TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 5
ΠΙΤΕΡ ΤΙΛ (σε συνεργασία με τον ΜΠΛΕΪΚ ΜΑΣΤΕΡΣ)
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ Πώς οι τεχνολογικές startups χτίζουν το μέλλον μετΑΦΡΑση ΑΠΟ τΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
ΘΟδΩΡησ ΓεΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟσ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 6
τΙτΛΟσ ΠΡΩτΟτΥΠΟΥ: Peter Thiel with Blake Masters,
Zero to One (Notes on startups, or how to build the future) © ©
Copyright by Peter Thiel, 2014 Copyright για την ελληνική γλώσσα εκδόσεις Καστανιώτη Α.ε., Αθήνα 2015
Έτος 1ης έκδοσης: 2015 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της διεθνούς σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.
εΚδΟσεΙσ ΚΑστΑνΙΩτη Α.ε. ΓΡΑΦεΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒΙΒΛΙΟΠΩΛεΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31
e-mail: info@kastaniotis.com www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-5957-2
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 7
περιεχομενα
εΙσΑΓΩΓη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
η πρόκληση του μέλλοντος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Party lke it’s 1999 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Όλες οι επιτυχημένες εταιρείες είναι διαφορετικές . . . . . . . . . . . η ιδεολογία του ανταγωνισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . το πλεονέκτημα του τελευταίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . δεν είστε λαχείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ακολουθήστε τα λεφτά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . μυστικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Θεμέλεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Οι μηχανισμοί της μαφίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αν το χτίσετε, θα έρθουν; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Άνθρωποι και μηχανές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . το (πράσινο) χρώμα του χρήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . το παράδοξο του ιδρυτή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13 21 33 47 58 75 101 113 129 141 150 166 180 203
εΠΙΛΟΓΟσ: στΑσΙμΟτητΑ Ή μΟνΑδΙΚΟτητΑ; . . . . . . . . . . . . 221 εΥΧΑΡΙστΙεσ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 εΥΡετηΡΙΟ εΙΚΟνΩν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 εΥΡετηΡΙΟ εννΟΙΩν ΚΑΙ ΟνΟμΑτΩν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 εΥΡετηΡΙΟ ετΑΙΡεΙΩν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 8
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 9
εΙσΑΓΩΓη
Κάθε πράγμα στις επιχειρήσεις συμβαίνει μόνο μια φορά. Ο επόμενος μπιλ Γκέιτς δεν θα φτιάξει ένα λειτουργικό σύστημα. Οι επόμενοι Λάρι Πέιτζ και σεργκέι μπριν δεν θα φτιάξουν μια μηχανή αναζήτησης. Και ο επόμενος μαρκ Ζάκερμπεργκ δεν θα φτιάξει ένα site κοινωνικής δικτύωσης. Αν αντιγράφετε αυτούς τους ανθρώπους, δεν μαθαίνετε από αυτούς. Φυσικά, είναι πιο εύκολο να αντιγράψει κάποιος ένα μοντέλο από το να φτιάξει κάτι καινούργιο. Όταν κάνουμε πράγματα που γνωρίζουμε ήδη, πηγαίνουμε τον κόσμο από το 1 στο n – ουσιαστικά, απλώς προσθέτουμε στα γνωστά και τα γνώριμα. Κάθε φορά που φτιάχνουμε κάτι καινούργιο, όμως, πηγαίνουμε από το 0 στο 1. η πράξη της δημιουργίας είναι μοναδική, όπως και η στιγμή της δημιουργίας καθαυτήν, και το αποτέλεσμα είναι κάτι φρέσκο και παράξενο. Αν δεν επενδύσουν στη δυσκολία του να δημιουργήσουν νέα πράγματα, οι αμερικανικές επιχειρήσεις θα αποτύχουν στο μέλλον, όσο μεγάλα κι αν παραμένουν τα κέρδη τους σήμερα. τι θα γίνει όταν θα έχουμε κερδίσει όσα είναι δυνατόν να αντλήσουμε από τη βελτιστοποίηση των παλιών επιχειρηματικών μοντέλων που κληρονομήσαμε; Όσο απίθανο κι αν ακούγεται, η απάντηση είναι πιθανότατα πολύ χειρότερη από την κρίση του 2008.1 Οι σημερινές «καλές πρακτικές» οδηγούν σε 1. η οικονομική κρίση που προέκυψε από την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων στις ηΠΑ. (σ.τ.μ.)
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 10
10
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
αδιέξοδα. τα καλύτερα μονοπάτια είναι τα νέα, τα απάτητα. σε έναν κόσμο γιγάντιων γραφειοκρατιών, τόσο δημόσιων, όσο και ιδιωτικών, το να αναζητά κανείς ένα νέο μονοπάτι είναι λίγο πολύ σαν να εύχεται για ένα θαύμα. στην πραγματικότητα, αν είναι να πετύχει η αμερικανική επιχειρηματικότητα, θα χρειαστούμε εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες θαύματα. Αυτό θα ήταν καταθλιπτικό, αν δεν είχαμε ένα σημαντικό δεδομένο: Ότι οι άνθρωποι ξεχωρίζουν από όλα τα άλλα είδη ακριβώς επειδή έχουν την ικανότητα να παράγουν θαύματα. Αυτά τα θαύματα τα αποκαλούμε «τεχνολογία». η τεχνολογία είναι θαυματουργή ακριβώς επειδή μας επιτρέπει να πετυχαίνουμε περισσότερα πράγματα με λιγότερο κόπο, να αναβαθμίζουμε τις θεμελιώδεις ικανότητές μας σε ένα ανώτερο επίπεδο. Κι άλλα ζώα κατασκευάζουν ενστικτωδώς φράγματα και κυψέλες, εμείς όμως είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να εφευρίσκουμε καινούργια πράγματα καθώς και καλύτερους τρόπους για να τα κατασκευάζουμε. Οι άνθρωποι δεν αποφασίζουν τι θα φτιάξουν επιλέγοντας από κάποιο συμπαντικό κατάλογο επιλογών που τους έχει δοθεί από πριν – αντιθέτως, δημιουργώντας καινούργιες τεχνολογίες, ξαναγράφουμε το σχέδιο του κόσμου από την αρχή. Αυτές είναι βασικές αλήθειες που διδάσκουμε σε παιδιά της δευτέρας δημοτικού, αλλά εύκολα τις ξεχνάμε σε έναν κόσμο όπου πολλά από όσα κάνουμε είναι επαναλήψεις πραγμάτων που έχουν ξαναγίνει. το Από το μηδέν στο Ένα είναι ένα βιβλίο για το πώς μπορούμε να χτίσουμε εταιρείες που δημιουργούν νέα πράγματα. είναι βασισμένο σε όσα μού έχει άμεσα διδάξει η εμπειρία μου ως συνιδρυτή της PayPal και της Palantir και ως επενδυτή σε εκατοντάδες startups,2 συμπεριλαμβανομένων του Facebook 2. «Startups» αποκαλούνται οι νεοφυείς επιχειρήσεις στο χώρο της τεχνολογίας. Παρόλο που ο όρος «νεοφυείς επιχειρήσεις» χρησιμοποιείται σπορα-
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
11
και της SpaceX. Ωστόσο, αν και έχω παρατηρήσει πολλά χαρακτηριστικά μοτίβα, τα οποία και αποτυπώνω εδώ, ετούτο το βιβλίο δεν προσφέρει καμία συνταγή επιτυχίας. το παράδοξο της διδασκαλίας της επιχειρηματικότητας είναι ότι μια τέτοια συνταγή δεν μπορεί να υπάρξει – επειδή κάθε καινοτομία είναι νέα και μοναδική, καμία αρχή δεν μπορεί να προδιαγράψει με απόλυτους όρους το πώς μπορεί να γίνει κανείς καινοτόμος. Όντως, το πιο ισχυρό και χαρακτηριστικό μοτίβο που έχω παρατηρήσει είναι ότι οι επιτυχημένοι άνθρωποι ανακαλύπτουν αξία σε αναπάντεχα μέρη, και αυτό το πετυχαίνουν με το να προσεγγίζουν την επιχειρηματικότητα με αφετηρία ορισμένες βασικές αρχές, και όχι συνταγές. ετούτο το βιβλίο προέκυψε μέσα από ένα μάθημα για startups, που δίδαξα στο πανεπιστήμιο στάνφορντ το 2012. Οι φοιτητές μπορούν να γίνουν πάρα πολύ ικανοί σε αρκετές ειδικότητες, αλλά πολλοί από αυτούς δεν μαθαίνουν ποτέ τι μπορούν να κάνουν με αυτές τις ικανότητες στον έξω κόσμο. Ο πρωταρχικός μου στόχος στη διδασκαλία του μαθήματος ήταν να βοηθήσω τους φοιτητές μου να δουν πέρα από τις τροχιές που προδιαγράφουν οι ακαδημαϊκές τους ειδικότητες, προς το ευρύτερο μέλλον που καλούνται να συνδιαμορφώσουν. Ένας από αυτούς τους φοιτητές, ο μπλέικ μάστερς, κράτησε λεπτομερείς σημειώσεις από τα μαθήματα, οι οποίες στη συνέχεια κυκλοφόρησαν ευρύτατα, ακόμα και εκτός πανεπιστημίου. στο Από το μηδέν στο Ένα δούλεψα μαζί του για να προσαρμόσουμε τις σημειώσεις ώστε να απευθύνονται σε ένα ευρύτερο κοινό. δεν υπάρχει κανένας λόγος το μέλλον να διαμορφώνεται μονάχα στο στάνφορντ, ή στα πανεπιστήμια, ή στη σίλικον Βάλεϊ.
δικά στα ελληνικά, σε αυτό το βιβλίο θα χρησιμοποιήσουμε τον –πολύ πιο διαδεδομένο και στο εγχώριο «οικοσύστημα»– αγγλικό όρο. (σ.τ.μ.)
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 12
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 13
1 Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
Κάθε φορά που περνάω έναν υποψήφιο για δουλειά από συνέντευξη, μου αρέσει να κάνω αυτή την ερώτηση: «Για ποιο σημαντικό θέμα συμφωνούν μαζί σας πάρα πολύ λίγοι άνθρωποι;» η ερώτηση μοιάζει εύκολη επειδή είναι σαφής. στην πραγματικότητα, είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί. είναι δύσκολη διανοητικά, επειδή οι γνώσεις που όλοι διδάσκονται στο σχολείο είναι εξ ορισμού αποδεκτές από τους πάντες. είναι δύσκολη και ψυχολογικά, επειδή ο ερωτηθείς καλείται να πει κάτι που γνωρίζει ότι δεν είναι δημοφιλές. η ιδιοφυΐα είναι σπάνιο πράγμα, αλλά το θάρρος είναι ακόμα σπανιότερο. συνήθως ακούω απαντήσεις όπως οι εξής: «το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι ελαττωματικό και πρέπει να διορθωθεί άμεσα». «Οι ηΠΑ είναι εξαιρετικό έθνος». «δεν υπάρχει Θεός». είναι κακές απαντήσεις αυτές. η πρώτη και η δεύτερη τοποθέτηση μπορεί να είναι αληθινές, αλλά πολλοί άνθρωποι συμφωνούν μ’ αυτές. η τρίτη παίρνει θέση σε μια γνώριμη διαφωνία. Αντιθέτως, μια καλή απάντηση στο ερώτημα θα είχε αυτή τη μορφή: «Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν στο Χ, αλλά η αλήθεια είναι το αντίθετο του Χ». Θα δώσω τη δική μου απάντηση λίγο παρακάτω σ’ αυτό το κεφάλαιο.
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 14
14
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
τι σχέση έχει μια τέτοια αντιδραστική ερώτηση με το μέλλον; σύμφωνα με τον πιο υποτυπώδη ορισμό, μέλλον είναι το σύνολο όλων των στιγμών που δεν έχουν συμβεί ακόμα. Ωστόσο, αυτό που κάνει το μέλλον ξεχωριστό και σημαντικό δεν είναι το ότι δεν έχει έρθει ακόμα, αλλά το ότι, όταν έρθει, ο κόσμος θα είναι διαφορετικός από ό,τι είναι σήμερα. Κατά συνέπεια, αν τίποτε απολύτως δεν αλλάξει στις κοινωνίες μας από σήμερα και για εκατό χρόνια, τότε το μέλλον απέχει περισσότερα από εκατό χρόνια. Αν τα πράγματα αλλάξουν ραγδαία μέσα στην επόμενη δεκαετία, τότε το μέλλον είναι κοντά. Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον με ακρίβεια, αλλά υπάρχουν δύο πράγματα που γνωρίζουμε για αυτό: Θα είναι διαφορετικό και πρέπει να έχει τις ρίζες του στον κόσμο του σήμερα. Οι περισσότερες απαντήσεις στην αντιδραστική μου ερώτηση αποτελούν διαφορετικές θεάσεις του σήμερα. Οι καλές απαντήσεις είναι το πλησιέστερο που μπορούμε να φτάσουμε στο να κρυφοκοιτάξουμε το μέλλον.
ΑΠΟ τΟ μηδεν σ τΟ ενΑ: τΟ μεΛΛΟν τησ ΠΡΟΟδΟΥ
Όταν σκεφτόμαστε το μέλλον, ελπίζουμε ότι θα πρόκειται για ένα μέλλον προοδευτικό. Αυτή η πρόοδος μπορεί να πάρει δύο μορφές. «Οριζόντια» ή «εκτατική» πρόοδος είναι αυτή που προέρχεται από την αντιγραφή πραγμάτων που έχουν αποδείξει ότι λειτουργούν – είναι η πορεία από το 1 στο n. την οριζόντια πρόοδο είναι εύκολο να την οραματιστεί κανείς, επειδή ξέρουμε ήδη με τι μοιάζει. η «κάθετη» ή «εντατική» πρόοδος είναι αυτή που έρχεται με τη δημιουργία νέων πραγμάτων – είναι η πορεία από το 0 στο 1. είναι δυσκολότερο να φανταστεί κανείς την κάθετη πρόοδο, επειδή προϋποθέτει πράγματα που δεν έχει κάνει κανείς ως τώρα. Αν πάρεις μια γραφομηχανή και φτιάξεις άλλες εκατό, έχεις κάνει οριζόντια
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 15
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
15
Κάθετη ή εντατική πρόοδος Δημιουργία νέων πραγμάτων
Οριζόντια ή εκτατική πρόοδος Αντιγραφή πραγμάτων που λειτουργούν
πρόοδο. Αν έχεις μια γραφομηχανή και φτιάξεις έναν επεξεργαστή κειμένου, έχεις κάνει κάθετη πρόοδο. σε μακροσκοπικό επίπεδο, η λέξη που χαρακτηρίζει την οριζόντια πρόοδο είναι η «παγκοσμιοποίηση», το να παίρνεις πράγματα που λειτουργούν κάπου και να τα κάνεις να λειτουργούν παντού. η Κίνα είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της παγκοσμιοποίησης: το εικοσαετές πλάνο της χώρας είναι να γίνει όπως είναι οι ηΠΑ σήμερα. Οι Κινέζοι αντιγράφουν ευθέως οτιδήποτε έχει λειτουργήσει στον αναπτυγμένο κόσμο: τους σιδηρόδρομους του 19ου αιώνα, τον κλιματισμό του 20ού αιώνα, ακόμα και ολόκληρες πόλεις. μπορεί στην πορεία να προσπερνούν μερικά βήματα –πηγαίνοντας κατευθείαν στις ασύρματες επικοινωνίες, χωρίς να εγκαθιστούν γραμμές τηλεφωνίας, για παράδειγμα– αλλά, όπως και να ’χει, αυτό που κάνουν είναι να αντιγράφουν. η λέξη που χαρακτηρίζει την κάθετη πρόοδο, την πορεία από το 0 στο 1, είναι η «τεχνολογία». η ραγδαία πρόοδος της τεχνολογίας πληροφοριών τις τελευταίες δεκαετίες έχει μετατρέψει τη σίλικον Βάλεϊ3 σε πρωτεύουσα της «τεχνολογίας» 3. Έτσι αποκαλείται ανεπίσημα μια περιοχή της βόρειας Καλιφόρνιας που περιλαμβάνει ολόκληρη την κοιλάδα της σάντα Κλάρα, το νότιο κομμάτι της
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 16
16
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
Τεχνολογία Από το 0 στο 1
Παγκοσμιοποίηση Από το 1 στο n
γενικότερα. Αλλά η τεχνολογία δεν υπάρχει λόγος να περιορίζεται στην πληροφορία και στους υπολογιστές. σύμφωνα με τον ορθό ορισμό, κάθε νέος και καλύτερος τρόπος να κάνει κανείς οτιδήποτε είναι τεχνολογία. Καθώς η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία είναι διαφορετικοί φορείς της προόδου, είναι εφικτό ακόμα και να συνυπάρχουν. Για παράδειγμα, ο αιώνας από το 1815 μέχρι το 1914 ήταν μια περίοδος ταχείας τεχνολογικής ανάπτυξης και ραγδαίας παγκοσμιοποίησης. Ανάμεσα στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο και στο ταξίδι του Κίσινγκερ στην Κίνα το 1971,4 σημειώθηκαν ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά όχι έντονη παγκοσμιοποίηση. Από το 1971 βλέπουμε έξαρση της παχερσονήσου του σαν Φρανσίσκο και μερικές ακόμα τοποθεσίες. σε πόλεις όπως το Κουπερτίνο, το μάουντεν Βιου και το Πάλο Άλτο φιλοξενούνται μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας του κόσμου – κι από εκεί πήρε η σίλικον Βάλεϊ το όνομά της, που σημαίνει «Κοιλάδα του πυριτίου». το πυρίτιο είναι το υλικό από το οποίο κατασκευάζονται οι ημιαγωγοί. (σ.τ.μ.) 4. Ο τότε σύμβουλος εθνικής Ασφάλειας των ηΠΑ Χένρι Κίσινγκερ ταξίδεψε δύο φορές στην Κίνα το 1971, προετοιμάζοντας το έδαφος για το ιστορικό ταξίδι του Προέδρου Ρίτσαρντ νίξον στο Πεκίνο την επόμενη χρονιά, που με τη σειρά του οδήγησε στη δημιουργία σχέσεων και διαύλων επικοινωνίας ανάμεσα στις δύο χώρες. (σ.τ.μ.)
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 17
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
17
γκοσμιοποίησης με μετριασμένη τεχνολογική ανάπτυξη, περιορισμένη κυρίως στον τομέα της τεχνολογίας της πληροφορίας. με βάση αυτή την εποχή της παγκοσμιοποίησης, εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ότι οι επόμενες δεκαετίες θα φέρουν ακόμα περισσότερη σύγκλιση και ομογενοποίηση. Ακόμα και η καθημερινή μας γλώσσα μοιάζει να υποδηλώνει την πίστη σε ένα τεχνολογικό τέλος της Ιστορίας: Ο διαχωρισμός του κόσμου σε «αναπτυγμένα» και «αναπτυσσόμενα» κράτη υπονοεί ότι ο «αναπτυγμένος» κόσμος έχει ήδη πετύχει ό,τι είναι εφικτό να επιτευχθεί, και τα φτωχότερα κράτη απλώς χρειάζεται να φτάσουν μέχρι εκεί. δεν πιστεύω ότι ισχύει κάτι τέτοιο. η δική μου απάντηση στην αντιδραστική μου ερώτηση είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως το μέλλον του κόσμου θα καθοριστεί από την παγκοσμιοποίηση, αλλά η αλήθεια είναι ότι η τεχνολογία θα παίξει σημαντικότερο ρόλο. Χωρίς τεχνολογικές αλλαγές, αν η Κίνα διπλασιάσει την ενεργειακή της κατανάλωση μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, θα διπλασιάσει και τη μόλυνση που προκαλεί στην ατμόσφαιρα. Αν καθένα από τα εκατοντάδες εκατομμύρια νοικοκυριά της Ινδίας άρχιζε να ζει όπως οι σύγχρονοι Αμερικανοί –χρησιμοποιώντας μόνο τα σημερινά εργαλεία– το αποτέλεσμα θα ήταν καταστροφικό για το περιβάλλον. η επέκταση των παλιών δοκιμασμένων τρόπων παραγωγής πλούτου ανά τον κόσμο θα οδηγούσε σε κατάρρευση. σε έναν κόσμο πεπερασμένων πόρων, η παγκοσμιοποίηση χωρίς νέες τεχνολογίες δεν είναι βιώσιμη. η εμφάνιση νέων τεχνολογιών δεν αποτέλεσε ποτέ αυτόματη λειτουργία της Ιστορίας. Οι μακρινοί πρόγονοί μας ζούσαν σε στατικές κοινωνίες μηδενικού αθροίσματος. σε αυτές, επιτυχία σήμαινε οικειοποίηση αγαθών που ανήκαν σε άλλους. η δημιουργία νέων πηγών πλούτου ήταν σπάνια και, μακροπρόθεσμα, δεν επαρκούσε για να σώσει τον μέσο άνθρωπο α2 – Από το μηδέν στο ένα
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 18
18
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
πό μια πολύ σκληρή ζωή. στη συνέχεια, έπειτα από δέκα χιλιάδες χρόνια σπασμωδικής προόδου, από την πρωτόγονη γεωργία στους μεσαιωνικούς ανεμόμυλους και τους αστρολάβους του 16ου αιώνα, ο σύγχρονος κόσμος γνώρισε μια ξαφνική και ακατάβλητη τεχνολογική πρόοδο, από την εφεύρεση της ατμομηχανής στη δεκαετία του 1760 μέχρι περίπου το 1970. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κληρονομήσουμε εμείς μια κοινωνία πλουσιότερη από όσο θα μπορούσε να διανοηθεί οποιαδήποτε από τις προηγούμενες γενιές. Οποιαδήποτε εκτός από τις γενιές των γονιών και των παππούδων μας, δηλαδή. στα τέλη της δεκαετίας του ’60, εκείνοι φαντάζονταν πως η εξέλιξη που ζούσαν θα συνεχιζόταν απρόσκοπτη. Οραματίζονταν την εργάσιμη εβδομάδα των τεσσάρων ημερών, ενέργεια τόσο φτηνή που δεν θα έχει νόημα να υπολογίζουμε την κατανάλωσή της, διακοπές στο φεγγάρι. Αλλά όλα αυτά δεν συνέβησαν. τα κινητά τηλέφωνα που μας αποσπούν την προσοχή από τον γύρω κόσμο μάς αποσπούν την προσοχή και από το ότι ο γύρω κόσμος είναι αλλόκοτα παλιός. μόνο οι υπολογιστές και οι τηλεπικοινωνίες έχουν βελτιωθεί θεαματικά από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι γονείς μας έκαναν λάθος όταν φαντάζονταν ένα καλύτερο μέλλον – το λάθος τους ήταν απλώς το ότι το φαντάζονταν ως κάτι που θα συνέβαινε αυτομάτως. σήμερα η πρόκληση είναι και να φανταστούμε αλλά και να δημιουργήσουμε τις νέες τεχνολογίες που θα κάνουν τον 21ο αιώνα πιο ειρηνικό και πιο πλούσιο από τον 20ό.
Ο τΡΟΠΟσ τΩν STARTUPS
η νέα τεχνολογία συνήθως προκύπτει από νέες επιχειρηματικές προσπάθειες, από τις startups. Από τους «Ιδρυτές Πατέ-
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 19
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
19
ρες» των ηνωμένων Πολιτειών5 και τη Βασιλική Ακαδημία6 μέχρι τους «οκτώ προδότες» της Fairchild Semiconductors,7 πολλές φορές στο παρελθόν μικρές ομάδες ανθρώπων που δημιουργήθηκαν με έναν κοινό σκοπό έχουν αλλάξει τον κόσμο προς το καλύτερο. η ευκολότερη εξήγηση αυτού του φαινομένου είναι αρνητική: είναι δύσκολο να αναπτύξεις νέα πράγματα σε μεγάλους οργανισμούς και είναι ακόμα δυσκολότερο να τα αναπτύξεις μόνος σου. Οι γραφειοκρατικές ιεραρχίες κινούνται πολύ αργά και τα εμπεδωμένα συμφέροντα αποφεύγουν το ρίσκο. στους περισσότερους δυσλειτουργικούς οργανισμούς, το να δείχνεις ότι γίνεται δουλειά είναι καλύτερη στρατηγική επαγγελματικής ανέλιξης από το να κάνεις όντως δουλειά. (Παρεμπιπτόντως, αν αυτή η περιγραφή ταιριάζει στην εταιρεία σας, παραιτηθείτε αμέσως.) στο αντίθετο άκρο, μια μοναχική ιδιοφυΐα μπορεί να δημιουργήσει ένα κλασικό έργο τέχνης ή λογοτεχνίας, αλλά δεν θα μπορούσε ποτέ να δημιουργήσει μια ολόκληρη αγορά. Οι startups λειτουργούν με βάση την αρχή που λέει ότι είναι απαραίτητο να δουλέψεις μαζί με άλλους για να υλοποιήσεις πράγματα, αλλά επίσης ότι πρέπει να μείνεις αρκετά μικρός ώστε να μπορείς να το κάνεις. 5. Οι πολιτικοί που ηγήθηκαν της επανάστασης των δεκατριών βρετανικών αποικιών της Βόρειας Αμερικής κατά του στέμματος, αυτοί που υπέγραψαν τη διακήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1776 και επίσης αυτοί που συμμετείχαν στη σύνταξη του πρώτου αμερικανικού συντάγματος και οι συμμετέχοντες στη συνταγματική σύνοδο του 1787. (σ.τ.μ.) 6. η αρχαιότερη επιστημονική ακαδημία που λειτουργεί ακόμα. η «Royal Society» ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1660. (σ.τ.μ.) 7. Οκτώ διδακτορικοί φοιτητές που παραιτήθηκαν από τη Shockley Semiconductor Laboratory το 1957 για να ιδρύσουν τη Fairchild Semiconductors, μια εταιρεία που έφερε επανάσταση στην τεχνολογία των ημιαγωγών και «γέννησε» εταιρείες όπως η AMD και η Intel. μέλος των οκτώ ήταν και ο μετέπειτα ιδρυτής της Intel Γκόρντον μουρ, που διατύπωσε τον διάσημο ομώνυμο νόμο. (σ.τ.μ.)
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 20
20
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
σύμφωνα με τον θετικό ορισμό, μια startup είναι η μεγαλύτερη δυνατή ομάδα ανθρώπων την οποία μπορείς να πείσεις να εφαρμόσει ένα σχέδιο για τη δημιουργία ενός διαφορετικού μέλλοντος. το πιο ισχυρό χαρτί μιας νέας εταιρείας είναι ο νέος τρόπος σκέψης. το μικρό μέγεθος προσφέρει χώρο για σκέψη και αυτό είναι πιο σημαντικό ακόμα και από την ευκινησία που επίσης προσφέρει. Αυτό το βιβλίο έχει να κάνει με τις ερωτήσεις που πρέπει να θέσετε και να απαντήσετε για να επιτύχετε στο στίβο της δημιουργίας νέων πραγμάτων. Οι σελίδες που ακολουθούν δεν είναι εγχειρίδιο, ούτε αρχείο γνώσης, αλλά μια άσκηση στον τρόπο σκέψης. Γιατί αυτό χρειάζεται να κάνει μια startup: να αμφισβητήσει τις έτοιμες ιδέες και να ξανασκεφτεί όλη την αγορά στην οποία απευθύνεται, από την αρχή.
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 21
2 P A R T Y L I K E I T’S 1999 8
η αντιδραστική μας ερώτηση –«Για ποιο σημαντικό θέμα συμφωνούν μαζί σας πάρα πολύ λίγοι άνθρωποι;»– είναι δύσκολο να απαντηθεί άμεσα. μπορεί κανείς να ξεκινήσει με μια άλλη ερώτηση, προκαταρκτική: σε ποια πράγματα συμφωνούν όλοι; «η τρέλα είναι σπάνια στα άτομα – μα σε ομάδες, κόμματα, έθνη και εποχές είναι ο κανόνας» έγραψε ο νίτσε (πριν τρελαθεί). Αν μπορείτε να αναγνωρίσετε μια παράλογη δημοφιλή πεποίθηση, μπορείτε να βρείτε τι κρύβεται από πίσω της: η αντιδραστική αλήθεια που ψάχνουμε. σκεφτείτε μια βασική υπόθεση: Οι εταιρείες υπάρχουν για να βγάζουν λεφτά, όχι για να χάνουν. Αυτό θα έπρεπε να είναι προφανές σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. δεν ήταν όμως και τόσο προφανές σε πολλούς ανθρώπους στα τέλη της δεκαετίας του ’90, όταν ακόμα και οι μεγαλύτερες χασούρες περιγράφονταν ως επένδυση για ένα καλύτερο, λαμπρότερο μέλλον. η συμβατική σοφία της «νέας Οικονομίας» θεωρούσε τους επισκέπτες μιας ιστοσελίδας ως καλύτερο, πιο έγκυρο και πιο προοδευτικό οικονομικό δείκτη από κάτι πεζό όπως το κέρδος. Οι συμβατικές απόψεις αποδεικνύονται αυθαίρετες και λανθασμένες μόνο εκ των υστέρων – όποτε μια από αυτές καταρρέει, την αποκαλούμε «φούσκα». Αλλά οι στρεβλώσεις που προκαλούν οι φούσκες δεν εξαφανίζονται όταν εκείνες σκάνε. 8. τίτλος τραγουδιού του Prince. σημαίνει «Γλεντήστε σαν να είναι 1999». (σ.τ.μ.)
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 22
22
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
η τρέλα του Ίντερνετ τη δεκαετία του ’90 ήταν η μεγαλύτερη φούσκα που είδε ο κόσμος από το Κραχ του 1929 και τα μαθήματα που προέκυψαν από αυτήν ορίζουν –και στρεβλώνουν– σχεδόν όλες τις ιδέες περί τεχνολογίας σήμερα. το πρώτο βήμα για να σκεφτούμε πιο καθαρά είναι να αμφισβητήσουμε αυτά που νομίζουμε ότι ξέρουμε για το παρελθόν.
μΙΑ εΠΙσΚΟΠηση τησ δεΚΑετΙΑσ τΟΥ ’90
η δεκαετία του ’90 έχει καλή εικόνα και καλή φήμη στο μυαλό των περισσοτέρων. τείνουμε να τη θυμόμαστε σαν μια εποχή αισιοδοξίας και ευημερίας, που απλώς έτυχε να τελειώσει με το κραχ της αγοράς του Ίντερνετ. Ωστόσο, πολλά από εκείνα τα χρόνια δεν ήταν τόσο χαρούμενα, όσο τα χρωματίζει η νοσταλγία. Έχουμε ξεχάσει εδώ και πολύ καιρό το παγκόσμιο πλαίσιο γύρω από εκείνη τη δεκαοχτάμηνη μανία που εμφανίστηκε στα τέλη της συγκεκριμένης δεκαετίας. η δεκαετία του ’90 ξεκίνησε με μια έξαρση ευφορίας, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου τον νοέμβρη του 1989. Ήταν μια ευφορία βραχύβια. μέχρι τα μέσα του 1990 οι ηνωμένες Πολιτείες είχαν μπει σε ύφεση. τεχνικά, η περίοδος αυτή τελείωσε τον μάρτιο του ’91, αλλά η ανάκαμψη ήταν αργή και η ανεργία συνέχισε να αυξάνεται μέχρι τον Ιούλιο του ’92. Ο κατασκευαστικός κλάδος δεν ανέκαμψε ποτέ. η στροφή της οικονομίας προς μια μορφή οικονομίας υπηρεσιών ήταν παρατεταμένη και επώδυνη. η περίοδος από το 1992 μέχρι τα τέλη του 1994 ήταν πολύ δυσάρεστη. Οι ειδήσεις έπαιζαν συνεχώς εικόνες νεκρών Αμερικανών στρατιωτών στο μογκαντίσου.9 το άγχος για την πα9. Αναφέρεται στην επέμβαση δυνάμεων του Οηε και των ηΠΑ στον αιματηρό εμφύλιο της σομαλίας. η «μάχη του μογκαντίσου» έχει καταγραφεί
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 23
PARTY LIKE IT’S 1999
23
γκοσμιοποίηση και την ανταγωνιστικότητα των ηΠΑ γινόταν όλο και πιο έντονο, καθώς όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας μεταφέρονταν στο –φθηνότερο– μεξικό. Αυτό το ρεύμα απαισιοδοξίας έδιωξε τον Πρόεδρο μπους από τη θέση του και έδωσε ένα είκοσι τοις εκατό στον Ρος Περό, τρίτο υποψήφιο για το αξίωμα του Προέδρου το ’92 – το καλύτερο ποσοστό τρίτου υποψηφίου σε εκλογές ύστερα από εκείνο που είχε πάρει ο Θίοντορ Ρούσβελτ το 1912. Και δεν ξέρω τι αντιπροσώπευε η τρέλα γύρω από τους Nirvana, την grunge σκηνή10 και την ηρωίνη, αλλά σίγουρα δεν εξέφραζε ελπίδα ή εμπιστοσύνη. τα πράγματα στη σίλικον Βάλεϊ ήταν επίσης στενόχωρα. η Ιαπωνία έμοιαζε να κερδίζει τη μάχη των ημιαγωγών. το Ίντερνετ δεν είχε απογειωθεί ακόμα, εν μέρει επειδή η εμπορική του χρήση ήταν απαγορευμένη μέχρι τα τέλη του 1992, και επίσης επειδή δεν υπήρχαν web browsers11 φιλικοί προς τους απλούς χρήστες. είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν έφτασα στο στάνφορντ το 1985, οι περισσότεροι φοιτητές επέλεγαν να σπουδάσουν οικονομικά, και όχι επιστήμη των υπολογιστών. Για τους περισσοτέρους, ο κλάδος της τεχνολογίας φάνταζε περίεργος και παρακατιανός. το Ίντερνετ τα άλλαξε όλα αυτά. Ο browser Mosaic κυκλοφόρησε επίσημα τον νοέμβριο του 1993, δίνοντας στους απλούς ανθρώπους έναν βολικό τρόπο να μπουν online. η Mosaic στη συνέχεια έγινε Netscape και κυκλοφόρησε τον Navigator στα τέλη του 1994. Ο Navigator υιοθετήθηκε από τους χρήστες τόσο γρήγορα –από είκοσι τοις εκατό της αγοράς τον Ιανουάριο
στο βιβλίο Black Hawk Down: A Story Of Modern War του δημοσιογράφου μαρκ μπόουντεν. (σ.τ.μ.) 10. το «grunge» ήταν ένα μουσικό υποείδος της εναλλακτικής ροκ, που ξεκίνησε από τη σκηνή του σιάτλ και περιλάμβανε συγκροτήματα όπως οι Nirvana, οι Pearl Jam, οι Soundgarden και άλλοι. (σ.τ.μ.) 11 τα προγράμματα περιήγησης στο Ίντερνετ. (σ.τ.μ.)
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 24
24
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
του 1995 έφτασε στο ογδόντα τοις εκατό λιγότερο από δώδεκα μήνες μετά– ώστε η Netscape κατόρθωσε να μπει στο χρηματιστήριο τον Αύγουστο του ’95, παρόλο που δεν ήταν ακόμα κερδοφόρα. μέσα σε πέντε μήνες η τιμή της μετοχής της εκτοξεύτηκε από τα είκοσι οκτώ στα εκατόν εβδομήντα τέσσερα δολάρια. Κι άλλες τεχνολογικές εταιρείες αναπτύσσονταν ραγδαία. η Yahoo! μπήκε στο χρηματιστήριο τον Απρίλιο του 1996 με μια κεφαλαιοποίηση οκτακοσίων σαράντα οκτώ εκατομμυρίων δολαρίων. η Amazon ακολούθησε τον μάιο του ’97 με κεφαλαιοποίηση τετρακοσίων τριάντα οκτώ εκατομμυρίων δολαρίων. μέχρι την άνοιξη του ’98 οι μετοχές και των δύο εταιρειών είχαν τετραπλασιαστεί σε αξία. Οι σκεπτικιστές έβλεπαν ότι οι αναλογίες τιμής και εσόδων προς κέρδη ανά μετοχή ήταν πολύ υψηλότερες από όσο μη ιντερνετικών εισηγμένων εταιρειών. Ήταν εύκολο να βγάλει κανείς το συμπέρασμα ότι η αγορά είχε τρελαθεί. Ήταν ένα συμπέρασμα κατανοητό αλλά άκαιρο. τον δεκέμβριο του 1996, πάνω από τρία χρόνια πριν σκάσει η φούσκα, ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής τράπεζας Άλαν Γκρίνσπαν προειδοποίησε ότι η «παράλογη πληθωρικότητα» μπορεί να έχει «κλιμακώσει υπερβολικά τις αξίες». Οι επενδυτές στον τεχνολογικό τομέα ήταν πληθωρικοί, αλλά δεν ήταν προφανές ότι ήταν και τόσο παράλογοι. είναι εύκολο να ξεχνάμε σήμερα ότι τα πράγματα στον υπόλοιπο κόσμο δεν πήγαιναν και πάρα πολύ καλά εκείνη την εποχή. Οι οικονομικές κρίσεις της ανατολικής Ασίας χτύπησαν τον Ιούλιο του 1997. Ο διεφθαρμένος καπιταλισμός και τα θηριώδη χρέη βούλιαξαν την ταϊλανδέζικη, την ινδονησιακή και τη νοτιοκορεάτικη οικονομία. Ακολούθησε η κρίση του ρουβλίου τον Αύγουστο του ’98, όταν η Ρωσία, δέσμια χρόνιων δημοσιονομικών ελλειμμάτων, υποτίμησε το νόμισμά της και, ανήμπορη να αποπληρώσει τα δάνειά της, κήρυξε πτώχευση. Οι Αμερικανοί επενδυτές άρχισαν να ανησυχούν για την ύπαρξη ενός έθνους
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 25
PARTY LIKE IT’S 1999
25
με δέκα χιλιάδες πυρηνικές κεφαλές και καθόλου λεφτά. Ο γενικός δείκτης Dow Jones Industrial του χρηματιστηρίου βούλιαξε περισσότερο από δέκα τοις εκατό μέσα σε λίγες ημέρες. Οι άνθρωποι είχαν δίκιο να ανησυχούν. η κρίση του ρουβλίου ξεκίνησε μια αλυσιδωτή αντίδραση που διέλυσε το LongTerm Capital Management, ένα εξαιρετικά μοχλευμένο αντισταθμιστικό αμοιβαίο κεφάλαιο υψηλού κινδύνου. το LTCM κατάφερε να χάσει τέσσερα δισεκατομμύρια εξακόσια εκατομμύρια δολάρια στο δεύτερο μισό του 1998, και είχε υποχρεώσεις άνω των εκατό δισεκατομμυρίων δολαρίων όταν η Ομοσπονδιακή τράπεζα επενέβη προσφέροντας ένα γιγάντιο πακέτο διάσωσης και μειώνοντας τα επιτόκια για να αποσοβήσει τον συστημικό κίνδυνο. Κι η ευρώπη δεν τα πήγαινε και πολύ καλύτερα. το ευρώ κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1999 μέσα σε κλίμα σκεπτικισμού και αδιαφορίας. η ισοτιμία του με το δολάριο έφτασε στο 1,19 δολάρια την πρώτη ημέρα, αλλά μέσα σε δύο χρόνια είχε βουλιάξει στο 0,83 του δολαρίου. στα μέσα του 2000 οι κεντρικές τράπεζες των χωρών του G7 χρειάστηκε να το στηρίξουν με μια επέμβαση κόστους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Κατά συνέπεια, το φόντο πάνω στο οποίο εκτυλίχθηκε η μανία του Ίντερνετ, που ξεκίνησε τον σεπτέμβριο του 1998, ήταν ένας κόσμος στον οποίο τίποτε άλλο δεν έμοιαζε να λειτουργεί. η Παλιά Οικονομία δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης. Κάτι έπρεπε να πάει καλά, και μάλιστα, πολύ. διά της εις άτοπον απαγωγής, η νέα Οικονομία του Ίντερνετ ήταν ο μόνος δρόμος προς τα μπρος.
μΑνΙΑ: σεΠτεμΒΡΙΟσ 1998-μΑΡτΙΟσ 2000
η μανία του Ίντερνετ ήταν έντονη αλλά βραχύβια: δεκαοκτώ μήνες τρέλας από τον σεπτέμβριο του 1998 μέχρι τον μάρτιο
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 26
26
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
του 2000. Ήταν ένας χρυσοθηρικός πυρετός: Υπήρχαν λεφτά παντού, και πολλοί πληθωρικοί –συχνά μυστήριοι και σκοτεινοί– άνθρωποι πρόθυμοι να τα κυνηγήσουν. Κάθε εβδομάδα δεκάδες καινούργιες startups ανταγωνίζονταν για το ποια θα κάνει το πιο χλιδάτο πάρτι εγκαινίων (τα πάρτι λουκέτου ήταν πολύ πιο σπάνια). εκατομμυριούχοι (στα χαρτιά) επιχειρηματίες έκαναν λογαριασμούς χιλιάδων δολαρίων σε εστιατόρια και μετά προσπαθούσαν να τους πληρώσουν με μετοχές της startup τους. Και μερικές φορές το κόλπο έπιανε. Ένας σαραντάρης φοιτητής που ήξερα έτρεχε έξι διαφορετικές εταιρείες το 1999. Θεωρείται κατά κανόνα περίεργο να είναι κάποιος φοιτητής στα σαράντα του. Θεωρείται κατά κανόνα παλαβό να ιδρύεις μισή ντουζίνα εταιρείες ταυτοχρόνως, επίσης. Αλλά στα τέλη της δεκαετίας του ’90 κάποιοι μπορεί να πίστευαν ότι πρόκειται για ακαταμάχητο συνδυασμό. Όλοι θα έπρεπε να ξέρουν ότι η μανία δεν ήταν βιώσιμη. Οι πιο «επιτυχημένες» επιχειρήσεις έμοιαζαν να υιοθετούν ένα αντιεπιχειρηματικό μοντέλο, κατά το οποίο έχαναν χρήμαΗ ΦΟΥΣΚΑ ΤΟΥ ΙΝΤΕΡΝΕΤ 10 Μαρτίου 2000: Ο NASDAQ στις 5.048 μονάδες Γκρίνσπαν: «Παράλογη πληθωρικότητα» Είσοδος της Netscape στο χρηματιστήριο
Ρωσική κρίση και διάσωση του LTCM Ασιατική κρίση
5.000 4.000 3.000 2.000 1.000
1995
1996
προ μανίας
1997
1998
μανία
1999
0
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 27
PARTY LIKE IT’S 1999
27
τα καθώς μεγάλωναν. Αλλά είναι δύσκολο να κατηγορήσεις τους ανθρώπους επειδή χορεύουν όταν παίζει η μουσική – ο παραλογισμός έμοιαζε λογικός όταν κάποιος μπορούσε να διπλασιάσει την αξία της εταιρείας του απλώς βάζοντας ένα «.com» στο τέλος του ονόματός της.
η μΑνΙΑ ΚΑΙ η PAYPAL
Όταν διηύθυνα την PayPal στα τέλη του 1999, ήμουν ένας τρομοκρατημένος άνθρωπος. δεν ήταν ότι δεν πίστευα στην εταιρεία μας· ήταν το ότι όλοι οι άλλοι στη σίλικον Βάλεϊ φαίνονταν έτοιμοι να πιστέψουν σε οτιδήποτε. Όπου κι αν κοιτούσες, άνθρωποι ίδρυαν και πουλούσαν εταιρείες με ανησυχητική άνεση. Ένας γνωστός μού είχε περιγράψει το πώς είχε σχεδιάσει την εισαγωγή της εταιρείας του στο χρηματιστήριο πριν καν την ιδρύσει. Και δεν του φαινόταν καν παράξενο αυτό. σε ένα τέτοιο περιβάλλον, το να συμπεριφέρεσαι φυσιολογικά άρχισε να μοιάζει εκκεντρικό. τουλάχιστον, η PayPal είχε μια αρκούντως φιλόδοξη αποστολή, από αυτές που οι σκεπτικιστές, μετά το σκάσιμο της φούσκας, θα αποκαλούσαν μεγαλεπήβολες: Θέλαμε να κατασκευάσουμε ένα νέο διαδικτυακό νόμισμα που θα αντικαθιστούσε το δολάριο. το πρώτο προϊόν μας επέτρεπε στους καταναλωτές να μεταφέρουν χρήματα από ένα PalmPilot12 σε ένα άλλο. Ωστόσο, κανένας δεν είχε τι να το κάνει αυτό το πράγμα, εκτός από τους δημοσιογράφους που το αποκάλεσαν «μία από τις δέκα χειρότερες επιχειρηματικές ιδέες του 1999». Οι PalmPilots ήταν σπάνιοι τότε, το e-mail όμως ήταν ήδη ένας κοινός τρό12. Ο PalmPilot ήταν ένα φορητό σημειωματάριο με ασπρόμαυρη οθόνη αφής και γραφίδα, που επέτρεπε στον χρήστη να καταγράφει επαφές και σημειώσεις. Κυκλοφόρησε το 1997. (σ.τ.μ.)
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 28
28
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
πος επικοινωνίας, οπότε αποφασίσαμε να δοκιμάσουμε κάτι άλλο: να δημιουργήσουμε έναν τρόπο αποστολής και λήψης πληρωμών με e-mail. μέχρι το φθινόπωρο του ’99, το προϊόν μας δούλευε καλά: Οποιοσδήποτε μπορούσε να γραφτεί στο site μας και να μεταφέρει χρήματα με ευκολία. Αλλά δεν είχαμε αρκετούς πελάτες, η ανάπτυξή μας ήταν αργή, και τα έξοδα συσσωρεύονταν. Για να λειτουργήσει η PayPal, έπρεπε να προσελκύσουμε μια κρίσιμη μάζα χρηστών – τους υπολογίζαμε στο ένα εκατομμύριο περίπου. η διαφήμιση ήταν υπερβολικά αναποτελεσματική για να δικαιολογήσει το κόστος της. Κυοφορούμενες συνεργασίες με μεγάλες τράπεζες δεν ολοκληρώνονταν. Οπότε αποφασίσαμε να αρχίσουμε να πληρώνουμε τους ανθρώπους για να γραφτούν στην υπηρεσία μας. δίναμε στους νέους πελάτες δέκα δολάρια με την εγγραφή τους, και τους δίναμε άλλα δέκα δολάρια κάθε φορά που μας σύστηναν ένα φίλο τους. Αυτή η προσφορά μάς έφερε εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες και εκθετικό ρυθμό ανάπτυξης. Φυσικά, αυτός ο τρόπος προσέλκυσης χρηστών δεν ήταν βιώσιμος: Όταν πληρώνεις τους ανθρώπους για να γίνουν πελάτες σου, ο εκθετικός ρυθμός ανάπτυξης μεταφράζεται και σε εκθετικά αυξανόμενα κόστη. τα τρελά έξοδα ήταν κάτι συνηθισμένο εκείνη την εποχή στη σίλικον Βάλεϊ, βέβαια, εμείς όμως πιστεύαμε ότι τα τεράστια κόστη μας ήταν και λογικά: με μια ευρεία πελατειακή βάση, η PayPal είχε μια καθαρή δίοδο προς την κερδοφορία, παίρνοντας ένα μικρό ποσό από κάθε συναλλαγή των πελατών της. Ξέραμε ότι θα χρειαζόμασταν περισσότερη χρηματοδότηση για να φτάσουμε σ’ αυτό τον στόχο. Ξέραμε επίσης ότι η φούσκα κάποια στιγμή θα έσκαγε. Καθώς δεν περιμέναμε ότι η πίστη των επενδυτών στην αποστολή μας θα άντεχε και μετά το επερχόμενο κραχ, κινηθήκαμε γρήγορα για να συγκεντρώσουμε κεφάλαια όσο προλαβαίναμε. στις 16 Φεβρουαρίου του 2000,
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 29
PARTY LIKE IT’S 1999
29
η Wall Street Journal δημοσίευσε ένα άρθρο που επαινούσε τη ραγδαία μας ανάπτυξη και υποστήριζε ότι η PayPal άξιζε πεντακόσια εκατομμύρια δολάρια. Όταν εξασφαλίσαμε χρηματοδότηση εκατό εκατομμυρίων δολαρίων τον επόμενο μήνα, ο κύριος επενδυτής μας δέχτηκε την αποτίμηση της Wall Street Journal ως αξιόπιστη. Άλλοι επενδυτές βιάζονταν ακόμα περισσότερο. μια νοτιοκορεάτικη εταιρεία μάς έστειλε πέντε εκατομμύρια δολάρια χωρίς να διαπραγματευτεί τη συμφωνία και χωρίς να έχει υπογράψει τίποτα προηγουμένως. Όταν προσπάθησα να επιστρέψω τα χρήματα, δεν μου έλεγαν πού να τα στείλω. εκείνος ο γύρος χρηματοδότησης τον μάρτιο του 2000 μας εξασφάλισε το χρόνο που χρειαζόμασταν για να κάνουμε την PayPal επιτυχημένη. με το που κλείσαμε τη συμφωνία, η φούσκα έσκασε. τΑ ΠΡΑΓμΑτΑ ΠΟΥ μΑΘΑμε
Γιατί λένε 2000, το πάρτι τέλος, ουπς! τέλος χρόνου! Οπότε σήμερα θα γλεντήσω σαν να είναι 1999! PRINCE
Ο δείκτης NASDAQ έφτασε στο ύψος των πέντε χιλιάδων σαράντα οκτώ μονάδων στα μέσα του μαρτίου του 2000. στα μέσα του Απρίλη είχε κατακρημνιστεί στις τρεις χιλιάδες τριακόσιες είκοσι μία μονάδες. μέχρι να φτάσει στον πάτο, στις χίλιες εκατόν δέκα τέσσερις μονάδες, τον Οκτώβριο του 2002, η χώρα είχε ερμηνεύσει την κατάρρευση της αγοράς ως κάποιας μορφής θεϊκή παρέμβαση και καταδίκη της τεχνολογικής αισιοδοξίας της δεκαετίας του ’90. μια εποχή ελπίδας για απεριόριστη αφθονία επαναπροσδιορίστηκε ως μια εποχή αποτρελαμένης απληστίας, και το τέλος της επισημοποιήθηκε.
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 30
30
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
ΤΟ ΣΚΑΣΙΜΟ ΤΗΣ ΦΟΥΣΚΑΣ 14 Απριλίου 2000: Τέλος ενός κραχ τριών εβδομάδων
5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0
2000
2001
2002
Όλοι έμαθαν να σκέφτονται το μέλλον ως κάτι το εξ ορισμού αόριστο και να θεωρούν εξτρεμιστή όποιον σκάρωνε σχέδια με ορίζοντα πολλών ετών αντί λίγων οικονομικών τριμήνων. η παγκοσμιοποίηση αντικατέστησε την τεχνολογία ως η «σωστή» ελπίδα για το μέλλον. Καθώς η μεταφορά «από τα τούβλα στα “κλικ”» της δεκαετίας του ’90 δεν πέτυχε, οι επενδυτές επέστρεψαν στα τούβλα και στις αναπτυσσόμενες χώρες. το αποτέλεσμα ήταν άλλη μια φούσκα, στην αγορά ακινήτων αυτή τη φορά. Οι επιχειρηματίες που παρέμειναν στη σίλικον Βάλεϊ έμαθαν τέσσερα σημαντικά μαθήματα από το κραχ του Ίντερνετ, τα οποία ακόμα και σήμερα καθοδηγούν την επιχειρηματική σκέψη: 1. Προχωρείτε με σταδιακά βήματα
τα μεγαλειώδη οράματα ήταν που φούσκωσαν τη φούσκα, έτσι δεν πρέπει να ενθαρρύνονται. Όποιος υποστηρίζει ότι μπορεί να κάνει κάτι σπουδαίο είναι ύποπτος, κι όποιος θέλει να αλλάξει τον κόσμο πρέπει να είναι πιο ταπεινός. μικρά, σταδιακά βήματα είναι ο μόνος ασφαλής τρόπος κίνησης προς τα μπρος.
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 31
PARTY LIKE IT’S 1999
31
2. να είστε ευκίνητοι και ευέλικτοι
Όλες οι εταιρείες πρέπει να είναι ευκίνητες, όρος συνώνυμος του «χωρίς σχέδιο». δεν πρέπει να ξέρετε ακριβώς τι θα κάνει η επιχείρησή σας. το σχέδιο είναι κάτι το αλαζονικό και άκαμπτο. Πρέπει να δοκιμάζετε πράγματα, να επανεφευρίσκετε τον εαυτό σας, να αντιμετωπίζετε την επιχειρηματικότητα ώς μιας μορφής αγνωστικιστικό πειραματισμό. 3. Γίνετε καλύτεροι από τον ανταγωνισμό μην προσπαθείτε να δημιουργήσετε μια νέα αγορά πρόωρα. Ο μόνος τρόπος να καταλάβετε ότι έχετε μια πραγματική επιχείρηση είναι να ξεκινήσετε με έναν πελάτη που υπάρχει ήδη. Έτσι μπορείτε να χτίσετε την εταιρεία σας βελτιώνοντας αναγνωρίσιμα προϊόντα που προσφέρονται από επιτυχημένους ανταγωνιστές. 4. εστιαστείτε στο προϊόν, όχι στις πωλήσεις Αν το προϊόν χρειάζεται διαφήμιση ή πωλητές για να το πουλήσετε, δεν είναι αρκετά καλό. η τεχνολογία έχει να κάνει κυρίως με την ανάπτυξη προϊόντων, όχι με τη διανομή. η διαφημιστική δαπάνη την εποχή της φούσκας ήταν προφανώς μια σπατάλη. η μόνη βιώσιμη ανάπτυξη είναι η οργανική ανάπτυξη. Αυτά τα μαθήματα έχουν γίνει δόγμα για τον κόσμο των startups. Όσοι τα αγνοούν θεωρείται πως αξίζουν τη δίκαιη καταστροφή που έπαθε ο τεχνολογικός τομέας στο κραχ του 2000. Ωστόσο, οι αντίθετοι κανόνες μοιάζουν πιο σωστοί: 1. είναι καλύτερο να είναι κανείς τολμηρός παρά να ασχο-
λείται με ασημαντότητες. 2. Ένα κακό σχέδιο είναι καλύτερο από ένα ανύπαρκτο
σχέδιο. 3. Οι ανταγωνιστικές αγορές καταστρέφουν το κέρδος. 4. Οι πωλήσεις έχουν εξίσου μεγάλη σημασία με τα προϊόντα.
TIL sel_DDD final_Layout 1 6/11/15 3:33 μ.μ. Page 32
32
ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ ΣΤΟ ΕΝΑ
είναι αλήθεια ότι στον τεχνολογικό κλάδο υπήρξε φούσκα. τα τέλη της δεκαετίας του ’90 ήταν μια εποχή ύβρεως, με την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης. Οι άνθρωποι πίστευαν στο ταξίδι από το 0 στο 1. ελάχιστες startups όντως έφταναν εκεί, και πολλές δεν προχώρησαν ποτέ πέρα από τα λόγια. Αλλά όλοι κατάλαβαν ότι δεν είχαμε άλλη επιλογή από το να βρούμε τρόπους να κάνουμε περισσότερα με λιγότερα. η κορύφωση της αγοράς τον μάρτιο του 2000 ήταν προφανώς μια κορύφωση της παράνοιας – είναι λιγότερο προφανές, αλλά πολύ πιο σημαντικό, πως ήταν επίσης μια κορύφωση διαύγειας. Οι άνθρωποι κοίταξαν μακριά στο μέλλον, είδαν πόση πολύτιμη νέα τεχνολογία θα χρειαστούμε για να φτάσουμε εκεί με ασφάλεια, και έκριναν τους εαυτούς τους ικανούς να τη δημιουργήσουν. Ακόμα χρειαζόμαστε νέα τεχνολογία, και μπορεί να χρειαζόμαστε και λίγη ύβρη σαν εκείνη του 1999 –ίσως και λίγη πληθωρικότητα– για να την αποκτήσουμε. Για να δημιουργήσουμε την επόμενη γενιά επιχειρήσεων, πρέπει να εγκαταλείψουμε τα δόγματα που χτίστηκαν μετά το κραχ. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι αντίθετες ιδέες είναι αξιωματικά σωστές: δεν μπορεί κανείς να γλιτώσει από την παραφροσύνη του πλήθους απορρίπτοντάς τις δογματικά. Αντιθέτως, πρέπει να αναρωτηθεί: Πόσα από αυτά που ξέρει για τις επιχειρήσεις είναι διαμορφωμένα από λανθασμένες αντιδράσεις σε παλιότερα λάθη; το πιο αντιδραστικό πράγμα δεν είναι το να πηγαίνεις κόντρα στο πλήθος, αλλά το να σκέφτεσαι μόνος σου, ανεξάρτητα.