DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 5
ΝΙΚΟΣ ΔΟϊΚΟΣ
ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ Βιωματικός Μινιμαλισμός 鵷鵸
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 6
Επικοινωνία με τον συγγραφέα: Mob.: + 30 6944 450202 E-mail: rudoikos@gmail.com Ιστοχώρος: http://www.nikosdoikos.com/
©
Copyright Νίκος Δόικος – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2011
Έτος 1ης έκδοσης: 2012 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5415-7
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 7
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
11. Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ 12. Εισαγωγή – Βιωματικός Mινιμαλισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Εντατικοποίηση – Τεχνητές Ανάγκες – Τεχνητός Πλούτος
19 28
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ 14. Πολυ-τομεακή Εντατικοποίηση – Πολυ-τομεακή 14. Συσσώρευση – Συνολική Απαξίωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ 15. Το ζήτημα των πόρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Πολιτισμός του Μέτρου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63 74
ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ 17. Κρατικοποιήστε όσους παίζουν με κράτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 18. Αποτοξίνωση και πραγματική ανάπτυξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 19. Σωτηρία σε φόντο γκρι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 10. Περί Οίκων Αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 11. Τα νέα μέτωπα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 12. Το μέτωπο της ελευθερίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 13. Ενωσιακοί-Διακυβερνητικοί Οίκοι Αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . 113
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 8
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
14. Πιλοτική πρωτοβουλία στο Ευρωκοινοβούλιο – 14. Όταν ο διάλογος παράγει πολιτική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ 15. Η ρήξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 16. Κοινωνικές προϋποθέσεις για τη ρήξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 17. Προβλήματα μετάβασης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
ΕΚΤΟ ΜΕΡΟΣ 18. Πεδία ρήξεων με τις επιδιώξεις της Ελίτ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 18. 18.1. Κοινωνική βιόσφαιρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 18. 18.2. Κοινωνικά αποδεκτή λιτότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 18. 18.3. Σύστημα ελεύθερης οικονομίας με ρυθμιστική παρουσία
της κοινωνίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 18. 18.4. Αποτοξίνωση των οικονομικών δράσεων . . . . . . . . . . . . . . . 18. 18.5. Διεθνοποίηση των στρατηγικών πόρων . . . . . . . . . . . . . . . . . 18. 18.6. Διεθνοποίηση ενεργειακών πόρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18. 18.7. Πράσινο Bretton Woods . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18. 18.8. Κοινωνιοκεντρικό Διεθνές Νομισματικό Ταμείο . . . . . . . .
164 165 166 166 167
ΕΒΔΟΜΟ ΜΕΡΟΣ 19. Επίπεδα ανάλυσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20. Ιδεολογία ή Συναινετικός Λόγος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21. Περί πρωτοπορίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22. Επίλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
171 173 177 180
Οργάνωση παραπομπών – Βιβλιογραφικές σημειώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Αλφαβητικό Ευρετήριο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 9
Στην Καλλιρρόη και την Ευτέρπη, δωρεά εξιλαστήρια του φτωχού κοινωνικού κληροδοτήματος
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 10
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 11
1.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Χρειάστηκε να νικήσουν το βαρυτικό του πεδίο για να διαπιστώσουν έκθαμβοι, εκεί, από τη φοβερή ερημία του διαστήματος, τη μοναδική ωραιότητα του Γαλάζιου Πλανήτη. Και όσο η τεχνολογία τούς επιτρέπει να διεισδύουν στα πέρατα του σύμπαντος κόσμου, τόσο η γοητεία του ξεχωρίζει μέσα στη γαλαξιακή μαγεία της ετερότητας, μέσα στον κοσμικό διαγωνισμό ομορφιάς. Η μακραίωνη περιπέτεια του ανθρώπινου είδους πάνω στη Γη θα μπορούσε να είναι μια διαρκής ευλογία, μια χαροποιός απόλαυση της Φύσης, της βιο-ποικιλότητας και της δημιουργικής συμβίωσης. Κάτι στράβωνε και στραβώνει πάντα. Τι να φταίει άραγε; Οι μοιραίοι επικυρίαρχοι – Φύλαρχοι, Γενάρχες, Κύριοι, Αριστοκράτες, Αστοί, Ελίτ; Μήπως κάποιες εγγενείς τάσεις και ιδιοσυγκρασιακές αδυναμίες; Μήπως τα προτάγματα που υιοθετήθηκαν ως πρωταρχικές κοινωνικές ανάγκες; Και, αλήθεια, πώς και γιατί υιοθετήθηκαν; Όπου κι αν επιμερισθούν οι ευθύνες, το αδιέξοδο είναι πλέον εδώ. Αντιπαροχή της αβελτηρίας. Αντίδωρο της βουλιμικής ανάπτυξης και της αγοραίας ασυδοσίας. Ακούγεται ο πόνος. Αρχίζει να ακούγεται και να φαίνεται ο
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 12
ΝΙΚΟΣ ΔΟΪΚΟΣ
πόνος, η κόπωση, η απογοήτευση, σε μικρές δόσεις κατάθλιψης, σε μικρότερες (προς το παρόν) δόσεις οργής. Πρόκειται για κρίσιμη μεταβατική περίοδο. Κρίσιμη για το συλλογικό Αύριο. Τα δεινά ξεπροβάλλουν αδυσώπητα. Με την ανατροπή της κλιματικής ισορροπίας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Με την κλιμακούμενη κλιματική αποδόμηση. Με την υπερ-ανάλωση των γήινων πόρων, την επαπειλούμενη συρρίκνωση της βιοποικιλότητας, τη σταδιακή μείωση της αγροτικής παραγωγής λόγω της διάβρωσης των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Την ίδια στιγμή που απογειώνονται οι δημογραφικοί δείκτες και αναδύεται ο εφιάλτης του υπερ-πληθυσμού. Με τους πολέμους και το χαμό, με το απεμπλουτισμένο ουράνιο να καταδικάζει εκατοντάδες χιλιάδες αθώα παιδάκια του κόσμου σε θάνατο ή σε μακροχρόνιες δόσεις λευχαιμικής ταλαιπωρίας στα νοσοκομεία του πόνου. Με τα πυρηνικά ατυχήματα, τα διατροφικά εγκλήματα και τις επιδημίες νέου τύπου. Η παρακμή βιώνεται ως περιθωριοποίηση και διαρθρωτική ανεργία, ως κατάρρευση των αξιακών πυλώνων και διάλυση της κοινωνικής συνοχής. Οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μια την άλλη. Και δεν πρόκειται ούτε για εγχώρια κραχ ούτε για αυτορρυθμιζόμενες παρεκκλίσεις. Είναι μάλλον συστημικές· και σίγουρα παγκόσμιες. Πλανητική οικονομία, πλανητικές κρίσεις. Μετά την κατάρρευση του Τοξικού Θαύματος στις ΗΠΑ και την Ε.Ε., το 2008, και την αναστάτωση της Ευρωζώνης το 2010, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, καλοκαίρι του 2011, το αμερικανικό χρέος, έτσι όπως πλησιάζει τη συνταγματικώς προκαθορισμένη οροφή των 14,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, απειλεί να τινάξει την παγκόσμια οικονομία στον αέρα.
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 13
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
«Πρόοδος» και όλεθρος βαδίζουν χέρι χέρι. Διαδοχικές καταρρεύσεις, απόδειπνα της αμετροέπειας, πρελούδια βαρβαρότητας. Σήμερα, πλέον, τα βιώνει κανείς. Δεν πρόκειται απλώς για θεωρίες γερόντων, καλές για νεανικές συσπειρώσεις. Τεκμηριώνονται με στοιχεία, μετρήσεις και, προπαντός, φαινόμενα. Και εμείς, έστω πολλοί από εμάς, άγγελοι χωρίς φτερά του άλλοτε καταναλωτικού παράδεισου, στεκόμαστε ακόμη αμήχανοι, δυσπιστούμε για τη σοβαρότητα και αμφιβάλλουμε για την κρισιμότητα των εξελίξεων, αποχαυνωμένοι μπροστά στην εικονική πραγματικότητα που σερβίρουν αφειδώς οι προκλητικές, πολύχρωμες, ψηφιακές οθόνες. Ευτυχώς για την Ιστορία, τουλάχιστον σε τούτη την πλανητική κοινότητα, ισχύει το ανέφικτο της κοινωνικής αλλοτρίωσης. Κάτι πάντοτε βρίσκεται να απομυθοποιήσει τα ποσοτικά και να πυροδοτήσει τα επόμενα ποιοτικά άλματα. Έτσι και τώρα, κάτι φαίνεται να κινείται στο χώρο της σοβαρής θεωρητικής ανάλυσης και, παράλληλα, στο πεδίο της πολιτικής πράξης. Στον πολιτικό σχεδιασμό και στα κινήματα. Όλη αυτή η κλιμακούμενη σύγκρουση ανάμεσα στις ευρωατλαντικές πολιτικές ηγεσίες και τους μηχανισμούς της δι-εθνικής Ελίτ (οίκοι αξιολόγησης, επιθετικά hedge funds, επενδυτικές αυθαιρεσίες του χρηματοπιστωτικού τομέα, κ.ά.), ακόμα και η εντυπωσιακή αποφασιστικότητα της Αμερικανικής Διοίκησης να επιχειρήσει δικαιότερη ανακατανομή πλούτου και αναλογική φορολογική επιβάρυνση, αποτελούν, κατά τη γνώμη μου, μικρά έστω δείγματα πολιτικής αυτονομίας έναντι της επιδιωκόμενης απόλυτης κυριαρχίας των δι-εθνικών επιχειρήσεων. Παρότι τα ζητήματα αυτά, σε πρώτη ματιά, παρουσιάζονται ως διαμάχη πλανητικής κυριαρχίας μεταξύ ευρώ και δολαρίου,
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 14
ΝΙΚΟΣ ΔΟΪΚΟΣ
νομίζω πως είναι κατ’ ουσίαν προάγγελοι της αποφασιστικής ρήξης των λίγων «νησίδων» πολιτικής αυτονομίας με την επικυριαρχική πλευρά της οικονομίας, όπως αυτή εκφράζεται και λειτουργεί χειραγωγούμενη από τη δι-εθνική Ελίτ. Σκιαγραφούνται και δοκιμάζονται, θα έλεγα, τα πρώτα σκαριφήματα μιας πολυκεντρικής πλανητικής οικονομίας και μιας αντίστοιχης κοινωνιοκεντρικής δημοκρατίας. Νομίζω, λοιπόν, πως ήρθε ο καιρός να επεκταθεί ο διάλογος, και κυρίως η δράση, στα προτάγματα της πολιτικής κοινωνίας του 21ου αιώνα. Στη σχέση ανθρωποδράσεων και φυσικού και ιστορικού περιβάλλοντος. Στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης πολιτικής και οικονομίας, υπέρ της αυτονόητης αυτονομίας και κυριαρχίας της πρώτης. Στην ορθολογική διαχείριση των πόρων. Και σε κάτι άλλο, προκλητικά δύσκολο: να διαχωριστούν στην κοινωνική συναπόφαση οι πραγματικές από τις τεχνητές ανάγκες διαβίωσης και να αποτολμηθεί μια συλλογικά αποδεκτή λιτότητα στις ανθρώπινες καταναλωτικές συνήθειες. Αλήθεια: Πόσο εύκολα μπορούμε να μάθουμε να ζούμε με λιγότερα ; Πόσο μπορεί να αισιοδοξεί κανείς πως οι ελάχιστες αυτόνομες πολιτικές δυνάμεις, τα νέα κοινωνικά κινήματα, εκείνα που ξεπροβάλλουν, με κάποια αμηχανία είναι η αλήθεια, λογική και αναμενόμενη, θα αποφασίσουν να αναλάβουν διαδραστικές πρωτοβουλίες, θα ασχοληθούν συστηματικά με τις θεσμικές και κυρίως τις πολιτισμικές προϋποθέσεις μιας στρατηγικής αλλαγής πορείας, προς την κατεύθυνση αυτού που χαρακτηρίζω Βιωματικό Μινιμαλισμό;
DOIKOS sel_final_Layout 1 29/11/2011 11:29 π.μ. Page 15
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πόσο ρεαλιστική μπορεί να θεωρείται η σταδιακή επικράτηση του Μέτρου σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού βίου; Ένας εξορθολογισμός των ανθρωποδράσεων που δεν επιβάλλεται από κανέναν, αλλά βιώνεται και εδραιώνεται –μέσα από την κοινωνική του επαλήθευση– ως αξιακό πρόταγμα. Ως συναπόφαση των κοινωνιών του κόσμου να ξεπεράσουν το βαρυτικό πεδίο της βαρβαρότητας και να απολαύσουν, επιτέλους, τη μοναδική ωραιότητα του πλανήτη και τη θαλπωρή μιας ανθρωποκεντρικής κοινωνίας. ΝΙΚΟΣ ΔΟΪΚΟΣ Καλοκαίρι 2011