KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 7
1
Η εκπαίδευση και το νόημα της ζωής
Όταν ταξιδεύει κανείς σε όλο σχεδόν τον κόσμο, παρατηρεί σε πόσο μεγάλο βαθμό η ανθρώπινη φύση είναι παντού η ίδια, στην Ινδία, στην Αμερική, στην Ευρώπη ή στην Αυστραλία. Κι αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητό σε σχολεία και σε πανεπιστήμια. Και τελικά φτιάχνουμε απ’ αυτήν –χρησιμοποιώντας τη σαν καλούπι– ανθρώπινα πλάσματα που το κύριο ενδιαφέρον τους είναι να πετύχουν επαγγελματικά, να γίνουν κάποιοι σπουδαίοι ή να περνάνε καλά και να σκέφτονται όσο το δυνατόν λιγότερο. Η συμβατική εκπαίδευση κάνει την ανεξάρτητη σκέψη εξαιρετικά δύσκολη. Η συμμόρφωση οδηγεί στη μετριότητα. Το να είναι κανείς διαφορετικός από την ομάδα ή το να αντιστέκεται στο περιβάλλον του είναι δύσκολο και συχνά επικίνδυνο, επειδή λατρεύουμε την επιτυχία. Η παρόρμηση να είσαι επιτυχημένος (που είναι το κυνήγι της ανταμοιβής, είτε στο υλικό είτε στο αποκαλούμενο «πνευματικό» πεδίο), η αναζήτηση ψυχολογικής ή υλικής ασφάλειας και η επιθυμία για ανέσεις, όλη αυτή η προσπάθεια λιγοστεύει τη δυσαρέσκεια, αποκοιμίζει το ανικανοποίητο, πνίγει τον αυθορμητισμό και θρέφει το φόβο· και ο φόβος μπλοκάρει τη νοημοσύνη, που είναι απαραίτητη για την κατανόηση της ζωής. Κι όσο περνούν τα χρόνια, έρχεται και το νέκρωμα του νου και της καρδιάς. Επιζητώντας την άνεσή μας, βρίσκουμε συνήθως μια ήσυχη
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 8
γωνιά στη ζωή, όπου υπάρχει όσο το δυνατόν λιγότερη σύγκρουση, και μετά φοβόμαστε να βγούμε έξω απ’ αυτή την απομόνωση. Αυτός ο φόβος της ζωής, αυτός ο φόβος για πάλη και νέες εμπειρίες, σκοτώνει μέσα μας το πνεύμα της περιπέτειας. Όλη μας η ανατροφή και η εκπαίδευση μας κάνουν να φοβόμαστε να είμαστε διαφορετικοί από το γείτονά μας και να μην τολμάμε να σκεφτούμε αντίθετα στο καθιερωμένο μοντέλο της κοινωνίας, από ψεύτικο σεβασμό στην αυθεντία και στην παράδοση. Ευτυχώς, υπάρχουν μερικοί που είναι σοβαροί, που είναι πρόθυμοι να εξετάσουν τα ανθρώπινα προβλήματά μας χωρίς δεξιές ή αριστερές πολιτικές προκαταλήψεις· αλλά στους περισσότερους από εμάς δεν υπάρχει αληθινό πνεύμα ανικανοποίητου, επαναστατικότητας. Όταν υποκύπτουμε σ’ ό,τι υπαγορεύει το περιβάλλον μας χωρίς να ξέρουμε το γιατί και πώς, κάθε πνεύμα επαναστατικότητας που μπορεί να είχαμε ξεθωριάζει και οι ευθύνες μας γρήγορα το αποτελειώνουν. Υπάρχουν δύο είδη επανάστασης: η βίαιη επανάσταση, που είναι απλώς μία αντίδραση χωρίς κατανόηση, ενάντια στο κατεστημένο, και η βαθιά, ψυχολογική επανάσταση με νοημοσύνη. Υπάρχουν πολλοί που επαναστατούν ενάντια στις καθιερωμένες πολιτικές ή θρησκευτικές ορθοδοξίες, αλλά μόνο για να πέσουν σε νέα δόγματα, σε νέες ψευδαισθήσεις και κρυφή υποταγή. Εκείνο που συμβαίνει γενικά είναι ότι ξεκόβουμε από μια ομάδα ή ένα σύνολο ιδανικών και μπαίνουμε σε μια άλλη ομάδα, αποκτώντας άλλα ιδανικά, δημιουργώντας έτσι ένα νέο μοντέλο σκέψης, εναντίον του οποίου θα πρέπει και πάλι να επαναστατήσουμε. Η αντίδραση απλώς γεννάει αντίθεση και η μεταρρύθμιση χρειάζεται περισσότερη μεταρρύθμιση. Υπάρχει όμως και μία επανάσταση με νοημοσύνη που δεν είναι αντίδραση και η οποία έρχεται με τη γνώση του εαυτού μας, μέσα από την επίγνωση των σκέψεων και των συναισθημάτων
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 9
μας. Μόνο όταν αντιμετωπίζουμε μία εμπειρία χωρίς να αποφεύγουμε την αναταραχή που δημιουργεί κρατάμε τη νοημοσύνη σε μεγάλη εγρήγορση· και στη νοημοσύνη που βρίσκεται σε μεγάλη εγρήγορση υπάρχει διαίσθηση, που είναι ο μόνος αληθινός οδηγός στη ζωή. Τώρα: ποιο είναι το νόημα της ζωής; Για ποιο λόγο ζούμε και αγωνιζόμαστε; Αν εκπαιδευόμαστε μόνο και μόνο για να κερδίσουμε διακρίσεις, για να βρούμε μια καλύτερη δουλειά, για να είμαστε πιο αποδοτικοί και να έχουμε μεγαλύτερη κυριαρχία πάνω στους άλλους, τότε η ζωή μας θα είναι ρηχή και άδεια. Αν εκπαιδευόμαστε μόνο για να γίνουμε επιστήμονες, για να γίνουμε λόγιοι ή για να είμαστε παντρεμένοι με τα βιβλία, τότε απλώς θα συμβάλουμε στη φθορά και στη δυστυχία της ανθρωπότητας. Μολονότι υπάρχει έτσι κι αλλιώς ένα ανώτερο και πλατύτερο νόημα της ζωής, τι αξίζει η εκπαίδευσή μας αν δεν ανακαλύψουμε αυτό το νόημα ποτέ; Τι κι αν έχουμε περάσει από ανώτερη εκπαίδευση· αν μέσα μας δεν είναι βαθιά ενοποιημένα η σκέψη και το αίσθημα, η ζωή μας θα είναι ατελής, αντιφατική και κομματιασμένη από τις πολλές φοβίες. Και όσο η εκπαίδευση δεν καλλιεργεί μια ολοκληρωμένη άποψη της ζωής, θα έχει παρά πολύ μικρή σημασία. Στο σημερινό μας πολιτισμό έχουμε διαιρέσει τη ζωή μας σε τόσο πολλά τμήματα, ώστε η εκπαίδευση να έχει πολύ λίγη σημασία για οτιδήποτε άλλο εκτός από το να αποκτήσεις ειδικές γνώσεις ή ένα επάγγελμα. Αντί η εκπαίδευση να ξυπνάει μία ολοκληρωμένη νοημοσύνη μέσα στο κάθε άτομο, το ενθαρρύνει να συμμορφωθεί με ένα ορισμένο μοντέλο, κι έτσι το εμποδίζει να κατανοήσει τον εαυτό του ως μία συνολική διαδικασία. Το να επιχειρεί κανείς να λύσει τα πολλά και διάφορα προβλήματα της ύπαρξής μας ανάλογα με το είδος τους, έτσι όπως είναι χωρισμένα σε διάφορες κατηγορίες, δείχνει πλήρη έλλειψη κατανόησης.
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 10
Το άτομο αποτελείται από διάφορες οντότητες, αλλά το να τονίζουμε τις διαφορές τους και να ενθαρρύνουμε την ανάπτυξη κάποιας συγκεκριμένης οδηγεί σε πολλές περιπλοκές και αντιφάσεις. Η εκπαίδευση θα πρέπει να φέρνει την ενοποίηση αυτών των χωριστών οντοτήτων στο κάθε άτομο, γιατί χωρίς αυτή την ενοποίηση η ζωή γίνεται μια σειρά από συγκρούσεις και δυστυχίες. Τι αξία έχει να σπουδάζουμε δικηγόροι, αν διαιωνίζουμε τις δίκες; Τι αξία έχει η γνώση, αν εξακολουθούμε να ζούμε μέσα στη σύγχυσή μας; Τι νόημα έχει η τεχνολογική και η βιομηχανική μας ανάπτυξη, όταν τη μεταχειριζόμαστε για να καταστρέφουμε ο ένας τον άλλον; Ποιος είναι ο λόγος της ύπαρξής μας όταν αυτή οδηγεί στη βία και στην πλήρη αθλιότητα; Και παρόλο που έχουμε χρήματα ή την ικανότητα να τα κερδίζουμε, παρόλο που έχουμε τις απολαύσεις μας και τις οργανωμένες θρησκείες μας, δεν παύουμε να βρισκόμαστε σε ατέλειωτη σύγκρουση. Πρέπει να κάνουμε διάκριση μεταξύ του προσωπικού και του ατομικού. Το προσωπικό είναι το τυχαίο· και λέγοντας τυχαίο εννοώ τις συνθήκες της γέννησής μας, το περιβάλλον μέσα στο οποίο έτυχε να ανατραφούμε, με τον εθνικισμό του, τις προλήψεις του, τις ταξικές διακρίσεις και τις προκαταλήψεις του. Το προσωπικό ή τυχαίο είναι προσωρινό, παρόλο που μπορεί να διαρκέσει μια ολόκληρη ζωή· και καθώς το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα βασίζεται στο προσωπικό, το συμπτωματικό και το παροδικό, οδηγεί στη διαστρέβλωση της σκέψης και στην αποτύπωση μέσα μας φόβων που οδηγούν σε στάση αυτοάμυνας. Όλοι μας έχουμε εξασκηθεί μέσω της εκπαίδευσης και του περιβάλλοντός μας να αναζητάμε προσωπικό κέρδος και ασφάλεια και να αγωνιζόμαστε για τον εαυτό μας. Μολονότι το καλύπτουμε αυτό με ωραιοποιημένες εκφράσεις, έχουμε εκπαιδευτεί να ασκούμε διάφορα επαγγέλματα μέσα σ’ ένα σύστημα που στηρίζεται στην εκμετάλλευση και στους φόβους που γεννάει η πλε
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 11
ονεξία. Μια τέτοια παιδεία δεν μπορεί παρά να φέρνει αναπόφευκτα σύγχυση και αθλιότητα σ’ εμάς τους ίδιους και στον κόσμο, επειδή δημιουργεί στο κάθε άτομο τους ψυχολογικούς εκείνους φραγμούς που το χωρίζουν και το κρατούν μακριά από τους άλλους. Η εκπαίδευση δεν μπορεί να είναι απλώς θέμα εξάσκησης του νου. Η εξάσκηση σε κάνει αποτελεσματικό, αλλά δεν φέρνει εσωτερική πληρότητα. Ο νους που απλώς έχει εξασκηθεί είναι η συνέχεια του παρελθόντος, και ένας τέτοιος νους δεν μπορεί ποτέ να ανακαλύψει κάτι καινούργιο. Αυτός είναι ο λόγος που, για να βρούμε ποια είναι η ορθή εκπαίδευση, θα πρέπει να ερευνήσουμε σε βάθος το όλο νόημα του να ζεις. Για τους περισσότερους από εμάς, το νόημα της ζωής ως ένα ενιαίο σύνολο δεν είναι πρωταρχικής σημασίας, ενώ η εκπαίδευσή μας δίνει έμφαση σε δευτερεύουσες αξίες, κάνοντάς μας απλώς ειδήμονες σε κάποιο συγκεκριμένο κλάδο γνώσης. Μολονότι η γνώση και η ικανότητα είναι αναγκαίες, το να δίνεις το μεγαλύτερο βάρος σ’ αυτές οδηγεί μονάχα σε σύγκρουση και σύγχυση. Υπάρχει η ικανότητα που εμπνέεται από αγάπη, η οποία οδηγεί πολύ πιο μακριά και είναι πολύ πιο σημαντική· χωρίς την αγάπη, που φέρνει μια ολοκληρωμένη κατανόηση της ζωής, η ικανότητα γεννάει σκληρότητα. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν είναι εκείνο που συμβαίνει σήμερα σε όλο τον κόσμο; Η εκπαίδευση στις μέρες μας είναι συνδεδεμένη με την εκβιομηχανοποίηση και τον πόλεμο, έχοντας ως κύριο σκοπό της να αναπτύσσει ικανότητες· και είμαστε παγιδευμένοι μέσα σ’ αυτή τη μηχανή του άσπλαχνου ανταγωνισμού και της αμοιβαίας καταστροφής. Αν η εκπαίδευση λοιπόν οδηγεί σε πόλεμο, αν μας διδάσκει να καταστρέφουμε και να καταστρεφόμαστε, τότε δεν έχει αποτύχει εντελώς;
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 12
Για να φέρουμε τη σωστή εκπαίδευση στον κόσμο, πρέπει προφανώς να κατανοήσουμε το νόημα της ζωής συνολικά· και για να γίνει αυτό, πρέπει να μπορούμε να σκεφτόμαστε όχι με λογική ακολουθία, αλλά άμεσα κι αληθινά. Εκείνος που η σκέψη του έχει λογική ακολουθία είναι απερίσκεπτος, επειδή συμμορφώνεται σε κάποιο μοντέλο σκέψης· επαναλαμβάνει φράσεις και σκέφτεται μηχανικά και περιορισμένα. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη ζωή αφηρημένα ή θεωρητικά. Το να κατανοήσεις τη ζωή σημαίνει να κατανοήσεις τον εαυτό σου, κι αυτό είναι και η αρχή και το τέλος της εκπαίδευσης. Εκπαίδευση δεν είναι μονάχα η απόκτηση γνώσεων, η συσχέτιση των γεγονότων. Είναι το να βρούμε το νόημα της ζωής στο σύνολό της. Αλλά το συνολικό δεν μπορούμε να το προσεγγίσουμε με το μερικό – και αυτό είναι εκείνο που προσπαθούν να κάνουν με τις αυθεντίες τους οι κυβερνήσεις, οι οργανωμένες θρησκείες, τα κόμματα. Το έργο της εκπαίδευσης είναι να δημιουργήσει ολοκληρωμένους και άρα νοήμονες ανθρώπους. Μπορεί να παίρνουμε διάφορα διπλώματα και να είμαστε μηχανικά ικανοί χωρίς να έχουμε νοημοσύνη. Νοημοσύνη δεν σημαίνει συσσώρευση πληροφοριών· η νοημοσύνη δεν αποκτιέται με τα βιβλία, ούτε έχει σχέση με έξυπνες απαντήσεις κι επιχειρήματα ή επιθετικούς ισχυρισμούς. Κάποιος που δεν έχει σπουδάσει μπορεί να έχει περισσότερη νοημοσύνη από έναν μορφωμένο. Έχουμε κάνει τις εξετάσεις και τους βαθμούς κριτήριο της νοημοσύνης και έχουμε αναπτύξει έναν πανούργο νου που αποφεύγει τα ζωτικά ανθρώπινα ζητήματα. Νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε το ουσιώδες, «εκείνο που είναι»,* και εκπαίδευση σημαίνει το ξύπνημα αυτής της ικανότητας στον εαυτό μας και στους άλλους. * Μία από τις εκφράσεις που συναντάει κανείς συχνά στο λόγο του Κρισναμούρτι και που ο ίδιος έχει δημιουργήσει είναι και η έκφραση «what is», με την
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 13
Η εκπαίδευση θα έπρεπε να μας βοηθάει να ανακαλύπτουμε ακατάλυτες αξίες, ώστε να μη μένουμε απλώς προσκολλημένοι σε συνταγές ή να επαναλαμβάνουμε συνθήματα. Θα έπρεπε να μας βοηθάει να γκρεμίζουμε εθνικούς και κοινωνικούς φραγμούς, αντί να τους τονώνει, γιατί αυτοί γεννούν ανταγωνισμό ανάμεσα στους ανθρώπους. Δυστυχώς, το σημερινό σύστημα εκπαίδευσης μας μαθαίνει πώς να υποτασσόμαστε, μας κάνει μηχανές, πλάσματα χωρίς καμιά βαθύτερη σκέψη. Παρόλο που μας ξυπνάει διανοητικά, εσωτερικά μάς αφήνει ατελείς, αποχαυνωμένους και χωρίς καμιά δημιουργικότητα. Χωρίς μια ολοκληρωμένη κατανόηση της ζωής, τα ατομικά και συλλογικά μας προβλήματα μόνο θα βαθαίνουν και θα απλώνονται. Ο σκοπός της εκπαίδευσης δεν είναι μόνο να παράγει επιστήμονες, τεχνικούς και κυνηγούς επαγγελματικής αποκατάστασης, αλλά ολοκληρωμένους ανθρώπους που να είναι ελεύθεροι από το φόβο, γιατί μόνο ανάμεσα σε τέτοια ανθρώπινα όντα μπορεί να υπάρχει μόνιμη ειρήνη. Και μπαίνει τέλος στο φόβο μόνο με την κατανόηση του εαυτού μας. Αν ο άνθρωπος πρόκειται να καταπιαστεί με την κάθε στιγμή της ζωής, αν θέλει να αντιμετωπίζει τις περιπλοκές της, τις δυστυχίες της και τις ξαφνικές απαιτήσεις της, πρέπει να είναι απεριόριστα ευέλικτος κι επομένως ελεύθερος από θεωρίες και από μοντέλα σκέψης. Η εκπαίδευση δεν θα έπρεπε να ενθαρρύνει τον άνθρωπο να συμμορφώνεται στις επιταγές της κοινωνίας, ή ακόμα και να αρνείται να είναι σε αρμονία μαζί της, αλλά να τον βοηθά να ανακαλύψει τις αληθινές αξίες που προέρχονται από την απροκατάληπτη έρευνα και την επίγνωση του εαυτού του. Όταν δεν υπάροποία θέλει να μεταδώσει την έννοια, την αίσθηση εκείνου που συμβαίνει πραγματικά, εκείνου που είναι γεγονός και όχι κάποια σκέψη, κάποια άποψη ή θεωρία ή ιδέα γύρω από το γεγονός. (Σ.τ.Μ.)
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 14
χει αυτογνωσία, οι εκδηλώσεις του εαυτού μας γίνονται για αυτοεπιβεβαίωση, με όλες τις επιθετικές και φιλόδοξες συγκρούσεις που φέρνουν. Η εκπαίδευση θα έπρεπε να αφυπνίζει την ικανότητα να έχει κανείς επίγνωση του εαυτού του και όχι απλώς να ασχολείται με τη δικαίωση των διάφορων εκδηλώσεων του «εγώ». Τι ωφελεί η μάθηση αν στην πορεία της ζωής μας αυτοκαταστρεφόμαστε; Το γεγονός ότι είχαμε μια σειρά από καταστροφικούς πολέμους,* τον έναν μετά τον άλλον, φανερώνει ότι υπάρχει κάτι το ριζικά λανθασμένο στον τρόπο με τον οποίο ανατρέφουμε τα παιδιά μας. Νομίζω ότι οι περισσότεροι από εμάς το βλέπουμε αυτό αλλά δεν ξέρουμε πώς να το αντιμετωπίσουμε. Τα συστήματα, είτε τα εκπαιδευτικά είτε τα πολιτικά, δεν αλλάζουν με κάποιο μυστηριώδη τρόπο, αλλά μεταμορφώνονται όταν υπάρχει μια ριζική αλλαγή στον εαυτό μας. Ο άνθρωπος έχει την πρωταρχική σημασία, όχι το σύστημα· και όσο ο άνθρωπος δεν κατανοεί τον εαυτό του στο σύνολό του, κανένα σύστημα, είτε της αριστεράς είτε της δεξιάς, δεν μπορεί να φέρει τάξη και ειρήνη στον κόσμο.
* Η ομιλία αυτή έγινε στο τέλος της δεκαετίας του ’40. (Σ.τ.Μ.)
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 15
2
Το σωστό είδος εκπαίδευσης
Σε άγνοια δεν βρίσκεται ο αμόρφωτος άνθρωπος, αλλά εκείνος που δεν γνωρίζει τον εαυτό του. Ο μορφωμένος άνθρωπος που βασίζεται στα βιβλία, στη γνώση και στην αυθεντία κάποιου άλλου για να αποκτήσει κατανόηση είναι ανόητος. Η κατανόηση έρχεται μόνο με τη γνώση του εαυτού μας, πράγμα που σημαίνει επίγνωση κάθε ψυχολογικής μας διαδικασίας. Επομένως εκπαίδευση –με την αληθινή της έννοια– είναι η κατανόηση του εαυτού μας, γιατί μέσα στον καθένα μας είναι συσσωρευμένο το σύνολο της ανθρώπινης ύπαρξης. Εμείς όμως ταυτίζουμε την εκπαίδευση με τη συσσώρευση πληροφοριών και γνώσεων από βιβλία, πράγμα που μπορεί να το κάνει ο καθένας που ξέρει να διαβάζει. Μια τέτοια εκπαίδευση προσφέρει μια επιδέξια και διακριτική μορφή φυγής από τον εαυτό μας και –όπως όλες οι φυγές– δημιουργεί αναπόφευκτα όλο και μεγαλύτερη δυστυχία. Η σύγκρουση και η σύγχυση είναι το αποτέλεσμα των λάθος σχέσεών μας με τους άλλους ανθρώπους, με τα πράγματα και με τις ιδέες· και μέχρι να κατανοήσουμε αυτές τις σχέσεις και να τις αλλάξουμε, μόνο η συσσώρευση πληροφοριών και η απόκτηση διαφόρων ικανοτήτων δεν μπορεί παρά να μας οδηγούν σε χάος και καταστροφή. Όπως είναι τώρα οργανωμένη η κοινωνία, στέλνουμε τα παιδιά μας να σπουδάσουν ώστε να μπορέσουν κάποτε να βγάζουν το ψωμί τους. Εκείνο που μας ενδιαφέρει πάνω απ’ όλα είναι να
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 16
αποκτήσει το παιδί όσο το δυνατόν περισσότερες γνώσεις και μεγαλύτερη ειδίκευση, ελπίζοντας πως έτσι του εξασφαλίζουμε τα απαραίτητα εφόδια για το μέλλον του. Όμως οι ειδικές γνώσεις μας κάνουν και ικανούς να κατανοήσουμε τον εαυτό μας; Παρόλο που, προφανώς, είναι αναγκαίο να μάθουμε να διαβάζουμε και να γράφουμε και να σπουδάσουμε ώστε να μπορέσουμε να ασκήσουμε κάποιο επάγγελμα, αυτό μπορεί να μας κάνει και ικανούς να κατανοήσουμε τη ζωή; Σίγουρα, η οποιαδήποτε ειδίκευση ή επαγγελματική κατάρτιση είναι δευτερεύουσας σημασίας· όταν λοιπόν γίνει το μόνο πράγμα για το οποίο αγωνιζόμαστε, τότε είναι σίγουρο πως αρνούμαστε το σημαντικότερο και μεγαλύτερο μέρος της ζωής. Η ζωή είναι πόνος, χαρά, ομορφιά, ασχήμια, αγάπη, και όταν την κατανοούμε στο σύνολό της, στο κάθε της επίπεδο, αυτή η κατανόηση αποτελεί μια ξεχωριστή γνώση, μια ιδιαίτερη ικανότητα. Το αντίθετο όμως δεν είναι ποτέ αληθινό: οι ειδικές γνώσεις και ικανότητες δεν μπορούν ποτέ να φέρουν δημιουργική κατανόηση. Από αυτή την πλευρά η σημερινή παιδεία είναι εντελώς αποτυχημένη, επειδή έχει υπερτονίσει την αξία της ειδίκευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης, καταστρέφοντας τελικά τον άνθρωπο. Η καλλιέργεια της ικανότητας και της αποτελεσματικότητας, χωρίς κατανόηση της ζωής, χωρίς την ύπαρξη μιας βαθιάς αντίληψης των δρόμων που ακολουθούν η σκέψη και η επιθυμία, μας κάνει απλώς όλο και πιο άσπλαχνους, οδηγώντας μας σε πολέμους και εκθέτοντας σε κίνδυνο τη σωματική μας ασφάλεια. Η έμφαση της εκπαίδευσης στην καλλιέργεια της τεχνικής και της ειδίκευσης παράγει ειδικούς: επιστήμονες, μαθηματικούς, αρχιτέκτονες, κατακτητές του διαστήματος και λοιπά· αλλά όλοι αυτοί κατανοούν το σύνολο της διαδικασίας της ζωής; Μπορεί ένας «ειδικός» να ζήσει τη ζωή στο σύνολό της; Ναι, αλλά μόνο όταν πάψει να είναι μόνο «ειδικός».
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 17
Η τεχνολογική πρόοδος λύνει ορισμένα είδη προβλημάτων για μερικούς ανθρώπους, σε κάποιο επίπεδο, αλλά φέρνει συγχρόνως πλατύτερα και βαθύτερα προβλήματα. Το να ζει κανείς σε ένα μόνο επίπεδο της ζωής, παραβλέποντας το σύνολο της διαδικασίας της, είναι πρόσκληση στη δυστυχία και στην καταστροφή. Η μεγαλύτερη ανάγκη και το πιο πιεστικό πρόβλημα για κάθε άνθρωπο είναι να έχει μια ολοκληρωμένη κατανόηση της ζωής, για να μπορεί να αντιμετωπίσει τις περιπλοκότητές της που πληθαίνουν διαρκώς. Οι ειδικές γνώσεις για οτιδήποτε, όσο αναγκαίες και αν είναι, με κανέναν τρόπο δεν μπορούν να διαλύσουν τις εσωτερικές μας πιέσεις και συγκρούσεις. Και επειδή αποκτούμε ειδικές γνώσεις –όπως και θεωρητικές ή πρακτικές γνώσεις– χωρίς να έχουμε κατανοήσει τη συνολική διαδικασία της ζωής, η τεχνολογία γίνεται τελικά ένα μέσο καταστροφής εναντίον μας. Ο άνθρωπος που ξέρει πώς να διασπάσει το άτομο αλλά δεν έχει αγάπη στην καρδιά του γίνεται ένα ψυχολογικό τέρας. Ακολουθούμε κάποιο επάγγελμα ανάλογα με τις ικανότητές μας, αλλά μπορεί η άσκηση ενός επαγγέλματος να μας βγάλει από την ψυχολογική μας σύγκρουση και σύγχυση; Κάποιο είδος εκπαίδευσης είναι αναγκαίο, βέβαια, γι’ αυτό γινόμαστε μηχανολόγοι, γιατροί, λογιστές... – αλλά μετά, τι; Η άσκηση ενός επαγγέλματος σημαίνει και ότι ζεις ολοκληρωμένα τη ζωή; Προφανώς ναι, για τους περισσότερους από εμάς, επειδή τα διάφορα επαγγέλματα που κάνουμε μας κρατάνε απασχολημένους για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας. Αλλά όλα όσα παράγουμε –και είμαστε ενθουσιασμένοι γι’ αυτά– προκαλούν σ’ εμάς τους ίδιους και στους γύρω μας –σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, έμμεσα ή άμεσα– καταστροφή και δυστυχία. Η στάση μας και οι αξίες μας μετατρέπουν τα πράγματα και τις ασχολίες μας σε όργανα ανταγωνισμού, φθόνου, πικρίας και μίσους. Χωρίς την κατανόηση του εαυτού μας, μόνο η επαγγελματι – Η εκπαίδευση και το νόημα της ζωής
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 18
κή απασχόλησή μας οδηγεί στην απογοήτευση, με όλες τις αναπόφευκτες βλαβερές φυγές που κάνει κανείς για να ξεφύγει απ’ αυτήν. Χωρίς την κατανόηση, οι ειδικές γνώσεις και ικανότητες οδηγούν σε εχθρικότητα και απανθρωπιά, που τις καλύπτουμε με ιδέες και εκφράσεις που τις δικαιώνουν. Τι αξία έχει να δίνουμε έμφαση στην τεχνολογική πρόοδο και να γινόμαστε ειδήμονες, όταν το αποτέλεσμα είναι η αλληλοκαταστροφή; Η τεχνολογική μας πρόοδος είναι κάτι το θαυμαστό, αλλά δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να μας παρέχει τα μέσα για να καταστρέφουμε ο ένας τον άλλον και να υπάρχει πείνα και δυστυχία σε όλες τις χώρες. Δεν είμαστε ειρηνικοί κι ευτυχισμένοι άνθρωποι. Όταν το επάγγελμα είναι το μόνο σημαντικό στη ζωή μας, αυτή γίνεται ανούσια και βαρετή, μια μηχανική και στείρα ρουτίνα από την οποία ξεφεύγουμε με κάθε είδους διασκέδαση. Η συσσώρευση και απομνημόνευση πληροφοριών και η ανάπτυξη των ικανοτήτων μας, που ονομάζουμε «εκπαίδευση», μας έχει στερήσει την πληρότητα μιας ολοκληρωμένης ζωής και δράσης. Επειδή δεν καταλαβαίνουμε τη συνολική διαδικασία της ζωής, μένουμε προσκολλημένοι στην επαγγελματική ικανότητα και επάρκειά μας, πράγματα που παίρνουν έτσι μια σαρωτική σπουδαιότητα σε βάρος οτιδήποτε άλλου. Αλλά το συνολικό δεν μπορεί να κατανοηθεί από το μερικό· μπορεί να κατανοηθεί μόνο μέσα από τη δράση και την εμπειρία. Ένας άλλος λόγος για την καλλιέργεια της τεχνικής, της τελειοποίησης σε ό,τι κάνουμε, είναι ότι μας δίνει μια αίσθηση ασφάλειας, όχι μόνο οικονομικής αλλά και ψυχολογικής. Είναι μία αυτοεπιβεβαίωση να ξέρουμε ότι είμαστε ικανοί και αποτελεσματικοί. Το να ξέρουμε ότι μπορούμε να παίζουμε πιάνο ή να χτίζουμε σπίτια μάς κάνει δυναμικούς και μας δίνει μια αίσθηση ζωντάνιας και ανεξαρτησίας. Το να δίνουμε όμως έμφαση στις ικανότητές μας εξαιτίας της επιθυμίας μας για ψυχολογική ασφά
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 19
λεια, είναι σαν να αρνιόμαστε το εύρος της ζωής. Ολόκληρο το περιεχόμενο της ζωής δεν μπορεί ποτέ να προβλεφθεί, πρέπει να το βιώνει κανείς απ’ την αρχή από τη μια στιγμή στην άλλη· αλλά φοβόμαστε το άγνωστο και γι’ αυτό καθιερώνουμε ζώνες ψυχολογικής ασφάλειας με τη μορφή θεωρητικών μεθόδων και ιδεών, τεχνικών και πίστεων. Όσο αναζητάμε εσωτερική ασφάλεια, δεν είναι δυνατόν να κατανοηθεί η συνολική διαδικασία της ζωής. Το σωστό είδος εκπαίδευσης, εκτός από το να ενθαρρύνει την εκμάθηση μιας τεχνικής, θα πρέπει επίσης να επιτυγχάνει και κάτι που έχει πολύ μεγαλύτερη σπουδαιότητα: να βοηθάει τον άνθρωπο να βιώνει τη διαδικασία της ζωής στο σύνολό της. Αυτό το βίωμα είναι που θα βάλει την ικανότητα και την τεχνική στη σωστή τους θέση. Αν ένας συγγραφέας έχει πραγματικά κάτι να πει, το ίδιο το γεγονός ότι το λέει, δημιουργεί το προσωπικό του ύφος· αλλά το να μάθεις ένα λογοτεχνικό ύφος, χωρίς να βιώσεις την κίνηση της ζωής στο σύνολό της, αυτό απλώς σε οδηγεί σε κάτι επιφανειακό. Σε όλο τον κόσμο οι μηχανολόγοι σχεδιάζουν μανιωδώς μηχανές που δεν χρειάζονται ανθρώπους να τις χειριστούν. Όταν όλα σχεδόν θα λειτουργούν μόνο από μηχανές, τι θα απογίνουν τα ανθρώπινα όντα; Θα έχουμε όλο και περισσότερο ελεύθερο χρόνο, χωρίς να ξέρουμε πώς να τον χρησιμοποιήσουμε σοφά, κι έτσι θα αναζητάμε τη φυγή μέσα από τη συσσώρευση γνώσης, μέσα από εξαντλητική διασκέδαση ή μέσα από ιδανικά. Πιστεύω πως έχουν γραφτεί εκατοντάδες τόμοι για την ιδανική εκπαίδευση· κι όμως, βρισκόμαστε σε μεγαλύτερη σύγχυση από ποτέ. Δεν υπάρχει μέθοδος να εκπαιδεύσεις ένα παιδί να είναι ψυχολογικά ολοκληρωμένο και ελεύθερο. Από τη στιγμή που ενδιαφερόμαστε για αρχές, ιδανικά και μεθόδους, δεν βοηθάμε το άτομο να ελευθερωθεί από τη δική του, εγωκεντρική δράση, με όλους τους φόβους και τις συγκρούσεις της. Τα ιδανικά και τα
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 20
πλάνα για μια «Ουτοπία»* δεν θα φέρουν ποτέ εκείνη τη ριζική αλλαγή της καρδιάς, που είναι ουσιαστική αν θέλουμε να δούμε να μπαίνει τέλος στους πολέμους και στην παγκόσμια καταστροφή. Τα ιδανικά δεν μπορούν να αλλάξουν τις σημερινές μας αξίες. Αυτές μπορούν να αλλάξουν μόνο με το σωστό είδος εκπαίδευσης που θα καλλιεργήσει την κατανόηση «εκείνου που είναι». Όταν εργαζόμαστε για ένα ιδανικό, για το μέλλον, διαμορφώνουμε άτομα σύμφωνα με τη δική μας αντίληψη γι’ αυτό το μέλλον. Δεν ενδιαφερόμαστε καθόλου για τα ίδια τα ανθρώπινα όντα, μας απασχολεί μόνο η ιδέα μας πώς θα πρέπει να γίνουν. Έτσι, το πώς θα έπρεπε να είναι γίνεται πολύ πιο σημαντικό για εμάς από εκείνο που είναι, δηλαδή άτομα με τις δικές του πολυπλοκότητές το καθένα. Αν αρχίσουμε να κατανοούμε τον άνθρωπο απευθείας, αντί να τον κοιτάζουμε μέσα από το φίλτρο εκείνου που νομίζουμε ότι θα έπρεπε να είναι, τότε νοιαζόμαστε για εκείνο που είναι και δεν θέλουμε να τον μεταμορφώσουμε σε κάτι άλλο. Η μόνη μας έγνοια είναι να τον βοηθήσουμε να κατανοήσει τον εαυτό του, και σ’ αυτό δεν υπάρχει κανένα προσωπικό κίνητρο ή
* Ο Κρισναμούρτι αναφέρεται εδώ στο ομότιτλο βιβλίο του Τόμας Μορ, που εκδόθηκε το 1516 και περιγράφει μία φανταστική κοινωνία σε ένα νησί του Ατλαντικού Ωκεανού που διαθέτει ένα φαινομενικά τέλειο κοινωνικό, πολιτικό και νομικό σύστημα. Ο όρος «ουτοπία» (από το ελληνικό ου τόπος) είναι το όνομα για μια ιδανική κοινότητα ή κοινωνία. Χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τόσο τις συνειδητές κοινότητες που επιχείρησαν να δημιουργήσουν μια ιδανική κοινωνία, όσο και για τις φανταστικές κοινωνίες που περιγράφονται στη λογοτεχνία. Με την έννοια αυτή τόσο η Ατλαντίδα του Πλάτωνα όσο και η κομουνιστική κοινωνία του Καρλ Μαρξ αποτελούν ουτοπίες. Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί στη φιλοσοφία, την τέχνη, τη λογοτεχνία, την αρχιτεκτονική αλλά και την πολιτική για να περιγράψει ιδανικές καταστάσεις που είναι αδύνατον ή πολύ δύσκολο να υλοποιηθούν. Αν και οι προσεγγίσεις μπορεί να έχουν οικονομική, αισθητική, πολιτική ή κοινωνική βάση, πάντα η ουτοπία συνδέεται έντονα με μια αισιόδοξη, ιδεαλιστική, σχεδόν αδύνατη τελειότητα. (Πηγή: Wikipedia.) (Σ.τ Μ.)
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 21
όφελος. Αν έχουμε πλήρη επίγνωση «εκείνου που είναι», τότε μπορούμε να το κατανοήσουμε και να ελευθερωθούμε από αυτό· για να κατανοήσουμε όμως αυτό που είμαστε, πρέπει να πάψουμε να προσπαθούμε να γίνουμε κάτι που δεν είμαστε. Το κυνήγι μιας προκατασκευασμένης ουτοπίας δεν σημαίνει άρνηση της ελευθερίας και της ακεραιότητας του άτομου; Όταν κανείς ακολουθεί ένα ιδανικό, ένα μοντέλο, όταν κάποιος έχει μια συνταγή για το πώς θα έπρεπε να είναι, τότε δεν ζει μια πολύ επιφανειακή, μια αυτοματοποιημένη ζωή; Δεν χρειαζόμαστε ιδεαλιστές ή ανθρώπους με μηχανικό νου, αλλά ολοκληρωμένα ανθρώπινα όντα, που να έχουν νοημοσύνη και εσωτερική ελευθερία. Το να έχουμε απλώς και μόνο κάποιο σχέδιο μιας τέλειας κοινωνίας σημαίνει να μαχόμαστε και να χύνουμε αίμα για κάτι που θα έπρεπε να είναι, αγνοώντας «εκείνο που είναι». Αν τα ανθρώπινα πλάσματα ήταν μηχανικές οντότητες, αυτοματοποιημένες μηχανές, τότε το μέλλον θα μπορούσε να είναι προβλέψιμο κι έτσι θα ήταν δυνατόν να σχεδιαστεί μία τέλεια χώρα όπως η «Ουτοπία»· τότε θα ήταν δυνατόν να καταστρωθεί προσεκτικά το σχέδιο μιας μελλοντικής κοινωνίας και να εργαστούμε προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά τα ανθρώπινα πλάσματα δεν είναι μηχανές για να συμπεριφέρονται σύμφωνα με ένα μοντέλο, και ανάμεσα στο τώρα και στο μέλλον υπάρχει ένα τεράστιο κενό διάστημα. Σ’ αυτό το κενό δουλεύουν μέσα μας πολλές επιδράσεις, και θυσιάζοντας το παρόν για το μέλλον, ακολουθούμε λάθος μέσα για έναν, ίσως, σωστό σκοπό. Αλλά τα μέσα καθορίζουν το σκοπό· και, εκτός απ’ αυτό, ποιοι είμαστε εμείς για να αποφασίσουμε πώς θα πρέπει να ζει ένας άλλος άνθρωπος; Με ποιο δικαίωμα ζητάμε να πλάσουμε τον άλλο άνθρωπο σύμφωνα με κάποιο ιδιαίτερο μοντέλο που το μάθαμε από κάποιο βιβλίο ή που καθορίστηκε από τις δικές μας φιλοδοξίες κι ελπίδες, τους δικούς μας φόβους; Το σωστό είδος εκπαίδευσης δεν ενδιαφέρεται για καμιά ιδεο
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 22
λογία, ανεξάρτητα από το τι και πόσα υπόσχεται για μια μελλοντική ουτοπία· δεν στηρίζεται σε κανένα σύστημα, όσο καλοσχεδιασμένο κι αν είναι, ούτε αποτελεί μέσο διαμόρφωσης του ατόμου με κάποιον ιδιαίτερο τρόπο. Εκπαίδευση, με την αληθινή της έννοια, είναι η βοήθεια που δίνεται στον άνθρωπο από παιδί για να γίνει ανεξάρτητο άτομο, για να είναι ώριμος και ελεύθερος, για να ανθίσει μέσα στην αγάπη και στην καλοσύνη. Αυτό θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει και όχι η διαμόρφωση του παιδιού σύμφωνα με κάποιο ιδεαλιστικό μοντέλο. Κάθε μέθοδος που κατατάσσει τα παιδιά σύμφωνα με το χαρακτήρα τους και την εξυπνάδα τους απλώς δίνει έμφαση στις διαφορές τους, πράγμα που θρέφει τον ανταγωνισμό, ενθαρρύνει τις κοινωνικές διακρίσεις και δεν βοηθάει στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων ανθρώπων. Είναι προφανές ότι καμιά μέθοδος, κανένα σύστημα δεν μπορεί να μας δώσει το σωστό είδος εκπαίδευσης, και η αυστηρή προσκόλληση σε μια ιδιαίτερη μεθοδολογία δείχνει οκνηρία του εκπαιδευτή. Όσο η εκπαίδευση στηρίζεται σε προκατασκευασμένες αρχές, μπορεί να φτιάξει άντρες και γυναίκες με ικανότητες, αλλά δεν μπορεί να βγάλει στη ζωή δημιουργικά ανθρώπινα όντα. Μόνο η αγάπη μπορεί να φέρει την κατανόηση. Όταν υπάρχει αγάπη, υπάρχει μία στιγμιαία επικοινωνία με τον άλλον, στο ίδιο επίπεδο και την ίδια στιγμή. Επειδή εμείς οι ίδιοι είμαστε πολύ στεγνοί συναισθηματικά, κούφιοι και χωρίς αγάπη μέσα μας, έχουμε επιτρέψει στις κυβερνήσεις και στα πολιτικά συστήματα να αναλάβουν την εκπαίδευση των παιδιών μας και να κατευθύνουν τις ζωές μας. Αλλά οι κυβερνήσεις θέλουν ικανούς επαγγελματίες, όχι ανθρώπινα πλάσματα, επειδή τα ανθρώπινα πλάσματα γίνονται επικίνδυνα για τις κυβερνήσεις και τις οργανωμένες θρησκείες. Αυτός είναι ο λόγος που οι κυβερνήσεις και οι οργανωμένες θρησκείες θέλουν να ελέγχουν την εκπαίδευση.
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 23
Τη ζωή δεν μπορούμε να την κάνουμε να συμμορφωθεί με κάποιο σύστημα, ούτε να την εξαναγκάσουμε να μπει μέσα σ’ ένα πλαίσιο, όσο ευγενική κι αν είναι η σύλληψή του. Ο νους που έχει διαπαιδαγωγηθεί απλώς και μόνο με τεκμηριωμένες γνώσεις είναι ανίκανος να αντικρίσει το μεγαλείο της ζωής, όλη την ποικιλία της, όλη τη λεπτότητά της, όλο το βάθος και το εύρος της. Όταν ανατρέφουμε τα παιδιά μας σύμφωνα μ’ ένα ορισμένο σύστημα σκέψης ή με κάποιο ιδιαίτερο είδος πειθαρχίας, όταν τα μαθαίνουμε να σκέφτονται βάζοντας τα πράγματα σε κουτάκια, τα εμποδίζουμε να γίνουν ολοκληρωμένοι άντρες και ολοκληρωμένες γυναίκες κι επομένως θα είναι ανίκανοι να σκέφτονται με νοημοσύνη, δηλαδή να αντικρίζουν τη ζωή ως ένα όλο. Η ύψιστη λειτουργία της εκπαίδευσης είναι να ετοιμάσει ολοκληρωμένους ανθρώπους, που θα είναι ικανοί να αντιμετωπίζουν τη ζωή ως ένα ενιαίο όλο. Ο ιδεαλιστής, όπως και ο ειδικός, δεν ενδιαφέρονται για το όλο, αλλά μόνο για ένα μέρος του. Δεν μπορεί να υπάρξει εσωτερική ακεραιότητα, όσο τρέχει κανείς πίσω από ένα ιδανικό μοντέλο δράσης· και στα σχολεία, οι περισσότεροι δάσκαλοι που είναι ιδεαλιστές, έχουν βγάλει την αγάπη από μέσα τους και έχουν στεγνό νου και σκληρή καρδιά. Για να μελετήσει κανείς ένα παιδί, πρέπει να βρίσκεται σε εγρήγορση, να είναι παρατηρητικός, να έχει επίγνωση του εαυτού του· και αυτό απαιτεί πολύ μεγαλύτερη νοημοσύνη και στοργή για το παιδί απ’ ό,τι χρειάζεται για να το ενθαρρύνεις να ακολουθήσει ένα ιδανικό. Μία άλλη λειτουργία της εκπαίδευσης είναι να δημιουργεί νέες αξίες. Απλώς, όμως, το να φυτεύουμε αξίες που ήδη υπάρχουν στο νου του παιδιού, να το κάνουμε να συμμορφώνεται σε ιδανικά, είναι σαν να το διαμορφώνουμε χωρίς να ξυπνάμε τη νοημοσύνη του. Η σημερινή παγκόσμια κρίση έχει βαθιά σχέση με την εκπαίδευση, και ο εκπαιδευτικός που βλέπει τις αιτίες αυτού του παγκόσμιου χάους θα πρέπει να αναρωτηθεί πώς να ξυπνήσει τη νοημο
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 24
σύνη του μαθητή, βοηθώντας έτσι την ερχόμενη γενιά να μη φέρει περισσότερη σύγκρουση και καταστροφή. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να δώσει όλη του τη σκέψη, όλη του τη φροντίδα και τη στοργή για τη δημιουργία ενός σωστού περιβάλλοντος και για την ανάπτυξη της κατανόησης, έτσι ώστε, όταν το παιδί μεγαλώσει και ωριμάσει, να είναι ικανό να χειριστεί με νοημοσύνη τα ανθρώπινα προβλήματα που θα αντιμετωπίζει. Αλλά για να το κάνει αυτό ο εκπαιδευτικός, πρέπει πρώτα να κατανοήσει ο ίδιος τον εαυτό του, αντί να επαναπαύεται σε έτοιμες ιδεολογίες, πίστεις και συστήματα. Ας μη σκεφτόμαστε με όρους αρχών και ιδανικών, αλλά ας ενδιαφερθούμε για τα πράγματα έτσι όπως είναι, γιατί η προσοχή σ’ «εκείνο που είναι» θα ξυπνήσει τη νοημοσύνη, και η νοημοσύνη του εκπαιδευτή έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από τη γνώση μιας νέας μεθόδου εκπαίδευσης. Όταν κανείς ακολουθεί μια μέθοδο, ακόμα και αν την έχει επεξεργαστεί κάποιο συνετό και έξυπνο πρόσωπο, αυτή αποκτά μεγάλη σημασία, ενώ τα παιδιά αποκτούν σημασία μόνο όταν προσαρμόζονται σ’ αυτήν. Ο δάσκαλος αξιολογεί και κατατάσσει το παιδί, και προχωράει στην εκπαίδευσή του με βάση κάποιο σχεδιάγραμμα. Αυτός ο τρόπος εκπαίδευσης μπορεί να είναι βολικός για τον εκπαιδευτικό, αλλά ούτε η εφαρμογή ενός συστήματος, ούτε η τυραννία της προκατασκευασμένης άποψης και μάθησης μπορούν να δημιουργήσουν ένα ολοκληρωμένο ανθρώπινο ον. Το σωστό είδος εκπαίδευσης βρίσκεται στην κατανόηση του παιδιού έτσι όπως είναι, χωρίς να του επιβάλλουμε το ιδανικό τού πώς θα έπρεπε να είναι. Περιορίζοντάς το μέσα στο πλαίσιο ενός ιδανικού είναι σαν να το ενθαρρύνουμε να συμμορφώνεται, πράγμα που θρέφει φόβο και γεννάει μέσα του μια αδιάκοπη σύγκρουση ανάμεσα σ’ εκείνο που είναι και σ’ εκείνο που θα έπρεπε να είναι. Και όλες οι εσωτερικές συγκρούσεις έχουν την εξωτερική τους εκδήλωση, με διάφορους τρόπους, μέσα στην κοινωνία.
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 25
Τα ιδανικά είναι ένα πραγματικό εμπόδιο για εμάς, προκειμένου να κατανοήσουμε το παιδί, αλλά και για το ίδιο το παιδί, προκειμένου να κατανοήσει τον εαυτό του. Ο γονιός που θέλει πραγματικά να καταλάβει το παιδί του δεν το κοιτάζει μέσα από το φίλτρο ενός ιδανικού. Αν το αγαπά, τότε το παρατηρεί, μελετά τις κλίσεις του, τις διαθέσεις του και τις ιδιομορφίες του. Μόνο όταν κανείς δεν νιώθει αγάπη για το παιδί, μόνο τότε του επιβάλλει ένα ιδανικό, προσπαθώντας να εκπληρώσει τις φιλοδοξίες του μέσω του παιδιού του, θέλοντας να το κάνει να γίνει το ένα ή το άλλο. Αν κανείς αγαπάει το παιδί και όχι το ιδανικό, τότε υπάρχει η πιθανότητα να το βοηθήσει να κατανοήσει τον εαυτό του, έτσι όπως πραγματικά είναι. Αν, για παράδειγμα, ένα παιδί λέει ψέματα, τι αξία έχει να ορθώσουμε μπροστά του το ιδανικό της αλήθειας; Πρέπει να ανακαλύψουμε γιατί λέει ψέματα. Για να βοηθήσουμε το παιδί, πρέπει να έχουμε το χρόνο να το μελετήσουμε και να το παρατηρήσουμε, πράγμα που απαιτεί υπομονή, αγάπη και φροντίδα. Όταν όμως δεν υπάρχει αγάπη, όταν δεν υπάρχει κατανόηση, τότε εξαναγκάζουμε το παιδί να προσαρμοστεί σ’ ένα μοντέλο δράσης που το ονομάζουμε «ιδανικό». Τα ιδανικά είναι μία βολική φυγή και ο εκπαιδευτικός που τα ακολουθεί είναι ανίκανος να κατανοήσει τους μαθητές του και να ασχοληθεί μαζί τους με νοημοσύνη, γιατί γι’ αυτόν το μελλοντικό ιδανικό, το πώς θα πρέπει να γίνει το παιδί, έχει μεγαλύτερη σημασία από το πώς είναι το παιδί στο παρόν. Το κυνήγι ενός ιδανικού αποκλείει την αγάπη, και χωρίς αγάπη κανένα ανθρώπινο πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί. Αν ο εκπαιδευτικός είναι σωστός, τότε δεν εξαρτάται από καμιά μέθοδο, αλλά μελετά τον κάθε μαθητή προσωπικά. Στις σχέσεις μας με τα παιδιά και τους νέους δεν έχουμε να κάνουμε με μηχανικές συσκευές που μπορούν να επιδιορθωθούν γρήγορα,
KRISNAMOURTI _EKPAIDEYSH sel_Final_Layout 1 25/04/2013 4:13 ΜΜ Page 26
αλλά με ζωντανά όντα που είναι ευσυγκίνητα, ευμετάβλητα, ευαίσθητα, φοβισμένα, τρυφερά, και για να ασχοληθούμε μαζί τους, πρέπει να έχουμε μεγάλη κατανόηση και τη δύναμη της υπομονής και της αγάπης. Όταν μας λείπουν αυτά, τότε στρεφόμαστε σε εύκολες συνταγές και ελπίζουμε να έχουμε αυτομάτως θαυμαστά αποτελέσματα. Αν εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε επίγνωση και είναι μηχανικές οι προσεγγίσεις μας και οι αντιδράσεις μας, τότε είμαστε απρόθυμοι να ανταποκριθούμε σε κάθε απαίτηση που μας παρουσιάζεται και μας ενοχλεί, καθώς δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με μια μηχανική ανταπόκρισή μας. Και αυτό είναι μια από τις μεγαλύτερες δυσκολίες μας στην εκπαίδευση. Το παιδί δέχεται επιρροές τόσο από το παρελθόν όσο και απ’ το παρόν, οπότε είναι ήδη διαμορφωμένο. Αν του μεταδώσουμε το δικό μας υπόβαθρο, διαιωνίζουμε τόσο τη δική του όσο και τη δική μας διαμόρφωση. Ριζική μεταμόρφωση υπάρχει μόνο όταν κατανοήσουμε τη δική μας διαμόρφωση και ελευθερωθούμε απ’ αυτήν. Το να συζητάμε ποιο θα έπρεπε να είναι το σωστό είδος εκπαίδευσης, ενώ εμείς οι ίδιοι συνεχίζουμε να είμαστε διαμορφωμένοι, είναι εντελώς μάταιο. Όσο, βέβαια, τα παιδιά είναι μικρά, πρέπει να τα προστατεύουμε από κάθε σωματική βλάβη και να φροντίζουμε να νιώθουν ασφάλεια. Δυστυχώς όμως δεν σταματάμε εκεί· θέλουμε να διαπλάσουμε και τον τρόπο που σκέφτονται και αισθάνονται, θέλουμε να τα βάλουμε σ’ ένα καλούπι φτιαγμένο από τους δικούς μας πόθους και τις δικές μας προθέσεις. Αναζητάμε να ολοκληρωθούμε μέσα από τα παιδιά μας, να διαιωνίσουμε τον εαυτό μας μέσα απ’ αυτά. Χτίζουμε τείχη γύρω τους, διαμορφώνοντάς τα με τις πίστεις και τις ιδεολογίες μας, με τους φόβους και τις ελπίδες μας, κι ύστερα θρηνούμε και προσευχόμαστε όταν σκοτώνονται ή ακρωτηριάζονται στους πολέμους, ή όταν υποφέρουν από τις διάφορες εμπειρίες που τους φέρνει η ζωή.