KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:46 ΜΜ Page 7
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
meΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ – ΠΑΓΚoΣΜΙΕΣ ΑΛΛΑΓeΣ 1. Στρατηγικές και επιλογές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Η διασφάλιση της διεθνούς θέσης της χώρας απαιτεί στρατηγική
25
εξωτερικής πολιτικής. Τέσσερα θεμελιακά πεδία πρωτοβουλίας 1.2. Επιλογές στην εξωτερική πολιτική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. Οι τρεις πολιτικές επιλογές συμπεριφοράς . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Η εξωτερική πολιτική είναι αντιφατική . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Συμπέρασμα πρώτου κεφαλαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25 32 32 37 40
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΕΕΠ) 2. Η σημασία των παγκόσμιων αλλαγών για την ΕΕΠ . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική σκηνή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Παγκόσμιες αλλαγές και η παγκοσμιοποίηση . . . . . . . . . . . 2.1.2. Η Ελλάδα και οι παγκόσμιες αλλαγές . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3. Οι ΗΠΑ σε έναν κόσμο που αλλάζει . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3.α. Η ισχύς των ΗΠΑ περιορίζεται – παραμένουν
43 46 46 53 55
η ισχυρότερη χώρα στον κόσμο . . . . . . . . . . . . . . . . .
55 58
2.1.3.β. Αλλαγές στον κόσμο και ΗΠΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3.γ. Παραλλαγές συνεργασίας ανάμεσα σε ΗΠΑ και
Ανατολή-Κίνα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3.δ. Το ιαπωνικό πρόβλημα των ΗΠΑ . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Η Ε.Ε. σε άνοδο ή σε πορεία παρακμής; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Η άνοδος των 4 BRIC και η αλλαγή συσχετισμών
με τη Δύση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Παγκόσμιες αλλαγές και Ελληνική Εξωτερική Πολιτική (ΕΕΠ) . . . 3.1. Η σημασία των αλλαγών στην κατανομή ισχύος για την ΕΕΠ . 3.1.1. Αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική σκηνή και η ΕΕΠ . . . .
64 69 70 77 85 85 86
7
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:46 ΜΜ Page 8
Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στον 21ο αιώνα 3.1.2. Οι G20 και οι «G21-30», μια πρόταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Η Ελλάδα της Δύσης δεν μπορεί να είναι η Ελλάδα μόνο
90
της Δύσης – Ανάγκη για πολυδιάστατη πολιτική . . . . . . . . . . . . . 96 3.2.1. Οργάνωση πολιτικών συμμαχιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 98 3.2.2. Ελλάδα και Δύση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Η Ελλάδα χώρα δυτική ή ανάδελφη; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 3.2.4. Το ερώτημα των συμμαχιών – ένα πολυεπίπεδο σύστημα 104 3.3. Οι σχέσεις με τις ΗΠΑ ως προς τα ζητήματα άμεσου ελληνικού εθνικού ενδιαφέροντος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 3.3.1. Οι σχέσεις της Ελλάδας με τις ΗΠΑ και ο αντιαμερικανισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 3.3.2. Ελληνικές παράμετροι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 3.3.2.1. Η Ελληνική διασπορά στις ΗΠΑ . . . . . . . . . . . . . . . . 114 – η περίπτωση της Ορθοδοξίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 – Τύποι ομάδων συμφερόντων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 – Η διασπορά και η σουηδική προεδρία . . . . . . . . . . . 119 3.3.2.2. Ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα: αξιολόγηση . . 121 3.3.2.3. Πρώτη ταξινόμηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 3.3.2.4. Δεύτερη ταξινόμηση: τρεις τύποι αντιαμερικανισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 3.4. Η Ελλάδα και η Ε.Ε. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 3.4.1. Η σημασία της παρουσίας της Ελλάδας στην Ε.Ε. . . . . . . . 126 3.4.1.α. Η διεύρυνση της Ε.Ε., οφέλη και αντιφάσεις . . . . . . 127 3.4.1.β. Η επανάκαμψη του εθνικού συμφέροντος στην Ε.Ε. και η υπονόμευσή της . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 3.4.1.γ. Ατλαντιστές και μη στην Ε.Ε. – ελληνικά προβλήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 3.4.1.δ. Η ιδιαιτερότητα της κρίσης στην Ελλάδα και η Ε.Ε. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 3.4.2. Συμπερασματικά ως προς την Ε.Ε. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 3.5. Η Ελλάδα και οι νέες ανερχόμενες δυνάμεις . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 3.5.1. Οι αλλαγές ως προς τις 4 BRIC και η στάση της Ε.Ε. . . . . . 138 3.5.2. Το ζήτημα των μουσουλμανικών πληθυσμών και ο παντουρκισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 3.5.3. Πολιτισμική Διπλωματία και οι αναδυόμενες οικονομίες χωρών με ιστορικό παρελθόν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 3.5.3.1. Αυταρχικός καπιταλισμός και η σημασία του πολιτισμού: η Ελλάδα ως μια υπερεθνική γέφυρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 3.5.3.2. Η οικονομική σημασία της Πολιτισμικής Διπλωματίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 3.5.3.3. Πολιτισμός και Ορθοδοξία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 8
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:46 ΜΜ Page 9
Περιεχόμενα 3.5.4. Οικονομική Διπλωματία - Ενεργειακή Διπλωματία . . . . . . 3.5.4.1. Αναδιοργάνωση της κεφαλής της Οικονομικής
152
Διπλωματίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 3.5.4.2. Διπλωματία Αγωγών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6. Συμπερασματικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
153 156
4. Ο κόσμος αλλάζει – Προτάσεις νέας στρατηγικής και οργανωτικών
δομών στην εξωτερική πολιτική της χώρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 4.1. o ρόλος του εθνικού κράτους στην εποχή της παγκοσμιοποίη-
σης και το ελληνικό κράτος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Διάταξη και προσαρμογή χωρητικοτήτων – ανάγκη αλλαγής των δομών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Οι παίκτες πληθαίνουν – Αυξάνουν οι απαιτήσεις συντονισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.1. Συντονισμός Δημόσιων Φορέων – Πρόταση για δημιουργία Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.2. Πρόταση για Ειδική Διεύθυνση συντονισμού ιδιωτικού και δημόσιου τομέα που δρουν στην ΕΕΠ . . . . . . . . . . . . . . 4.3.3. Ζητήματα συντονισμού – Πρόταση για νέες θεματικές και υπερεθνική διακυβέρνηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.4. Πρόταση για την ανάπτυξη της εξωτερικής πολιτικής: μέτρα και προσανατολισμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Πρόταση ειδίκευσης στην εξωτερική πολιτική και η παγκοσμιοποίηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1. Πρόταση Ειδίκευσης Διαμεσολάβησης . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2. Πρόταση άμεσης μεταρρύθμισης της διάταξης του υπουργείου των Εξωτερικών ως προς τα σύγχρονα, πέραν της Ε.Ε., προβλήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2.α. Πρόταση μιας νέας διεύθυνσης: παγκόσμια προβλήματα και θεσμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2.β. Πρόταση ειδίκευσης της Ελλάδας – μια νέα δομή στο υπουργείο Εξωτερικών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5. Μια ενεργητική εξωτερική πολιτική απαιτεί αισιοδοξία και απαλλαγή της χώρας από τη μιζέρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6. Συμπερασματικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
158 163 165 166 170 173 176 178 178
184 185 188 188 191
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
H ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ «ΓΕΙΤΟΝΙΑ» ΤΗΣ 5. Ο από βορράν και ο από ανατολάς κίνδυνος: εθνική ολοκλήρωση
και κατοχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 5.1. Η επίδραση του Ψυχρού Πολέμου και της παγκοσμιοποίησης
στα εθνικά προβλήματα της Ελλάδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 9
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 10
Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στον 21ο αιώνα 5.1.1. Εθνική ολοκλήρωση και κατοχή μη εθνικών εδαφών . . . . 5.1.2. Παγώματα και αναστολές – παράδοξα στο όνομα
198
του Ψυχρού Πολέμου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 5.1.3. Η ποικιλία των επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης στην ΕΕΠ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Η Ελλάδα στα Βαλκάνια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1. Τα προβλήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1.1. Το γενικό πλαίσιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1.2. Πρωτοβουλίες στο γενικό πλαίσιο . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. Τα ειδικά ζητήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.3. Δύο μέτρα και δύο σταθμά στη Βαλκανική . . . . . . . . . . . . 5.3. Κοσσυφοπέδιο (Κόσοβο): Υποκρισίες και σχέδια . . . . . . . . . . . . 5.4. Η περίπτωση της ΠΓΔΜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5. Η ελληνική στάση έναντι του αλβανικού εθνικισμού και
202 210 211 211 212 214 215 218 223
της Σερβίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 5.6. Ελλάδα – Αλβανία – Βοσνία – Τουρκία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.7. Πολυμερείς και διμερείς σχέσεις – ευρωπαϊκός δρόμος
232
και νεο-οθωμανισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 5.8. Συμπερασματικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική και η Τουρκία . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1. Βασικά προβλήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις –
το πραγματικό ζητούμενο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.1. Οι Μουσουλμάνοι της Θράκης – οι Χριστιανοί της Τουρκίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.2. Αιγαίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2. Τουρκικές φαντασιώσεις και νεο-οθωμανισμός . . . . . . . . . . . . . . 6.2.1. Η αναθεώρηση της ιστορίας από την Άγκυρα . . . . . . . . . . 6.2.2. Η λειτουργία και το περιεχόμενο του νεο-οθωμανισμού . . 6.2.3. Ο νεο-οθωμανισμός και η εξωτερική πολιτική . . . . . . . . . . . 6.2.4. Η εξωτερική φαντασίωση της Τουρκίας . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.4.1. Η αναντιστοιχία ανάμεσα στην «ισλαμική» φαντασίωση της γέφυρας και την πραγματικότητα ως προς την ΕΕΠ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.4.2. Ηγεμονικές βλέψεις της Τουρκίας στην περιοχή . . 6.3. Μια νέα πολιτική της Ελλάδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.1. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν εξαντλούνται στις ευρωτουρκικές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.2. Η ελληνική πολιτική έναντι της Τουρκίας σε νέες συνθήκες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.3. Κόκκινες Γραμμές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.4. Αντίβαρα στην τουρκική πολιτική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
238 239 241 242 244 247 249 250 252 254
255 257 260 262 266 272 273
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 11
Περιεχόμενα 6.3.5. Ο χαρακτήρας των διαφορών και το πρόβλημα
των συμμαχιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4. Ευρωτουρκικές σχέσεις και η Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.1. Το ιστορικό των σχέσεων Ε.Ε.-Τουρκίας και Ελλάδας . . . 6.4.1.1. Διλήμματα εξωτερικής πολιτικής: ευρωπαϊσμός ή ατλαντισμός – η περίπτωση της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.1.2. Οι προσαρμογές της Ελλάδας μετά το 1989 . . . . . . . 6.4.1.3. Αντιφάσεις και κρίσεις: από την ένταξη στην ειδική σχέση και πάλι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Η ένταξη της Τουρκίας ως ένα εσωτερικό ζήτημα των ευρωπαϊκών κοινωνιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Διάσταση ανάμεσα στις κομματικές δυνάμεις και στο πολιτικό σύστημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Ευρωπαϊκή πορεία ή ένταξη στην Ε.Ε. . . . . . . . . . . . – Ειδική σχέση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Η Τουρκία σε μια δεύτερη ταχύτητα της Ε.Ε. «παρέα» με την Ελλάδα; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.2. Η υπόθεση «ευρωπαϊκή Τουρκία» δυσκολεύει . . . . . . . . . . 6.4.3. Διλήμματα εντός της Ε.Ε. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.5. Συμπέρασμα: Ανάγκη αλλαγών και εμπλουτισμού της πολιτικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. To Κυπριακό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1. Θεμελιακές Θέσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. Δεν ξεχνάμε: η Κύπρος είναι υπό κατοχή και μέλος της Ε.Ε. . . 7.3. Κύπρος: αντιφάσεις-αντιθέσεις-παράδοξα-πλαίσια λύσης . . . . . Ερωτήματα για το Κυπριακό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4. Παράδοξα και υποδείγματα μορφών οργάνωσης . . . . . . . . . . . . 7.4.1. Το «τσεχοσλοβάκικο» υπόδειγμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.2. Δεν υπάρχει λύση στάτους κβο, διότι δεν υπάρχουν στάτους κβο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.3. Βοσνιοποίηση του Κυπριακού και σχέδιο Ανάν . . . . . . . . . 7.4.4. Πρόταση λύσης με εμπλουτισμό κριτηρίων . . . . . . . . . . . . . 7.4.4.1. Νέα στοιχεία αλλαγών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.4.2. Η συναρμολόγηση των νέων στοιχείων . . . . . . . . . . 7.5. Η θεσμική αναγνώριση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων – συμβολή σε μια Κύπρο κυρίαρχη, δραστήριο μέλος της Ε.Ε. . . . 7.6. Δικοινοτικό πρόβλημα ή πρόβλημα εγγυήσεων; . . . . . . . . . . . . . . 7.7. Η συνολική πρόταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Απαύγασμα: εκτιμήσεις και προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Παράρτημα Δύο επίπεδα εθνικών συμφερόντων και κράτους. Ένας μεθοδολογικός διαχωρισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
278 280 281
282 284 287 289 290 291 294 295 297 300 301 302 302 308 310 311 312 312 315 319 320 321 323 325 328 331 334 338
11
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 13
Στην Άννα, με ευχές και ελπίδες σε μια δημιουργική ζωή
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 15
Πρόλογος
Η εξωτερική πολιτική υποχρεούται να θέσει ως πρώτιστο καθήκον την υλοποίηση των στόχων ενός κράτους, όπως είναι η διασφάλιση της καλύτερης δυνατής θέσης στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η ασφάλεια του ίδιου και των πολιτών. Δημιουργία ευκαιριών και αποτροπή δυσκολιών στην επαφή με τον έξω κόσμο. Η αξιοποίηση των αλλαγών που συμβαίνουν γύρω από ένα κράτος προκειμένου να αποκομίσει τα μέγιστα οφέλη συνολικά, αλλά και ειδικότερα στην περιοχή στην οποία ζει και δρα άμεσα. Και όλα αυτά να τα κάνει με δημοκρατικό τρόπο. Η εξωτερική πολιτική ενός εθνικού κράτους όπως είναι η Ελλάδα οφείλει να κατανοεί περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν τα σύγχρονα προβλήματα της εποχής μας (παγκόσμια, περιφερειακά και άμεσης γειτνίασης), να βρίσκει τρόπους να τα επεξεργάζεται και να παράγει (εναλλακτικές) λύσεις για αυτά, να αποκτά την ικανότητα να υλοποιεί ενεργητικά με πρωτοβουλίες και με τρόπο δημοκρατικόαποτελεσματικό τις καλύτερες από αυτές τις (εναλλακτικές) λύσεις. H ικανότητα αυτή είναι συνάρτηση των εσωτερικών δυνατοτήτων, των ικανοτήτων καθώς και των χωρητικοτήτων ενός κράτους εν γένει και ειδικότερα των μηχανισμών / θεσμών πολύμορφης υλοποίησης της εξωτερικής πολιτικής. Η δε προώθηση αυτών των εναλλακτικών λύσεων να γίνεται με όσο το δυνατό μικρότερο κόστος και με όσο το δυνατό πιο αυξημένα κέρδη, δηλαδή, δημοκρατικά-ορθολογικά. Στη σημερινή εποχή, εποχή ρευστότητας, η σημασία μιας καλά επεξεργασμένης στρατηγικής με σαφείς στόχους σε βάθος χρόνου, με εναλλακτικές εφαρμογές, αυξάνει. Αυξάνει, ταυτόχρονα, η σημασία της ποιότητας και έκτασης της εθνικής οικονομίας και των θεσμικών συστημάτων. Αυξάνει, τέλος, η σημασία των προσωπικοτήτων που χειρίζονται την εξωτερική πολιτική. Η εμπειρία και ικανότητά τους, οι γνώσεις που διαθέτουν και οι συνεργάτες που χρησιμοποιούν, το διεθνές τους κύρος, αλλά και το κύρος τους εντός της χώρας. 15
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 16
Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στον 21ο αιώνα
Η εξωτερική πολιτική ενός εθνικού κράτους, όταν προβάλλεται στη διεθνή πολιτική σκηνή και θέλει να αποκτήσει υποστηρικτές, να διαμορφώσει συμμαχίες και να εξασφαλίσει αντίβαρα έναντι ανταγωνιστών και εχθρών, πρέπει να προσδίδει στις πολιτικές της έναν γενικότερο ουμανιστικό χαρακτήρα. Να πείθει στο δυνατότερο βαθμό ότι δεν επιδιώκει να υπηρετήσει απλώς στενούς δικούς της στόχους, αλλά τις ανάγκες γενικότερων ενοτήτων, όπως της Βαλκανικής, της Ευρώπης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όποιος ξεχνά αυτή την αρχή καταλήγει να εμφανίζεται στο διεθνές στερέωμα ως έχων εγωιστικούς στόχους, περιορισμένες αρετές ή και καθόλου. Δηλαδή, επενδύει στην αποτυχία των στόχων του. Ακόμα, ένα κράτος όπως η Ελλάδα που για τη διεθνή πολιτική σκηνή είναι μικρό προς μεσαίο, προκειμένου να πετύχει τους στόχους του, θα πρέπει να γνωρίζει καλά τις στρατηγικές επιλογές, τις μεθόδους και τις δεσμεύσεις των ισχυρών κρατών. Τους τρόπους που να αξιοποιεί τις εσωτερικές αντιφάσεις τους, τις μεταξύ τους αντιθέσεις. Την ικανότητα να είναι απέναντί τους πειστικό και να οργανώνει την επιρροή στην κοινή γνώμη αυτών των κρατών. Στόχος δεν είναι να υποκλιθεί σε αυτές, αλλά να γνωρίζει και να έχει πρόσβαση σε αυτές. Όποιος ξεχνά αυτή την αλήθεια και νομίζει ότι απλώς όλοι μάς οφείλουν έχει προγραμματίσει την υποχώρηση θέσεων της χώρας. Στην Εξωτερική πολιτική γενικότερα, ο ρεαλισμός που οδηγεί στην άμεση αξιοποίηση με πραγματισμό δυνατοτήτων που προκύπτουν είναι προτιμότερος από χιλιάδες διακηρύξεις καλών προθέσεων και μαξιμαλιστικών επιδιώξεων. Κατά κανόνα αυτές οι τελευταίες όχι απλώς δεν πραγματοποιούνται, αλλά κατά την επιδίωξη πραγμάτωσή τους οδηγούν σε υποχωρήσεις της ισχύος της Ελλάδας. Κατά κανόνα δε, ενώ η πολιτική που διαθέτει στρατηγική και δεν χάνει τις ευκαιρίες κερδίζει πολύ περισσότερα, η πολιτική που έχει στατική αντίληψη των πραγμάτων εγκλωβίζεται στην νοοτροπία του «βλέποντας και κάνοντας» και οδηγεί σε ήττες. Άλλοτε μεγάλες και άλλοτε μικρές. Η μελέτη της συμπεριφοράς των Βενιζέλου και της Μοναρχίας στη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου πολέμου μάς παρέχει πολλά διδάγματα επ’ αυτού. Προκειμένου να πετύχει η εξωτερική πολιτική μιας χώρας σε αυτούς τους στόχους, χρειάζεται να αυξάνει τις χωρητικότητές1 που 1. Την έννοια χωρητικότητα την εισήγαγα στην ανάλυση του εθνικού κράτους την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Με την έννοια αυτή υπονοώ το σύνολο των ικα-
16
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 17
Πρόλογος
την εξυπηρετούν. Να αναβαθμίζει τους θεσμούς που ασχολούνται με την εξωτερική πολιτική. Να στηρίζεται δημιουργικά στην επιστημονική κοινότητα και να αξιοποιεί μέσα από έναν δημοκρατικό διάλογο άλλους παίκτες, πέραν του δημοσίου, όπως είναι οι ΜΚΟ. Σε αυτά τα πλαίσια έχει σημασία να επεξεργάζεται η ΕΕΠ συλλογικά τις θέσεις της και να αξιοποιεί (ακόμα και ατομικές) επιστημονικές – πολιτικές μελέτες που να ανοίγουν νέους δρόμους διαμόρφωσης μιας δημοκρατικής στρατηγικής. Μια τέτοια εργασία φιλοδοξεί να είναι το παρόν δοκίμιο. Έχω ασχοληθεί με την εξωτερική πολιτική από τα εφηβικά μου χρόνια. Επαγγελματικά τέλειωσα τη θητεία μου στο υπουργείο Εξωτερικών με το βαθμό του Πρεσβευτή - Εμπειρογνώμονα. Είμαι καθηγητής Πολιτικών Θεωριών στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, όπου ανάμεσα στα άλλα διδάσκω τα μαθήματα «Κοινωνία και Εξωτερική Πολιτική της Κίνας» καθώς και τα αντίστοιχα για την «Εξωτερική Πολιτική της Ρωσίας» και την «Κοινωνία και την Εξωτερική Πολιτική της Ινδίας». Έχω διδάξει για πολλά έτη δε μαθήματα γύρω από την Ε.Ε. καθώς και τα Βαλκάνια. Έλαβα μέρος σε εκατοντάδες διαπραγματεύσεις σε υψηλό επίπεδο της Ε.Ε. και είχα για πολλά χρόνια την ευθύνη για τον επιστημονικό σχεδιασμό και προγραμματισμό της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής (από τούδε ΕΕΠ). Με άλλα λόγια, η ζωή μού έδωσε τη δυνατότητα να εργαστώ επί δεκαετίες τόσο θεωρητικά, όσο και πρακτικά-εμπειρικά, τόσο ακαδημαϊκά όσο και διπλωματικά, στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής. Ταυτόχρονα τα τελευταία 25 χρόνια εργάζομαι και μελετώ συστηματικά τα ζητήματα της παγκοσμιοποίησης και των παγκόσμιων αλλαγών. Νιώθω ότι είμαι ώριμος, πλέον, να μιλήσω, με μια σχετική αυτοτέλεια, δημόσια για τα ζητήματα Εξωτερικής Πολιτικής της Ελλάδας στη σημερινή εποχή. Ζητήματα, εξάλλου για τα οποία δημοσίευσα εκατοντάδες κείμενα όλες αυτές τις δεκαετίες. Τόσο ακαδημαϊκά με δημοσιεύσεις και στο εξωτερικό, όσο και δημοσιολογικά σε εφημερίδες και περιοδικά. Στο παρόν κείμενο δεν επιδιώκω να καλύψω το σύνολο της ύλης νοτήτων και δυνατοτήτων ενός κράτους να ανταποκριθεί σε μια λειτουργία και σε μια απαίτηση. Αν, δηλαδή, διαθέτει επάρκεια ή όχι, προκειμένου να ανταποκριθεί σε συγκεκριμένες απαιτήσεις. Αν οι μηχανισμοί και οι λειτουργίες του διαθέτουν επαρκείς ικανότητες / δυνατότητες, προκειμένου να ανταποκριθεί σε στόχους και στρατηγικές που επιδιώκει ή όφειλε να επιδιώκει σε νέες συνθήκες.
17
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 18
Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στον 21ο αιώνα
που εμπεριέχει η θεματική του τίτλου του παρόντος δοκιμίου, διότι θα κινδύνευε από δοκίμιο να γίνει μια εκτεταμένη ακαδημαϊκή μελέτη. Γι’ αυτό δεν εξετάζω με λεπτομερή τρόπο το σύνολο των προβλημάτων που προκύπτουν και με απασχολούν. Εκείνο που επιδιώκω είναι να διατυπώσω έναν μακρόχρονο στρατηγικό προσανατολισμό για την ΕΕΠ στα νέα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και σειράς σημαντικών αλλαγών ισχύος που λαμβάνουν χώρα την τελευταία δεκαετία. Θέλω, επίσης, να αναδείξω έναν κατά τη γνώμη μου καινούργιο τρόπο αναστοχασμού και διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας. Ελπίζω ότι μέσα από την ανάλυση των θεμελιακών ζητημάτων της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής να πετυχαίνω αυτό τον στόχο και η μέθοδος που προτείνω να αποτελέσει αφορμή και για άλλες μελέτες από νεότερους σε πολλούς τομείς της εξωτερικής πολιτικής. Πιο ειδικές, αλλά και πιο διεξοδικές. Το βιβλίο εμπεριέχει ορισμένες θεμελιακές σκέψεις γύρω από την Εξωτερική Πολιτική της Ελλάδας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ποιες είναι οι πολιτικές, ακόμα και οργανωτικές αλλαγές που απαιτούνται, προκειμένου η Ελλάδα να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των καιρών με τρόπο δημιουργικό για την κοινωνία της, αλλά και τους λαούς της ευρύτερης περιοχής. Ποιες είναι οι αλλαγές που πρέπει να λάβει υπόψη της και ποιοι είναι οι δρόμοι αντιμετώπισής τους. Πού και πώς οφείλει να ειδικευτεί και να ενισχυθεί η ελληνική εξωτερική πολιτική και ποια πρέπει να είναι η μακρόχρονη γραμμή πλεύσης της, αυτό που ονομάζουμε στρατηγική. Στα πλαίσιά του εξετάζονται οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης για την Ελληνική Εξωτερική Πολιτική (ΕΕΠ). Τι οφείλει να λάβει υπόψη της άμεσα και μακροχρόνια και πώς αυτό θα μετουσιωθεί σε νέες επιλογές. Εδώ υπογραμμίζεται η ανάγκη έγκαιρης κατανόησης των νέων προβλημάτων και οργάνωσης στην αντιμετώπισή τους. Παγκόσμιοι θεσμοί και παγκόσμια προβλήματα αποτελούν νέα ποιοτικά πεδία δράσης της ΕΕΠ (Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής). Διερευνάται η δυνατότητα συνεργασίας της Ελλάδας με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ, όπως, επίσης οι διαφορετικές μορφές αντιαμερικανισμού. Θέση του δοκιμίου είναι ότι η Ελλάδα οφείλει να αξιοποιεί τις σχέσεις και την παρουσία της στη Δύση προκειμένου να λυθούν σειρά διεθνών προβλημάτων, αλλά δεν πρέπει να εναποθέτει τις ελπίδες της στην καλή θέληση αυτών των δυνάμεων προκειμένου να υλοποιηθούν οι στόχοι της ΕΕΠ. Κάθε αξιοποίησης τρίτων προηγείται η ενεργητικότητα της ί18
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 19
Πρόλογος
διας της Ελλάδας. Δεν μπορεί η χώρα να παραιτείται των επιλογών και δράσεών της, μιας δημοκρατικής ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής, προκειμένου να εναποθέσει παθητικά το μέλλον της σε τρίτους. Στη συνέχεια εξετάζεται ειδικότερα η σημασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης για την Ελλάδα από τη σκοπιά των μακρόχρονων συμφερόντων της χώρας, αλλά και των απόψεων που έχει η ΕΕΠ για αυτή. Στο παρόν δοκίμιο υποστηρίζω, ότι σημαντικό στοιχείο της ΕΕΠ και της στρατηγικής που απαιτείται στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι οι σχέσεις της Ελλάδας με τις αναδυόμενες δυνάμεις στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Δυνάμεις που όπως δείχνω έχουν πολλές κοινές ιστορικές και πολιτισμικές καταβολές με τη χώρα μας. Εκτεταμένη είναι η ανάλυση των τριών πιο άμεσων και σημαντικών πεδίων άσκησης της ΕΕΠ. Κυρίως των σχέσεων της Ε.Ε. και της Ελλάδας με την Τουρκία, του Κυπριακού και της πολιτικής της Ελλάδας για τα Βαλκάνια, καθώς και των προβλημάτων των μειονοτήτων στην περιοχή. Συνολικά, υποστηρίζω ότι πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν ή πιέζουν την ΕΕΠ έχουν τροποποιηθεί ή και αλλάξει ριζικά και ότι η ΕΕΠ οφείλει να το συνειδητοποιήσει όσο το δυνατό πιο γρήγορα και να πράξει ανάλογα. Το βιβλίο είναι οργανωμένο σε οχτώ κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, μετά από το παρόν προλογικό, εξετάζονται στρατηγικές και επιλογές της εξωτερικής πολιτικής. Προτείνονται πεδία στα οποία η ΕΕΠ μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες και τρόποι συμπεριφοράς. Καταδεικνύονται, επίσης, οι αντιφάσεις εντός των οποίων κινείται η εξωτερική πολιτική. Στο δεύτερο, τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο καταγράφονται οι αλλαγές στον σύγχρονο κόσμο. Ιδιαίτερα οι αλλαγές στη θέση και συμπεριφορά των ΗΠΑ, της Ε.Ε. και των τεσσάρων χωρών που ονομάσαμε BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα). Ακόμα αναλύεται η νέα τάση «των υπολοίπων» (κρατών) «χωρίς τη Δύση». Η τάση, δηλαδή, οι αναδυόμενες οικονομίες να αναπτύσσουν μεταξύ τους οικονομικές σχέσεις χωρίς τη διαμεσολάβηση δυτικών τραπεζών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Πολιτικές, χωρίς να περνάνε μέσα από δυτικούς θεσμούς. Πολιτισμικές, χωρίς να προστρέχουν σε δυτικά ιδρύματα (όπως οι νέοι θεσμοί ενημέρωσης –σταθμοί, πρακτορεία ειδήσεων και κανάλια– σε αυτές τις χώρες που δεν αντλούν τα ρεπορτάζ τους από δυτικά μέσα ενημέρωσης κοκ). Προτείνονται τρόποι ανάπτυξης των σχέσεων της Ελλάδας με αυτές τις χώρες και το ποια 19
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 20
Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στον 21ο αιώνα
θα πρέπει να είναι η συμπεριφορά / σχέσεις της ΕΕΠ έναντι αυτών των αλλαγών και των συγκεκριμένων κρατών. Μια κύρια θέση που υποστηρίζω στο παρόν δοκίμιο είναι ότι αυξάνονται σήμερα τα περιθώρια κινήσεων και αυτονομίας της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΕΠ) και προτείνω τρόπους ανάπτυξής / ενδυνάμωσής της. Ακόμα, δείχνω, ότι οι δυτικοί σύμμαχοι της Ελλάδας επιδιώκουν να μας περιορίσουν την ακτίνα δράσης, σε μια περίοδο που εκείνοι, ιδιαίτερα οι ισχυροί της Ε.Ε., αυξάνουν σχεδιασμένα και συστηματικά τις σχέσεις τους με τον μη Δυτικό Κόσμο και επιβραβεύουν την Τουρκία γι’ αυτές ακριβώς τις σχέσεις της. Υποστηρίζω, ακόμα, στο παρόν κείμενο, ότι η αξιοποίηση των ειδικών ικανοτήτων της Ελλάδας, ιστορικών, πολιτισμικών, οικονομικών και γεωπολιτικών τής δίνουν τη δυνατότητα αναβάθμισης του ρόλου της στην Ε.Ε. Υποστηρίζω ότι τα ζητήματα δεν τίθενται, πλέον, ως επιλογή ανάμεσα στη Δύση και στη μη Δύση, αλλά ανάμεσα σε μια Ελλάδα υποβαθμισμένη χωρίς ρόλο σε Δύση και Ανατολή ή μια Ελλάδα με ενισχυμένο τον διεθνή της ρόλο, γεγονός που θα την αναβαθμίσει εντός της Ε.Ε. Προκειμένου δε να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, απαιτείται, και το προτείνω, η ειδίκευση της ΕΕΠ σε συγκεκριμένα πεδία. Η Ελλάδα, προκειμένου να λύσει παραγωγικά για την ίδια τα άμεσα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί και έχουν κάποιοι δημιουργήσει, χρειάζεται να αναβαθμίσει με ειδίκευση τον διεθνή της ρόλο. Στα ίδια κεφάλαια, διατυπώνονται προτάσεις αναδιοργάνωσης της πολιτικής συμμαχιών της Ελλάδας, των στόχων που πρέπει να έχει σε παγκόσμιο και περιφερειακό (ευρωπαϊκό επίπεδο). Επίσης, προτείνονται ορισμένες θεμελιακές αλλαγές στην οργάνωση του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών (από τούδε και εξής ΥΠΕΞ), ώστε να αυξήσει η ΕΕΠ τις εν γένει χωρητικότητές της και να ανταποκριθεί στη νέα ειδίκευση που προτείνω. Το πέμπτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στη Βαλκανική Πολιτική της Ελλάδας. Προτείνονται νέοι τρόποι λύσης των προβλημάτων που έχουμε με τους βόρειους γείτονες. Το έκτο κεφάλαιο αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Σε αυτό διατυπώνω ορισμένες σκέψεις για την παραπέρα ανάπτυξή τους. Τόσο στα ζητήματα Βαλκανίων, όσο και σε εκείνο των ελληνοτουρκικών σχέσεων, υποστηρίζω ότι χρειάζονται συγκεκριμένες συμμαχίες και αντίβαρα που θα συνοδεύουν την ορθή επιμονή μας σε έναν ευρωπαϊκό δρόμο και προοπτική για 20
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 21
Πρόλογος
όλες αυτές τις χώρες. Θεωρώ δε λανθασμένο –και αυτό είναι μια θέση ιδιαίτερης σημασίας– να περιορίζεται η ΕΕΠ αποκλειστικά στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό αυτής της περιοχής. Επιπλέον, ένας τέτοιος μονόπλευρος προσανατολισμός, εξαιτίας ακριβώς του μονόπλευρου χαρακτήρα του, αδυνατίζει με τη σειρά του τη σημασία που έχει για την ΕΕΠ η Ε.Ε. και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Τουρκίας και των Δυτικών Βαλκανίων. Στο πέμπτο κεφάλαιο, για τα Βαλκάνια, αναλύονται οι σχέσεις της Ελλάδας με τη Σερβία, την Αλβανία, τη ΠΓΔΜ (FYRom) και το Κόσοβο. Προτείνω τρόπους αντιμετώπισης των ανερχόμενων-καθυστερημένων εθνικισμών στην περιοχή καθώς και των μειονοτικών προβλημάτων. Ως θεμελιακό πρόβλημα στην περιοχή που απαιτεί λύση είναι ότι υπάρχουν ταυτόχρονα ανοικτά πολλά μέτωπα και ζητήματα. Ως προς την Τουρκία (κεφάλαιο έκτο), αναλύω τις «φαντασιώσεις» της ηγεσίας της και την επιδίωξή της να την καταστήσει ηγεμόνα στην ευρύτερη περιοχή. Τις ελληνοτουρκικές σχέσεις που πρέπει να επανέλθουν σε μια πολιτική αρχών. Τέλος, εξηγώ τις αιτίες που δυναμώνει η τάση στα ισχυρά κράτη της Ε.Ε. να οδηγήσουν τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Τουρκίας από την προοπτική της ένταξης σε εκείνη των ειδικών σχέσεων και το καθήκον της ΕΕΠ να λαμβάνει αυτή την νέα κατάσταση σοβαρά υπόψη. Το υποκεφάλαιο (6.4.) για τις ευρωτουρκικές σχέσεις στηρίζεται σε κείμενα που έχω δημοσιεύσει στα τελευταία χρόνια στην Οξφόρδη, στην Ολλανδία καθώς και στη Γαλλία. Το έβδομο κεφάλαιο αφιερώνεται στην αγαπημένη μου όλης της ζωής, στην Κύπρο. Αναλύω τις κατά τη γνώμη μου τέσσερεις υπάρχουσες εναλλακτικές για τη λύση του Κυπριακού. Θεωρώ τις δύο από αυτές αρνητικές. Θεωρώ τόσο την πολιτική διατήρησης του στάτους κβο λανθασμένη, διότι δεν υπάρχουν ακινησίες στην πολιτική και στη ζωή, όσο και σε μεγάλο βαθμό το σχέδιο Ανάν. Άλλωστε με αυτό είχα διαφωνήσει και είχα κάνει κριτική δημόσια σε σειρά άρθρων μου. Πολλές σκέψεις ως προς αυτές τις εναλλακτικές προέρχονται από ένα κείμενο που είχα δημοσιεύσει στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Στο όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο επιδιώκω να συνοψίσω σύντομα, και ελπίζω περιεκτικά, τις επιμέρους σκέψεις μου σε ένα συνολικό στρατήγημα Εξωτερικής Πολιτικής για την Ελλάδα. Τέλος, σε ένα ειδικό παράρτημα (με αρίθμηση κεφάλαιο εννιά), αναπτύσσω για κάθε ενδιαφερόμενο και εν συντομία την έννοια του 21
KOTZIAS sel-DDD_Layout 1 06/05/2010 2:47 ΜΜ Page 22
Η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στον 21ο αιώνα
κράτους. Διαφοροποιώ την έννοια κράτος ως δημόσιο μηχανισμό στα πλαίσια μιας κοινωνίας και το τοπικό (εθνικό κράτος) ως το κοντέινερκράτος, που σηματοδοτεί την παρουσία και δράση του κράτους στο διεθνές / παγκόσμιο σύστημα. Στο ίδιο παράρτημα, αναδεικνύω τη διασύνδεση ατομικής δυνατότητας ανέλιξης σε μια κοινωνία και την προσδοκία ότι με τη συνολική ενδυνάμωση ενός εθνικού κράτους καλυτερεύουν οι θέσεις ενός ατόμου στην κοινωνία του και οι προοπτικές ανέλιξης. Κεντρικός στόχος του παρόντος δοκιμίου είναι η διατύπωση θέσεων για την ΕΕΠ σε ένα νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται παγκοσμίως. Το κείμενο γράφτηκε με τη μορφή δοκιμίου, προκειμένου να εξυπηρετήσει και ένα δεύτερο στόχο. Να «κοινωνικοποιήσει», όπως λέει ο Σ. Σιδέρης, την ίδια την εξωτερική πολιτική. Να συμβάλει ώστε το μείζον θέμα, πού βαδίζει ο κόσμος, πού βαδίζει η Ελλάδα, ποια θέλουμε να είναι η θέση και η δράση της Ελλάδας σε αυτόν τον κόσμο, να αποτελέσει αντικείμενο δημόσιου διαλόγου. Αντικείμενο προβληματισμού από τους πολίτες, ειδικότερα τους νέους. Διότι η μη ενασχόληση της κοινωνίας κατά τρόπο συστηματικό με αυτό το κεντρικό ερώτημα και τις απαντήσεις που υπάρχουν μειώνει και την αποτελεσματικότητα της ΕΕΠ συνολικά, τις ίδιες τις χωρητικότητές (ικανότητες και δυνατότητές) της.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω, με αλφαβητική σειρά, τους Πέτρο Λιάκουρα, Σωτήρη Σιδέρη και Μιχάλη Τερζίδη που με τις σκέψεις και παρατηρήσεις τους με βοήθησαν να εμπλουτίσω τις σκέψεις μου και να κάνω πιο σαφείς ορισμένες διατυπώσεις. Παρά τη βοήθειά τους, το κείμενο διατηρεί ελλείψεις που ασφαλώς οφείλονται αποκλειστικά στο συγγραφέα του. Το παρόν βιβλίο το αφιερώνω στην κόρη μου Άννα. Μια προσωπικότητα βαθιά ελληνική και ταυτόχρονα κοσμοπολίτικη. Η Άννα έδωσε τη μάχη της ζωής και την κέρδισε. Την κέρδισε έχοντας φιλοσοφήσει τα ζητήματα της ζωής και της επιβίωσης. Σε αυτήν την πορεία, έμαθα και ο ίδιος πολλά από εκείνην, πριν από όλα την έννοια της «θετικής ενέργειας» που τόσο συχνά χρησιμοποιώ στις θεωρητικές μου κατασκευές. Αθήνα Δεκέμβριος 2009 – Φεβρουάριος 2010
22