LYKARIS sel_Final_Layout 1 19/04/2011 6:51 μ.μ. Page 363
ρεί, αυτή τη φορά, η συνείδησή τους να λειτουργήσει και να αποτολμήσουν την αποκατάσταση μιας κατάφορης αδικίας. Ας με κάνουν, έστω και μετά θάνατον, αντεπιστέλλον μέλος τους. Ποτέ δεν είναι αργά, για τη γαλήνευση και μόνο της συνείδησής του, να επανορθώσει κανείς ένα εσκεμμένο λάθος. Με εκτίμηση και συμπάθεια Β. Λ.
Συνέχισα με το «Ερωτηματολόγιο του Προυστ». Ήταν γραμμένο σε υπολογιστή, με κοινή γραμματοσειρά, και εκτυπωμένο σε συνηθισμένο λευκό χαρτί Α4. Δεν υπήρχε σημειωμένη κάποια ημερομηνία ούτε έντυπη ή χειρόγραφη υπογραφή. Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΒΑΝΕΣΣΑ ΛΟΥΛΟΥΔΑΚΗ ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΟ «ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΥΣΤ» Η απόλυτη ευτυχία για σας είναι; Να ζω τις ζωές των ηρώων που επινοώ. Να διαλέγω αυτόν ή αυτήν με την οποία θα περάσω τη μέρα μου, τη βδομάδα μου, το μήνα μου, το χρόνο μου. Να τους κατασκοπεύω στην καθημερινότητά τους. Να εισπράττω την αγάπη τους. Να υφίσταμαι τους θυμούς και τις κακίες τους. Να παίζω κρυφτούλι με τις αλήθειες και τα ψέματά τους. Να τους αφήνω, εντέλει, να με ταπεινώνουν, χωρίς ποτέ να τους ανταποδίδω την ταπείνωση με αλαζονεία. Τι σας κάνει να σηκώνεστε το πρωί; Την περίοδο που γράφω, η επιθυμία να ριχτώ ανεπιτήδευτα, με όλες μου τις δυνάμεις, στην περιπέτεια της γραφής. Να διεισδύσω στα άδυτα του πεπρωμένου των ηρώων μου, να ρουφήξω, όπως η μέλισσα το νέκταρ, τους χυμούς αλλά και τα δηλητήρια από τις ζωές τους και, ανακατεύοντας τα στη μεγάλη χύτρα της έμπνευσης, να τα μετουσιώσω σε καλλιτεχνική δημιουργία. Την περίοδο που δε γράφω, το μόνο που με κάνει να σηκώνομαι από το κρεβάτι είναι οι αϋπνίες και το οδυνηρό συναίσθημα που προκαλεί η οκνηρία της σκέψης. Η τελευταία φορά που ξεσπάσατε σε γέλια; Ειλικρινά, δε θυμάμαι. Πάει καιρός. Την περίοδο αυτή, αισθάνομαι πως
LYKARIS sel_Final_Layout 1 19/04/2011 6:51 μ.μ. Page 364
έχω ξεχάσει ότι οι άνθρωποι έχουν προικιστεί με το θείο δώρο του αυθόρμητου, ανυπόκριτου γέλωτα. Χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να κάνουν πάντα αυτές τις δεύτερες, τις πονηρές σκέψεις που μας στέλνει το πανούργο πνεύμα του κακού, την ώρα ακριβώς που νομίζουμε ότι είμαστε στα καλύτερά μας. Το βασικό γνώρισμα του χαρακτήρα σας είναι; Ο πηγαίος αυθορμητισμός μου, ιδιαίτερα σε αυτό που λέμε «έρωτας με την πρώτη ματιά». Όλα τα άλλα γνωρίσματα του χαρακτήρα μου τα θεωρώ συμπληρωματικά ή παραπληρωματικά. Όσες είμαστε φτιαγμένες από την πάστα της αυθόρμητης συναισθηματικής προσέγγισης του κόσμου –της φύσης και των σχέσεων με το άλλο φύλο– διαθέτουμε έμφυτη εντιμότητα. Όποτε δε χρειαστεί, διαθέτουμε και τόλμη απίστευτη. Ακόμα και στις πιο δύσκολες καταστάσεις, έχουμε τα κότσια να βγάζουμε τη γλώσσα μας στο πεπρωμένο και να του λέμε: «Αχ, αγαπημένο μου, νομίζεις ότι είσαι “φυγείν αδύνατον”; Αμ δε! Εγώ μπορώ και σου ξεφεύγω, ό,τι ώρα θέλω». Το βασικό ελάττωμά σας; Ο πηγαίος αυθορμητισμός μου, επίσης. Τι είναι, άλλωστε, ένα ελάττωμα, αν όχι ή άλλη όψη ενός προτερήματος; Όσες είμαστε σημαδεμένες από τη μοίρα να αντιδρούμε αυθόρμητα στο απροσδόκητο, είμαστε και καταδικασμένες να πληρώνουμε το τίμημα της ευπιστίας μας επί τη εμφανίσει. Ας όψονται αυτοί που διαθέτουν γοητεία και ξέρουν να παραπλανούν. Σε ποια λάθη δείχνετε τη μεγαλύτερη επιείκεια; Σε αυτά που οφείλονται στο βασικό γνώρισμα του χαρακτήρα μου. Είμαστε πλάσματα ατελή και, επομένως, οφείλουμε να είμαστε μεγαλόψυχα. Η τελευταία φορά που κλάψατε; Λίγο πριν έρθετε εσείς. Για την ακρίβεια, σταμάτησα μόλις μου χτυπήσατε το κουδούνι. Με ποια ιστορική προσωπικότητα ταυτίζεστε περισσότερο; Από την αρχαία εποχή, με την Ασπασία του Περικλέους. Η Ασπασία κατάφερε να επιδράσει στην εποχή της, μέσα από τη φωνή των αν
LYKARIS sel_Final_Layout 1 19/04/2011 6:51 μ.μ. Page 365
θρώπων που η ίδια επηρέασε, ιδιαίτερα βέβαια, μέσα από τη φωνή του μεγάλου Περικλέους. Από τη νεότερη εποχή, θεωρώ ότι η Εβίτα Περόν είναι η κορυφαία γυναικεία προσωπικότητα. Κανείς δεν ξέρει πού τελειώνει για αυτήν η μυθοπλασία και πού αρχίζει η πραγματικότητα. Υπήρξε πόρνη ή αγία των φτωχών; Το αλάνθαστο λαϊκό ένστικτο επιβεβαίωσε στο πρόσωπό της το ρόλο που μπορεί να παίξει μια δυναμική γυναίκα δίπλα σε ένα χαρισματικό ηγέτη. Η φράση της «Θα επιστρέψω και θα είμαι χιλιάδες» ειλικρινά με έχει στοιχειώσει. Ποιοι είναι οι ήρωές σας σήμερα; Όλες οι γυναίκες της διπλανής πόρτας, οι προδομένες στον έρωτα και στη ζωή. Όλες όσες αφέθηκαν να λαμπαδιάσει η καρδιά τους, χωρίς να σκεφτούν τα πώς και τα πρέπει. Όλες όσες εξακολουθούν να ονειρεύονται και να ελπίζουν. Το αγαπημένο σας ταξίδι; Μόνη στο Παρίσι, την αιώνια Πόλη του Φωτός. Να περπατάω άσκοπα στα βουλεβάρτα του, εκεί όπου έζησαν οι λατρεμένες μυθιστορηματικές ηρωίδες της νεότητας και της ωριμότητάς μου. Για μας που πεζογραφούμε, το Παρίσι είναι η γενέθλια πόλη. Όσοι έχουν γευτεί τους καρπούς της έμπνευσης μέσα σε μια μικροσκοπική σοφίτα που στάζει, δεν μπορούν ποτέ να ξεφύγουν από αυτή την ανάμνηση, δεν μπορούν ποτέ να λυτρωθούν από τη νοσταλγία. Κάθε ταξίδι μου στο Παρίσι είναι και μια πολύτιμη, αέναη παρακαταθήκη μνήμης. Οι αγαπημένοι σας συγγραφείς; Ας τους κρατήσω καλύτερα σαν ένα δικό μου επτασφράγιστο μυστικό. Άλλωστε, είναι πολλοί και δε θα ήθελα να αδικήσω κάποιον. Ποια αρετή προτιμάτε σε έναν άντρα; Την ειλικρίνεια και την ευθύτητα στον έρωτα, όσο πλούτο και εξουσία κι αν κατέχει. Και σε μια γυναίκα; Το πάθος να δίνεται εκεί που επιλέγει, χωρίς υστεροβουλία, ακόμα κι αν μετά θα χρειαστεί να γλείψει η ίδια τις πληγές της για να τις επουλώσει.
LYKARIS sel_Final_Layout 1 19/04/2011 6:51 μ.μ. Page 366
Ο αγαπημένος σας συνθέτης; Από τους κλασικούς, έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία στον Μπραμς. Με ηρεμεί αφάνταστα. Την περίοδο που γράφω, λειτουργεί πάντα ως καταλύτης στα όσα ονειρεύομαι, στα όσα οραματίζομαι, στα όσα ζυμώνω στα ανήλια σκοτάδια του μυαλού μου. Μου αρέσουν όμως πάρα πολύ και οι τζαζ μπαλάντες. Ιδιαίτερα αυτές που γράφηκαν στην εποχή της Ποτοαπαγόρευσης. Δεν ξέρω γιατί, αλλά μου δίνουν ενέργεια, μου αλλάζουν πάντα προς το καλύτερο τη διάθεση, με κάνουν να νιώθω σαν να είμαι και πάλι μια άβγαλτη έφηβη, που θέλει να αλλάξει τον κόσμο με το συναίσθημα και τις ιδέες της. Αγαπώ, επίσης, τη μουσική των γερμανικών καμπαρέ του Μεσοπολέμου. Όταν τελειώνω όμως ένα βιβλίο μου, για μέρες μετά αφήνομαι στη διεγερτική δύναμη των «Κάρμινα Μπουράνα». Μόνο έτσι μπορώ να εκτονωθώ από την ανενδοίαστη καταπίεση της έμπνευσης. Το τραγούδι που σφυρίζετε κάνοντας ντους; Όταν κάνω ντους, δε σφυρίζω, σκέφτομαι. Για να ακριβολογήσω, συνθέτω μουσική με λέξεις. Το βιβλίο που σας σημάδεψε; Είναι πολλά, δεν θέλω και εδώ να φανώ άδικη. Ωστόσο, όταν ασχημάτιστη έφηβη ακόμα διάβασα τη Μαντάμ Μποβαρύ, ξετρελάθηκα. Σαν να με διαπέρασε αστρική ενέργεια. Οι χιμαιρικές αναζητήσεις της καταραμένης ρομαντικής ηρωίδας του Γκιστάβ Φλομπέρ με κυνηγούν ακόμα. Το ίδιο και η προσωπικότητα της λατρεμένης αισθησιακής Κάρμεν, της ηρωίδας της ομώνυμης νουβέλας του Προσπέρ Μεριμέ. Στο όνομα της ελευθερίας και της ιερότητας του έρωτα, η Κάρμεν προτίμησε να ξεπληρώσει με τον ίδιο της το θάνατο τις συνέπειες της ολέθριας σχέσης της και του ασυμβίβαστου του χαρακτήρα της, παρά να υποταχτεί στην υποκρισία των κοινωνικών συμβάσεων. Η ταινία που σας σημάδεψε; «Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι». Ο Μάρλον Μπράντο ήταν και θα παραμείνει για πάντα το αιώνιο αρσενικό φετίχ μου. Θεωρώ την ιδέα της τυχαίας συνάντησης με έναν άγνωστο, με μοναδικό σκοπό την ικανοποίηση των πιο κρυφών, των πιο ανομολόγητων επιθυμιών και φαντασιώσεων, την απόλυτη μορφή απελευθέρωσης από τους προ
LYKARIS sel_Final_Layout 1 19/04/2011 6:51 μ.μ. Page 367
σωπικούς μας δαίμονες. Όποια γυναίκα έχει ζήσει κάτι ανάλογο, θα με καταλάβει. Αν μου επιτρέπετε να πω και μια δεύτερη, αυτή είναι ο «Θάνατος στη Βενετία» του Λουκίνο Βισκόντι. Θεωρώ ότι ο Βισκόντι αποδίδει με απόλυτη πειστικότητα αυτό που ο ίδιος ο Τόμας Μαν είπε για την ομώνυμη νουβέλα του: «... Ήθελα να αποτυπώσω, να εκφράσω το πρόβλημα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Μια ιστορία όμορφη και επικίνδυνη μαζί, συγκλονιστική, απειλητική, φοβερή, που δε θα ωραιοποιεί τίποτα, δε θα αποκρύπτει τίποτα». Το αγαπημένο σας χρώμα; Πότε το μαύρο του πένθους και πότε το κόκκινο της φωτιάς, που είναι και της εκδίκησης. Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη επιτυχία σας; Το ότι αγάπησα και αγαπήθηκα όσο λίγες γυναίκες στον κόσμο. Το ότι προδόθηκα, χωρίς ποτέ μου να προδώσω. Το ότι ουδέποτε κατέφυγα για ίδιον όφελος στην περισσεύουσα χυδαιότητα της εποχής μας. Και βέβαια, το ότι κατάφερα, παρά το απαράδεκτο, κακόβουλο, ανάγωγο σνομπάρισμα της κριτικής, να ταξιδεύω στο όνειρο τις δεκάδες χιλιάδες αναγνώστριές μου, δείχνοντας τους μια διέξοδο διαφυγής από αυτή τη κίτρινη ζούγκλα των ψεμάτων, της παραπλάνησης και της υποκρισίας, που ζούμε. Το αγαπημένο σας ποτό; Όλα τα διαφανή. Μη μου ζητάτε να εξηγήσω το «γιατί». Απλώς, αυτή η πυρπόληση της γεύσης, του οισοφάγου και των σωθικών από ένα διάφανο υγρό, που θα μπορούσε να είναι ακόμα και άλαλο ύδωρ, μου προκαλεί πάντα μια ευχάριστη μυστηριακή μέθη. Για ποιο πράγμα μετανιώνετε περισσότερο; Που πίστεψα και διαψεύστηκα από ανέλπιδες αγάπες και πάλι ξαναγύρισα σε αυτές. Τι απεχθάνεστε περισσότερο από όλα; Την πτωχαλαζόνα κριτική που χλευάζει αφ’ υψηλού εμένα και τις αναγνώστριές μου. Πότε μου δεν μπόρεσα να καταλάβω όλες αυτές τις
LYKARIS sel_Final_Layout 1 19/04/2011 6:51 μ.μ. Page 368
κυρίες και τους κυρίους, που θεωρούν ότι έχουν το κληρονομικό χάρισμα να κρίνουν χωρίς να κρίνονται. Ας το πάρουν επιτέλους απόφαση: Οι κριτικοί υπάρχουν γιατί υπάρχουμε εμείς, οι δημιουργοί. Όσοι από αυτά τα πιράνχας επιχείρησαν κάποτε να αναμετρηθούν με το γράψιμο, ή εγκατέλειψαν ή, με το που εξετέθησαν, αποκαλύφθηκε ότι τα δικά τους τα χάλια ήταν πολύ περισσότερα από τα όποια αυτών που συνηθίζουν να ειρωνεύονται και να κρίνουν εκ του ασφαλούς. Όταν δε γράφετε, ποια είναι η αγαπημένη σας ασχολία; Δυστυχώς ή ευτυχώς, από τότε που κατάλαβα τον εαυτό μου, δεν έχω άλλη αγαπημένη ασχολία. Ο μεγαλύτερος φόβος σας; Έχω δυο και είναι ισοδύναμοι. Ο πρώτος είναι να μην κατακεραυνωθώ από συγγραφική αφλογιστία και δεν μπορώ να εξωθήσω σε δημιουργική έκρηξη το συναισθηματικό ηφαίστειο που σιγοβράζει μέσα μου. Ο δεύτερος, να μην μπορώ να φλερτάρω με ό,τι φοβάμαι κάθε φορά περισσότερο. Σε ποια περίπτωση επιλέγετε να πείτε ψέματα; Στην προσωπική μου ζωή δε λέω ποτέ ψέματα. Τουλάχιστον συνειδητά. Στο συγγραφικό μου σύμπαν ακολουθώ αυτό που είπε κάποτε ο Χέμινγουεϊ: «Δουλειά των μεγάλων συγγραφέων είναι τα ψέματα». Πάντα βέβαια σε συνδυασμό με αυτό που έχει πει ο Φλομπέρ: «Ό,τι επινοούμε είναι αληθινό». Ποιο είναι το μότο σας; Κορίτσια, μην το βάζετε κάτω. Ο εαυτός μας Umber Ales! Πώς θα επιθυμούσατε να πεθάνετε; Σε ένα πάρτι, όπου θα έχω η ίδια σκηνοθετήσει το θάνατό μου, με καλεσμένους μόνο όλους αυτούς που κατά καιρούς με πρόδωσαν. Να στέκονται γονατιστοί γύρω από το νεκροκρέβατό μου και να κλαίνε απαρηγόρητα, κρατώντας ολάνθιστα μπουκέτα με τα αγαπημένα μου λουλούδια: ροζ μανόλιες στο ένα χέρι και μαύρες ορχιδέες στο άλλο. Αν συνέβαινε να συναντήσετε το Θεό, τι θα θέλατε να σας πει; Θα ήθελα να με ρωτήσει:
LYKARIS sel_Final_Layout 1 19/04/2011 6:51 μ.μ. Page 369
«Βανέσσα, γιατί, όταν έχεις να διαλέξεις, πάντα προτιμάς να νταραβερίζεσαι με το Διάβολο;» Και τότε εγώ θα του απαντήσω: «Για να σε αγαπώ μετά ακόμα περισσότερο». Σε ποια πνευματική κατάσταση βρίσκεστε αυτό τον καιρό; Περιμένοντας την ουρανόπεμπτη αιφνίδια λάμψη της έμπνευσης, ζω στο σκοτάδι της περισυλλογής και ανασύρω από τις θυρίδες της μνήμης μου τις πολύτιμες εκείνες ψηφίδες, που θα με βοηθήσουν να ανασυνθέσω το μελλοντικό μωσαϊκό του επόμενου βιβλίου μου, πιθανότατα δε, της ζωής μου της ίδιας.
Το πολυσέλιδο κείμενο ήταν κι αυτό γραμμένο σε υπολογιστή και εκτυπωμένο στο ίδιο χειροποίητο χαρτί υποκίτρινου χρώματος, που μύριζε γιασεμί. Και σε αυτό, μόνο η ημερομηνία στην αρχή και η υπογραφή της στο τέλος ήταν ιδιόχειρα γραμμένες, όχι με μαύρο, αλλά με σκούρο μπλε μελάνι. Από το πρώτο κιόλας ξεφύλλισμα αναστατώθηκα. Κατάλαβα αμέσως ότι κρατούσα στα χέρια μου το κύκνειο άσμα της. Πριν προλάβω να διαβάσω την ασυνήθιστα μακριά λίστα με τα ετερόκλητα ανάλεκτα παραθέματα που προηγούνταν της αφήγησής της, ο ουρανός μαύρισε, μπουμπουνητά ακούστηκαν από μακριά και χοντρές στάλες νεροποντής άρχισαν να γκελάρουν στις παρακείμενες ομπρέλες και στο αστέγαστο πεζοδρόμιο. Ήταν η πρώτη φθινοπωρινή μπόρα της χρονιάς, που λες και επίτηδες βρήκε την ώρα για να ξεσπάσει. Η μουντάδα και η ξαφνική ψύχρα που έφερε μαζί της δημιούργησαν ένα σκηνικό παράλογου δέους, που με ψυχοπλάκωσε και με έκανε να διστάσω: Να το διαβάσω ή να πάω στον πλησιέστερο κάδο σκουπιδιών και να το φουντάρω με όλο το υπόλοιπο περιεχόμενο του κίτρινου φακέλου; Μέχρι να έρθει ο δεύτερος καφές που παρήγγειλα, η νοσηρή φιλοπεριέργειά μου νίκησε κατά κράτος τη διβουλία μου.