Ιστορίες βιβλίων

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 5

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ‫ﱣﱢ‬

ΓΡΑΦΟΥΝ

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΥΔΑΚΗΣ, ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ, ΑΛΕξΑΝΔΡΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣ, ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΑΓΔΕΛΕΝΗΣ, ΕΛπΙΔΟΦΟΡΟΣ ΙΝΤζΕΜπΕΛΗΣ, ΣΤΕΡΓΙΑ ΚΑΒΒΑΛΟΥ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΡΔΑΤΟΥ, ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙζΩΝΗ, ΜΑΡΙΑ ΚΕΝΤΡΟΥ-ΑΓΑθΟπΟΥΛΟΥ, ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΓΙΟΥΜΤζΗ, ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΝΕΝΗΣ, ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ, ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜπΕΚΑΣ, ΜΑΡΙΑ ξΥΛΟΥΡΗ, ΕΥθΥΜΙΟΣ Γ. ΣΑΚΚΑΣ, θΑΝΑΣΗΣ ΣΚΡΟΥΜπΕΛΟΣ, ΑΛΕξΗΣ Β. ΣΤΑΥΡΑΤΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΤΑΣΣΟπΟΥΛΟΥ, ΒΑΣΙΑ ΤζΑΝΑΚΑΡΗ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΑΡΣΑΡΗΣ, ΦΙΛΙππΟΣ ΦΙΛΙππΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΤζΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΣπΗΛΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟπΟΥΛΟΣ, ΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΕπΙΜΕΛΕΙΑ

ΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ

R

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ

ΦΙΛΙππΟΣ πΑπΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 6

© Copyright Λευτέρης Γιαννακουδάκης, Ελένη Γκίκα, Αλέξανδρος Γραμματικός, Σταμάτης Δαγδελένης, Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Στέργια Κάββαλου, Μαρία Καρδάτου, Κατερίνα Καριζώνη, Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου, Μαρία Κουγιουμτζή, Νίκος Κουνενής, Έλενα Μαρούτσου, Βαγγέλης Μπέκας, Μαρία Ξυλούρη, Ευθύμιος Γ. Σακκάς, Θανάσης Σκρουμπέλος, Αλέξης Β. Σταυράτης, Κωνσταντίνα Τασσοπούλου, Βάσια Τζανακάρη, Γιάννης Φαρσάρης, Φίλιππος Φιλίππου, Δημήτρης Χατζηκωνσταντίνου, Σπήλιος Χριστόπουλος, Νίκος Χρυσός – Φίλιππος Παπανικολάου – Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2014

Έτος 1ης έκδοσης: 2014 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα ☎ 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31

e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-5705-9

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 7

πΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

k προλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Λευτέρης Γιαννακουδάκης ❀ Ιστορίες με άλλο τέλος . . . Ελένη Γκίκα ❀ Το γράμμα που λείπει . . . . . . . . . . . . Αλέξανδρος Γραμματικός ❀ Ζωντανή βιβλιοθήκη . . . . Σταμάτης Δαγδελένης ❀ Μια βραδιά στην μπάρα . . . . Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης ❀ Υπάρχουν και καλά παιδιά Στέργια Κάββαλου ❀ Ηγεμονία του κενού . . . . . . . . . . Μαρία Καρδάτου ❀ Βιβλιοφιλία . . . . . . . . . . . . . . . Κατερίνα Καριζώνη ❀ Τα μάγια των βιβλίων . . . . . . . Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου ❀ Ο... συγγραφέας . . . . Μαρία Κουγιουμτζή ❀ Ένα αιρετικό χειρόγραφο . . . . . Νίκος Κουνενής ❀ Νόμπελ . . . . . . . . . . . . . . . . Έλενα Μαρούτσου ❀ Σελιδοδείκτης από μαλλιά . . . . . Βαγγέλης Μπέκας ❀ Τα σκοτάδια . . . . . . . . . . . . . . Μαρία Ξυλούρη ❀ Όλες οι ιστορίες – Οικιακός ωκεανός Ευθύμιος Γ. Σακκάς ❀ Απουσία στο παρόν . . . . . . . . Θανάσης Σκρουμπέλος ❀ Το ταξίδι . . . . . . . . . . . . Αλέξης Β. Σταυράτης ❀ Το τελευταίο μυθιστόρημα . . . Κωνσταντίνα Τασσοπούλου ❀ Ιάσονας . . . . . . . . . . Βάσια Τζανακάρη ❀ Ο Άνθρωπος που αγαπούσε τα βιβλία

17 32 38 49 61 66 70 77 80 86 97 102 117 122 127 133 142 158 162



XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 8

πΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Γιάννης Φαρσάρης ❀ Ο πρωτοεμφανιζόμενος . . . . . . . Φίλιππος Φιλίππου ❀ Ευλαλία . . . . . . . . . . . . . . . Δημήτρης Χατζηκωνσταντίνου ❀ Όνειρο ήτανε... . . . Σπήλιος Χριστόπουλος ❀ Το μυστήριο της οδού Τσετβά Νίκος Χρυσός ❀ Τα Λαλάκια . . . . . . . . . . . . . . . .

175 183 193 200 215

βιογραφικα σημειωματα . . . . . . . . . . . . . . . . . 229



XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 9

πΡΟΛΟΓΟΣ

k «Δε σου φέραμε τίποτ’ άλλο από ιστορίες μακρυνών τόπων· ανάμνησες από πράγματα κι αρώματα πολύτιμα». Οι στίχοι αυτοί του Δ. Ι. Αντωνίου συχνά μ’ επισκέπτονται όταν αρχίζω ή τελειώνω ένα βιβλίο. Κι ίσως είναι η διπλή ιδιότητα του Αντωνίου, ποιητής και καπετάνιος, που μεγέθυνε μέσα μου την πρώτη εντύπωση που μου έκαναν οι στίχοι, ώστε να τους ταυτίσω με τη διαδικασία της ανάγνωσης. Γιατί, τι άλλο είναι τα βιβλία παρά απέραντα ταξίδια, ριψοκίνδυνες περιπέτειες, απρόσμενες συναντήσεις, διαδρομές, απώλειες, μάχες κι έρωτες· τι άλλο παρά ιστορίες τόπων και χρόνων μακρινών, μνήμες, πρόσωπα, πράγματα κι αρώματα πολύτιμα. Θυμάμαι, νεαρός, μ’ άγουρο ακόμα το πάθος της ανάγνωσης, υπήρξαν φορές που στις παρενθέσεις μικρών –συχνά άξιων διήγησης– περιπετειών μοχθούσα να στριμώξω το διάβασμα κάποιας ιστορίας, κι ήταν αυτός ένας τρόπος να διαστέλλω τον χρόνο ώστε να χωρά επεισόδια, εμπειρίες και συναντήσεις που δεν πρόφταινα μ’ άλλον τρόπο να ζήσω. Διεύρυνε έτσι το βιβλίο τη μνήμη, τη βάθαινε κι ευλογούσε τη φαντασία. Θυμάμαι μάλιστα πως συχνά, ενώ διηγιόμουν 

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 10

πΡΟΛΟΓΟΣ

κάποια τέτοια περιπέτειά μου σε φίλους, παρεισέφρεαν στην αφήγηση περιστατικά κι ήρωες των βιβλίων, χωρίς διάθεση δική μου να ξεγελάσω τους ακροατές, αλλά μάλλον σαν προϊόν ανάμιξης της ζωής εντός κι εκτός των σελίδων, οπότε τελικά προέκυπτε μια ολοζώντανη ανάμνηση, ο αχός μιας παραζάλης που εύκολα φέρνει στον νου τον ευφάνταστο ιδαλγό Δον Κιχώτη του Θερβάντες. Σ’ αυτό το κλίμα της αναγνωστικής φρεναπάτης επιδιώκουν να μας ταξιδέψουν τα διηγήματα σε αυτόν τον τόμο. Ένας άντρας εγκλωβίζεται σ’ ένα βιβλίο του οποίου οι ιστορίες εξελίσσονται διαφορετικά και κάθε φορά καταλήγουν με άλλο τέλος σε ένα παιχνίδι βασανιστικών παλινδρομήσεων. Παραμονή πρωτοχρονιάς, μια συγγραφέας συνομιλεί με ήρωες βιβλίων και παιδικά παιχνίδια που ζωντανεύουν για να της αποκαλύψουν το μυστικό που αναζητά εδώ και χρόνια. Μια εκατοντάχρονη βιβλιοθηκονόμος ζητά να εντοπίσει εκείνο το βιβλίο –δεν το θυμάται πια– στο οποίο συνάντησε μια φράση – ελπίδα, κατάρα και διαθήκη. Δύο συγγραφείς, ή ο συγγραφέας και το είδωλό του, μοιράζονται το ίδιο πάθος για μια σύγχρονη Δουλτσινέα-Βεατρίκη. Ένας οδηγός ταξί και μια συγγραφέας, η δημιουργός κι ο αναγνώστης, σε μιαν αναπάντεχη συνάντηση γράφουν μια ιστορία από κοινού. Μια νεαρή γυναίκα ελπίζει να γνωρίσει τον αγαπημένο της λογοτέχνη. Η ευχή, η προσμονή, η διάψευση κι η πάντα πιστή συντροφιά των τυπωμένων σελίδων. 

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 11

πΡΟΛΟΓΟΣ

Οι πρώτες αναγνωστικές εμπειρίες ενός κοριτσιού, μαθήματα ερωτισμού από τη Λαίδη Τσάτερλυ, ταξίδια στη Ρωσία με τον Τσέχωφ κι ένας παππούς που λησμονεί την άνοιά του για να απολαύσει ένα βιβλίο. Η είσοδος μιας νέας γυναίκας στη μαγική διαδικασία της συγγραφής σαν σίγουρο αντίδοτο στη μοναξιά. Ένας επίδοξος γραφιάς κι οι λέξεις που τον καταδιώκουν και τον στοιχειώνουν. Το άγνωστο χειρόγραφο του διάσημου συγγραφέα Σιοφάν μένει πεισματικά φυλαγμένο στα χέρια του μισοπάλαβου παλαιοβιβλιοπώλη Φο, αναζητώντας τον κατάλληλο αναγνώστη. Ο Βόλφγκανγκ Αλοΐσιους Ντιτερμάγιερ, ένας μονήρης υπερόπτης πεζογράφος, αρνείται, ακόμα κι έξω από τα βιβλία, να συνομιλήσει με την πραγματικότητα. Ένας ανεπίδοτος έρωτας, μια ηλιόλουστη Σκιαδενή, μια τρυφερή Σαλώμη κι ο Όσκαρ Ουάιλντ με το ειρωνικό χαμόγελό του να βολτάρει στις παραλίες της Ρόδου. Η απουσία της μάνας και τα φαντάσματα των ηρώων του Ντοστογιέφσκι πολιορκούν έναν άντρα οχυρωμένο ανάμεσα σε χιλιάδες τόμους. Μια ιστορία, μια άλλη, μια ακόμα που τις ακολουθεί, ώσπου η ζωή πεινασμένη για λέξεις, διψασμένη για λέξεις, μεταμορφώνεται σε νησίδα σ’ έναν ωκεανό από γραμμένες ιστορίες. Ένας άνθρωπος έγκλειστος σ’ ένα δωμάτιο· μια αναπόδραστη περιστροφή λέξεων σχηματίζει μια δίνη που αρνείται να τον εξαφανίσει. 

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 12

πΡΟΛΟΓΟΣ

Κατά την παραμονή του στο κελί μιας φυλακής του Αφγανιστάν, με μόνη συντροφιά λίγα βιβλία, ένας άντρας συγχέει τα γεγονότα με τις περιπέτειες των μυθιστορηματικών ηρώων που του κρατούν συντροφιά. Στο σκοτεινό παγκάκι του έρημου άλσους, μια πόρνη κι ένας κουρασμένος συγγραφέας αλλάζουν πρόσωπα στην προσπάθειά τους να επικοινωνήσουν πέρα από τις λέξεις. Μια γυναίκα συναντά τον αργοναύτη Ιάσονα, αγαπημένο ήρωα των παιδικών της διαβασμάτων, και τον καλεί να αψηφήσει για μια ακόμα φορά τις Συμπληγάδες. Το πάθος για τα βιβλία καταδικάζει έναν στρυφνό βιβλιοπώλη σε μια χάρτινη φυλακή, μακριά, πολύ μακριά από την αληθινή ζωή. Ένας νεαρός φιλόδοξος συγγραφέας μαθαίνει με τον πιο οριστικό τρόπο πως το ταλέντο ούτε πουλιέται, ούτε δανείζεται. Ο Πόε εμπνέει έναν μοναχικό αναγνώστη και τον μετατρέπει σ’ έναν επικίνδυνο δολοφόνο ή σ’ έναν ευφάνταστο διηγηματογράφο. Μια μάνα στοιχειωμένη από την απώλεια του παιδιού της αναζητά τη λύτρωση σ’ ένα βιβλίο, παρασύροντας προς στιγμή τον συγγραφέα να ελπίσει στο θαύμα. Ένα εγκαταλελειμμένο αρχοντικό ζωντανεύει μία ημέρα τον χρόνο κι ο αφηγητής το παρατηρεί από τ’ παράθυρό του, σε μια ιστορία που μοιάζει πιο πολύ με διήγημα του Πόε ή του Χένρυ Τζέημς, παρά με περιστατικό της πραγματικής ζωής. Το ex-libris σε κάποιο βιβλίο που αγοράζει από το παζά

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 13

πΡΟΛΟΓΟΣ

ρι είναι η αφορμή για τον ήρωα να ανακαλέσει τα ξένοιαστα παιδικά χρόνια και τις πρώτες λογοτεχνικές αναγνώσεις, μνήμες που αφήνουν μια πικρή γεύση ματαιότητας. Ο Δάντης, ο Καβάφης, ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, ο Προυστ, ο Μούζιλ, η Ζωρζ Σαρή, ο Κριστιάν Μπομπέν, ο Μπόρχες, ο Τσέχωφ, ο Σκόκος, ο Καχτίτσης, ο Τολστόι, ο Πούσκιν, ο Θεοτόκης, ο Σάλιντζερ κι ο Χάξλεϋ, ο Τόμας Χάρντυ κι ο Σινόπουλος, ο Όργουελ κι ο Πεσσόα, αναδύονται από αυτές τις σελίδες. Kι ακόμα ο Πινόκιο, ο Στοππάκιος, η Μανόν Λεσκό, ο Φάουστ κι οι Αδελφοί Καραμάζωφ, το Golem, ο Καρβάλιο κι ο Ρασκόλνικοφ, παρουσίες που μας θυμίζουν με τον σαφέστερο τρόπο πως κάθε έργο εμπεριέχει κι απαντά σ’ εκείνα που προηγήθηκαν, όχι μόνο σαν κρίκος μιας εξελικτικής αλυσίδας ιδεών, αλλά κυρίως σαν συνέπεια κι αποτέλεσμα βαθιά βιωμένης εμπειρίας. Σαν να παντρεύονται οι φωνές του συγγραφέα, των ηρώων του και των ηρώων άλλων συγγραφέων, έτσι ώστε να προκύπτει μια ζωηρή πολυφωνία. Ακόμα κι οι εικόνες που συμπληρώνουν τις ιστορίες του τόμου φέρνουν στον νου την εικονογραφία εκδόσεων άλλων εποχών, που μετουσιώνει τις λέξεις με μόνο σκοπό να ενισχύσει την απόλαυση της ανάγνωσης. Ένα προς ένα τα διηγήματα αυτά –είκοσι τέσσερα στον αριθμό, όσα και τα γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου– ανιχνεύουν τις διαφορετικές εκφράσεις της συνύπαρξής μας με τα βιβλία, διερευνούν τις αλληλεπιδράσεις της έντυπης και της σάρκινης ζωής, τα σημεία εκείνα στα οποία συντελείται η τομή κι η σύνθεση ανθρώπινης πράξης κι αναγνω

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 14

πΡΟΛΟΓΟΣ

στικής εμπειρίας. Αποκαλύπτουν με τον καλύτερο τρόπο τη διάθεσή μας να αντιληφθούμε τον κόσμο μέσα από μυθιστορηματικά πρόσωπα, μέσα από τα ποικίλα αυτά φανταστικά «εγώ» που πολλαπλασιάζουν την ανθρώπινη εμπειρία με έναν σχεδόν μαγικό τρόπο, έξω από τα όρια του υπαρκτού χρόνου, υπενθυμίζοντας σε κάθε σελίδα το πλήθος των πιθανών ενδεχομένων, ανάγοντας σε ασφαλή βεβαιότητα την ύπαρξη απεριόριστων εκδοχών σ’ ένα απειροδιάστατο σύμπαν γοητευτικής αβεβαιότητας και διαρκούς πολυσημίας. Σαν να ξεκλειδώνουν οι τυπωμένες αφηγήσεις, πόρτες στο άπειρο, μια δυνατότητα που μας στερεί η πεπερασμένη διάρκεια της βιολογικής ζωής. Να, λοιπόν, που ενώ ολόκληρη η λογοτεχνία είναι μια έννοια αφηρημένη, γίνεται απτή όταν ο καθένας από μας μιλά και γράφει για ήρωες που τον σημάδεψαν, όταν αναθυμάται κι ανασύρει συγγραφείς και ιστορίες, μυθιστορηματικούς χαρακτήρες και σκηνές της παγκόσμιας λογοτεχνίας σαν να ’ναι περιστατικά και πρόσωπα της πραγματικής ζωής. Με δεδομένο, λοιπόν, πως η ανάγνωση κάθε βιβλίου προϋποθέτει τη συνεργία συγγραφέα και αναγνώστη, τούτα τα διηγήματα μας υπενθυμίζουν ότι η σύμπραξη αυτή απαιτεί έναν κύκλο που διαρκώς διευρύνεται, καθώς ο συγγραφέας έχει ήδη επιδιώξει τη συνομιλία με τους προπάτορές του κι είναι ανάγκη για τον αναγνώστη να διερευνήσει τα διαβάσματα που τον απασχόλησαν. Κι ενώ κάθε λογοτεχνική ιστορία μάς υποβάλλει την ιδέα πως ο χρόνος του σύμπαντος ξεκινά στις πρώτες λέξεις της αρχικής σελίδας της, τα διηγήματα αυτά είναι μια απόδειξη συνέχειας, αφού 

XRYSOS_BIBLIA sel_Final_Layout 1 19/03/2014 4:45 ΜΜ Page 15

πΡΟΛΟΓΟΣ

συντηρούν γνωστούς μύθους και προσπαθούν να τους ανανεώσουν, σε μια εποχή μάλιστα που το πλήθος των εφήμερων πληροφοριών και οι ταχύτητες διάχυσης κι ανακύκλωσής τους αμβλύνουν την εντύπωση, εξασθενίζουν τη μνήμη, προσφέροντας υπηρεσίες μόνο στη λήθη και στη λησμονιά. Σ’ έναν κόσμο κατακερματισμένο πνευματικά, συναισθηματικά, ηθικά, κοινωνικά, ακόμα και φαινομενολογικά, οι ιστορίες αυτές, έτσι όπως προσπαθούν να αγκαλιάσουν ολόκληρο τον κύκλο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, είναι σαν να δοκιμάζουν να ανασυνθέσουν τον κόσμο στην ευρύτερη δυνατή ολότητά του, με την ίδια αυθάδη αθωότητα και την πειρακτική διάθεση που θα ’δειχνε ένα τσούρμο παιδιά πιασμένα το καθένα από άλλου χρώματος κορδέλα, ποδοβολώντας γύρω γύρω στο γελαστό τους γαϊτανάκι. Οι ιστορίες αυτές δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά στην ιστοσελίδα oldbooks.gr του Παλαιοβιβλιοπωλείου και λειτούργησαν σαν προθάλαμος εισαγωγής στον μαγικό κόσμο των παλαιών βιβλίων. Τώρα, στο σώμα ενός βιβλίου, βρίσκουν μια μόνιμη στέγη στις Εκδόσεις Καστανιώτη, σαν ένα ταξίδι που τελειώνει μόνο και μόνο για να αρχίσει ξανά. Καλή σας ανάγνωση. Ν Ι ΚΟ Σ Χ Ρ Υ Σ Ο Σ

