H Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye by Katerina Inglezaki

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Ιστορία της Αρχιτεκτονικής IV Διδάσκων καθηγητής : Πρέπης Αλκιβιάδης 4ο εξάμηνο Ξάνθη 2015

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Η VILLA STEIN DE MONZIE ΚΑΙ Η VILLA SAVOYE

Ιγγλεζάκη Αικατερίνη Χριστίνα 601540 Μίχα Αγγελική 601553

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

8 1.1. ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

14 1.2 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ LE CORBUSIER

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η VILLA STEIN DE MONZIE

22 2.1 ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ-ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

32 2.2 ΧΡΗΣΗ ΧΩΡΩΝ

34 2.3 ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

33 2.4 ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ

38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η VILLA SAVOYE

42 3.1 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

50 3.3 ΑΡΜΟΝΙΚΕΣ ΧΑΡΑΞΕΙΣ

51 3.4 Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ (ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ)

60 64 3.6 Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ

65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

65 ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

3.5 ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΣΗΜΕΙΑ ΩΣ ΚΡΙΤΙΚΗ

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα έργα του Le Corbusier περιλαμβάνουν μερικά από τα πιο σημαντικά και σημαίνοντα δείγματα αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα. Συνιστούν μερικά από τα πιο καινοτόμα επιτεύγματα της εξέλιξης του Μοντέρνου Κινήματος στην κλασική του, ακόμα, φάση, αλλά ο ίδιος κατάφερε να δείξει τον δρόμο και για άλλα αρχιτεκτονικά κινήματα από τη δεκαετία του ’40 και μετά, όπως ο Μπρουταλισμός ή η νέα μορφή του Εξπρεσσιονισμού που προέκυψαν μετά τη δεκαετία του ’50. Έτσι λοιπόν, υπήρξε πληθώρα δημοσιεύσεων αφότου η δουλειά του έγινε γνωστή τη δεκαετία του ’20 και ιδιαιτέρως μετά τον θάνατό του το 1965.

2. Charles-Edouard Jeanneret, αυτοπροσωπογραφία, καιλοκαίρι 1917

Το αντικείμενο της μελέτης στην παρούσα εργασία είναι δύο από τις πιο γνωστές και αναγνωρισμένες παγκοσμίως κατοικίες του Le Corbusier, σε συνεργασία με τον Pierre Jeanneret, η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye. Έπειτα από ένα βιογραφικό σημείωμα με τα σημαντικότερα γεγονότα στη ζωή του αρχιτέκτονα και ένα κεφάλαιο που φέρνει τον αναγνώστη σε επαφή με τον τρόπο σκέψης και τα έργα του, παρατίθεται ένα κεφάλαιο για την κάθε κατοικία. Σκοπός είναι η εμβάθυνση στην διαδικασία που ακολούθησε ο Le Corbusier κατά τον σχεδιασμό αυτών των κτιρίων αλλά και ο προσδιορισμός του νοήματος που εκείνος αποδίδει στην αρχιτεκτονική του. Σε κάθε κεφάλαιο λοιπόν, γίνεται περιγραφή του κτιρίου, ανάλυση των σταδίων του σχεδιασμού και της κατασκευαστικής διαδικασίας (σύστημα, υλικά κατασκευής), αλλά και η απαραίτητη γεωμετρική ερμηνεία του κτιρίου. Τα παραπάνω συνοδεύονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, καθώς και σκίτσα και σχέδια του αρχιτέκτονα από το στάδιο της ανάθεσης μέχρι την ολοκλήρωση του έργου.

Αριστερά- 1.Πορτραίτο του Le Corbusier, περιοδικό LIFE

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 1.1 ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ  1887 Ο Charles Edouard Jeanneret γεννιέται στις 6 Οκτωβρίου στον αριθμό 38 της οδού de la Serre, στην πόλη La Chaux-de- Fonds της Ελβετίας. Ο πατέρας του, Georges Edouard Jeanneret Gris είναι σμαλτωτής θηκών ρολογιών. Η μητέρα του, Marie Charlotte Amelie Perret, είναι ερασιτέχνης πιανίστρια.  1902 Εισάγεται στη Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών στην La Chaux-de- Fonds, παρακολουθεί μαθήματα χαρακτικής και ξυλογλυπτικής.  1905 Ξεκινά προχωρημένα μαθήματα με τον Charles L’Eplattenier.  1906 Μαζί με τον Rene Chapallaz χτίζει το Fallet House, στην La Chaux-deFonds, και στη συνέχεια τις Βίλες Jacquemet και Stotzer στην ίδια πόλη, που ολοκληρώθηκαν το 1908.  1907 Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του, ταξίδεψε στην Ιταλία με τον γλύπτη Leon Perrin, όπου πέρασε 6 μήνες στη Βιέννη.  1908 Τον Μάρτιο ξεκινά να εργάζεται στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Auguste Perret, για συνολικά 14 μήνες.  1910 Πίσω στην La Chaux-de- Fonds, ο Jeanneret δουλεύει πάνω σε ένα πρότζεκτ για το Ateliers d’art reunis. Διορισμένος από τη Σχολή Τεχνών ταξιδεύει στη Γερμανία για να μελετήσει τις διακοσμητικές τέχνες , και από τον Οκτώβριο του 1910 έως τον Μάρτιο του 1911 δουλεύει στο γραφείο του Peter Behrens στην πόλη Neubalbelsberg. Ξεκινά τη συγγραφή του La Construction des villes και αργότερα, στο Μόναχο γνωρίζει τον συγγραφέα William Ritter.

 1912 Ξεκινά να διευθύνει το “νέο τμήμα” της Σχολής Τεχνών της La Chauxde-Fonds και δουλεύει ως ελεύθερος επαγγελματίας για λογαριασμό ενός αρχιτέκτονα και διακοσμητή στο νούμερο 54 της οδού Numa-Droz. Δημιουργεί συλλογές επίπλων και χτίζει τη Villa Jeanneret-Perret στην La Chaux-de-Fonds και τη Villa Favre-Jacot στην πόλη Le Locle της Ελβετίας. Εκδίδει το Etude sur le mpuvement d’art decorative en Allemgne.  1913 Εκθέτει μια σειρά ζωγραφιών του με τίτλο Le Langage des pierres στη Ζυρίχη.  1914 Ταξιδεύει στην Αλσατία και τη Λωρραίνη και επισκέπτεται την έκθεση της Werkbund στην Κολωνία. Μαζί με τον Max du Bois αρχίζει να ενδιαφέρεται για τις κατασκευές από οπλισμένο σκυρόδεμα και επινοεί το σύστημα “Dom-ino’.

 1911 Με συντροφιά τον ιστορικό τέχνης Auguste Klipstein ξεκινά το περίφημο “ταξίδι στην Ανατολή”. Οι εντυπώσεις του δημοσιεύονται στην εφημερίδα La Feuille d’avis de La Chaux-de-Fonds.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015  1915 Σταματά τη συγγραφή του La Construction des villes και του FranceAllemagne. Σχεδιάζει εσωτερικούς χώρους για τους Hermann και Ernest Albert Ditisheim.  1916 Στην La Chaux-de-Fonds κάνει επεμβάσεις στην Scala Cinema και χτίζει την Villa Schwob.  1917 Στο Παρίσι έρχεται σε επαφή με την Societe des applications du beton arme (SABA), και σχεδιάζει σφαγεία στην Challuy και την Garchisy. Σχεδιάζει επίσης έναν πύργο νερού στην στην Podensac στην νοτιοδυτική Γαλλία. Μετακομίζει στο νούμερο 20 της rue Jacob και ανοίγει το πρώτο του στούντιο στο νούμερο 13 της rue de Belzunce.  1918 Μαζί με τον ζωγράφο Amede Ozenfant, ο Jeanneret γράφει το μανιφέστο Apres le cubisme. Ζωγραφίζει το La Cheminee, τον πρώτο του πίνακα. Εκείνος και ο Ozenfant, εκθέτουν στην Thomas Gallery στο Παρίσι, τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους.  1919 Ο Jeanneret σχεδιάζει το Monol House και κάνει σχέδια για συγκροτήματα εργατικών κατοικιών, τα οποία δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.  1920 Μαζί με τον ποιητή Paul Derme, ο Ozenfant και ο Jeanneret επινοούν την επιθεώρηση L’Esprit nouveau. O Jeanneret για πρώτη αφορά επιλέγει να δημοσιεύσει άρθρο με το ψευδώνυμο “Le Corbusier”, και σχεδιάζει το Citrohan House.  1921 Ταξιδεύει στη Ρώμη με τον Ozenfant.  1922 Στο Salon d’Automne, o Le Corbusier εκθέτει το έργο “Ville contemporaire pour trois millions d’habitants” και τα σχέδιά του για το πρότζεκτ immeuble-villas. Χτίζει επίσης την Villa Besnus στο Vaucresson της Γαλλίας. Ανοίγει γραφείο στο νούμερο 29 της rue d’Astorg Με τον ξάδερφό του Pierre Jeanneret, με τον οποίο δουλευουν μαζί μέχρι το 1940.

 1924 Ανοίγει γραφείο στο νούμερο 35 της rue de Sevres, στο Saint-Germaindes-Pres του Παρισιού. Χτίζει τα Lipchitz-Miestchaninoff και Ternisien Houses στην Boulognes-sur-Seine. Κατασκευάζει εργατικές κατοικίες στο Pessac για λογαριασμό του βιομηχάνου Henri Fruges.  1925 Στην έκθεση Paris Exposition international des arts decoratifs, στο περίπτερο του L’Esprit nouveau, παρουσιάζει τρισδιάστατα μοντέλα για το “Contemporary City” και το Plan Voisin. Εκδίδει το Urbanisme, L’Art decorative d’aujourd’hui και μαζί με τον Ozenfant, το La Peinture moderne.

 1923 Εκδίδει το Vers une architecture. Σχεδιάζει μία κατοικία για τους γονείς του, την Villa Le Lac στο Corseaux της λίμνης Geneva, η οποία ολοκληρώθηκε το 1925, ενώ στο Παρίσει χτίζει το στούντιο του Ozenfant και την Villa La Roche-Jeanneret.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015  1926 Χτίζει το Cook House στην Boulogne-sur-Seine και την Εκκλησία της Ville d’Avray. Αναλαμβάνει την ανάθεση για τον σχεδιασμό της Villa Stein de Monzie στην Garches, που ολοκληρώθηκε το 1928. Εκδίδει το Almanach d’architecture moderne. H Deutscher Werkbund του αναθέτει δύο κατοικίες για το Weissenhofsiedlung στη Στουτγκάρδη. Με αυτήν την αφορμή, διατυπώνει τα Πέντε Σημεία της Νέας Αρχιτεκτονικής (1927).  1927 H πρότασή του για την κατασκευή των κεντρικών γραφείων της League of Nations στη Γενεύη απορρίπτεται, γεγονός που τον παροτρύνει να εκδώσει το Une Maison, une palais to 1928.  1928 Αναλαμβάνει την ανάθεση για το κτίριο Centrosoyus στη Μόσχα, που ολοκληρώνεται τελικά το 1936. H ιδρυτική επιτροπή του Congres internationaux d’architecture moderne (CIAM) του προσφέρει μια νέα πλατφόρμα. (?)  1929 Ταξιδεύει στη Νότιο Αμερική : οι διαλέξεις που δίνει εκεί θα εκδωθούν το 1930 στο Precisions. Ασχολείται με τον σχεδιασμό κατοικιών από μεταλλικό σκελετό αλλά και επίπλων μαζί με τον Charlotte Perriand και τον Pierre Jeanneret.  1930 O Le Corbusier γίνεται Γάλλος πολίτης τον Σεπτέμβριο του έτους. Τον Δεκέμβριο παντρεύεται την Yvonne Gallis. Ξεκινά ένα σχέδιο για τη Μόσχα, με τον τίτλο La Ville Radieuse. Στο Παρίσι δουλεύει πάνω στο Ελβετικό Περίπτερο για την Cite universitaire και στο Cite de refuge για τον Στρατό της Σωτηρίας. Ο Willy Boesiger και ο Oscar Storonov εκδίδουν τον πρώτο από τους 8 τόμους του OEuvre Complete.  1931 Ολοκληρώνει την Villa Savoye στο Poissy. Για λογαριασμό της Helene de Mandrot, χορηγού του CIAM, χτίζει μία κατοικία στο Le Pradet, κοντά στο Toulon. Τον Μάρτιο δίνει διαλέξεις στο Αλγέρι.

 1933 Η πρότασή του για το συγκρότημα κατοικιών στη Ζυρίχη για την Ελβετική Rentenanstalt και το πρότζεκτ στο Αλγέρι, παρέμεναν απραγματοποίητες, όπως επίσης και τα σχέδια για το Antwerp, την Γενεύη και τη Στοκχόλμη. Στην Αθήνα ο Le Corbusier συμμετέχει στο 4o CIAM, με θέμα την “Λειτουργική Πόλη”.  1934 Κατασκευάζει ένα κτίριο διαμερισμάτων στο Παρίσι, όπου ενσωματώνει και το δικό του στούντιο.  1935 Χτίζει μια κατοικία για τον Albin Peyron στο Les Mathes καθώς και το “μικρό σπίτι διακοπών” (Petite Maison) στην La Celle-Saint-Cloud. Εκδίδει το La Ville radieuse και το Aircraft. Προτείνει ένα πρότζεκτ αστικού σχεδιασμού για την Μοραβία της Τσεχοσλοβακίας. Το πρώτο του ταξίδι στις

 1932 Παρουσιάζει το Plan Obus για το Αλγέρι. Η πρότασή του για το Παλάτι των Σοβιέτ στη Μόσχα απορρίπτεται. Κατασκευάζει το κτίριο Clarte για τον βιομήχανο Edmond Wanner, μια κατασκευή αποκλειστικά από ατσάλι.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 Ηνωμένες Πολιτείες, μέρος του οποίου εμφανίζεται στο Quand les cathedrals etaient blanches, που εκδόθηκε το 1937, είναι μία απογοήτευση.  1936 Στην πόλη του Ρίο, εργάζεται μαζί με τον Lucio Costa και μια ομάδα νεαρών Βραζιλιάνων για το Υπουργείο Υγείας και Παιδείας, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1944. Φτιάχνει ένα σχέδιο για την ανακατασκευή του Block no6 (?) στο Παρίσι, το οποίο έχει γίνει ακατάλληλο για κατοίκηση, καθώς και ένα “στάδιο για δημοφιλείς επιδείξεις” σε ένα προάστιο της γαλλικής πρωτεύουσας.  1937 Ανακηρύσσεται ιππότης της Λεγεώνας τη Τιμής. (?)(?)  1938 Εργάζεται πάνω σε έναν ουρανοξύστη στην περιοχή της προβλήτας του Αλγερίου. Εκδίδει το Des Canons, des munitions ? Merci! Des logis. Τα πρότζεκτ του για μια “Μεγάλη Πλατεία” και για την ανακαίνιση της γέφυρας του Saint-Cloud στην Boulogne-sur-Seine δεν πραγματοποιούνται.  1940 O Γάλλος Υπουργός Άμυνας του αναθέτει να χτίσει ένα εργοστάσιο πυρομαχικών στην Aubusson. Το γραφείο του κλείνει τον Ιούνιο∙ ο Le Corbusier και ο Pierre Jeanneret ακολουθούν χωριστούς δρόμους. O Le Corbusier βρίσκει άσυλο στην Ozon, όπου εργάζεται πάνω σε σχέδια για ένα εργοστάσιο και συγκρότημα κατοικιών στην Lannemezan και ένα σχολικό συγκρότημα που μπορεί να αποσυναρμολογηθεί με τον Jean Prouve. Αναπτύσσει ενδιαφέρον για την γλυπτική.  1941 Μετακομίζει στο Vichy τον Ιανουάριο, όπου έχει φίλους που σχετίζονται με την κυβέρνηση. Αναλαμβάνει προσωρινή ανάθεση για την Επιτροπή Ερευνών Κατοίκησης και Κατασκευών. Εκδίδει το Sur les quatre routes και το Destin de Paris.  1942 Tον Ιούλιο, ο Le Corbusier εγκαταλείπει το Vichy. Εκδίδει το Les Constructions Murondin και το La Maison des hommes.  1943 Εκδίδει την Χάρτα των Αθηνών (La Charte d’Athenes) και το Entretien avec les etudiants des ecoles d’architecture.

 1945 Σχεδιάζει την ανακατασκευή των πόλεων Saint-Die, Saint-Gaudens και La Rochelle-La Pallice, καμία από τις οποίες δεν πραγματοποιήθηκε. Εκδίδει το Les trois etablissments humains και ταξιδεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες.  1946 Ξεκινά τα σχέδια για την Unite d’habitation στη Μασσαλία. Δημιουργεί τα πρώτα του γλυπτά μαζί με τον Joseph Savina. Εκδίδει το Maniere de penser l’urbanisme και το Propos d’urbanisme.

 1944 Μετά την απελευθέρωση, ο Le Corbusier προεδρεύει στην Επιτροπή Αστικού Σχεδιασμού της Ένωσης Αρχιτεκτόνων. Ξανανοίγει το γραφείο του στη rue de Sevresτον Αύγουστο.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015  1947 Τα Ηνωμένα Έθνη τον ορίζουν ως ειδικό για την κατασκευή των κεντρικών γραφείων στην Νέα Υόρκη. Τα σχέδια του Wallace Harrison εμπεριέχουν πολλές από τις ιδέες του Le Corbusier.  1948 Για λογαριασμό του Edouard Trouin, σχεδιάζειμια υπόγεια βασιλική στην La Sainte-Baume και ξεκινά το πρότζεκτ για το Currutchet House στην La Plata της Αργεντινής.  1949 Εργάζεται σε ένα σχέδιο για την πόλη Bogota και σχεδιάζει τα θέρετρα Roq & Rob στην Roquebrune-Cap Martin.  1950 O Le Corbusier εκδίδει τον πρώτο τόμο του βιβλίου Modulor. Η κυβέρνηση της Ινδίας του αναθέτει τον σχεδιασμό της πόλης Chandigarh. Εκδίδει το Poesie sur Alger.  1951 Σχεδιάζει σχέδια ευρείας κλίμακας για την Chandigarh και τα δημόσια κτίρια που συγκροτούν το Καπιτώλιό της. Παρουσιάζει το σύστημα “Modulor” σε ένα σεμινάριο στα πλαίσια της Τριενάλε του Μιλάνου.  1952 Η Unite d’habitation στη Μασσαλία εγκαινιάζεται τον Οκτώβριο. Ο Le Corbusier χτίζει μία κατοικία στο Roquebrune-Cap Martin για ιδία χρήση. Ολοκληρώνει το εργοστάσιο Duval στη Saint-Die. Ετοιμάζει σχέδια για το Παλάτι του Κυβερνήτη της Chandigarh, τα οποία τελικά ματαιώνονται.  1954 Σχεδιάζει το Mill Owner’s Association Building στην Ahmedabad. Ξεκινά να εργάζεται για το Maison du Bresil στην Πανεπιστημιούπολη του Παρισιού, βασιζόμενος στα σχέδια του Lucio Costa. Εκδίδει το Une Petite Maison.  1955 Ολοκληρώνει τα Jaoul Houses στην Neuilly-sur-Seine καθώς και την εκκλησία της Ronchamp. Στην Chandigarh το Ανώτατο Δικαστήριο εγκαινιάζεται από τον Jawaharlal Nehru. Η Nantes-Reze Unite d’habitation Ολοκληρώνεται τον Ιούνιο. Το Sarabhai House ολοκληρώνεται στην Ahmedabad. Εκδίδει το Le Poeme de l’angle droit και το Le Modulor 2.

 1957 Σχεδιάζει το National Museum of Western Art στο Τόκυο, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1959. Η γυναίκα του Yvonne, πεθαίνει τον Οκτώβριο στο Παρίσι.  1958 Ολοκληρώνει το Secretariate στη Chandigarh. Κατασκευάζει το Philips Pavilion στην έκθεση Exposition universelle στις Βρυξέλλες. Χτίζει το BerlinCharlottenburg Unite d’habitation και παίρνει μέρος σε ένα διαγωνισμό για το κέντρο της πόλης.  1959 Το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ του αναθέτει να σχεδιάσει το Carpenter Center for the Visual Arts.

 1956 Ολοκληρώνει το Shodhan House στην Ahmedabad. Εκδίδει το Les Plans de Paris 1922-1956.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015  1960 Το Δομινικανό Μοναστήρι της La Tourette καθαγιάζεται τον Οκτώβριο. Εκδίδει το L’Atelier de la recherché patiente.  1961 Χτίζει το Briey-en-Foret Unite d’habitation. Σχεδιάζει ένα ξενοδοχείο και συνεδριακό κέντρο στη τοποθεσία του σιδηροδρομικού σταθμού Orsay στο Παρίσι.  1962 Το Musee d’art moderne στο Παρίσι διοργανώνει ρετροσπεκτίβα του έργου του Le Corbusier. H Heidi Weber του αναθέτει τη δημιουργία εκθεσιακού περιπτέρου στη Ζυρίχη, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1967.  1964 Σχεδιάζει ένα υπολογιστικό κέντρο στο Rho της Ιταλίας, το Συνεδριακό Κέντρο του Στρασβούργου και τη Γαλλική Πρεσβεία στη Βραζιλία. O τότε Υπουργός Πολιτισμού του αναθέτει τον σχεδιασμό ενός “Μουσείου του 20 ου αιώνα” στην Nanterre. Ασχολείται επίσης και με τον σχεδιασμό ενός νοσοκομείου στη Βενετία.

 1965 Ολοκληρώνει το Firminy Cultural Center. O Le Corbusier πεθαίνει στις 27 Αυγούστου στη Roquebrune-Cap Martin.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 1.2 Λίγα λόγια για τη ζωή και το έργο του Le Corbusier Λίγοι αρχιτέκτονες έχουν εκπροσωπήσει τις ελπίδες και τα οράματα της βιομηχανικής εποχής όπως έκανε ο Le Corbusier, και με μόνη εξαίρεση τον Adolf Loos και τον Frank Lloyd Wright, κάνεις δεν έχει σκανδαλίσει τους σύγχρονούς του σε τέτοιο βαθμό. Για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του Le Corbusier, ο σαρκασμός και οι συκοφαντίες τον ακολουθούσαν, καθώς ήταν ένας από τους λίγους αρχιτέκτονες του οποίου η τεράστια φήμη τον έκανε διάσημο όνομα. Ανάμεσα στο Fallet House, χτισμένο το 1906- 1907, και τα μετέπειτά του έργα, η αστείρευτη παραγωγή του Le Corbusier διήρκησε 6 δεκαετίες, και δεν σταματά ποτέ να συναρπάζει. Ο Le Corbusier κατασκεύασε 75 κτίρια σε δώδεκα χώρες, και ανέλαβε 42 μεγάλα πολεοδομικά έργα. Άφησε πίσω του 8.000 ζωγραφιές, περισσότερους από 400 πίνακες και φωτογραφίες και 44 γλυπτά. Έγραψε 34 βιβλία φτάνοντας τις 7.000 σελίδες, και εκατοντάδες άρθρα : έδωσε διαλέξεις και άφησε πίσω του 6.500 προσωπικά γράμματα, ξεχωριστά από την ογκώδη επαγγελματική του αλληλογραφία. Ο Le Corbusier ενηλικιώθηκε σε μία εποχή όπου τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα άρχισαν να γίνονται ένα κοινό μέσο μεταφοράς, και συνεπώς ήταν ένας από τους πρώτους αρχιτέκτονες που εξάπλωσε την τέχνη του σε διάφορες ηπείρους ταυτόχρονα, ξεχωρίζοντας ως ένας διεθνώς αναγνωρισμένος αρχιτέκτονας πολύ μπροστά από το πλήθος. Αλλά χάρη στην πρόοδο της φωτογκραβούρας και του μοντέρνου Τύπου, αναδείχθηκε ως μία δημόσια φιγούρα του οποίου οι αιρετικές παρατηρήσεις και δηλώσεις συχνά προκαλούσαν αντιδράσεις. Αυτός ο άνδρας που ήταν πάντα πρόθυμος να θρέψει τη δημόσια περσόνα του κληροδότησε έναν όγκο δουλειάς μοναδικό σε πολυπλοκότητα. Ήταν επίσης ένας άνδρας μεγάλης προσωπικής αφοσίωσης . Οι φιλίες που σχημάτισε στην πόλη καταγωγής του θα τον ακολουθήσουν για όλη του την ζωή. Η μητέρα του, η Marie Amelie Jeanneret- Perret, και ο μουσικός αδερφός του, Albert, παρέμειναν σύντροφοι ζωής, αλλά και φίλοι διά αλληλογραφίας, μαζί με τον συγγραφέα William Ritter.

Η La Chaux- de-Fonds, η ελβετική πόλη όπου ο Charles- Edouard Jeanneret γεννήθηκε το 1887- δεν υιοθέτησε το ψευδώνυμο Le Corbusier μέχρι το 1920αναμίχθηκε τόσο έντονα στην βιομηχανία των ρολογιών ώστε ο Karl Marks κάποτε αναφέρθηκε σε αυτήν ως “ένα μεγάλο εργοστάσιο ρολογιών“. Η διάδραση ανάμεσα στη βιομηχανία και τις οπτικές τέχνες σε αυτήν την πόλη έθεσαν τις βάσεις για τις επαγγελματικές δραστηριότητες του Jeanneret. Σε αυτό το περιβάλλον οι άνθρωποι πίστευαν στις εκπαιδευτικές αρετές των γεωμετρικών μορφών, ένα απαραίτητο συστατικό της εκπαιδευτικής μεθόδου Froebel στην οποία ο Jeanneret είχε εκτεθεί ως παιδί, όπως ακριβώς ο νεαρός Frank Lloyd Wright 20 χρόνια νωρίτερα. Στην Σχολή Τεχνών της πόλης, με διευθυντή τον ζωγράφο Charles L’ Eplattenier, ο νεαρός άνδρας σταδιακά απομακρύνθηκε από τα μαθήματα που σκόπευαν να τον μετατρέψουν σε ξυλουργό και δημιουργό θηκών ρολογιών, και τον προσανατόλισαν προς μία καριέρα στην αρχιτεκτονική. Ωστόσο, τα αναρίθμητα ταξίδια που έκανε στην διάρκεια της ζωής του στην Ευρώπη και παραπέρα, ήταν αυτά που του πρόσφεραν την πιο σημαντική εκπαίδευση. Τα ταξίδια του Jeanneret ανάμεσα στο 1907- 1912 δημιούργησαν έναν προσώπικό χάρτη, που περιελάμβανε πολιτιστικά και βιομηχανικά κέντρα. Το πρώτο του ταξίδι

Η Ευρώπη ως αίθουσα διδασκαλίας

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 τον οδήγησε στην Τοσκάνη, όπου δημιούργησε σχέδια νε νερομπογιές των κτιρίων της Πίζας, της Σιένα και την Φλωρεντίας. Επιδίωξε να εισχωρήσει στα μυστήρια της “γλώσσας των λίθων ”, και ανέπτυξε ένα ενδιαφέρων για την διακόσμηση, αλλά ασυνήθιστα κτίρια. Συνέχισε το ταξίδι του στην Βιέννη και το Παρίσι, όπου ο καλλιτέχνης Eugene Grasset του είπε για τα πειράματα των αδερφών Perret, οι οποίοι “τοποθετούσαν τσιμέντο σε ξύλινα κουτιά με μεταλλικές ράβδους ”. Μόλις ο Auguste Perret κοίταξε τα σκίτσα τοθ Jeanneret τον προσέλαβε στο γραφείο του για τους 15 επόμενους μήνες. Πήρε μέρος στον σχεδιασμό του καθεδρικού Οράν, και το 1908 έφτιαξε σχέδια για το κυνηγετικό καταφύγιο La saulot στην κεντρική Γαλλία. Ο Perret τον βοήθησε να αναπτύξει τα γούστα του και τον εισήγαγε στα έργα του Gustave Eiffel, του Anatole de Baudot και του Henri Sauvage. Στο Παρίσι, όπου έζησε σε μία σοφίτα στην Quai Saint- Michel, o Jeanneret διάβασε το Τάδε Έφη Ζαρατούστρα του Nietzsche το 1908. Η προσταγή του βιβλίου “Γίνε αυτός που είσαι!” έμελλε να γίνει το μότο του. Αργότερα ο L’Eplattenier τον έστειλε στην Γερμανία για να μελετήσει τις καινοτομίες στις διακοσμητικές και βιομηχανικές τέχνες, και για να γράψει ένα βιβλίο με τίτλο La Construction des villes, με σκοπό να κριτικάρει τις τοπικές αντιλήψεις και σχέδια. Όπως ο Wlater Gropius και ο Mies Van der Rohe, δούλεψε με τον Γερμανό Peter Behrents. Στο Μόναχο γνώρισε τον συγγραφέα William Ritter, που τον βοήθησε να συμφιλιωθεί με τις διαφορές ανάμεσα στη γερμανική και την λατινική κουλτούρα.

Ο Ritter τον συμβούλεψε να πάει στην Ανατολή, όπως και έκανε. Το ταξίδι του τον οδήγησε πρώτα στην Πράγα, μετά στην Σερβία και την Βουλγαρία, όπου σχεδίασε αγροτικά κτίρια. Αυτό το ταξίδι είχε 2 σημαντικές στιγμές, μία στην Κωνσταντινούπολη και μία ακόμα στην Αθήνα. Ο αστικός ορίζοντας της Οθωμανικής πρωτεύουσας τον ενθουσίασε και έκανε αναρίθμητες ζωγραφιές με αυτόν, και με τα σπίτια στους απότομους λόφους. Στην Ακρόπολη ο Jeanneret επιδόθηκε σε μία αρχιτεκτονική extravaganza που άφησε ένα ανεξίτηλο σημάδι πάνω του. Μετά την Ελλάδα, ανακάλυψε την Πομπηία, μετά την Ρώμη και την Βίλα του Αδριανού στην Τιβόλη. Στην επιστροφή του, ο Jeanneret κατέγραψε τις εντυπώσεις των ταξιδιών του σε ένα άρθρο στην εφημερίδα Feuille d’ avis de la Chaux- de- Fonds. Η επαφή του με τα αστικά τοπία, τα μνημεία και τα διάσημα κτίρια, πλούτισε τα μετέπειτα έργα του, και ο Jeanneret σχημάτισε ένα μοντέρνο λεξιλόγιο αστικών, αρχιτεκτονικών και επίσημων χαρακτηριστικών. Η γνώση της ιστορίας της αρχιτεκτονικής δεν μείωσε την εκτίμηση που είχε στα κτίρια της αρχαιότητας και της Αναγέννησης, και

3. “Οι 4 συνθέσεις” Από πάνω προς τα κάτω : από τo “κάπως εύκολο είδος” στο “πολύ δύσκολο”, μετά στο “πολύ εύκολο” και τελικά στο “πολύ γενναιόδωρο”.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 αργότερα αναφερόταν στο “ παράδειγμα της Ρώμης ” και τάχθηκε ενάντια στα “αξιοσέβαστα κουφάρια” της Ακαδημίας. Σε αναζήτηση ενός “Νέου Πνεύματος” στο Παρίσι

4. Dom-ino” house, 1914 Προοπτικό σχέδιο

Ως αντίδραση προς την καταστροφή του Παρισιού λόγω της εισβολής του 1914, ο Jeanneret μαζί με τον μηχανικό Max du Bois, συνέλαβε το “Domino” House (το όνομα του οποίου προήλθε από τις λατινικές λέξεις domus [σπίτι] και innovatio [καινοτομία]). Συγκεντρωμένα συνήθως σε σειρές, είτε σε σχήμα L είτε U σαν ντόμινο, περιελάμβανε πάνω απ’όλα μια δομική αρχή που συνδυάζει υποστυλώματα και πλάκες από σκυρόδεμα, ανοίγοντας έτσι ένα τεράστιο φάσμα δυνατοτήτων για τον σχεδιασμό όψεων και τη διάταξη των κατόψεων. Πέρασε το 1915 μελετώντας σχέδια και κατόψεις σε βιβλία σχετικά με τον αστικό σχεδιασμό, με στόχο την ολοκλήρωση του βιβλίου του La Construction des villes, που τελικά εγκατέλειψε.

Το 1920, μαζί με τον ποιητή και υποστηρικτή του Ντανταϊσμού Paul Derme, ο Jeanneret και ο Ozenfant δημοσίευσαν το περιοδικό L’Esprit nouveau, μία “εικονογραφημένη διεθνής επιθεώρηση των σύγχρονων δραστηριοτήτων” και ένα φόρουμ για τις θεωρίες τους και τις κριτικές τους. Δανείστηκαν τον τίτλο από ένα ποίημα του Guillaume Apollinaire. Τα 28 τεύχη του περιοδικού, το τελευταίο από τα οποία εκδόθηκε το 1925, επέτρεψε στον Ozenfant και τον Jeanneret, ο τελευταίος υιοθέτησε το ψευδώνυμο Le Corbsusier στο πρώτο τεύχος του περιοδικού, να μεταδίδουν τις τρέχουσες πολιτικές, καλλιτεχνικές και επιστημονικές ανακαλύψεις. Ο οπτικός κόσμος του L’Esprit nouveau ήταν συναφής με τους καμβάδες που ζωγράφισε ο Jeanneret από το 1919 και μετά. Ως μέρος της “επιστροφής στην τάξη” που επικρατούσε κατά τον πόλεμο, ο Ozenfant και ο Jeanneret αναζήτησαν μια καθαρή και εκλεπτυσμένη γλώσσα, όπως αυτή των Κυβιστών, αλλά απέρριψαν τις διαφορές ανάμεσα στην τέχνη και τα καθημερινά αντικείμενα, όπως επίσης και οποιαδήποτε διακοσμητική τάση. Για να επισημάνουν τις επίσημες σταθερές, κατασκεύασαν τις εικόνες τους από συναρμολογήσεις διάφορων τύπων αντικειμένων : οι καμπύλοι όγκοι των καραφών, οι σωροί πιάτων, οι κιθάρες και οι σωλήνες μπήκαν σε έναν διάλογο με τα ορθογωνικά βιβλία και τα ζάρια. Αυτά τα οικογενειακά πορτραίτα της εποχής της μηχανής , γνωστά και ως agencements organiques, ενσάρκωσαν την τάξη και την οικονομία, και εμφάνισαν μια κλασική

Ο Jeanneret εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1917, αποφασισμένος να κατακτήσει την πόλη. Στην αρχή βίωνε τη ζωή ενός αρχιτέκτονα και ενός λόγιου. Το μόνο έργο που πραγματοποίησε ήταν ένας πύργος με νεοκλασικές λεπτομέρειες, σε έναν αμπελώνα στο Μπορντώ. Η απογοήτευσή του με την δουλειά του τον οδήγησε στο να αμφισβητήσει τα μεταπολεμικά κοινωνικά κινήματα, και έτεινε να συνεννοείται με μεταρρυθμιστές εργοδότες.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 γαλήνη μέσω της χρωματικής τους ποικιλίας, αντλούμενη από την ελληνική αρχαιότητα. Η επιθεώρηση έχαιρε διεθνούς αναγνωσιμότητας, και σε αυτήν ο Le Corbusier δημοσίευσε έναν αριθμό άρθρων που αργότερα συμπεριλήφθηκαν σε συλλογές ανθολογιών, όπως το Vers une architecture1, το 1923. Το 1925 δημοσίευσε το Urbanisme, L’Art decorative d’aujourd’ hui και μαζί με τον Ozenfant συνυπέγραψαν το La Peinture modern. To τελευταίο τεύχος του L’Esprit nouveau, νούμερο 29, μετατράπηκε σε Almanac of Modern Architecture to 1926. To Vers une architecture μεταφράστηκε σύντομα στα γερμανικά και τα αγγλικά και, μέσω τολμηρών συγκρίσεων, γεφύρωσε τον κόσμο των μηχανών με τον κόσμο των τεχνών, εισαγάγοντας έναν νέο τρόπο σκέψης για ένα αναγνωστικό κοινό που περιελάμβανε παραπάνω από απλά αρχιτέκτονες. Μια γιατρειά για άρρωστες πόλεις

Οπλισμένος με τα πρώτα του μανιφέστο, έκανε αναρίθμητες διαλέξεις στην Ευρώπη. Πολλά από τα ταξίδια του, κατέληγαν με νέα σχέδια για τις πόλεις που επισκεπτόταν. Το 1930, οι σοβιετικές αρχές τον συμβουλεύτηκαν για την αποκέντρωση διάφορων εγκαταστάσεων αναψυχής. Η “απάντηση προς την Μόσχα”, που αργότερα ονομάστηκε “La Ville radieuse”, έκανε χώρο για βιομηχανική παραγωγή, κάτι που ήταν μια πρωτότυπη προσέγγιση για την αρχιτεκτονική και τον σχεδιασμό εκείνης της εποχής. Το διοικητικό κέντρο της πόλης ήταν πλέον ξεκάθαρα χωρισμένο από τις αστικές γειτονιές, τις οποίες οραματίστηκε ως μια “πράσινη πόλη”. Του τουρ διαλέξεων που πραγματοποίησε στη Νότιο Αμερική το φθινόπωρο του 1929 μετασχημάτισε τελείως την αντίληψη περί πόλεων και τοπίων. Πλέον δεν τις εξερευνούσε από το επίπεδο της γης, όπως τη Ρώμη και τη Φλωρεντία, αλλά από αεροπλάνο. Η λατρεία που είχε για την αεροναυπηγική, που εκφράστηκε μέσω του εικονογραφημένου του βιβλίου Aircraft, τον οδήγησε στο να χρησιμοποιεί αυτόν τον τρόπο μεταφοράς όσο πιο συχνά μπορούσε. Εντυπωσιασμένος από τα τοπία της Νότιας Αμερικής, έκανε διάφορα σχέδια για το Μπουένος Άιρες, το Μοντεβιδέο και του Σάο Πάολο. Μετά από την ενασχόλησή του με μεγάλα, μη πραγματοποιημένα πρότζεκτ, τα οποία τον αποσπούσαν και τον κινητοποιούσαν εξίσου, αλλά και με μικρής κλίμακας 1

Le Corbusier,Για μια αρχιτεκτονική,μτφρ. Π.Τουρνικιώτης, Εκκρεμές, Αθήνα, σ.49-63

Τη δεκαετία του 1920, η αρχιτεκτονική του παραγωγή ανέπτυξε δύο τελείως διαφορετικές κατευθύνσεις. Από την μία, συνέχισε τη σειρά των μελετών για το “Dom-ino”, που είχε ξεκινήσει το 1914. Από την άλλη, μαζί με συμβατικά κτιριακά έργα που ανέλαβε με στενούς προϋπολογισμούς, ο Le Corbusier σχεδίασε μια σειρά από τοποθεσίες για λιγότερο συμβατικούς, πλούσιους πελάτες, οι οποίοι είχαν γοητευτεί από το L’Esprit nouveau και τις διάφορες εκθέσεις του. Ως άνθρωπος και ως αρχιτέκτονας με έμφυτη τάση να προκαλεί, ο Le Corbusier έγινε γρήγορα ένας εικονοκλαστικός πολεοδόμος. Τα σλόγκαν του Vers une architecture ακολουθήθηκαν από αυτά του Urbanisme. Σε πρόκληση των αντιλήψεων των άλλων Ευρωπαίων πολεοδόμων που διακήρυτταν ότι θα γιατρέψουν τις “αρρώστιες” των μεγάλων πόλεων, εκείνος πρότεινε μια δραστική “εγχείρηση”. Μαζί με αυτό το μεγάλο σχέδιο, ο Le Corbusier άρπαζε κάθε ευκαιρία να διατυπώσει πιο σεμνά έργα σε τοποθεσίες με πιο ρεαλιστική τοπογραφία.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 πραγματοποιήσιμα πρότζεκτ, δούλεψε μόνο σε λίγες απτές αναθέσεις μετά το 1945. Στο μεταξύ, η κατάκτηση της Γαλλίας από τους Γερμανούς τον βρήκε να προσπαθεί εναγωνίως να πείσει διάφορα μέλη της κυβέρνησης Vichy για την σοφία των ιδεών του. Είχε επιτυχία στα εκδοτικά του εγχειρήματα, όπως την έκδοση το 1943 της Χάρτας των Αθηνών, ένα εγχειρίδιο για λειτουργικό αστικό σχεδιασμό, προτού να συνδράμει στην σκέψη των αγωνιστών της Αντίστασης προς τη διαμόρφωση μιας νέας χώρας μετά την απελευθέρωση. Τα ώριμα χρόνια

Όταν συνέλαβε τη γλυπτική εκκλησία Ronchamp μεταξύ 1951 και 1955, και αργότερα όταν χρησιμοποίησε τοπικά παραδοσιακά συστήματα δόμησης για τα Jaoul Houses τα ίδια εκείνα χρόνια, σόκαρε όσους τον κατέτασσαν στην λευκή αισθητική με τα πλατωνικά στερεά της δεκαετίας του ’20. Χάρη στην εμπιστοσύνη που του επέδειξε ο Ινδός πρωθυπουργός Jawarhalal Nehru, κατάφερε επιτέλους να σχεδιάσει μια ολόκληρη πόλη από το μηδέν. Αυτή η πόλη ήταν η Chandigarh, και συνέχισε σχεδιάζοντας τα νέα διοικητικά κτίρια της Punjab. Την ίδια περίοδο ανήγειρε δύο κατοικίες και ένα ακόμα κτίριο στην Ahmedabad., στα οποία έκανε έξυπνη χρήση του κλίματος και του φωτός της Ινδίας.

Με τα 60στά του γενέθλια πίσω του, και απολαμβάνοντας διεθνή φήμη, ο Le Corbusier ξεκίνησε μια νέα ζωή. Η Έδρα των Ηνωμένων Εθνών στην Νέα Υόρκη βασίστηκε στις ιδέες του αλλά κατασκευάστηκε από άλλους, αφήνοντάς τον με ένα αίσθημα “απογύμνωσης από όλα τα δικαιώματά του σαν να είναι σε δάσος”. Παρομοίως, θεώρησε την ανακατασκευή της Ευρώπης ανεπιτυχή καθώς καμία από τις ιδέες του περί αστικού σχεδιασμού δεν εφαρμόστηκε. Κατάφερε, ωστόσο, να κατασκευάσει το πρώτο Unite d’habitation, ή αλλιώς το πρώτο συγκρότημα στέγασης, στη Μασσαλία. Με την αποκοπή του από την γιορτή της τεχνικής αισθητικής, προσπάθησε να δημιουργήσει έναν “απερίγραπτο χώρο”, μια αρχιτεκτονική σύνθεση που θα ήταν πέρα από την ανάλυση των μηχανικών. κατέβαλλε μεγάλη προσπάθεια για να προσδώσει περισσότερη συνοχή στα έργα του σχηματίζοντας το “Modulor”, ένα σύστημα οικουμενικών αναλογιών βασισμένο στη χρυσή τομή και την ανθρώπινη κλίμακα, που συνόδευσε όλα τα έργα του μέχρι το 1965. Παράλληλα, τα βιβλία που εξέδιδε, όπως το Les Plans de Paris, το L’Atelier de la recherché patiente και το Le Poeme de l’angle droit, δεν ήταν πλέον μανιφέστο 5.Το “Modulor”, 1955 Πίνακας που βρέθηκε στο στούντιο του αλλά αισθητικά ελκυστικά αντικείμενα, ενσωματώνοντας όλες πτυχές της ιδεολογίας του, στα οποία συχνά η Le Corbusier στη rue de Sevres. θεωρητική ανάμειξη έδινε τη θέση της στην αυτοβιογραφία.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. Η Villa Stein de Monzie 1927 Garches/Vaucresson κοντά στο Παρίσι, Γαλλία Το ζευγάρι Αμερικανών Michael και Sarah Stein και η Gabrielle de Monzie ανέθεσαν από κοινού στον Le Corbusier να χτίσει μια πολυτελή βίλα λίγο έξω από το Παρίσι. Οι καταπληκτικές διασυνδέσεις του Le Corbusier με την εύπορη τάξη του Παρισιού έκαναν δυνατή την υλοποίηση αυτού του σχεδίου. Ο Michael Stein, αδελφός της γνωστής ποιήτριας και συγγραφέως Gertrude Stein, ήταν συλλέκτης τέχνης και η γυναίκα του γλύπτρια. Η Madame de Monzie ήταν ευκατάστατη και ζούσε με την κόρη της. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πως οι δύο πλευρές ζούσαν ώστε να χρηματοδοτήσουν την ανέγερση της βίλας. Αυτό που είναι γνωστό είναι πως η Gabrielle de Monzie αγόρασε το οικόπεδο στην Garches και ήταν η επίσημη πελάτης του Le Corbusier. Ωστόσο η κατοικία πωλήθηκε ήδη από το 1935.

Αριστερά : 6.Η πλευρά της εισόδου, με την είσοδο του προσωπικού στα αριστερά.

Αυτή η βίλα είναι αδιαμφισβήτητα πολυτελής, με ένα χωλ ως τον κύριο όροφο που διαχωρίζεται από το ισόγειο στην πίσω όψη, στο οποίο σημείο το ισόγειο έχει τοποθετηθεί πίσω. Με βάση αυτήν την προσέγγιση, η Villa Stein ανήκει σε μια σειρά έργων που θεωρούνται κλασικά, και φαίνεται πως προσπαθεί να συνενώσει μία αντίθεση μεταξύ κλασικισμού και μοντερνισμού. Αυτά τα χαρακτηριστικά όμως υποδεικνύουν μία ακόμη συγκυρία : είναι φανερό πως οι πελάτες ήταν επίσης εξαιρετικά γενναιόδωροι στην πνευματική τους στάση και απ’ότι συμπεραίνουμε, έδωσαν πλήρη ελευθερία στον αρχιτέκτονα, ή στην πραγματικότητα, η πρωτοτυπία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση. Για παράδειγμα, τα περιγράμματα των εισόδων στην Villa Stein, με τις γραμμές τους να ταλαντεύονται μεταξύ υπολογισμένης γεωμετρίας και δυναμικής έντασης, την καθιστά κάτι που προηγουμένως δεν υπήρχε στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Τα καμπύλα σχήματά της, που αλληλεπιδρούν με έναν σοφιστικέ τρόπο σε διάφορες προϋποθέσεις κυκλοφορίας, συνδέονται με έναν διαγώνιο τοίχο που μεταφέρει την κίνηση στα σκαλιά, οδηγώντας στον πρώτο όροφο. Εδώ δημιουργείται ένα τρισδιάστατο παρασκήνιο, προσεκτικά στημένο, που ανταποκρίνεται στην οπτική γωνία του επισκέπτη και που παράγεται από το απλό

7. Η Villa Stein de Monzie έτσι όπως διατηρείται σήμερα. Το κέλυφος διατηρείται καλά, το εσωτερικό έχει μετατραπεί σε διαμερίσματα.

Το κτίριο τοποθετήθηκε στη μέση ενός στενού, πολύ μακρού οικοπέδου. Το σχέδιο πέρασε από πολυάριθμες παραλλαγές προτού οριστικοποιηθεί το τελικό μοντέλο. Κοιτώντας κανείς την κάτοψη του ισογείου ως το επίπεδο πρόσβασης και του πρώτου ορόφου ως της κύριας περιοχής διημέρευσης, το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό πέρα από την εξαιρετική γενναιοδωρία των δωματίων είναι ο χειρισμός των περιγραμμάτων τους., που εξακολουθεί να είναι αρκετά αντισυμβατικός, και ήταν άκρως πρωτοποριακός την εποχή που δημιουργήθηκε.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 μοτίβο τοίχων που τοποθετούνται ελεύθερα σε έναν κάναβο υποστυλωμάτων στα αρχικά σχέδια. 2.1 Δημοσιεύσεις – αναγνώριση του έργου

Τον Σεπτέμβριο του 1928 ξανασχεδιάστηκαν τα βασικά σχέδια του σπιτιού με σκοπό την δημοσίευση. Ακολούθησε μια εξαιρετική φωτογράφιση του Albin Salaun και η εκτενής παρουσίαση του έργου το 1929 ως “Villa a Garches” – δηλαδή βίλα στην Garches, στο διπλανό “ευγενές” προάστιο του Παρισιού-στο περιοδικό L’architecture Vivante του Jean Badovici, σε ένα τεύχος που ήταν ολόκληρο αφιερωμένο στους le Corbusier και Pierre Jeanneret. Τον επόμενο χρόνο δημοσιεύτηκε στον πρώτο τόμο του OEvre Complete 1910-1929 και πάλι ως “Villa a Garches”. Η δημοσίευση αυτή παραμένει ως σήμερα η σημαντικότερη και-κατά κάποιον τρόπο- η επίσημη πηγή πληροφορίας για τη διάσημη βίλα, επειδή ελεγχόταν από τον αρχιτέκτονα, έγινε αμέσως μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής και

Πέντε χρόνια μετά το συγκριτικά μικρό Besnus House και σχεδίων που υπήρξαν σημαντικά για την εξέλιξη του Le Corbusier, όπως οι αρχές του Dom-ino, που ωρίμασαν σε μία μακρά περίοδο, ενυπάρχουν σε αυτό το κτίριο σε μεγάλο βαθμό. Ο τοίχος δεν εξαρτάται πια από πρωταρχικά λειτουργικές συνθήκες. Ρέει ελεύθερα, και διαχωρίζεται από όλες τις προϋποθέσεις που έχουν να κάνουν με στατικούς περιορισμούς. Με άλλα λόγια, τα περιγράμματα των χώρων δεν προκύπτουν πλέον από προκαθορισμένες διαστάσεις και ανάγκες, αλλά αναπτύσσονται ως μορφές ανεξάρτητα, σύμφωνα με την σχεδιαστική πρόθεση. Ο ίδιος ο αρχιτέκτονας εμφανίζεται πιο ενεργά στο προσκήνιο, και τονίζεται η υποκειμενικότητα των μεμονωμένων αποφάσεων. Το στοιχείο του σχεδιασμού που εμποτίζεται από υποκειμενικότητα γίνεται αναγκαίο συστατικό στην αρχιτεκτονική του Le Corbusier από εδώ και πέρα : εδώ ο αρχιτέκτονας είναι αυτός που αναδύεται, μέχρι σ’ένα βαθμό, ως ο δημιουργός των αναγκών της κάτοψης παρά οι εξωτερικές προϋποθέσεις. Οι εικόνες, με άλλα λόγια, οι μορφές που εμφανίζονται στην κάτοψη, δεν προκύπτουν από ένα προκαθορισμένο αριθμό αναγκών, αλλά “επινοούνται” από το δομικό έργο του αρχιτέκτονα. Συνεπώς η λειτουργία προέρχεται από την μορφήτο αντίθετου αυτού που ο κόσμος θεωρεί ως φονξιοναλισμό, συχνά ακόμη και στην περίπτωση του Le Corbusier. Η κατοικία ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1928. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα έργα του Le Corbusier και του Pierre Jeanneret που έγινε ευρύτερα γνωστό ως Villa Stein, ως Villa Stein de Monzie, ως Villa Garches και ως Vila “Les Terrasses”. Πριν ακόμα ολοκληρωθεί είχε δημοσιευτεί στο βιβλίο του Siegfried Giedion για τις κατασκευές από σίδηρο και οπλισμένο σκυρόδεμα στη Γαλλία., με δύο φωτογραφίες από το προχωρημένο γιαπί και ένα μικρό κείμενο για τη μαγεία του αρχιτέκτονα ισορροπιστή, που κατάφερε να ελαφρώσει τον όγκο του κτιρίου επιτυγχάνοντας τη διαφάνεια και την αλληλοδιείσδυση του κενού και του πλήρους. 8. Σκίτσο από την ολοκληρωμένη πρόταση του Ιουλίου 1926 όπως δημοσιεύτηκαν αργότερα στο Oevre Complete 1910-1929.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 περιλαμβάνεται στη σειρά του OEvre Complete, που γνώρισε μεγάλη απήχηση, βρίσκεται στις περισσότερες αρχιτεκτονικές βιβλιοθήκες και διατίθεται ακόμα στα βιβλιοπωλεία. Η επικοινωνιακή ακτινοβολία της δημοσιότητας ξεπερνά χωρίς αμφιβολία τη δύναμη ενός απλού κτιρίου στο προάστιο μιας μεγάλης πόλης.

9. Όψη της Villa Savoye όπως δημοσιεύτηκε στο Oeuvre Complete 1910-1929.

10. Άποψη του κήπου

Η δημοσίευση της “Villa in Garches”, με ημερομηνία 1927, στον πρώτο τόμο του OEvre Complete καταλαμβάνει 10 ολόκληρες σελίδες. Περιλαμβάνει 3 σύντομα (ανυπόγραφα) κείμενα του Le Corbusier, 15 φωτογραφίες, 4 κατόψεις, 2 όψεις με αρμονικές χαράξεις, και τα πρώτα ολοκληρωμένα σκίτσα της κατοικίας, του Ιουλίου 1926, που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Στα σκίτσα αυτά αναγνώρισε ο Le Corbusier, 30 χρόνια αργότερα, τη σύνοψη του πρώτου κύκλου αρχιτεκτονικής δουλειάς στο Παρίσι. Πλάι σε αυτά και απέναντι από 2 φωτογραφίες της όψης, το πρώτο από τα 3 κείμενα εξηγεί τα βασικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής της. Η κατοικία παρουσιάζεται ως συνάρτηση απαντήσεων στα “προβλήματα της άνεσης, της πολυτέλειας και της αρχιτεκτονικής αισθητικής”. Μεγάλη σημασία δίνει στο δομικό σύστημα των υποστυλωμάτων, που είναι τοποθετημένα σε ίσες αποστάσεις 5 και 2,5 μέτρων, χωρίς να έχουν σχέση με την εσωτερική οργάνωση του χώρου. “Η ανεξάρτητη διάταξη των υποστυλωμάτων διαχέει σε όλο το σπίτι μια σταθερή κλίμακα, ένα ρυθμό, μια ήρεμη επανάληψη”. Συγκεντρωμένα όλα μαζί, θα αποτελούσαν μία τσιμεντένια μάζα διατομής 1,10x0,80 μέτρων που σηκώνει επάνω της ένα ολόκληρο σπίτι. Οι όψεις του κτιρίου έχουν σχεδιαστεί για να φέρνουν το φως στο εσωτερικό. Καμιά τους δεν στηρίζεται στο έδαφος, αφού είναι αναρτημένες από τον πρόβολο της οροφής τους. “Η όψη δεν φέρει πλέον τα πατώματα και τη στέγη˙ είναι ένα πέπλο από γυαλί ή από τοίχο που περικλείει το σπίτι”.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

12. Κάτοψη ισογείου και 1ου ορόφου της Villa Stein de Monzie

11. Όψη της Villa Savoye όπως δημοσιεύτηκε στο Oeuvre Complete 1910-1929.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

13. Κάτοψη 2ου και 3ου ορόφου της Villa Stein de Monzie

14. Η νότια όψη της Villa stein de Monzie

15. Τομή Α-Α στην Villa stein de Monzie

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

16. Φωτογραφίες λεπτομερειών στις όψεις της κατοικίας

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 Το δεύτερο κείμενο συνοδεύει τις 2 όψεις των αρμονικών χαράξεων και 8 μικρές φωτογραφίες με απόψεις του εσωτερικού χώρου και του δώματος. Το πρώτο ζήτημα είναι η ελεύθερη κάτοψη (plan libre), που επιτρέπει σε κάθε όροφο να έχει ανεξάρτητη διάταξη των χώρων στο μέτρο των αντίστοιχων λειτουργιών, με τα χωρίσματα να είναι μεμβράνες. Το δεύτερο ζήτημα αφορά τη χρήση αρμονικών χαράξεων, που έχουν ορίσει τις διαστάσεις του κτιρίου με απόλυτη ακρίβεια, εξασφαλίζοντας αναλογίες που του προσδίδουν περισσότερο πλούτο και από τα πολυτελή υλικά. “Η χρήση των μαθηματικών δίνει τη σιγουριά της αλήθειας”. Οι δύο χαρακτηριστικές όψεις, που σχεδιάστηκαν και αυτές τον Σεπτέμβριο του 1928 για τη δημοσίευση, χωρίς να σώζεται στο αρχείο κάποιο αντίστοιχο σκίτσο από τη φάση του αρχικού σχεδιασμού, τονίζουν τον οριζόντιο ρυθμό 2-1-2-1-2 των κατακόρυφων στοιχείων, που συνδέεται με τον κάναβο των υποστυλωμάτων (τα 5 και τα 2,5 μέτρα), και με τη γεωμετρική αναλογία της χρυσής τομής [ Α:Β = Β: (Α+Β)]. Το γενικόλογο κείμενο που συνοδεύει αυτές τις όψεις στη δεύτερη έκδοση έχει αντικαταστήσει ένα πολύ αναλυτικότερο κείμενο που ερμηνεύει τον σχεδιασμό στην πρώτη έκδοση. Χαρακτηριστικά, αναφέρεται (σε ακριβή μετάφραση από το γαλλικό χειρόγραφό του) :

17.Οι ρυθμιστικές χαράξεις (traces regulateuers) στην Villa Stein de Monize με βάση τις αρχές της χρυσής τομής που εφαρμόστηκαν στην όψη του κήπου.

Από την άλλη, οι κανόνες που αφορούν την τεχνική, η δομή των κανονικά διαταγμένων στύλων από οπλισμένο σκυρόδεμα, έρχονται να τονίσουν σταθερά στην όψη εκείνες τις αριθμητικές διαστάσεις που έχουν ρυθμίσει τη δομή. Και στην Garches φτάνουμε, πέρα από τις δύο προηγούμενες χαράξεις ( τις διαγώνιες, την αρμονική πρόοδο 1+2+4 ), σε μία τρίτη χάραξη που θα ονομάσω αυτόματη, και προσφέρεται από τον σκελετό. Η χάραξη αυτή δίνει μέτρο˙ είναι χαρακτηριστική : 21-2-1-2. Η νότια όψη της Garches περιέχει μια χάραξη με βάση τη διαγώνιο. Η χάραξη αυτή προσέφερε μια ενδιαφέρουσα διόρθωση : πρόκειται για τη σκάλα που κατεβαίνει στον κήπο, της οποίας η κλίση είναι παράλληλη με την διαγώνιο ολόκληρης της όψης. Για να επιτύχουμε αυτή τη διαγώνιο της σκάλας, χρειάστηκε να υπερυψώσουμε

“Ρυθμιστική χάραξη : Η βόρεια όψη είναι οργανωμένη πάνω στις διαγωνίους. Αντιλαμβάνεται όμως κανείς πως ανάμεσα στα ανοίγματα της όψης εμφανίζονται τρεις οριζόντιες λωρίδες τοίχου, τα ύψη των οποίων φαίνεται να ακολουθούν μια κανονική πρόοδο. Η εξέταση δείχνει πράγματι πως αυτή είναι η πρόοδος 1,2 και 4. Μια μικρή διόρθωση στο σχέδιο φέρνει τη βεβαιότητα και δίνει το αίσθημα της ακρίβειας. Αυτό είναι μια αριθμητική χάραξη.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

λίγο το έδαφος στο σημείο στο οποίο η σκάλα ακουμπά στη γη. Εκλεπτύνσεις σαν και αυτή έχουν την αξία τους.

18. Όψεις της Villa Stein de Monzie από το OEvre Complete 1910-1929.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 Τέλος, υπάρχει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα χάραξη που συγκεκριμενοποιεί με αυστηρότητα τον ρυθμό ο οποίος καθορίζει αυτήν την όψη. Πρόκειται για τη σχέση που ενώνει το πλάτος του κρεμαστού κήπου με το πλάτος της όψης που βρίσκεται δίπλα του, τα δύο δηλαδή σημαντικότερα στοιχεία της σύνθεσης. Η σχέση ανάμεσα στα δύο αυτά στοιχεία είναι η περίφημη σχέση που χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις εποχές και ονομάζεται Χρυσή Τομή.” Στο τελευταίο σύντομο κείμενο, ο Le Corbusier επανέρχεται στην ελεύθερη κάτοψη. “ Τα υποστυλώματα, τοποθετημένα στη σειρά, σαν στρατιώτες, κάνουν την δουλειά τους, που είναι : να φέρουν τα δάπεδα”. Εντελώς αντίστροφα, οι χώροι του σπιτιού και τα δωμάτια ακολουθούν μια δική τους οργανωτική διάταξη, που υπακούει στην οικονομία και την πλαστική χωρίς να εξαρτάται από την στατική.

Η κατοικία αυτή, με όποιον τρόπο και να ονομάστηκε, αποτέλεσε ορόσημο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και της δουλειάς του αρχιτέκτονα στην πρώτη δεκαετία στο Παρίσι. Δημοσιεύτηκε πολλές φορές σε όλων των ειδών τα βιβλία αρχιτεκτονικής, ξεκινώντας από τα περιοδικά και από τις ιστορίες, με κυρίαρχο το φωτογραφικό υλικό και τα σχέδια που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Ορισμένες φωτογραφίες από το Architecture Vivante, που δεν περιλαμβάνονται στο OEvre Complete, και ιδίως η κουζίνα με έναν μπακαλιάρο, ένα σπασμένο φλιτζάνι, μια τσαγιέρα και έναν ανεμιστήρα πάνω στον πάγκο εργασίας, απέκτησαν με τον καιρό λατρευτική αξία και συνετέλεσαν στην φήμη. Ένα από τα μεγαλύτερα μερίδια της φήμης αυτής οφείλεται όμως στο αιρετικό άρθρο που δημοσίευσε ο Colin Rowe το 1947 στο περιοδικό Architectural Review με τίτλο “ Τα μαθηματικά της ιδανικής βίλας”. Στο άρθρο αυτό, που το διαβάζουν ακόμα και σήμερα οι σπουδαστές αρχιτεκτονικών σχολών από όλον τον κόσμο, ο Colin Rowe συγκρίνει “τη βίλα που έχτισε το 1927 ο Le Corbusier για τον κύριο και την κυρία Michael Stein στην Garches” με τη Villa Malcontenta που έχτισε ο Palladio το 1550-1560 έξω από τη Βενετία. Πέρα από κάθε άλλη αναφορά στην κριτική προσέγγιση του συγγραφέα, ο συσχετισμός αναφέρεται αποκλειστικά στην γεωμετρική ανάλυση της κάτοψης του πρώτου ορόφου και της κύριας όψης με όρους αρμονικών χαράξεων και αναλογιών. Ο Colin Rowe, που το 1947 τελείωνε τις μεταπτυχιακές σπουδές κοντά στον Rudolf Wittkower, δεν είχε βέβαια μελετήσει το αστείρευτο αρχείο σχεδίων του αρχιτέκτονα και στηριζόταν αποκλειστικά στην δημοσίευση του OEvre Complete και στα μαθηματικά του δασκάλου του για τις αρχιτεκτονικές αρχές της Αναγέννησης. Ο γεωμετρικός κάναβος που αναγνώρισε αυτός ο τελευταίος στις βίλες του Palladio ήταν η βάση του ερμηνευτικού συσχετισμού. Ο τρόπος με τον οποίο συνέδεσε ο Rowe τη νεωτερικότητα του Le Corbusier με το γεωμετρικό παρελθόν του Palladio

Συνοψίζοντας το νόημα των τριών κειμένων, όπως εμπλουτίζεται από την εκτενή περιγραφή της πρώτης έκδοσης, η αρχιτεκτονική της βίλας είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού της μαθηματικής πολυτέλειας των αρμονικών χαράξεων και της οικοδομικής απλότητας των υλικών, της γεωμετρικής οργάνωσης των ελαχιστοποιημένων δομικών στοιχείων και της εντελώς ανεξάρτητης ανάπτυξης των πετασμάτων διαίρεσης του χώρου, που ορίζουν την ελεύθερη κάτοψη και την ελεύθερη όψη. Η συνθετική προσφυγή στη διαγώνιο είναι επίσης καθοριστική και επανέρχεται τέσσερις φορές αναδεικνύοντας την εμμονή του. Πρόσθετες πληροφορίες για την οργάνωση της κάτοψης προσφέρουν οι λακωνικές λεζάντες των φωτογραφιών και των κατόψεων.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 μπορεί να έμοιαζε τότε αιρετικός αλλά είχε κάθε λόγο να ευχαριστεί τον Le Corbusier – έκανε ακόμα σαφέστερη τη λογική του ανεξάρτητου ρυθμού των υποστυλωμάτων που εκείνος είχε προβάλλει στο OEvre Complete.

19.

Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, που γενικεύτηκε η συζήτηση για την αυτονομία της αρχιτεκτονικής μορφής, η ακτινοβολία της ερμηνείας αυτής μπορεί να υπήρξε ακόμα και μεγαλύτερη από την ακτινοβολία της ίδιας της βίλας. Ωστόσο, ο Colin Rowe δεν έγραφε τίποτα στο άρθρο του για τον δεύτερο όροφο των υπνοδωματίων και την ίδια σιωπή συναντάμε σε όλόκληρη την βιβλιογραφία, ακόμα και στον ίδιο τον Le Corbusier, με αποκορύφωμα την πλήρη (σχεδόν) απουσία φωτογραφιών από αυτόν τον όροφο. Και όμως, τα υπνοδωμάτια είναι μεγάλα και πολλά, και βεβαίως αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα πεδία του κατοικείν σε αυτή την πρότυπη μηχανή κατοικίας που επικαλείται ριζοσπαστικά ο αρχιτέκτονάς τους. Ποιοι και πως κατοικούσαν σε αυτά ; πως είναι οργανωμένη η κάτοψή τους ; Σε ποιο βαθμό αντανακλά την περίφημη κάτοψη του πρώτου ορόφου ; Ποιο είναι το ανθρωπογενές υπόβαθρο του διάσημου αρχιτεκτονικού κελύφους ; Αυτά είναι ερωτήματα που ευλόγως ανακύπτουν, όταν σε απασχολεί ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονταν την κατοικία οι μοντέρνοι.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Ο Le Corbusier έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα απάντηση σε αυτό το γενικό πλαίσιο προβληματισμού σε ένα άρθρο του με τίτλο “Η αρχιτεκτονική της εποχής της μηχανής”, που δημοσιεύτηκε σε περιοδικό ψυχολογίας στις αρχέ του 1926, όταν σχεδιαζόταν η βίλα που εξετάζουμε : “ Η κατοικία έχει δύο σκοπούς. Πρώτα είναι μια κατοικία για να κατοικείς ( machine a habiter , δηλαδή μια μηχανή προορισμένη να παρέχει αποτελεσματική βοήθεια στην ικανοποίηση των αναγκών του σώματος : άνεση. Και από την άλλη είναι ο τόπος που βοηθά στο στοχασμό, είναι ο τόπος μιας ομορφιάς που δίνει στο πνεύμα την απαραίτητη ηρεμία. Η κατοικία είναι άμεσο αποτέλεσμα του ανθρωποκεντρισμού, δηλαδή σε αυτήν όλα ανάγονται στον άνθρωπο για τον πολύ απλό λόγο ότι η κατοικία δεν ενδιαφέρει παρά μόνο εμάς και μας ενδιαφέρει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Η κατοικία συνδέεται με τις κινήσεις μας : είναι το κέλυφος του σαλίγκαρου. Πρέπει λοιπόν να είναι φτιαγμένη στα μέτρα μας”.

20.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

2.2 Χρήση χώρων

21. Οι εσωτερικοί χώροι της Villa Stein de Monzie όπως δημοσιεύτηκαν στο OEvre Complete 1910-1929. Ας επιστρέψουμε λοιπόν στο αίνιγμα της Villa Stein de Monzie. Στο δεύτερο όροφο ανεβαίνεις από μία ημικυκλική σκάλα και μπορεία να επιλέξεις ανάμεσα σε τρία

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 δωμάτια που διακρίνονται στα δημοσιευμένα σχέδια με τα γράμματα Α, Β και Ε, στα οποία περιλαμβάνεται ένα boudoir και αντιστοιχεί ένα λουτρό. Η λεζάντα γράφει : “ δύο υπνοδωμάτια με boudoirs και λουτρά, δωμάτια φίλων, λινοθήκη κλπ.”. Το δωμάτιο και το Boudoir A, στην αριστερή ζώνη του γεωμετρικού κανάβου που ανέδειξε ο Colin Rowe, έχει επιφάνεια 69,60 τμ. και συνδέεται άμεσα με ένα επίμηκες λουτρό 14 τμ. που καταλαμβάνει τη μεσαία στενή ζώνη. Το δωμάτιο και το boudoir B είναι τοποθετημένα στην κεντρική ζώνη του κανάβου και έχουν επιφάνεια 46 τμ., ενώ ακριβώς απέναντί τους, στην κύρια όψη, βρίσκεται ένα λουτρό 14,2 τμ. Στη δεξιά στενή και στη φαρδιά ζώνη είναι τοποθετημένα το δωμάτιο και το boudoir E μαζί με ένα λουτρό και έχουν συνολική επιφάνεια 40,4 τμ. Μαζί με τους διαδρόμους κυκλοφορίας, τη σκάλα, τη βεράντα και μια λινοθήκη, ο δεύτερο όροφος καταλαμβάνει συνολική επιφάνεια 249 τμ. Το συνολικό περίγραμμά του ( με το κενό ) είναι 291,2 τμ. Στο αρχείο του Le Corbusier βρίσκονται όμως ελάχιστα στοιχεία που βοηθούν να καταλάβουμε ποιοι και πως κατοικούσαν σε αυτούς τους άνετους χώρους, που συνεχίζονταν στον τρίτο όροφο με ένα δώμα και μικρότερα δωμάτια. Στη διαγραμματική οργάνωση των χώρων της κατοικίας, του Μαΐου 1926, υπάρχουν δύο μεγάλοι ορθογώνιοι χώροι στα αριστερά και τα δεξιά της κάτοψης, με χειρόγραφη την ένδειξη “Stein” αριστερά και “DM” (De Monzie) δεξιά, που χωρίζονται από ένα μεγάλο χωλ. Τα σχέδια του Οκτωβρίου 1926, στα οποία στηρίχτηκε η συμφωνία και η οριστική μελέτη, έχουν πολύ σαφέστερες ενδείξεις. Το δωμάτιο Α αναγράφεται “Chambres Mr et Mme Stein”, το δωμάτιο Β “Chambres Mme de Monzie” και το δωμάτιο Ε “Ch. Mademoiselle”. Στο φάκελο της βίλας υπάρχει ένα χειρόγραφο σημείωμα με ένδειξη “7 Μαΐου 1926, κύριε Stein”. Είναι γραμμένο βιαστικά και οι περισσότερες λέξεις του είναι συντετμημένες. Κατά πάσα πιθανότητα είναι η καταγραφή των χώρων της βίλας σε μία συζήτηση αρχιτεκτόνων και εργοδότη. Πάνω σε αυτή πρέπει να στηρίχτηκε ο σχεδιασμός. Παρακάτω παρατίθεται το κομμάτι που αφορά τα υπνοδωμάτια :

Προφανώς ζητήθηκαν τρία υπνοδωμάτια, τα δύο για την κυρία de Monzie, εκ των οποίων το ένα είναι μικρότερο και λιγότερο εξοπλισμένο, και το τρίτο για τον κύριο και την κυρία Stein. Σε συνέχεια των δωματίων αυτών αλλά ανεξάρτητα – στο δώμα – προβλέπονται οι χώροι του υπηρετικού προσωπικού των δωματίων και οι χώροι της φιλοξενίας των φίλων. Δεν καταγράφονται στοιχεία που να αφορούν διαστάσεις, ειδικές εγκαταστάσεις και τον τρόπο κατασκευής.

2.3 Υλικά κατασκευής

“2 υπνοδωμάτια + 1 μικρό boudoir + 1 λουτρό με το WC χωριστά για την κυρία de Monzie, στο μικρό νιπτήρας 1 μεγάλο υπνοδωμάτιο + ένα boudoir + 1 λουτρό με το WC μέσα για κύριο και την κυρία Stein Τα boudoirs μπορούν να [ περιλαμβάνονται ] στα δωμάτια αλλού 2 δωμάτια για φίλους + λουτρά (για την κυρία de Monzie ένα δωμάτιο) 2 δωμάτια προσωπικού 2 [καμαριέρες. Να ζουν καλά.”

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

22. Η Villa Stein de Monzie στο τέλος των εργασιών του οπλισμένου σκυροδέματος. Διακρίνεται σαφώς η κατασκευή των φερόντων στοιχείων της κύριας όψης.

Η τεχνική περιγραφή του κτιρίου είναι ένα άλλο κείμενο έξι δακτυλογραφημένων σελίδων και μας δίνει ενδιαφέρονται στοιχεία για την κατασκευή, αλλά οι πληροφορίες που αναφέρονται στον όροφο των δωματίων είναι ελάχιστες. Τα πετάσματα της εσωτερικής διαίρεσης των χώρων είναι από σοβατισμένα τούβλα 6x11x22 εκατοστά και οι ακμές τους ενισχύονται με σιδηρογωνίες. Οι ποδιές των παραθύρων και οι χτισμένοι πάγκοι είναι από τσιμεντοκονία βαμμένη με λαδομπογιά. Οι εσωτερικές πόρτες είναι πρεσαριστές με δρύινο σκελετό και φύλλα από κόντρα πλακέ. Τα συρόμενα εξωτερικά κουφώματα είναι δρύινα και τα ανοιγόμενα μεταλλικά. Τα δάπεδα είναι στρωμένα με κεραμικά πλακίδια στους διαδρόμους και τα λουτρά και με δρύινο παρκέ δευτέρας διαλογής a l’anglaise με λάμες 5 χιλιοστών στα υπνοδωμάτια. Η κατασκευή της βίλας είναι ορθολογική, απλή και οικονομική, στο ευρύτερο πνεύμα του μοντέρνου.

2.4 Γεωμετρική ερμηνεία

Η λογική αυτή, που διέπει ολόκληρο το κτίριο, είναι εξαιρετικά σαφής αν δούμε πίσω από τις κατόψεις τον ξυλότυπο. Στη θεμελίωση, οι κολώνες έχουν τοποθετηθεί αξονικά σε έναν κάναβο 5,05 / 2,65/ 5,05 /2,65/ 5,05 μέτρων στην κύρια όψη και 1,35 / 3,75 / 3,75 / 3,75 μέτρων στην άλλη διάσταση. Η δαιτομή τους είναι 20 εκατοστά, είτε είναι τετράγωνες είτε κυλινδρικές. Υπάρχει συνεπώς μια υπέρβαση των 10 εκατοστών σε κάθε πλευρά, στην οποία θα έπρεπε να προστεθούν, πάνω από το έδαφος, 2 ως 2,5 εκατοστά για το σοβά. Το σχήμα επαναλαμβάνεται στην οροφή ισογείου, που σημαίνει πως η κύρια όψη κρύβει μέσα της κολώνες, σε αντίθεση με την όψη του κήπου που είναι σε πρόβολο 1,35 μέτρων. Η ανοιχτή βεράντα προς τον κήπο προεκτείνει τον κατασκευαστικό κάναβο κατά 5,05 μέτρα. Στον ξυλότυπο

Η γεωμετρική ερμηνεία του πρώτου ορόφου από τον Colin Rowe συνέδεσε τη ρυθμική διάταξη των υποστυλωμάτων και των γραμμικών στοιχείων με τη κλασική δομή του piano nobile στη Villa Malcontenta του Andrea Palladio. Ο ρυθμός 2-1-2-12 στην μεγάλη διάσταση του ορθογωνίου ( τα 5 και 2,5 μέτρα, και η σχέση 2-1-2-1-2 που καταγράφει ο Le Corbusier στο OEvre Complete) διασταυρώνεται με έναν ρυθμό 1,5- 0,5-1,5-1,5-1,5-0,5 στη μικρή διάσταση (για το οποίο δεν γίνεται λόγος στο OEvre Complete) και διαμορφώνεται ένα ιεραρχημένο πλέγμα συμμετρικών σχέσεων στον άξονα του μεγάλου μήκους. Η κλασική αυτή δομή υπάρχει σε ένα από τα πρώτα σκίτσα του Le Corbusier και αποτελεί σαφώς το στρατηγικό υπόβαθρο του σχεδιασμού της βίλας, αλλά αναγνωρίζεται δύσκολα πίσω από την ελεύθερη ροή του χώρου υποδοχής στον πρώτο όροφο. Η τριμερής ιεραρχική οργάνωση και η αντίστοιχη πενταμερής διαίρεση στην όψη και την κάτοψη, η τριμερής ανάπτυξή τους στην δεύτερη διάσταση του ορθογωνίου, ο νόμος του μετασχηματισμού και τα βήματα που αυτός μπορεί να ακολουθήσει είναι αποτυπωμένα ως συνθετική αφετηρία του σχεδιασμού με τη συντακτική σαφήνεια που χαρακτήρισε αργότερα τα αναλυτικά διαγράμματα του Rudolf Wittkower στις βίλες του Palladio. Ο Colin Rowe “διάβασε” την κάτοψη με διεισδυτική ματιά και αποκάλυψε τον αυστηρό νόμο που έχει οργανώσει η ελευθερία της.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Στον ξυλότυπο οροφής των υπνοδωματίων, οι διαστάσεις έχουν πάρει τα πραγματικά μεγέθη του εξωτερικού πρίσματος, στα οποία περιλαμβάνεται ο σοβάς. Η τελευταία διάσταση της κύριας όψης αριστερά και δεξιά, υπολογίζεται μεικτή και όλες όλες οι υπόλοιπες αξονικά –δηλαδή η σειρά είναι 5,175/ 2,65/ 5,05/ 2,65/ 5,175 μέτρα. Με τις διαστάσεις αυτές προκύπτει η συνολική εξωτερική διάσταση των 20,70 μέτρων, που έχει το κτίριο στο OEvre Complete. Στο ίδιο σχέδιο είναι σημειωμένες οι διαστάσεις που ορίζουν τη σχέση κενού και πλήρους στο μαπλκόνι του τελευταίου ορόφου (7,87/ 4,96/ 7,87 μέτρα) –πρόκειται για εξωτερικές διαστάσεις, που μεταφέρονται επακριβώς στα σχέδια του OEvre Complete). Αλλά ούτε στην περίπτωση αυτή επαληθεύεται η σχέση της χρυσής τομής. Στην άλλη κατεύθυνση οι διαστάσεις είναι 1,375/ 3,75/ 3,75/ 3,75/ 1,375 μέτρα. Και στις δύο πλευρές, η όψη είναι σε πρόβολο, όπως και στον προηγούμενο όροφο, αλλά στον τελευταίο ξυλότυπο του δώματος επανέρχονται οι κολώνες στην κύρια όψη, επαναλαμβάνοντας το σχήμα του ισογείου. Οι κολώνες αυτές προεκτείνονται μάλιστα προς τα κάτω για να κρατήσουν μια δοκό, που ορίζει το πρέκι του δεύτερου οριζόντιου παραθύρου. Η ποδιά του παραθύρου αυτού είναι πάλι κατασκευασμένη από τσιμεντόλιθους στο δάπεδο του ορόφου υπνοδωματίων. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τα φέροντα στοιχεία οπισθοχωρούν στους δύο ορόφους με τα οριζόντια παράθυρα για να δημιουργήσουν την εντύπωση της ελεύθερης όψης και της διαφάνειας, ενώ διατηρούνται μες στους αδιαφανείς τοίχους του ισογείου και του δώματος. Η όψη της Villa Stein de Monzie είναι μία μάσκα. Και η συζήτηση για την κυριολεκτική και τη φαινομενική διαφάνεια, που άνοιξε ο Colin Rowe επίσης, το 1963, πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή. Στο εσωτερικό της κάτοψης των υπνοδωματίων τηρείται η εξαιρετική ακρίβεια των διαστάσεων που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά είναι δύσκολο να βρεθεί ένας μαθηματικός κανόνας που να τη διέπει, στα επιμέρους μεγέθη της, με όρους αρμονικών χαράξεων ή ορθογωνίων της χρυσής τομής. Η λογική του φέροντος οργανισμού υπερκαθορίζει την διαίρεση των χώρων με απλές σχεδιαστικές κινήσεις του αρχιτέκτονα, όπως είναι οι άξονες και οι περασιές. Πρέπει να παραδεχτούμε

οροφής του πρώτου ορόφου- το επίπεδο του Colin Rowe- η γεωμετρία της κάτοψης είναι εξαιρετικά σαφής, με την διαφορά πως τώρα είναι και οι δύο μεγάλες όψεις σε πρόβολο 1,35 μέτρων, που εξασφαλίζει την ελευθερία από τα φέροντα στοιχεία. Σε καμία περίπτωση όμως οι όψεις αυτές δεν είναι αναρτημένες από τον πρόβολο της οροφής ( “suspendus aux planchers en porte-a-faux”), σαν “πέπλο”, όπως γράφει ο Le Corbusier. Για την ακρίβεια, ένα τοιχίο από τσιμεντόλιθους σηκώνεται από την πλάκα του πρώτου ορόφου μέχρι την ποδιά του πρώτου οριζόντιου παραθύρου, και βεβαίως το φέρει, ενώ το πρέκι του ορίζει μία δοκός αναρτημένη από την οροφή. Με βάση τις διαστάσεις αυτές, οι μαθηματικές αναλογίες που δίνει ο Colin Rowe στη γεωμετρία της κάτοψης είναι λάθος. Στη μεν κύρια όψη παρασύρεται από τον Le Corbusier, που δημοσίευσε διαστάσεις 5/2,5 μέτρων και σχέση 2-1-2-1-2, ενώ το κτίριο έχει ρυθμό διαστάσεων 5,05/ 2,65 μέτρα και σχέση 1,9-1-1,9-1-1,9. Στην άλλη διάσταση, η δική τους σχέση 0,5-1,5-1,5-1,5-0,5 γίνεται, αν δεχτούμε ως ένα τα 2,65 μέτρα, 0,51-1,41-1,41-1,41-0,51. Αυτό σημαίνει πως και οι σχέσεις του Le Corbusier στο OEvre Complete είναι εξίσου λάθος. Για να μην υπάρξει, μάλιστα, αμφιβολία για την αξιοπιστία των διαστάσεων στα σχέδια της βίλας Stein de Monzie, διευκρινίζεται πως οι κατόψεις είναι όλες σχεδιασμένες σε κλίμακα 1/20 και οι διαστάσεις των εσωτερικών χώρων είναι εξαιρετικά αναλυτικές, με την ακρίβεια του μισού χιλιοστού.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 λοιπόν τη συστηματική απόκλιση ανάμεσα στα απολύτως ακριβή μεγέθη των κατασκευαστικών σχεδίων και τις μαθηματικές αναλογίες των σχεδίων που έγιναν μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής για το σκοπό της δημοσίευσης.

23. Διαγραμματική διερεύνηση αναλογιών της κατοικίας

των

Αν τώρα στρώσουμε το layer της γεωμετρίας που ανέδειξε ο Colin Rowe στον δεύτερο όροφο του κτιρίου, αντιλαμβανόμαστε ότι οι χώροι της κατοικίας –τα υπνοδωμάτια, τα λουτρά, οι διάδρομοι, οι σκάλες- έχουν κατανεμηθεί απλώς στα γεωμετρικά σχήματα του δομικού κανάβου και ότι η μόνη ελευθερία της κάτοψης έχει να κάνει με δύο τρίπλες των τοίχων στα αντίστοιχα υποστυλώματα –στα υπνοδωμάτιο και το λουτρό Β- και με τις συμμετρικές καμπύλες στον διάδρομο της κεντρικής ζώνης. Ο σχεδιασμός των χώρων του υπνοδωματίου και του λουτρού Ε είναι συμβατικός και τα κυλινδρικά υποστυλώματα που προεξέχουν από τους τοίχους του για να “μιλήσουν” την ελεύθερη κάτοψη ταλαντεύονται ανάμεσα στην τέχνη του οικοδομείν και σε εκείνη της ρητορικής. Η κάτοψη του δεύτερου ορόφου της βίλας είναι τελικώς συμβατική και οι έντεχνοι ελιγμοί των δομικών στοιχείων είναι πάνω απ’όλα επικοινωνιακοί. Ο αρχιτέκτονας ζητά από τον φέροντα οργανισμό του κτιρίου του να “μιλήσει” όπως το έκανε η “architecture parlante” του 18ου αιώνα, χρησιμοποιώντας το λεξιλόγιο του 20ου.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

24. Διαγραμματική διερεύνηση των αναλογιών της κατοικίας

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

25. Η κύρια όψη της Villa Savoye όπως διατηρείται σήμερα

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3. Η Villa Savoye 1929, Poissy, Γαλλία

Η προσέγγιση στη Villa Savoye γινόταν με αυτοκίνητο. Το κτήμα χωρίζεται από τον δρόμο με ψηλό μαντρότοιχο από λιθοδομή και πυκνή δεντροστοιχία, έτσι ώστε να μην φαίνεται καθόλου η βίλα. Μόνο το σπίτι του φύλακα, στα δεξιά της σιδερένιας αυλόπορτας, προδίδει το ύφος της αρχιτεκτονικής της : λευκό (σήμερα), απέριττο, ορθογώνιο πρίσμα, υπερυψωμένο σε pilotis, με χαρακτηριστικά επιμήκη παράθυρα. Αλλά και όταν περάσει κανείς την αυλόπορτα, πρέπει να ακολουθήσει μια διαδρομή λατινικού σίγμα, για να βρεθεί σε ένα ξέφωτο και να του αποκαλυφθεί το κυρίως κτίριο : ένα εξίσου λευκό και απέριττο ορθογώνιο πρίσμα, με επιμήκη παράθυρα, υπερυψώνεται σε μια κεντρική βάση και σε pilotis, που σχηματίζουν, στις δύο ακριανές πλευρές, στοά. Πρόκειται για τη λιγότερο γνωστή από τις 4 όψεις του κτιρίου. Ο δρόμος που ακολουθεί το αυτοκίνητο κατευθύνεται στη δεξιά στοά, στην 2

Στις 9 Ιουλίου του 1930 ο Pierre Jeanneret έγραψε στον Pierre Savoye πως οι εργασίες του σπιτιού ολοκλήρωθηκαν, με εξαίρεση ορισμένες λεπτομέρειες, και ζήτησε την πληρωμή του τρίτου και τελευταίου μέρους της αμοιβής τους, που πληρώθηκε τελικά στις 31 Οκτωβρίου επειδή υπήρχαν ακόμη αρκετές εκκρεμότητες. για παράδειγμα, η επίστρωση της ράμπας με το φυσικό καουτσούκ έγινε στις 16 Σεπτεμβρίου. Σε επόμενη επιστολή των δύο αρχιτεκτόνων, στις 15 Ιουλίου 1931, αναφέρεται πως “η κατοικία στο Poissy κατοικείται εδώ και 1 χρόνο” και ζητείται η οριστική εξόφληση του λογαριασμού.

26. Η μεσημβρινή όψη της Villa Savoye και η ράμπα ου οδηγεί στο solarium Η Villa Savoye βρίσκεται στο Poissy, περίπου 30 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Παρισιού. Σχεδιάστηκε ως εξοχική κατοικία της οικογένειας Savoye, που κατοικούσε στο Παρίσι και είχε τρία μέλη : τον κύριο, την κυρία και έναν γιο περίπου 20 χρονών. Ήταν μια κατοικία για το καλοκαίρι και σαββατοκύριακα. Το περιβάλλον ήταν ειδυλλιακό, με πολλά δέντρα, και το οικόπεδο αρκετά μεγάλο- 69.350 τμ. Η ανάθεση πρέπει να έγινε τον Σεπτέμβριο του 1928, όπως εκτιμάται από ένα γράμμα της κυρίας Savoye με προδιαγραφές των χώρων και των υλικών. Τα πρώτα σχέδια παρουσιάστηκαν τον Οκτώβρη. Ακολούθησαν τρεις διαφορετικές λύσεις, στην αρχή και στο τέλος Νοεμβρίου, και τον Δεκέμβριο. Τα οριστικά σχέδια παρουσιάστηκαν τον Απρίλη του 1929 και τον ίδιο μήνα ξεκίνησαν τα έργα κατασκευής. Τον Δεκέμβριο ολοκληρώθηκαν τα οικοδομικά, το 1930 και τους πρώτους μήνες του 1931 τα υπόλοιπα. Το σπίτι κατοικήθηκε το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου. 2 Η διαδοχή των λύσεων έχει μεγάλο ενδιαφέρον, αφού υπήρξαν διαφορετικές προσεγγίσεις και τα σκίτσα επιτρέπουν λογικούς ή παράτολμους συσχετισμούς, αλλά το θέμα έχει ήδη μελετηθεί εξαντλητικά.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 οποία η βάση του κτιρίου γίνεται πράσινη, και μετά από μια καμπύλη πορεία, εν μέρει εμπρός από μια διάφανη τζαμαρία σε μαύρο μεταλλικό πλαίσιο, που καλύπτει ολόκληρο το ύψος του ισογείου, συναντά μια κόκκινη πόρτα εισόδου. Μόλις κατέβουν οι επιβάτες, το αυτοκίνητο συνεχίζει την καμπύλη πορεία του, για να φτάσει στην άλλη πλευρά της στοάς που αναφέρθηκε παραπάνω και να σταθμεύσει σε ένα γκαράζ τριών θέσεων. Από το σημείο αυτό συνεχίζεται ο δρόμος μέχρι την έξοδο του κτήματος. Η πορεία που ακολουθήθηκε έχει διπλή σημασία : πρώτον αποτελεί βασικό στοιχείο της αρχικής σύλληψης, πάνω στην οποία στηρίχτηκε ολόκληρη η σύνθεση, υποβάλλοντας την κυριαρχία της απελευθερωτικής, ορθολογικής μηχανής – δηλαδή του αυτοκινήτου˙ δεύτερον, επιτρέπει να συλλάβουμε, πριν ακόμα περάσουμε το κατώφλι της πόρτας, την ουσιαστική δομή του συνόλου, το τετράγωνο σχεδόν πρίσμα του ορόφου, που υπερυψώνεται σε pilotis, το ελάχιστο λειτουργικό ημικύκλιο του ισογείου, που αποτελεί τον διάφανο προθάλαμο ανόδου στον όροφο.

Η σκάλα και η ράμπα οδηγούν, στον όροφο, στον ίδιο ευρύ χώρο διανομής κινήσεων, που επιτρέπει την προσέγγιση όλων των δωματίων και ταυτόχρονα ορίζει δύο ζώνες καθημερινού βίου : τη δημόσια κα την ιδιωτική. Η πρώτη έχει απόλυτα ορθογώνιο σχήμα και περιλαμβάνει το καθιστικό, την τραπεζαρία και την κουζίνα ˙ η δεύτερη έχει ελεύθερο, αλλά μάλλον παραθετικής δομής σχήμα, και χωρίζεται σε δύο μέρη, που περιλαμβάνουν από την μία ένα μεγάλο υπνοδωμάτιο για το ζεύγος, σε στενή επαφή με ένα επίσης μεγάλο λουτρό και με ένα boudoir, και από την άλλη δύο δωμάτια, το ένα σαφώς μεγαλύτερο, με δικό του λουτρό, για τον γιο της οικογένειας και το άλλο μικρότερο, με ατομική τουαλέτα και δύο κρεβάτια για τους φίλους του. Οι δύο ζώνες χωρίζονται σαφώς από τον διαμπερή χώρο διαμονής των κινήσεων, που επιτρέπει την ταυτόχρονη επαφή με δύο υπαίθριους χώρους : μια μικρή βεράντα, με οριζόντιο φεγγίτη και πρόσβαση από την κουζίνα και έναν ιδιαίτερα εκτενή χώρο, τον λεγόμενο “κρεμαστό κήπο”, που αποτελεί την ουσιαστική συνέχεια του καθιστικού, αφού χωρίζεται από αυτόν μόνο με συρόμενα υαλοπετάσματα. Ταυτόχρονα, ο “κήπος” με το σταθερό τραπέζι περικλείεται από ένα διάτρητο πέτασμα, που ορίζει την εξωτερική περίμετρο του ορθογώνιου πρίσματος και σχηματίζει ένα μεγάλο υπαίθριο δωμάτιο – το πραγματικό καθιστικό του σπιτιού, στη διάρκεια του καλοκαιριού. Από τον υπαίθριο αυτό χώρο, με τη ράμπα, και από το εσωτερικό του σπιτιού, με την σκάλα, να ανεβαίνει κανείς στο δώμα, που είναι βατό και διαμορφωμένο, κατά ένα μέρος, για να λειτουργεί ως solarium προφυλαγμένο από τα μάτια, δηλαδή ως χώρος ηλιοθεραπείας – μια προσφυγή στην θεραπεία της φύσης, που ήταν, τα χρόνια εκείνα, άλλοτε ανάγκη και άλλοτε εκκεντρική πρωτοπορία. Στη γεωμετρική κατάληξη της μεγάλης πορείας ανόδου από την κύρια είσοδο ως το solarium, με τη ράμπα, τοποθετείται ένα παράθυρο ανοιχτό πάνω στον τοίχο προστασίας με θέα την απεριόριστη φύση – αυτό είναι το τέλος του αρχιτεκτονικού περιπάτου.

Στο εσωτερικό του ισογείου δεσπόζουν μια ράμπα ανόδου, στον άξονα της πόρτας, ένα ανοιχτό lavabo (νιπτήρας) και μια ελεύθερη κοχλιωτή σκάλα, που οδηγεί στον όροφο και στο υπόγειο και προορίζεται μάλλον για το υπηρετικό προσωπικό. Στο βάθος υπάρχουν δύο δωμάτια για το προσωπικό αυτό, ένας βοηθητικός χώρος με πλυσταριό και το μικρό διαμέρισμα του οδηγού της οικογένειας, πίσω από το χώρο του γκαράζ.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

27. Όψεις από διάφορα σημεία της κατοικίας

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 3.1 Αναγνώριση του έργου Η Villa Savoye θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του Μοντέρνου Κινήματος. Αποτελεί στοιχείο ταυτότητας τόσο του αρχιτέκτονα τόσο και όλης της αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου. Το επιβεβαιώνουν οι εκτενείς αναφορές στην βίλα αυτή σε όλα σχεδόν τα δημοσιεύματα ιστορίας και κριτικής της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα. Ο Henry Russel Hitchcock και ο Philip Johnson την περιέλαβαν στην μεγάλη έκθεση “Το διεθνές στυλ”, που οργανώθηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης το 1932, μόλις ένα χρόνο από την ολοκλήρωσή της. Ο Hitchcock μάλιστα υποστήριξε το 1966, στην επανέκδοση του βιβλίου που συνόδευε την έκθεση, πως η επιτυχία της οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην παρουσία των δύο σημαντικότερων κατοικιών του νέου στυλ, της Villa Savoye και της κατοικίας Tugendhat του Mies van der Rohe. O Sigfried Giedion , στο πολυδιαβασμένο Χώρος, χρόνος και αρχιτεκτονική του 1941, αντιμετωπίζει τη Villa Savoye ως την καθαρότερη έκφραση της θεωρίας των 5 σημείων του Le Corbusier και της αφιερώνει 5 σελίδες περιγραφών και εικονογράφησης, που αποκτούν ξεχωριστή σημασία, αν ληφθεί υπ’όψην ότι αυτή είναι η μόνη κατοικία του αρχιτέκτονα που εξετάζεται στο βιβλίο, πλάι στο Μέγαρο της Κοινωνίας των Εθνών και σε άλλα μεγάλα κτίρια, στα οποία προστέθηκε αργότερα η Ronchamp. Ο Ιταλός Bruno Zevi, στην Ιστορία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, τη θεωρεί ως “το αριστούργημα της περιόδου αυτής” Και τη συγκρίνει το ναό του Φειδία, που αντικρίζει όποιος περνά τα Προπύλαια. Ο Leonardo Benevolo, στην δική του Ιστορία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, το 1960, και ο Colin Rowe, στα “Μαθηματικά της ιδανικής βίλας”, το 1947, αναγνωρίζουν στην Villa Savoye το ανάλογο της Villa Rotonda του Palladio. O Allen Brooks, που επιμελήθηκε την έκδοση των 32 τόμων του αρχείου του Le Corbusier, μιλά για “το μέγιστο αρχιτεκτονικό έργο που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, και ίσως από την αρχή της βιομηχανική επανάστασης. Την τέλεια σύνθεση”.

Ο Le Corbusier ενδιαφέρθηκε από νωρίς για την πλήρη δημοσίευση των έργων του. Στους 8 τόμους του OEvre Complete, που συμβαδίζουν χρονικά με την ζωή του, η Villa Savoye δημοσιεύτηκε 2 φορές. Στον πρώτο τόμο, που καλύπτει την περίοδο 1910-1929, αναπτύσσεται σε 3 σελίδες ως έργο που σχεδιάστηκε το 1928 και βρίσκεται υπό κατασκευή. Οι βασικές αρχές της σύνθεσης είναι σαφείς και ολοκληρώνονται στην επόμενη σελίδα του βιβλίου, με την συγκριτική αντιπαράθεση της κεντρικής ιδέας σε 4 γνωστές κατοικίες του αρχιτέκτονα – τις 4 συνθέσεις ( 4 compositions). Ωστόσο, γίνεται αμέσως φανερό, ότι βλέπουμε μια προηγούμενη λύση, που άλλαξε αρκετά μέχρι να αρχίσουν τα έργα. Μεταξύ άλλων, καταγράφτηκε ο δεύτερος όροφος, καθώς και η σκάλα που οδηγούσε από τον “κρεμαστό κήπο” του πρώτου ορόφου στον αληθινό κήπο του εδάφους. Την πρώτη αυτή φάση διαδέχεται η δημοσίευση του ολοκληρωμένου έργου, στο δεύτερο τόμο του OEvre Complete, που καλύπτει την περίοδο 1929-1934. Στην περίπτωση αυτή ο τόμος ανοίγει με την Villa Savoye, που αναπτύσσεται σε 9 σελίδες. Το κείμενο είναι εκτενές, συνοδεύεται από 3 κατόψεις, μία τομή, 16 φωτογραφίες, 2 επεξηγηματικά σκίτσα και σχέδια από το σπίτι του φύλακα. Πρόκειται εκ πρώτης όψεως για πλήρη και αναλυτική δημοσίευση, που δικαίως θεωρήθηκε ως “κανονική”, αφού ελεγχόταν σε μεγάλο βαθμό από τον Le Corbusier και χρησιμοποιήθηκε αναλόγως στη μετέπειτα βιβλιογραφία. Πράγματι, αν παρακολουθήσουμε τις πολυάριθμες δημοσιεύσεις της βίλας σε βιβλία ιστορίας ή κριτικής, σε δοκίμια και

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 περιοδικά των τελευταίων 70 χρόνων, θα αναγνωρίσουμε τις ίδιες ακριβώς κατόψεις και την ίδια τομή, που σε λίγες μόνο περιπτώσεις ξανασχεδιάστηκαν για να “καθαρίσει” το σχέδιο από διαστάσεις και άλλες ενδείξεις˙ θα αναγνωρίσουμε επίσης τις ίδιες κλασικές μαυρόασπρες φωτογραφίες του Marius Gravot. Κάτι τέτοιο θεωρείται φυσικό, αφού η Villa Savoye επιτάχθηκε στον πόλεμο από τους Γερμανούς και κατόπιν συνδυάστηκε με αγροτικές εργασίες, που είχαν ως αποτέλεσμα την σταδιακή υποβάθμισή της. Η πραγματική κατάσταση της βίλας πριν από την συντήρηση του 1963-67 σπανίως απεικονίστηκε, τα χρόνια εκείνα ή μετά, από τον Leonardo Benevolo για παράδειγμα που ήθελε να δώσει έμφαση στην υποβάθμιση.

28. Προοπτικό σχέδιο από τον υπαίθριο χώρο του πρώτου προς τον όροφο του solarium, όπως δημοσιεύτηκε στο OEvre Complete 1910-1929 Από τα παραπάνω συμπεραίνεται πως η ανάγνωση της βίλας στηρίζεται σε μερικώς ελλιπή ή και αντιφατικά στοιχεία, όπως η διαφορά της τομής, χωρίς αυτό να γίνεται αντιληπτό ούτε να δημιουργεί προβλήματα ερμηνείας. Για παράδειγμα, το υλικό χρησιμοποιείται ασχολίαστο, μεταξύ άλλων και από τους Sigfried Gidion, Bruno Zevi, Leonardo Benevolo. Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις, χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα σχέδια και προοπτικά των δύο τομών χωρίς να εμφανίζονται προβλήματα κατανόησης του κτιρίου. Ταυτόχρονη χρήση του υλικού των δύο τομών κάνουν, μεταξύ άλλων, οι Herman Hertzberger, Manfredo Tafuri Και Francesco Dal Co, και Dennis Sharp. Τις περισσότερες φορές δημοσιεύεται ένα προοπτικό από το OEvre

Ωστόσο, η θεμελιώδης αυτή δημοσίευση, που επάνω της στηρίζεται σχεδόν ολόκληρη η γνώση και η διεθνής αντίληψη του κτιρίου, περιέχει κενά και αντιφάσεις. Μια προσεκτική παρατήρηση φανερώνει πως η τομή δεν μπορεί να αντιστοιχεί στο κτίριο που απεικονίζουν οι φωτογραφίες και οι κατόψεις, επειδή έχει έναν όροφο περισσότερο. Η θέση της είναι αναμφίβολα στον προηγούμενο τόμο. Κατόπιν, διαπιστώνεται πως οι 16 φωτογραφίες αποκρύπτουν πλήρως την “ιδιωτική” πλευρά της κατοικίας : τα υπνοδωμάτια και τους χώρους υγιεινής. Κάτι τέτοιο θα ήταν πιθανώς αδιάφορο, αν δεν συνέβαινε η βίλα να έχει αποκτήσει μία πρόσθετη αίγλη χάρη στην διαμόρφωση του υπνοδωματίου και του λουτρού του ζεύγους Savoye. Η στενή επαφή των δύο χώρων αποδεικνύεται εκ των υστέρων, με την φωτογράφιση της αποκατεστημένης βίλας, αν και πάλι οι φωτογραφίες στο άδειο σπίτι “κρύβουν” την λειτουργική σχέση του κρεβατιού και του λουτρού με τον πάγκο που ακολουθεί τις καμπύλες του ανθρώπινου σώματος. Επιπλέον, οι δημοσιευμένες κατόψεις απεικονίζουν την τελευταία φάση του σχεδιασμού, όπως διαμορφώθηκε τον Απρίλιο του 1929, όταν άρχισαν τα έργα, με την διαφορά ότι ακολούθησαν μετατροπές, ως το 1931 που κατοικήθηκε το σπίτι, κυρίως το ισόγειο.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 Complete 1910-1929 που αποδίδει θαυμάσια την ατμόσφαιρα του “κρεμαστού κήπου”, απεικονίζοντας ταυτόχρονα τον καταργημένο δεύτερο όροφο της βίλας. Μέσα από τις παρατηρήσεις αυτές αναδύεται ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα ουσίας και μεθόδου, τόσο για την ιστορική όσο και για την καθαυτό αρχιτεκτονική πρόσληψη του έργου. Τι βρίσκεται στην αφετηρία των διαδοχικών αποθαυμασμών και όλων των κριτικών αποτιμήσεων της βίλας ; Η αρχέτυπη δημοσίευση στον δεύτερο, ή ακόμα και τον πρώτο τόμο του OEvre Complete, ή το ίδιο το κτίριο ; Η δημοσίευση είναι παγωμένη στο χρόνο της αρχικής και ιδανικής μορφής, με ανακρίβειες, αντιφάσεις και κυρίως ελλείψεις, δηλαδή παραλείψεις, που οφείλονται σε μία ανάγνωση και μια ερμηνεία του έργου στην οποία μετέχει ο ίδιος ο αρχιτέκτονας. Από εκεί και πέρα, οι ερμηνείες της βίλας, που στηρίζονται στη δημοσίευση, την ερμηνεύουν κατ’ανάγκην σε δεύτερο βαθμό : δικαιολογούνται να αγνοούν την ύπαρξη όσων δεν φαίνονται ή δεν αναφέρονται, να μην εξετάζουν την αντιφατική συνύπαρξη όσων θα όφειλαν να χαρακτηρίζονται από απόλυτη συνοχή και κυρίως να ερμηνεύουν το αποτέλεσμα με βάση την κατά κανόνα σκηνοθετημένη του μορφή εμπρός στο κατευθυνόμενο φωτογραφικό φακό. Ποιος θα ισχυριζόταν άλλωστε με μόνη πληροφόρηση τις όμορφες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του δεύτερου τόμου, πως η όψη της Villa Savoye δεν ήταν πάλλευκη, αλλά πολύχρωμη : σκούρο πράσινο στο ισόγειο, γαλάζιο, κίτρινο και ροζ στο solarium, λευκό στο κύριο πρίσμα του ορόφου, που αναδεικνύεται έτσι αιωρούμενο μεταξύ ουρανού και γης ; μπορεί ο Le Corbusier να υπερθεμάτιζε τα χρόνια εκείνα την πολυχρωμία της αρχιτεκτονικής. Η αλήθεια είναι όμως ότι ακόμα και σήμερα διαθέτουμε ελλιπείς πληροφορίες για τον αρχικό χρωματισμό της. Μόνο ένα σκίτσο για το σπίτι του φύλακα φέρει ενδείξεις χρώματος – πράσινο ανοιχτό, πράσινο σκούρο, γκρι – έστω και αν το ίδιο το κτίριο μένει σήμερα λευκό. Ενώ για την πολυχρωμία της βίλας σώζονται ακόμα λιγότερες ενδείξεις, στους λογαριασμούς του μπογιατζή3, καθώς και μαρτυρίες, του Julius Posener στο δεύτερο τεύχος του L’ architecture d’aujourd’ hui, το 19304, ή στην περιγραφή της από τους Hitchcock και Johnson στο Διεθνές Στυλ του 19325. Τότε που οι φωτογραφίες ήταν μαυρόασπρες, το κείμενο τους προσέθεσε χρώμα˙ τώρα που είναι έγχρωμες, το χρώμα αποσύρεται διακριτικά. Μετά την 3

Το ισόγειο είχε βαφτεί κόκκινο, αλλά ύστερα από νέες εντολές ξαναβάφτηκε πράσινο.

Ο Posener, τακτικός συνεργάτης των πρώτων χρόνων του περιοδικού, περιγράφει την βίλα που είδε με τα μάτια του, όταν ολοκληρώνονταν οι εργασίες της κατασκευής : “ο κύριος όροφος είναι ένα λευκό τετράγωνο πάνω σε λυγερές στρογγυλές κολώνες οπλισμένου σκυροδέματος .(…) Από πάνω του, στη βόρεια πλευρά του τετραγώνου, διακρίνονται κυλινδρικά στοιχεία και τοίχοι σε ελεύθερη καμπύλη (…) που έχουν πολύ φωτεινά χρώματα : μπλε, ροζ και κίτρινο. Το ισόγειο, (…) χρωματισμένο με βαθύ πράσινο, υπογραμμίζει ενεργητικά την εντύπωση ελαφρότητας που δίνει ο τετράγωνος όροφος πάνω στις λεπτές κολώνες”. Julius Posener, “La Maison Savoye a Poissy”. L’architecture d’aujourd’ hui 2, Δεκέμβριος 1930, σ.20 5

O Henry Roussel Hitchcock έχει ταξιδέψει στην Ευρώπη για να δει με τα μάτια του την μοντέρνα αρχιτεκτονική, που παρουσιάστηκε το 1932 στην έκθεση του Διεθνούς Στυλ, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και περιγράφει τη Villa Savoye με την χρωματική ισορροπία της αρχικής κατασκευής της : “ο λευκός δεύτερος όροφος φαίνεται να μην έχει βάρος πάνω στα στρογγυλά του υποστυλώματα. Η αυστηρή συμμετρία του είναι μία επιφάνεια υποδοχής για τη λαμπρή μελέτη αφηρημένης μορφής, χωρίς στατικούς περιορισμούς, του μπλε και ροζ κελύφους προστασίας από τον άνεμο που βρίσκεται από επάνω της “. Στην έκθεση της Νέας Υόρκης παρουσιάστηκε επίσης η μακέτα της βίλας με όλο το χρωματικό της πλούτο – πράσινο στο ισόγειο, κίτρινο, ροζ και γαλάζιο σαν τα σύννεφα του ουρανού στο solarium. Πίσω της στάθηκε υπερήφανος ο Le Corbusier στη (μαυρόασπρη) φωτογραφία του που δημοσίευσε η New York Herald Tribune στις 22 Οκτωβρίου 1935, όταν ταξίδεψε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη μετά από την πρόσκληση του MOMA. Η μακέτα είναι ακόμα στο Μουσείο και είναι βεβαίως πολύχρωμη.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 τελευταία “αρχαιολογική” αποκατάσταση της βίλας, την περίοδο 1996-1997, το solarium έχει μείνει λευκό λόγω αμφιβολιών.

Στην άλλη όψη των πραγμάτων, το ίδιο κτίριο προσφέρει ως θέαμα την αρχιτεκτονική του, ως υλοποιημένο σχέδιο στο σύνολό του. Μόνο που το κτίριο αφενός μεταβάλλεται διαρκώς στο χρόνο και μεταπίπτει σε διαδοχικές και διαφορετικές φάσεις, που παρεκκλίνουν της αρχικής μορφής, τουλάχιστον ως την μέρα της μουσειακής του αποκατάστασης – και αφετέρου εμποδίζει την συνολική θεώρηση της αρχικής ιδέας, που επιτρέπεται μόνο με την ταυτόχρονη θέαση όλων των επιμέρους στοιχείων, σε κάτοψη, όψη και τομή, όπως τα συλλαμβάνει ο αρχιτέκτονας. Η παράλληλη εμπειρία του σχεδιασμένου και του πραγματικού φαίνεται λοιπόν να είναι η μόνη οδός της ολοκληρωμένης κατανόησης των αρχιτεκτονικών έργων˙ μόνο που η προσέγγιση αυτή αφορά μία μικρή μειοψηφία, χωρίς να μιλήσουμε καθόλου για εμβάθυνση και ιστορική έρευνα των αρχείων, που μπορεί να προσθέσει πλήθος σημαντικών στοιχείων.

29. Κάτοψη ισογείου και 1ου ορόφου της Villa Savoye

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

30. Κάτοψη 2ου ορόφου

31.Βορειοανατολική όψη

32.Νοτιοανατολική όψη

33.Τομή Α-Α στην Villa Savoye

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 3.2 Τα πέντε σημεία και ο σχεδιασμός

Η Villa Savoye αντιμετωπίστηκε από την πρώτη στιγμή ως η κατεξοχήν υλική έκφραση των “πέντε σημείων της νέας αρχιτεκτονικής”, που διατύπωσαν ο Le Corbusier και ο Pierre Jeanneret το 1927 – ένα είδος χτισμένου μανιφέστου. Τα πέντε σημεία – τα pilotis, ο κήπος-δώμα, η ελεύθερη κάτοψη, το επιμήκες παράθυρο, η ελεύθερη όψη – που περιλαμβάνονται και εικονογραφούνται αναλυτικά στον πρώτο τόμο του OEvre Complete, αντιμετωπίστηκαν από ιστορικούς και κριτικούς ως η πλέον συγκροτημένη διατύπωση συντακτικών αρχών στο πλαίσιο του Μοντέρνου Κινήματος. Ο Norberg-Schulz γράφει, για παράδειγμα, πως ο Le Corbusier, υλοποιώντας στη βίλα τα “πέντε σημεία” του, δημιούργησε ένα έργο απράμιλλης δύναμης και υψηλής ποιοτικότητας. Και ο Jencks ισχυρίστηκε πως στη Villa Savoye τα “πέντε σημεία” υλοποιούνται και αποδεικνύονται ταυτόχρονα. Ο ίδιος ο Le Corbusier, περιγράφοντας τον σχεδιασμό της Villa Savoye στον δεύτερο τόμο δεν κάνει άμεση αναφορά στα “πέντε σημεία”. Ωστόσο τα επιμέρους στοιχεία των περιγραφών δίνουν σαφείς ενδείξεις για μία συνειδητή εφαρμογή τους : “Το χορτάρι είναι όμορφο πράγμα, το ίδιο και το δάσος (…). Το σπίτι θα ακουμπήσει στο χορτάρι σαν αντικείμενο, χωρίς να το ενοχλήσει καθόλου. (…) Ο πραγματικός κήπος του σπιτιού δεν είναι στο έδαφος, αλλά πάνω από το έδαφος, σε 3,5 μέτρα ύψος : ένας κρεμαστός κήπος (…). Σε αυτό το σπίτι ξετυλίγεται ένας πραγματικός αρχιτεκτονικός περίπατος, που προσφέρει διαρκώ διαφορετικές όψεις, απρόσμενες και κάπου κάπου ικανές να προκαλέσουν έκπληξη. Έχει ενδιαφέρον να πετύχεις τέτοια ποκιλία όταν έχεις, για παράδειγμα, δεχτεί, από κατασκευαστικής πλευράς, μία απόλυτα αυστηρή διάταξη υποστυλωμάτων και δοκών. Η κατασκευή στηρίζεται σε ένα σύστημα υποστυλωμάτων που βρίσκονται σε ίση απόσταση μεταξύ τους και φέρουν κανονικές και η στατική λογική των pilotis, ο κήπος-δώμα, η ελεύθερη κάτοψη, έχουν ήδη περιγραφεί με σαφήνεια. Τα επιμήκη παράθυρα δεν περιλαμβάνονται στο κείμενο,

34.Τα pilotis, η ελεύθερη κάτοψη, η ελεύθερη όψη και το επιμήκες παράθυρο όπως εικονογραφούνται στα πένετε σημεία της νέας αρχιτεκτονικής.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 αλλά η παρουσία τους είναι διάχυτη στην εικονογράφηση και σε μια λεζάντα σημειώνεται : “ Η όψη, και στις 4 πλευρές, κομμίζει φως και θέα. Είναι μια καθαρή και απλή λειτουργία”. Τέλος, για την ελεύθερη όψη δεν γίνεται κανένα σχόλιο. Ανάλογη ήταν η αντιμετώπιση του Le Corbusier στη διάλεξη που έδωσε τον Οκτώβρη του 1929 στο Buenos Aires, την εποχή που χτιζόταν η βίλα, με θέμα “ Το σχέδιο της σύγχρονης κατοικίας”. Στη διάλεξη αυτή, που δημοσιεύτηκε το 1930 στο βιβλίο Διευκρινίσεις για την παρούσα κατάσταση της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας, η βίλα είναι το κατεξοχήν παράδειγμα του σύγχρονου σχεδιασμού, που στηρίζεται στα βασικά “σημεία” τα οποία δεν είναι πλέον “Πέντε” αλλά “επτά”, χάρη στη διάσπαση των pilotis και την προσθήκη των “χτιστών επίπλων”. Στην ουσία, όμως, δεν γίνεται αναλυτικός συσχετισμός της κατοικίας και των σημείων.

Στη Villa Savoye, ο τετραγωνικός κάναβος των υποστυλωμάτων έχει άνοιγμα 4,75 μέτρα. 6Η εξωτερική όψη του κτιρίου φανερώνει την πιστή εφαρμογή της αρχής πως στα υποστυλώματα “βρίσκονται σε ίση απόσταση μεταξύ τους”. Αλλά, αν εφαρμόσουμε το διάγραμμα του ιδανικού κανάβου στην κάτοψη του ισογείου ή του ορόφου, αντιλαμβανόμαστε πως αρκετά υποστυλώματα έχουν μετατοπιστεί από την ιδανική τους θέση για να ενσωματωθούν σε πετάσματα διαίρεσης του χώρου ή να ακολουθήσουν νέα κανονική διάταξη, σύμφωνα με άλλες περασιές. Είναι λοιπόν σαφές ότι, σε πείσμα του γενικού θεωρητικού κειμένου και της συγκεκριμένης περιγραφής των σχεδιαστικών αρχών της Villa Savoye, το ίδιο το σχέδιο αναιρεί την αυστηρότητα του κανόνα. Ο φέρων οργανισμός δεν αποτελείται από υποστυλώματα που φέρουν “κανονικές και ίσες δοκούς”, ούτε συγκροτεί ενιαίο τρισδιάστατο φορέα, αλλά είναι ένα σύνθετο σύστημα διαδοκιδωτής πλάκας με λίγες κρεμαστές ή ανεστραμμένες δοκούς στην περιφέρεια και ανεξάρτητα φέροντα πλαίσια στο

Στον αρχικό σχεδιασμό το άνοιγμα ήταν 5 μέτρα, αλλά στη συνέχεια η ανάγκη περιορισμού του κόστους οδήγησε τους αρχιτέκτονες τον Δεκέμβρη του 1928, στη σμίκρυνση του συνόλου κατά 5% με ανάλογο περιορισμό της δαπάνης. Η ενέργεια αυτή θολώνει την πιθανή ερμηνεία του σχεδιασμού της με μαθηματικές σχέσεις. Για τον ίδιο λόγο καταργήθηκε ο δεύτερος όροφος του κτιρίου που δημοσιευόταν στα σχέδια του OEvre Complete 1910-1929.

Τα “πέντε σημεία της νέας αρχιτεκτονικής” διατυπώθηκαν από τον Le Corbusier και τον Jeannerret στι; 24 Ιουλίου του 1927 σε ένα δακτυλογραφημένο γαλλικό κείμενο, που δημοσίευσε ο Alfred Roth στα γερμανικά σε ένα μικρό βιβλίο για την συμμετοχή των δύο αρχιτεκτόνων στην έκθεση του Weissenhof, στη Στουτγκάρδη. Στην αρχή του κειμένου, τα “πέντε σημεία” αναφέρονται ως “θεωρητικά συμπεράσματα διαδοχικών παρατηρήσεων, που έγιναν στα εργοτάξια των προηγούμενων χρόνων”. Οι μεταγενέστερες διατυπώσεις τους από τον Le Corbusier θα είναι πάντα λίγο διαφορετικές. Παραμένοντας στην αρχική αυτή διατύπωση, που προηγείται κατά έναν τουλάχιστον χρόνο των πρώτων σχεδίων της Villa Savoye, διαπιστώνουμε ότι τα pilotis, δηλαδή τα υποστυλώματα ενός φέροντος οργανισμού που υποκαθιστά τους παλιούς φέροντες τοίχους “διατάσσονται κανονικά δίχως να λαμβάνουν υπόψην την εσωτερική οργάνωση των διαφόρων ορόφων”. Η λέξη “κανονικά” είναι υπογραμμισμένη. Με ανάλογο τρόπο μιλούσε προηγουμένως ο Le Corbusier, αναφερόμενος σε υποστυλώματα “που βρίσκονται σε ίση απόσταση μεταξύ τους και φέρουν κανονικές και ίσες δοκούς”. Το ίδιο υποδηλώνει το επεξηγηματικό διάγραμμα, που συνοδεύει τα “πέντε σημεία”.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 εσωτερικό.7 Η σύνθετη αυτή οργάνωση φαίνεται σαφώς στην οροφή του ισογείου και του ορόφου, αλλά φαίνεται ακόμα καλύτερα στις φωτογραφίες της κατασκευής. Στο σημείο αυτό αποκτά νόημα η διερεύνηση της διαδικασίας του σχεδιασμού της Villa Savoye ως προς το αρχικό συντακτικό των pilotis, τη γεωμετρία του μετασχηματισμού του και τη σχέση φανερών και αφανών στοιχείων του φέροντος οργανισμού στην τελική κατασκευή. Στην αφετηρία του σχεδιασμού αυτού έχουν τοποθετηθεί δύο καταρχάς αντικρουόμενες αλλά τελικώς συνδυαζόμενες επιλογές – ένα δυναμικά οργανωμένο τετράγωνο και ένας κύκλος με διάθεση περιστροφής. Η πρώτη αφορά ένα τετράγωνο, υποδιαιρούμενο με τετραγωνικό κάναβο, το οποίο μπορεί να μετατίθεται στο εσωτερικό του κτήματος των Savoye στο Poissy χωρίς να μεταβάλλεται η αξία της γεωμετρίας του και η συνακόλουθη αξία της αρχιτεκτονικής με κριτήριο την συντακτική συνοχή της αυτόνομης μορφής του, αλλά και ενός εξίσου γεωμετρικά ορισμένου κύκλου που δηλώνει τον προσανατολισμό.

Η δεύτερη αφορά την περιστροφική δύναμη (ροπή) και την αντίστοιχη ικανότητα παραλαβής ή διανομής λειτουργιών, κινήσεων και χώρων, που εμπεριέχει ο κύκλος σε συνεργασία με περιφερικά οργανωμένα ορθογωνικά στοιχεία. Σε μια σελίδα του Carnet B5 του Le Corbusier που ξεκινάει χρονολογικά από τη Villa Savoye, ένας κύκλος, επάνω αριστερά, είναι το εναρκτήριο στοίχημα της λειτουργικής μηχανής, που αποκτά το διπλό της νόημα στο μικρό σκίτσο κάτω δεξιά. Σε αυτό το σκίτσο, ο κύκλος εγγράφεται στο εσωτερικό μιας ομόκεντρης πορείας προσέλευσης και αποχώρησης, από και προς την ίδια ευθύγραμμη απόσταση που ορίζει η ανοιχτή καμπύλη ως ανάλογο του δρόμου. Στην κορυφή της στροφής δύο μικρές γραμμές ορίζουν στάση και είσοδο, ενώ στο εσωτερικό του κύκλου, που δυνάμει περιστρέφεται, υπάρχει σκάλα ανόδου και πιθανώς περιμετρική ράμπα. Έξω από την καμπύλη γραμμή αναπτύσσεται ένα ορθογωνικό σύστημα εγγραφής του κύκλου. Ακόμα, υπάρχουν δύο κατόψεις που μεταγράφουν με σαφήνεια το λειτουργικό συντακτικό του πρώτου ορόφου της Villa Savoye – ξεκινώντας από πάνω. Στη δεξιά πλευρά το καθιστικό, με την κουζίνα προς τα κάτω και την μεγάλη τζαμαρία αριστερά προς τον “κρεμαστό κήπο”, στη μέση επάνω ο “κρεμαστός κήπος” και αριστερά δύο διαδοχικά δωμάτια με τις λέξεις “φίλος” και “γιος”. Στο ενδιάμεσο των χώρων αυτών επαναλαμβάνεται ο κύκλος που αναφέραμε παραπάνω, με δηλωμένα τα στοιχεία της διανομής των κινήσεων και την υποψία μιας περιμετρικής ράμπας. Το σχήμα εξελίσσεται από κάτω με μια στροφή των δύο δωματίων του “γιου” και του “φίλου”.

3.3 Αρμονικές χαράξεις 7

Στο αρχείο του Le Corbusier σώζεται μόνο ένα μέρος των ξυλοτύπων που δεν επιτρέπει την πλήρη ανασχεδίαση του φέροντος οργανισμού χωρίς την παρατήρηση του ίδιου του κτιρίου. Η βιβλιογραφία για τον φέροντα οργανισμό της Villa Savoye είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Την αξονομετρική αναπαράσταση του φέροντος οργανισμού της Villa Savoye επιχειρεί πρώτος ο αρχιτέκτων John Dubuisson, στο πλαίσιο της μελέτης για την αποκατάσταση της βίλας, που έκανε για λογαριασμό του Υπουργείου Πολιτισμού το 1965, και υπέβαλλε και στον Le Corbusier τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Στο διάγραμμα αυτό υπάρχει μια πενταμερής συμμετρική οργάνωση, όπως το κοιτάζουμε από τα δεξιά, που τοποθετεί στον άξονα του κτιρίου ένα ορθογωνικό κλιμακοστάσιο και αναπτύσσει στις δύο πλευρές του γραμμικές λωρίδες, ή διαδρόμους κυκλοφορίας, και ορθογώνιους ή τετράγωνους χώρους δωματίων. Στη ζώνη του κλιμακοστασίου έχουν πυκνώσει οι διαιρέσεις των ορθογωνίων και υποδηλώνεται μια στροφή σε δευτερεύοντα άξονα με προεξοχή ενός άλλου κλιμακοστασίου ή χώρου έξω από το κανονικό περίγραμμα του κτιρίου. Η γεωμετρία της κάτοψης αυτής μπορεί να αποτελεί μια συντακτική εξέλιξη της διαίρεσης των όμοιων ορθογωνίων, που είδαμε στο Carnet, αλλά έχει ταυτοχρόνως μια ισχυρή σχέση με την διαγραμματική οργάνωση της Villa Stein de Monzie. Εμμέσως, αναφέρεται στη γεωμετρία των επαύλεων του Palladio, όπως τη μελέτησαν βεβαίως αργότερα ο Rudolf Wittkower και ο Colin Rowe, αλά όπως ήταν ήδη εκεί στο συντακτικό της κλασικής αρχιτεκτονικής, με το οποίο είχε εξοικειωθεί ο Le Corbusier στη σχολή Εφαρμοσμένης Τέχνης της La Chaux-de-Fonds, στα γραφεία του Perret και του Behrens, στα βιβλία της ιστορίας που μελετούσε επίμονα και τα εκπαιδευτικά ταξίδια του στην Ιταλία, χωρίς να εξαιρούμε τα τζαμιά της Κωνσταντινούπολης και τους ναούς της Αθήνας.

Εξετάζοντας το σχέδιο 19545, αναγνωρίζουμε το τοπογραφικό του κτήματος, και στα αριστερά ένα αυστηρό τετραγωνικό κάναβο των 5 ματιών με 6 σημεία ανά πλευρά. Στο εσωτερικό του είναι χαραγμένες διαγώνιες γραμμές που αναδεικνύουν τη σχέση της συντακτικής γεωμετρίας του τετραγώνου με αρμονικές αναλογίες της κλασικής αισθητικής – τη διαγώνιο των 45 μοιρών (√2) και τη σχέση 1/2 , που ήταν εξαιρετικά προσφιλής στη πυθαγόρεια, την πλατωνική και την παλλαδιανή παράδοση. Αξίζει να σταθούμε στην αμέσως προηγούμενη σελίδα από εκείνη του Carnet B5 με τον κύκλο, που εξετάζει αρμονικές αναλογίες ορθογώνιων σχημάτων με αφετηρία το τετράγωνο και τη διαγώνιό του, δηλαδή ΑΒ : ΑC = √2. O Le Corbusier αναπτύσσει την δυναμική του ορθογωνίου αυτού διαιρώντας το ABC σε μικρότερα ορθογώνια και αναδιπλώνοντάς το σε APLB με το σχόλιο πως το δεύτερο ορθογώνιο με το στοιχείο M είναι “γνώμων”, δηλαδή είναι όμοιο προς το μεγαλύτερο, και πως “το σύνολο μπορεί να διαιρεθεί σε όμοια ορθογώνια”. Ακολουθεί το ορθογώνιο της χρυσής τομής, δηλαδή DE/DF=Φ. O συνδυασμός των δύο ορθογωνίων και η πλήρης αντιστοιχία ακόμα και των γραμμάτων της περιγραφής τους με τη σελίδα 180 του Αισθητική των αναλογιών στη φύση και τις τέχνες του Matila Ghyka, στην οποία εξηγείται η φύση της γνωμονικής κατασκευής, πείθει πως ο LE Corbusier αναφερόταν άμεσα στο βιβλίο του Ghyka – ο οποίος, στο ίδιο ακριβώς βιβλίο αναγνώριζε στον Le Corbusier-Saugnier του Vers une architecture τον ιδανικό αρχιτέκτονα της αισθητικής θεωρίας του. Δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι η γεωμετρική αυτή διερεύνηση δεν σχετίζεται με το συντακτικό της Villa Savoye στην επόμενη ακριβώς σελίδα του Carnet, έστω και αν δυσκολεύεται να εξηγήσει τον τρόπο. Επιστρέφοντας πάλι στο σχέδιο 19545, αναγνωρίζουμε στον τετραγωνικό κάναβο την ιδανική αφετηρία των πέντε σημείων της νέας αρχιτεκτονικής και ακριβώς δίπλα του, πάνω από τον κύκλο του προσανατολισμού, δύο μικρότερα τετράγωνα, στην πραγματική κλίμακα της βίλας, να στρέφονται δεξιόστροφα γύρω από άξονα. Στο σύνολο του σχεδίου δεσπόζει ένας αχνός τετραγωνικός κάναβος, που λειτουργεί ως οδηγός βημάτων κλίμακας. Όλα θα ήταν απλούστερα αν δεν υπήρχε στο επάνω μέρος του ίδιου σχεδίου ένα διάγραμμα κάτοψης κτιρίου που εξελίσσει το συντακτικό του τετραγώνου με απλές διαιρέσεις ορθογώνιων σχημάτων.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 Η αρχέτυπη ιδέα ενός τετραγωνικού πλέγματος, δηλαδή ενός δομικού και γεωμετρικού κανάβου εξελίσσεται εδώ σε ένα τετράγωνο πρίσμα που είναι υπερυψωμένο σε μία βάση με ημικυκλική συμμετρική δομή, στην οποία και κυριαρχεί ένας άξονας, και σε 15 κυλινδρικά υποστυλώματα που ορίζουν στις 3 πλευρές μια στοά. Ο τρισδιάστατος σχεδιασμός της Villa Savoye είναι ο σχεδιασμός της αφαιρετικής κυριαρχίας του τετραγώνου με την εσωτερική δυναμική ενός κύκλου. Η εκρηκτική αυτή γεωμετρία συναντάται ήδη στη Villa Rotonda του Palladio αλλά στοιχεία της δομής της είναι βαθιά ριζωμένη στην Αγία Σοφία, στο Μπλε Τζαμί, το Πάνθεον της Ρώμης και παραδόξως – αφού λείπει ο κύκλος – στην περιστροφικότητα που προκαλεί η παράλλαξη στην περίβλεπτη γεωμετρία του Παρθενώνα. 3.4 Η κλασική δομή του ορθολογισμού (Κατασκευαστική περιγραφή) Η εξωτερική μορφή του ισογείου, είτε περπατήσεις γύρω από τη βίλα ή δεις την κάτοψη χωρίς το εσωτερικό της, χαρακτηρίζεται από συμμετρική οργάνωση και κλασική δομή, τα οποία τονίζουν τα pilotis, η αξονική τοποθέτηση της κύριας εισόδου και οι δύο μικρές αποτμήσεις του καμπυλόμορφου στερεού στην νότια όψη. Επικρατεί γεωμετρική και αρχιτεκτονική τάξη, με χαρακτήρα ενότητας και συνοχής στα όρια των φαινόμενων μορφών. Η προσεκτική παρατήρηση της κατασκευής επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα την σημασία του φέροντος οργανισμού. Η πρώτη εντύπωση κυριαρχείται με την απουσία δοκών με κρέμαση, που κάνει το πρίσμα του ορόφου να φαίνεται ελαφρύτερο, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύεται η γεωμετρική καθαρότητα της τομής του ορόφου με την καμπύλη του ισογείου και καθαρίζει η προοπτική φυγή του βλέμματος στην φύση. Η κατασκευαστική επίλυση είναι απλή σε όλη την περίμετρο του κτιρίου, που μπορεί να έχει τις δοκούς ανεστραμμένες. Όμως 4 pilotis συνδέονται μεταξύ τους ανά 2 με τις δοκούς σε κρέμαση και σχηματίζουν 2 πλαίσια σχήματος Π. πρόκειται για τα 2 pilotis, που δεν ανήκουν στην περίμετρο του κτιρίου αλλά είναι τοποθετημένα εκατέρωθεν της εισόδου, και συνδέονται με τα 2 εξωτερικά pilotis με εμφανείς δοκούς που είναι παράλληλες στον άξονα του κτιρίου. Μία τρίτη δοκός με κρέμαση αρχίζει από το pilotis της περιμέτρου, που βρίσκεται ανάμεσα στα δύο προηγούμενα, και διαπερνά την γυάλινη είσοδο στον άξονά της.

Δύσκολα καταλαβαίνεις με την πρώτη ματιά ότι αυτά τα υποστυλώματα δεν αποτελούν συνέχεια του τετραγωνικού κανάβου του εξωτερικού χώρου. Τα pilotis ακολουθούν μια συμμετρικά αναπτυγμένη γεωμετρική διάταξη, στον ιδεατό άξονα του κτιρίου, που οξύνει το φαινόμενο της παράλλαξης όταν κινείσαι ελεύθερα στο χώρο και σου αφήνει την εντύπωση ότι συνεχίζεται η γεωμετρία του εξωτερικού, σε πείσμα των μετατοπίσεων που αποτυπώνονται στην κάτοψη. Την εντύπωση αυτή ενισχύει η διάταξη των δοκών και η ράμπα, που σε καλεί να ανέβεις στην πορεία του άξονα, ενώ ταυτόχρονα τονίζει, με την ασύμμετρη ψαλίδα του επιπέδου της, την ασύμμετρη διάταξη των κλειστών χώρων. Ανάλογη εντύπωση προκαλεί η κανονική γεωμετρία της κοχλιωτής σκάλας σε αντιδιαστολή προς την κεντρική θέση της.

Περνώντας την πόρτα, και άρα ακολουθώντας την δοκό που διαπερνά την γυάλινη είσοδο βρίσκεται σε ένα σημείο στάσης. Αποκαλύπτεται ένας απρόσμενος χώρος, στα δεξιά ένα σταθερό τραπέζι και από πάνω η δοκός συναντά μία άλλη εγκάρσια δοκό, που συνδέει δύο pilotis, στα αριστερά και τα δεξιά – το ένα μάλιστα από αυτά περνάει μέσα από το τραπέζι.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 Επικρατεί σαφώς μια γεωμετρικά και αρχιτεκτονική τάξη, με χαρακτήρα ενότητας και συνοχής στα όρια των φαινόμενων μορφών, όπου συνέβαινε και έξω, αλλά με άλλους όρους. Την εντύπωση επιτείνουν τα άσπρα πλακάκια, που είναι τοποθετημένα σε γωνία 45 μοιρών σε σχέση με τον κάναβο των pilotis και δημιουργούν την αίσθηση ενιαίου δαπέδου που δεν συγκρούεται μαζί τους. Η μετάβαση από την εξωτερική στοά στο εσωτερικό ημικύκλιο αναδεικνύει την συνύπαρξη μιας τάξης, που είναι διαφορετική, αλλά ανήκει στην ίδια κατηγορία με την ασύμμετρη αντιστροφή της. Σε μια απροσδόκητη επιστροφή της κλασικής αισθητικής, η ενότητα των διαδοχικών χώρων ανταποκρίνεται στην ενότητα χώρου, χρόνου και οπτικής αντίληψης που αφορά κάθε sequence της λειτουργικής δράσης, σε πείσμα της θεωρητικής αλλά αφανούς συνοχής του συνόλου.

Σε πλήρη αντιστοιχία με αυτές τις διακριτές ενότητες έχει οργανωθεί στην άνοψη ισογείου μία γεωμετρία φανερών δοκών που απέχει επίσης από την διαβεβαίωση του Le Corbusier πως τα pilotis “φέρουν κανονικές και ίσες δοκούς”. Τα μόνα δοκάρια που είναι φανερά στον εξωτερικό χώρο είναι τα τρία μεμονωμένα “πλαίσια” που είναι παράλληλα στον άξονα της κύριας εισόδου. Το μεσαίο από αυτά “τρυπάει” τα

Η τετράγωνη αυτή κολώνα στην οποία στηρίζει την ερμηνεία του ο Herman Spiegel στο Le Corbusier Structural Mastery Supports Arts, ήταν όμως κυλινδρική στην κάτοψη εφαρμογής του Απριλίου 1929 και στο OEvre Complete 1929-1934, αποδεικνύοντας την δυσκολίας μια οριστικής ανάλυσης με βάση το ένα μέρος των στοιχείων.

Είναι ενδιαφέρον να προσέξουμε στο σημείο αυτό το σχεδιασμό της κάτοψης του ισογείου, για να ερμηνεύσουμε τον μετασχηματισμό της σχεδιαστικής αρχής πάνω στην οποία στηρίζεται. Έχουμε ήδη δεχτεί πως στην αφετηρία βρίσκεται ο τετραγωνικός κάναβος των pilotis. Όμως η σχεδιαστική ανάλυση της κάτοψης του ισογείου δείχνει πως η “απόλυτα αυστηρή διάταξη υποστυλωμάτων (…) που βρίσκονται σε ίση απόσταση μεταξύ τους και φέρουν κανονικές και ίσες δοκούς” έχει διασπαστεί σε τρεις διακριτικές ενότητες. Η πρώτη αφορά τα υποστυλώματα τα εξωτερικού χώρου που ακολουθούν την γεωμετρία του κανόνα, η δεύτερη τα υποστυλώματα του εσωτερικού χώρου εισόδου, που ακολουθούν άλλη γεωμετρία, και η Τρίτη τα υποστυλώματα των υπόλοιπων χώρων που φαίνονται είτε δεν φαίνονται από κοινού, και ακολουθούν ασαφή γεωμετρία. Μια προσεκτική ματιά στην δεύτερη κάτοψη – με αναφορά στην κάτοψη εφαρμογής με ημερομηνία 19 Απριλίου 1929, που είναι σε κλίμακα 1:20 και έχει ακριβείς διαστάσεις – μας δείχνει πως τα υποστυλώματα είναι οργανωμένα σε διπλό άξονα. Στην κατεύθυνση που είναι κάθετη στην πορεία εισόδου μεταλάσσουν την εσωτερική διάταξη των pilotis με την προσθήκη μιας ακόμα σειράς και την ανάπτυξη στο εσωτερικό μιας ορθογώνιας ζώνης με ακριβείς αναλογίες 2,26/3,39 (2/3), στα δεξιά και τα αριστερά ενώ στην κατεύθυνση της ράμπας τα pilotis αναπτύσσονται πλέον σε ζεύγη με ένα ρυθμό που έχει διπλασιάσει το αρχικό βήμα. Το ένα από τα υποστυλώματα αυτά, στα αριστερά, εμπρός από την κοχλιωτή σκάλα, είναι τετραγωνικής διατομής, χωρίς να υπάρχει προφανής εξήγηση για το νόημα του κανόνα. 1 Τα υποστυλώματα της τρίτης κατηγορίας είναι ορθογώνια ή κυλινδρικά ανάλογα με την περίπτωση, και μοιάζει να είναι τοποθετημένα με κριτήριο τις επιμέρους λειτουργικές ή δομικές ανάγκες του κτιρίου. Αν τοποθετήσουμε όμως όλα τα υποστυλώματα ου ισογείου σε ένα σχέδιο με κριτήριο την θέση τους, παρατηρούμε ότι μετακινούνται σε μία κατεύθυνση μόνο (Βορράς-Νότος), και ότι ο διπλασιασμός του κεντρικού υποστυλώματος στον άξονα της ράμπας έχει δημιουργήσει μια πενταμερή διαίρεση του φέροντος οργανισμού.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

35. Λεπτομέρειες του εσωτερικού της κατοικίας

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

36. Λεπτομέρειες του εσωτερικού της κατοικίας

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Ο Le Corbusier έχει επεξεργαστεί σχεδιαστικά τη θέση των υποστυλωμάτων και των δοκών στα σχέδια με αριθμό 19556 και 19701. στο πρώτο από αυτά έχει αναπτύξει με σαφήνεια και φωτοσκίαση το γεωμετρικό σύστημα των ορατών δοκών. Στο δεύτερο, στο οποίο περιλαμβάνονται οι υπολογισμοί της τελικής μετατροπής του κανάβου από 5x5 μέτρα σε 4,75x4,75, έχει διερευνηθεί σε δύο μικρά σκίτσα, επάνω αριστερά, η συντακτική οργάνωση υποστυλωμάτων και δοκών. Με τα σχέδια αυτά επιβεβαιώνονται οι υποθέσεις μιας συνειδητής οργάνωσης του συνόλου με όρους που δεν ανταποκρίνονται στα πέντε σημεία της νέας αρχιτεκτονικής. Ο τετραγωνικός κάναβος λειτουργεί μόνο εξωτερικά και οπτικά ενώ στο εσωτερικό στρέφεται σαφώς στη μια κατεύθυνση, που ακολουθεί τον άξονα της ράμπας, και επιτρέπει στις ενδιάμεσες σειρές την ελεύθερη τοποθέτηση υποστυλωμάτων. Ταυτόχρονα ενισχύεται η κεντρική σειρά με την μορφή ενός αυτόνομου συστήματος που μετατρέπει σε πενταμερή της τετραμερή οργάνωση του χώρου. Στην ίδια κατεύθυνση, οι δοκοί δεν ανταποκρίνονται καθόλου στην λογική ενός δομικά ανεξάρτητου φέροντος οργανισμού, αλλά αποτελούν το αναπόσπαστο μέρος ενός κατασκευαστικού συστήματος που είναι σχεδιασμένο, σε άνοψη και κάτοψη, με κριτήρια αισθητικής των φαινόμενων στοιχείων, όπως συνέβη ήδη στην Villa Adriana και στο Καπιτώλιο της Ρώμης, που θαύμαζε ο Le Corbusier. Μπορεί να ακούγεται ως πρόκληση, αλλά ο μετασχηματισμός του συστήματος αυτού έχει στοιχεία από την συνθετική αντίληψη του χώρου που ανέπτυξαν η Αρχαία Ρώμη και η κλασική παράδοση της Αναγέννησης. Στο σημείο αυτό τίθεται το ερώτημα του πιθανού σχεδιασμού των κατόψεων της Villa Savoye με την βοήθεια ρυθμιστικών χαράξεων, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως και όπως έχουν προσπαθήσει να δείξουν πολλοί ερευνητές. Ο Le Corbusier έγραψε βέβαια στο Modulor πως χρησιμοποίησε ρυθμιστικές χαράξεις μόνο για τις όψεις των κτιρίων της δεκαετίας του 1920. προηγουμένως όμως είχε γράψει, στον αδημοσίευτο πρόλογο για την επανέκδοση του βιβλίου του Ghyka, πως

υαλοπετάσματα στον άξονα, πάνω από την πόρτα, και πάει να συνδεθεί με ένα άλλο, κάθετο προς αυτό, που γεφυρώνει το πρώτο ζεύγος των pilotis στο εσωτερικό, διαμορφώνοντας ένα Τ, το οποίο τονίζει την είσοδο. Η απουσία εγκάρσιων δοκών σε όλο το μήκος της περιμέτρου και η εμφατική παρουσία τριών, που αναδεικνύουν τον άξονα της εισόδου, είναι μια μορφολογική χρήση του φέροντος οργανισμού που αφενός αποκλίνει από τον ορθολογισμό της κατασκευής και αφετέρου τονίζει τον διανυσματικό προσανατολισμό του τετραγωνικού κανάβου στην κατεύθυνση αυτού του άξονα. Φαίνεται επίσης μια δοκός που συνδέει το υποστύλωμα της κοχλιωτής σκάλας με τα δωμάτια του προσωπικού, τονίζοντας το επίμηκες της κατασκευής. Καμία άλλη δοκός δεν φαίνεται στους χώρους που είναι προσβάσιμοι από τον επισκέπτη, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο στο γκαράζ και τους χώρους του προσωπικού. Όμως δεν μπορεί όλες οι δοκοί, εκτός από τις περιμετρικές, να είναι ανεστραμμένες, άρα είναι ενσωματωμένες στο εσωτερικό της πλάκας, που ελαφρώνει τα κενά της με μεγάλα διάτρητα τούβλα. Οπότε, οι εμφανείς δοκοί αντιστρατεύονται το ίδιο το κατασκευαστικό σύστημα και είναι εκεί ως δηλωμένη επιλογή του αρχιτέκτονα, που νοηματοδοτεί τα κατασκευαστικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής του, είτε επιλέγοντας να είναι φανερά είτε επιλέγοντας να είναι κρυφά, για να τονίσει τις πορείες και τις μορφές. Ο φέρων οργανισμός, το βασίλειο του μοντέρνου ορθολογισμού, ακολουθεί εδώ τους κανόνες της ομιλούσας αρχιτεκτονικής και είναι ένας μηχανισμός παραγωγής νοήματος, που βεβαίως εξασφαλίζει και τη στατική επάρκεια του κτιρίου, αλλά στο πλαίσιο της αναγκαιότητας και της κατασκευής.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Ο πρώτος όροφος, που συγκεντρώνει τις περισσότερες από τις ιδιωτικές και δημόσιες λειτουργίες της οικογένειας Savoye, είναι σχεδιασμένος στη συνάντηση της πραγματικής γεωμετρίας των υποστυλωμάτων που αναγνωρίσαμε ως αφετηρία του σχεδιασμού. Εφαρμόζοντας τον κάναβο 4,75x4,75 στον άξονα των υποστυλωμάτων, τα οποία έχουν διάμετρο ή πλευρά 25 εκατοστά, αντιλαμβανόμαστε πως οι βασικές διαιρέσεις του χρηστικού χώρου ακολουθούν σαφώς την υποδιαίρεση του συνόλου σε 16 και κατόπιν σε μικρότερα τετράγωνα. Ο υπαίθριος χώρος καταλαμβάνει 4 τετράγωνα που σχηματίζουν τετράγωνο με αφετηρία τον άξονα της ράμπας. Ολόγυρά του αναπτύσσεται ένα ασύμμετρο Π. Ο μικρός ημιυπαίθριος χώρος, πλάι στο μπουντουάρ της κυρίας είναι και αυτός τετράγωνο, που διευρύνεται βεβαίως κατά 1,25 μέτρα, όπως συμβαίνει στις δύο πλευρές του κτιρίου. Ακριβώς απέναντι είναι τέσσερα τετράγωνα στη σειρά, τα τρία από τα ποία είναι το καθιστικό και το τέταρτο η κουζίνα. Και αυτά διευρύνονται κατά 1,25 μέτρα για τον ίδιο λόγο. Στον υπόλοιπο χώρο η γεωμετρία των τετραγώνων έχει σημαντικό ρόλο, αλλά υποτάσσεται στην ποικιλία και την πολυπλοκότητα των δωματίων. Επιστρέφοντας στον υπαίθριο χώρο, βλέπουμε πως η πλακόστρωση και τα παρτέρια παρακολουθούν με ακρίβεια τον κανόνα ενός αντίστοιχου γεωμετρικού κανάβου με αφετηρία την εξωτερική γωνία του μπουντουάρ. Παρατηρώντας προσεκτικά το σχέδιο της κάτοψης με αριθμό 19442 και ημερομηνία 24 Απριλίου 1929, που είναι σε κλίμακα 1:20 και έχει ακριβείς διαστάσεις, βλέπουμε ότι το σύστημα του σχεδιασμού ορίζεται σαφώς από την αξονική γεωμετρία των υποστυλωμάτων. Σε σχέση με αυτή τη θέση και με τη

οι αναλογίες των ρυθμιστικών χαράξεων έχουν στόχο να εξασφαλίσουν την ενότητα των πολλών στοιχείων της κατασκευής τονίζοντας ότι “η ενότητα αυτή εκτείνεται από την πιο άμεση θεώρηση που είναι εκείνη της όψης, μέχρι την πολύ βαθύτερη που προσφέρεται από την κάτοψη και την τομή”. Ο συνδυασμός της διαγωνίου του τετραγώνου με το ορθογώνιο της χρυσής τομής και η εσωτερική διαίρεση του ιδανικού ορθογωνίου των ζωγραφικών πινάκων του με ισόπλευρα τρίγωνα και άλλες οργανωτικές δομές επιβεβαιώνονται εξαιρετικά σε ορισμένα σημεία και ορισμένα μεγέθη των κατόψεων, αλλά η εφαρμογή τους στην κλίμακα 1:20 των τελικών σχεδίων του Απριλίου 1929 δεν είναι πάντοτε επιτυχής. Βέβαια παραμένουν εντυπωσιακές ορισμένες μαθηματικές σχέσεις όπως το 2,26/3,39 των αποστάσεων μεταξύ pilotis στην κύρια είσοδο, ιδίως όταν θυμηθεί κανείς αναδρομικά την μαγεία του 1,13 και του 2,26 στην αρχιτεκτονική του. Ο ίδιος επανέρχεται, στο Modulor, στο “μέτρο” του 1,13 που κατέγραψε στην Αγία Σοφία και στις “όμορφες διαστάσεις” του νάρθηκα στο Καχριέ Τζαμί ( τη Μονή της χώρας ) που ήταν 226+113 = 339 ακριβώς, αλλά και στις σημειώσεις του από το Άγιον Όρος δίνοντας αναδρομικά ιστορικό βάθος στο αυθαίρετο “μέτρο” του 2,26, που είναι ένας άνθρωπος με το χέρι ψηλά. Εξίσου εντυπωσιακή είναι η απόλυτη επιτυχία μερικών διαγωνίων στον ορισμό των βασικών χαράξεων του ισογείου, με αναφορές στο ακτινωτό πολυγωνικό σχήμα της πλατωνικής αρμονίας. Η σχεδιαστική μετάβαση από τον κάναβο των 5 μέτρων σε εκείνο των 4,75 και η σύγκριση των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων στη συνάντηση κυκλικών και ορθογωνικών στοιχείων στην κάτοψη του ισογείου έχουν εισαγάγει παραμέτρους που θα έχουν ταράξει τις προθέσεις, στην διαδικασία της εφαρμογής, θολώνοντας την ακρίβεια του τελικού αποτελέσματος, ακόμα και αν κρύβεται πίσω του μία απόλυτη γεωμετρική αφετηρία. Αυτός ήταν όμως και ο στόχος του Le Corbusier, όταν προσέφευγε στην βοήθεια των ρυθμιστικών χαράξεων : ένα εργαλείο ελέγχου της αυθαιρεσίας των γραμμών με την νοητική αρμονία του πνεύματος αλλά μόνο ως καθοδήγηση και ποτέ ως κανόνας. Επιστρέφουμε λοιπόν σε πιο απλές και φανερές σχεδιαστικές επιλογές.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 δεδομένη διατομή των υποστυλωμάτων ορίζονται οι αποστάσεις των τοίχων, τα ανοίγματα θυρών και άλλα οικοδομικά στοιχεία, ενώ ένα μεγάλο μέρος των αριθμητικών αυτών σχέσεων προκύπτει έμμεσα από το γεωμετρικό συντακτικό της περασιάς των αξόνων. Το σχέδιο “κλειδώνει” και επαληθεύεται ταυτόχρονα, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η συγκερασμένη συνοχή του συνόλου. Αποκαθιστώντας μάλιστα το πλήρες σύστημα υποστυλωμάτων και δοκών, επιβεβαιώνονται όσα είχε δείξει η ανάλυση του ισογείου. Δεν υπάρχει ένας δομικά ανεξάρτητα κάναβος του φέροντος οργανισμού αλλά ένας επιμερισμένος σχεδιασμός των ορατών στοιχείων του που έχει αποκλειστικό σκοπό να τονίσει τις γεωμετρίες και την οπτική σύνταξη της ελεύθερης κάτοψης στα όρια της ενότητας χώρο, χρόνου και δράσης. Στο καθιστικό, στο υπνοδωμάτιο, στην απόληξη της ράμπας στον υπαίθριο χώρο, το σύστημα εφαρμόζεται ως παραλλαγή το ίδιου κανόνα αλλά είναι σε όλες τις περιπτώσεις σε δομική ασυνέχεια με το αφανές σύνολο. Χαρακτηριστική είναι η αντιστροφή της διάσπασης του κεντρικού υποστυλώματος, που συναντήσαμε στην είσοδο του ισογείου – με το φανερό Τ της δοκού και τα δύο pilotis που ορίζουν την ράμπα – όταν φτάσουμε στο εσωτερικού του πρώτου ορόφου, που ανταποκρίνεται σε διαφορετικό σύστημα συνοχής και υποχρεώνει το ένα, πλέον, υποστύλωμα να ακουμπήσει στο στατικά ευαίσθητο σημείο συνάντησης των δύο δοκών.

Η αυστηρή γεωμετρία του κήπου αποτελεί μια συνολική ανάκληση στη σχεδιαστική τάξη που χαρακτηρίζει το σύνολο και μία υπόμνηση της διαχρονικής υπόστασης των βασικών κανόνων της αρχιτεκτονικής. Έχουν υπάρξει περισσότερα από ένα σχέδιο για το μέρος του κήπου, που ορίζει την πρόσβαση στο κτίριο και την κίνηση του αυτοκινήτου. Σε όλα κυριαρχούν στοιχεία από το συντακτικό της κλασικής γλώσσας της αρχιτεκτονικής με αποκορύφωμα εκείνο που εφαρμόστηκε, στο οποίο αναγνωρίζουμε τον αντικατοπτρισμένο διάλογο της καμπύλης του ισογείου, κάτω από τα pilotis, με την καμπύλη του κήπου, πλάι στα παρτέρια με τις τριανταφυλλιές. Περιορίζοντας την ματιά μας στη δισδιάστατη αυτή οργάνωση των σχέσεων κτιρίου και κήπου στο επίπεδο του εδάφους, είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε την νεωτερικότητα που έδωσε στη βίλα η τρίτη διάσταση . Η Villa Savoye πατάει γερά σε ένα έδαφος που έχει κλασική δομή.

Ο τελευταίος όροφος προεκτείνει την γενική οργάνωση του αμέσως προηγούμενου και αναπτύσσει ένα επιμέρους εκφραστικό σύστημα καμπυλών και ορθών γωνιών στ solarium. Η κάτοψη με αριθμό 19443 και ημερομηνία 25 Απριλίου 1929, σε κλίμακα 1:20, δίνει λεπτομέρειες για την χάραξη των καμπυλών αυτών, που στην πρώτη ματιά είναι αρκετά ελεύθερες αλλά υπόκεινται σε πολύ ακριβείς γεωμετρικές χαράξεις. Η καμπύλη που είναι δίπλα στο κλιμακοστάσιο είναι χαραγμένη με διαδοχικά τόξα κύκλου, που χαράσσονται στις συσχετιζόμενες ακτίνες και κέντρα, παράγοντας μια ελλειψοειδή μορφή, συμμετρικά οργανωμένη σε σχέση με έναν άξονα που ορίζουν το εκτός αυτής ελεύθερο υποστύλωμα και το επίκεντρο της σκάλας. Η δεύτερη καμπύλη είναι τόξο κύκλου που προεκτείνεται για να αγκαλιάσει ένα ελεύθερο υποστύλωμα στο εσωτερικό του solarium. Το συνολικό περίγραμμα ορίζει ένα καλά συγκερασμένο πέτασμα που έρχεται σε διάλογο με την ελευθερία των 3 υποστυλωμάτων και με τις καμινάδες του τζακιού και της κεντρικής θέρμανσης.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 3.5 Τα πέντε σημεία ως κριτική

Στα πέντε σημεία, “ο κήπος –δώμα (…) προσφέρει πλούσια βλάστηση· θάμνοι και δέντρα (3 ή 4 μέτρων ύψους) φυτρώνουν εύκολα” και προσθέτουν ένα δεύτερο φυτεμένο οικόπεδο στο δώμα. Επιπλέον, κατά τη ρητή διατύπωση των πέντε σημείων, “Η εγκατάσταση κήπων στο δώμα είναι αναγκαία για την καλή προστασία του οπλισμένου σκυροδέματος. Εχθρός του είναι η απότομη διαστολή, που οφείλεται στις αλλαγές θερμοκρασίας. Για να αποφευχθούν οι διαστολές αυτές, είναι καλό να διατηρείται διαρκώς νερό πάνω στο οπλισμένο σκυρόδεμα του δώματος, και για να μην εξατμίζεται το νερό αυτό πρέπει να κατασκευάζονται κήποι στα δώματα (στρώμα χοντρής και ψιλής άμμου καλυμμένο με τσιμεντόπλακες· οι αρμοί τους φυτεύονται με γκαζόν· το χρώμα των μεγάλων δοχείων για τη φύτευση των δέντρων και των λουλουδιών πρέπει να έρχεται σε επαφή με το στρώμα της άμμου)”. Στην περιγραφή της Villa Savoye ο Le Corbusier Μιλάει για ένα “κρεμαστό κήπο”, που βρίσκεται στο ακάλυπτο μέρος του ορόφου και αποτελεί “τον πραγματικό κήπο του σπιτιού”. Συμπληρώνει μάλιστα πως “στο εύκρατο κλίμα της περιοχής, με τις συχνές βροχές, είναι χρήσιμο το έδαφος του κήπου να στεγνώνει αμέσως· για τον λόγο αυτό το δάπεδο του κήπου είναι από τσιμεντόπλακες, τοποθετημένες πάνω σε άμμο, που εξασφαλίζει την άμεση αποστράγγιση των βρόχινων υδάτων”. Οι φωτογραφίες και η κάτοψη δείχνουν δύο μικρές ζαρντινιέρες με χαμηλά φυτά, στον “κρεμαστό κήπο” του ορόφου, και 4, επίσης μικρές, αλλά φυτεμένες με δενδρύλια στο δώμα, όπου βρίσκεται το solarium. Το σύνολο είναι τοποθετηένο πάνω σε τσιμεντόπλακες με εμφανείς αρμούς, αλλά χωρίς γκαζόν. Η έμφαση που δίνουν τα “πέντε σημεία” στον “κήπο-δώμα” πρέπει να θεωρηθεί υπερβολική, ως προς τον “κήπο”, ή μεταφορική. Όσον αφορά την προστασία του οπλισμένου σκυροδέματος με τα “μονωτικά” στρώματα που αναφέρονται, μπορεί να είναι δόκιμη αλλά δεν επέτρεψε τις έντονες τριβές του αρχιτέκτονα και της οικογένειας Savoye καθόλη τη δεκαετία του ’30 που κατοίκησε την βίλα, για τα προβλήματα υγρασίας που ενίοτε “καθιστούσαν τους χώρους ακατοίκητους”. 2 2

Είναι γνωστή η αλληλογραφία τη κυρίας Savoye και του Le Corbusier, κυριως το 1936-37, για τα κατασκευαστικά προβλήματα της κατοικίας που έμπαζε νερά από τους φεγγίτες της οροφής και από την τζαμαρία της ράμπας, και έβγαζε υγρασίες στο ισόγειο.

Επιστρέφουμε στα πέντε σημεία της νέας αρχιτεκτονικής, όπως εφαρμόστηκαν στη Villa Savoye. Ο Le Corbusier γράφει πως “τα pilotis βγαίνουν από το έδαφος και υψώνονται σε 3,4,5 ή 6 μέτρα, σηκώνοντας σε ύψος το ισόγειο της κατοικίας. Κατ ’αυτόν τον τρόπο, η κατοικία είναι καλώς κτισμένη, οι χώροι της προφυλάσσονται από την υγρασία του εδάφους· το οικόπεδο ανακτάται στο σύνολό του· ο κήπος περνά κάτω από το σπίτι.” Στο επεξηγηματικό διάγραμμα του κήπου στο δώμα εμφανίζεται μάλιστα μια δειλή επέκταση της φύτευσης κάτω από το ανασηκωμένο σπίτι. Στην περιγραφή της Villa Savoye, ο Le Corbusier θαυμάζει το χορτάρι και δηλώνει πως “το σπίτι θα ακουμπήσει [επάνω του] χωρίς να το ενοχλήσει καθόλου”. Στην πραγματικότητα, όμως, το ελεύθερο έδαφος, κάτω από το περίγραμμα της κατοικίας, οριοθετείται σαφώς και χρησιμοποιείται σα δρόμο για την προσέλευση, τη στάση και τη στάθμευση τριών αυτοκινήτων. Μια πυκνή διάστρωση χαλικιού αποκλείει κάθε πιθανή σύγχυση των σχέσεων με τη φυτεμένη γη. Στην περίπτωση αυτή, η εφαρμογή της θεωρητικής αρχής είναι αμφιλεγόμενη, αφού το οικόπεδο πράγματι “ανακτάται”, αλλά ο κήπος δεν περνά κάτω από το σπίτι, και οι χώροι κατοικίας των Savoye προφυλάσσονται από την υγρασία του εδάφους, όχι όμως και οι χώροι κατοικίας του προσωπικού.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Φωτογραφίες από την κατασκευή της Villa Savoye

Στα πέντε σημεία, η κατασκευή του οπλισμένου σκυροδέματος επιτρέπει “την επέκταση των παραθύρων κατά μήκος, από κολώνα σε κολώνα”. Κατά τον Le Corbusier, “η επιστήμη αποδεικνύει πως δωμάτια φωτισμένα με αυτόν τον τρόπο δέχονται 8 φορές περισσότερο φως από εκείνα που έχουν απλώς κατακόρυφα παράθυρα”. Στην περιγραφή της Villa Savoye έγινε ελάχιστα λόγος για τα επιμήκη παράθυρα, που έχουν όμως τόσο επιβλητική παρουσία, στη συνολική μορφή και λειτουργία της βίλας, ώστε να μην τίθεται υπό αμφισβήτηση η εφαρμογή της θεωρητικής αρχής. Το σπίτι περιβάλλεται από μία ενιαία λωρίδα ανοιγμάτων, που “τρέχει” ομοιόμορφα εμπρός από χώρους κάθε ζωτικής λειτουργίας, χωρίς διάκριση, ακόμα και εμπρός από τον “κρεμαστό κήπο”. Το επιχείρημα του λειτουργικού ορθολογισμού, που στηρίζεται στην “επιστήμη” Και αναφέρεται στην αναγκαία ποσότητα ποτισμού, φαίνεται να εξαρτάται ταυτόχρονα, αν όχι περισσότερο, από την αισθητική επεξεργασία των όψεων, που δεν λαμβάνει υπόψην τον προσανατολισμό.

Στα πέντε σημεία η ελεύθερη κάτοψη εμφανίζεται ως συνέπεια των pilotis, που επιτρέπουν “Τη διάταξη κατακόρυφων πετασμάτων, διαφορετικών σε κάθε όροφο. Δεν υπάρχουν πλέον φέροντες τοίχοι, υπάρχουν ελαφρές μεμβράνες και όλοι οι όροφοι διαφέρουν μεταξύ τους. ΑΠΟΛΥΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΨΗΣ. Εξ αυτής προκύπτει μεγάλη οικονομία, που εύκολα ισοσταθμίζει το υψηλότερο κόστος της κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα”. Το επεξηγηματικό διάγραμμα απεικονίζει ευθύγραμμα και καμπυ΄λα πετάσματα, που ελίσσονται ανάμεσα στα υποστυλώματα, χωρίς να έρχονται σε επαφή μαζί τους. Στην περιγραφή της Villa Savoye o Le Corbusier κατέληγε στις συνθηματικές λέξεις : “φέρων οργανισμός ανεξάρτητος, ελεύθερη κάτοψη”. Η γενική εντύπωση, σε όποιον πλησιάζει την κατοικία, αλλά και σε όποιον επισκέπτεται το εσωτερικό της, είναι η σαφής εφαρμογή της θεωρητικής αρχής. Υποστυλώματα εμφανίζονται ελεύθερα μέσα στο χώρο, ακόμα και όταν τα χωρίζει μικρή απόσταση από τον γειτονικό τοίχο. Αν επιστρέψουμε όμως στην επεξεργασία των σχέσεων του ιδανικού κανάβου και των υποστυλωμάτων που αναλύσαμε προηγουμένως, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η αρχή της “ελεύθερης κάτοψης” είναι περισσότερο από όλα ένα θεωρητικό επιχείρημα, το οποίο εφαρμόζεται με κριτήριο την προβολή της αισθητικής του ορθολογισμού, διατηρώντας αποστάσεις από τον δομικό ορθολογισμό που είχε περιγράψει με σαφήνεια ο Le Corbusier.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

H συνδυασμένη εξέταση της εφαρμογής των πέντε σημείων θεωρητική προσέγγιση “της νέας αρχιτεκτονικής” στο σχεδιασμό της Villa Savoye επιτρέπει ένα σχολιασμό της συγκεκριμένης αλλά και της γενικότερης σχέσης θεωρίας και πρακτικής. Είναι φανερό πως η κατά γράμμα εφαρμογή του ιδανικού συστήματος των πέντε σημείων θα προσέθετε δυσκαμψία και στοιχεία δυσλειτουργίας στο συγκεκριμένο κτίριο – και σε κάθε κτίριο που υπόκειται σε ειδικές προδιαγραφές και συνθήκες, που αναγκαστικά εξειδικεύουν το ενιαίο σύστημα των αρχών. Είναι επίσης κατανοητή μια απόσταση ανάμεσα στη συνοχή του θεωρητικού λόγου και την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και της κατασκευής. Η θεωρία οφείλει να έχει απόλυτη συνοχή και να εμφανίζεται ως εύλογη, αλλά ο σχεδιασμός απέχεις από την ιδανική διατύπωση των αρχών, επειδή αφενός υπόκεινται σε πρακτικές και ανάγκες με την δική τους αυτονομία και αφετέρου μπορεί να αρκείται στη φαινομενική αλλά αμφιλεγόμενη και αποσπασματική έκφραση τω θεωρητικών αρχών. Η εφαρμογή των πέντε σημείων στη Villa Savoye είναι σαφώς αντιληπτή και μάλιστα επιτυχημένη για όποιον διατηρεί στη μνήμη την ουσία των θεωρητικών αρχών και την κεντρική ιδέα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Το αμφιλεγόμενο της εφαρμογής τους είναι αποτέλεσμα της ερευνητικής διαδικασίας, που διαβάζει το έργο με άλλα μάτια, “με τα μάτια που βλέπουν” ή “τα μάτια που δεν βλέπουν” την αρχιτεκτονική. Η συνειδητοποίηση της κατασκευής αυτής, στην οποία στηρίχθηκε και όλη η ανατρεπτική ερμηνεία της αρχιτεκτονικής από τον Le Corbusier, όταν έστρεψε ταυτόχρονα τα μάτι του στα μεγάλα μνημεία του παρελθόντος και τις μηχανές του παρόντος, είναι μια αναγκαία προϋπόθεση της έρευνας, που αποσκοπεί στην κριτική αντίληψη του κόσμου για να ορίσει και να συγκρατήσει την ποιητική της αρχιτεκτονικής παρέμβασης του ανθρώπου στο πολιτισμικό περιβάλλον του. Η Villa Savoye αναγνωρίστηκε από το 1930 ήδη ως κορύφωση του έργου του Le Corbusier στη δεκαετία του 1920. Η αναφορά στη βίλα, κυριολεκτικά ή μεταφορικά, αποτέλεσε κοινό τόπο όσων θέλησαν να τοποθετηθούν απέναντι στις αρχές τις οποίες εξέφραζε, άλλοτε αποθαυμάζοντας και άλλοτε επικρίνοντας, με τελικό σκοπό να διατυπώσουν, μέσα από την επίκληση, τη δική τους θεωρητική τοποθέτηση για την μοντέρνα αρχιτεκτονική. Η βίλα είναι ιδανική. Είναι μοντέρνα και είναι ταυτόχρονα κλασική. Η “μίμηση” του Le Corbusier αναφέρεται στις αρχές, που όταν καθοδηγήσουν το έργο του αρχιτέκτονα θα κάνουν την κατασκευή του να είναι “μηχανή” και το κτίριο αρχιτεκτονική. Η Villa Savoye υλοποιεί την τρίτη εποχή του δομικού ορθολογισμού που αρμόζει στην αρχιτεκτονική του 20ου αιώνα μετά την δωρική και την γοτθική εποχή. Εγγράφεται στη λογική συνέχεια της θεωρίας του Violett le Duc και της ιστορίας του Choissy. Φαίνεται να απέχει, με τον τρόπο αυτό, από τη σκηνογραφική επιφάνεια της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής που έφερε πάλι στο προσκήνιο η κλασική παράδοση της Αναγέννησης. Ο Le Corbusier στηρίζει όμως ένα μεγάλο μέρος της δικής του

Η ελεύθερη όψη, δηλαδή το πέμπτο σημείο της νεας αρχιτεκτονικής, εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της κατασκευής από οπλισμένο σκυρόδεμα, που επιτρέπει τη μεταφορά της όψης σε πρόβολο και την κατάργηση κάθε φέροντος στοιχείου στο σώμα της. Τα επιμήκη παράθυρα μπορούν έτσι νε εκταθούν ανεξάρτητα από την εσωτερική διαίρεση των χώρων, σε 10 ή 200 μέτρα μήκος. Η Villa Savoye προφανώς εμφανίζει το 5ο σημείο που συμπληρώνει απλώς το προηγούμενο, αφού δεν έχει άμεσα λειτουργική αλλά κυρίως αισθητική σημασία. Κατά παράδξο τρόπο, ο Le Corbusier παραμένει συνεπέστερος στα δύο από τα πέντε σημεία που δεν σχολιάζει στην περιγραφή της βίλας στο OEvre Complete.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

Πέρα από όλες τις αντινομίες που ανέδειξε η συγκριτική διερεύνηση της εφαρμογη΄ς των πέντε σημείων της νέας αρχιτεκτονικής στο σχεδιασμό της Villa Savoye, η περιγραφή της κατασκευής στην συγγραφή υποχρεώσεων του εργολάβου, οι φωτογραφίες από το γιαπί και οι φωτογραφίες του κτιρίου που μόλις ολοκληρώθηκε επιβεβαιώνουν ότι η βίλα βρίσκεται στο απόλυτο ενδιάμεσο του δομικού ορθολογισμού και της επένδυσης των επιφανειών, στο σημείο συνάντησης δύο αρχιτεκτονικών παραδόσεων. Στην ίδια βίλα του Le Corbusier οι δομικές επιφάνειες είναι καλυμμένες με επιχρίσματα που διαφοροποιούνται ανάλογα με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα στα μάτια του θεατή και δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τα σύμπλεγμα στοιχείων από οπλισμένο σκυρόδεμα και τρύπια τούβλα, που συνιστούν την αναγκαία αλλά αφανή τεκτονική δομή. Η κατατομή του προσώπου, που το κάνει όμορφο, δεν έχει σχέση με την διάταξη των οστών, όπως δεν έχει σχέση η ομορφιά του Παρθενώνα με το στάνταρ του δωρικού ναού της Ποσειδωνίας – τον ήδη ολοκληρωμένο τύπο. Είναι ζήτημα αναλογιών, που αφορούν την modenature και είναι σε θέση – μόνο αυτές – να προκαλούν τις συγκινήσεις. Είναι μια υπόθεση της επιφάνειας, μία υπόθεση επένδυσης με αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί το χρώμα πάνω στην τελική επιφάνεια της αρχιτεκτονικής, και για αυτό ακριβώς η Villa Savoye δεν μπορούσε παρά να είναι βαμμένη – να έχει στη βάση τη “δροσιά του λιβαδιού” και στο solarium “λάμψη του ηλίου” και το “βάθος του ουρανού”.

σχεδιαστικής αντίληψης στο μάθημα της Ρώμης – στην οργάνωση της κάτοψης και τη διαδοχή του θεάματος των χώρων σε κατάσταση κίνησης. Η αρχιτεκτονική του είναι σκηνική, όπως στο θέατρο. Στηρίζεται στην πρωτοκαθεδρία των φαινομένων, ακόμα και όταν τα φαινόμενα επενδύουν τον κατασκευαστικό ορθολογισμό για να μιλήσουν με τη γλώσσα της αισθητικής του ορθολογισμού. Όπως έλεγε ο Adolf Loos, επικαλούμενος την θεωρία της επένδυσης του Godfried Semper, “O πραγματικός αρχιτέκτονας συλλαμβάνει πρώτα απ’όλα την αίσθηση του αποτελέσματος που θα ήθελε να προκληθεί και ύστερα τους χώρους που θα χρειαστεί να δημιουργήσει. Το αποτέλεσμα που προκαλεί στον θεατή (…) προκύπτει από τα υλικά και τη μορφή τους”. H αρχιτεκτονική του είναι η αρχιτεκτονική του επιχρίσματος που “ντύνει” την κατασκευή του κτιρίου του με το ένδυμα της επικοινωνίας. Ο Le Corbusier είναι πιο κοντά στον 18ο αιώνα του le Duc ή του Ρακίνα από όσο φανταζόμαστε. Η αρχιτεκτονική του είναι βαθύτερα κλασική, με την έννοια της ενότητας χώρου, χρόνου και δράσης που είχε προτείνει η αρχαία τραγωδία και επανέφεραν οι κλασικοί του γαλλικού θεάτρου. Δε πρέπει να είναι τυχαίο που σχεδιάζει σε απροσδιόριστο χρόνο, αλλά μάλλον στην Αθήνα το 1911, την αυλή ενός σπιτιού που θα μπορούσε να αποτελεί τον σκηνικό χώρο της Κλυταιμνήστρας στην Ορέστεια του Αισχύλου, αλλά ταιριάζει εξίσου στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή και στην Ηλέκτρα του Strauss. Η απόσταση ανάμεσα στην “αρχιτεκτονική” του θεάτρου και στο [θέατρο] της αρχιτεκτονικής είναι μικρή. Στην περίπτωση της Villa Savoye η σχέση αυτή αναδεικνύεται στην κορυφαία της έκφραση. Η περίπλοκη ανέλιξη του αρχιτεκτονικού περιπάτου από την γη ως το solarium και η ζωγραφική οριοθέτηση της φύσης στο ορθογώνιο παράθυρο έχουν μετατρέψει την αρχιτεκτονική σε σκηνικό μιας πράξης στην οποία οι κάτοικοι είναι πρωταγωνιστές και ο αρχιτέκτονας είναι ο σκηνοθέτης της ζωής. Δεν είναι τυχαίο που ο Le Corbusier είχε προτείνει στην κυρία Savoye το 1931 να ανοίξει ένα βιβλίο επισκεπτών, ένα livre d’or, στο τραπέζι πλάι στην είσοδο για να γράφουν τις εντυπώσεις τους όσοι θα έρχονται να θαυμάσουν τη βίλα της. Η θεαματική διάσταση ήταν μέρος του σχεδιασμού.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015 3.6 Η χρήση του χρώματος

Η πολυχρωμία είναι “ κορυφαίο ζήτημα αρχιτεκτονικής (…) και αποτελεί εκ νέου μια θεμελιώδη αρχή : ο άνθρωπος έχει ανάγκη το χρώμα. Το χρώμα είναι η άμεση, και αυθόρμητη έκφραση της ζωής (…). Η αρχιτεκτονική πολυχρωμία κυριεύει ολόκληρο τον τοίχο, και του δίνει τη δύναμη του αίματος, ή τη δροσιά του λιβαδιού, ή τη λάμψη του ηλίου, ή το βάθος του ουρανού ή της θάλασσας. (…) Η πολυχρωμία ανήκει στη μεγάλη αρχιτεκτονική, που ήταν πάντα και θα είναι και αύριο ζωντανή. (…) η πολυχρωμία είναι εξίσου ισχυρό μέσο αρχιτεκτονικής με την κάτοψη και την τομή. Και ακόμα παραπάνω : η πολυχρωμία είναι στοιχείο της κάτοψης και της τομής”.

Η Villa Stein de Monzie και η Villa Savoye Δ.Π.Θ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών 2015

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Le Corbusier, Για μια αρχιτεκτονική, μετάφραση: Παναγιώτης Τουρνικιώτης, εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα, 2004 Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Η διαγώνιος του Λε Κορμπυζιέ, εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα, 2010 Kenneth Frampton, Le Corbusier, εκδ. Thames and Hudson, Λονδίνο, 2001 Colin Davies, Key Houses of the Twentieth Century-Plans, Sections and Elevations, εκδ. Laurence King Publishing, Λονδίνο, 2006 Klaus-Peter Gast, Le Corbusier: Paris-Chandigarh, εκδ. Birkhauser, 2000 Jean-Louis Cohen, Le Corbusier, 1887-1965 : The Lyricism of Architecture in the Machine Age, εκδ. Taschen ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Φωτογραφία εσωφύλλου : pinterest.com : pinterest.com

3,6,16,17,19,20,23,24,26,27,35,36 Chandigarh 4,7,8,9,10,11,22,28,34

: Klaus-Peter Gast, Le Corbusier: Paris: google.com

12,13,14,15,29,30,31,32,33 Century-Plans, Sections and Elevations

Colin Davies, Key Houses of the Twentieth

1,2,5,18,21,25