MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 9
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
¶ ενασ ηρωασ απο τη ζωη μου
Υπάρχουν συγγραφείς που έχουν πάρει μόνιμη θέση και σε συνοδεύουν σε όλη σου τη ζωή, πέρα από τα ευκαιριακά διαβάσματα και τις προτιμήσεις που αλλάζουν με τις ηλικίες και τις εποχές. Ένας τέτοιος συγγραφέας είναι και ο Αμερικανός Χέρμαν Μέλβιλ, που έμαθα από νέος να διαβάζω και να απολαμβάνω, καθώς το ένα του βιβλίο με πήγαινε στο άλλο, έστω κι αν δεν τηρούσα τη χρονολογική σειρά με την οποία είναι γραμμένα. Έτσι ρούφηξα τα όσα –λίγα– βρήκα μεταφρασμένα. Συγκρατώ πάντως το όνομα μιας από τις πρώτες μεταφράστριές του, της Νινίλας Παπαγιάννη, για την οποία δεν ξέρω τίποτα. Για τα υπόλοιπα, ρίχτηκα στο πρωτότυπο, πράγμα όχι πάντα εύκολο, δεδομένου ότι αυτός ο συγγραφέας του 19ου αιώνα έγραφε σε αγγλικά της εποχής, αλλά και στο δικό του, όχι πάντα βατό, ύφος. Οι ήρωές του είναι, στην πλειονότητά τους, ναυτι
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 10
ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ
κοί, και οι χώροι όπου εκτυλίσσονται οι ιστορίες του είναι τόποι εξωτικοί στους οποίους αρχικά ταξίδεψε, καθώς και η σκληρή ζωή πάνω στα καράβια. Και μόνο αργότερα το σκηνικό μεταφέρθηκε στις πόλεις, και μάλιστα στη Νέα Υόρκη, σύμφωνα πάντα με την πορεία που ο ίδιος ακολούθησε στη ζωή. Οι ήρωές του είναι πάντα άντρες. Στα πρώτα του κείμενα είναι καπεταναίοι, οπλονόμοι, ναύκληροι, καμακιστές, και στα μεταγενέστερα δικηγόροι ή μέλη σεβαστά της αστικής κοινωνίας, ταπεινοί γραφιάδες, όπως ο Μπάρτλεμπυ, με μόνιμη επωδό τούς παραμερισμένους, τους ναυαγισμένους στη θάλασσα ή στη ζωή. Οι γυναίκες είναι χλομές παρουσίες και μένουν στο περιθώριο. Ένας αυστηρά ανδροκρατούμενος κόσμος. Ακόμα και η συμπαθητική κοπέλα που φροντίζει στα γεράματά του τον Τζίμυ Ρόουζ, στην ομώνυμη ιστορία, δέχεται μια ανηλεή κριτική για το είδος των βιβλίων που χαρίζει στον ανέστιο γέρο. Δεν είναι ο χώρος εδώ να διατρέξω αυτή τη μακρά σειρά περιπετειών και βιβλίων στη ζωή του Μέλβιλ. Θα πω μόνον ότι, για μένα τουλάχιστον, υπάρχουν ένα μυθιστόρημα, ένα διήγημα και δύο νουβέλες, που συγκροτούν τις κορυφές αυτής της πεζογραφίας, χωρίς βέβαια να υποτιμώ τα άλλα του βιβλία. Φυσικά, το πρώτο όνομα που μου έρχεται στο νου είναι ο Μόμπυ Ντικ, αυτό το φαλαινοθηρικό έπος, που,
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 11
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
αν και είναι δημιούργημα ενός ανθρώπου, μοιάζει γραμμένο από τρία διαφορετικά χέρια. Το ένα χέρι ανήκει σ’ έναν σκληροτράχηλο ναυτικό, το άλλο σ’ έναν στυγνό καταγραφέα της βιομηχανίας των προϊόντων της φαλαινοθηρίας, και το τρίτο σ’ έναν ποιητή θρεμμένο με τους ανεξάντλητους χυμούς του Σαίξπηρ και το αυστηρό θεοκρατικό ύφος της Βίβλου. Ευτυχώς, το έπος αυτό το έχουμε μεταφρασμένο χάρη στον Βολιώτη Α. Κ. Χριστοδούλου –ένας σωστός άθλος–, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg. Γραμμένο στο μέσον περίπου της συγγραφικής του ζωής, δείχνει το απόγειο της εμπειρίας του ως ναυτικού, αλλά και ως συγγραφέα. Κείμενο που, μετά την επιτυχία των πρώτων του βιβλίων, γνώρισε την απαξίωση του κακομαθημένου κοινού, με αποτέλεσμα να στραφεί σε άλλα θέματα, αλλά και να σιωπήσει για ένα μεγάλο διάστημα. Έρχομαι τώρα στις δύο νουβέλες που προανέφερα. Η μία είναι η ανατριχιαστική ιστορία τού Μπενίτο Σερένο, το πώς ένα σπανιόλικο καράβι βρίσκεται αιχμάλωτο στα χέρια μιας φάρας μαύρων πειρατών ντυμένων με τα ρούχα του πληρώματος, στην προσπάθειά τους να ξεγελάσουν τον φιλεύσπλαχνο αμερικάνο πλοίαρχο, που έρχεται να συντρέξει το αραγμένο και παράξενα ερειπωμένο καράβι. Μια άγρια καρναβαλίστικη όψη του εγκλήματος, ένα ρέκβιεμ στην αθωότητα, όπως σε πολλά έργα του συγγραφέα αυτού.
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 12
ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ
Η άλλη νουβέλα που συγκρατώ είναι το κύκνειο άσμα του συγγραφέα – τυπώθηκε μετά το θάνατό του. Είναι ο Μπίλυ Μπαντ, ο ναύτης. Μια γραμμένη νηφάλια αλλά σπαραχτική ιστορία για το πώς η αθωότητα αλλά και η φυσική ομορφιά ενός νεαρού ναύτη βρίσκουν στο πρόσωπο του οπλονόμου Κλάγκαρτ τον απηνή διώκτη τους, για να καταλήξει σ’ έναν άδικο θάνατο. Το βιβλίο τελειώνει με μια μπαλάντα, θυμίζοντάς μας ότι ο Μέλβιλ υπήρξε και ποιητής. Κάπου μεταξύ αυτών των τριών θαλασσινών τραγωδιών, του σκοτεινού καπετάν Αχάμπ με το ψεύτικο πόδι, του μεταμφιεσμένου εγκλήματος στο Μπενίτο Σερένο και της θυσίας του νεαρού Μπίλυ, τοποθετείται μια ιστορία με ήρωα τον Μπάρτλεμπυ, αντιγραφέα στο γραφείο ενός νεοϋορκέζου δικηγόρου. Αν υποτεθεί ότι στο Μπόμπυ Ντικ μπορούμε εύκολα να ανιχνεύσουμε τα κίνητρα του καπετάν Αχάμπ και της μανίας του να σκοτώσει την άσπρη φάλαινα που του έκοψε το πόδι, αν επίσης μπορούμε να ερμηνεύσουμε στον Μπίλυ Μπαντ το χαρακτήρα του οπλονόμου με τη χθόνια λάβα της ζηλοφθονίας που τρώει τα σωθικά του, καθώς και την καταπίεση των μαύρων σκλάβων στο Μπενίτο Σερένο, που τους οδηγεί στην πειρατεία, είναι σχεδόν αδύνατο να καταλάβουμε το χαρακτήρα του Μπάρτλεμπυ στην ομώνυμη νουβέλα. Ποιος είναι ο λόγος που αυτός ο λυμφατικός όσο και
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 13
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
επίμονος αντιγραφέας σωπαίνει στις ερωτήσεις του δικηγόρου; Τι περιέχει αυτή η στερεότυπη όσο κι εκ των υστέρων εμβληματική του άρνηση «Θα προτιμούσα όχι»; Θα έλεγα ότι είναι ο πιο σιβυλλικός χαρακτήρας του Μέλβιλ κι αυτός που έχει προβληματίσει περισσότερο αναγνώστες και κριτικούς. Το γιατί ο ήρωας αυτός εξακολουθεί να αγνοείται από το σύγχρονο ελληνικό αναγνωστικό κοινό (παρότι έχει μεταφραστεί δυο φορές) είναι κι αυτό ένα από τα αινίγματα του καιρού μας, τη στιγμή που το κοινό αυτό θρέφεται ταχτικότατα και σε μεγάλη ποσότητα από μυθιστορήματα και διηγήματα, συχνά δεύτερης και τρίτης κατηγορίας, που καταφθάνουν σε περιτύλιγμα βραβείων, κριτικών και κινηματογραφικών μεταφορών από την Ευρώπη και την Αμερική. Εν πάση περιπτώσει, ο Μπάρτλεμπυ, για μένα, τουλάχιστον, που έκανα χρόνια υπάλληλος σε ανήλιαγα γραφεία, δακτυλογραφώντας την αλληλογραφία με τους μεσίτες του Λονδίνου, είναι ένας ήρωας οικείος, σάμπως βγαλμένος από τη ζωή μου. Δεν είναι τυχαίο ότι, από όλους, διάλεξα αυτόν. Νιώθω, είναι η αλήθεια, μαζί με τον ανώνυμο αφηγητή δικηγόρο, τα ίδια αισθήματα συμπάθειας, τρυφερότητας, απόγνωσης, αλλά καμιά φορά και αποστροφής, γι’ αυτόν τον ανυπάκουο, αμετακίνητο και άγλωσσο, πλην όμως επιμελή, γραφιά.
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 14
ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ
Γι’ αυτόν τον αντιγραφέα έχουν γραφτεί τόνοι κριτικής από αγγλοσάξονες αλλά και γάλλους μελετητές, κι έχουν γίνει πάμπολλες μεταφράσεις, αναδεικνύοντάς τον σε μια αινιγματική μορφή. Ο Harold Beaver, ο μελετητής του, γράφει ότι με τον «Μπάρτλεμπυ» έχουμε «μια παραβολή όσων συγγραφέων αρνούνται να γράψουν σύμφωνα με τη ζήτηση της αγοράς ή να συνθηκολογήσουν σε μια κοινωνία της οικονομίας». Με αυτή τη φράση, αναφέρεται εμμέσως στην απόρριψη του μυθιστορήματός του Pierre από τους εκδότες, στην κατάθλιψη από την οποία, από ένα σημείο κι έπειτα, υπέφερε ο Μέλβιλ, αλλά και στην οικονομική του ανασφάλεια. Δεν προτίθεμαι να αναλύσω εδώ το κείμενο. Αφήνω τον έλληνα αναγνώστη να λύσει με τη σειρά του το γρίφο του και να απολαύσει την αξεπέραστη δύναμη και την ακρίβεια της πρόζας του Μέλβιλ. Μιας γλώσσας δύσκολης για να αποδοθεί στη δική μας νεοελληνική. Στην πρώτη μου απόπειρα να τον μεταφράσω, το 1980, προσέφυγα καθ’ υπερβολήν στη δική μας λόγια καθαρεύουσα. Η σημερινή της μορφή θέλω να πιστεύω ότι ελέγχει περισσότερο τις σωστές δόσεις ανάμεσα στην τρέχουσα δημοτική με την καθαρεύουσα. Θεώρησα επίσης ενδιαφέρον να προσθέσω εδώ και δύο ακόμη διηγήματα του αμερικανού συγγραφέα, τα οποία επίσης μετέφρασα σε μια πρώτη μορφή το 1980.
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 15
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Είναι ο «Βιολιστής», ένας πλατωνικής έμπνευσης διάλογος με θέμα την ιδιοφυΐα, και μια αναφορά στα παιδιά-θαύματα, που όταν είναι μικρά θαμπώνουν με το ταλέντο τους το μεγάλο κοινό, ενώ στην ώριμη ηλικία περιπίπτουν στην αφάνεια. Παρομοιάζονται από τον συγγραφέα με ρόδα που αναρριχώνται στις συντριμμένες κολόνες του ερειπωμένου ναού της αλλοτινής φήμης τους. Στο «Τζίμυ Ρόουζ», την τρίτη ιστορία, γινόμαστε μάρτυρες της σκληρής μοίρας που επιφυλάσσει η κοινωνία σ’ εκείνα τα μέλη της τα οποία κάποτε έλαμψαν με τον πλούτο και την ομορφιά τους, και που τώρα, βυθισμένα σ’ ένδεια, επιζούν χάρη σε μια κακώς εννοούμενη φιλανθρωπία. Μια μελαγχολική ελεγεία πάνω στον χαμένο πλούτο, την ευτυχία και τα νιάτα των ανθρώπων. Άραγε τι ενώνει αυτές τις τρεις ιστορίες; Μία παράμετρος είναι σίγουρα η σκληρότητα και η αναλγησία της κοινωνίας απέναντι στους απόκληρους της ζωής. Κι εάν στο «Μπάρτλεμπυ» είναι η ματιά και η φωνή του ηλικιωμένου δικηγόρου που απονέμουν μια κάποια δικαιοσύνη στον ανέστιο γραφιά, στον «Βιολιστή» υπάρχει η αναγνώριση της ωριμότητας και η δικαίωση της ανωνυμίας στην οποία έχει περιέλθει ο ήρωας. Ένας παρηγορητικός μύθος και μια εύγλωττη αλληγορία για την όποια αποθέωση γνωρίζουν οι «επώνυμοι». Όσο για
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 16
ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ
τον άλλοτε πλούσιο και σήμερα πένητα Τζίμυ Ρόουζ, το στωικό χαμόγελο που επιμένει να διατηρεί, σε πείσμα κάθε καταδρομής της μοίρας, είναι αυτό που τον σώζει και τον διατηρεί στα κακά γεράματά του. Και οι τρεις αυτές ιστορίες έχουν για σκηνικό τη Νέα Υόρκη, στα μέσα του 19ου αιώνα. Μια μεγαλούπολη όπου η λάμψη της Πέμπτης Λεωφόρου, το αλόγιστο ύψος στους ουρανοξύστες και η λάμψη του χρήματος σκιάζονται από την τύχη τριών απόκληρων μέσα σε μια κοινωνία που μεταλλάσσεται και όπου οι παλιές αξίες της δοκιμάζονται τραγικά. Σήμερα, ύστερα από είκοσι και πλέον χρόνια, ξαναγυρίζοντας στις τρεις αυτές μεταφράσεις, είναι σαν να κάνω ένα προσκύνημα στις αξίες που έμαθα από μικρός να υπηρετώ, και που η απόσταση ανάμεσα σ’ αυτές και τις σημερινές ισοπεδωτικές συνθήκες κάνουν την επιστροφή μου ακόμα πιο επιτακτική. Ελπίζω ότι με τις δυνάμεις μου κατάφερα να μεταφέρω στη δική μας γλώσσα κάτι από το ρίγος και την καταφορά που κρύβουν αυτές οι ιστορίες. Κείμενα που, όσα τεχνάσματα κι αν χρησιμοποίησε εκ των υστέρων η σύγχρονη πεζογραφία, παραμένουν νέα, σφριγηλά και αξεπέραστα. Πήρα το ρίσκο να στεγάσω τις τρεις ιστορίες κάτω από τον γενικό τίτλο Τρεις απόκληροι, που βέβαια δεν ανήκει στον Μέλβιλ. Εντούτοις η προφανής συγγένεια που υπάρχει ανάμεσά τους με κάνει να πιστεύω ότι δεν
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 17
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
απιστώ στο πνεύμα του αμερικανού συγγραφέα· τολμώ μάλιστα να ισχυριστώ ότι και ο ίδιος, αν μπορούσε να το ξέρει, θα ευλογούσε έναν τέτοιο παρακινδυνευμένο γάμο. Μ. Κ.
Χειμώνας 2010
– Τρεις απόκληροι
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 19
ΜΠΑΡΤΛΕΜΠΥ, Ο ΓΡΑΦΙΑΣ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΟΥΟΛ ΣΤΡΗΤ
¶
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 21
Ε
ΙΜΑΙ ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΙΑΣ ΚΑΠΟΙΑΣ ΗΛΙΚΙΑΣ.
Το είδος των ενασχολήσεών μου, εδώ και τριάντα χρόνια, με έφερε σε κάτι περισσότερο από μια απλή συνάφεια με αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια ενδιαφέρουσα και, κατά κάποιον τρόπο, ιδιόμορφη κατηγορία ανθρώπων, για τους οποίους, απ’ ό,τι γνωρίζω, τίποτε ακόμα δεν έχει γραφτεί: εννοώ τους αντιγραφείς δικογράφων, κοινώς γραφιάδες. Έζησα από κοντά πάμπολλους από δαύτους, επαγγελματικά και ιδιωτικά, και με την πρώτη ευκαιρία θα ήμουν σε θέση ν’ αφηγηθώ πλείστες όσες ιστορίες, ικανές να προκαλέσουν χαμόγελα σε καλόψυχους κυρίους και δάκρυα στις ευαίσθητες ψυχές. Ωστόσο παραιτούμαι της βιογραφίας όλων των άλλων γραφιάδων για χάρη μόνο μερικών περικοπών από τη ζωή του Μπάρτλεμπυ, του πιο
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 22
ΧΕΡΜΑΝ ΜΕΛΒΙΛ
παράδοξου γραφιά που γνώρισα ή άκουσα ποτέ να γίνεται λόγος. Ενώ για τους άλλους αντιγραφείς θα ήμουν σε θέση να συγγράψω ολόκληρη τη ζωή, για τον Μπάρτλεμπυ παρόμοιο εγχείρημα φαντάζει ακατόρθωτο. Πιστεύω πως δεν υπάρχει υλικό για μια πλήρη και ικανοποιητική βιογραφία αυτού του ανθρώπου· κι αυτό αποτελεί μια ανεπανόρθωτη απώλεια για τη λογοτεχνία. Ο Μπάρτλεμπυ ανήκε σ’ εκείνα τα πλάσματα για τα οποία τίποτα δεν είναι εξακριβώσιμο, παρεκτός ανατρέχοντας στις βασικές πηγές, οι οποίες, στην περίπτωσή του, είναι εξαιρετικά ισχνές. Όσα τα δικά μου έκπληκτα μάτια είδαν από τον Μπάρτλεμπυ, αυτά είναι και τα μόνα που γνωρίζω γι’ αυτόν, εκτός, ίσως, από μια θολή διάδοση, που θα έλθει αργότερα η σειρά της. Προτού παρουσιάσω τον γραφιά, όπως μου φανερώθηκε για πρώτη φορά, καλό θα ήταν να κάνω κάποια μνεία του εαυτού μου και των employés μου, της εργασίας μου και εν γένει του περίγυρού μου· καθότι παρόμοια περιγραφή είναι απαραίτητη για μια επαρκή κατανόηση του κεντρικού προσώπου που μέλλει να εμφανισθεί. Imprimis:* Είμαι ένας άνθρωπος που, από τη νεότητά του και εντεύθεν, τον συνέχει η βαθύτατη πεποίθηση ότι ο ενδεδειγμένος τρόπος του ζην είναι το ευ ζην. * Εν πρώτοις. (Σ.τ.Μ.)
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 23
ΜΠΑΡΤΛΕΜΠΥ, Ο ΓΡΑΦΙΑΣ
Γι’ αυτό και, μολονότι ανήκω σ’ ένα επάγγελμα παροιμιώδες για τη δραστηριότητα και τη νευρικότητά του, ενίοτε σε βαθμό αναταραχής, ωστόσο ποτέ δεν επέτρεψα κάτι παρόμοιο να διαταράξει τη γαλήνη μου. Ανήκω στην κατηγορία των αφανών δικηγόρων που ποτέ δεν αγορεύουν ενώπιον δικαστηρίου, ή έστω, μ’ οποιονδήποτε τρόπο, επισύρουν δημόσιες επευφημίες· μα που, στην ακύμαντη γαλήνη μιας ήσυχης απομόνωσης, κάνουν ήσυχα τη δουλειά τους με τις ομολογίες, τις υποθήκες και τους τίτλους των πλουσίων ανθρώπων. Όλοι όσοι με γνωρίζουν με θεωρούν ως έναν κατεξοχήν έμπιστο άνθρωπο. Ο μακαρίτης ο Τζων Τζέικομπ Άστορ, ένα πρόσωπο που ελάχιστα διακρινόταν για τις ποιητικές εξάρσεις του, δε δίσταζε να θεωρεί ως κύριο προτέρημά μου τη φρόνηση· και, κατά δεύτερο λόγο, τη μέθοδο. Δεν κομπάζω γι’ αυτό, απλώς και μόνο καταγράφω το γεγονός ότι ο μακαρίτης ο Τζων Τζέικομπ Άστορ δε δίσταζε να με χρησιμοποιεί στις υποθέσεις του· ένα όνομα το οποίο, παραδέχομαι, μου αρέσει να επαναλαμβάνω, γιατί έχει έναν ήχο τορνευτό και σφαιρικό, και αφήνει έναν απόηχο χρυσού. Παίρνω το θάρρος να προσθέσω ακόμη ότι δε με άφηνε ασυγκίνητο η καλή γνώμη την οποία ο συχωρεμένος ο Τζων Τζέικομπ Άστορ είχε για το άτομό μου. Λίγο προτού η μικρή τούτη ιστορία αρχίσει, ο κύκλος των εργασιών είχε σημαντικά διευρυνθεί. Το πα
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 24
ΧΕΡΜΑΝ ΜΕΛΒΙΛ
λιό καλό αξίωμα του Εισηγητού Δικαστού,* τίτλος που τώρα πια εξέλιπε από την πολιτεία της Νέας Υόρκης, μου είχε απονεμηθεί. Ήταν μια θέση που, χωρίς να είναι εξαιρετικά κοπιαστική, άφηνε απλόχερα κέρδη. Σπάνια χάνω την ψυχραιμία μου· και ακόμα σπανιότερα αφήνομαι σ’ επικίνδυνους θυμούς για τα κακώς κείμενα και τις παραβιάσεις. Ωστόσο ας μου επιτραπεί στο σημείο αυτό να παραφερθώ, δηλώνοντας πως θεωρώ την ξαφνική και βίαιη κατάργηση του τίτλου του Εισηγητού Δικαστού από το νέο Σύνταγμα ως κάτι... πρόωρο· πολύ περισσότερο όταν εκεί που είχα υπολογίσει σε μια εφ’ όρου ζωής παράταση των κερδών, απόλαυσα μόνο τα κέρδη ελάχιστων χρόνων. Όμως αυτά παρεμπιπτόντως. Τα γραφεία μου ήταν ψηλά, στον αριθμό... της Γουόλ Στρητ. Από τη μια πλευρά αντίκριζαν το λευκό εσωτερικό ενός ευρύχωρου φωταγωγού, που διαπερνούσε * Αξιωματούχος του Δικαστηρίου της Καγκελαρίας. Πάρεδρος και αναπληρωτής του Δικαστή ή Καγκελαρίου. Καθήκοντά του ήσαν η διεξαγωγή ανακρίσεων, η παραπομπή ανακριτικών εγγράφων στο δικαστήριο, η εξέταση του βασίμου της αγωγής, η εκτίμηση ζημιών, οι γραπτές καταθέσεις μαρτύρων, κ.λπ. Οι αρμοδιότητές του έχουν σήμερα μεταβιβαστεί στους Chief Clerks (Γραμματείς). Και στην Ελλάδα ο θεσμός του Εισηγητού Δικαστού έχει καταργηθεί. Τις περισσότερες αρμοδιότητές του διατηρεί ο Εισαγγελέας. (Σ.τ.Μ.)
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 25
ΜΠΑΡΤΛΕΜΠΥ, Ο ΓΡΑΦΙΑΣ
το κτήριο κατακόρυφα, από την κορυφή ως τα πόδια. Η θέα αυτή δικαίως θα μπορούσε να θεωρηθεί μάλλον καταθλιπτική και ολότελα στερημένη «ζωντάνιας», κατά την έκφραση των τοπιογράφων. Εντούτοις, συγκρινόμενη με τη θέα που είχα από την άλλη πλευρά, ήταν η μέρα με τη νύχτα. Προς εκείνη την κατεύθυνση, τα παράθυρά μου δέσποζαν σε μια απρόσκοπτη θέα ενός αγέρωχου πλίνθινου τοίχου, μαυρισμένου από την πολυκαιρία και το αειθαλές σκοτάδι, ο οποίος τοίχος δεν είχε την παραμικρή ανάγκη από κανοκιάλι για να φανερώσει τα κρυφά χαρίσματά του, μα που, για χάρη όλων όσοι υπέφεραν από μυωπία, υψωνόταν σε απόσταση δέκα ποδών από τα τζάμια του παραθύρου μου. Λόγω του μεγάλου ύψους των γειτονικών οικοδομών και εξαιτίας τού ότι τα γραφεία μου βρίσκονταν στον δεύτερο όροφο, η απόσταση ανάμεσα σ’ αυτό τον τοίχο και τον δικό μου λίγο απείχε από το να φαντάζει σαν μια τεράστια τετράγωνη δεξαμενή. Ακριβώς την εποχή προτού ο Μπάρτλεμπυ κάνει την εμφάνισή του, το υπαλληλικό μου προσωπικό απαρτιζόταν από δύο άτομα, τα οποία χρησιμοποιούσα ως αντιγραφείς, και έναν φέρελπι νέο, ως κλητήρα. Πρώτος ο Διάνος, δεύτερος ο Τσιμπίδας και τρίτος ο Πιπέρης. Τούτα πιθανόν να φαντάζουν ονόματα που το όμοιό τους δύσκολα συναντά κανείς σ’ έναν κατάλογο διευθύνσεων. Και όντως, επρόκειτο για παρατσούκλια που
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 26
ΧΕΡΜΑΝ ΜΕΛΒΙΛ
οι τρεις μου υπάλληλοι είχαν αμοιβαία παραχωρήσει μεταξύ τους, εκτιμώντας ότι τους αντιπροσώπευαν τόσο ως πρόσωπα όσο και ως χαρακτήρες. Ο Διάνος ήταν ένας κοντόχοντρος Άγγλος, πάνω-κάτω στην ηλικία μου – που δεν απείχε, δηλαδή, από τα εξήντα. Τα πρωινά, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το πρόσωπό του είχε μια ωραία ροδοκόκκινη χροιά. Όμως μετά τις δώδεκα το μεσημέρι –ώρα του γεύματός του– αναψοκοκκίνιζε σαν χριστουγεννιάτικο μαγκάλι και συνέχιζε ν’ αναψοκοκκινίζει –ωστόσο με φθίνουσα πρόοδο– έως τις έξι μ.μ., ή εκεί περίπου, διότι υστερότερα δεν έβλεπα τον κάτοχο του προσώπου, το οποίο, φθάνοντας στο απόγειο με το μεσουράνημα του ήλιου, έμοιαζε να δύει μ’ αυτόν, συνεχίζοντας ν’ ανατέλλει, να μεσουρανεί και να παρακμάζει την επόμενη μέρα, με την ίδια κανονική και αδιατάρακτη δόξα. Έτυχε να γίνω μάρτυς πολλών και παράξενων συμπτώσεων κατά τη διάρκεια της ζωής μου, και μία εξ αυτών ήταν και το γεγονός ότι ακριβώς όταν ο Διάνος εξέπεμπε από την αναψοκοκκινισμένη και αστραποβόλα όψη του τη θερμότερη ακτινοβολία, ακριβώς τότε, επίσης, σ’ εκείνο το κρίσιμο σημείο, άρχιζε η περίοδος της ημέρας κατά την οποία έκρινα ότι οι υπαλληλικές του ικανότητες διασαλεύονταν σοβαρά για το υπόλοιπο εικοσιτετράωρο. Όχι πως έμενε εντελώς αργός ή απρόθυμος να εργαστεί· κάθε άλλο! Η δυσκολία μαζί του συνίστατο στο ότι εί
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 27
ΜΠΑΡΤΛΕΜΠΥ, Ο ΓΡΑΦΙΑΣ
χε μία ροπή να γίνεται υπερβολικά δραστήριος. Υπήρχε επάνω του μια αλλόκοτη, εξημμένη, άστατα απερίσκεπτη πολυπραγμοσύνη. Γινόταν απρόσεχτος, βυθίζοντας την πένα του στο καλαμάρι. Όλες οι μουντζούρες πάνω στα χαρτιά μου γινόντουσαν τότε, μετά τις δώδεκα το μεσημέρι. Και ήταν, πράγματι, όχι μόνο απερίσκεπτος και λυπηρά δοσμένος στις μουντζούρες τ’ απογεύματα, αλλά υπήρχαν μέρες που το παραξήλωνε, και τότε γινόταν μάλλον θορυβώδης. Κάτι τέτοιες στιγμές, επίσης, το πρόσωπό του άναβε και κόρωνε, λες και είχε ρίξει κανείς προσάναμμα στη φωτιά. Έκανε με την καρέκλα του έναν δυσάρεστο σαματά· αναποδογύριζε το αμμοδοχείο του· για να διορθώσει τις πένες του, τις έκανε όλες κομμάτια, από την ανυπομονησία, και μ’ ένα ξαφνικό ξέσπασμα τις έριχνε καταγής· σηκωνόταν όρθιος και έσκυβε πάνω απ’ το τραπέζι του, γρονθοκοπώντας τα χαρτιά του μ’ έναν πολύ ανάρμοστο τρόπο, εξαιρετικά θλιβερό γι’ άνθρωπο της ηλικίας του. Παρ’ όλα αυτά, επειδή, κατά ποικίλους τρόπους, μου ήταν ένα πρόσωπο εξαιρετικά πολύτιμο, και σ’ όλες τις προμεσημβρινές ώρες το ταχύτερο και σταθερότερο πλάσμα, διεκπεραιώνοντας επίσης ένα μεγάλο μέρος της εργασίας μ’ έναν τρόπο που δύσκολα του παράβγαινε κανείς, για όλους αυτούς τους λόγους, λοιπόν, ήμουν διατεθειμένος να παραβλέπω τις εκκεντρικότητές του, μολονότι, βεβαίως, συνέβαινε
MELVILLE sel_D_Layout 1 13/10/2010 2:22 μ.μ. Page 28
ΧΕΡΜΑΝ ΜΕΛΒΙΛ
κάποτε να τον επιτιμώ. Ωστόσο το έκανα με το γάντι, γιατί εάν τις πρωινές ώρες ήταν όχι μόνο ο ευγενέστερος, τι λέω, ο πιο μειλίχιος και υποταγμένος των ανθρώπων, τ’ απογεύματα, με την παραμικρότερη πρόκληση, ήταν έτοιμος να βγάλει γλώσσα – τουτέστιν αναιδής. Εκτιμώντας, λοιπόν, τις πρωινές υπηρεσίες του και όντας αποφασισμένος να μην τις στερηθώ –και επιπλέον, την ίδια στιγμή, νιώθοντας άβολα με τους έξαλλους τρόπους του μετά το μεσημέρι–, και επειδή από τη φύση μου είμαι ένας άνθρωπος καθόλου πρόθυμος να προκαλώ με τις παραινέσεις μου ανάρμοστες αντιδράσεις, αποφάσισα ένα Σάββατο μεσημέρι (ήταν πάντα χειρότερος τα Σάββατα) να του υποδείξω, με τη μεγαλύτερη ευγένεια, ότι ίσως, τώρα που είχε φτάσει σε μια κάποια ηλικία, θα ήταν γι’ αυτόν προτιμότερο να περιορίσει την εργασία του. Με άλλα λόγια, πως δεν ήταν ανάγκη να κάθεται στο γραφείο μετά τις δώδεκα, αλλά, ευθύς ως τελείωνε το μεσημεριανό του, προτιμότερο θα ήταν ν’ απεσύρετο στη θαλπωρή του σπιτιού του, αναπαυόμενος ως την ώρα του τσαγιού. Μάταια όμως· εκείνος επέμενε στις απογευματινές υπηρεσίες του. Η όψη του έγινε ανυπόφορα πυρετική, καθώς με ευγλωττία ρήτορα με βεβαίωνε –χειρονομώντας από την άλλη άκρη της κάμαρας μ’ έναν μακρύ χάρακα– ότι αν οι υπηρεσίες που προσέφερε το πρωί ήταν χρήσιμες, φαντάσου τότε πόσο απαραίτητες θα ήταν το απόγευμα!