εδώ; Τι σ’ αρέσει περισσότερο; Πες μου, σε παρακαλώ». Οι σιδηροδρομικοί ερωτοτροπούσαν με την ατμομηχανή τους. Ήξεραν όχι μόνο πώς να την κάνουν να λειτουργήσει, αλλά και την έβαφαν, τη στόλιζαν. Κάποιοι έβαζαν έναν αετό στο φανάρι, άλλοι μια ασπίδα και άλλοι τον ήρωα της ανεξαρτησίας Μιγέλ Ιδάλγο ι Κοστίγια, όπως ο Χοσέ Καρδόσο στη Φιδελίτα, άλλοι πάλι τον ήρωα Χοσέ Μαρία Μορέλος, και την έκαναν να λάμπει από καθαριότητα· όλα της τα εξαρτήματα καλογυαλισμένα και λαδωμένα. Έτσι, τις βάφτιζαν: η Νέγρα, η Κολοράδα, η Αδελίτα, η Κουκαράτσα, η Λουπίτα, η Καρμελίτα Καράρα, που κυλούσε στις ράγες του Ισθμού του Τεουαντεπέκ, και κυρίως η Φιδελίτα, που οι Μεξικάνοι κατασκεύασαν στην Κάσα Ρεδόντα του Ακαμπάρο με τον αριθμό 296 και για την οποία κέρδισε το χρυσό μετάλλιο ο μηχανικός Χοσέ Καρδόσο.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 35

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 36

Πόση περηφάνια ένιωθαν για τη Φιδελίτα! Πρώτης τάξεως μηχανικοί έφτιαξαν τα έμβολα, τις κυλινδρικές βαλβίδες διανομής, ένα ολόκληρο ντελικάτο και ακριβές στομάχι, το παχύ έντερο έπρεπε να συμβαδίζει απόλυτα με το λεπτό, τα όργανα, πολύ εκλεπτυσμένα, πρέπει να τα μεταχειρίζεσαι με κάθε προσοχή, να τα γυαλίζεις στον τόρνο, τα εξαρτήματα κατασκευάζονταν επί αρκετές ημέρες, ήταν μια επίπονη δουλειά που απαιτούσε υπομονή, αφοσίωση και ακρίβεια. Στο Αγουασκαλιέντες σφυρηλατούσαν το σασί. Πολλά εξαρτήματα δεν εμφανίζονταν στα σχέδια και έπρεπε να τα φτιάξουν. «Σχεδόν δουλεύουμε με τα νύχια, δεν έχουμε σύγχρονα μηχανήματα, αλλά τελειώσαμε τη μόνη ατμομηχανή που κατασκευάστηκε στο Μεξικό». Ο Πορφίριο Ντίας προήγαγε και τους βοηθούς τού Χοσέ Καρδόσο. Η ατμομηχανή ήταν εξίσου καλή ή και καλύτερη από τις αμερικάνικες, και στο επικλινές έδαφος έπιανε μεγαλύτερη ταχύτητα. Είχε χαμηλότερο κόστος από τις εισαγόμενες, που η τιμή τους ήταν πάνω από 700.000 δολάρια. Αυτά που ήξερε ο Σατουρνίνο για τους σιδηροδρόμους άφηναν άφωνους τους ακροατές του. Από παραγιός σε μηχανοδηγός τα είχε ζήσει όλα, τίποτα δεν του ξέφευγε, τίποτα, ούτε μία γραμμή, ούτε ένας κορμός ούτε ένα κλαδί – είχε περάσει από παντού. Στο Σαν Λάσαρο, οι μικρές ατμομηχανές στενής χάραξης τον έκαναν να αναφωνήσει: «Είναι ό,τι πιο όμορφο έχω δει στη ζωή μου!» «Ναι, είναι τα όμορφα κορίτσια των σιδηροδρόμων», του εξήγησε ο Ρολδάν. Στο Ακαμπάρο, στην αρχή είχαν μόνο ένα μηχανοστάσιο για 6 γραμμές, τα συνεργεία για τα βαγόνια και δεξαμενή καυσίμων, νερού και λαδιού, αλλά στη συνέχεια οι ίδιοι οι εργαζόμενοι κατασκεύασαν το μεγάλο μηχανοστάσιο για 22 γραμμές, με τοιχοποιία με πόρτες και παράθυρα. Οι γραμμές του μηχανοστασίου κατευθύνονταν σε έναν βαθύ, μεγάλο κύκλο, στον

οποίο η περιστρεφόμενη γέφυρα επέτρεπε στις μηχανές να οδηγηθούν σε σκάμματα για επιθεώρηση. Σε αυτές τις γιγαντιαίες αίθουσες χειρουργείου, οι μηχανικοί εξέταζαν τα σπλάχνα, τα ευγενή εξαρτήματα των μηχανών, και έκαναν μικροεπισκευές που τις διατηρούσαν σε καλή κατάσταση. Στο ένα άκρο του μηχανοστασίου, το τοπικό γραφείο των συνεργείων έκανε τους εργάτες να περιμένουν, ακριβώς δίπλα ήταν τα συνεργεία υδραυλικών και τα τενεκετζίδικα, φτιαγμένα από λαμαρίνες και ξύλο, το ένα δίπλα στο άλλο, και η τεχνική σχολή για το χυτήριο σιδήρου και χαλκού. O Μάγια ένιωθε απέραντο θαυμασμό για τους εφευρέτες που μπορούσαν να αναπαράγουν και να δημιουργούν νέα εξαρτήματα από το τίποτα. H δημιουργικότητά τους εξοικονομούσε χρήμα για την εταιρεία. Μπορούσαν ακόμα και να σχεδιάσουν, παρόλο που δεν είχαν τεχνική κατάρτιση, σχεδίαζαν νέες διαστάσεις, καινοτόμες φόρμες. Η επινοητικότητα του λαού μας! σκεφτόταν ο Σατουρνίνο ενθουσιασμένος. Ήταν δική του η πρωτοβουλία που τους έκανε να εργάζονται υπερωρίες και να μένουν μέχρι αργά, ξανά και ξανά, για να λιμάρουν ένα κομμάτι μέχρι να ταιριάξει τέλεια. Τίποτα δεν ζητούσαν από την εταιρεία ως αντάλλαγμα για τη δουλειά τους, επειδή παθιάζονταν μαζί της. Ποιος θα αναγνωρίσει τη συνεισφορά τους; «Είναι και τελειομανείς!» συγκινούνταν ο Σατουρνίνο βλέποντας την ικανότητά τους να αυτοσχεδιάζουν και να βρίσκουν λύσεις. Στην εταιρεία, στους διευθυντές, φαινόταν πολύ φυσιολογικό να φτιάχνουν έμβολα, ρουλεμάν, βαλβίδες. Φυσικά, μετά μπορούσαν να πάνε για ένα καλό μεθύσι ή ακόμα και να λείψουν από τη δουλειά. Ένας από αυτούς είπε στην καντίνα: «Μια απ’ αυτές τις μέρες θα ζητήσω από την εταιρεία ό,τι μου χρωστάει, γιατί, άμα δεν το θέλω, δεν χαρίζω τον χρόνο μου». Ο Μάγια, από εύπορη οικογένεια, έγινε κολλητός με τον Σιλβέστρε και άρχισαν να ακολουθούν τον αδιαφιλονίκητο αρχηγό: τον Τρινιδάδ. Ο Σιλβέστρε ήταν ψηλός και εύσωμος,

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 37

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 38

ο Σατουρνίνο λεπτός και ντροπαλός, με ένα βλέμμα που προκαλούσε αμηχανία: τόσο διαπεραστικό ήταν. Ο Τρινιδάδ τούς υπέβαλε σε μια δοκιμασία, ενώ οι δύο άνδρες δεν συνειδητοποίησαν ότι περνούσαν εξετάσεις. Οι δοκιμασίες επαναλαμβάνονταν επί χρόνια στο τμήμα 34 στα νοτιοανατολικά, μέχρις ότου ο αρχηγός αποφάσισε να τους εμπιστευτεί.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 39

z4å

Σ καλιστές, ο πρόεδρος των Σιδηροδρόμων Χεράρδο Πένια να έχει απέναντί του πουλημένους συνδι-

Γουόκερ νόμισε ότι θα συνεννοούνταν προσωπικά με τον Τρινιδάδ και κανόνισε να συναντηθούν κρυφά, στις δύο τη νύχτα, σε έναν σκοτεινό δρόμο και μέσα στην Cadillac του, αλλά ο αρχηγός εμφανίστηκε με τέσσερις άντρες, ανάμεσά τους κι ένας δημοσιογράφος. «Γιατί δεν ήρθατε μόνος;» «Κάνω τα πάντα ενώπιον των συναδέλφων μου». «Βασίζομαι σε 50 χιλιάδες στρατιώτες για να τερματίσω την απεργία», απείλησε εξαγριωμένος ο Πένια Γουόκερ. «Οι ξιφολόγχες δεν πρόκειται να κουνήσουν τους τροχούς». «Οι εργαζόμενοι θα γυρίσουν στη δουλειά τους», επέμεινε ο πρόεδρος. «Αν δεν υπάρξει συμφωνία, δεν πρόκειται να γυρίσουν, κάνατε μία φορά λάθος, και θα ξανακάνετε. Το πρόβλημα των σιδηροδρόμων δεν είναι η πειθαρχία αλλά η διαχείριση». Πόσο προσβλητική ήταν η σταθερότητα του Τρινιδάδ! Για δες αλαζονεία ο Ινδιάνος, το κάθαρμα! Η εφημερίδα δημοσίευσε ένα χρονικό της συνάντησης, και δημοσιογράφοι κι από άλλες εφημερίδες επιτέθηκαν στον Πένια Γουόκερ. «Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι δεν έχω μιλήσει με τον Τρινιδάδ».

υνηθισμένος

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 40

Αλλά ούτε ο Τρινιδάδ, ούτε ο δημοσιογράφος είχαν κανέναν λόγο να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό. Ολόκληρη η χώρα ήταν στα πρόθυρα της παράλυσης, κρεμόταν από μια κλωστή: «Δρομολογείται μια εθνική καταστροφή». «Πάμε να βάλουμε μπρος τα τρένα», προσφέρθηκε το BUO, το Μπλοκ Εργατικής Ενότητας, «έχουμε ένα εκατομμύριο μέλη» – αλλά όλα αυτά ήταν σκέτοι κομπασμοί. Το BUO, το οποίο ήταν κοντά στην κυβέρνηση, αναγκάστηκε να αναδιπλωθεί. Το Συνδικάτο ήταν το μόνο που είχε εκπαιδευμένο προσωπικό. Ο πρόεδρος υποσχέθηκε στην κυβέρνηση να σπάσει την απεργία σε 24 ώρες με τη βοήθεια των συνταξιούχων. Πολλοί έπαιρναν γελοίες συντάξεις, 150 πέσος τον μήνα. Πώς να αρνηθούν 200 πέσος τον μήνα, διά βίου; Αυτοί θα κινούσαν τα τρένα. «Έχουμε κερδίσει», διαβεβαίωσε ο Πένια Γουόκερ. Από τους 6.000 συνταξιούχους ανταποκρίθηκαν μόνο 300 υπάλληλοι γραφείου, που δεν είχαν ιδέα πώς να βάλουν μπροστά μια μηχανή. Οι μόνοι που προσέρχονταν για εργασία ήταν οι έμπιστοι. Ούτε οι υποσχέσεις, όπως η προσφορά 600 πέσος στους σιδηροδρομικούς, ούτε η αύξηση 35 τοις εκατό στους μισθούς των τηλεγραφητών έπεισαν τους συνταξιούχους να αλλάξουν τη στάση τους. Αδύνατον να παραδοθούν στην κυβέρνηση. Τα στάσιμα εμπορεύματα και το ακινητοποιημένο χρήμα έκαναν την κατάσταση ανυπόφορη. Τα χυτήρια του Μοντερέι σύντομα αναγκάστηκαν να κλείσουν έναν κλίβανο, με τεράστιες απώλειες. Το ίδιο το Μοντερέι δεν μπορούσε πια να αποθηκεύσει ούτε μία κάσα στα κελάρια. Στη Βερακρούς, οι λιμενεργάτες σκότωναν μύγες. «Είμαστε πολύ χειρότερα από τον Βορρά». Ούτε καν η θάλασσα δεν κουνιόταν κάτω από τα αγκυροβολημένα πλοία. Ήταν σαν να είχε σταματήσει ο κόσμος. Από τα χίλια μποτιλιαρισμένα φορτηγά και τα 546 σταματημένα τρένα αναδύονταν μυρωδιές χαλασμένων τροφίμων. «Είναι αίσχος. Τώρα

ανακαλύπτουμε το αληθινό πρόσωπο του προλεταριάτου», μουρμούρισε ο πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου. Τώρα οι βιομήχανοι συνειδητοποιούσαν τη σημασία των σιδηροδρομικών και μερικοί πήγαν κατευθείαν στο Συνδικάτο για να κινηθούν τα φορτηγά τρένα και να μεταφερθούν καύσιμα και τρόφιμα. «Όλο το Μεξικό σαπίζει, δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε την εταιρεία». Τα τρένα στις ράγες έκαναν τους βιομήχανους τόσο ξινισμένους, όσο και οι αναθυμιάσεις από τα φορτηγά τρένα – να αισθάνονται με την πλάτη στον τοίχο. «Πρόκειται για απαράδεκτη πρόκληση. Ο σιδηρόδρομος είναι εθνικός πόρος, δεν ανήκει σε λίγους κακούς Μεξικάνους». Ο Χεράρδο Πένια Γουόκερ ζήτησε άλλη μία συνάντηση με τον Τρινιδάδ. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να διαμαρτυρηθεί ότι είχε παραβιαστεί το απόρρητο της συνάντησης. «Η κυβέρνηση έδωσε αυστηρές εντολές προς την εφημερίδα». «Πουλημένος Τύπος, πουλημένος Τύπος», είπε χαριτολογώντας ο Τρινιδάδ. «Δεν υποσχέθηκα να κρατήσω τίποτα μυστικό, ούτε είμαι άνθρωπος των μυστικών». Τον δούλευε αυτός ο χωριάτης; Πόσο δύσκολο είναι! Αν ήταν ίσοι, ο πρόεδρος θα τον καλούσε να πιουν ένα Old Fashioned στο 1, 2, 3 ή στο Ιένα και εκεί, πρόσωπο με πρόσωπο στις άνετες πολυθρόνες όπου τακτοποιούνται λογαριασμοί και κλείνουν δουλειές, θα επέβαλλε τη λουστραρισμένη ανωτερότητά του και θα έλυνε μια για πάντα αυτή την οδυνηρή υπόθεση, αλλά με τούτο τον άνθρωπο ο διάλογος ήταν αδύνατος. Οι συνενοχές και τα υπονοούμενα ύφαιναν τον πυκνό ιστό των πολιτικών σχέσεων. Όποιος δεν ήταν μυημένος έμενε έξω από το κάδρο. Η πολιτική τάξη αποτελούνταν από ήπια, συμπαθή, διπρόσωπα, τριπρόσωπα, τετραπρόσωπα βολεμένα άτομα, κι ο Πένια Γουόκερ κινού-

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 41

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 42

νταν ανάμεσά τους σαν το ψάρι στο νερό. Ο πουλημένος συνδικαλισμός ήταν κρατική δομή, το μαύρο δημιούργημα του κράτους. Τα τελευταία χρόνια, η διοίκηση είχε δαπανήσει 50 εκατομμύρια πέσος για την εξαγορά των συνδικαλιστών ηγετών. Και τώρα αυτός ο ηλίθιος αρνιόταν! Αν τον έφερνε στα νερά του, θα τον κέρδιζε, αλλά ήταν αδύνατον. Στις μυστικές συναντήσεις, νικούσε ο μελαψός, ο χωριάτης, ο ηλίθιος, ο κακομοίρης ο Ινδιάνος, ο μπήξε και ο δείξε... Σε αντίθεση με τους γελαδάρηδες, ο Τρινιδάδ αγνοούσε τον κόσμο στον οποίο κινούνταν οι μεγιστάνες, τις συμμαχίες τους και τις δεσμεύσεις τους και, πάνω απ’ όλα, πώς υπερασπίζονταν την περιουσία τους, που σε πολλές περιπτώσεις είχε αποκτηθεί παράνομα, γιατί όσο περισσότερα τα λεφτά τόσο λιγότερη η αρετή. Παρόλο που περιφρονούσαν οι μεν τους δε, έπρεπε να αλληλοϋποστηρίζονται για να παραμείνουν στην εξουσία, ενώ η λεγόμενη αριστερά, το προλεταριάτο, η πλέμπα, διασυρόταν δημόσια, εκτεθειμένη στην καταδίκη. Καθισμένοι στις πίσω θέσεις της δικής του Cadillac, ο άλλος επέβαλλε τους όρους του. Η Νόρμα, η σύζυγός του, δεν θα μπορούσε ποτέ να το καταλάβει: «Μήπως έχει γυρίσει ο κόσμος ανάποδα; Τώρα αφεντικά είναι οι υπηρέτες;» «Ναι, Νόρμα, αγάπη μου, σηκωθήκανε τα πόδια να βαρέσουν το κεφάλι». Για χρόνια η κυβέρνηση χρησιμοποιούσε γελαδάρηδες και ο Αλφόνσο Οτσόα Παρτίδα παρίστανε το θύμα των κομμουνιστών ταραχοποιών. «Αυτοί οι αντιπατριώτες θα σπείρουν σύγχυση και αταξία μεταξύ των σιδηροδρομικών και θα πλήξουν τη θεσμική τάξη της χώρας». Το έκτακτο μεγάλο συνέδριο για τις μισθολογικές αυξήσεις και οι οπαδοί του Τρινιδάδ δεν αναγνώριζαν τον γελαδάρη και φώναζαν σε κατάσταση ευφορίας: «Τέρμα οι γελαδάρηδες!» Απειλούσαν με κλιμακούμενες στάσεις εργασίας. Δεν φοβόντουσαν ούτε τους στρατιώτες, ούτε τους αστυνομικούς. «Ανεξάρτητο Συνδικαλιστικό Κί-

νημα» διάβαζες σε πανό και αφίσες στον σταθμό της Μπουεναβίστα, «Ανεξάρτητο Συνδικαλιστικό Κίνημα» έγραφαν οι πινακίδες σε ορισμένα βαγόνια, «Ανεξάρτητο Συνδικαλιστικό Κίνημα» στα παράθυρα και στα μάτια των γυναικών. «Το σχέδιο ανατροπής είναι ορατό», μετέφερε ο πρόεδρος των Σιδηροδρόμων στον υπουργό Εργασίας. Παντοδύναμος, ο Οτσόα Παρτίδα, αφού τα βρήκε με την κυβέρνηση, κατέλαβε διά της βίας το Συνδικάτο, κι αφού εγγυήθηκε στον πρόεδρο Μιγέλ Αλεμάν την υπακοή των εργαζομένων, κατάφερε να κυκλοφορεί στους κύκλους του υπουργού Εξωτερικών και να έχει πρόσβαση στο Προεδρικό Μέγαρο. «Πετύχαμε αύξηση 12,75 πέσος τον μήνα», καυχιόταν ο γελαδάρης. Κάθε μέρα μεγάλωνε ο αριθμός των ηγετών του Συνδικάτου στην υπηρεσία των επιχειρηματιών και της κυβέρνησης: «Τώρα καταφέραμε το 7,5%». «Μα αυτό δεν είναι τίποτα!» Φυσικά, όλη η κυβέρνηση υποστήριζε τον γελαδάρη: «Είναι χρήσιμος στο καθεστώς». Ζητούσαν πατριωτισμό από τους σιδηροδρομικούς, αφού εκείνοι είχαν το προνόμιο να μεταφέρουν πάνω σε ράγες τα αγαθά του έθνους και να παρέχουν πραγματική υπηρεσία στον εκσυγχρονισμό της χώρας: να την οδηγήσουν στον Πρώτο Κόσμο, αυτό ήταν το καθήκον τους. Εξαιρετικά τυχεροί οι σιδηροδρομικοί: είναι οι στυλοβάτες της εκβιομηχάνισης του Μεξικού! «Σφίξτε το ζωνάρι, ο ρόλος σας είναι ζωτικής σημασίας για την πρόοδο και την εθνική ασφάλεια». Αυτά τσαμπούναγε το περιοδικό Ferronales σε κάθε τεύχος. Τέλος, οι σιδηροδρομικοί ήταν οι θεματοφύλακες της μεξικάνικης κληρονομιάς. Η αποτυχία στην αποστολή τους θα ισοδυναμούσε με ξεπούλημα της χώρας. Μετά την υποτίμηση του πέσο πριν από πέντε χρόνια, δεν είχε γίνει αύξηση των μισθών. Γι’ αυτό φρόντισαν οι γελαδά-

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 43

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 44

ρηδες ηγέτες, ο πρώτος απ’ αυτούς, με τις καουμπόικες τις μπότες του, το επαναλάμβανε σε κάθε του ομιλία: «Όσοι αντιτίθενται στο μεγάλο έργο του εκσυγχρονισμού του Μεξικού είναι προδότες, κι ακόμα πιο προδότες είναι οι κομμουνιστές. Η μόνη πατρίδα αυτών των διαφωνούντων είναι η Μόσχα. Γιατί δεν ξεκουμπίζονται μια και καλή;» Ο γελαδάρης ηγέτης ζητούσε θυσίες, διότι τίποτα δεν μπορούσε να βοηθήσει περισσότερο το Μεξικό από μια καλή σιδηροδρομική βιομηχανία, και οι σιδηροδρομικοί έπρεπε να είναι οι πρώτοι που θα το καταλάβαιναν. «Οι διαφωνούντες απειλούν όχι μόνο το μέλλον των παιδιών τους αλλά και του έθνους». Δεν υπάρχει πιο προνομιούχα συντεχνία από το Συνδικάτο των Σιδηροδρομικών. Μήπως δεν έχουν το τεράστιο κέντρο υγείας, το νοσοκομείο Κολόνια; Η αύξηση των 350 πέσος ήταν ο κύριος στόχος του Τρινιδάδ, αλλά για να επιτευχθεί έπρεπε να διαλύσει την ομάδα των γελαδάρηδων και να αλλάξει τους υπεύθυνους του μοναδικού εμπορικού συνεταιρισμού, στον οποίο έγδερναν τους εργάτες. Επιπλέον, θα μείωνε τη συνδρομή στο Συνδικάτο κατά 2,5% ή 3% τοις εκατό. Δεν θα επέτρεπε τα αντίποινα. «Πώς ξέρεις ότι θα αποδεχθούν τη μεταρρύθμιση;» ρώτησε σκεφτικός ο Σατουρνίνο Μάγια. «Επειδή ξέρουν ότι αν δεν το κάνουν είναι νεκροί». Αυτό που φοβούνταν περισσότερο οι υπουργοί Εσωτερικών ήταν το συνδικαλιστικό ξεκαθάρισμα, γιατί θα άγγιζε την πολιτική τάξη που νεμόταν τη χώρα με την άνεσή της. Τι είχαν πάθει οι σιδηροδρομικοί, που ανήκαν στον καλύτερα αμειβόμενο κλάδο; «Δώσε θάρρος στον χωριάτη να σ’ ανέβει στο κρεβάτι», παραπονέθηκε ο διευθυντής του Ferronales, ο οποίος υποστήριζε ότι ο σιδηροδρομικός είχε πρωτοφανείς αποδοχές. Το σχέδιο δράσης του Τρινιδάδ προκάλεσε σοκ και κάθε πρότασή του έπεφτε βαριά σαν πέτρα. «Τι δουλειά έχει ένας συνδικαλιστής ηγέτης στη Βουλή των

Αντιπροσώπων; Τι διάολο κάνει στη Γερουσία; Εάν η κυβέρνηση θέλει να τον ανταμείψει για τις υπηρεσίες του, πρέπει να πάψει να είναι γραμματέας του Συνδικάτου. Το Συνδικάτο και η βουλευτική έδρα είναι ασυμβίβαστες. Οι προηγούμενες εκτελεστικές επιτροπές μετέτρεψαν το Συνδικάτο σε πολιτικό εφαλτήριο. Στο εξής, το Συνδικάτο δεν θα ανήκει σε κανένα κόμμα. Θέλουμε οι εργαζόμενοι να είναι ελεύθεροι να επιλέξουν το κόμμα τους». Ο Τρινιδάδ γελούσε με την ξέφρενη πηλάλα των υπαλλήλων να χωθούν στην επόμενη προεδρική θητεία. Όλο το οικοδόμημα του καθεστώτος, στημένο πάνω σε συμμαχίες, ευνοιοκρατία και μίζες, έτρεμε στη ραγισμένη φωνή αυτού του ταύρου σε υαλοπωλείο, αυτού του επαρχιώτη που αγνοούσε παντελώς τους μηχανισμούς της εξουσίας. Εκτός από το PRI (Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα), που επέβαλλε τον υποψήφιο, τα άλλα κόμματα δεν είχαν καθόλου εκλογικό βάρος. Υπήρχαν για το θεαθήναι. Πόσο κακή, πόσο απατηλή η Δημοκρατία που γεννήθηκε από την Επανάσταση! Κακόμοιρη χώρα, κακομαγειρεμένη, όπου τίποτα δεν αφομοιώνεται, οι λευκοί καβάλα στους Ινδιάνους! «Η εργατική τάξη δεν καταλαβαίνει τίποτα. Είναι βαρίδι, κι η αναποτελεσματικότητά της κοινωνική μάστιγα». Να εκσυγχρονιστεί το Μεξικό, να ενταχθεί στον κόσμο, να κερδίσει τον σεβασμό της Ουάσιγκτον, να σπάσει το παραπέτασμα της αμάθειας, στην οποία η αριστερά ήθελε να παγιδεύσει τη χώρα με την αντίθεσή της στην υποδούλωση των πολυεθνικών, να στέκει σαν ίση προς ίσους ανάμεσα στους μεγιστάνες, όλα αυτά ήταν θεμιτές προσδοκίες και αυτοί οι κομπλεξικοί αρνούνταν οποιαδήποτε πρωτοβουλία χαρακτηρίζοντάς την καπιταλιστική εκμετάλλευση. Το χειρότερο δεν ήταν η απλοϊκότητα της αριστεράς αλλά η εκλογική διαδικασία, οι κάλπες που κλέβονταν κατά κόρον, τα παραποιημένα εκλογικά βιβλιάρια, η απομυθοποίηση, που έκαναν τους ψηφοφόρους να μην πιστεύουν στις εκλογές.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 45

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 46

«Η πολιτική ζωή του Μεξικού έχει δηλητηριαστεί!» φώναξε κάποτε ο Σατουρνίνο Μάγια και ο Τρινιδάδ τον μάλωσε λέγοντάς του ότι για όλα υπήρχε λύση. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, η αποκήρυξη των γελαδάρηδων ήταν ομόφωνη. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο τα κέρδη των επιχειρηματιών είχαν αυξηθεί κατά 100%.

Ο σωματώδης Χεράρδο Πένια Γουόκερ ζήτησε νέα συνάντηση με τον Τρινιδάδ, που είχε περάσει τις δύο τελευταίες νύχτες σε έναν καναπέ της Ένωσης Μεξικάνων Ηλεκτρολόγων. Ήταν ατημέλητος και είχε γένια πολλών ημερών. Του δάνεισαν ένα ξυραφάκι για να ξυριστεί. Είχε να κάνει τόσα πράγματα, που μετά βίας ξέκλεβε λίγες ώρες για να κοιμηθεί, κι ακόμα και τότε επαναλάμβανε από μέσα του τι θα έλεγε στις αρχές: «Πρώτον, απελευθέρωση των κρατουμένων για να συνεχιστούν οι συνομιλίες, δεύτερον, να μην υπάρξουν αντίποινα κατά των σιδηροδρομικών και, τρίτον, να μας δοθούν εγγυήσεις». Ένα από τα πιο επίμαχα θέματα ήταν η εκλογή των ηγετών του Συνδικάτου, ένα άλλο η δικαιοδοσία τους, οι μειωμένοι μισθοί, η οργάνωση των επιτροπών, οι ενδεχόμενες δωροδοκίες συντρόφων, αλλά ο Τρινιδάδ επέμενε ξανά και ξανά ότι το πιο επείγον ήταν να εκλέγουν οι εργαζόμενοι τους αρχηγούς τους. «Η κατάσταση είναι απαράδεκτη, το πρώτο πράγμα που ζητάμε είναι να αναστείλετε τις απεργίες και να ξεκινήσετε διαπραγματεύσεις», απαίτησε ο πρόεδρος. «Αδύνατον! Θα παραβιάζαμε τη συμφωνία με τους συναδέλφους». «Πινέδα, σου προσφέρουμε ογδόντα πέσος αύξηση». «Εκ μέρους όλων, δεν το δέχομαι», απάντησε ο Τρινιδάδ. «Οι ΗΠΑ θα ευνοήσουν το μεξικάνικο νόμισμα». «Οι ΗΠΑ δεν έχουν καμία δουλειά σ’ αυτό». «Κάνεις λάθος, η Αμερική είναι το κλειδί για την ανάπτυξή

μας. Το κλειδί του κόσμου. Ή μήπως δεν έχεις καταλάβει ότι είναι η πιο ισχυρή χώρα στον πλανήτη;» Ενώ ο Πένια Γουόκερ παζάρευε, οι απεργίες συνεχίζονταν, όπως είχε συμφωνηθεί. «Αν και τα τρένα δεν φεύγουν ποτέ στην ώρα τους, οι απεργίες πραγματοποιούνται με μαθηματική ακρίβεια», ειρωνευόταν ο Τύπος. Στην επόμενη συνάντηση ο πρόεδρος πρόσφερε 100 πέσος αύξηση, στη συνέχεια αυξήσεις σε 150, 175 και στο τέλος 180 πέσος. «Απαράδεκτες, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κατέβουμε από τα 350 στα 250». Οι στάσεις εργασίας είχαν φτάσει τις 16 ώρες την ημέρα. Οι έρημοι σιδηρόδρομοι έλιωναν κάτω απ’ τον ήλιο, οι μηχανές περίμεναν σαν κοπάδι προϊστορικών ζώων, όλο το μεταφορικό δίκτυο ήταν ακινητοποιημένο. Οι μηχανοδηγοί κοίταζαν τις μηχανές τους από μακριά· ήταν σκεπασμένες με σκόνη ημερών, τις τιμωρούσαν. Σε δώδεκα ώρες ακινησίας ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων είχε χάσει τριάμισι εκατομμύρια πέσος. Τα εμπορικά και βιομηχανικά επιμελητήρια προειδοποιούσαν: «Η σοβαρή ζημία που προκαλούν οι στάσεις εργασίας στην οικονομία της χώρας απαιτούν την εύρεση οριστικής λύσης το συντομότερο δυνατόν». «Κοιτάξτε μόνο την κατάσταση των τρένων! Ούτε στην Επανάσταση, βρε αδερφέ!» Αν η Επανάσταση είχε αφήσει πίσω της κατεστραμμένους σιδηροδρόμους, ανατιναγμένες γέφυρες και τις ράγες ξεριζωμένες, η απεργία μετέτρεπε τη χώρα σε ωρολογιακή βόμβα. «Ο στρατηγός Λάσαρο Κάρδενας, πιστός στην εργατική του πολιτική, παρέδωσε τη διοίκηση των Σιδηροδρόμων στους εργαζομένους», δήλωσε σε συνέντευξή του ο Τρινιδάδ και ο πρόεδρος γέλασε στριγκά. «Ναι; Και τι έγινε; Ποτέ δεν ήταν τόσο παταγώδης η αποτυχία! Οι σιδηροδρομικοί δεν κάνουν για διαχειριστές. Ο Κάρ-

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 47

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 48

δενας την πάτησε με τον σοσιαλισμό του. Τα πράγματα δεν λύνονται ακούγοντας αγρότες στη σκιά ενός δέντρου. “Θα αγωνιστούμε ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα για μια πιο δίκαιη κοινωνία”, έλεγε, και ιδού η καθυστέρηση της χώρας. Πρέπει να απαιτήσουμε αποτελεσματικότητα στις δημόσιες υπηρεσίες. Έτσι θα δικαιολογούνταν ένα κοινωνικό πρόγραμμα υπέρ των εργαζομένων, αλλά οι ανίκανοι σιδηροδρομικοί σαμποτάρισαν τους ίδιους τους τους εαυτούς και βούλιαξαν τις δικές τους επιδιώξεις». Ο Τρινιδάδ είχε θυμώσει: «Αν η ανάληψη της διοίκησης από τους εργαζομένους σάς φαίνεται εξωφρενική, εμένα μου φαίνεται εξωφρενικό να παραδίδονται τα αγαθά του έθνους στα χέρια μιας τάξης που ενδιαφέρεται μόνο για τα συμφέροντά της. Θα πρέπει να είναι πολύ πολύτιμοι οι σιδηρόδρομοι, για να τους διεκδικούν έμποροι, βιομήχανοι και τραπεζίτες». Καθώς περνούσαν οι μέρες, ο επιθετικός και αλαζονικός πρόεδρος των πρώτων συνομιλιών εξαφανίστηκε. Οι κομπασμοί του μετατράπηκαν σε ικεσίες. Ζητούσε, σας παρακαλώ, να με σέβεστε, γιατί ήταν ακόμη πρόεδρος του Οργανισμού Σιδηροδρόμων. Τελικά αποδέχθηκε όλους τους όρους των σιδηροδρομικών, εκτός από έναν: την ανάληψη από τον Τρινιδάδ της θέσης του γενικού γραμματέα του Συνδικάτου. «Αυτό δεν είναι δικό μου θέμα, αλλά των εργαζομένων που με εξέλεξαν», αποκρίθηκε ο Τρινιδάδ. «Να μη βάλετε υποψηφιότητα για γενικός γραμματέας. Να γίνουν οι εκλογές, αλλά χωρίς εσάς. Είμαι έτοιμος ακόμα και να παραιτηθώ από τη θέση μου, υπό τον όρο ότι εσείς δεν θα είστε ο γενικός γραμματέας. Είναι απολύτως απαραίτητο για να λυθεί το πρόβλημα». «Συμφωνώ να παραιτηθώ, αλλά κι εσείς παραιτηθείτε από τη διεύθυνση». «Θα παραιτηθώ μόνο αν μου το ζητήσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας», θύμωσε ο Χεράρδο Πένια Γουόκερ.

PONIATOFSKA DDD Final_Layout 1 23/5/17 6:54 μ.μ. Page 49

«Κι εγώ θα το κάνω μόνο αν μου το ζητήσουν οι σιδηροδρομικοί». Οι υπουργοί Εργασίας και Εσωτερικών ήταν κάθετα αντίθετοι σ’ αυτόν τον κομμουνιστή και το σκυλολόι των ταραχοποιών του. Ήταν πολύ σαφείς: «Μπορούμε να λύσουμε το ζήτημα της αποζημίωσης για την περίοδο της διαιτησίας που προηγήθηκε της απεργίας, αλλά ο Πινέδα Τσίνιας γενικός γραμματέας, αυτό ποτέ». Τι θα έλεγαν για τη νίκη ενός βλάκα επί ενός οικονομολόγου, ανθρώπου της αγοράς, απόφοιτου του Χάρβαρντ; Από τώρα άκουγε τα γέλια στους διαδρόμους του υπουργείου Εσωτερικών και τους υπαλλήλους να τον αποκαλούν ανίκανο.