Δημήτρης Σαπρανίδης - Bandiera... Russa by Kastaniotis Editions

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 5

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΠΡΑΝΙΔΗΣ

BANDIERA... RUSSA Μυθιστόρημα

‫ﱣﱢ‬

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 6

Έτος 1ης έκδοσης: 2013 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-5581-9

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ακριβώς αν ήταν πραγματική συγγένισΠ σά μας η Στάλη ή αν της κόλλησε το επίθετο θεία απ’ τη μεγάλη οικειότητα που χαρακτήριζε τις οικογενειακές μας σχέΟΤΕ ΔΕΝ ΕΜΑθΑ

σεις. Ούτε την ηλικία είχε ούτε την επίφαση εκείνης της σοβαρότητας, που απαιτούσε το σεβασμό. Με έβλεπε σαν συνομήλικό της, κι ας μας χώριζαν είκοσι τόσα χρόνια. Γι’ αυτό ήμουν και ο αγαπημένος της. Ξανθός και ασπριδερός. Της θύμιζα, έλεγε, Ρώσο κομσομόλο1 και με στόλιζε με κόκκινα μαντήλια στο λαιμό, κι όταν την διόρθωναν για το ασύμβατο της ηλικίας μου, τους απαντούσε με απόλυτη σιγουριά: «Πιονέρος, καλέ, ήταν στην κούνια. Τώρα αυτός είναι επαναστάτης!» Η Επανάσταση ήταν μια λέξη μαγική. Την άκουγα συχνά, από πολύ μικρός. Το ίδιο το όνομα της θείας ήταν υποκοριστικό της Σταλίνα, ενώ το πραγματικό της όνομα ήτανε Καλλιόπη και το υποκοριστικό της Κάλλη. Ο Στάλιν ήταν όνομα θρησκευτικό, φυλαγμένο με τις αγιογραφίες του, κάπου ανάμεσα σε λαϊκές εκδόσεις για επαναστάτες μπολσεβίκους,2 μενσεβίκους3 αστούς κι αριστερούς εσέρους.4 Το δίπατο συρτάρι του κομοδίνου της από πάνω είχε λαϊκά ρομάντζα για παραπλάνηση των Αρχών και από κάτω έκρυβε τη Βίβλο της Επανάστασης και βίους 

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 8

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΠΡΑΝΙΔΗΣ

των μαρτύρων της. Οι μόνες επισκέψεις στο σπίτι της, που θυμάμαι, ήταν πολιτσμάνοι με ή χωρίς στολή. Απορούσα τι να έψαχναν άραγε στο σπίτι μιας μοναχικής κοπέλας κι έτσι μου ερχόταν να μαρτυρήσω το συρτάρι με τους δυο πάτους, που έκρυβαν εκείνα τα άγια των αγίων. Είχα ακούσει όμως για τα μαρτύρια των πρώτων χριστιανών με τα θηρία και κρατιόμουν, μπας και δω τη θεία Στάλη στα νύχια κάποιου λιονταριού. Το κακό ήταν πως είχα γεννηθεί σε λάθος χρόνο. Όταν άρχισα να συνειδητοποιώ τον κόσμο γύρω μου, η θεία ήταν ήδη μικροπαντρεμένη, αλλιώς θα την είχα παντρευτεί εγώ! Το έλεγα με παιδική αφέλεια και, μόλο που γελούσαν όλοι, εγώ το πίστευα στ’ αλήθεια. Γιατί κανείς δεν μίλησε για εκείνον που την παντρεύτηκε και αν την αγαπούσε όπως εγώ; Πώς τον γνώρισε, πώς αγαπήθηκαν; Αν αγαπήθηκαν. Γιατί λίγοι τον είχανε γνωρίσει. Μια δυο φορές οι δικοί μου κι ίσως ελάχιστες φορές και η ίδια. Γνωρίστηκαν παράνομα, παντρεύτηκαν στην παρανομία έχοντας εκείνος στην τσέπη εισιτήριο για τη μεγάλη μάνα του σοσιαλισμού, την μπολσεβίκικη Ρωσία. Έτσι έλεγαν. Έφυγε, δεν έφυγε, κανείς δεν ξέρει. Κανείς δεν μιλούσε ποτέ για κείνον, ακόμα και οι δικοί μου. Οι μόνοι που μιλούσαν ήταν οι πολιτσμάνοι κατά τις νυχτερινές επισκέψεις τους στην παστάδα της θείας Στάλης. Θερμομετρούσαν ακόμα και το στρώμα του διπλού κρεβατιού της, για να διαπιστώσουν αν εκείνος είχε κοιμηθεί εκεί το βράδυ! Πού τέτοια τύχη όμως η θεία! Το άκουγα κατά τις συχνές καταδύσεις μου κάτω από το τραπέζι του καφέ. Όταν οι παντρεμένες χαλάρωναν τη φύλαξη των κάτω άκρων τους, το ψιθύριζαν κρυφογελώντας με κακεντρέχεια: «Τώρα; Της έχει αραχνιάσει της καημένης...» Μετά, ανακάλυπταν τη λαθροχειρία μου και μ’ έδιωχναν με 

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 9

BANDIERA... RUSSA

τις κλοτσιές. Εγώ όμως είχα αποτυπώσει στο μυαλό μου όλα τα χρώματα, κάθε συγγένισσας ξεχωριστά. Αν δεν ρώτησα τι είχε αραχνιάσει στη θεία, ήταν γιατί πιο πολύ μ’ ενδιέφερε να συμπληρώσω το... βρακολόγιό μου με τα χρώματα και των δικών της των βρακιών. Είχαν άραγε το κόκκινο χρώμα της Επανάστασης; Και τι έκρυβε παράνομο εκεί μέσα; Αυτό άργησα πολύ να το μάθω. Έμαθα όμως μεγαλύτερος, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ότι η θεία είχε διπλό δελτίο τροφίμων: το δικό της και του άντρα της. Αυτό ποτέ δεν της το στέρησαν οι Αρχές... Κι όταν η ίδια αποσταλινοποίησε τo όνομά της, ακόμα κι όταν θα την έστηναν οι Γερμανοί στα πέντε μέτρα... Η συμβολή της στη διατροφική συνέχειά μας ήταν πράξη αλληλεγγύης μαζί και ευγνωμοσύνης. Έτσι τρώγαμε το μερτικό του συζύγου της και νιώθαμε ζωντανή την παρουσία του ανάμεσά μας. Το ίδιο καταλάβαιναν και οι Αρχές: τον θεωρούσαν κρυπτόμενο εν παρανομία. Και ήταν πολύ φυσικό, γιατί δεν θα υπήρχε λόγος να κρύπτεται, εάν δεν ήταν στην παρανομία, και δεν θα μπορούσαν να τον καταδιώκουν, εάν δεν ήταν κρυπτόμενος. Ήταν πολύ λογικό και για τους δυο. Κάποιους ανύπαρκτους, ποτέ δεν τους καταδιώκουν. Τον καταζητούσαν, και άρα υπήρχε. Το δελτίο τροφίμων είχε τη φωτογραφία, το όνομα και το επάγγελμά του. Αν και αιώνιος φοιτητής, ήταν γραμμένος με το επάγγελμα του τσαγκαρά. Έτσι τα είδα και τα έμαθα όλα, κι αν όχι όλα, τα μισά. Είχε φαλάκρα κι ένα δασύ μαύρο μουσάκι, παρόμοιο μ’ εκείνο που χαρακτήριζε τον Λένιν του Οχτώβρη,5 στο κλασικό πορτρέτο του. Το όνομά του ήταν Βλάμης και τον φώναζαν Βλαδίμηρο. Ήταν το μικρό αλλά και πιο μεγάλο όνομα στο συναξάρι της Ρούσικης Επανάστασης. Μπορεί να ήταν σύμπτωση, αλλά αυτό ήταν που λάμπρυνε πιο πολύ την προλετα

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 10

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΠΡΑΝΙΔΗΣ

ριακή και συνωμοτική του απουσία, κάτω απ’ τις λογής μεταμφιέσεις: άλλοτε με μούσι ή με μουστάκι, φαλάκρα ή δασύτριχο ποστίς με ποικιλία σε χρώματα, και πλούσια ιματιοθήκη. Κατάλαβα το συμβολισμό χάρις στο όνομα που έδωσε η θεία και σ’ ένα μπάσταρδο φοξ τεριέ με μαύρο μούσι, που είχε υιοθετήσει αδέσποτο από το δρόμο και άκουγε στο όνομα του Λένιν. Το γεγονός αυτό είχε προκαλέσει σύγχυση στις Αρχές. Οι πολιτσμάνοι άκουγαν να το φωνάζουν Λένιν και καταλάβαιναν Ελένη, μέχρι που το είδαν να βατεύει τη σκυλίτσα μιας γειτόνισσας κι αμέσως ταυτοποίησαν το φύλο του. «Αμετανόητη κομμουνίστρια!» έλεγαν απελπισμένοι και συνέχιζαν το έργο τους. ★★★

Ήμουνα μεγαλύτερος πια, όταν κατάλαβα στο πετσί μου τη φρίκη της ταυτοποίησης. Η λέξη ήταν δύσκολη, αλλά την είχα μάθει στο κοντινό μας κοιμητήριο. Κάναμε χάζι τα παραμορφωμένα πτώματα που άδειαζαν συχνά με φορτηγά και οι συγγενείς τους τα επιθεωρούσαν για αναγνώριση. Δίπλα τους πάντα, σαν τα κοράκια, ο νεκροθάφτης και ένας πολιτσμάνος κρατούσαν χαρτί και καλαμάρι να καταγράψουν: όνομα, επίθετο, διεύθυνση κατοικίας. Το μέτρο ήταν αναγκαίο για εξασφάλιση δίκαιης διανομής τροφίμων. Ήταν πολύ λογικό. Ένας νεκρός δεν είχε πλέον ανάγκη από τρόφιμα. Μερικά πράγματα τα καταλάβαινα, άλλα τα συμπέραινα κι άλλα δεν τα καταλάβαινα καθόλου. Η πείνα ήταν αποτέλεσμα του πολέμου, ο πόλεμος τίνος αποτέλεσμα ήταν; Έπεισα τον εαυτό μου ότι τελικά ήταν αποτέλεσμα μιας απορίας: Ας πούμε, αυτός γιατί να έχει δυο δελτία τροφίμων κι εγώ να έχω μόνο ένα; Ποιοι είναι οι εχθροί και ποιοι οι φίλοι; Εχθροί είναι οι Γερ

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 11

BANDIERA... RUSSA

μανοί και οι Ιταλοί. Οι Εγγλέζοι και οι Αμερικάνοι είναι φίλοι. Αλλά τότε, γιατί μας βομβαρδίζουν; ★★★

Ήτανε μεσημέρι της πιο αποφράδας Τρίτης6 που θυμάμαι. Είχε μαυρίσει ο ουρανός του Πειραιά από τα νέα αμερικάνικα βομβαρδιστικά, τα ιπτάμενα υπερφρούρια,7 όπως τα έλεγαν. Ούτε και τώρα μάθαμε αν ήταν αμερικάνικα ή εγγλέζικα αυτά που μας βομβάρδισαν και το γιατί. Χιλιάδες οι νεκροί από τους δικούς μας και μόνο οχτώ από τους εχθρούς. Εκατοντάδες σπίτια σε ερείπια κι ούτε μια βάρκα γερμανική δεν βούλιαξε μες στο λιμάνι. Οι πιο πιστοί έτρεξαν να κρυφτούν «υπό την σκέπην» του Μητροπολιτικού Ναού της Αγίας Τριάδας. Οι πρώτες βόμβες έπεσαν εκεί. Όλοι στη γειτονιά μας έχασαν και κάποιον απ’ τους δικούς τους. Μόνο απ’ τον Μητροπολιτικό Ναό έφεραν στο κοιμητήριο πεντακόσια διαμελισμένα πτώματα. Έτρεξαν οι συγγενείς και τα «κοράκια» –νεκροθάφτες και πολιτσμάνοι–, για την ταυτοποίηση. Μπροστά η θεία μεταμφιεσμένη. Την αναγνώρισα από τον τρόπο που σήκωνε τα σεντόνια πάνω από τα ακέφαλα πτώματα και τα ασώματα κεφάλια. Είχε έναν δικό της τρόπο και ήταν ψυχρή σαν άγαλμα. Με είδε κι έκανε πως δεν χάρηκε, μόλο που είχε μέρες να με δει. Κατάλαβα κι εγώ και έδειξα κατανόηση, αφού τότε ήταν κι αυτή παράνομη και η πράξη της παράτολμη να βγει μπροστά σε τόσο κόσμο, με πολιτσμάνους και χαφιέδες. Υποψιάστηκα πως έψαχνε τον άντρα της ανάμεσα στα θύματα. Περίεργο, έλεγα από μέσα μου, ένας επαναστάτης ποτέ δεν πεθαίνει μέσα σε ναό! Κοντοστάθηκε. Και τότε συνέβη κάτι που μου ήταν δύσκολο να πιστέψω: Μπροστά μας ήταν ένα κεφάλι που έμοιαζε με του θείου Βλαδίμηρου! Ατόφιο, όπως το είχα αποτυπώσει στη μνήμη μου απ’ τη φωτογραφία. Πήγα κοντά της. Ήμουν έ

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 12

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΠΡΑΝΙΔΗΣ

τοιμος να της μιλήσω, μα συγκρατήθηκα. Περίμενα να κάνει την κίνηση εκείνη πρώτη. Το ίδιο περίμεναν με υπομονή κι ο νεκροθάφτης με τον πολιτσμάνο. Η θεία ξανασκέπασε με άψογο σεβασμό την κάρα του θείου Βλαδίμηρου και με απόλυτη ψυχραιμία μού έκανε νόημα να μη μιλήσω. ★★★

Η θεία Στάλη είχε βάλει πάνω απ’ το προσωπικό της δράμα την ανάγκη της επιβίωσης όλων μας. Έτρεφε απέραντη ευγνωμοσύνη κυρίως στον πατέρα. Η οικογένειά του την είχε σχεδόν υιοθετήσει σ’ εκείνο το ατέρμονο ταξίδι απ’ τη μεγάλη μάνα του σοσιαλισμού, τη Ρωσία, όπου γεννήθηκε, στη γη των πατεράδων της. Για τους δικούς μου, ήταν τα χρόνια του τρίτου ξεριζωμού: απ’ τον αιματοβαμμένο Πόντο στην ταραγμένη Ρωσία κι από εκεί στην πληγωμένη Ελλάδα της δικτατορίας, της Κατοχής και του Εμφυλίου. Ένα δεκαεξάχρονο κορίτσι, η θεία Στάλη, βρέθηκε ξαφνικά μόνη, στ’ αζήτητα του Τελωνείου της Οντέσα. Εκεί την έστειλαν οι γονείς της μια μέρα πριν και τους περίμενε την επομένη για το ταξίδι στην Ελλάδα. Εκείνοι δεν γύρισαν ποτέ κι ούτε έμαθε κανείς τι είχαν απογίνει. Οι σκοτεινές ημέρες της τρομοκρατίας στη Ρωσία έθαψαν κάθε ελπίδα για την ανεύρεσή τους. ★★★

Ο πατέρας του πατέρα μου ήταν ένας απλός παπάς, που λειτουργούσε σε ένα ακόμα πιο απλό παρεκκλήσι. Όσο απλό και ταπεινό κι αν ακουγότανε αυτό, στην πραγματικότητα δεν ήταν απλός παπάς αλλά παπάς του τσαρικού-κλειστού ιερατείου και το παρεκκλήσι του δεν ήταν παρά ένα απ’ τα εκατοντάδες καθιδρύματα των τσάρων. Δεν τον πρόλαβα στη ζωή, αλλά απ’ ό,τι 

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 13

BANDIERA... RUSSA

είχα καταλάβει, ήταν ένας από εκείνους τους παλιούς πατεράδες-αφέντες μιας πολύτεκνης οικογένειας με δυο κόρες και τρία αγόρια. Την παπαδιά την έθαψε στη Ρωσία και τη μια του κόρη την πάντρεψε με κάποιον μέθυσο κομισάριο στη Σιβηρία. Έτσι, συμπλήρωσε εκείνην που άφησε μ’ αυτήν που βρήκε. Η μικρή τότε Στάλη έμελλε ν’ ακολουθήσει το δρόμο της προσφυγιάς μαζί τους, με μοναδική αποσκευή ρούσικα μαρξιστικά βιβλία μες στη σχολική της τσάντα. Το τέλος του ταξιδιού ήταν και το τέλος του παππού μου. Πέθανε από λοιμώδη νόσο και τον αποτεφρώσανε στο λεβητοστάσιο του ατμόπλοιου, αρόδο8 ανοιχτά στο Λαύριο. Δεν πρόλαβε ούτε να πατήσει ούτε και να ταφεί στο χώμα της πατρικής του γης, που τόσο λαχταρούσε. Η καραντίνα του πλοίου στο Λαύριο κράτησε είκοσι μέρες, η εθνική όμως κάθαρση εκείνων των προσφύγων κράτησε τρεις ζωές. ★★★



SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 14

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΠΡΑΝΙΔΗΣ

Όταν αποβιβάστηκε η οικογένεια στο λιμάνι, ήτανε νύχτα. Άγνωστοι έκλεψαν κάποιες απ’ τις αποσκευές τους. Εκείνη τη νύχτα χάθηκε μαζί κι ένα απ’ τα τρία αδέρφια. Ο Θεόφιλος έψαχνε να βρει τους κλέφτες και τα κλεμμένα, μαζί και τα επίσημα χαρτιά της οικογενειακής ταυτότητάς τους. Το σπάνιο δαιμόνιο του πρώτου χωροφύλακα που βρήκε στο Τμήμα της περιοχής εντόπισε τρία στοιχεία ύψιστης εθνικής σημασίας για τη διαλεύκανση της υποθέσεως: Πρώτον, τον τόπο προέλευσης του καταγγέλλοντος, δεύτερον, τη σλαβίζουσα εκφορά του λόγου του και, τρίτον, την κατάληξη του ονόματός του. «Το όνομά σου», του είπε, «είναι Σαρόφ, όπως Μολοτόφ! Έρχεσαι εκ Ρωσίας, κι εσύ το είπες σλαβιστί: εκ Ρουσίας...» Ένας σχετλιασμός ξέφυγε άθελα απ’ τα χείλη του: «Μπλιαχ!... Δείξε μου τα χαρτιά σου». «Αυτά ψάχνω κυρ χωροφύλακα. Σας είπα, μας τα κλέψανε». Για λίγα δευτερόλεπτα το όργανο έπεσε σε μαύρη συλλογή: «Το ξέρεις, ρε κακομοίρη», του είπε, «πως άνετα πας για κατάσκοπος;» Με το αγαθό του το μυαλό ήτανε δύσκολο να καταλάβει ο θείος Θεόφιλος, όπως με το διεστραμμένο μυαλό του το όργανο ήτανε δύσκολο και να τον συλλάβει. Το σύνδρομο του Πιλάτου ήταν πιο ισχυρό: Τον έστειλε σ’ έναν φιλάνθρωπο παπά της εκκλησίας να τον ξεφορτωθεί. Ανάλογα αντανακλαστικά αντιμετώπισαν απ’ τις Αρχές και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Γι’ αυτό, μόλις εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά, πρώτη δουλειά τους ήταν να εξαλείψουν απ’ το επίθετο τη μιαρή κατάληξη -οφ και να την αντικαταστήσουν με την καθ’ όλα νόμιμη ποντιακή σε -ίδης. Από Σαρόφ γίνανε Σαρίδης και από μπολσεβίκοι είχανε γίνει Έλληνες! Η θεία Στάλη δεν δέχτηκε τη λύση του Ληξιαρχείου. Το όνο

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 15

BANDIERA... RUSSA

μά της, έλεγε χαριτολογώντας, είναι... ιερό. Δυσκολευόταν να πιστέψει πώς θα μπορούσε μια κενή φιάλη ν’ αποκτήσει περιεχόμενο χάρις σε μια χαζή ετικέτα! Έκλαψε στη Ρωσία όταν οι γονείς της, καλή τους ώρα, την πέρασαν στα χαρτιά με το όνομα του Πατερούλη Στάλιν, για να εξευμενίσουν τις Αρχές. Και τώρα εδώ αναρωτιόταν αν οι χαφιέδες με άλλο χρώμα θα ήταν διαφορετικοί. Η ίδια πάντως είχε μια σκέψη καθαρή, μακριά από δόγματα και εξαρτήσεις, μόλο που έδειχνε πολλές φορές τελείως διαφορετική. Το γεγονός αυτό ξεγέλασε πολλούς κεκράκτες της τρίτης και τελευταίας περιόδου του καπιταλισμού,9 όπως την ονειρεύονταν εκείνη την εποχή. Μάταια προσπάθησαν να την μεταπείσουν προφήτες κι απόστολοι του εφαρμοσμένου μαρξισμού. Κι αυτή αρνήθηκε ν’ αλλοτριώσει εκείνη τη μοναχική πορεία της προς τον ιδιότυπο σοσιαλισμό της. Η θεία Στάλη ήταν μια ρομαντική αντίφαση της σοσιαλιστικής γυναίκας που οραματίζεται, με την ίδια ευκολία που απογοητεύεται. Ήταν ένα μοντέλο που βίωσε στρεβλά κατά τα πρώτα χρόνια την Μπολσεβίκικη Επανάσταση, καθώς την έζησε παιδί ακόμα στη Ρωσία. Ήταν σκληρή με τον εαυτό της, συνάμα τρυφερή μ’ όλους τους άλλους. Ό,τι έδειχνε η θεία Στάλη χωρίς υστεροβουλία, δεν ήταν πάντα αυτό που έδειχνε, κι ό,τι δεν έδειχνε, δεν σ’ άφηνε ποτέ να το συμπεράνεις. Πολλές απ’ τις υπερβολές στην καθημερινότητά της αποτελούσαν για τη θεία ένα ιδιότυπο χιούμορ αυτοσαρκαστικό, για προσωπική της και μόνο κατανάλωση. Συχνά την έβλεπες να χαμογελά αναίτια, με κίνδυνο μάλιστα να παρεξηγηθεί. Ήταν γιατί σκεφτόταν από μέσα της κάτι που θα φαινότανε στους άλλους κωμικό ή όχι καθωσπρέπει. Η υποδειγματική αξιοπρέπειά της όμως ήταν το κεκτημένο των νέων ηθών που ενστερνίστηκε από τους μπολσεβίκους. Εκείνη η Επανάσταση ήταν η αρχή μιας άλλης που ορα

SAPRANIDHS sel_Final_Layout 1 27/05/2013 1:50 ΜΜ Page 16

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΠΡΑΝΙΔΗΣ

ματιζόταν. Η προσφυγιά της δεν πρόδωσε ούτε τα οράματα ούτε και τα ιδανικά εκείνης της εμπειρίας, που τα κουβάλησε μέχρι τον Πειραιά, ελπίζοντας, αόριστα πάντα, στην Επανάσταση κατά τας Γραφάς... Δεν το έλεγε ανοιχτά, συνήθιζε όμως ν’ απαγγέλλει με χαριτωμένο πείσμα και χιούμορ την ταξική απειλή κάποιων στίχων του Μαγιακόφσκι,10 στα ρούσικα: Γιέσ ’ανανάσι ριάμπτσικοφ ζούι ντεν τβόι ποσλέντνιι πριχόντιτ μπουρζούι...

Που πήγαιναν να πουν: Τρώγε ανανάδες χλαπάκιαζε φασιανούς τώρα φτάνει το τέλος σου μπουρζουά (αστέ)...

Εκείνη η ρούσικη εκφορά με τα βελούδινα φωνήεντα και τα τραχιά σύμφωνα μου ακουγότανε πολύ ερωτική, κι ας μην καταλάβαινα ποτέ το νόημά τους. Οι δικοί μου, που ήξεραν, της έκαναν νόημα ν’ απαγγέλλει χαμηλόφωνα, γιατί, όπως της έλεγαν συχνά, «και οι τοίχοι είχαν αυτιά». Εκείνη απαντούσε κάθε φορά, χαμογελώντας: «Α, εδώ οι τοίχοι ξέρουν και ρούσικα, ε!»

