Φιλαναγνωσία και σχολικές βιβλιοθήκες by Kastaniotis Editions

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 5

Παρασκευη κοψιδα-Βρεττου

Φιλαναγνωσια και σχολικεσ ΒιΒλιοθηκεσ Πώς παράγεται το «γεγονός» στη σχολική καθημερινότητα

εκδοσεισ καστανιωτη

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 6

Έτος 1ης έκδοσης: 2011 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της διεθνούς σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

εκδοσεισ καστανιωτη α.ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5364-8

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 7

ΠεριεχοΜενα

εισαγωγικά – στον αναγνώστη, εκ βαθέων . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Μεροσ

α΄

κεΦαλαιο Πρωτο

Ένα παραμύθι από το ράφι της βιβλιοθήκης . . . . . . . . . η ισχνή κουλτούρα του βιβλίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . θεσμικά δεδομένα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . νέα αναλυτικά προγράμματα και σχολικές βιβλιοθήκες.

.....

κεΦαλαιο δευτερο

σχολική βιβλιοθήκη: ένα ενδεικτικό σχέδιο εργασίας . . . . . . . η έρευνα – μεθοδολογικά στοιχεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ερευνητικά ευρήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . α. η πραγματικότητα της ανάγνωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . β. η ανάγνωση από την οπτική του φύλου . . . . . . . . . . . . . γ. αναγνωστικές στάσεις – αναγνωστικές συμπεριφορές . . . δ. η επίδραση της οικογένειας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ε. η επίδραση του σχολείου – σχολική βιβλιοθήκη, η μαγεία της σιωπηρής πολιορκίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . στ. ο περιβάλλων χώρος – πνευματικοί-πολιτισμικοί θεσμοί . ζ. από το χώρο του φαντασιακού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 8



Παρασκευη κοψιδα-Βρεττου

αξιοποιήσιμα συμπεράσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 «γεγονότα» στη σχολική βιβλιοθήκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Μεροσ

Β΄

κεΦαλαιο Πρωτο

«καλές μέρες» στο σχολείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . συνάντηση με ένα/μία συγγραφέα . . . . . . . . . . . . . . . . Παγκόσμια ημέρα Παιδικού Βιβλίου . . . . . . . . . . . . . Παγκόσμια ημέρα κατά του ρατσισμού . . . . . . . . . . . Παγκόσμια ημέρα Περιβάλλοντος . . . . . . . . . . . . . . . δημιουργία αναγνωστικών ομάδων. . . . . . . . . . . . . . . διοργάνωση θεματικής έκθεσης βιβλίου στα πλαίσια διδασκαλίας της λογοτεχνίας . . . . . . . . . . . . . . . . δημιουργία λέσχης ιστορίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.......

κεΦαλαιο δευτερο

διοργάνωση εναλλακτικών μαθημάτων στο χώρο της σχολικής βιβλιοθήκης – ενδεικτικά παραδείγματα . . . . . ενδεικτικό παράδειγμα ι: Έκφραση-έκθεση . . . . . . . . . . . . ενδεικτικό παράδειγμα ιι: νεοελληνική γλώσσα για το γυμνάσιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ενδεικτικό παράδειγμα ιιι: κλασικό και σύγχρονο νεοελληνικό και ευρωπαϊκό θέατρο (ή η δεύτερη ζωή του κλασικού μύθου στο σύγχρονο ευρωπαϊκό δράμα) . ενδεικτικό παράδειγμα ιV: Ένα διαθεματικό μάθημα για την ευρώπη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ενδεικτικό παράδειγμα V: ιστορία και τέχνη – η ιστορία μέσα από τη λογοτεχνία – ο Μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . 100 . . 101 . . 103

. . 106 . . 110

. . 114

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 9

Φιλαναγνωσια και σχολικεσ ΒιΒλιοθηκεσ



ενδεικτικό παράδειγμα VI: αναζητωντας την πραγματικότητα της αγοράς εργασίας – αναπαράσταση μιας δίκης. . . . . . . 119 ενδεικτικό παράδειγμα Vιι: εικονικό μουσείο στη σχολική βιβλιοθήκη – Μια επίσκεψη . . . . . . . . . . . . . . 122 ενδεικτικό παράδειγμα Vιιι: Ένα πρόγραμμα τοπικής ιστορίας – H ιστορία του τόπου μου – διασύνδεση με την ιστορία και τη λογοτεχνία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Μεροσ

γ΄

εΠιΜετρο α΄

Πρόσωπα και αναγνώσματα – τα ημερολόγια της ευτυχίας

Ζαν-Πωλ σαρτρ, «οι λέξεις – ο υπαρξισμός». . . . . . . . . . . . . 135 τζόζεφ κόνραντ, «Βιβλία» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 κάρλος Φουέντες, «ανάγνωση» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 χόρχε λουίς Μπόρχες, «το βιβλίο» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Umberto Eco, «η χαρά και η θλίψη» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Umberto Eco, «ο συγγραφέας και ο αναγνώστης». . . . . . . . . . 147 Μαρσέλ Προυστ, «ημέρες ανάγνωσης – δυο “ομότιτλα” κείμενα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Φρανσουά Μοριάκ, «η αποκάλυψη του μυστικού της γαλήνης του συγγραφέα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 ουίλιαμ γκόλντιγκ, «η δυναμική της λογοτεχνίας και οι λέξεις» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 ναντίν γκόρντιμερ, «η συγγραφή και η ύπαρξη». . . . . . . . . . . 155 εΠιΜετρο Β΄

1. Πλαίσιο λειτουργίας των σχολικών Βιβλιοθηκών . . . . . . . . . 157 2. διακήρυξη για τις σχολικές Βιβλιοθήκες της IFLA/UNESCO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 10



σηΜειωσεισ .

Παρασκευη κοψιδα-Βρεττου

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

ΒιΒλιογραΦικοσ οδηγοσ .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

χρησιΜεσ διευθυνσεισ στο διαδικτυο . ηΜεροΜηνιεσ στο διαδικτυο.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 11

Ένας μύθος, μία τάξη, ένας χώρος, Μία δύναμη, μία σκιά, ένα σχήμα, οι τοίχοι, εργαστήριο, μια ευστροφία, Μία νήσος, η επιβίωση, η λήθη, η φαντασία, μία ταυτότητα, ένα ενδιαίτημα. ιδού η ΒιΒλιοθηκη. α λΜΠερτο Μ ανγκελ

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 12

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 13

εισαγωγικα

στον αναγνώστη, εκ βαθέων

τι προηγείται αλήθεια της σχολικής –της οποιασδήποτε– βιβλιοθήκης, τι συνέχει τους locos amabiles των παιδικών χρόνων, όταν επιστρέφουν με τον κουρασμένο ορθολογισμό της ωριμότητας και κατασκευάζουν εικόνες και διαβάσματα, παιχνίδια και πρόσωπα παραμυθιών; Ένας απονήρευτος κόσμος, γεμάτος αγαθούς παππούδες που όλα τα μπορούν και –το περισσότερο– μπορούν να τα αφηγούνται, πολύξερες γιαγιάδες, που δεν πήγαν ποτέ σε σχολειά και δασκάλους, έμαθαν όμως άσφαλτα τις γλώσσες και τις φωνές των πουλιών της μέρας και των ξωτικών της νύχτας, που ημέρεψαν το χώμα και τη γη μαζί με τα ασίγαστα σύνεργα ακάματων παππούδων. δεν έχει σύνορα αυτός ο κόσμος, δεν αναγνωρίζεται στο γεωγραφικό χάρτη, δεν έχει ιστορία και όνομα ιδιαίτερης πατρίδας – ένας κύκλος που όλο και μεγαλώνει, όλο και πλουτίζει μαζί με των ανθρώπινων γενεών τις επαναλαμβανόμενες ιστορίες της παιδικότητας, που –παράξενο– δεν αλλάζουν τις γραμμές ανάμεσα στους μικρούς και τους μεγάλους, την ώριμη σκέψη και την άγουρη φαντασία – η πρώτη να μην μπορεί να αλλάξει τίποτα και η δεύτερη να πράττει το θαύμα. Πριν λοιπόν από τις βιβλιοθήκες υπάρχει το «Μια φορά κι έναν καιρό...», το παραμύθι που αφηγείται ο συγγραφέας στον

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 14



Παρασκευη κοψιδα-Βρεττου

ανυπόμονο αναγνώστη του, σαν έρχεται ο δεύτερος στο ράφι της βιβλιοθήκης του να ξεκλειδώσει τη σκέψη και την ψυχή του επιλεγμένου συγγραφέα, κρυφά, μοναχικά, όπως μόνον οι μεγάλες χειρονομίες της καθημερινής απόδρασης πραγματώνονται. και τότε παράγονται τα γεγονότα, όχι της ιστορίας, ούτε των ανθρώπων, τα μοναδικά και προσδοκώμενα στις ατέλειωτες υπομονετικές αναμονές τους γεγονότα. της εμπνευσμένης απλής στιγμής συμβάντα, οι ιεροτελεστίες της απλής, ευφρόσυνης κίνησης, καθώς το αδρανές σώμα ενός βιβλίου εναποτεθειμένου στα χέρια του αδέξιου μαθητή με την αθέατα καθοδηγητική χειρονομία του δασκάλου του ελευθερώνει την πολύπειρη φωνή του για να πει: «ελάτε, χτίστε στο άδειο σπίτι του βλέμματος». καμιά διδακτική ρητορική γύρω από τα βιβλία δεν έχει γίνει τόσο πειστική στη διαχρονική κουβέντα που ανοίγουν οι γενιές μεταξύ τους, μεγάλοι, ώριμοι ενήλικες οι μεν, ανώριμοι, άσκεπτοι στην ωραία απροθυμία τους να ακολουθήσουν τους πρώτους οι δε. και αντιπροσωπεύουν αντιθετικά τους κόσμους του εμπράγματου ωφελιμισμού τους οι πρώτοι, τους κόσμους που οι παππούδες κατεβαίνουν στο περιβόλι τους για να αποχαιρετήσουν κλαίγοντας τα δέντρα τους ένα ένα λίγο πριν αποσυρθούν οριστικά στη μελαγχολική δύση τους οι δεύτεροι. εδώ δεν γίνονται πράγματα που «πρέπει» να γίνουν, δεν λειτουργεί ο νόμος τού δούναι και λαβείν. οι άνθρωποι, μικροί στην ηλικία και στα κακά πάθη, αφήνονται να πράξουν με τον άγραφο νόμο της ψυχικής ανταποδοτικότητας – αυτή που είναι η σχέση του συγγραφέα με τον αναγνώστη του, η απόλυτη σχέση του ανθρώπου με την αισιοδοξία της επιλεγμένης μοναχικότητάς του στο απόγειο μιας μελαγχολίας, όταν έρχεται η τελευταία σελίδα του βιβλίου που κρατεί στα χέρια του να σημάνει –ως την επόμενη πρώτη σελίδα ενός άλλου βιβλίου– το βίωμα της αθεράπευτης μοναξιάς.

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 15

Φιλαναγνωσια και σχολικεσ ΒιΒλιοθηκεσ



γι’ αυτό η περιπέτεια των μαθητικών ταξιδιών στη σχολική βιβλιοθήκη, ανάμεσα σε πλήθος βιβλίων και παιδιών που ονειρεύονται –για τα δεύτερα είναι σίγουρος και τα φωτογράφισε στα βιβλία του ο Φρανσουά Μοριάκ– δεν είναι να καθοδηγείται απλά και μονοδιάστατα από την πραγματολογία της χρηστικής, λειτουργικής κίνησης: ενός παιδαγωγικά επεξεργασμένου εγγραμματισμού ή μιας ευρηματικής πραξιακής διδακτικής, που απλώς «μιμείται» τη διάσταση και το περιεχόμενο της παιδικής και εφηβικής ενδοχώρας. Προϋποτίθεται η πειστική, αδιαμεσολάβητη ψυχική συνέργεια σε μια συνωμοσία σιωπής, σ’ αυτήν που περιέβαλε –αν περιέβαλε– το δάσκαλο· η ήσυχη, επίμονη ανάδυση του ανθισμένου δέντρου στον αγώνα του να ξεπεράσει το νοτισμένο τοίχο μιας αδικαίωτης αιχμαλωσίας. γι’ αυτού του κόσμου τη γνωριμία εκπονήσαμε την παρούσα εργασία και την προσφέρουμε στην κοινότητα των εκπαιδευτικών με στόχο την καλλιέργεια της ευγενικής και ανήσυχης «περιέργειας», την τόνωση της πράξης της ανάγνωσης, την ενδυνάμωση και την ενθάρρυνση της φιλαναγνωσίας των μαθητών, τη δραστήρια χρήση της σχολικής βιβλιοθήκης σε κάθε διδακτική-μαθησιακή δραστηριότητα, την ενδυνάμωση της πνευματικής υφής του ενδοσχολικού περιβάλλοντος, την αναβάθμιση και επέκταση των πνευματικών-πολιτισμικών του λειτουργιών. δεν οριοθετούμε απολύτως τις ειδικότητες, τους ρόλους και τις ταυτότητες αντίθετα δημιουργούμε ένα συνεκτικό κέντρο της σχολικής ζωής γύρω από τη σιωπηλή κοινωνία της βιβλιοθήκης και προσδοκούμε όχι απλώς τη μονοσήμαντη στήριξη του αναλυτικού προγράμματος αλλά την αυθόρμητη μετακίνηση της σχολικής ζωής στο επίμονα διακριτικό κάλεσμα της σχολικής βιβλιοθήκης. και συνακόλουθα την αμοιβαιότητα της πνευματικής και πολιτισμικής συνάντησης του σχολείου με την κοινότητα των εξωσχολικών-κοινωνικών εμπειριών, την ανάδειξη του έργου που μέσα στο σχολείο συ-

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 16



Παρασκευη κοψιδα-Βρεττου

ντελείται και τη συστηματική κοινωνική επικούρηση αυτού του έργου, αναπτύσσοντας έτσι τους όρους μιας συνεπούς διαλεκτικής γόνιμων αλληλεπιδράσεων. Με αυτές τις αφετηριακές σκέψεις, έχοντας πραγματώσει την ανασκόπηση βασικής βιβλιογραφίας σχετικής με το θέμα και με την εμπειρική αποτίμηση της βιβλιοφιλικής υποτονίας – ή και ατονίας– μέσα στο σχολείο, την απουσία καλλιέργειας συστηματικής αναγνωστικής αγωγής, οργανώσαμε ένα σχέδιο εργασίας, το οποίο, προκειμένου να ανταποκριθεί στο βασικό του σκοπό, προϋποθέτει –παρά τα δεδομένα προβλήματα– τη δημιουργία μιας διαλεκτικής ευρύτερων συναινέσεων: της ενδοσχολικής και της κοινωνικής πραγματικότητας, τη σύνθεση καθηκόντων και πρωτοβουλιών όλων των παραγόντων της σχολικής ζωής – του υπεύθυνου της βιβλιοθήκης, του διευθυντή και των εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων, των μαθητικών συμβουλίων και του συνόλου των μαθητών, των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων, άλλων πνευματικών και πολιτιστικών φορέων, ιδρυμάτων και θεσμών. το σχέδιο εργασίας –πέρα από τις θεωρητικές του διαστάσεις– στοχεύει προπάντων στην πράξη μιας εκπαιδευτικής-παιδαγωγικής καθοδήγησης του εκπαιδευτικού οποιασδήποτε ειδικότητας, στον εμπλουτισμό, στη διεύρυνση των αναγνωστικών εμπειριών των μαθητών του με κέντρο τη σχολική βιβλιοθήκη, στην ανάπτυξη πολλαπλών δεξιοτήτων, στην ενίσχυση των ιδιαίτερων ενδιαφερόντων τους, χωρίς αφοριστικούς αποκλεισμούς ή προνομιακές χειρονομίες. και όλα τα παραπάνω συναρτημένα και οργανικά ενταγμένα στο πρόγραμμα της σχολικής καθημερινότητας. η εργασία συντίθεται γύρω από δύο άξονες: α. Έναν ερευνητικό – πραγμάτωση εμπειρικής έρευνας με θέμα «ο μαθητής και το εξωσχολικό βιβλίο», για την ανίχνευση

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 17

Φιλαναγνωσια και σχολικεσ ΒιΒλιοθηκεσ



σε τοπικό επίπεδο της αναγνωστικής πραγματικότητας των μαθητών και τη διερεύνηση των παρακάτω συγκεκριμένων ερωτημάτων: Ποια θέση κατέχει το διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων στο διαθέσιμο χρόνο των μαθητών; Ποιες οι αναγνωστικές προτιμήσεις τους και οι κατά φύλο διαφοροποιήσεις; Ποιες οι αναγνωστικές στάσεις και συνήθειες των άλλων μελών της οικογένειας του μαθητή και ποια η επίδραση που ασκούν σε αυτόν; Ποια τα κίνητρά του για την ανάγνωση; Με ποιο κριτήριο κάνει τις βιβλιογραφικές του επιλογές ο μαθητής; Ποια η στάση του απέναντι στην «παραδοσιακή» ανάγνωση σε σχέση με την ακουστική και την ηλεκτρονική. Ποιος ο ρόλος του βιβλίου σε σχέση με άλλους παράγοντες και θεσμούς για τη μορφοποίηση των προτύπων του; Ποια η θέση του βιβλίου και η σχέση του με το σχολικό περιβάλλον και ποιες οι επιδράσεις του σχολικού περιβάλλοντος στην προαγωγή της φιλαναγνωσίας – ειδικότερα ποιος ο ρόλος του μαθήματος της λογοτεχνίας; διερευνώνται επίσης ζητήματα σχετικά με την ύπαρξη και την επίδραση των γενικότερων πνευματικών και πολιτιστικών υποδομών και φορέων σε τοπική κλίμακα, καθώς και ζητήματα που αφορούν τις πηγές βιβλιογραφικής πληροφόρησης και ενημέρωσης των μαθητών. σημειώνουμε ότι η έρευνα, με ποιοτικό περισσότερο προσανατολισμό, στοχεύει στη διαγνωστική αξιολόγηση της αναγνωστικής πραγματικότητας του συγκεκριμένου μαθητικού πληθυσμού και επομένως στην ευχερέστερη και αποτελεσματικότερη φιλαναγνωστική παρέμβαση μέσω των σχολικών βιβλιοθηκών. επιπλέον, η έρευνα στα πλαίσια της σχολικής μονάδας (ή ειδικότερα της σχολικής τάξης) δημιουργεί μια αποσαφηνισμένη εικόνα σχετικά με την αναγνωστική συμπεριφορά των μαθητών και τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Β. Με βάση τα ερευνητικά συμπεράσματα και την ερμηνευτική 2o

KOPSIDA_BRETOU sel._Layout 1 19/09/2011 3:35 ΜΜ Page 18



Παρασκευη κοψιδα-Βρεττου

τους προσέγγιση και στοχεύοντας σε μια σειρά διαρκώς ανατροφοδοτούμενων πραξιακών-παιδαγωγικών παρεμβάσεων, καταρτίσαμε ένα πρόγραμμα ενδεικτικών παιδαγωγικών δραστηριοτήτων με πολλαπλές αναφορές: τη σχολική βιβλιοθήκη, τις δυνατότητες του αναλυτικού προγράμματος, τις διεπιστημονικές συνεργασίες, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών, την πολλαπλότητα των κόσμων που κινούνται γύρω τους σε αντιστοίχιση με αυτή των δικών τους κόσμων.