LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 3
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
ΟΜΠΑΜΑ ΠΩΣ ΓΚΡΕΜΙΣΤΗΚΑΝ ΟΙ ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ
Q
Παρακολουθήσεις, πύραυλοι-δολοφόνοι, στήριξη δικτατόρων
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 4
©
Copyright Γιάννης Λούλης – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2014
Έτος 1ης έκδοσης: 2014 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης ΒέρνηςΠαρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5749-3
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 5
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
1. Ομπάμα: Τα πρώτα βήματα που πολλοί δεν ήθελαν να δουν . . 2. Η «φύση» του imperium και ο «άνομος κόσμος» του Μπους . . 3. Ο Ομπάμα ως «προέδρος των drones» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Ο «Μεγάλος Αδελφός» της NSA μεγαλώνει επί Ομπάμα . . . . . . 5. Κλιμακώνοντας τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, αποσταθεροποιώντας το Πακιστάν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Η «Αραβική Άνοιξη» που δεν ήθελε η Αμερική . . . . . . . . . . . . 7. Αίγυπτος: Η «νύχτα των στρατηγών» με τις ευλογίες Ομπάμα 8. Άλυτο Παλαιστινιακό, αυθαίρετο Ισραήλ και οι ευθύνες των Μπους και Ομπάμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Παλινωδίες στη Συρία, μετέωρα ανοίγματα στο Ιράν . . . . . . . . 10. Τα δύο πρόσωπα του Ομπάμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15 38 66 101 136 169 204 243 273 309
ΕΠΙΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341 ΠΗΓΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 6
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 7
Στο Μέλι μας 2001-2013
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 8
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 9
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα βιβλία που έχω γράψει τα τελευταία χρόνια μπορούν να ενταχθούν σε κύκλους. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν κλείσει. Κάθε τόσο ανοίγουν για να υποδεχτούν ένα βιβλίο που τους ανήκει. Κάθε νέος προσκεκλημένος του όποιου κύκλου είναι φυσικά ευπρόσδεκτος διευρύνοντάς τους. Ο πιο μεγάλος κύκλος περικλείει διάφορες πτυχές της πολιτικής ζωής της χώρας την περίοδο της μεταπολίτευσης. Αφορά κόμματα, ηγεσίες και εκλογές. Αφορά δομές, πρακτικές και νοοτροπίες. Ήδη το 1994, στο πρώτο βιβλίο του συγκεκριμένου κύκλου, έκανα αναφορά στα αρχικά συμπτώματα της κρίσης των κομμάτων και της πολιτικής. Τα δύο πιο πρόσφατα βιβλία (2011 και 2012, εκδόσεις Καστανιώτη) αναλύουν το δρόμο προς την άβυσσο: τη χρεοκοπία του κομματικού συστήματος και του κράτους που αυτό δημιούργησε. Τα θεωρώ σταθμούς στον κύκλο της μεταπολίτευσης. Αυτός παραμένει πάντα ανοιχτός για το επόμενο βιβλίο που θα ενταχθεί σ’ αυτόν. Υπάρχει όμως και ένας άλλος ευρύς κύκλος βιβλίων μου. Τούτος αφορά τη διεθνή σκηνή, μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου. Εδώ ανήκει το παρόν βιβλίο. Το κομβικό σημείο για το άνοιγμα του κύκλου αυτού υπήρξε το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου και ο «παγκόσμιος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» που κήρυξε ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο νεότερος ως ηγέτης της μόνης πλέον υπερδύναμης. Οι επιπτώσεις του «πολέμου» αυτού σφράγισαν και συνεχίζουν να σφραγίζουν τις διεθνείς εξελίξεις. Από τις τρεις πιο ισχυρές δυνάμεις της εποχής μας, την Αμε-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 10
10 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
ρική, τη μονοκομματική Κίνα (που τύποις είναι κομμουνιστική) και την ημιδικτατορική Ρωσία (που τύποις είναι δημοκρατική), μόνο η πρώτη αποτελεί μια πραγματική κοινοβουλευτική δημοκρατία και μια ανοιχτή κοινωνία. Κυρίαρχη υπερδύναμη, οικονομικά και στρατιωτικά, παραμένει πλέον η Αμερική, έχοντας το πρόσθετο πλεονέκτημα των δημοκρατικών δομών της. Αυτή την κυριαρχία όμως δεν την αξιοποίησε για να ενθαρρύνει δημοκρατικές αρχές και αξίες εκτός των συνόρων της. Ούτε ευνομία. Άλλωστε ο λεγόμενος «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» ενθάρρυνε την ανομία, την αυθαιρεσία και τη βία. Το τέλος του ψυχρού πολέμου ήταν μια ευκαιρία που χάθηκε. Η διαβόητη εκτίμηση του Φράνσις Φουκουγιάμα περί ενός σαρωτικού ρεύματος εξάπλωσης της δημοκρατίας ανά τον κόσμο αποδείχτηκε ουτοπική. Η ισχυρότερη εκπρόσωπος των δημοκρατικών κοινωνιών, η Αμερική, αντί να ενθαρρύνει τον δημοκρατικό μετασχηματισμό άλλων χωρών, προέταξε τα βραχυχρόνια συμφέροντά της. Στήριξε δικτάτορες που την υπηρετούν. Το σοκ της 11ης Σεπτεμβρίου το διαχειρίστηκε ένας ακραίος πρόεδρος με την ακραία ομάδα του, που έγινε γνωστή ως οι «νεοσυντηρητικοί». Τις αντιλήψεις του Μπους και των νεοσυντηρητικών ανέλυσα στο πρώτο βιβλίο του συγκεκριμένου κύκλου και με βάση αυτές άρχισα να το γράφω, πιστεύοντας ακράδαντα ότι η υπερδύναμη θα εισέβαλε στο Ιράκ, αγνοώντας τη διεθνή κοινότητα. Η εκτίμηση τούτη επιβεβαιώθηκε. Το μόνο που απέμενε να κάνω ήταν να αναμένω την τυπική έκβαση της εισβολής. Η Βαγδάτη έπεσε εύκολα και το καθεστώς του Σαντάμ κατέρρευσε. Επρόκειτο περί συντριπτικής επικράτησης της Αμερικής; Κάθε άλλο. Όπως έγραφα τότε, επρόκειτο αντίθετα περί «πύρρειας νίκης». Με την πτώση της Βαγδάτης άρχισαν τα προβλήματα για τους κατακτητές. Η εισβολή δεν θα είχε αίσιο τέλος για την υπερδύναμη. Στο επόμενο βιβλίο του κύκλου, με τον χαρακτηριστικό τίτλο No Happy End: Η πολιτική Bush σύμμαχος του Bin Laden, τόνιζα πως ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» ενίσχυε, αντί να αποδυναμώνει, τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Ταυτόχρονα άνοιγε πολλαπλά μέτωπα για την Αμερική ενισχύοντας την οργή και το
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 11
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
~ 11
μίσος εναντίον της στον μουσουλμανικό κόσμο. Ιράκ και Αφγανιστάν γίνονταν αιμορροούσες πληγές και για τις ΗΠΑ. Επίσης οι δημοκρατικές δομές της Αμερικής δηλητηριάζονταν εκ των έσω, με τη συστηματική παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων. Η υπερδύναμη τροφοδοτούσε έναν άνομο κόσμο στο όνομα της «ασφάλειάς» της που η προάσπισή της είχε μετατραπεί σε υστερία. Ακολούθησε το βιβλίο Οι Απειλές: Τα αμερικανικά αδιέξοδα, το Ισραήλ και οι αυταπάτες για τον Ομπάμα στο οποίο ανέλυα ταυτόχρονα την αμερικανική εξωτερική πολιτική σε συνάρτηση με τη διαχρονική εξέλιξη του μεσανατολικού προβλήματος. Τόνιζα πως η αμερικανική πολιτική άνοιγε αντί να κλείνει την πληγή του Παλαιστινιακού. Ιχνηλατούσα τις σχέσεις Αμερικής και Ισραήλ, οι οποίες επέτειναν τα αδιέξοδα σε μια από τις ελάχιστες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες στη Μέση Ανατολή. Εξηγούσα τις καταστροφικές συνέπειες από την επιρροή του φιλοϊσραηλινού λόμπι στο Κογκρέσο, τόσο για την Αμερική όσο και για τις μετριοπαθείς δυνάμεις του Ισραήλ. Ανέλυα πώς το «πολιτικό Ισλάμ» είχε ενδυναμωθεί από τις πολιτικές του Μπους και πρόσθετα ότι οι μετριοπαθείς ισλαμιστές θα έπρεπε να ενθαρρυνθούν σε μια δημοκρατική πορεία για τις χώρες τους από την ίδια την υπερδύναμη. Το δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου εκείνου ασχολούνταν με την πορεία του Ομπάμα προς την εκλογική νίκη του, καθώς και με τον πρώτο χρόνο της διακυβέρνησής του. Οι διάσπαρτες ενδείξεις και αποδείξεις με είχαν πείσει πως είχαν διαμορφωθεί υπέρμετρες προσδοκίες από τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο. Επρόκειτο για αυταπάτες. Ήδη γινόταν ορατό πως ο Ομπάμα θα κινείτο στα χνάρια του Μπους. Χαρακτηριστικοί ήταν οι τίτλοι των δύο τελευταίων κεφαλαίων του βιβλίου: «Ομπάμα Α΄ φάση: Προσδοκίες, ερωτήματα, επιφυλάξεις» και «Ομπάμα Β΄ φάση: Το τέλος της αυταπάτης». Έτσι, το βιβλίο Οι Απειλές γινόταν αναπότρεπτα ο πρόλογος για την τωρινή και επικεντρωμένη πλέον ανάλυση της προεδρίας του. Οι προειδοποιήσεις του βιβλίου μου δεν επιβεβαιώθηκαν απλώς. Αποδείχτηκαν συγκρατημένες και πιο μετριοπαθείς εν σχέσει προς τις χειροπιαστές πρακτικές που θα υιοθετούσε ο Ομπάμα ως πρόεδρος.
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 12
12 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
Όπως αναλύεται στο παρόν βιβλίο, ο Ομπάμα έχτισε μεθοδικά την εικόνα ενός φιλελεύθερου πολιτικού που θα ξέκοβε από την κληρονομιά του Μπους και μάλιστα θα βρισκόταν στον αντίποδά της. Οι στρεβλώσεις του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» υποτίθεται πως θα απαλείφονταν και η εξωτερική πολιτική και η πολιτική «εθνικής ασφάλειας» της υπερδύναμης θα προάσπιζαν παντού τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η πολιτική αυτή θα ενθάρρυνε την εξάπλωση δημοκρατικών θεσμών παγκοσμίως. Θα ήταν μια πολιτική αρχών και αξιών και όχι μια πολιτική κυνισμού και ωμής ισχύος. Ήδη όλες οι αυταπάτες για τον Ομπάμα έχουν καταρρεύσει. Ειδικά η εξιδανίκευση του Αμερικανού προέδρου, που έφτασε στον κολοφώνα της στην Ευρώπη, έχει αφήσει στη διαδρομή της συντρίμμια. Ομολογώ ότι όσο πιο πολύ διερευνούσα τις πρακτικές του Ομπάμα, χρησιμοποιώντας όλες τις προσβάσιμες διεθνείς πηγές, τη βιβλιογραφία, τις σοβαρότερες και εγκυρότερες αναλύσεις σε περιοδικά, εφημερίδες και ιστοσελίδες, τόσο η εικόνα γινόταν πιο μελανή. Ο Ομπάμα μπορεί να άφηνε πιο ελαφριές πατημασιές από τον Μπους, όμως κινείτο πλήρως στα χνάρια του. Απλώς, αντίθετα από τον Μπους, που ήταν διαφανής στην πορεία του, ο Ομπάμα συσκότιζε και συγκάλυπτε την πολιτική του πράξη με πολλαπλά επικοινωνιακά πέπλα. Ίσχυε γι’ αυτόν η αγγλοσαξονική αποστροφή «ό,τι βλέπεις, δεν είναι αυτό που θα πάρεις». Η συνολικά ακραία διαδρομή του Μπους είχε σηκώσει ψηλά τον πήχη της ακρότητας. Ο Ομπάμα προφανώς δεν ξεπέρασε τον πήχη αυτόν. Πέρασε από κάτω, αν και σε κάποια πεδία ενέτεινε τις ακρότητες που είχε κληρονομήσει από τον προκάτοχό του. Τούτο συνέβη με την αλόγιστη χρήση των drones (των μη επανδρωμένων αεροσκαφών), που συνειδητά έγιναν μηχανή δολοφονίας «υπόπτων» για τρομοκρατία, με παράπλευρα θύματα αθώους πολίτες, σε διάφορες γωνιές του πλανήτη. Διεύρυνε επίσης τη δράση του «Μεγάλου Αδελφού» (της NSA) και την έκταση των παράνομων μαζικών παρακολουθήσεων και άρα των παραβιάσεων των ατομικών δικαιωμάτων. Κλιμάκωσε τον πόλεμο στο Αφγανιστάν για να αναγκαστεί τελικά να αναδιπλωθεί. Εκεί που ο
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 13
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
~ 13
Μπους ήταν προκλητικός, ο Ομπάμα ήταν υποκριτικός και υποδόριος. Η εξωτερική πολιτική του βρισκόταν στον αντίποδα ενός «φιλελεύθερου» προέδρου, όπως εμφανιζόταν ο ίδιος. Στη θέση των αρχών και των αξιών υπήρχε ο ωμός κυνισμός. Τούτο έγινε από την πρώτη στιγμή εμφανές στο Παλαιστινιακό, όπου δεν άσκησε καμιά πίεση στο Ισραήλ για να βρεθεί λύση, υποτασσόμενος στις επιταγές του φιλοϊσραηλινού λόμπι. Όλα του τα ένστικτα ήταν να στηρίζει δικτάτορες που ήταν φίλοι και σύμμαχοι της Αμερικής. Ήταν αντίπαλος της προοπτικής του εκδημοκρατισμού των καθεστώτων της Μέσης Ανατολής μέσα από την «Αραβική Άνοιξη». Έκλεισε το μάτι στους Αιγύπτιους στρατοκράτες να ανατρέψουν τον πρώτο δημοκρατικό εκλεγμένο πρόεδρο μιας χώρας που αποτελεί τη σπονδυλική στήλη του αραβικού κόσμου. Όπως έχει επισημάνει ένας αναλυτής, θύμιζε πολύ περισσότερο τον αμοραλιστή Κίσινγκερ, παρά τον ιδεαλιστή Κάρτερ. Ο όποιος ιδεαλισμός του Ομπάμα, που επικοινωνιακά ήταν θεαματικός, αποτελούσε πυροτέχνημα. Επίσης χειρίστηκε τραγικά την κρίση στη Συρία, αποσταθεροποιώντας και το πυρηνικό Πακιστάν. Ο Μπους, όπως εξηγώ στο κεφάλαιο 10, ήταν προσδιορίσιμος ως προσωπικότητα με ξεκάθαρη ιδεολογία και εξίσου ξεκάθαρη πρακτική. Κάθε προσέγγιση του Ομπάμα όμως κινείται σε γλιστερό έδαφος, διότι οι πραγματικές ιδέες του είναι φευγαλέες. Μόνο εάν σηκώσει κανείς τα πέπλα πίσω από τα οποία κρύβεται η όποια πολιτική ουσία του Ομπάμα, είναι δυνατόν αυτός να προσεγγιστεί ως πολιτικός και ως συνολική διαδρομή. Τούτη ακριβώς την πρόκληση καλείται να διαχειριστεί το παρόν βιβλίο.
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 14
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 15
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ «Ο Ομπάμα μιλάει σαν να ήταν ο προέδρος της οργάνωσης Αμερικανική Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όμως δρα όπως ο [αντιπρόεδρος επί Μπους] Ντικ Τσένεϊ... Χρησιμοποιεί τη ρητορική του [φιλελεύθερου προέδρου] Τζίμι Κάρτερ για να κυβερνήσει στη συνέχεια όπως ο Χένρι Κίσινγκερ». HAKAN ALTINAy, πανεπιστημιακός
1.1. ΛΗΘΑΡΓΟΣ ΚΑΙ ΑΦΥΠΝΙΣΗ
Για πέντε ολόκληρα χρόνια βλέπαμε να καλλιεργείται στη Δύση, κυρίως στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως, μια μυθολογία περί τον Μπαράκ Ομπάμα. Ο μύθος αυτός είχε πάρει τόση έκταση και ήταν τόσο εδραιωμένος, που τίποτα δεν μπορούσε να τον κλονίσει. Όταν τα ρεύματα στην κοινή γνώμη είναι σαρωτικά, οι περισσότεροι πρόθυμα αφήνονται να παρασυρθούν σε θετικά συναισθήματα που τα μοιράζονται με τους συνανθρώπους τους. Άλλωστε μετά τον βαρύ χειμώνα της προεδρίας Μπους, εύκολα θα καλωσόριζε κανείς την υποτιθέμενη άνοιξη του Ομπάμα. Ο μύθος του πρώτου έγχρωμου προέδρου ήταν άλλωστε πανίσχυρος. «Άντεχε» σε όλα τα πρώτα χειροπιαστά δείγματα γραφής που τον αμφισβητούσαν. Ο φαινομενικός Ομπάμα επικρατούσε κατά κράτος του πραγματικού. Πόσοι άλλωστε είχαν τη βούληση να περάσουν στη σφαίρα της αμφισβήτησης για να αναζητήσουν τον «πραγματικό Ομπάμα»; Η πρώτη τετραετία Ομπάμα έκλεισε με το μύθο του να παραμένει ανθεκτικός. Με την επανεκλογή του μάλιστα, ακόμη και ορισμένοι που είχαν αμφιβολίες πάτησαν restart και ανανέωσαν το
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 16
16 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
μύθο τους. Στον πέμπτο χρόνο όμως άρχισαν να βγαίνουν από τον βαθύ ύπνο τους. Με δυσάρεστη έκπληξη συνειδητοποιούσαν πως οι πολιτικές του Ομπάμα, παρά τη ρητορική του, αποτελούσαν σε μεγάλο βαθμό συνέχεια της πολιτικής Μπους. Τον Μάιο του 2010, οι Financial Times, που ήταν σθεναροί υποστηρικτές του Ομπάμα, σε κύριο άρθρο τους έκαναν λόγο για «αποχρώσεις» στη «στρατηγική εθνικής ασφάλειας» που εφήρμοζε ο Αμερικανός πρόεδρος. Το κύριο άρθρο ήταν ένα μείγμα ανησυχιών αλλά και καθησυχαστικών διαπιστώσεων με βάση τις διευκρινίσεις που έδινε, την εποχή εκείνη, ο Ομπάμα. Έσπευδαν να επαινέσουν τα λεγόμενά του για «διεθνή συνεργασία», καθώς και τις διαβεβαιώσεις του ότι η Αμερική δεν θα ανελάμβανε μόνη της τις ευθύνες για τον νέο αιώνα. Θετικοί ήταν και απέναντι στις υποσχέσεις του πως η υπερδύναμη «δεν πρόκειται να υπερεπενδύσει σε στρατιωτικές λύσεις». Σημείωναν πως «όλα αυτά δεν ακούγονται ως συνέχεια της πολιτικής Μπους». Όμως τα καθησυχαστικά λόγια τέλειωναν εδώ. Διότι οι F.T. έσπευδαν να εκφράσουν την ανησυχία τους καθώς «οι πράξεις μιλούν πιο καθαρά από τα λόγια». Για να καταλήξουν με τη διαπίστωση πως «τα λόγια και οι πράξεις του Ομπάμα, μέχρι τώρα, δεν συνδέονται αξιόπιστα». Η στάση αυτή της έγκριτης εφημερίδας δεν άλλαξε ουσιωδώς τα επόμενα δύο χρόνια. Οι όποιες αμφιβολίες και επιφυλάξεις για την πολιτική Ομπάμα επισκιάζονταν από τις «καλές προθέσεις του». Τα πράγματα άλλαξαν ριζικά το 2013. Αρκετά άρθρα συνεργατών της εφημερίδας υιοθέτησαν διαφορετικούς τόνους. Έτσι ο Gideon Rachman, αναλυτής οικονομικών και πολιτικών δεδομένων της διεθνούς σκηνής, έγραψε στους F.T. ένα άρθρο το οποίο έφερε έναν πρωτοφανή για την εφημερίδα τίτλο: «Ομπάμα: Η κατάρρευση ενός φαντασιακού φιλελεύθερου ήρωα» (2/7/2013). Ακόμη πιο χαρακτηριστική ήταν η γελοιογραφία που συνόδευε το άρθρο αυτό: Ο Ομπάμα εμφανίζεται με ακουστικά να κάνει παρακολουθήσεις. Στα χέρια του κρατάει δύο drones (τα αποτρόπαια μη επανδρωμένα αεροσκάφη), ενώ ένα φωτοστέφανο, πάνω από το κεφάλι του, απομακρύνεται! Το άρθρο του Rachman περιείχε μια σειρά κρίσιμες κριτικές ε-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 17
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 17
πισημάνσεις του πανεπιστημιακού Hakan Altinay. Ο τελευταίος έλεγε: «Ο Ομπάμα μιλάει σαν να ήταν ο προέδρος της Αμερικανικής Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, δρα όμως όπως ο [σκληροπυρηνικός αντιπρόεδρος του Μπους] Ντικ Τσένεϊ». Για να προσθέσει: «Όταν ο Ομπάμα διεκδικούσε την προεδρία των ΗΠΑ, κατέφευγε στη ρητορική του [προέδρου] Κάρτερ, για να κυβερνήσει στη συνέχεια όπως ο Κίσινγκερ». Ακόμη μεγαλύτερη αίσθηση προκάλεσε ένα άρθρο στον κεντροαριστερό Observer (16/6/2013) του επί δέκα χρόνια ανταποκριτή της εφημερίδας στις ΗΠΑ. Ο Paul Harris, που εξαρχής στήριξε την υποψηφιότητα Ομπάμα χωρίς όμως να κλείνει τα μάτια στα ανησυχητικά σημάδια που αργότερα άρχισαν να διαφαίνονται, έκανε μια καταλυτικής σημασίας διαπίστωση: Υποστήριξε πως ο Ομπάμα είχε μεταμορφωθεί σταδιακά από υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε «πρόεδρο εθνικής ασφάλειας». Σύμφωνα με τον Harris, ο Ομπάμα ακολουθούσε πλέον τα χνάρια του Μπους, του κατεξοχήν δηλαδή «προέδρου εθνικής ασφάλειας». Ιχνηλατώντας τη μεταμόρφωση αυτή, ο Harris έθεσε το ερώτημα για το πού οδηγεί την Αμερική ο Ομπάμα το επόμενο χρονικό διάστημα. Για να καταλήξει: «Φοβάμαι πως με βάση τη μέχρι τώρα πορεία του Ομπάμα, εκεί που οδηγεί πλέον την Αμερική δεν αποτελεί θετική προοπτική». Πώς όμως άρχισε, ειδικά στο χώρο των φιλελεύθερων διανοητών της Δύσης, να αλλάζει το κλίμα για τον Ομπάμα; Υπήρξε κάποιο ξεχωριστό περιστατικό που ανέτρεψε τις προϋπάρχουσες άκρως ευνοϊκές προκαταλήψεις για τον ίδιο; Και γιατί αυτές ακριβώς οι προκαταλήψεις αποδείχτηκαν τόσο ανθεκτικές στο χρόνο, παρά το ότι υπήρχαν όλες οι αναγκαίες ενδείξεις για την ανατροπή τους στην πράξη αμέσως μετά την εκλογή Ομπάμα το 2009; Ας ξεκινήσουμε από το τελευταίο ερώτημα. Για μια σειρά λόγων, εκείνα που συνολικά συμβόλιζε ο Ομπάμα απέκτησαν μια εξιδανικευμένη δυναμική, δίκην χειμάρρου. Η αναστροφή του χειμάρρου ήταν αναπόφευκτο να πάρει χρόνο. Μάλιστα, το σαρωτικό ρεύμα υπέρ του Ομπάμα ήταν πολύ ισχυρότερο εκτός Αμερικής, και ειδικά στην Ευρώπη. Στην Αμερική άλλωστε η πλειονό-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 18
18 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
τητα των λευκών ψηφοφόρων, και στις δύο προεδρικές μάχες, ψήφισαν υπέρ του Ρεπουμπλικανού υποψηφίου. Όμως τόσο ο Τζον Μακέιν όσο και ο Μιτ Ρόμνεϊ ήταν κυρίως υποψήφιοι που απευθύνονταν σε μία και μοναδική δεξαμενή ψηφοφόρων. Δεν είχαν το εύρος της απήχησης του Ομπάμα στην αμερικανική κοινωνία. Όταν πρωτοεμφανίστηκε, ο Ομπάμα έμοιαζε να βρίσκεται στον αντίποδα όλων εκείνων που αντιπροσώπευε ο Μπους ο νεότερος. Δεν ήταν απλώς ένας αντι-Μπους, αλλά απέπνεε τον ιδεαλισμό μιας νέας πορείας, πρόβαλλε ως το πιο αξιόπιστο όχημα μιας ριζικής αλλαγής. Ήδη άλλωστε το υπερπατριωτικό ρεύμα στο οποίο είχε ιππεύσει ο Μπους είχε εξαντληθεί. Ο απερχόμενος πρόεδρος είχε απαξιωθεί σε όλα τα πεδία: τόσο στην εξωτερική όσο και στη εσωτερική πολιτική του. Ο Ομπάμα εθεωρείτο ότι θα έκανε τις πιο μεγάλες αλλαγές του στα πεδία αυτά. Εντός του Δημοκρατικού Κόμματος, ο Ομπάμα ήταν ο αδιαφιλονίκητος εκπρόσωπος της φιλελεύθερης πτέρυγάς του. Ήταν άλλωστε ένας από τους ελάχιστους πολιτικούς που είχαν από την πρώτη στιγμή αντιταχθεί (σε αντίθεση με τη Χίλαρι Κλίντον) στον πόλεμο του Ιράκ. Νέες ηλικίες, πολίτες με πανεπιστημιακή μόρφωση, μειονότητες, όλοι παρασύρονταν από τη ρητορική του και την επικοινωνιακή του δεινότητα. Αυτή ήταν άλλωστε το κορυφαίο όπλο του, που τον έκανε ήδη να ξεχωρίσει στο συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος, όταν δηλαδή προλόγισε τον Τζον Κέρι που το 2004 είχε πάρει το χρίσμα για την προεδρική μάχη. Στο συνέδριο εκείνο «ο πολιτικός σταρ» ήταν ο Ομπάμα, και όχι ο ανεπαρκής Κέρι. Από τότε οι πολιτικές μετοχές του πήραν την ανηφόρα. Και η άνοδός τους συνεχίστηκε. Θεωρητικά, το γεγονός ότι ήταν ένας έγχρωμος υποψήφιος θα μπορούσε να θεωρηθεί μειονέκτημα για τον Ομπάμα. Όμως ο ίδιος, σε συνδυασμό με τις συγκυρίες, το μετέτρεψε σε πλεονέκτημα. Το χρώμα τον προσδιόριζε ως μια ισχυρότατη εναλλακτική επιλογή, όταν πολλοί ψηφοφόροι έψαχναν το νέο. Η υποψηφιότητά του απέκτησε πανίσχυρη συμβολική αξία. Πολλοί τον θεώρησαν συνεχιστή της φλόγας του δολοφονημένου Μάρτιν Λούθερ
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 19
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 19
Κινγκ, που πάλεψε για τη φυλετική ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όπως γράφει ο Harris, πολλοί πίστεψαν πως ο Ομπάμα «θα ήταν στυλοβάτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών», με στόχο να «δικαιωθεί το όραμα του Κινγκ». Οι αυθαιρεσίες του Μπους καθιστούσαν επιτακτική την προάσπιση των ατομικών ελευθεριών από ανεξέλεγκτες υπηρεσίες ασφαλείας που είχαν αναλάβει τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Έτσι το χρώμα του Ομπάμα έγινε, μαζί με την επικοινωνιακή του δύναμη, ταυτόχρονα εφαλτήριο αλλά και ασπίδα του. Στην τελευταία περίπτωση, κάθε στραβοπάτημά του είχε υπέρ του «το ελαφρυντικό της αμφιβολίας». Όταν οι πρακτικές του Ομπάμα θύμιζαν Μπους, τότε η αυθόρμητη αντίδραση ήταν να εξωραϊστούν. Επίσης όταν οι σκοτεινές πλευρές της εξουσίας του έρχονταν στην επιφάνεια, συνοδεύονταν από την ενστικτώδη ροπή για την ανάδειξη των καλών του προθέσεων που θα λειτουργούσαν διορθωτικά. Ο Κινγκ είχε βέβαια μιλήσει για έναν κόσμο στον οποίο τα τέσσερα μικρά παιδιά του «θα ζήσουν μια ημέρα σε ένα έθνος όπου δεν θα κρίνονταν από το χρώμα του δέρματός τους, αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους». Τα λόγια του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν προφητικά: Ο Ομπάμα θα έπρεπε να κριθεί όχι από το χρώμα του, αλλά από την προσωπικότητα, τις πεποιθήσεις και τις πρακτικές του. Έπρεπε να κριθεί χωρίς αυταπάτες και εξωραϊσμούς. Χωρίς περισσή αυστηρότητα. Ούτε όμως και με περισσή επιείκεια. Τι συνέβη όμως με τον Ομπάμα; Κυριάρχησε κατά κράτος και σε βάθος χρόνου η επιείκεια. Οι δυνάμεις της εικόνας του λειτουργούσαν σαν ισχυρές και πολλαπλές ασπίδες για τον ίδιο. Όταν αχρηστευόταν η μια, αντιστεκόταν η επόμενη. Έτσι επικράτησαν οι παραμορφωτικοί φακοί και χάθηκε η καθαρή οπτική γι’ αυτόν που θα έπρεπε να καθορίζεται από τις πράξεις του στο πεδίο της «εθνικής ασφάλειας» και στον λεγόμενο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Επειδή μάλιστα η εικόνα του εντός και εκτός Αμερικής διέθετε πολλαπλές άμυνες, μόνο η σταδιακή συσσώρευση πράξεων από μέρους του μπορούσε να την τραυματίσει. Χρόνος και πράξεις, εν τέλει, λειτούργησαν εναντίον του.
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 20
20 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
Ο Harris συνοψίζει εύστοχα τις συσσωρευμένες πρακτικές που σταδιακά άρχισαν να αποδομούν την εικόνα του Ομπάμα. Όπως γράφει: «Η εποχή του Ομπάμα δεν είναι εκείνη της ελπίδας και της αλλαγής. Είναι η εποχή του προέδρου ‘‘εθνικής ασφάλειας’’. Ο Ομπάμα έχει αυξήσει τις στοχευμένες εκτελέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) παγκοσμίως. Τα drones έχουν δολοφονήσει τέσσερις Αμερικανούς πολίτες, όπως τον Ανουάρ αλ Αουλάκι και τον γιο του το 2011, χωρίς να έχει προηγηθεί δίκη, και με βάση ένα αδιαφανές νομικό πλαίσιο. Κατά λάθος έχουν σκοτωθεί πλήθος άμαχοι. Άνδρες στρατεύσιμης ηλικίας θεωρούνται ‘‘νόμιμοι στόχοι’’ αυτών των μη επανδρωμένων αεροσκαφών». Και συνεχίζει: «Μετά είναι η φυλακή Γκουαντάναμο που παραμένει μια ανοιχτή πληγή σε επίπεδο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι ένα τροπικό γκούλαγκ με 166 κρατούμενους, οι μισοί από τους οποίους έχουν κριθεί αποφυλακιστέοι αλλά παραμένουν έγκλειστοι και βρίσκονται σε απεργία πείνας. [...] Το καθεστώς των φυλακών γίνεται όλο και πιο άγριο. [...] Ο Ομπάμα καταφεύγει σε ένα νόμο του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, τον Espionage Act, κατά όσων αποκαλύπτουν ‘‘κρατικά μυστικά’’ (τις περισσότερες φορές πρόκειται για παραβιάσεις ατομικών δικαιωμάτων εκ μέρους του κράτους). Το έχει κάνει μάλιστα πολύ πιο συχνά σε σύγκριση με τους προκατόχους του. [...] Παράλληλα το υπουργείο Δικαιοσύνης παρακολουθεί τα τηλέφωνα δημοσιογράφων του Associated Press (για να διαπιστώσει τις πηγές τους). Το ίδιο συνέβη και με τα e-mails ενός δημοσιογράφου του Fox News. Η IRS [Internal Revenues Service, Υπηρεσία Δημοσίων Εσόδων] έχει στοχοποιήσει συντηρητικές δεξαμενές σκέψεις...» Και καταλήγει το άρθρο: «Η έκταση, το βάθος και οι δραστηριότητες παρακολούθησης της NSA επί Ομπάμα έχουν προκαλέσει παγκόσμιο σάλο. [...] Εκείνα για τα οποία είχε ο ίδιος επικρίνει τον Μπους, τα έχει επαναλάβει επεκτείνοντάς τα». Όλα αυτά μπορεί έρχονται το ένα μετά το άλλο στην επιφάνεια το τελευταίο χρονικό διάστημα. Δεν πρόκειται όμως για κεραυνό εν αιθρία. Σταγόνα σταγόνα το ποτήρι γέμιζε με επιλογές που αναιρούσαν τον φιλελεύθερο μύθο του Ομπάμα. Ούτε τα χει-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 21
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 21
ρότερα έγιναν πρόσφατα. Από την πρώτη στιγμή υπήρχαν όλα τα σημάδια ότι ο Ομπάμα εγκατέλειπε τις σαγηνευτικές φιλελεύθερες διακηρύξεις του. Αρκεί κάποιος να μην εθελοτυφλούσε. Από μια σκοπιά, ο Ομπάμα ήταν τυχερός. Αυτή την τύχη την όφειλε στον προκάτοχό του. Επειδή η θητεία Μπους ήταν ορατά αποτρόπαιη, η έλευση του Ομπάμα λειτουργούσε σαν βάλσαμο. Αρχικά, οι ακρότητες έμοιαζαν να έχουν τιθασευθεί. Όμως η «μεγάλη αλλαγή» δεν εκδηλωνόταν στις πράξεις. Εκείνο ωστόσο που είχε όντως αλλάξει ριζικά ήταν κυρίως ο τόνος, η ρητορική. Και επειδή η ρητορική είχε αντικαταστήσει την ακραία οξύτητα με το βελούδο, όποιος διενοείτο να ισχυριστεί πως επί Ομπάμα λίγα είχαν αλλάξει από την εποχή Μπους φάνταζε σαν εξωγήινος. Και όμως, όταν ολοκλήρωνα προς τα τέλη του 2010 το βιβλίο μου Οι Απειλές: Τα αμερικανικά αδιέξοδα, το Ισραήλ και οι αυταπάτες για τον Ομπάμα, είχε ήδη καταστεί φανερό πως ο Ομπάμα απλώς εξέφραζε μια ηπιότερη εκδοχή της πολιτικής Μπους. Ταυτόχρονα, όπως συζητάμε στη συνέχεια, η βιαστική απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στον Ομπάμα, ο οποίος δεν είχε δώσει οποιοδήποτε ουσιαστικό δείγμα γραφής ότι αποτελούσε θεματοφύλακα της ειρήνης ανά τον κόσμο, αποτελούσε πρόκληση. Ειδικότερα οι Ευρωπαίοι έμοιαζαν να διακατέχονται από ένα μείγμα τυφλότητας και εκστασιασμού απέναντι στον Ομπάμα. Έκλειναν τα μάτια και εξιδανίκευαν όσα φαντάζονταν ότι εκπροσωπούσε ο νέος Αμερικανός προέδρος. Και όμως. Ήδη από την προεκλογική εκστρατεία του 2008 είχαν εμφανιστεί τα πρώτα χειροπιαστά σημάδια για το τι θα ήταν λογικό να περιμένει κανείς από τον Ομπάμα ως νέο πρόεδρο. Οι πρώτες ενδείξεις ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικές. Μετά την εκλογή του Ομπάμα, πολύ γρήγορα, ήρθαν οι πρώτες ανησυχητικές αποδείξεις για την πορεία που θα ακολουθούσε. Αρχικές ενδείξεις και πρώτες αποδείξεις ήταν ορατές διά γυμνού οφθαλμού. Όμως πολλοί (και μαζί τους η επιτροπή απονομής του βραβείου Νόμπελ) δεν ήθελαν να τις δουν. Απαρνήθηκαν την όρασή τους.
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 22
22 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
1.2. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ «ΑΛΗΘΙΝΟ ΟΜΠΑΜΑ»
Ο Ομπάμα μπήκε στη μάχη για το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος ως ένας «διαφορετικός» υποψήφιος. Και τούτο κυρίως διότι ήταν, όπως τονίσαμε, από τους ελάχιστους πολιτικούς που είχαν τολμήσει να ψηφίσουν στο Κογκρέσο κατά της εισβολής του Μπους στο Ιράκ. Αυτή η τολμηρή του στάση ήταν αρχικά αντιδημοφιλής και ερχόταν σε αντίθεση με το κυρίαρχο ρεύμα ακόμη και μέσα στο ίδιο το κόμμα του. Ο Κέρι, που θα διεκδικούσε την προεδρία το 2004, είχε ψηφίσει υπέρ της εισβολής. Η Χίλαρι Κλίντον, που θα διεκδικούσε το χρίσμα των Δημοκρατών για το 2008, είχε πράξει το ίδιο. Έτσι ο Ομπάμα κουβαλούσε στους ώμους του την υπόσχεση ότι διέθετε ισχυρές αρχές και πεποιθήσεις. Έμοιαζε, αν μη τι άλλο, ξεχωριστός και σε αυτό το επίπεδο! Με τη στάση του απέναντι στην πολιτική του Μπους στο Ιράκ, ο Ομπάμα αυτομάτως προσδιορίστηκε ως ο ηγέτης της «φιλελεύθερης» πτέρυγας των Δημοκρατικών (στην Αμερική ένας πολιτικός που περιγράφεται ως «φιλελεύθερος» θεωρείται, με βάση τα ευρωπαϊκά πολιτικά δεδομένα, «κεντροαριστερός»). Ταυτόχρονα η ίδια στάση του τον τοποθετούσε έξω από το πολιτικό, διπλωματικό και στρατιωτικό κατεστημένο. Έτσι de facto μετατράπηκε στον κατεξοχήν «υποψήφιο της αλλαγής». Τούτη ήταν ακριβώς η εικόνα χάρη στην οποία θα επικρατούσε της Χίλαρι Κλίντον στη μάχη για το χρίσμα των Δημοκρατικών. Έτσι ανέτρεψε τα προγνωστικά τα οποία έφεραν ως φαβορί την Κλίντον. Η Χίλαρι Κλίντον, με τη σειρά της, λόγω της μακράς παρουσίας της στο κέντρο της πολιτικής σκηνής, αλλά και της στάσης της στον πόλεμο του Ιράκ, θεωρήθηκε κομμάτι του «κατεστημένου». Εξέφραζε μια πολιτική συνέχειας, όταν ο Ομπάμα έμοιαζε με ανατροπέα της συνέχειας αυτής. Η αρχική εντύπωση ήταν πως ο Ομπάμα ήταν ένας πολιτικός με ισχυρές πεποιθήσεις – ένας «conviction politician», σύμφωνα με τον αγγλοσαξονικό όρο. Δεν ήταν άλλωστε εκπρόσωπος της πιο πολιτικοποιημένης πτέρυγας του Δημοκρατικού Κόμματος, δηλα-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 23
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 23
δή της «φιλελεύθερης»; Αν όντως ίσχυε κάτι τέτοιο, δεν θα ’ταν λογικό να προσδοκά κανείς ότι θα τολμούσε να συγκρουστεί με το πολιτικό, στρατιωτικό, διπλωματικό κατεστημένο της χώρας του και με την «καρδιά» όλης της κληρονομιάς Μπους; Άρα η ρητορική του δεν ήταν πιθανό να μετουσιωθεί σε πράξη; Μήπως όμως ο «πραγματικός Ομπάμα» δεν διέθετε στέρεη πολιτική ουσία, αλλά η όποια ουσία του μεταλλασσόταν ανάλογα με τις επιταγές του πολιτικού περιβάλλοντος; Μήπως, πάνω απ’ όλα, ο Ομπάμα ήταν μια εικόνα, που στην πορεία θα έπαιρνε διαφορετικές όψεις; Αν συνέβαινε όμως κάτι τέτοιο, μήπως τελικά ο «φιλελεύθερος Ομπάμα» δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια οφθαλμαπάτη; Όσο προχωρούσε η μάχη για το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος, γινόταν όλο και πιο φανερό πως οι πολιτικές διαφορές μεταξύ του Ομπάμα και της Χίλαρι Κλίντον, είτε στο πεδίο της εσωτερικής είτε της εξωτερικής πολιτικής, εντοπίζονταν κυρίως στο επίπεδο του τι συμβόλιζαν. Η Κλίντον ήταν τμήμα του κατεστημένου. Κύριο όπλο της ήταν η πολιτική πείρα της. Απευθυνόταν στο εκλογικό σώμα διά της λογικής. Ο Ομπάμα απευθυνόταν στο συναίσθημα. Αντιπροσώπευε κάτι νέο και φρέσκο. Ήταν ο εκπρόσωπος της αλλαγής. Υπό τις δοσμένες περιστάσεις, ποιο σύμβολο είχε το στρατηγικό πλεονέκτημα; Όλα κρίθηκαν από την κληρονομιά του απερχόμενου Αμερικανού προέδρου. Ήταν η κληρονομιά αυτή που άνοιγε διάπλατα την πόρτα σε έναν διάδοχό του που θα εμφανιζόταν όσο το δυνατόν πιο διαφορετικός από τον ίδιο. Το 2008 η κληρονομιά Μπους είχε απαξιωθεί. Οι δύο τυχοδιωκτικές του εισβολές είχαν οδηγηθεί σε πλήρες αδιέξοδο. Ο άνομος κόσμος που είχε διαμορφώσει διεθνώς με τη βία και την αυθαιρεσία είχε καταρρακώσει την εικόνα της Αμερικής. Στο εσωτερικό, στο τέλος χρεώθηκε και το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, καθώς και τη διαχείρισή της. Όλα συνέβαλαν στο να διαμορφωθεί ένα ισχυρότατο αίτημα για μια ριζική αλλαγή πορείας της Αμερικής. Άρα ο υποψήφιος που ταυτιζόταν με μια «νέα Αμερική» είχε το στρατηγικό πλεονέκτημα! (Βλ. ενδεικτικά, Pilkington, Weinberger, Sherwell, Harnden, Sullivan.) Για το λόγο αυτόν ο Ομπάμα επικράτησε της Κλίντον στη μά-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 24
24 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
χη για το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος, και στη συνέχεια του Μακέιν για την προεδρία. Άλλωστε όποιος από τους δύο υποψήφιους του Δημοκρατικού Κόμματος κέρδιζε το χρίσμα, λογικά θα επικρατούσε του υποψήφιου του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος με δεδομένο ότι ο τελευταίος αναπόφευκτα θα έσερνε μαζί του τις τοξίνες της πολιτικής Μπους. Ο Μακέιν προσπάθησε να κρατήσει αποστάσεις από πτυχές των επιλογών του απερχόμενου Αμερικανού προέδρου. Επί ματαίω. Με τη σειρά της η Κλίντον ανταγωνιζόταν πλέον τον Ομπάμα στις επικρίσεις της για την εισβολή στο Ιράκ. Όμως μόνο ο Ομπάμα φάνταζε ως η ολοκληρωτική αντίθεση σε ό,τι αντιπροσώπευε ο Μπους. Ήταν όμως έτσι τα πράγματα; Τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια για το τι αντιπροσώπευε ο Ομπάμα δεν άργησαν να φανούν. Εμφανίστηκαν αμέσως μετά τη νίκη του στην κούρσα για το χρίσμα των Δημοκρατικών. Το σχετικό περιστατικό αποτελούσε την πρώτη ισχυρή προειδοποίηση, όπως έχω αναφερθεί εκτεταμένα στο βιβλίο μου Οι Απειλές (σελ. 411-417). Επρόκειτο για την ομιλία του Ομπάμα σε μια εκδήλωση της σημαντικότερης οργάνωσης του φιλοϊσραηλινού λόμπι, της περιβόητης AIPAC (American Israel Public Affairs Committee). Την καταλυτική επιρροή του φιλοϊσραηλινού λόμπι στην πολιτική των ΗΠΑ τη συζητάμε στο κεφάλαιο 8. Χάρη στο λόμπι αυτό, η βοήθεια των ΗΠΑ προς το Ισραήλ είναι η μεγαλύτερη παγκοσμίως, φτάνοντας τα 3 δισ. δολάρια ετησίως. Αποτελεί το 2% του ΑΕΠ του Ισραήλ. Το 75% της βοήθειας είναι στρατιωτική και το Ισραήλ προμηθεύεται τα πιο εξελιγμένα όπλα. Το 1967 οι αμυντικές δαπάνες του Ισραήλ ήταν λιγότερες από τις μισές των αθροιστικών δαπανών Αιγύπτου, Ιράκ, Ιορδανίας και Συρίας. Τώρα είναι 30% υψηλότερες. Η Αμερική χρηματοδοτεί κάθε Ισραηλινό πολίτη με 500 δολάρια το χρόνο, ενώ το αντίστοιχο ποσό για κάθε Αιγύπτιο (επί Μουμπάρακ) φτάνει τα 20 δολάρια και για κάθε Πακιστανό είναι 5 δολάρια. (Βλ. J. J. Mearsheimer και S. M. Walt στο αποκαλυπτικό τους βιβλίο Massing και επίσης το βιβλίο του γράφοντος Οι Απειλές, σελ. 104-139.) Όμως μετά την αναγκαία αυτή παρένθεση, ας επιστρέψουμε
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 25
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 25
στον Ομπάμα. Ο τελευταίος, λίγο πριν εμφανιστεί στην εκδήλωση της AIPAC, είχε βροντοφωνάξει πως η «νέα πολιτική» του είχε και ως κεντρική επιδίωξη να περιορίσει την ισχυρότατη επιρροή όλων των λόμπι στην Ουάσιγκτον. Η θέση του αυτή ήταν τολμηρή αλλά και επιβεβλημένη, καθώς διάφορες ομάδες ειδικών συμφερόντων, ανάλογα με την ισχύ τους, επηρεάζουν καταλυτικά τη νομοθετική εξουσία στην Αμερική. Μια από τις ισχυρότερες ομάδες πίεσης, αν όχι η ισχυρότερη (μαζί με εκείνη που υποστηρίζει την οπλοκατοχή), είναι φυσικά η AIPAC. «Είναι οι καλύτεροι λομπίστες στην πόλη», θα έλεγε ο πρώην πρόεδρος Μπιλ Κλίντον για την AIPAC. Άρα, έχοντας απέναντί του την οργάνωση αυτήν, ο Ομπάμα αντιμετώπιζε το πρώτο crash test των διακηρυγμένων αρχών του. Αυτό το crash test αποδείχτηκε τα πρώτα αποκαλυπτήρια του Ομπάμα. Μάλιστα, η καλύτερη περιγραφή του όλου περιστατικού ανήκει σε έναν θαρραλέο φιλελεύθερο Ισραηλινό, τον διανοητή και υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Uri Avnery. Γράφει λοιπόν με οργή και απογοήτευση ο Avnery: «Τι έκανε λοιπόν ο Ομπάμα μετά το θρίαμβό του για το χρίσμα; Εκφώνησε μια ομιλία που έσπασε όλα τα ρεκόρ υποταγής στο φιλοϊσραηλινό λόμπι. [...] Η υποτακτική στάση του Ομπάμα ξεχωρίζει από εκείνη των άλλων υποψηφίων (Μακέιν, Χίλαρι Κλίντον), διότι η νίκη του για το χρίσμα των Δημοκρατικών οφειλόταν στην υπόσχεσή του να φέρει την αλλαγή, αντί να συμβιβαστεί και να εγκαταλείψει τις αρχές του. Η κύρια διαφορά του από τη Χίλαρι Κλίντον και τον Μακέιν ήταν ότι από την πρώτη στιγμή στάθηκε ασυμβίβαστος πολέμιος της εισβολής στο Ιράκ. [...] Αυτό ερχόταν και σε πλήρη αντίθεση με τη θέση του φιλοϊσραηλινού λόμπι το οποίο πίεζε τον Μπους να αρχίσει τον πόλεμο. Και τώρα ο Ομπάμα εμφανιζόταν να κάνει το παν για να δικαιώσει την πλήρη εγκατάλειψη των αρχών του». Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε ο Ομπάμα ήταν να διαβεβαιώσει τους φιλοϊσραηλινούς λομπίστες ότι δεν ήταν στις προθέσεις του να ανατρέψει διαμιάς την πολιτική Μπους στο Ιράκ. Υπέστειλε
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 26
26 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
λοιπόν το ισχυρότερο αντιπολεμικό του λάβαρο, δίνοντας διαβεβαιώσεις πως τα αμερικανικά στρατεύματα θα αποσύρονταν από το Ιράκ «μόνο εάν υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες»! Για τον Ομπάμα λοιπόν προείχε το να μην ενοχληθεί το φιλοϊσραηλινό λόμπι, έστω και σε σχέση με την αφροσύνη του πολέμου στο Ιράκ. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Τόση ήταν η προθυμία του Ομπάμα να κερδίσει την εύνοια της AIPAC, που εντελώς επιπόλαια και μαξιμαλιστικά εκτόξευσε το πυροτέχνημα ότι «η Ιερουσαλήμ θα είναι πάντα η πρωτεύουσα του Ισραήλ και πρέπει να είναι ενιαία». Η τοποθέτηση αυτή ήταν εξωφρενική διότι οποιαδήποτε συμφωνία για το Παλαιστινιακό προϋποθέτει τμήμα της Ιερουσαλήμ να ανήκει στο παλαιστινιακό κράτος. Γι’ αυτό άλλωστε ο Ομπάμα αργότερα, όσο πιο διακριτικά ήταν δυνατόν, ανασκεύασε την ανεύθυνη τοποθέτησή του εξηγώντας ότι το μέλλον της Ιερουσαλήμ θα καθοριζόταν από τις διαπραγματεύσεις των δύο μερών! Όπως γράφει ο Avnery, «τα περί ενιαίας Ιερουσαλήμ δεν πολυτονίζονταν ούτε καν από τους ίδιους τους Ισραηλινούς, αλλά μόνο από την την πιο σκληρή Δεξιά είτε του Ισραήλ είτε της Αμερικής». Και προσθέτει: «Όσοι Ισραηλινοί μιλούν για ενιαία Ιερουσαλήμ που να ανήκει αποκλειστικά στο Ισραήλ, στην πραγματικότητα δεν επιθυμούν τη λύση του Παλαιστινιακού». Πώς και γιατί λοιπόν ο Ομπάμα εκτόξευσε το σχετικό πυροτέχνημα; Ήξερε τι έλεγε; Έλεγε οτιδήποτε θα ικανοποιούσε το ακροατήριό του; Και αν ναι, τότε τι σήμαινε η αντίδρασή του αυτή σε σχέση με το τι είδους πολιτικός ήταν και το τι αντιπροσώπευε ως ηγέτης της υπερδύναμης; Το όλο περιστατικό που περιγράψαμε αγγίζει τον πυρήνα της πολιτικής προσωπικότητας του Ομπάμα και της διαφαινόμενης τάσης του να προσαρμόζεται στα όσα ήθελε να ακούσει το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόταν, ανεξάρτητα από τις όποιες προγενέστερες θέσεις που ο ίδιος είχε δημόσια υιοθετήσει. Ταυτόχρονα με την τάση αυτή συνυπήρχε και μια άλλη: Να κάμπτεται απέναντι σε κέντρα ισχύος και επιρροής όταν πίστευε, ανεξάρτητα από τις όποιες «αρχές» του, ότι ο ίδιος θα είχε πολιτικό κόστος. Έτσι γινόταν ήδη φανερό πως οι περιβόητες φιλελεύθερες θέσεις και
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 27
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 27
αρχές του ήταν φτερό στον άνεμο. Εξαρτώντο δηλαδή από τη φορά και την ένταση του ανέμου! Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στην εκδήλωση της AIPAC που προαναφέραμε. Εκείνη η ομιλία του ήταν η κομβική αφετηρία της νέας πορείας του Ομπάμα, σε μια προσπάθεια να καθησυχάσει διάφορα κέντρα ισχύος, από το στρατιωτικό κατεστημένο και τις υπηρεσίες ασφαλείας έως και τα πιο ισχυρά λόμπι. Πρόσφατα ο Jeremy Scahill αποκάλυψε πως ήδη από το 2002 ο Ομπάμα, μιλώντας σε μια αντιπολεμική συγκέντρωση, συσκότιζε την τοποθέτησή του για την προετοιμαζόμενη επίθεση του Μπους στο Ιράκ. Έλεγε τότε: «Δεν αντιτίθεμαι σε όλους τους πολέμους. Αντιτίθεμαι στους ανόητους (dumb) πολέμους. Αντιτίθεμαι στους βιαστικούς πολέμους». Κρατούσε έτσι μια «πισινή». Βεβαίως στην προεκλογική εκστρατεία του 2007-2008 οι επικρίσεις του για την πολιτική Μπους στο Ιράκ είχαν γίνει καταιγιστικές. Τότε όμως η εισβολή και η παραμονή των Αμερικανών στο Ιράκ είχε καταστεί άκρως αντιδημοφιλής. Παρ’ όλα αυτά η αντιπολεμική στάση του Ομπάμα την περίοδο 2003-2004 είχε όντως στοιχεία θάρρους, καθώς η πλειονότητα της κοινής γνώμης ήταν υπέρ της επίθεσης. Αυτό ακριβώς είχε κάνει άλλωστε τον Ομπάμα να ξεχωρίζει. Καθώς όμως το 2008 κλιμακωνόταν η προεκλογική εκστρατεία του Ομπάμα, μια άλλη κρίσιμη διάσταση παρεισέφρησε στην όλη προσέγγισή του απέναντι στις πολεμικές επιχειρήσεις του Μπους. Πέρα από τα περί «υπεύθυνης αποκλιμάκωσης» από το Ιράκ τα οποία θα έλεγε στην AIPAC, ο Ομπάμα μετατράπηκε σε σκληρό γεράκι στο μέτωπο της αμερικανικής εμπλοκής στο Αφγανιστάν. Τόνισε πως θα κλιμάκωνε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εκεί, ισχυριζόμενος πως έτσι θα καθιστούσε πιο αποτελεσματικό τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας»! Αποδεχόμενος το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος, ξεκαθάρισε πως εάν εκλεγόταν πρόεδρος, ο στόχος του θα ήταν να συντρίψει την Αλ Κάιντα τόσο στο Αφγανιστάν (όπου, όπως θα δούμε στη συνέχεια, η παρουσία της ήταν σχεδόν ανύπαρκτη επιχειρησιακά), όσο και στο Πακιστάν. Υποστήριξε μάλιστα ότι στο Πακιστάν η Αμερική θα δρούσε «μονομερώς», χωρίς την άδεια της χώρα αυτής, ώστε να «πληγούν τρομοκράτες»!
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 28
28 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
Αυτή η διττή προσέγγιση σε Ιράκ και Αφγανιστάν ήταν φανερό πως μικρή σχέση είχε με οποιεσδήποτε «αρχές», αλλά υπαγορευόταν αποκλειστικά από προεκλογικές στοχεύσεις. Ως προς τον αντιδημοφιλή πόλεμο του Ιράκ, ο Ομπάμα έκανε λόγο για απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων, διευκρινίζοντας όμως ότι τούτο θα γινόταν προσεκτικά και σταδιακά. Προσδοκούσε έτσι να φέρει στο πλευρό του συντηρητικούς ψηφοφόρους, που ενοχλούνταν από τον αυξανόμενο αριθμό των νεκρών Αμερικανών στρατιωτών, χωρίς μάλιστα να έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος στη σταθεροποίηση της χώρας. Τους ίδιους ψηφοφόρους τούς καθησύχαζε ταυτόχρονα πως δεν είναι ένας άτεγκτα «φιλελεύθερος» υποψήφιος με έντονες «φιλειρηνικές» διαθέσεις και πως όταν θα ήταν αναγκαίο, θα προσέφευγε στη στρατιωτική βία. Άλλωστε προσυπέγραφε πλήρως τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» του Μπους, υπονοώντας ότι ο ίδιος μπορούσε να τον διεξαγάγει πιο «έξυπνα» και άρα πιο αποτελεσματικά! Οι φιλελεύθεροι διανοητές και αναλυτές, που είχαν έγκαιρα προειδοποιήσει για την ανησυχητική πορεία που έμοιαζε να ακολουθεί ο Ομπάμα, ήταν ελάχιστοι. Ένας από αυτούς ήταν ο καθηγητής στο Γέιλ David Bromwich με αιρετικά άρθρα στο London Review of Books και στο New york Review of Books. Ανάμεσα στα άλλα, είχε επισημάνει πως ο όρος «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» του Μπους ήταν αδόκιμος: διότι βεβαίως δεν εξαπολύεις «πόλεμο» κατά ενός φαινομένου. Όμως ο όρος δεν υιοθετήθηκε τυχαία. Καθρέφτιζε μια στρατηγική στρατιωτικοποίησης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Άλλωστε εντασσόταν στο πλαίσιο του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» εν ονόματι του οποίου δικαιολογήθηκε η εισβολή στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Διατηρώντας τον σχετικό όρο, και δίνοντάς του σάρκα και οστά στην προεκλογική του εκστρατεία, ο Ομπάμα, όπως γράφει ο Bromwich, κρατούσε ανοιχτό το δρόμο για τη διαιώνιση της στρατιωτικοποίησης της εξωτερικής πολιτικής της υπερδύναμης. Άλλωστε και η κλιμάκωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν, που υποσχόταν ο Ομπάμα, συνδεόταν ευθέως με τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Όλα αυτά όμως δεν δημιουρ-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 29
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 29
γούσαν την εύλογη προοπτική ο Ομπάμα να πορευθεί στα χνάρια του Μπους; Ας δούμε όμως πού ισορρόπησε πολιτικά ο Ομπάμα, καθώς ολοκλήρωνε την προεκλογική του εκστρατεία. Μια σύνοψη των θέσεών του καταγράφτηκε από τον Paul Harris ο οποίος σημείωνε ότι ο Ομπάμα διεκδίκησε την προεδρία: – Υπερασπιζόμενος το δικαίωμα οπλοκατοχής. – Υπεραμυνόμενος της θανατικής ποινής. – Τασσόμενος υπέρ της μη αύξησης των φόρων στους εύπορους. – Εκφράζοντας θετικές απόψεις για τον Ρόναλντ Ρίγκαν, λέγοντας «πως άλλαξε την πορεία της χώρας, καθώς ήμαστε έτοιμοι γι’ αυτό». – Υποσχόμενος την κλιμάκωση του πολέμου στο Αφγανιστάν καθώς θα περιοριζόταν σταδιακά η αμερικανική παρουσία στο Ιράκ. – Υψώνοντας και αυτός το λάβαρο του Μπους στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Όμως από όλα τα παραπάνω, μια από τις πιο χαρακτηριστικές αναδιπλώσεις των θέσεων του Ομπάμα αφορούσε το πεδίο της οπλοκατοχής. Το δικαίωμα των Αμερικανών να «φέρουν όπλα» υποστηρίζεται από ένα πανίσχυρο λόμπι και ψηφοφόρους οργανωμένους, καθώς και παθιασμένους με το θέμα αυτό. Ανεξάρτητα από την εκάστοτε ερμηνεία του οικείου άρθρου του συντάγματος, ο νομοθέτης μπορεί να θέσει ισχυρούς περιορισμούς στην οπλοκατοχή, τις οποίες όμως απορρίπτει το λόμπι. Ειδικότερα, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης της Ουάσιγκτον είχε απαγορεύσει την οπλοκατοχή στα όρια της πόλης, με ευεργετική συνέπεια την εντυπωσιακή μείωση των ανθρωποκτονιών, που είχαν ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Τη θέση αυτή του Δημοτικού Συμβουλίου ο Ομπάμα την είχε επικροτήσει ως ευρύτερο μοντέλο για την καταπολέμηση της βίας που βρισκόταν σε έξαρση στις αστικές περιοχές.
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 30
30 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
Όταν όμως η απόφαση αυτή θεωρήθηκε αντισυνταγματική από το Ανώτατο Δικαστήριο (με τη νέα συντηρητική σύνθεσή του που διαμόρφωσε ο Μπους με δύο διορισμούς όταν κενώθηκαν αντίστοιχες θέσεις δικαστών), ο Ομπάμα είχε ήδη προφανώς αποφασίσει να «νερώσει» την αρχική άποψή του, φοβούμενος την επιρροή του λόμπι στους ψηφοφόρους. Άδραξε λοιπόν την ευκαιρία να επικροτήσει την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, δηλώνοντας πως «προστάτευε το συνταγματικό δικαίωμα της οπλοκατοχής, διατηρώντας ταυτόχρονα τις κοινότητές μας ασφαλείς». Τι προέβλεπε όμως η απόφαση του δικαστηρίου η οποία δήθεν πρόσφερε «ασφάλεια» στις κοινότητες; Απλώς απαγόρευε την οπλοκατοχή στα σχολεία και στα δημόσια κτίρια! Για τον Ομπάμα η απόφαση του δικαστηρίου ήταν προφανώς η κατάλληλη ευκαιρία για αναδίπλωση, έχοντας κατά νου αποκλειστικά και μόνο εκλογικούς στόχους. Άρα, καθώς ολοκλήρωνε την εκστρατεία του, υπήρχαν όλες οι σαφείς ενδείξεις ότι ο Ομπάμα δεν ήταν ανατροπέας του κατεστημένου. Κάποιος βεβαίως θα μπορούσε να ισχυριστεί πως οι συνεχείς αναδιπλώσεις του Ομπάμα ήταν καθαρά προεκλογικού χαρακτήρα και πως από την ώρα που θα εκλεγόταν πρόεδρος, θα επανερχόταν στις «αρχές» του και, από θέσεως ισχύος πλέον, θα επέλεγε να συγκρουστεί με αντιλήψεις και πρακτικές του κατεστημένου, ως ηγέτης με φιλελεύθερες ρίζες. Διέθετε όμως, επί της ουσίας, τέτοιες ρίζες; Ή μήπως ήταν έτοιμος να συμβιβαστεί με το status quo; Τα ήδη ανησυχητικά συμπτώματα θα γίνονταν ακόμη πιο ανησυχητικά.
1.3. «ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ STATUS QUO»: ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ
«Πες μου τους συνεργάτες σου, να σου πω ποιος είσαι». Η αποστροφή αυτή θα ταίριαζε απόλυτα στον Ομπάμα, όταν άρχισε να ανακοινώνει τα ονόματα των στενών του συνεργατών στους τομείς εθνικής ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής. Ουδείς εξ αυ-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 31
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 31
τών ήταν ξεκάθαρα φιλελεύθερος. Οι περισσότεροι ήταν συντηρητικοί. Με αυτούς θα ένιωθε άνετα και ο ίδιος ο Μπους, ειδικά στη φάση της δεύτερης θητείας του, όταν τα ακραία χαρακτηριστικά της «αντιτρομοκρατικής» πολιτικής του είχαν κάπως λειανθεί. Ένα πάντως είναι σίγουρο: Από τον υπουργό Άμυνας, την υπουργό Εξωτερικών, τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας, από τo Homeland Security έως τη CIA, είχαν επιλεγεί πρόσωπα που εξέφραζαν το κατεστημένο και τις κοινές βάσεις της διαχρονικής «ιδεολογίας εθνικής ασφάλειας» την οποία ο Μπους είχε ωθήσει στα άκρα. Ας δούμε τώρα ποιοι ήταν οι συνεργάτες αυτοί: – Υπουργός Άμυνας παρέμεινε ο Ρόμπερτ Γκέιτς, που είχε επιλεγεί από τον Μπους τον νεότερο στη δεύτερη φάση της προεδρίας του, αντικαθιστώντας τον ακραίο των ακραίων Ντόναλντ Ράμσφελντ. Μάλιστα ο Γκέιτς, επί προεδρίας του Μπους του πρεσβύτερου, είχε διατελέσει αρχηγός της CIA. Ήταν λοιπόν γνήσιο τέκνο του κατεστημένου στον τομέα της «εθνικής ασφάλειας». Είχε στηρίξει την κλιμάκωση (surge) της αμερικανικής στρατιωτικής εμπλοκής στο Ιράκ. Ήταν θιασώτης της αντίστοιχης αυξημένης στρατιωτικής εμπλοκής στο Αφγανιστάν υπέρ της οποίας, όπως είδαμε, είχε τοποθετηθεί ευνοϊκά ο Ομπάμα κατά την προεκλογική περίοδο. – Υπουργός Εξωτερικών ανέλαβε η Χίλαρι Κλίντον που ήταν «γεράκι» στο χώρο των Δημοκρατικών, έχοντας στηρίξει αναφανδόν την εισβολή στο Ιράκ. «Γεράκι» ήταν και ο αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν, με ανάλογη προϊστορία στο Ιράκ. Ειδικότερα η Κλίντον είχε στενότατες σχέσεις με το φιλοϊσραηλινό λόμπι, στηρίζοντας το Ισραήλ «βρέξει χιονίσει». Όλα της τα πολιτικά ένστικτα ήταν να προτάσσει τις κυνικές σκοπιμότητες του στρατιωτικο-διπλωματικού κατεστημένου στην υποστήριξη των δικτατόρων στη Μέση Ανατολή και ιδίως του αποτρόπαιου και διεφθαρμένου Αιγύπτιου προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ (βλ. Scahill).
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 32
32 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
– Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας τοποθετήθηκε ένας Ρεπουμπλικανός σύμβουλος του Μακέιν, ο στρατηγός Τζέιμς Τζόουνς. – Πολύ πιο ανησυχητική ήταν η περίπτωση του Τζον Μπρέναν, στελέχους της CIA, τον οποίο ο Ομπάμα προόριζε για επικεφαλής της οργάνωσης. Η τοποθέτηση αυτή ματαιώθηκε από την αντίδραση της τότε πλειοψηφίας των Δημοκρατικών στο Κογκρέσο καθώς ο Μπρέναν είχε έναν σκοτεινό ρόλο, την εποχή Μπους, στη μεταχείριση κρατουμένων. Επρόκειτο για μια πρωτοφανή επιλογή από μέρους του Ομπάμα, δηλαδή το να προσπαθήσει να επιβάλει κάποιον από τη «βαθιά οργάνωση» της CIA και μάλιστα άμεσα συνδεδεμένο με το απεχθές πρόσφατο παρελθόν της. Πάντως, όπως θα δούμε στη συνέχεια, ο Ομπάμα βρήκε τρόπο να αξιοποιήσει πλήρως τον Μπρέναν σε μια θέση-κλειδί, τοποθετώντας τον προσωπικό του σύμβουλο για την τρομοκρατία, εποπτεύοντα της δράσης τoυ Homeland Security, και άτυπο (όπως θα δούμε στη συνέχεια) αρχηγό της CIA. Όταν ανακοινώθηκαν όλοι αυτοί οι απρόσμενοι διορισμοί στις θέσεις-κλειδιά του συστήματος ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής, οι Ρεπουμπλικανοί είχαν μόνο επαίνους για τις επιλογές του Ομπάμα. Ο σύμβουλος του Μπους, Καρλ Ρόουβ, δήλωσε «ασφαλής» με την «ομάδα Ομπάμα». Ο πιο στενός συνεργάτης του Μακέιν, ο Μαξ Μπουτ, υπογράμμισε με ικανοποίηση πως «οι επιλογές του Ομπάμα θα μπορούσαν άνετα να είχαν γίνει από τον ίδιο τον Μπους στη δεύτερη θητεία του». Το νεοσυντηρητικό περιοδικό Weekly Standard σημείωσε πως με τους διορισμούς αυτούς γίνεται φανερό «πως δεν αλλάζουν οι πρακτικές της Ουάσιγκτον. Οι κυρίαρχες προσδοκίες είναι πως ο Ομπάμα θα συνεχίσει στην κατεύθυνση που χάραξε ο Μπους στη δεύτερη θητεία του» (Scahill). Τι έδειχναν όλα αυτά; Ποιος μπορούσε να προβλέψει ότι ο «πρόεδρος της αλλαγής» θα συγκροτούσε μια τέτοια ομάδα δίπλα του για να χειριστεί θέματα εθνικής ασφάλειας και εξωτερι-
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 33
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 33
κής πολιτικής; Το φιλελεύθερο blog OpenLeft.com επισήμανε πως ο Ομπάμα είχε υποταχθεί σε ένα συντηρητικό-παραδοσιακό κατεστημένο. Προέβλεπε συνακόλουθα πως ήταν φανερό πλέον ότι αυτός θα πορευόταν στα χνάρια της πολιτικής του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» α λα Μπους και άρα θα συνεχιζόταν η στρατιωτικοποίηση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότεροι Αμερικανοί φιλελεύθεροι διατηρούσαν τις αυταπάτες τους. Ο Ομπάμα παρέμενε το ίνδαλμά τους. Μόνο σταδιακά και σε βάθος χρόνου θα άρχιζαν να καταρρέουν οι αυταπάτες. Μία προς μία. Ένα χρόνο πριν τις εκλογές του 2008, δύο πανεπιστημιακοί, οι Lynch και Sigh, δημοσίευσαν ένα κυριολεκτικά προφητικό άρθρο. Η ακρίβεια των προβλέψεών τους είναι εντυπωσιακή. Έκαναν λοιπόν την εκτίμηση πως ακόμη και αν εκλεγόταν «ο πιο ριζοσπάστης προεδρικός υποψήφιος [που τότε ήταν ο Ομπάμα], η ουσία της διαχρονικής αμερικανικής πολιτικής δεν θα άλλαζε». Ομπρέλα της εξωτερικής πολιτικής της Αμερικής θα παρέμενε ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας». Μάλιστα, αν ο Ομπάμα εκλεγόταν πρόεδρος, θα σκλήραινε την πολιτική της υπερδύναμης στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Στην πράξη λοιπόν θα εφαρμοζόταν μια πολιτική εθνικής ασφάλειας που δεν θα απείχε πολύ από τα χνάρια που είχε χαράξει ο Μπους. Οι δύο αναλυτές, κάνοντας μια ριψοκίνδυνη πρόβλεψη, ουσιαστικά δύο χρόνια νωρίτερα, χωρίς να έχουν δείγματα γραφής της πολιτικής Ομπάμα, θα δικαιώνονταν πλήρως! Οι ράγες του Μπους δεν άρχισαν να ξηλώνονται από τον Ομπάμα το πρώτο διάστημα της προεδρίας του, όταν δηλαδή είχε ακόμη αέρα στα πανιά του. Η βούληση που του έλειπε από την πρώτη στιγμή, έγινε μόνιμη επιλογή. Η κομβική πρώτη χρονιά της προεδρίας Ομπάμα δεν είχε καν στοιχεία αμφιταλάντευσης. Eπρόκειτο για μια συνειδητή πολιτική συνέχειας. Άλλωστε και ο ίδιος ο Μπους, κατά τη δεύτερη τετραετία του, είχε κάπως «μαλακώσει». Ειδικά με τη δεύτερη τετραετία Μπους η πολιτική Ομπάμα δεν παρουσίαζε διαφορές. Ποια ήταν η κινητήρια δύναμη τούτης της επιλογής Ομπάμα; Είδε ξαφνικά το «φως το αληθινό» που ήταν συντηρητι2 – Ομπάμα – Πώς γκρεμίστηκαν οι αυταπάτες
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 34
34 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
κό; Λειτούργησε ως ασπόνδυλος οπορτουνιστής που προσαρμόστηκε σε ένα «σύστημα ασφάλειας» το οποίο θεώρησε ότι ξεπερνούσε τις δυνάμεις του; Είχαμε συνδυασμό των στοιχείων αυτών; Την κρίσιμη περίοδο 2009-2010 ο Ομπάμα επέλεξε μια πολιτική συνέχειας σε πέντε μέτωπα. Όσοι προσδοκούσαν ανατροπές διαψεύστηκαν παταγωδώς: – Πρώτον, στο Μεσανατολικό, μετά από κάποιες αντιστάσεις που εκδήλωσε αρχικά, υπαναχώρησε και ανέχθηκε τις αυθαιρεσίες του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπένιαμιν Νετανιάχου και του ακραίου δεξιού κυβερνητικού συνασπισμού του εις βάρος των Παλαιστινίων. Συνέπλευσε έτσι σιωπηλά με τη γραμμή της AIPAC. – Δεύτερον, παρά κάποια εντελώς κούφια ρητορικά ανοίγματα στο χώρο του Ισλάμ, δεν άσκησε καμιά πίεση για τον εκδημοκρατισμό των στυγνών και αυταρχικών φιλοαμερικανικών καθεστώτων. Η «Αραβική Άνοιξη» τον αιφνιδίασε, δεν του ήταν καν αρεστή, και απλώς σύρθηκε πίσω από αυτήν με κάτι λιγότερο από μισή καρδιά. Έτσι άλλωστε υποδέχτηκε την κατάρρευση του Μουμπάρακ. Όπως θα δούμε στο κεφάλαιο 7, η όλη στάση του στο πραξικόπημα του αιγυπτιακού στρατού, που ανέτρεψε τον πρώτο εκλεγμένο Αιγύπτιο πρόεδρο, αποτέλεσε κυνικό και ωμό αντιφιλελεύθερο δείγμα γραφής. – Τρίτον, στο πεδίο της διεθνούς ανομίας που είχε διαμορφώσει ο Μπους, καθώς και της βάρβαρης παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από ένα «σύστημα ασφάλειας» με λάβαρο τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», ο Ομπάμα δεν υπήρξε απλώς παθητικός δέκτης μιας αλλότριας δυναμικής. Πάνω σε αυτήν ο Ομπάμα (όπως θα δούμε στο κεφάλαιο 3) εφήρμοσε τη δική του εκδοχή συνέχειας, το «δικό του δόγμα». Ειδικά ο δραματικός πολλαπλασιασμός των πληγμάτων με drones είχε την προσωπική του σφραγίδα. – Τέταρτον, κλιμακώνοντας τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, αντί της αποκλιμάκωσής του, ο Ομπάμα απέκτησε τον
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 35
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 35
«δικό του πόλεμο». Άλλωστε και η πρόθεσή του να πλήξει τη Συρία, αλλά και η ρητορική του ως προέδρου πλέον, μόνο αντιπολεμική δεν ήταν. – Πέμπτον, ο Ομπάμα, παρά τις αλλεπάλληλες δεσμεύσεις του, δεν έκλεισε το Γκουαντάναμο. Ταυτόχρονα, όπως θα δούμε αναλυτικά στο κεφάλαιο 3, εναγκαλίσθηκε τη CIA και τις πρακτικές της, που, εν πολλοίς, συνεχίστηκαν σε διάφορα μέτωπα. Ταυτόχρονα, έκλεισε το μαύρο κεφάλαιο της άσκησης και της νομιμοποίησης των βασανιστηρίων μη ασκώντας διώξεις κατά των ενόχων. – Επί της προεδρίας του οι παρακολουθήσεις του «Μεγάλου Αδελφού» της NSA (Εθνική Υπηρεσία Ασφάλειας) ξεγυμνώθηκαν και προκάλεσαν μέγα διεθνές και αμερικανικό σκάνδαλο απόλυτης αυθαιρεσίας της εξουσίας. Όσα έπραττε ο Μπους συνοδεύονταν από την προκλητική ρητορική ενός φανατικού. Πράξεις και ρητορική συνδέονταν άρρηκτα. Τούτο δεν ίσχυε με τον Ομπάμα. Η ρητορική ορισμένες φορές ήταν φιλελεύθερη και σχεδόν πάντα χωρίς αιχμηρές γωνίες στα θέματα «εθνικής ασφάλειας». Επίσης οι πιο ακραίες εκδοχές της πρακτικής Ομπάμα όχι μόνο δεν διαφημίζονταν, αλλά σκεπάζονταν από προστατευτικά πέπλα που τις καθιστούσαν αόρατες για τον μη μυημένο.
1.4. ΤΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΒΡΑΒΕΙΟ «ΕΙΡΗΝΗΣ»
Το ακρότατο σημείο ενθουσιασμού με τον Ομπάμα, πριν ακόμη εκείνος δώσει δείγματα γραφής και με μόνο κριτήριο τη ρητορική του, θα εκδηλωνόταν στην Ευρώπη, όταν του απονεμήθηκε, λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης! Επιπροσθέτως, ήταν ήδη γνωστό ότι ο Ομπάμα ταλαντευόταν για το κατά πόσον θα κλιμάκωνε ή όχι τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Αυτή η ταλάντευση πήρε τέλος όταν, σύντομα μετά την
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 36
36 ~
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΟΥΛΗΣ
αναγγελία της βράβευσής του, η στρατιωτική εμπλοκή της Αμερικής στο Αφγανιστάν κορυφώθηκε δραματικά. Έτσι, για πρώτη φορά το βραβείο Ειρήνης δόθηκε σε κάποιον που δεν είχε πράξει τίποτα σημαντικό ή ασήμαντο για την εμπέδωσή της! Ενώ σε συνέχεια της εξωφρενικής ανακοίνωσης των Νορβηγών, ο Ομπάμα έκανε «δικό του» τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Έστειλε εκεί 30.000 πρόσθετους στρατιώτες με τα πιο εξελιγμένα όπλα της υπερδύναμης, και ξεκαθαρίζοντας πως τούτο είναι το κύριο μέτωπο του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Το πώς και το γιατί ο Ομπάμα αποφάσισε να οικειοποιηθεί πλήρως τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, θα τα αναλύσουμε στο κεφάλαιο 5. Όμως με δεδομένο ότι πλέον ήταν «πρόεδρος ενός πολέμου», οποιαδήποτε τελετή βράβευσής του αποτελούσε χονδροειδή φάρσα. Φυσικά η επιτροπή βράβευσης δεν τόλμησε να αποσύρει την ανεκδιήγητη απόφασή της και να αποσύρει το βραβείο το οποίο προφανέστατα δεν εδικαιούτο ο Ομπάμα. Επίσης ο ίδιος ο Ομπάμα δεν διέθετε την πολιτική εντιμότητα να αρνηθεί να το παραλάβει, από την ώρα που οι πράξεις του ακύρωναν πλήρως την ουσία της βράβευσης. Από εκεί και πέρα ο ρόλος των δύο πλευρών στην τελετή βράβευσης ήταν ένα μείγμα υποκρισίας και κακοπαιγμένου θεάτρου του παραλόγου. Ο Ομπάμα είναι βεβαίως –και τούτο είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού– ένας ιδιαίτερα ευφυής πολιτικός. Αντιλαμβανόταν τον παραλογισμό της βράβευσης. Δεν ήθελε όμως να στερηθεί τη ναρκισσιστική απόλαυση μιας προβολής που θα βελτίωνε την εικόνα του. Επέλεξε λοιπόν να εκφωνήσει μια ομιλία με την οποία θα αναγνώριζε την αντίφαση ανάμεσα στη βράβευσή του και στο γεγονός ότι –όπως είπε– «έστειλα στρατεύματα σε μια μακρινή χώρα [...] για να σκοτώσουν και να σκοτωθούν». Επέλεξε λοιπόν να εμφανιστεί «ειλικρινής», λέγοντας «καθαρές κουβέντες», που μόνο θα τον ωφελούσαν. Διότι εάν εκφωνούσε μια ομιλία με φιλειρηνικές κορόνες, τον περίμενε η γελοιοποίηση. Έτσι έκανε μια «πατριωτική ομιλία». Ούτως ή άλλως αυτή θα του πρόσθετε πόντους σε ένα συντηρητικό ακροατήριο στη χώρα του. Ήταν άλλωστε μια ευκαιρία να εμφανιστεί «προεδρικός» και «ηγέτης μιας
LOULIS_OBAMA sel_Final_Layout 1 25/04/2014 1:48 ΜΜ Page 37
ΟΜΠΑΜΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΔΟΥΝ
~ 37
υπερδύναμης». Το μήνυμά του ήταν απλό: είχε ειρηνικές προθέσεις, αλλά θα πολεμούσε, αν αυτό ήταν αναγκαίο! Έτσι, απέναντι σε ένα παγωμένο νορβηγικό ακροατήριο, ο Ομπάμα ξεκαθάρισε πως υπάρχουν «δίκαιοι πόλεμοι» ανάμεσα στους οποίους ήταν και εκείνος που τώρα ο ίδιος κλιμάκωνε. Οποιαδήποτε κριτική για την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ απουσίαζε. Οι «ειρηνικός κατευνασμός (pacifism)», δήλωσε, «δεν θα σταματούσε τις στρατιές του Χίτλερ». Αντίθετα, «το αίμα των Αμερικανών πολιτών και η δύναμη των όπλων διασφάλισαν την ειρήνη επί έξι δεκαετίες». Για να καταλήξει με μια αποστροφή την οποία θα προσυπέγραφε και με τα δυο του χέρια ο Μπους: «Το κακό υπάρχει στον κόσμο» – και ακριβώς αυτό (προφανώς ως δύναμη του «καλού») καταπολεμά η Αμερική! Τι σχέση όμως είχαν όλα αυτά με έναν ηγέτη που βραβευόταν ως ειρηνιστής; Κάποιοι φιλελεύθεροι οπαδοί του Ομπάμα θεώρησαν πως εγκαταλείπει όσα πίστευαν ότι εκπροσωπεί (Guardian, MoveOn. org). Όμως τα αποκαλυπτήρια του Ομπάμα έγιναν κυρίως από έναν σκληρό συντηρητικό, τον Toby Harnden, που έγραφε στην Telegraph με θαυμασμό: «Ενώ μερικοί συμπεραίνουν ότι ο Ομπάμα ανακάλυψε τον ‘‘εσωτερικό του Μπους’’ ή ότι έγινε νεοσυντηρητικός, ο Ομπάμα που εμφανίστηκε στο Όσλο υπερέβη αυτά τα πράγματα. Δεν ήταν απλώς ένας Μπους. Ήταν ένας Ρόναλντ Ρίγκαν, ένας Τζον Κένεντι, ένας Φραγκλίνος Ρούσβελτ που εξέφρασε διαχρονικές αξίες, αρχές και συμφέροντα. Με την ομιλία του αγκάλιασε την ουσία του τι σημαίνει να είσαι αρχιστράτηγος της Αμερικής!» Το γιατί η επιτροπή βράβευσης είχε τη φαεινή ιδέα να επιλέξει τον Ομπάμα το εξήγησε προσφυώς ο Guardian: Ο Ομπάμα είχε βραβευτεί πολύ απλά διότι δεν ήταν ο Μπους και διότι φάνταζε πολύ διαφορετικός από τον προκάτοχό του. Όμως και εδώ οι βραβεύσαντες είχαν πέσει έξω: ο Ομπάμα δεν ήταν «ειρηνιστής». Επιπροσθέτως, πορευόταν στα χνάρια του Μπους. Αυτή την ωμή πραγματικότητα ελάχιστοι ήταν σε θέση να την αντικρίσουν την εποχή εκείνη. Από την ώρα πάντως που ο Κίσινγκερ είχε κερδίσει το ίδιο βραβείο, όλα ήταν πλέον πιθανά!